SlideShare una empresa de Scribd logo

Sagalassos: City of Fairies

•
•
B
beyazarifakbas
EducaciónViajes
1 de 101
Descargar para leer sin conexión
I SAGALASSOS: CITY OF FAİRİES PERİLER KENTİ SAGALASSOS BEYAZ ARİF AKBAŞ Kitap Tasarım: Anastasia Arova I. Baskı Nisan 2010 EDİRNE
II PERİLER KENTİ SAGALASSOS Soluğu içinde karanlığın Beyaz bir gül gibi Beyazsın, narinsin, yorgunsun Sagalassos. Gül titrer, solar Ġncinirsin olamazsın bir kök. Gül küçük, beyaz Üzgün uykulara dalarak Ağlar yağmurun sesiyle. Bir tahta prens var Yokluğu içinde karanlığın, Sesim gibi ağzındaki Ġncitmeden yapraklarını Öpecek dudaklarından. Periler burada kalbimdedir. Ve Ģiddetli rüzgârlar için Söylüyor flütün sesi, Prenses cenneti özlüyor gözlerim, Burada çarpıyor kalbim. Ve nihayetsiz acılar için Tanrıların eĢiğinde, Ağlasın yüreğin Son söz yağmur gibi gözlerimde Antoninler ÇeĢmesi‟nde Ağlasın kara gözlerin. Bulutlar geçiyor buradan Ve periler dolaĢıyor Senin o güzel kollarında Rüzgar sürüklüyor bir aĢkı Ağlasın kara gözlerin. Beni unut Sagalassos Bu hüzünlü sözlerimi unut Senin taĢtan kalbinde Saklayacağım kara gözlerimi unut. Beyaz Arif AkbaĢ
III
IV Beyaz Arif AkbaĢ, 10 Nisan 1979'da İstanbul da doğan yazar, İnönü İlköğretim Okulu ve Edirne Lisesini bitirdi. Yüksek eğitimini, Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, Hukuk-Felsefe Fakültesi Sosyoloji Bölümünde tamamlayan yazar (Türkistan Yerleşkesi Kazakistan 2000-2005) bitirme tezini, Sosyolinguistik;Dilin toplumsal yönü ve fonksiyonlarına göre Kazak Türkçesindeki dil kodlarının örnek analizi olarak hazırladı. Kayıp Ülke Hakasya (Şiirler, 100 sayfa) Sevgilim Sibirya (Seyahat ve Günlük yazıları 245 sayfa) A Special Album of Davetname(Davetname İçin Özel Bir Albüm) isimli üç kitabı bulunmaktadır. Radikal, Birgün, Yenişafak, Star vb. gaztelerde kitap eleştirileri yapmaktadır.Edirne'de iken arkadaşlarıyla birlikte Şahdamar ;isimli edebiyat dergisini çıkarmıştır. Sagalassos: Pisidya bölgesinin Roma İmparatorluk döneminde kuşkusuz en önemli şehri olan Sagalassos, Ağlasun İlçesinin 7 km. kuzeyinde bulunmaktadır. Sagalassos doğu batı yönünde 2,5 km. kuzey, güney yönünde 1,5 km'’ik bir alanı kaplar. Sagalassos'un hemen güneyinde bulunan verimli ovalardan biri olan Çanaklı ovası. Sagalassos’a seramiği için toprak sağlamıştır. M.Ö, 1. yy.’dan - M.S. 6.yy.’a kadar olan zaman içinde bu seramik yapımının Sagalassos ekonomisinde önemli bir yeri olduğu yapılan kazı çalışmalarından anlaşılmıştır.Sagalassos’un ilk keşfi 1706 yılında Fransız gezgin Paual Lucas tarafından yapılmıştır. 1990’dan itibaren M.Walkens Başkanlığında ilk modern ve bilimsel kazı çalışmaları başlamıştır. Bu gün Ülkemizde ve Doğu Akdeniz Ülkelerinde yapılan en kapsamlı arkeolojik araştırma ve kazı olarak çalışmalar başarıyla yürütülmekte ve her yıl yeni özgün eserler ve yapılar ortaya çıkarılmaktadır. Sagalassos’un ismi tarihte ilk defa Büyük İskender’in M.Ö. 334’de burayı işgali ile görülür. İskender’den sonra bölgenin egemenliği Suriyeli Selevkidlere geçmiş, M.Ö.189’da Bergamalı Attalid’lerin himayesi altına girmiştir. Bu dönemde şu anda tamamıyla yıkık durumda bulunan Bouleterion (Şehir meclis binası) inşa edilmiştir.Yüzeyde görülen kalıntılar Hellenistik ve Roma Dönemlerine aittir. 1990 yılında açığa çıkarılmaya başlanılan kentte kazı çalışmaları devam etmekte olup bir çok yapının açığa çıkarılması ve bu yapıların restorasyon çalışmaları sürdürülmektedir. Helenistik Çeşme, Kütüphane yapısı restorasyonu sona ermiştir. Kuzey batı Heroon yapısı ve Antoninler anıtsal çeşme yapısının restorasyon çalışmaları devam etmektedir. Kentte bugün ayakta kalabilen, Bouleuterion,Apollo Klarios Tapınağı Antonin Pius Tapınağı,Dorik Tapınak, aşağı ve yukarı Agora, Tiyatro, Hamamlar, Kütüphane,Çeşme yapıları ve Heroon gibi daha birçok yapı bulunmaktadır. (Burdur Şehir Müzesi Tanıtım Kitapçığı)
