1. Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын
дэд төвийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр Эцсийн тайлан
2013 оны 11 дүгээр сар Хуудас 72
7 УРЬДАЧ НӨХЦЛИЙН ҮНЭЛГЭЭ
Энэ бүлэгт ОШСЗШ-аар санхүүжигдэх Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх урьдач нөхцлийн
үнэлгээг баримтжуулсан ба техникийн үнэлэлтээс эхлээд эдийн засгийн дүн шинжилгээ,
санхүүгийн дүгнэлт шинжилгээ, худалдан авалт, ядуурлын болон нийгмийн үнэлгээ,
хүрээлэн буй орчны аюулгүй байдал ба нүүлгэн шилжүүлэлт ба эрсдэл ба тэдгээрийг
арилгах арга хэмжээ зэргийг бүхлээр нь багтаасан Засаглалын нөхцөл байдлын үнэлгээ
зэрэг багтсан.
7.1 Техникийн үнэлэлт
7.1.1 Хотын авто зам
ОШСЗШ нь ирэх 10 жилийн хугацаанд 3 үе шаттайгаар хэрэгжихээр төлөвлөгдсөн.
ОШСЗШ-ын 1-р үе шатны туршилтын төслөөр Баянхошуу болон Сэлбэ төвд хийгдсэн
дахин төлөвлөлтийн аргыг цаашид Улаанбаатар хотын бусад дэд төвүүдийг дахин
төлөвлөх ажилд өргөтгөн ашиглах юм. Эдийн засгийн хувьд хөгжих бололцоотой гэж
үзэн сонгосон дэд төвүүдэд юун түрүүн хөрөнгө оруулалтыг оруулах замаар тухайн
хэсгийн авто замыг сайжруулах, инженерийн дэд бүтцүүдийг тэдгээрийн одоо байгаа
сүлжээнд холбож цаашид хийгдэх хөгжлийн үйл явцыг хурдасгах зорилготой. Энэхүү
дахин төлөвлөлт нь Улаанбаатар хотын одоогийн Ерөнхий төлөвлөгөөг дэмжиж байгаа
ба хотын захын хэсгийн авто замын системийг шат дараалалтай төлөвлөх ажлыг
санаачилсан ба хотын төвийн замын хөдөлгөөний ачааллыг дэд төвүүд рүү сарниулан
шилжүүлэх байдлыг дэмжинэ.
Авто зам болон нийтийн эзэмшлийн амьдрах тохь тухыг бүрдүүлэхэд ойролцоогоор
105,84 сая Америк долларын нийт хөрөнгө оруулалтыг төлөвлөсөн ба үүнээс 1-р төсөлд
27,97 сая Америк доллар, 2-р Төсөлд 21,57 сая Америк доллар ба 3-р Төсөлд 56,2 сая
Америк доллар зарцуулагдана. 2 ба 3-р төслөөр хийгдэх ажлын агуулгыг Хавсралт 6-д
нарийвчлан үзүүлсэн. 1-р Төслийн хувьд туршилтын үе шат байх ба үүнээс бий болох
туршилт сургамжын үр дүнг 2 ба 3-р Төслөөр дахин төлөвлөлт хийгдэх дэд төвүүдэд
ашиглах болно. 2-р үе шатанд хийгдэх хөрөнгө оруулалтын цаг хугацааны хувьд тавиу
байгаа нөхцөл нь төслөөр хийгдэх ажлын цар хүрээг илүү тодотгох боломжыг олгоно.
Иргэд олон нийт хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрийн гол оролцогч тал байх ба гэр
хорооллыг дахин төлөвлөх болон нийтийн эзэмшлийн тав тухтай орчин бий болгохтой
холбоотой бодит асуултуудыг тэд л дэвшүүлэх юм.
Хөтөлбөрийн хүрээнд хийгдэх барилгын ажлын хувьд барилга барих хугацаа
хязгаарлагдмал байдаг Монгол улсын байгаль цаг уурын онцлогыг тооцон үзэж ажлыг
харилцан уялдаатай сайн зохион байгуулах шаардлагатай. 1-р төслийн хувьд дахин
төлөвлөлтийн үйл ажиллагааны гарааны цэгийг тавьж байгаа ба энэ шатанд ОШСЗШ-
аас санхүүжигдэх гол авто замуудыг сайжруулах ажил болон Хөрөнгө оруулалтын
хөтөлбөрөөс санхүүжигдэхгүй газар зохион байгуулалтын схемийг тусад нь авч үзнэ.
Газар зохион байгуулалтын ажлыг зэрэгцэн хийх нь авто замын ажлуудад саад болж
болзошгүй ба Дэд төвийн Дахин төлөвлөлтийн газар ба Төслийн удирдах нэгж ажлуудыг
бүсчилсэн болон хэсэгчилсэн байдлаар явуулах зохион байгуулалтыг хангасан ажлын
хуваарийг бэлтгэнэ.
2-р төслөөр хийгдэх ажил нь 1-р төслөөр хийгдэх ажилтай төстэй байх бөгөөд дэд төвийг
бүхэлд нь хамарсан байдлаар бүтээн байгуулалтын ажил хийгдэх ба дэд төвийн доторхи
авто замыг барих ажил хийгдэнэ. Мөн одоо байгаа авто замын трассын дагуу нийт 6,3 км
авто замыг сайжруулан шинэчилнэ. Гэхдээ авто замыг өргөтгөх ажлын явцад газар
чөлөөлөх болон иргэдийг нүүлгэн шилжүүлэх асуудлууд үүснэ. 3-р төсөл нь 2-р төсөлтэй
адил үйл ажилллагаа хамрагдах ба энэ төслөөр 16,4 км авто замыг сайжруулах, барих

2. Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын
дэд төвийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр Эцсийн тайлан
2013 оны 11 дүгээр сар Хуудас 73
ажил хийгдэнэ. Үүнээс гадна шинээр 8 км авто зам тавигдах ба эдгээр ажлуудад газар
чөлөөлөх, нүүлгэн суурьшуулах зэрэг шаардлагатай болно.
Зураг 7.1: 2 ба 3 дахь үе шатанд хамрагдах дэд төвүүд
7.1.2 Усан хангамж ба ариутгах татуурга
Хотын төвөөс дундын зайнд байрлах гэр хорооллуудад амьдарч буй өрхүүд бараг бүгд
өглөө 10 цагаас орой 8 цаг хүртэл ажилладаг худгаас ахуйн усаа авч байна. 1 м3 усанд
иргэд дунджаар 1,100 төгрөг буюу 0,79 центийг төлж байна. Олонхи худгуудын хувьд
Улаанбаатар хотын нийтийн аж ахуйг сайжруулах 2 дахь төслөөр баригдсан төвлөрсөн
шугам хоолойгоор усаа татан авч байна.1
Үлдсэн худгуудын хувьд зөөврийн усны
машинаар эсвэл хувийн худгаас усаа авч байна. Усны өнөөгийн хэрэглээ нь өдрийн 9-10
литр байгаа ба цаашид үйлчилгээний түвшинг сайжруулахгүй нөхцөлд үүнээс цааш нэг
их мэдэгдэм нэмэгдэх бололцоогүй. Тодорхой цөөн тооны хэрэглэгчид, үүнд голцуу
худалдаа үйлдвэрлэлийн байгууллагууд төвлөрсөн усан хангамжын сүлжээнд холбогдон
усаа хэрэглэж байна.
Ихэнхи өрхүүдийн хувьд хамгийн энгийн хийц бүхий модон жорлонг бие засах
зориулалтаар ашиглаж байна. Ахуйгаас гарсан бохир усыг задгай жорлон эсвэл муу
усны нүх рүү асгаж байна. Усыг ихээр хэрэглэдэг хэрэгчлэгчдийн хувьд хувийн
эзэмшлийн худагнаас хэрэглэж, бохироо цуглуулагч саванд хадгалан зайлуулж байна..
Хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрийн хүрээнд хийгдэх цэвэр ус болон бохир усны шугам
сүлжээг барьж усан хангамж болон бохир усыг зайлуулах ажлын зорилго нь ундны усыг
ус түгээгүүрээс хангаж буй өнөөгийн байдлыг аажимдаа илүү найдвартай шугам
сүлжээгээр хангадаг болгох явдал юм.
Ерөнхий зарчим, төлөвлөлт, хувилбарууд ба стандарт
1
Дэлхийн Банкны санхүүжүүлсэн Улаанбаатар хотын Нийтийн аж ахуйг хөгжүүлэх 1, 2-р Төсөл
1
1. Khani Material
2. Bayankhoshuu 3
3. Denjiin 1000
4. Khailaast
5. Chingeltei
6. Dari Ekh 1
7. Dari Ekh 2
8. Amgalan
9. Ulyastai
2
3
5
6
7
8
9
4

3. Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын
дэд төвийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр Эцсийн тайлан
2013 оны 11 дүгээр сар Хуудас 74
Эхний шатанд дахин төлөвлөлт хийгдэх Баянхошуу ба Сэлбэ төвүүдэд ашиглах цэвэр
усны хангамжын болон бохир усны цуглуулах шугам сүлжээний боломжит
хувилбаруудыг үнэ өртгийн хамтаар тооцоолж үзсэн ба аль болох өртөг багатай бөгөөд
илүү тогтвортой ашиглагдах техникийн шийдлийг судлаж байна. Боломжтой хэсгүүдэд
цэвэр болон бохир усны хоолойг нэг сувгаар явуулах хялбар аргаас илүүтэй барилгын
норм дүрмийг бүрэн хангасан байдлаар хийх шийдэл угсралтуудыг хийх болно. Цэвэр
болон бохир усны шугам хоолойг газрын гүнд 4 метрт байрлуулах ба цэвэр бохир усны
шугам хоолойг нэг сувгаар явуулах нөхцөлд 3,5 метрийн гүнд байж болно. Ус дамжуулах
хоолой нь 100-50 мм-ийн өндөр нягтруулалттай полиэтилин хоолой байх ба
HDPE2
хамгийн бага нь 10 мм-ийн хоолой байна SDR3
. Шугам хоолойн угсралтын ажилд
бүх холбоос, тахир хэсэг, үйлчилгээний люк, хаалтууд болон холбогдох төхөөрөмжүүд
багтана. Бохир усны шугамд долгиот болон гөлгөр гадаргуут өндөр нягтруулалттай
полиэтилин хоолойг ашиглахаар тооцож байна. Бохир усны шугам сүлжээнд ашиглах
хоолойны хамгийн бага диаметр нь 150 мм байна.
.
Зураг 7.2: Цэвэр ус болон бохир усны шугмыг нэг сувагт байрлуулах
Цэвэр болон бохир усны шугам хоолойн дийлэнхи хэсэг нь гол замуудын дагуу
байрласан ба Хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрөөр тэдгээр шугмуудыг ч мөн шинэчилнэ.
Иймээс авто замын ажлыг гүйцэтгэх болон шугам хоолойг шинэчлэх газар шорооны
ажлыг нэгэн зэрэг хийхээр тооцоолж байна.
Цэвэр болон бохир усны холболтыг үндсэн шугамаас 50-100 метр тутамд салаалалттай
хийнэ. Хэсэгчлэн түгээлтийн үйлчилгээний хэсгүүдэд хоолойн салаалалтыг мөн хийж
үлдээх ба ингэснээр хувь иргэд болон барилгын ажил хийх компанууд усны холболт
хийх бололцоог бүрдүүлнэ (Зураг 7.3). Бохир усны шугамын хувьд ч гэсэн үүнтэй
ойролцоо шийдлийг хийнэ. Тухайлсан хэрэглэгч усны хангамжын цэг хүртэл холболт
хийхэд шаардагдах труба хоолой, сантехникийн болон холбогдох барилгын бусад
ажлын зардлаа өөрсдөө бүрэн хариуцна.
2
Өндөр нягтруулалттай Полиэтилин
3
Стандарт хэмжээний харьцаа

4. Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын
дэд төвийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр Эцсийн тайлан
2013 оны 11 дүгээр сар Хуудас 75
Шинээр баригдах ахуйн усан хангамжын сүлжээ нь Дэлхийн банкны санхүүжилтээр
хийгдсэн Улаанбаатар хотын Нийтийн аж ахуйг сайжруулах 2 дахь төслөөр баригдсан ус
хадгалах сан ба түүний түгээлтийн шугамыг ашиглан иргэдэд хүрнэ.
Зураг 7.3: Цэвэр ус болон бохир усны шугам хоолойг холбох
Баянхошуу дэд төв дэх Цэвэр ус ба ариутгах татуургын хангамж
Зурагт үзүүлсэн Баянхошуу дэд төвийн цэвэр ус түгээх сүлжээ нь 75 ба 100 мм-ийн
шугам хоолойноос бүрдэх ба шаардагдах хэмжээг Зураг 7.4-д хураангуйлав. Усан
хангамжын систем нь Баяношууны дээд ба доод эх үүсвэрээс тэжээгддэг одоогоор
ашиглаж буй ус түгээх системээс усаар хангагдана. Усан хангамжын систем нь бүрэн
цагираг хэлбэртэй ба гадна цагирагаас гадагш амьдарч буй үл хөдлөх хөрөнгө
эзэмшигчдэд усны хангалтыг хийж болох талтай. Дотор цагирагын хувьд Баянхошууны
дээд эсвэл доод усан сангаас усаар хангагдж болно. Төслийн өртгийн тооцоололд 500
м3 багтаамжтай усан сан барих тооцоолол багтсан болно.

5. Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын
дэд төвийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр Эцсийн тайлан
2013 оны 11 дүгээр сар Хуудас 76
Зураг 7.4: Баянхошуу дэд төвд төлөвлөсөн цэвэр ус болон
ариутгах татуургын бүдүүвч
Баянхошуу дэд төвийн доторхи ариутгах татуургын сүлжээ нь 150 ба 250 мм-ийн 7,72 км
урт шугам байна. Энэхүү шугам сүлжээ нь дэд төвийн өмнөд хэсэгт Ханын Материалд
байх хотын ариутгах татуургын коллектортой нийлж тэндээсээ Төв Цэвэрлэх
Байгууламжийн ариутгах татуургын шугам руу бохир усаа дамжуулан зайлуулна (Зураг
7.5)
Хүснэгт 7.1 Баянхошуу дэд төвийн ариутгах татуургын шугам хоолойн нийт урт, (м)
Диаметр (мм) Дотоод сүлжээ Үндсэн коллектор
1 сувагт Нэгдсэн сувагт Нийт дүн
Баянхошуу – Усан хангамжын сүлжээ
100 2,889 1,092 3,981
75 59 2,672 2,731
Бүх хоолойн дэд дүн. 2,948 3,764 6,712
Баянхошуу – Ариутгах татуургын сүлжээ
150 3,527 2,672 6,199
200 0 1,092 1,092
250 430 430
300 3,475
Бүх хоолойн дэд дүн. 3,957 3,764 7,721 3,475

6. Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын
дэд төвийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр Эцсийн тайлан
2013 оны 11 дүгээр сар Хуудас 77
Зураг 7.5: Баянхошууны ариутгах татуургын үндсэн коллекторын хувилбар замнал
Сэлбэ дэд төвийн усан хангамж ба ариутгах татуурга
Сэлбэ дэд төвийн усан хангамжын ерөнхий зураглалыг Зураг 7.6-д үзүүлсэн ба тухайн
сүлжээ нь 75 ба 100 мм-ийн нийт 12,7 км урт сүлжээ байх ба Дарь эхийн насос станцаас
Чингэлтэйн усан санд хуримтлуулсан усны нөөцөөр тэжээгдсэн үндсэн 4 цагираг
эргэлттэй байна. (Зураг 7.7).
Дарь эхийн насос станцын ус сорох горимыг оновчтой болгох, зардлыг бууруулахын
тулд Дамбадаржаа орчимд байрлуулан 500 м3-ийн багтаамжтай усны нөөцлүүрийг
нэгийг барих нт зүйтэй гэж үзэж байгаа ба Улаанбаатар хотын Цэвэр болон бохир усны
Ерөнхий төлөвлөгөөний зөвлөмжтэй энэ нь таарч байгаа.
Шинээр баригдах ариутгах татуургын сүлжээ нь хэд хэдэн үндсэн шугамаар бохирыг
цуглуулж одоо байгаа ариутгах татуургын шугамд бохироо шилжүүлэн зайлуулна. Дэд
төвийн ариутгах татуургаар цугларах бохир ус нь Чингэлтэйн гудамжны (Зураг 7.7) дагуу
тавигдах 400 мм-ийн магистраль шугам руу нийлэх ба энэ шугам нь Долоон буудал-ыг
өмнөд зүг рүү Чингэлтэйн гудамж дагуу замнаж Хайлаастын насос станц хавьцаа ирнэ.
Энэ коллектор шугам нь Улаанбаатар хотын Цэвэр болон бохир усны Ерөнхий
төлөвлөгөөнд зөвлөмж хүргэгдсэн 25-р коллекторын өргөтгөл болох юм.
Дэд төвийн доторхи ариутгах татуургын сүлжээний хувьд Чингэлтэйн гудамжнаас зүүн
талаас эхлэн Сэлбэ голын баруун эргийн дагуу хойшоо болон урагшаа замнан
байршина. Ариутгах татуургын өргөх станцыг Хайлаастын горхины Сэлбэ голтой нийлж
буй хэсэгт барих нь зүйтэй гэж тооцоолсон (Зураг 7.7). Өргөх станцын хувьд эхэндээ
10кваттын ариутгах татуургын өргөх насосыг суулгах ба тухайн насос нь 2030 оны оргил
ачааллын үед секундэд 38 литр бохирыг 25-р коллекторын 400-ийн шугамд шахах
чадалтай байх ба мөн үүнтэй ижил насосыг нөөц болгон суурилуулна. Хөтөлбөрийн
дараагийн үе шатанд бий болох бохир усны хэмжээ нэмэгдэхийн хэрээр насос станцын
хүчин чадлыг нэмэгдүүлж болно.

7. Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын
дэд төвийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр Эцсийн тайлан
2013 оны 11 дүгээр сар Хуудас 78
Зураг 7.6: Сэлбэ дэд төвд төлөвлөсөн Цэвэр ус болон
ариутгах татуургын бүдүүвч
Зураг 7.7: Сэлбийн ариутгах татуургын гадна бүрдлүүд

8. Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын
дэд төвийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр Эцсийн тайлан
2013 оны 11 дүгээр сар Хуудас 79
Сэлбэ дэд төвд барихаар төлөвлөж буй цэвэр ус ба ариутгах татуургын шугам
сүлжээний үндсэн бүрдэл хэсгүүдийг энд хураангуйлав:
Хүснэгт 7.2 Сэлбэ дэд төвийн цэвэр ус ба ариутгах татуургын сүлжээний шугам хоолойн
нийт урт, (м)
Диаметр (мм) Дотоод сүлжээ Гадна сүлжээ Үндсэн коллектор
Тусдаа сувагт Нэгдсэн сувагт Дэд дүн
Сэлбийн – ариутгах татуургын сүлжээ
150 2,167 5,779 7,946
200 1,361 2,549 907
250 6 509 515 1,183
300 122
400 2,433
Дэд дүн 3,361 7,649 11,010 2,090 2,555
Эх үүсвэрийн боломж ба тогтвортой байдал
Хөтөлбөрийн хүрээнд дэд төв тус бүрийн хүн ам алсдаа 20,000 болно гэж тооцоолж
байна. Хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрт хамрагдах бүх дэд төвүүдэд амьдрах 120,000
гаран оршин суугчдад шаардагдах усан хангамжын урт хугацааны хэрэглээ нь жилийн
5,5 сая куб метр байх тооцоо байна (Хүснэгт 7.3).
Хүснэгт 7.3: Тооцоолсон усны хэрэгцээ
Төрөл 1-р Төслийн
дэд төвүүд
ОШСЗШ-ын
бүх дэд
төвүүд
Улаанбаатар
2030 онд
Тооцоолж буй хүн ам 40,000 120,000 1,600,000
Нэгж хэрэглээ (литр/өдөр) 90 90 90
Дотоод хэрэглээ (m3/өдөр) 3600.0 10800.0 144000.0
Арилжааны хүчин зүйл 10% 10% 10%
Арилжааны хэрэглээ (m3/өдөр) 360 1080 14400
Институци (төсөв) хүчин зүйл 5% 5% 5%
Төрийн байгууламжуудын хэрэглээ
(m3/өдөр)
180 540 7200
Дэд дүн (m3/өдөр) 4,140 12,420 165,600
Сүлжээний алдагдал 0.18 0.18 0.18
Өдрийн дундаж хэрэглээ (m3/бөдөр) 5,049 15,146 201,951
Жилийн дундаж хэрэглээ (m3/ жилд) 1,842,805 5,528,415 73,712,195
Хэрэгцээ (литр/секунд) 58.4 175.3 2337.4
Гүний худгуудын ус олборлох суурилагдсан хүчин чадал ойрын үед жилийн 101 сая м3
хүчин чадалтай болж магадгүй байгаа ба харин 2011 ба 2012 оны хувьд жилийн 54,8 сая
м3 ус түгээсэн байна. (Хүснэгт 7.4). Тиймээс Хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрийн хүрээнд
бий болох дэд төвүүдэд шаардагдах ахуйн усны нэмэлт хэрэгцээг гүний усны
үйлдвэрлэлийн хүчин чадлын өнөөгийн ашиглагдаагүй байгаа нөөцөөс хангах
бололцоотой. Мөн хотын хойд хэсэгт байрлаж буй гэр хорооллуудын хувьд усны Дээд
болон шинээр баригдах Гачууртын эх үүсвэрээс хангагдах ба тус 2 эх үүсвэрийн
суурилуулсан нийлбэр хүчин чадал нь жилийн 40 сая м3 байх юм.

9. Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын
дэд төвийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр Эцсийн тайлан
2013 оны 11 дүгээр сар Хуудас 80
Хүснэгт 7.4: Гүний усны суурилагдсан хүчин чадал ба бодит үйлдвэрлэл
Нэр / Байршил Суурилагдсан
хүчин чадал
2011
Үйлдвэрлэл
2012
Үйлдвэрлэл
Дээд эх үүсвэр 32.85 19.59 19.32
Төвийн эх үүсвэр 41.61 23.08 23.57
Үйлдвэрийн эх үүсвэр 13.14 7.84 7.54
Mах комбинатын эх үүсвэр 5.48 4.21 4.36
Дэд дүн 93,08 54.71 54.79
Төлөвлөж буй Гачууртын эх үүсвэр 8.00
Нийт 101.10
Улаанбаатар хотын усны нэгдсэн шугам сүлжээнд холбогдсон хүн амыг 2030 онд 1,6-д
хүрнэ гэж төсөөлөөд, нэгжийн хэрэглээ нь одоогийнхтой адил байна гэж тооцвол нийт
усны хэрэглээ нь жилийн 74 сая м3 болно. Үүнийг өнөөгийн суурилагдсан хүчин чадал
болох жилийн 100 сая 3м-ээс хангах бололцоотой. Төрөл бүрийн тайлангуудад4
Туул
голын усны цуглуулгын системийн гүний болон гадаргуугийн уснаас 300,000 м3 усыг
хуримтлуулах бололцоо урт хугацаандаа бий тухай дурьдагдсан байдаг. Өнөөгийн
суурилагдсан хүчин чадал болох жилийн 100 сая м3 нь усан хангамжын нэлээд урт
хугацааны төлөвлөлтөнд ашиглагдах тоо хэмжээ байж болох юм. Гэхдээ гүний болон
гадаргуугийн усыг хуримтлуулан ашиглах ажлыг цаашид ихэсгэх юм бол Туул голын
эхэн хэсгийн ус хуримтлалын нөөцийг багасгах нөлөө үзүүлж болзошгүй. Гэхдээ гүний
усны системээс авч хэрэглэсэн усны бараг 95 хувь нь Туул голын адаг хэсэг рүү шугам
хоолойн нэвчилт болон ахуйн саарал ус хөрсөөр дамжин болон ТЦБ-ын Туул гол руу
хаягдал ус зайлуулдаг шугамаар шууд дамжин голын ус руу эргэн хаягдаж нийлдэг.
Зураг 7.8-д дэд төвүүд ба усны үндсэн эх үүсвэрүүдийн байршлыг харуулав.
Зураг 7.8: Дэд төвүүд ба усны үндсэн эх үүсвэрүүдийн байршил
4
4-р зүүлт тайлбарыг үзнэ үү

10. Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын
дэд төвийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр Эцсийн тайлан
2013 оны 11 дүгээр сар Хуудас 81
Үүнтэй уялдан цаашид Туул голын усны нөөцөөс ашиглах усны хэрэглээг тогтвортой
байдлыг хангах тооцоололд үндэслэн ашиглахыг зөвлөж байна. УСУГ-ын зүгээс тооцоот
усны эрэлт хэрэгцээ ба нийлүүлэлтийн боломжын тэнцвэрийг нягтлах ажлыг тогтмол
хугацаанд хийж байх хэрэгтэй. Усны хэрэглээг Хотын бүсчлэл бүрээр урьдчилан нарийн
тооцоолох нь усны нэмэлт хэрэгцээг хангахын тулд гүний усыг нэмэлтээр аль гүний
худгаас татахыг тогтооход чухал ач холбогдолтой. Энэхүү усны хэрэглээний тэнцвэрийн
дүнг жил болгон шинэчлэж байх нь чухал.
Ариутгах татуурга болон ахуйн бохир усыг боловсруулах хувилбар
Дунд хугацаандаа дэд төвүүдээс ялгарах саарал усыг Төв цэвэрлэх байгууламж (ТЦБ)-
руу нийлүүлнэ. Практикын хувьд дэд төвүүдэд баригдах ариутгах татуургын дотоод
шугам сүлжээг тухайн хэсэгт хамгийн ойр байрлах хотын бохирын коллектор руу шууд
холболт хийж өгөх шаардлагатай. ТЦБ-д хүлээн авч буй бохир усны хэмжээ нь түүний
суурилагдсан хүчин чадал болох өдрийн 160,000 м3 бохир цэвэршүүлэх чадалдаа
тулаад байгаа буюу биологийн бохирдолт ихтэй бохир усыг тунгаан цэвэршүүлэх
биологийн 2 догч тунгаагуур цэвэршүүлэх үүргээ биелүүлэх боломжгүй болж байна. Энэ
нөхцөл байдлаас үүдэн ТЦБ-ны операторууд анхдагч тунгаалтаас гарсан усыг шууд
Туул гол руу асгахаас өөр аргагүй байдал үүсч байна. Иймээс өмнөх судалгааны
тайлангуудад дурьдагдсан 2 догч тунгаагуурын савыг нэмж байгуулах замаар ТЦБ-ын
хүчин чадлыг үе шаттайгаар өргөтгөх ажлыг хийхийг зөвлөж байна 5.
Мөн цэвэр болон
бохир усны ашиглалтыг сайжруулах төслийн нэг бүрдэл нь ТЦБ-ын бохир ус ариутгах
хүчин чадлыг бэхжүүлэх ажил байсан. Урт хугацаандаа ТЦБ-ын бохир ус ариутгах хүчин
чадлыг бэхжүүлэхээс гадна шинэ ТЦБ барих асуудлыг тооцон үзэх шаардлагатай.
Хөтөлбөрийн өртгийн тооцоолол
Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвд хэрэгжүүлэх цэвэр ус ба ариутгах татуургын шугам
сүлжээний өртөг зардлын тооцооллыг доорхи хүснэгтэнд хураангуйлав. Эндээс харахад
труба хоолой, хаалт, тоноглол, усны тоолуур зэргийг бараг бүхэлд нь гадаадаас
худалдан авах ба харин угсралт монтажын ажлыг дотоодын гүйцэтгэгч компанууд хийнэ.
Хүснэгт 7.5: Баянхошуу дэд төвийн цэвэр ус ба ариутгах татуургын өртгийн тооцооллын
дэлгэрэнгүй, (Америк доллараар)
Төрөл
Хоолой, тоноглол,
хаалтын
нийлүүлэлт
Барилгын
ажил
(Америк
доллар)
Нийт
(Америк
доллар)
Баянхошууны усан хангамж
Газар чөлөөлөлт
Баянхошууны усан хангамжын дэд дүн 84,510 436,472 520,981
Усан хангамжын шугам хоолойн дэд дүн 84,722 687,701 772,422
Баянхошуу дах усан сан 196,555 365,030 561,585
Урсгал хэмжигч – Даралт хэмжигч 32,800 24,600 57,400
Баянхошууны усан хангамжын холболтын ажлын дэд дүн 851,553 675,608 1,527,160
Баянхошууны усан хангамжын дэд дүн 1,250,139 2,189,410 3,439,549
Баянхошууны ариутгах татуурга
Газар чөлөөлөлт
Баянхошууны ариутгах татуургын дэд дүн 85,401 631,325 716,726
Ариутгах татуургын шугам хоолойн дэд дүн 84,722 687,701 772,422
Баянхошуунаас Ханын материал хүрэх коллектор шугмын
дэд дүн Материал 164,567 1,661,485 1,826,051
5
JICA (2012).Study on the strategic planning for water supply and sewerage sector in Ulaanbaatar city in
Mongolia. Powerpoint Presentation.NJS Consultants Co. Ltd.

11. Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын
дэд төвийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр Эцсийн тайлан
2013 оны 11 дүгээр сар Хуудас 82
Төрөл
Хоолой, тоноглол,
хаалтын
нийлүүлэлт
Барилгын
ажил
(Америк
доллар)
Нийт
(Америк
доллар)
Баянхошууны ариутгах татуургын холболтын ажлын дэд
дүн 661,869 646,515 1,308,385
Баянхошууны ариутгах татуургын дэд дүн 996,559 3,627,025 4,623,584
Баянхошууны дэд дүн 8,063,133
Хүснэгт 7.6: Сэлбэ дэд төвийн цэвэр ус ба ариутгах татуургын өртгийн тооцооллын дэлгэрэнгүй,
(Америк доллараар)
Төрөл
Хоолой,
тоноглол,
хаалтын
нийлүүлэл
т
Барилгын
ажил
(Америк
доллар)
Нийт
(Америк
доллар)
Сэлбийн усан хангамж
Газар чөлөөлөлт
Сэлбийн усан хангамжын дэд дүн 129,074 733,044 862,118
Нэгдсэн сувагт хийгдэх хоолойн дэд дүн 193,020 1,500,227 1,693,247
Дамбадаржаа дах усан сан 196,555 365,030 561,585
Урсгал хэмжигч ба даралт хэмжигч 40,800 30,600 71,400
Сэлбийн усан хангамжын холболтын дэд дүн 1,620,492 1,285,671 2,906,164
Сэлбийн усан хангамжын дэд дүн 2,179,941 3,914,572 6,094,513
Сэлбийн ариутгах татуурга
(Насос станцын)-ын зориулалтаар газар чөлөөлөх 31,250 31,250
Сэлбийн ариутгах татуургын дэд дүн 71,720 539,552 611,272
Нэгдсэн сувагт хийгдэх шугам хоолойн дэд дүн 193,020 1,500,227 1,693,247
Ариутгах татуургын холболтын дэд дүн 1,046,181 1,021,911 2,068,092
25-р коллекторыг Хайлаастаас 7 буудал хүртэл өргөтгөх дэд дүн 181,841 1,283,040 1,464,881
Өргөх станц хүртэл хийгдэх шугам хоолойн дэд дүн 28,839 318,518 347,357
Сэлбийн өмнөдөд хийгдэх өргөх станц (Бараа ба ажил) 124,800 211,250 336,050
Өргөх станцаас 25-р коллектор хүрэх бохирын даралтат хоолойн
дэд дүн 30,041 302,590 332,631
Subtotal sewerage SelbeСэлбийн ариутгах татуургын дэд
дүн 1,676,442 5,177,087 6,853,529
Сэлбийн дэд дүн 12,979,292
Баянхошуу ба Сэлбэ дэд төвүүдэд 1-р төслийн хүрээнд хийгдэх цэвэр усны хангамж
болон бохир усыг зайлуулах нөхцлийг бүрдүүлэхэд гарсан өртгийн тооцооллыг Хөрөнгө
оруулалтын хөтөлбөрийн цаашдын төслүүдэд хамрагдах дэд төвүүдийн ажилд нэгжийн
харьцуулах суурь өртөг болгоно. Хүснэгт 7.7 –д үзүүлсэн хөрөнгө оруулалтын өртгөөс
харахад Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвийн нэгж талбайд зарцуулах хөрөнгө оруулалт
ойролцоо, тэрбайтугай Баянхошуу дэд төвд зарим тохиолдолд бага байгаа. Мөн Сэлбэ
дэд төвд нэг хүнд зарцуулах хөрөнгө оруулалт харьцангуй өндөр байна. Үүний шалтгаан
нь Сэлбэ төв нь нэлээн өргөгдсөн байршилд байдаг бөгөөд ихээхэн хэмжээний хөрөнгө
оруулалт мөн харьцангуй урт шугам хоолой шаардах хэдий ч дээрхи 2 дэд төвд
төлөвлөж буй хүн амын тоо нь адил байх юм.

12. Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын
дэд төвийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр Эцсийн тайлан
2013 оны 11 дүгээр сар Хуудас 83
Хүснэгт 7.7: Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвүүдэд усан хангамж ба ариутгах татуургын
системийг байгуулахад шаардагдах хөрөнгө оруулалтын өртгийн хураангуй (Америк
доллараар)
Үзүүлэлт Баянхошу
у
Сэлбэ
Талбай (га) 87.5 121.2
2030 оны хүн ам (Таамаглал) 20,000 20,000
Суурьшлын нягтрал (хүн/га-д) 228.7 165.1
Нийт хөрөнгө оруулалт 8,063,133 12,979,29
2
Нэг хүнд ноогдох хөрөнгө оруулалт 403 649
1 га талбайд хийгдэх Хөрөнгө оруулалт 92,182 107,134
Гадна шугам, насос станцыг тооцоолоогүй хөрөнгө оруулалт 4,709,921 7,592,210
Гадна шугам, насос станцыг тооцоолоогүй 1 хүнд ноогдох хөрөнгө оруулалт 235 380
Гадна шугам, насос станцыг тооцоолоогүй нэгж талбайд ноогдох хөрөнгө
оруулалт
53,846 62,668
Халаалт
Хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрийн хүрээнд үнэ өртөг боломжын, ашиглалтын бүтээмж
өндөр бөгөөд байгаль орчинд сөрөг нөлөө багатай сүүлийн үеийн технологийн шийдлийг
дулаан хангамжын хүрээнд санал болгох боломжыг олгож байна. Гэхдээ энэ бүхэн
хотын зүгээс энэ ажилд хандуулах төлөвлөлтийн далайц ба иргэд оршин суугчдын
зүгээс хотын төвд хүргэж байгаатай ижил түвшний үйлчилгээ авах гэсэн хүсэл зэрэгт
нийцэн хийгдэх ёстой. Эрчим хүчний хэмнэлт, зураг төслийн шийдэл болон стандартын
хувьд Хуучин зөвлөлтийн үеийн шийдлээс илүү технологыг ашиглана.
Улаанбаатар хотыг 2030 он хүртэл хөгжүүлэх Ерөнхий төлөвлөгөөнд хотын дулаан
хангамжын өнөөгийн системтэй уялдуулан цаашид хэрэгжүүлэх халаалтын төрлүүдийг
ерөнхийд нь чиглүүлэн өгсөн байна. Судалгаанаас үзэхэд нүүрсийг дулааны
үйлдвэрлэлийн зориулалтаар ашиглах нь гарцаагүй бөгөөд ингэснээр дахин шинэ эх
үүсвэр эрэлхийлэх шаардлаггүй бөгөөд шинэ төрлийн дулааны шийдлийн дэд бүтцийг
байгуулах ажлууд нь ихээхэн хэмжээний хөрөнгө оруулалтыг шаардах болно. Нүүрсний
хэрэглээнээс байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг бууруулах зорилтын хүрээнд
илүү өртөг багатай технологийн сүүлийн үеийн шинэ шийдлийг одоо байгаа стандарт
болон олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн аргуудтай хослуулан ашиглах замаар
шийдвэрлэж болох юм.
Дулааны шийдлийн хувьд дэд төвүүдэд дулааны эх үүсвэрийг барих болон төвлөрсөн
шугамаас халаалтыг иргэдэд хүргэх гэсэн зарчмыг барина. Дулааны эх үүсвэрийн хүчин
чадал хийгээд байршлыг дэд төвүүдийн цаашдын хөгжлийн явцтай уялдаатай өргөтгөж
болох уян хатан байдлаар шийдэхийн зэрэгцээ, бүрэн хүчин чадал бүхий дулааны станц
барих эрэлт хэрэгцээ зэргийг тооцон үзэж байж эцэслэн шийдвэрлэнэ.
Дулааныг түгээх шугам хоолойн дэд бүтцийг цэвэр ба бохир усны шугамтай зэрэгцүүлэн
шийдэх ба тухайн ажлын хамрах хүрээнээс үүдэн гарах зардлыг бууруулахын тулд
үүнийг авто замыг барьж эхлэхээс өмнө гүйцэтгэнэ. Мөн Монгол улсын хувьд шинэ ч
олон улсын хувьд түгээмэл хэрэглээ болсон материалуудыг ашиглах боломжтой. Энэ нь
дулааны шугамын ашиглалтын хугацааг уртасгах болон угсралт суурилуулалтын
зардлыг бууруулна. Гэхдээ дулааны түгээлтийн сүлжээний зураг төслийг эдгээр
материал болон технологийг ашиглан хийхийн өмнө Монгол улсад мөрдөгдөж буй
өнөөгийн барилгын стандартыг өөрчлөх шаардлага бий болно.
Дэд төвийн бүтээн байгуулалтын ажлын явцад дулааны холболтыг барилгад хийхэд
шаардагдах тусгайлсан шаардлагуудыг тогтоох болно. Дулааны түгээлтийн сүлжээний

13. Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын
дэд төвийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр Эцсийн тайлан
2013 оны 11 дүгээр сар Хуудас 84
нарийвчилсан зураг төслийг хийх явцад системийн хүрээнд мөрдөх стандартыг
боловсруулах болно. Дулааны гол шугамын дагуу салаалалт хийх цэгүүдийг тодорхой
зайд урьдчилан хийх ба ингэснээр цаашид үндсэн шугам сүлжээг эвдэж хөндөхгүйгээр
дулааны холболтыг хялбар хийх боломжыг бүрдүүлнэ.
Төлөвлөлтийн хувилбарууд ба өртгийн тооцоололт
Улаанбаатар хотыг 2030 он хүртэл хөгжүүлэх Ерөнхий төлөвлөгөөнд одоо байгаа
дулааны төвлөрсөн системийг хууль ёсны дагуу өргөтгөж болох газрууд болон
хэсэгчилсэн халаалтын шийдлээр халаалт дулааны асуудлыг шийдэх газруудын
байршлыг тодорхой зааж өгсөн. Баянхошуу болон Сэлбэ төвүүд нь одоогийн төвийн
халаалтын системд албан ёсоор холбогдох ангилалд багтаагүй бөгөөд дулаан
хангамжын төвлөрсөн системийн хүчин чадлын тодорхой бус байгаа өнөөгийн нөхцөл
байдал болон түүний өргөтгөлийг хийхэд гарах зардал зэргээс нь тооцвол энэ шийдлийг
хэрэглэх талаар бодох шаардлага байхгүй юм:
• Халаалт дулааны хэрэглээний эрэлтийг шинээр баригдах орон сууц, худалдаа болон
төрийн захиргааны барилгуудын тоо хэмжээтэй уялдуулан тооцоолсон ба дулааныг
түгээх дэд бүтцийг харилцан уялдаатай байхаар үе шатуудад хуваан хэрэгжүүлэхээр
төлөвлөсөн.
• Дулаан үүсгэх зориулалтаар ашиглагдах эрчим хүчний эх үүсвэрүүдийг тэдгээрийн
өртөг болон нийлүүлэлтийн боломжыг нь оролцуулан тооцоолж үзсэн. Эдгээрээс
нүүрс нь дулааны хамгийн боломжтой эх үүсвэр гэсэн дүгнэлт гарсан.
• Халаалтын системийн хувьд нүүрсийг хэрэглэхдээ байгаль орчинд үзүүлэх сөрөг
нөлөөллийг нь бууруулах шийдлүүдийг зэрэгцэн ашиглах хэдий ч иргэд оршин
суугчдын хувьд ирэх төлбөрийн ачааллыг үүсгэхгүй байх шаардлагын тэнцвэрийг
хангасан хувилбарыг сонгоно. Мөн босго шаардлагын хүрээнд шинээр баригдах орон
сууцнуудыг төвлөрсөн халаалтын системд түлхүү холбох, ирээдүйд бий болох
халаалтын эрэлтийн хэмжээнд нийцсэн дулааны эх үүсвэрийг барьж ашиглах зэрэг
зорилтууд багтана.
• Санал болгох халаалтын эх үүсвэрийн хувьд ашиглалтын өртөг бага байхаас гадна
агаарын чанар болон байгаль орчны бусад стандартуудыг хангасан систем байх
ёстой. Орон нутгийн онцлог шинж чанарт тохирсон технологийг л сонгон авч ашиглах
талаар бодолцох.
• Ашиглалтын хугацааны зардлыг бууруулах зорилтыг хэрэгжүүлэхийн тулд дулааны
түгээлтийн шугам сүлжээний зураг төслийг одоогоор ашиглагдаж байгаа болон
дэвшилтэт технологид суурилан гүйцэтгэх. Дулааны түгээлтийн шугам сүлжээний
угсралт монтаж нь бусад дэд бүтцийн сүлжээний байгуулалттай харилцан уялдаатай
хийгдэх мөн ашиглалтын хугацааны туршид засвар үйлчилгээг төвөггүй гүйцэтгэх уян
хатан боломжоор хангагдсан байх хэрэгтэй.
• Дэд төвийн бүтээн байгуулалтын ажлын явцад дулааны холболтыг барилгад хийхэд
шаардагдах тусгайлсан шаардлагуудыг тогтоох болно. Дулааны түгээлтийн
сүлжээний нарийвчилсан зураг төслийг хийх явцад системийн хүрээнд мөрдөх
стандартыг боловсруулах болно.
• Дулааны түгээлтийн санал болгож буй шийдлийн зураг төслийг хийхдээ бусад дэд
бүтцийн ажлуудтай зэрэгцэн хэрэгжүүлэх үе шатны ажлын уялдааг бүрэн тооцоолж
хийх. Зураг төслийг гүйцэтгэхдээ тухайн орон нутгийн онцлогыг мөрдөгдөж буй
стандарт нормын хүрээнд тусгаж чадах дотоодын компаниар гүйцэтгүүлнэ. Олон
улсын зөвлөхүүдийн хувьд зохих шинэ технологийг шаардлагын дагуу танилцуулж
байгаа эсэхийг мөн ашиглагдах бүтээгдэхүүн, материал нь шаардлагад нийцэж буй
эсэхийг хянахын зэрэгцээ АХБ-ны Удирдамжын дагуу худалдан авалтын үйл
ажиллагааг бүрэн хариуцаж явуулна.

14. Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын
дэд төвийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр Эцсийн тайлан
2013 оны 11 дүгээр сар Хуудас 85
• Барилгын ажлын явцын хяналтын хувьд тухайн ажилд тавигддаг дотоодын норм
дүрмийг баримтлахын зэрэгцээ барилгын ажлын чанарын баталгаа, хариуцлагын
тогтолцоо болон тайлагналтанд АХБ-ны зүгээс мөрддөг олон улсын стандартуудын
шаардлагыг мөн ханган ажиллах ёстой.
• Халаалтын эх үүсвэрээр ашиглах станцын хувьд одоогоор мөрдөж буй төсвийг
ашиглан өртгийг тооцоолсон. Мөн үүний дээр агаарын чанарын шаардлагуудыг
хангах болон хүн ам ихээр төвлөрсөн хэсэгт барих шаардлагад нийцсэн өнгө
үзэмжтэй байх зэрэг шаардлагыг хангах нэмэлт тоног төхөөрөмжийн үнийн тохиргоог
мөн хийсэн. Одоогийн зураг төслөөр 1,4 МВаттийн 3 бойлэр бүхий нийт 5,2 Мватт
болон 2,8 Мваттийн 3 бойлэр бүхий нийт 8,4 Мваттын хүчин чадалтай станцыг
судлаад байна. Станцын болон төсөвт өртгийн хүрээнд үнийг судлан үзсэний дараа
1-р Төсөлд 8,4 Мваттийн хүчин чадалтай загварыг сонгохоор төлөвлөж байна.
• Улаанбаатар хотын ойролцоо олон улсын төслөөр барих гэж буй 14 Мваттийн 3
бойлэр бүхий нийт 42 Мваттийн хүчин чадалтай дулааны станцыг бүтээн
байгуулалтын дараагийн үе шатанд барихаар төлөвлөж байгаа ба Баянхошуунд 30
Мваттийн, Сэлбэд 20 Мваттийн хүчин чадалтай станцуудыг барина. 42 Мваттийн
хүчин чадалтай станцууд нь агаарын бохирдлыг бууруулах болон бусад
шаардлагуудыг бүрэн хангасан тоноглолтой байдаг. Дэд төвүүдэд баригдах дулааны
станцын техникийн онцлог шаардлагуудыг тогтоосон ба хэмжээнээс хамааран
шаардагдах төслийн талбай ба төсвийн хэмжээ, худалдан авалт болон барилгын
ажилд бий болох гол ялгаа зэргийг хянан үзсэн.
Өртгийн тооцооллыг доорхи урьдчилсан нөхцлүүдийн дагуу хийсэн:
• Шаардагдах талбай болон газар чөлөөлөх зардал зэргийг холбогдох төсөл болон
тухайн төсөлд тавигдах онцлог шаардлагууд, хэрэгжүүлэлтэнд үүсэх нөхцөл байдал
зэрэгтэй уялдуулан тооцсон. М2 талбайн нэгжийн үнэд нүүлгэн суурьшуулалтын
зардлыг оруулан тооцно.
• Дулааны түгээлтийн сүлжээнд угсрагдах бүх шугам хоолой нь ирэх болон буцах
зэрэгцээ хоолойтой байх ба цэвэр болон бохир усны шугам хоолойтой нэг сувагт
угсрагдана.
• Шугам хоолойн угсралтын нэгжийн үнийн хувьд мөрддөг Монгол улсын өнөөгийн
стандарт нь Засгийн газрын жишиг нэгжийн үнэд суурилсан байдаг ба үүнд шугам
хоолойг суурилуулах цемент бетон суваг, хоолойн дулаалга, хаалт болон
үйлчилгээний люк зэргийг суулгах үнэ багтсан байдаг.
• Шууд газар булан угсрагдах шугам хоолойн хувьд одоогоор Сингапур улсаас
гадуураа шилэн хөвөн дулаалган хамгаалалттай материалын санал ирсэн ба үүн
дээр Монгол хүртлэх тээврийн зардал, угсралт, хаалт болон үйлчилгээний люк
зэргийг суулгах үнэ нэмэгдэнэ.
• Газар шорооны ажлын нэгжийн үнийн хувьд цэвэр болон бохир усны шугмын ажилд
мөрддөг үнэд суурилах ба үүн дээр хэрэв одоо байгаа замыг сэтлэн шугмыг
суулгасан нөхцөлд тухайн замыг буцаан хэвийн байдалд оруулж засварлах өртөг
нэмж тооцогдоно.
Төсөлд хамрагдах болон төрийн үйлчилгээний байгууллагуудад хийгдэх дулааны
холболтын хувьд 25 хувийг нь уламжлалт аргаар бетон сувагт 80 мм-ийн хоолойгоор
харин 75 хувийг нь 50 мм-ийн хоолойг шууд газарт булах аргаар хийж гүйцэтгэх
хувилбараар өртгийг тооцоолно.
7.2 Эдийн засгийн дүн шинжилгээ

15. Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын
дэд төвийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр Эцсийн тайлан
2013 оны 11 дүгээр сар Хуудас 86
Дэд төслүүдийн эдийн засгийн дүн шинжилгээг АХБ-ны Төслүүдийн эдийн засгийн дүн
шинжилгээ хийх удирдамж, Хот байгуулалтын салбарын төслүүдийн эдийн засгийн
болон санхүүгийн саналын Хүрээ ба Төслийн эдийн засгийн дүн шинжилгээг Эрсдлийн
үнэлгээтэй хавсран гүйцэтгэх гарын авлага зэрэг баримтанд тулгуурлан хийсэн. Дүн
шинжилгээг үндсэн хөрөнгийн болон үйл ажиллагааны зардлын төсөөлөлд тулгуурлан
гүйцэтгэсэн.
7.2.1 Эдийн засгийн өртгийн тооцоолол
Төсөвт өртгийг үнэлэн тооцохдоо дотоодын үнийн түвшинг эдийн засгийн үнэд
харьцуулж гаргасан. Энэ аргаар хилийн үнийн эквивалент үнэлгээг тухайн
бүтээгдэхүүний дотоодын үнийн түвшинтэй жишдэг ба далд үнийн зохицуулалтыг тооцох
замаар эдийн засгийн өртгийг эдийн засгийн эквивалентэд шилжүүлдэг.
Зах зээлд борлогдох бүрдлүүдийн эдийн засгийн үнэнд 1.0 хувийн валютын далд
ханшыг тооцон тохиргоо хийдэг. Зах зээлд борлогдохгүй бүрдлүүдийн хувьд дотоодын
зах зээлийн үнээр тооцогдоно. 1,0 хувийн валютын далд ханшыг нарийн ур чадвар
шаардах хөдөлмөрт харин ердийн ажилд 0,7 хувийг тооцдог. Эдийн засгийн өртөг нь
Баянхошуу ба Сэлбэ дэд төвүүдийн дахин төлөвлөлтийн бэлтгэл ажил болон
Инженерийн тооцоололд үндэслэн хийгдсэн. Ашиглалт болон засвар үйлчилгээтэй
холбоотой урсгал зардлыг тухайн дэд бүтцийг сайжруулах зардлыг оруулан жилийн 3
хувийн өсөлттэй байхаар тооцсон. Үндсэн хөрөнгийн болон урсгал өртгүүд нь 10 хувийн
магадлашгүй ажлын зардлыг багтаасан ба 2013 үнийг тогтмолоор авсан ба эдийн
засгийн өртгийг тооцохдоо бүх төлбөрийн шилжүүлэг түүнтэй холбоотой татвар
хураамжыг үнийн тохиргоо хийхийн өмнө хасаж тооцсон болно.
7.2.2. Үр ашгийн тооцоолол
Баянхошуу болон Сэлбэ дэд төвд хийгдэх усны хангамжыг сайжруулах дэд төслийн зр
ашиг нь 2 үндсэн эх үүсвэрээс бий болно: (i) Иргэдийн үйлчилгээний төлбөр төлөх
байдлын тухай судалгаанаас харахад иргэд сайжруулсан үйлчилгээнд төлбөрийг
саадгүй төлөх талаар санал хэлсэн ба үүнтэй уялдан нэмэлтээр борлогдсон уснаас орж
ирэх хуримтлагдсан орлого (ii) Мөн шинэ эх үүсвэрээс усаа хэрэглэдэг болсоноор хуучин
уламжлалт худгаас ус авдагтай харьцуулахад хэмнэсэн цаг болон орлого. Нийгэм эдийн
засгийн болон үйлчилгээний төлбөр төлөхөд бэлэн байдлын судалгааны дүнгээс
харахад дээрхи дэд төвүүдэд амьдарч буй өрхүүдийн хувьд ус хангамжын сайжирсан
үйлчилгээний хүрээнд сард 19,756 төгрөг төлөхөд бэлэн гэсэн дүн гарсан .6
Мөн 7 хоногт
3-4 удаа худаг руу явах болдог, зөөврийн ус авах болон бусад эх үүсвэрээс ус авах
зэрэгт нэг удаадаа 30 минутыг зарцуулдаг байсан ба энэ хугацааны хэмнэлт бас
нэмэлтээр ирнэ.
Ариун цэврийн нөхцөл байдал сайжирснаар (i) чанаргүй ундны уснаас болж үүсдэг
байсан өвчлөл буюу эрүүл мэндийн эрсдэл буурч Хөдөлмөрийн чадвар алдсан жилийг
тооцсон амьдралын жилээр тооцогдон гарна (DALY);7
ба (ii) гүний бохир ундны уснаас
үүдэх өвчинд өртөөгүйгээс бий болох эм тарианд зарцуулах зардлын хэмнэлт . DALY
гэдэг нь нас баралтын болон өвчлөмтгий байдлын үзүүлэлтийг хүн амын дунд эрүүл
мэндийн хэвийн бус орчноос үүдэн эрт нас барах тохиолдлыг илэрхийлсэн үзүүлэлт
юм.Нэг DALY нь эрүүл амьдралын алдсан нэг жилтэй тэнцүү. DALY-ийн эдийн засгийн
6
Үйлчилгээний төлбөр төлөхөд бэлэн байдлын судалгааг 2007 оны 12 сард гаргасан Ахуйн усан хангамж
ба Ариун цэврийн чиглэлээр үйлчилгээний төлбөр төлөх байдлыг тооцоолох сайн туршлага гэсэн 23
дугаарт Техникийн баримт бичигт үндэслэн явуулсан.
7
The DALY relies on the acceptance that the most appropriate measure of the effects of chronic illness is time,
both time lost due to premature death and time spent disabled by disease.

16. Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын
дэд төвийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр Эцсийн тайлан
2013 оны 11 дүгээр сар Хуудас 87
үр нөлөөг тооцоолохдоо Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас нэг DALY-г тухайн улсын
нэг хүнд ноогдох бодит Дотоодын Нийт орлогоор тооцдог.
Халаалтын үйлчилгээнээс бий болох үр дүн нь: (i) DALY-гаар тооцсон агаарын
бохирдлоос бий болох байсан эрсдлийн бууралт; (ii) Хэт хүйтэн цаг агаараас өмч
хөрөнгө болон хүний эрүүл мэнд хохирох байдал буурах; (iii) гэр хорооллын агаарын
чанар сайжирснаас хэмнэгдэх эм тарианы зардлын хэмнэлт (iv) дулаан халаалтын
орчин сайжирснаас бий болох бизнес эрхлэлт зэргээс бий болох бусад хуримтлагдсан
үр ашгууд.
Авто зам, гудамжны гэрэлтүүлэг болон ногоон байгууламж зэрэг орчны тав тухаас ирэх
үр ашгийг төслийн үр дүнд бий болсон газарт түрээсийн өртөг тэгээр нэмэгдэнэ гэсэн
аргаар тооцоолсон.
.
7.2.3 Эдийн засгийн дотоод өгөөжийн тооцоолол ба Мэдрэг байдлын шинжилгээ
Зарцуулагдах хөрөнгө оруулалтын Эдийн засгийн дотоод өгөөжийг төслөөс гарах суурь
үр дүнгүүдээр тооцож үзэхэд дэд төслүүдийн дотоод өгөөж 12 хувь байгаа бөгөөд
төслийг хэрэгжүүлэх нь эдийн засгийн хувьд боломжтой гэсэн дүгнэлт гарч байна. Үр
дүнгүүд 17.4% -28.3% хувь гарсан. Бүх дэд төслүүдийн хувьд суурь үр дүнтэй
харьцуулахад өртгийг өсгөсөн болон өгөөжийг 10 хувиар бууруулсан нөхцлөөр тооцон
үзэхэд ч эдийн засгийн хувьд үр ашигтай гэсэн дүн гарсан. Дэд төслүүдийн эдийн
засгийн дотоод өгөөжийн мэдрэг байдлын шинжилгээг дараах эдийн засгийн нөхцөл
байдлууд үүссэн гэсэн нөхцлүүдээр тооцоолсон: (i) ажлын явц удааширсан болон
тооцоолж байснаас өндөр инфляцаас болж хөрөнгө оруулалтын өртөг 10 хувь
нэмэгдсэн, (ii) ажиллах хүчинд тооцоолсноос их цалин төлснөөс болж ашиглалтын
болон засвар үйлчилгээний зардал 10 хувь нэмэгдсэн, (iii) зорин ирэх жуулчдын тоо
болон тэдний мөнгө зарцуулалтын хэмжээ тооцоолсноос бага байснаас ашгийн хэмжээ
10 хувь буурсан, (iv) дээрхи (i), (ii), (iii) нөхцөл байдлууд хавсран үүссэнээс (v) дэд
төслөөс бий болох үр ашиг нэг жилээр хойшлох.
7.3 Санхүүгийн дүн шинжилгээ
7.3.1. 1-р төслийн санхүүгийн үнэлэлт
Төслийн санхүүгийн шинжилгээ ба санхүүгийн менежментийн үнэлгээг Азийн Хөгжлийн
Банк (АХБ)-ны Төслийн санхүүгийн менежмент ба дүн шинжилгээ хийх Удирдамжын
дагуу гүйцэтгэсэн.8
Усан хангамж, ариутгах татуурга ба халаалтын системүүд сайжирч
туршилтын дэд төвд инженерийн үйлчилгээ цогцоор бүрдэх учраас хангалттай
хэмжээний орлого төвлөрч хөрөнгө оруулалтын болон ашиглалтын зардлуудыг
хангалттай нөхнө. Усан хангамж болон ариутгах татуургын санхүүгийн дотоод өгөөжийн
хувийг тооцож үзэхэд тэдгээр дэд төслүүдийг санхүүжүүлэхэд ашигласан хөрөнгийн
жигнэсэн дундаж өртгөөс давуу дүнтэй гарсан. Санхүүгийн дотоод өгөөжийн хувийг
тооцохдоо хуримтлагдах өртгийн дүнг хуримтлагдах орлогын өнөөгийн үнэ цэнэтэй
жишдэг. Санхүүгийн дотоод өгөөжийн хувь нь Хөрөнгийн жигнэсэн дундаж өртөгтэй
тэнцүү эсвэл илүү байх тохиолдолд дэд төслийг санхүүгийн хувьд үр ашигтай гэж үздэг.
Үндсэн тооцооллыг хийхдээ Улаанбаатар хотын хүн амын өсөлт, орон сууцанд амьдрах
иргэдийн тооны өсөлт, мөн гэр хорооллын иргэд өнөөгийн худгаас ус авдагаа больж
төвлөрсөн шугамаас усан хангамжаа авах байдал нэмэгдэнэ гэж тооцоолсон. Мөн дэд
8
АХБ. 2005. Төслүүдийн санхүүгийн менежмент ба дүн шинжилгээ. Манила

17. Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын
дэд төвийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр Эцсийн тайлан
2013 оны 11 дүгээр сар Хуудас 88
төвүүдэд ахуйн бус (төрийн байгууллага болон худалдаа үйлдвэрлэлийн) хэрэглэгчдийн
тооны өсөлт нь эдийн засгийн дэд бүтцийн хөгжлийг нөхцөлдүүлнэ гэдгийг тооцоолж
үзсэн. 1-р Төслийг нийт 5 жилийн хугацаанд хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн ба үүний эхний
жилийг зураг төслийн ажил, төлөвлөлт болон худалдан авалтыг хийх ажилд зориулах
юм.
7.3.2 Орлого бүрдүүлэгч хэсэг: Усан хангамж ба ариутгах татуургын санхүүгийн
дүн шинжилгээ ба төсөөлөл
7.4 Засаглал
7.4.1 Институтын үнэлгээ
Улаанбаатар хотын захиргаа
УБХЗ нь 2013 оны 01-р улиралд бүтцийн өөрчлөлт хийсэн бөгөөд албан хаагчид өөрийн
шинэ ажлаа хүлээн авах, цэгцрэх ажлууд үргэлжилсээр байгаа. Гэхдээ УБХЗ-ны шинэ
бүтцийн хүрээнд гэр хорооллын хөгжлийн асуудлыг хэн хариуцах нь тодорхой
тусгагдсан. Өөрөөр хэлбэл Гэр хорооллын хөгжлийн газар (ГХХГ) болон түүний дэргэдэх
Гэр хорооллыг орон сууцжуулах төсөл (ГХОСТ) энэ үүрэг хариуцлагыг хүлээнэ. Эдгээр
байгууллагууд нь харьцангуй шинэ, боломж бололцоог бий болгож байгаа боловч сул
талууд ч мөн байгаа. Зураг x-аар хотын захиргааны зохион байгуулалтын бүтцийг
дэлгэрэнгүй оруулав.

18. Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын
дэд төвийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр Эцсийн тайлангийн төсөл
June 2013 Page 89
НИЙСЛЭЛИЙН ЗАСАГ ДАРГА БА УЛААНБААТАР ХОТЫН ЗАСАГ ДАРГА
ЗАСАГ ДАРГЫН
АЖЛЫН АЛБАНЫ
ДАРГА. Гэрэлчулуун
НИЙСЛЭЛИЙН
ЗАСАГ ДАРГЫН
ОРЛОГЧ (Санхүү
эдийн засгийн асуудал
хариуцсан)
Батаа
НИЙСЛЭЛИЙН
ЗАСАГ ДАРГЫН
ОРЛОГЧ (Хот
байгуулалт, хөрөнгө
оруулалтын асуудал
хариуцсан) Очирбат
НИЙСЛЭЛИЙН
ЗАСАГ ДАРГЫН
ОРЛОГЧ (Зам, тээвэр,
дэд бүтцийн асуудал
хариуцсан) Гантөмөр
НИЙСЛЭЛИЙН
ЗАСАГ ДАРГЫН
ОРЛОГЧ (Нийгмийн
хөгжлийн асуудал
хариуцсан) Энхцэнгэл
НИЙСЛЭЛИЙН
ЗАСАГ ДАРГЫН
ОРЛОГЧ (нийгмийн
хамгааллын асуудал
хариуцсан )
Буяндалай
АГЕНТЛАГ
Нийслэлийн өмчит
үйлдвэрийн газар
(НӨҮГ)
1. Нийслэлийн төр захиргааны
авто бааз
Агентлаг - 9
Нийслэлийн өмчит
үйлдвэрийн газар - 1
АГЕНТЛАГ АГЕНТЛАГ АГЕНТЛАГ АГЕНТЛАГ
1. Эдийн засгийн хөгжлийн
газар
2. Татварын газар
3. Худалдан авах
ажиллагааны газар
4. Статистикийн газар
1. Гэр хорооллын хөгжлийн
газар
1. Авто замын газар
2. Тээврийн газар
1. Аялал жуулчлалын
газар
2. Биеийн тамир, спортын
газар
3. Боловсролын газар
4. Соёл урлагийн газар
5. Эрүүл мэндийн газар
1. Хөдөлмөрийн газар
2. Нийгмийн хамгааллын газар
3. Нийгмийн даатгалын газар
4. Хүүхэд гэр бүлийн
хөгжлийн газар
НӨҮГ
НӨҮГ НӨҮГ
1. Улаанбаатар сан ХХК
2. Улаанбаатар Бизнес
хөгжлийн төв
3. Улаанбаатар хотын даатгал
ХХК
Агентлаг - 4
Нийслэлийн өмчит үйлдвэрийн
газар - 3
1. Нийслэлийн хөрөнгө
оруулалтын газар
2. Орон сууцны
санхүүжилтийн
корпораци
3. Ханын материал ХК
Агентлаг - 1
Нийслэлийн өмчит
үйлдвэрийн газар - 3
1. Автобус–1
2. Автобус–3
3. Цахилгаан тээвэр
4. Авто Жим
Агентлаг - 2
Нийслэлийн өмчит үйлдвэрийн
газар - 4
НӨҮГ НӨҮГ
1. Сургалт үйлдвэрлэлийн төв
2. Хүүхдийн сургалт
хүмүүжлийн тусгай төв
Агентлаг - 4
Нийслэлийн өмчит
үйлдвэрийн газар- 2
НИЙСЛЭЛИЙН УДИРДЛАГЫН ЗӨВЛӨЛ
1. Архивын газар
2. Дотоод аудитын алба
3. Мэргэжлийн хяналтын
газар
4. Онцгой байдлын газар
5. Өмчийн харилцааны газар
6. Мэдээллийн технологийн
газар
7. Нийслэлийн бүртгэлийн
газар
8. Нийтлэг үйлчилгээний
газар
9. Цагдаагийн газар
1. Гэрлэх ёслолын ордон
2. Багачууд Хүнс
3. Өсвөр Үе Хүнс
4. Асгат
5. Хүнс Хангамж Төв
6. Улаанбаатар чуулга
7. Уламжлалт эм, эмийн ургамал
8. Усан спорт сургалтын төв
9. Монголын хүүхдийн ордон
10. Хүүхдийн урлан бүтээх төв
11. УБ хотын музей
12. УБ хотын төв номын сан
13. “Йонсей” эмнэлэг
14. 1, 2, 3 дугаар амаржих газар
15. Түргэн тусламжийн төв
16. ШЭНЭСудлалын төв
17. Уламжлалт элэг судлалын
клиник эмнэлэг
18. Энэрэл эмнэлэг
19. Наркологийн эмнэлэг
20. Соёлын төв өргөө
21. Улаанбаатар Синема ХХК
22. Төв Цэнгэлдэх Хүрээлэн ХХК
23. Йонсей найрамдал
24. Хишиг-Уул
25. Үндэсний соёл амралтын
хүрээлэн
26. Дун өргөө ХХК
АГЕНТЛАГ

19. Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын
дэд төвийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр Эцсийн тайлангийн төсөл
June 2013 Page 90
НИЙСЛЭЛИЙН ЗАСАГ ДАРГА БА УЛААНБААТАР ХОТЫН ЗАСАГ ДАРГА
НИЙСЛЭЛИЙН УДИРДЛАГЫН ЗӨВЛӨЛ
НИЙСЛЭЛИЙН
ЗАСАГ ДАРГЫН
ОРЛОГЧ (Экологи,
ногоон хөгжлийн
асуудал хариуцсан)
Эрдэнэ
Улаанбаатар хотын
Ерөнхий Архитектор
бөгөөд Нийслэлийн
ерөнхий төлөвлөгөөний
газрын дарга Нацагдорж
Улаанбаатар хотын
Ерөнхий менежер
бөгөөд Засаг даргын
ажлын албаны дарга
Бадрал
АГЕНТЛАГУУД
АГЕНТЛАГ АГЕНТЛАГ НӨҮГ
НӨҮГ
1. Агаарын чанарын алба
2. Байгаль орчин ногоон
хөгжлийн газар
3. Үйлдвэр, хөдөө аж
ахуйн газар
4. Мал эмнэлэгийн газар
1. Үндэсний цэцэрлэгт
хүрээлэн
2. Жижиг дунд
үйлдвэрийг дэмжих төв
3. Шахмал түлшний
үйлдвэр
Агентлаг - 4
Нийслэлийн өмчит
үйлдвэрийн газар - 3
1. Хот төлөвлөлтийн газар
НӨҮГ
1. Зураг төслийн хүрээлэн
1. Засаг даргын гэр хороолол дах Ажлын
алба
2. Ус сувгийн удирдах газар (УСУГ)
3. Орон сууц нийтийн аж ахуйн гзар
(ОСНААГ)
4. Хот тохижилтын газар
5. Халаалтын зуухны ашиглалт,
зохицуулалтын газар
6. УБ цахилгаан түгээх сүлжээ (УБЦТС)
7. УБ дулааны сүлжээ
8. Усны барилга байгууламж
9. Илч орд
10. Багануур Ус
11. Налайх хөгжил
12. Чандмань-Налайх
13. УБ лифт
14. УБ зам засвар арчлалт
15. Замын хөдөлгөөн удирдлагын төв
16. Багахангай мах боловсруулах
үйлдвэр
17. Урьдчилан цэвэрлэх байгууламж
18. Санни Хаус ХХК
19. Өнөр хотхон ХХК
20. “Эцэг эх хүү” ХХК
21. “Симс” ХХК
22. “Өүпен Хаус” ХХК
23. “Ганга өргөө” ХХК
24. “Батбаян бүрд” ХХК
25. “Сансар-Өргөө” ХХК
26. “ГМ” ХХК
27. “Эма энд Би” ХХК
28. “Хаусинг сервис” ХХК
29. “Өнөр горхи” ХХК
30. “Ивэн-Эх” ХХК
31. “Хөх-Асар” ХХК
32. “Дулаан-Өргөө” ХХК
33. “Ашид-Ундрах” ХХК
34. Хайрхан-Уул Өргөө ХХК
35. Санкомфорт ХХК
Нийслэлийн өмчит үйлдвэрийн газар -
35
• Багануур дүүрэг
• Багахангай дүүрэг
• Баянгол дүүрэг
• Баянзүрх дүүрэг
• Налайх дүүрэг
• Сонгинохайрхан дүүрэг
• Сүхбаатар дүүрэг
• Хан-Уул дүүрэг
• Чингэлтэй дүүрэг
Дүүргийн тоо -9
Агентлаг - 30
Нийслэлийн өмчит
үйлдвэрийн газар-53
1. Стратегийн бодлого,
төлөвлөлтийн газар
2. Санхүү төрийн сангийн
хэлтэс
3. Нутгийн захиргааны ажлын
алба
4. Хуулийн хэлтэс
5. Нийгмийн хөгжлийн
бодлогын газар
6. Хяналт шинжилгээний хэлтэс
7. Гадаад харилцааны хэлтэс
8. Хэвлэл мэдээллийн хэлтэс
9. Төсөл хамтын ажиллагааны
хэлтэс
10. Цэргийн төв штаб
/үргэлжлэл/
ДҮҮРГҮҮД
Агентлаг - 1
Нийслэлийн өмчит
үйлдвэрийн газар- 1

20. Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын
дэд төвийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр Эцсийн тайлан
2013 оны 11 дүгээр сар Хуудас 91
НЗД-ын Хот байгуулалт, хөрөнгө оруулалтын асуудал хариуцсан орлогч нь хот
байгуулалтын төлөвлөлт удирдлагыг бодлогын түвшинд хариуцаж байгаа. Ерөнхий
архитектор мөн Хот байгуулалт, төлөвлөлтийн газрын дарга нь хот байгуулалтын
төлөвлөлт, стандартын асуудлыг хариуцдаг. Улаанбаатар хотын ерөнхий менежер
(Ерөнхий төлөвлөгөөний газрын дарга) нь УСУГ, ОСНААГ-ын конторууд ба дулааны
шугам сүлжээ зэрэг гол үйлчилгээ үзүүлэгч газруудын үйл ажиллагааг ерөнхийд нь
хянадаг.
Гэр хорооллын нягтралыг бууруулах дахин төлөвлөж, хөгжүүлэх асуудал нь харьцангуй
шинэ ойлголт болж гарч ирж байгаа. ГХОСТ-аас одоогийн байдлаар дахин төлөвлөлт
хийж, хөгжүүлэх 12 төслийг хэрэгжүүлж байна. Хувийн хэвшлийнхэн газар эзэмшигч
бүртэй тохиролцож газрыг нь худалдан авах зарчмаар үүнийг хэрэгжүүлж байгаа.
ГХОСТ-өөс хэрэгжүүлж буй 12 төсөл болон Хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрөөс
хэрэгжүүлж буй дэд төвүүдийг хөгжүүлэх төслийн арга барилд зарим ялгаатай зүйлүүд
байна. Хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрийн хүрээнд олон нийтийн оролцоог хангах,
иргэдтэй зөвлөлдөх, ирээдүйг харсан арга замыг түлхүү анхаарч, усан хангамж,
ариутгалын татуурга болон халаалт г.м төрийн үйлчилгээг хүргэхтэй холбоотой
асуудлыг сайжруулах талаар мөн хөндөж байгаа. Үүнээс гадна ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх,
бичил санхүүгийн үйлчилгээг гэх мэт бусад үйлчилгээг ч анхааран авч үзэж байна.
Гэхдээ газар чөлөөлөх, газрын үнэлгээний талаар иргэдийн асуултад тодорхой хариулт
өгч чадахгүй байгаа нь бэлтгэл ажилд саад учруулж байна. Илүү мэдлэг мэдээлэлтэй
шийдвэр гаргах боломжийг олгохын тулд иргэдийн эдгээр асуултанд нэн даруй хариу
өгөх шаардлагатай байна. Үүний зэрэгцээ хувийн хэвшлийнхнээс ч мөн төстэй
асуултууд тавьж байгаа. Энэхүү АХБ-ны төслийн хүрээнд дахин төлөвлөлт,
хөгжүүлэлтийг хийхэд хувийн хэвшлийнхний оролцоо, тэдний хөрөнгө оруулалт гол
элемент нь болох ёстой. Газар сайжруулалт хийж, орон сууц барьж байгуулахад
хөрөнгө оруулагчид болох хувийн секторийнхон энэ төсөлд оролцох сонирхлоо
илэрхийлээд байгаа бөгөөд илүү тодорхой чиглэл өгөхийг хүлээж байна.
Газрын зөвшөөрөл өгөх асуудлыг хариуцдаг УБХЗ-ны Газрын албаны зүгээс
нягтралтай холбоотой хүндрэл үүсгэхэд хувь нэмэр оруулж байгаа нэг засаглалын
асуудал нь засгийн газрын хэмжээнд газар өмчлүүлэх хөтөлбөрөөс эхтэй. Газар
өмчлүүлэх хөтөлбөрийг оновчтой болгох стратегийг боловсруулах хэрэгтэй байна. Энэ
нь хөтөлбөрийн бодлогын тухайд нэлээд тохиолддог асуудал юм. Өөрөөр хэлбэл нэг
хэсэг (Газрын алба) нь хотын захиргааны нөгөө хэсэг (ГХХГ/ГХОСТ) яг ямар ажил хийж
байгааг мэддэггүй эсвэл мэдэх шаардлагагүй гэж үзэж байгаатай холбоотой юм.
Худалдан авалтын тухай хууль батлагдаж гарсан байгаа. Худалдан авалттай
холбоотой асуудлыг хариуцдаг яам нь Сангийн яам байх юм. Өмнө АХБ болон хэд
хэдэн хөгжлийн агентлагуудын тусламжтайгаар хэрэгжүүлсэн төслүүд дээр худалдан
авалт хийж байсан туршлагатай. Худалдан авалт хариуцсан газрын ийм туршлагыг
Хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөр дээр ашиглах нь зүйтэй юм. УБХЗ-ны харьяа Худалдан
авалтын газар нь төслийн удирдлагатай холбоотой туршлагыг хуримтлуулсан газар
юм. Гэхдээ эдгээр нь АХБ-ны энэхүү төслийн шаардлагыг хангахгүй байна.
Усан хангамж, ариутгах татуурга болон дулаан хангамжийн үйлчилгээг хүргэхтэй
холбоотой засаглалын тухайд хийх ажил их байна. Үүнд үр ашиггүй үйл ажиллагаа,
засвар үйлчилгээ хангалтгүй, үнэ төлбөрийн хүлээн авч болохуйц хэмжээ гэх мэт
багтаж байна. Хэт төвлөралийг зохицуулснаар үйлчилгээний үр дүнг сайжруулахад
тустай байдаг. Эдгээр асуудлыг шийдэх ойрын хугацааны үйл ажиллагааны
хөтөлбөрийг тодорхойлж гаргасан бөгөөд үүний дараа ТТБАТ -ийн тодорхойлсон илүү
дэлгэрэнгүй иж бүрэн урт хугацааны шинэчлэлийн стратеги хөтөлбөр хийгдэх юм.

21. Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын
дэд төвийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр Эцсийн тайлан
2013 оны 11 дүгээр сар Хуудас 92
Дулаан хангамжийн үйлчилгээний тухайд шинээр баригдсан сууцнуудад зориулсан
шинэ төрлийн УЗ-уудыг олж тодорхойлохыг санал болгож байна. Засаглалтай
холбоотой өргөн хүрээний нэг асуудал нь өрхийн халаалтын тоног төхөөрөмж дэлхий
даяар элбэг болсон өнөө үед төвлөрсөн дулаан хангамжийн хэрэгцээ байсаар байгаа
явдал юм. Мөн орон сууцнуудад ашигласан дулаалгын материалын үр нөлөөг мөн
эргэн харах шаардлагатай байна.
Иргэдийг нүүлгэн шилжүүлэх, иргэдийн оролцоотой холбоотой арга замуудыг туршиж
байгаа нь харьцангуй шинэлэг байгаагаас гадна иргэдийн зүгээс ч мөн олон олон
практик асуудлуудыг гаргаж тавьж байна. Иргэдийн хувьд эрсдэлтэй нь тодорхой
ялангуяа болзол нөхцөл, баталгааны асуудлууд одоогийн байдлаар тодорхойгүй
хэвээр байгаа юм. Иргэдтэй хийсэн зөвлөлдөх уулзалтаар тэдний зүгээс тавьсан
асуулт, асуудлууд зэргээс ийм нөхцөл байдал байгаа нь тодорхой харагдаж байна.
Дахин төлөвлөлтийн ажил нь өөрөө иргэдээс эрсдэлтэй алхам хийхийг шаардаж
байгаа учир хэрэгжүүлж эхлэхээсээ өмнө иргэдийн асуултад тодорхой хариулт өгөх
хэрэгтэй юм.
Одоогийн УБХЗ-ны баг өнгөрсөн жилийн сонгуулиар ялалт байгуулсан явдал нь тэдний
гэр хорооллыг хөгжүүлэх тухай мөрийн хөтөлбөртэй нь холбоотой юм. Тэгэхээр
ТТБАТ-ын талаар УБХЗ-ны зүгээс ойлголт сайтай байгаа юм. Шаардлагатай
дэмжлэгийг аль ч намаас авч чадаагүй байгаа хэдий ч УБХЗ нь олон нийтийн өмнөөс
дэмжлэг үзүүлж байгаа юм.
Хотын төлөвлөлт, байгаль орчны удирдлагыг эрчимтэйгээр хэрэгжүүлж байгаа нь
тодорхой байна. Хот төлөвлөлт, барилга байгууламж, газрын удирдлагатай
холбоотойгоор шинэчлэлт хийгдэж байгаа бөгөөд байгаль орчныг хамгаалах үйл
ажиллагаанд оршин суугчдын хяналт оролцоог мөн нэмэгдүүлэх юм. Улс төрийн
болоод үйл ажиллагааны амлалтуудаас гадна шинэ удирдлага бүхий шинэ арга
барилаар гэр хорооллыг хөгжүүлэх бодитой ажлууд хийгдэж байна. Гэхдээ энэхүү үйл
ажиллагааг дэмжихтэй холбоотойгоор иргэдийг энэхүү үйл ажиллагаанд идэвхтэй
оролцохыг уриалж байгаа нь УБХЗ-ны удирдлагуудын хувьд өөрсдийн улс төрийн байр
сууриа эрсдэлд оруулж байгаа хэрэг болж байгаа бол харин иргэдийн зүгээс өөрсдийн
газар, эд хөрөнгөөрөө эрсдлийг үүрэх болж байгаа юм. Энэ төслийг хэрэгжүүлэхэд
харилцаа холбоог илүү тодорхой тогтвортой байлгах, эрсдлийг бууруулах арга хэмжээг
авах хэрэгтэй юм. Өөрөөр хэлбэл тодорхой тогтвортой үйл ажиллагааны хөтөлбөрийг
боловсруулж хэрэгжүүлэх шаардлагатай байгаас гадна иргэдийн зүгээс энэхүү үйл
ажиллагаанд идэвхитэй оролцож, холбогдох эрсдлийг бууруулах хүртэл арга хэмжээг
авах хэрэгтэй болж байгаа явдал юм.
7.4.2 Усан хангамж, ариутгах татуургын үйлчилгээг үзүүлэх нь
ТТБАТ-ийн зөвлөхүүд усан хангамж, ариутгах татуургын үйлчилгээг хүргэх,
зохицуулалт хийх ажлыг шууд хариуцдаг гол байгууллагуудад анхаарлаа чиглүүлж
ажилласан. Зураг 7.10 дээр Улаанбаатар хотод усан хангамж, ариутгах татуургын
үйлчилгээг нийлүүлэхэд оролцдог байгууллагуудын зохион байгуулалтыг дүрслэн
харуулав.

22. Монгол улс ТТТ-7970: Улаанбаатар хотын гэр хорооллын
дэд төвийг хөгжүүлэх, хөрөнгө оруулалтыг дэмжих
2013 оны 11 дүгээр сар
Зураг 7.10: Улаанбаатар хотын усан хангамж, ариутгах татуургын
нийлүү
Усан хангамж, ариутгах татуургатай холбоотой т
тодорхойлох, зохицуулалт хийхэд оролцдог т
усан хангамж, бохирын шугам с
байгуулалтын яам; усны нөө
мэндийн яам болон Байгаль орчны яам
зохицуулалт хийдэг Усны үндэсний хороо
боловсруулж хэрэгжүүлэгч Усны газар гэх мэт багтдаг
Улаанбаатар хотын ус сувгийн газар
хувийн нийслэлийн өмчит улсын
2 жилийн хугацаатай үр дүнгийн гэрээ байгуулан ажилладаг б
холбогдох үйл ажиллагааны
байдаг. УСУГ нь УБХЗ–тай х
ОСНААГ мөн нь УБХЗ-тай Удирдлагын гэрээ байгуулж ажилладаг. УСУГ болон
ОСНААГ нь Улаанбаатар хотын Ер
явуулдаг. Усан хангамж, ариутгах татуургын
хүлээх хариуцлага нь НЗД бөгөө
хөрөнгө оруулалтуудыг төлөвл
хяналт тавьж удирдан зохион байгуулах зэрэг болно.
УСУГ нь Туул голын усан санд байрлах г
байгууллагуудад шууд нийлүү
авдаг ус түгээх төвүүдээр дамжуулан гэр хорооллын и
хорооллын бие засах газрыг соруулах, Улаанбаатарын орон сууцны иргэдийг усаар
хангадаг конторуудад усан хангамжийн б
Орон сууц нийтийн аж ахуйн газрын
орон сууц нийтийн үйлчилгээний газрын харьяанд анх байгуулагдсан хувийн
компаниуд юм. Усан хангамж, ариутгах татуургын
9
Цөөн хэдэн хувийн компани, ТББ-ууд гэр хороололд худаг, халуун усны газар, з
ажиллуулдаг.
Улаанбаатар хотын гэр хорооллын
оруулалтыг дэмжих хөтөлбөр Эцсийн тайла
Улаанбаатар хотын усан хангамж, ариутгах татуургын үйлчилгээг
үүлдэг байгууллагуудын бүтэц9
Усан хангамж, ариутгах татуургатай холбоотой төрийн үйлчилгээний бодлогыг
тодорхойлох, зохицуулалт хийхэд оролцдог төрийн олон байгууллагууд байдаг.
усан хангамж, бохирын шугам сүлжээний төлөвлөлтийг хийдэг Барилга хот
өөц, усны чанарын талаарх бодлогыг хариуцдаг
мэндийн яам болон Байгаль орчны яам; салбарын үйл ажиллагаанд яам хоорондын
ндэсний хороо; мөн усны нөөцийн удирдлагын бодлогыг
лэгч Усны газар гэх мэт багтдаг.
аатар хотын ус сувгийн газар (УСУГ) нь Нийслэлийн захиргааны харьяа, 100
мчит улсын үйлдвэрийн газар юм. УСУГ-ын захирал нь УБХК
нгийн гэрээ байгуулан ажилладаг бөгөөд энэх
зорилтуудаас гадна цалин хөлсний нөхцлийг тусгасан
тай хөрөнгийн удирдлагын гэрээ байгуулан ажилладаг.
тай Удирдлагын гэрээ байгуулж ажилладаг. УСУГ болон
ОСНААГ нь Улаанбаатар хотын Ерөнхий менежерийн удирдлаганд үйл ажиллагаагаа
явуулдаг. Усан хангамж, ариутгах татуургын үйлчилгээтэй холбоотойгоор ЕМ
өөд УБ хотын засаг даргын мөрийн хөтөлбөрт нийц
влөх, санхүүжилт олох, үйлчилгээ үзүүлэгчдийн г
хяналт тавьж удирдан зохион байгуулах зэрэг болно.
УСУГ нь Туул голын усан санд байрлах гүний худгаас ус авч, үйлдвэр албан
үүлэх, шугамд холбогдсон эсвэл зөөврийн машинаар усаа
дээр дамжуулан гэр хорооллын иргэдийг усаар хангах, гэр
хорооллын бие засах газрыг соруулах, Улаанбаатарын орон сууцны иргэдийг усаар
хангадаг конторуудад усан хангамжийн бөөний үйлчилгээг хүргэдэг.
Орон сууц нийтийн аж ахуйн газрын (ОСНААГ) конторууд нь хуучин коммунизмын
йлчилгээний газрын харьяанд анх байгуулагдсан хувийн
компаниуд юм. Усан хангамж, ариутгах татуургын үйлчилгээнээс орон сууцнуудыг
ууд гэр хороололд худаг, халуун усны газар, зөөврийн усан хангамж
Эцсийн тайлан
Хуудас 93
йлчилгээг
йлчилгээний бодлогыг
рийн олон байгууллагууд байдаг. Үүнд
лтийг хийдэг Барилга хот
ы чанарын талаарх бодлогыг хариуцдаг Эрүүл
йл ажиллагаанд яам хоорондын
цийн удирдлагын бодлогыг
нь Нийслэлийн захиргааны харьяа, 100
ын захирал нь УБХК-тай
д энэхүү гэрээнд
хцлийг тусгасан
нгийн удирдлагын гэрээ байгуулан ажилладаг.
тай Удирдлагын гэрээ байгуулж ажилладаг. УСУГ болон
йл ажиллагаагаа
йлчилгээтэй холбоотойгоор ЕМ-ийн
рт нийцүүлэн
лэгчдийн гүйцэтгэлд
йлдвэр албан
врийн машинаар усаа
ргэдийг усаар хангах, гэр
хорооллын бие засах газрыг соруулах, Улаанбаатарын орон сууцны иргэдийг усаар
конторууд нь хуучин коммунизмын үед
йлчилгээний газрын харьяанд анх байгуулагдсан хувийн
йлчилгээнээс орон сууцнуудыг
врийн усан хангамж