V Nihayet sen de bıkmıĢ olursun bu eski dünyadan… Apollinaire
VI Bu kitap kayıp sevgilimi ararken bir tesadüf sonucu uğradığım Periler ġehri Sagalassos‟ta bulutların arasından kenti seyrederken gördüğüm bir rüya neticesinde oluĢtu. Melekler kadar güzel bir kız gördüm orada. Belki de Ģehri ilk kuran perensesin hayaliydi tüm seyrettiğim güzellik. Ġpekten beyaz ince bir elbise giymiĢti. Sanki büyülenmiĢtim. Kim bilir belki de masallardan kopup gelen bir peri kızıydı o. Sagalassos‟ta yaĢadığım deneyimi sözlerle anlatmam neredeyse imkansız. Ama benimde bir masalım vardı. Kitabın baĢında yer alan fotoğraflar biraz olsun tarifime yakın bir imgelemi yansıtıyor. ġehri gezerken sağanak halde bir yağmur yağmıĢtı. Galiba kötü kaderime Ģehirle birlikte bende ağlamıĢtım. AĞLASUN AYġAFAĞI Geldiler karanlıktan Baktılar karanlığa Korktular karanlıktan Taptılar karanlığa SeviĢtiler karanlıkta Çoğaldılar karanlıkta Yendiler karanlığı Sevdiler karanlığı Ve karıĢıp gittiler karanlığa ġimdi hangi yıldızdadır kimbilir güzel sesleri Kaldı güzel elleri som kayalarda. Hasan Hüseyin Korkmazgil Sonra bu Ģiiri okudum. Ve dedimki kendime Hasan Hüseyin hiç anlamamıĢ bu rüya kenti. Zaten anlamasını da beklemiyordum… BaĢka bir Ģiir çıkardım defterimden; biraz ürkek bir tavırla bu Ģiiride okudum: ANTĠK HAYALLERĠM OKLAR/ÇIĞLAR ALTINDA..(SAGALASSOS) Çevirdim aklımı,rüzgarından, Mor‟un içindeki pembenin.. Antik kentin fatihi, Yorgun askerlere raks eden, Bakireler kulesinde.. DüĢtü üzerine, Kimsesiz bir yamaca yaslanmıĢ, Antik hayalimin.. Çağladı,
VII Çığlar.. Nefessizim.. ErkenmiĢ kazısı, Tütsülere emanet edilmiĢ YanmıĢ kanla, yıkanmıĢ, Sunakların.. Kabul edilmiĢ duayla yıkılmıĢ, Üzerinde, Gülen yüzlerin ağladığı, Surların.. Üçbin yılın toprağından, Ġskender‟in iĢaretiyle, Gerildi yaylar, Yağdı havadan oklar, Saldırdı askerler, Sagalasos‟a tepelerden.. Aydınlandı bedenim, Tapınaklarda.. Oradayım, Kanıyorum, Nefessizim.. Özdener Güleryüz ġiirler ne kadar anlatabilir bu Ģehrin hikayesini bilemiyorum ama benim gerçek bir hikayem var bu kent hakkında. Kitaptaki ilk yazı olan “Masal Mektupları” buradaki kısa deneyimime dairdir. Diğer yazılar gazetelerin kitap ekleri için yazdığım eleĢtiri ve tanıtım metinlerinden oluĢuyor. Aslında bütün yazılarımda ,Ģehirde ikinci defa gördüğüm güzel kızın hüzünlü aĢkından, Sagalassos Prensesinden kokular var. Gül çiçeğiyle yıkanmıĢ bir tenin kokusu bu. GeçmiĢte burada bir deprem olmuĢ ve doğa tarafından koruma altına alınan Sagalassos, yüzyıllarca sürecek derin bir uykuya dalmıĢtır.Yüzlerce yıl sonra, 1706‟da Fransız gezgin Paul Lucas Sagalassos‟a gelir. Lucas seyahatnamesinde antik kentten perilerin yaĢadığı yerler olarak söz etmiĢtir. Perilerin yaĢadığı yer olan Sagalassos‟ta dolaĢmaktan büyük bir haz aldığımı itiraf etmeliyim. PuĢkin AĢıklar ÇeĢmesi‟ni görseydi sanırım bir daha aĢk Ģiiri yazmazdı. Bu çemenin suyu bir dağın kalbinden geliyor çünkü.
VIII MASAL MEKTUPLARI Masal küçüldükçe zaman küçülüyor. Olduğu gibi olan darlaĢmanın bugün için de, yarın içinde aynı olmasıdır. Sonbahar veya yaz.. Evet hayat benim için kurak bir yaz. Böylece, örneğin Ģöyle bir soru sorar mısın: ÇözümlenmiĢ olan sevgi tümceleri var mıdır? Ġnsan duyguları sayısızdır. Cevaplarım ise bir o kadar sınırlı ve sayılıdır. Sevgili Küçük GüneĢim mevsimler hızla geçiyor. Yapraklar ağaçlarda kuruyor, ya da sararıyor. Senin siyah gözlerini karanlıkta geceleri görüyorum. Bazen yıldızlar eĢlik ediyor benim yalnızlığıma. Ve aynı Ģekilde genel olarak simgelerimde özsel olan sana. Öyleyse Ģöyle denebilir: Gerçek; güneĢ bizi kör eden Ģeydir ve diyebilirim ki güneĢ ancak görmediğimiz bir âlemdir. Kaybolan yıllar ardında kaybolan bir hayat gibisin Küçük Meleğim. Sonra güneĢimin önünü beyaz bulutlar kapladı ve sanki pamuk tarlasındaymıĢçasına denizin mavi dalgalarına doğru bir bilge “Kürek Türküleri”ni söyledi: "KAÇAK ġAMAN arif akbaş’a samanyolunda uzun zaman deli gibi kürek çeken bir Ģaman birdenbire durdu bir vakit sonsuza baktı Ģaman baktı baktı baktı baktı ve bir türkü tutturdu yüksek yüksek tepelere ev kurmasınlar" (Mevlüt YAPRAK “Kürek Türküleri” Mazmun Yay. sf: 43) Bu beyaz renk ile Ģu öteki daha açık daha metaforik iç bağlantısında duruyorlar. IĢıksız yüz çizgilerinden söz ettiğimiz anlamda. Melek yüzlü kız umutluyum bir gün seni tekrar göreceğime dair. Nergis çiçeğinin üzerindeki su damlalarını seyrediyorum. Belki Ģu parıltı hayal dünyamın kapılarını yine sana açar. Seni sonsuz bir ümitle seviyorum… Aynaların sırla kaplı yüzlerinden belli belirsiz bir Ģiiri söylüyor geçmiĢin rüzgârı yine: MASAL MEKTUPLARI özenle gizlenmiĢ semboller arasında neyin sesi tizleĢirken aĢkımı yitirdim bir an suratının halini aynada Rahmaninov‟u parkta görürsünüz çizgi roman okurken
IX ya da göldeki yosunlara bakarken insanların gecikmiĢliğini görürsünüz ve baĢlar yeniden tasarımı üzüntülü Ģeylerin. „nerede ise orada değilsin‟ sen acıyı yaĢayan mevsimlerde mektuplarımı açarım birer birer masalımsı müziğini duyabilirsin sigma beyazıyla yüzünün en sonsuz deneyimler tasarımı üzüntülü Ģeyler. (Beyaz Arif AKBAŞ “Kayıp Ülke Hakasya”daki 23. şiir) Masal mektupları olanaklarıyla uyuĢmayı çizgilerde de olsa baĢarabilir iken, aynı Ģey niçinse gerçek yaĢamda benim için ulaĢılmaz kılınmıĢtır. Üzüntü, evet kelimelerin gücüdür üzüntü. Bu soluk satırları “Ağlasun” kenti yakınlarındaki 1.560 metre yüksekliğe kurulmuĢ bir antik Ģehrin yıkıntıları arasında yazıyorum ve buradaki Neron kütüphanesinden yükselen ateĢin alevlerini seyrediyorum. Yanımdaki ihtiyara bu Ģehre niçin “Ağlasun” dediklerini sormuĢtum. O da "Genç adam; buraya gelen ağlamıĢ, giden ağlamıĢ" demiĢti. ġimdi niçin bu terk edilmiĢ kentte olduğumu daha iyi anlıyorum. Adresine ulaĢamayan mektuplarımı burada sana okumak isterdim Küçük GüneĢim… Kubrick‟in Yaratıcı Kaygısı Stanley Kubrick, ister korku ister bilim kurgu olsun, üzerinde çalıĢtığı her türü endisi fiilen yeniden icat etmiĢ bir yönetmendir. Agora Yayınları bu ocak ayı içinde büyük ustanın röportajlarının ve onunla ilgili bazı makalelerin toplandığı “Stanley Kubrick” isimli Gene D. Philips‟in derlemesini yeni yayınladı. Kubrick hakkında bu kitapta toplanan röportajlar, yapıldıkları dönemde onun henüz baĢlangıç aĢamasında olan projelerine referanslar da içeriyor ve fikirlerini olgunlaĢtırana kadar onları uzun zaman boyunca beslediğini gösteriyor. 1971 yılında Michael Hofsess‟e verdiği bir röportajda Kubrick, Viyanalı roman yazarı Arthur Schnitzler (La Ronde)‟in 1926 yılında yayınladığı Traumnovell‟in (Hayal Hikâyesi) [Büyüleyici bir isim] adaptasyonunu yapmayı planladığından bahsediyor. Nitekim bu röportajdan aĢağı yukarı otuz yıl sonra, cinsel takıntı ve kıskançlığı irdeleyen roman, Kubrick‟in son filmi Eyes Wide Shut‟a (Gözleri Tamamen Kapalı) dönüĢüyordu. Yönetmenin bir sanatçı olarak yaratıcı kaygısının ayrıntılarını gördüğümüz bu kitabı dilimize NeĢfa Dereli çevirmiĢtir. University Press of Mississippi‟nin Film Yönetmenleriyle konuĢmalar serisinde benimsediği politikadan dolayı, bu kitaptaki röportajlar üzerinde hiçbir oynama veya düzeltme yapılmadan yayımlanmıĢ olması da doğru bir karar. Bu yüzden okur kimi zaman
X Kubrick‟in kendini tekrar ettiğini gözlemleyecektir. Aslında bu tekrar bolluğu, sözü edilen fikirlerin birer anlayıĢı yansıttığı, yönetmen için önemli olduğu ve bu yüzden bunları vurgulamak istediği noktasında anlam taĢıyorlar. Bu kitap ustayı tanımak isteyenler için son derece faydalı bir çalıĢma. Son yıllarda film yönetmenleri hakkında yazılan kitapların her biri, konu ettiği yönetmenin Amerika‟nın en büyük yönetmeni olduğunu iddia ediyor. Sinema tarihçilerinin bu uzayıp giden tartıĢmaları bir yana, adeta insanların karanlık yüzünün bir ressamı olarak bilinen Stanley Kubrick, çağının en büyük Amerikan film yönetmeni olduğunu yapıtlarıyla ilan ediyor. Amerikan sinema endüstrisinin stüdyo sisteminde çok az kiĢi onun elde ettiği çalıĢma fırsatına sahip oldu. Filmlerinin bütün sanatsal denetimini elinde tuttu. Bu özgürlüğü rahatça kullanabiliyordu, çünkü mesleğini sıfırdan öğrenmiĢti. Kubrick, film çekme tekniklerini bizzat kendisi geliĢtirmiĢtir. Sektörde bağımsız bir film yapımcısı olma konumuna odaklanan yönetmen böylece en karanlık düĢlerini gerçeğe dönüĢtürebilmiĢti. Teknik kusursuzluk arayıĢı, entelektüel sembolizmi, mükemmelciliği ve ince ayrıntılarıyla tanınan yönetmen; elde ettiği bu özgürlükle dilediği filmleri dilediği Ģekilde çekebilmiĢtir.[dilediği derken, Amerika‟daki marjinal sinema akımının dahilinde kabul edilip edilemeyeceği hususunu net bilemiyoruz.] Sinemaya yeni ve eĢsiz boyutlar getiren büyük ustanın bütün filmleri “her tarafından vasatlık taĢan bir endüstride” ender görülen bir damgayı taĢımaktaydı. “. O filmlerinin her Ģeyi ile ilgilenen ve en iyisi olması için gerekirse filmini iki veya üç yılda çekmekten kaçınmayan bir mükemmeliyetçi olarak bilindi her zaman. Her filminde özgün ve etkileyici olabilen bir sinema dehasının özelliklerini taĢıyordu. Kendi üslubunu oluĢturmuĢ ve hiçbir kategoriye dâhil edilemeyen bir üstattı. Bakın bu durumu kendi sözleriyle nasıl anlatıyor: "Ben fikir üretiyorum -sinema yönetmeninin temel iĢi budur. Yönetmenin ikinci görevi, filmin seyirciye nasıl bir zevk vereceğini belirlemektir. Konu aktörlere gelince ise, ben hep en iyileriyle çalıĢmayı denesem bile burada bir orkestra Ģefinin karĢılaĢtığı sıkıntıları çekmek kaçınılmazdır. Kendimin bu film yapma sürecinin en çok hangi aĢamasını sevdiğimi soracak olursanız, o zaman da 'kurgu' diye cevap veririm. Çünkü yaratıcı bir iĢ çıkarmanıza en yatkın zemin, kurgudur. Önceden yazarak hazırlanmak, sonradan senaryoyu kaleme almak elbette çok tatmin edici bir duygu, fakat yazarken bir film üzerinde doğrudan çalıĢmıĢ olmazsınız. Filmin çekimi baĢladığındaysa, bir sanat eseri yaratmak için tasavvur edebileceğiniz en ağır koĢullarla baĢ baĢa kaldığınızı bilirsiniz..." Kubrick Ülkesi
XI Kubrick genç yaĢında fotoğrafçılıktaki yeteneğiyle dikkat çekmiĢtir. Henüz 14 yaĢındayken bir fotoğrafını ünlü "Look" dergisine satmayı baĢarabilmiĢti. 17 yaĢında bu ünlü derginin foto muhabiri olarak çalıĢtığı sırada film yapımcısı olmuĢtur. Aralıksız sinemaya giden biri olarak, Modern Sanat Müzesi‟nin bütün film koleksiyonunu en az iki defa seyretmiĢ; derken Alex Singer adlı arkadaĢından kısa belgesel çekimlerinde bir servet yattığını öğrenmiĢ. [Pragmatistte sayılabilir bir ölçüde] Böylece, fotoğrafçılıktan kazandıklarıyla yaptığı birikimi değerlendirmek için, orta sıklet boksör Walter Cartier‟le ilgili bir belgesel çekmeye karar vermiĢ. Çektiği bu filme Day of the Fight adını koymuĢtur. (1951) Bunu, iki kısa film daha izledi. 1953 yılında ailesi ve arkadaĢları tarafından finanse edilen ilk uzun metrajlı filmi "Fear and Desire"ı çekti. Bu filmde düĢman hatlarının arkasına düĢen bir grup askerin yaĢam mücadelesini anlattı. Bu yapıtında, daha sonraki filmlerinin çoğunda iĢleyeceği, "düĢman bir dünyada maddi ve manevi temelleri elinden alınan insanın kendisini anlayabilmek için verdiği mücadele" konusu belirgin bir Ģekilde görülür. "Killer's Kiss"(1955) ve klasik bir soygun filmi olan "The Killing"le (1956) Hollywood'un dikkatini çekti.1957 yılında Kirk Douglas'ın baĢrolünde olduğu "Zafer Yolları(Paths Of Glory)" filmiyle ilk baĢyapıtını ortaya çıkarmıĢ oldu. Sinema tarihinin en baĢarılı savaĢ karĢıtı filmlerinden olan bu yapıt, Birinci Dünya SavaĢı sırasında, Fransız ordusunda görevli üç erin, akılsızca bir saldırının bozguna dönüĢmesinden dolayı günah keçisi ilan edilip, idam edilmesini konu alıyordu. Cephe gerisindeki subayların terfi edebilmek için, binlerce askeri acımasızca ölüme göndermesini, Kubrick ustaca gözler önüne serdi. Özellikle askerlik sistemini sert bir Ģekilde sorgulayan film, Fransa‟da yasaklandı ve 1970'lere kadar gösterilemedi.( Sözünü ettiğimiz film, Türkiye‟de de yasaklandı ve ülkeye sokulmadı.) Paths Of Glory‟yi izlemek unutulmayacak bir deneyimdir. SavaĢın sonsuz periĢanlığı, insanları umutsuzluğa sevk ediĢi ve faydasızlığı, filmin yalınlığı ve gücüyle ortaya çıkıyor; savaĢın bütün bu olumsuz yanları, kuvvetli Alman birliklerine yapılan anlamsız saldırıda korkaklıkla suçlanan üç masum Fransız askerin keyfi idamıyla tasvir ediliyor. Kubrick, kimi diyalogların kusurlu olduğuna katılıyor, fakat bu kusurlu diyaloglar konunun gücüne ve samimiyetine katkıda bulunuyor. Filmin finalinde Fransızların esir aldığı ve çatıĢmaya geri gönderilmek üzere olan bir grup sarhoĢ Fransız asker tarafından Ģarkı söylemeye zorlanan genç bir Alman kız karĢımıza çıkıyor. Kız çok korkuyor, askerlerse gaddar. Kız Ģarkı söylemeye baĢlıyor, yaĢanan anın insani yanı askerleri önce suskunlaĢtırıyor, sonra gözyaĢlarına boğuyor. (Film‟deki bu kızla yönetmen daha sonra evlenmiĢtir.) Kubrick, 1960 yılına kadar yeni bir film üzerinde çalıĢmamıĢtır. O yıl, Kirk Douglas Kubrick‟ten, prodüksiyonunu üstlendiği ve baĢrolünü oynadığı Spartacus filminin yönetmenliğini devralmasını istedi. Kubrick, diğer bütün filmlerinin aksine, Spartacus‟te senaryo ve filmin son hali üzerinde bütün kontrolü elinde bulunduramadı. Spartacus‟un kurgusu yapılırken, Kubrick ve James B. Harris,
XII Vladimir Nabakov‟un Lolita adlı romanının haklarını satın aldılar. Her türlü toplumsal gruptan Lolita‟nın filminin çekilmemesi konusunda büyük baskı geliyordu ve bir süre bu proje için hiç para bulamadılar. Fakat sonunda para bulundu ve film Londra‟da çekildi. Kubrick filmin zayıf yanının erotizm eksikliği olduğunu düĢünüyor, oysa bu kaçınılmazdı. Kubrick, “Romandaki önemli nokta, ilk baĢta Humbert‟in sapıklığının esiri olduğunu düĢündürmesi,” diyor. Kitabın sonuna gelene kadar, Lolita‟nın artık bir genç kız değil, evli ve hamile bir kadın olduğu ana dek Humbert‟in Lolita‟ya âĢık olduğunu anlamıyorsunuz. Filmdeyse, cinsel saplantısı gerektiği Ģekilde ortaya konmadığı için, baĢından intibaren Humbert‟in Lolita‟ya âĢık olduğuna dair imalar var. Ġngiltere‟ye bu filmden sonra yerleĢen yönetmen sonraki bütün filmlerini bu ülkede çevirdi. Bu ülkeye gidene kadar usta ama klasik üslupta bir sinemacı sayılan Kubrick, bu ikinci döneminde bir sinema dehası olarak kabul edilmesini sağlayan filmlerini çekecektir. Bu dönemin ilk filmi ve baĢyapıtı "Dr.Strangelove"dır.(1964)Dünyayı, atom bombası atarak yok etmekle tehdit eden çılgın bir eski Nazi bilim adamının neden olduğu karmaĢayı anlatan film; soğuk savaĢ dönemini, silahlanma yarıĢını, militarizmi, beceriksiz politikacıları keskin ve ürkütücü bir Ģekilde hicveder. Kubrick, nükleer strateji analizlerini okurken, bu stratejiler o kadar iyi hazırlanmıĢ görünüyor ki geçici bir güven hissine kapılıyorsunuz. Ama derinine indiğinizde ve konuyla daha fazla ilgilendiğinizde, bütün bu düĢünceli satırların birer paradoksa sebep olduğunu fark ediyorsunuz. Nükleer stratejiler ve onlara yönelik konvansiyonel tavırların içinde barındırdığı bu daimi paradoks öğesini Kubrick, Dr. Garipaşk‟ın temel öğesi haline getirmiĢtir. Bu ilk dönem filmleri sayesinde o, film sanatı açısından, Kubrick ülkesi diye tanımlayabileceğimiz sinematografik bir dünyanın kapıları aralanmıĢ oluyordu. 2001: Bir görsel deneyim olarak uzaya ve geleceğe bakıĢ Kubrick‟in diğer bir filmi olan 2001‟le ilgili tartıĢmaların büyük bölümü, filmde bol miktarda bulunan metafizik sembollerin anlamlarıyla ilgili-örneğin parlak siyah anıtlar ve bu anıtların insan kaderine müdahale ettikleri her aĢamada Dünya, Ay ve GüneĢ‟in yörüngesel kesiĢimleri, ayrıca hayatta kalan astronotu çevreleyen ve o “yıldız çocuk” olarak yeniden doğup Dünya‟ya doğru sürüklenirken zaman ve uzayın kaleydoskopu andıran bir girdap oluĢturduğu nefes kesen final sahnesi… Hatta bir eleĢtirmen, filmin ana temasını Nietzsche‟nin „insan pek insanca‟ temasıyla kıyaslayarak, ilk Nietzscheci film olarak nitelemiĢtir. Kubrick, film müziklerini hazırlarken de bu tavrını korumuĢ, Strauss'un üstün insan teorisinin mimarı Nietzsche'nin etkisiyle bestelediği "Also Sprach Zarathustra / Böyle Buyurdu ZerdüĢt" parçasını filme dâhil ederek, alt
XIII metni desteklemiĢti. Kendimize asıl sormamız gereken Ģudur: 2001‟in metafizik mesajı neydi? Arthur C.Clarke'ın kitabından yola çıkarak birlikte hazırladıkları senaryoyla çekilen film; Ġnsanlığın gelecekteki yaĢayıĢı, teknoloji karĢısındaki konumu, evrenin sırlarına vakıf olup olamayacağı konularına özgün ve felsefi bir bakıĢ açısı getiriyordu. 2001, görkemli bir anlatıma sahip olmakla birlikte hayallerimizin sınırlarını hala zorlamaya devam ediyor. Burada değindiğimiz filmler, bu ilginç yönetmenin sadece birkaç filminden ibaret. Bunlardan baĢka; Otamatik Portakal (1971), Barry Lyndon (1975) ve bu filmlerden sonra korku filmlerinin popüler olmasıyla Stephan King'in ünlü romanı “The Shining” (1980)'i sinemaya uyarladı. 7 yıl uzun bir aradan sonra 1987 yılında “ Full Metal Jacket” (1987) ile sinamaya dönüĢ yaptı. Full Metal Jacket, insanoğlunun ikiliğinin ve hükümetlerin ikiyüzlülüğünün bir hikâyesi. Kubrick, her zaman yaptığı tüm iĢlerde bir yaratıcılık kaygısı taĢıyordu. Yine aynı kaygı ve amatör ruhla son filmi "Eyes Wide Shut" (1999)‟u çekmiĢti. Dahi yönetmenimiz, Gözleri Tamamen Kopalı‟nın son baskısını Warner Bros‟a teslim ettikten dört gün sonra hayata gözlerini yumdu. GerçekleĢtirme fırsatı bulamadığı "AI-(Yapay Zeka)" adlı fütüristik film projesi baĢarısız bir Ģekilde Steven Spielberg tarafından filme alınmıĢtır. Eğer Kubrick bu filmi tamamlasaydı daha baĢarılı bir kurguyla bizi selamlardı sanırım. Büyük Ģehir insanını büyüleyen aĢk „Bir insanı ancak onu ümitsizce seven tanır.‟ Yazdığım ilk cümle dahi bu konuda söylenecek sayfalar dolusu Ģey olduğunu anlamaya yeter sanırım. Eskiler, sev de istersen bir putu sev diye söylermiĢ. Niçin böyle demiĢler? Belki sevginin en sıradanında bile çok sırlı hakikatler olduğunu belirtmek istemiĢlerde onun için böyle bir cümle kurma ihtiyacı duymuĢlardır. Bir insanı tanımaya yönelik söylediğim ilk cümle durumu mükemmel biçimde özetliyor. Acı çekmiĢ ruhların mutluluğa ve tamamlanmaya hakkı vardır. Eğer böyle bir öngörüde bulunmasak hayatın değeri gözümüzde öyle küçülüyor ki bunu anlatmak hiç mümkün değil. Son bakıĢta aĢk olgusu bahsettiğim sade ve temiz duygulardan oluĢan ilk durumdan oldukça farklıdır. Walter Benjamin, bu konuda çok güzel sayfalar kaleme almıĢtır. Nurdan Gürbilek ve Sabir Yücesoy‟un derlemiĢ olduğu “Son bakıĢta aĢk” isimli bir kitabı vardır. Benjamin Seçkisi'nin 3. Basımı olarak tekrar bu kitap Metis Yayınları tarafından basıldı. Kitabı piyasada tükendiği için uzun süredir bulamıyordum. 1993'te ilk yayımlanırken Türkçe'de pek az çevirisi vardı Benjamin'in. Yapıtına giriĢ niteliğinde en önemli ve tipik saydığımız metinleri biraraya getirilmiĢ, 20. yüzyılın en ilginç, en ilham verici düĢünürünün tanıtılması amaçlanmıĢtı. Son Bakışta Aşk'ın bugünkü okurları daha Ģanslı çünkü artık Pasajlar'la, Parıltılar‟la, sürdürebilirler Benjamin okumayı. Edirne‟de “Yalnız Göz” köprüsünde durup suyun parıltılarını seyrederken aĢkın bir son bakıĢını düĢünmüĢtüm.
XIV Ġlk bakıĢta aĢk, klasikleĢmiĢ bir durum olarak birçok romanda iĢlenmiĢtir. Dostoyevski‟nin „Beyaz Geceler‟ ini sanki bu bağlamda yazılmıĢ diye hatırlıyorum. Beyaz Geceler, tuhaf bir üçlü karĢılaĢma anına konumlanmıĢtır. Olay örgüsü yapılmak istenen tercih durumuyla pekiĢtirilmeye çalıĢılıyor. Romanı okuduktan sonra Dostoyevski‟nin tüm psikolojik analiz yeteneğine rağmen aĢk karĢısında çaresiz kaldığı hissi uyandı bende. Öyle veya böyle ilk bakıĢta aĢk mitinin pek yabancısı değilizdir. Ġzlediğimiz çoğu Türk Filmi de senaryo itibariyle aynı konudadır. Peki, aynı durum; „Son bakıĢta aĢk‟ teması için, hayatın bizzat içinde nasıl gerçekleĢir, onu anlatmaya çalıĢacağım. „Son bakıĢta aĢk‟ kavramı modern zamanlardaki çözük ve parçalanmıĢ kiĢilik üzerinden analiz edilebilir. Sevim Kantarcıoğlu, “ T. S. Eliot‟un Ģiirlerinde insanın kendisini gerçekleĢtirme teması” adlı kitabında “Prufrock‟un AĢk ġarkısı” isimli Ģiiri çözümlerken aynı durumdan bahsediyor. Modern zaman insanının acıklı durumu, onun kendine ve topluma yabancılaĢmasından ve Tanrı‟sından kopukluğundan ileri gelmektedir. Eliot, çözük bir kültürün neticesi olan çağımız insanının trajedisini onun kiĢiliğindeki çözülmenin ve parçalanmanın bir sonucu olarak görmüĢtür. Bu yüzden modern zaman insanı dıĢ dünyada objektif karĢılığı bulunan bir sistem oluĢturamamaktadır. Prufrock‟un temsil ettiği ruhi durumun bir neticesi olarak gerçekleĢtirilememiĢ, niyette kalmıĢ bir aĢk söz konusudur. Benjamin‟in „Son bakıĢta aĢk‟ teması tam da böyle bir duruma iĢaret ediyor. „Son bakıĢta aĢk‟, geleceği ve ümidi olmayan aĢktır. Ġnsanın bilinci üzerindeki etkileri „Ġlk bakıĢta aĢk‟ mitine göre çok daha tesirlidir. „Son bakıĢta aĢk‟, kapanmayan bir yara gibi modern zaman insanında her daim var olagelmektedir. Kalabalık bir caddede yürüyen insanları gözümüz önüne getirelim. Kalabalık caddede „karınca sürülerinin iletiĢimi‟ gibi bir iletiĢimsizlik vardır. Belki karıncalar bile bu durumda bizden daha fazla iletiĢim kurma ihtiyacı hissederler. Benliğin tek bir unsuru içine hapsolmuĢ, uygar seçiciliği hastalığına tutulmuĢ, Ģuursuz bir kitle adeta. Bu insanların küçük dünyasında tutarlı bir durumdan söz edilemez. KurgulanmıĢ mekanik yalnızlık ve çaresizlik duygusu hâkimdir yapılan her fiilde. Kantarcıoğlu‟na göre: “ Prufrock, dıĢ dünyanın kargaĢası ve değiĢken akıĢı içinde kaybolmuĢ, hür iradeden yoksun bir eĢya gibidir.” Bu atmosfer onun zekâ ve duygularını yutmuĢtur. Onun için dıĢ dünya, karmaĢık olan iç dünyasının bir yansımasından ibarettir. Böyle bir ruh hali içindeyken tanımadığı bir yüze ki yüzler ruhlara açılan pencereler gibidir, son bir istekle bakar. Ani bir sevgi parıltısı görür bir anlık. AteĢ böceklerinin erkeğini tanıması için ıĢık yakmalarına benzeyen bir durum gibi diyelim biz buna. Çok kısa süren bu durum geleceği ve ümidi olmayan bir aĢktır. Aniden parlar ve kayan bir yıldız gibi kaybolur karanlık gecede. Benjamin‟e göre seven kiĢi sevilenin sadece kusurlarına, bir kadının sadece garipliklerine ve zayıflıklarına bağlılık duymaz. Onun yüzündeki kırıĢıklıklar yada benler, sade elbiselerle çarpık bir yürüyüĢü onu bütün güzelliklerden daha
XV sürekli ve daha acımasızca bağlar. Peki niçin? Sevgiliye bakarken de öyle, kendi dıĢımızda oluruz. „Son bakıĢta aĢk‟ metaforu bu durumu engelleyen bir iç dünya egemenliğidir aĢk için. Benjamin bir fragmanında Ģöyle söylüyor: Sevene dair, “Bu sefer eziyet veren bir gerilim ve hayranlık içinde. Duyum gözleri kamaĢmıĢ biçimde, bir kuĢ sürüsü gibi, kadının yaydığı ıĢık içinde uçuĢup durur. Nasıl kuĢlar ağacın gizleyen yaprakları arasında korunak ararsa, duyumlar da gölgeli kırıĢıklara, hoĢ bir eda taĢımayan el-kol hareketlerine ve sevilen gövdenin göze çarpmayan kusurlarına sığınır, sinip gizlendikleri o yerlerde güven bulurlar.” ĠKĠ DÜNYA ARASINDA BĠR SEYYAH: ESSAD BEY Weimar Almanya'sının kültürel atmosferinde doğuya özgü çiçekler açmıĢtı. Essad Bey‟in düĢlediği gibi tutumsuzca olarak oldukça az ve nadir çiçeklerdi bunlar. AĢırı derecede popüler kitaplar ve gizemli seyahat yapıtları Batıya Ġslami bir dünyanın pencerelerini açıyordu. Siyasi kargaĢalarla sarsılan Çarlık Rusya'sı ve onun egzotik kabileleri… Müstear ismi „Kurban‟ olan yazar tarafından okuyucuları için, Hıristiyan bir kız ile Müslüman prensin aĢklarının romantik hikâyesini anlatılıyordu. „Ali ve Nino‟ Rus Devrimi arifesinde Kafkasya‟da geçen bir aĢk hikâyesidir aslında. Ġlk basımı 1937 yılında Almanya‟da yapılmıĢ; yetmiĢlerde çeĢitli dillere çevrilmesiyle yeniden gün ıĢığına çıkmıĢ, küçük bir klasik olmuĢ. Essad Bey, ikinci sınıf ucuz romanlar yazmak yerine daha ciddi eserler kaleme alsaydı belki de bir Pierre Loti
XVI olabilirdi. Ne var ki, yazarın kimliği hiçbir zaman açıklığa kavuĢmamıĢ. Herkes Kurban Said‟in Kafkasya‟daki, petrol kenti Bakü‟de doğmuĢ bir yazarın takma adı olduğu konusunda hemfikirdi. Almanya'nın en sevgili Müslüman'ı olarak adlandırılan Essad Bey (Lev Nussimbaum)gerçekte bir Musevi‟ydi. Ġstanbul‟daki sahaflara Ģöyle bir göz attığımızda „Ali ve Nino‟ kitabının 1970‟lerdeki Hürriyet Kitabevinden çıkan ilk Türkçe baskısına rastlayabiliyoruz. Bu kitaptan önce ise Essad Bey‟in “Hz. Muhammed” isimli tuhaf risalesinin Hüseyin Avni tarafından yapılan tercümesi 1959 yılında Ġnsal Kitabevince yayınlanmıĢtı. Yani bu dönemde aĢağı yukarı bizde de benzer bir ilgi görebilmiĢti Essad Bey. ĠletiĢim yayınları, bugünlerde Amerika‟da da popüler olan ve Kurban Said‟in gerçek hayat hikâyesinin serüvenini konu alan “Oryantalist” isimli eseri yayımladı. Kitabın yazarı Tom Reiss, Essad Bey‟den namı diğer Lev Nussimbaum‟dan bahsederken „ Babası zengin bir petrolcü, annesi ise komünist sempatizanı ve eylemcisi olan Lev, aldığı iyi eğitimden çok serüven romanlarıyla ruhunu besleyen yalnız ve hayalperest bir çocuktu. Ekim Devrimi, kendisinin ve ailesinin hayatını altüst etti. Ömrü boyunca komünistlerden nefret edecek olan genç Yahudi, çok sevdiği ancak giderek tekinsiz ve yaĢanmaz bir yer haline gelen Bakü‟yü ve Kafkasya‟yı babasıyla birlikte terk etmek zorunda kaldı. Bu zorunlu göç onun bütün hayatını değiĢtirecekti. Kendisini inançlı ve samimi bir Müslüman, Kafkasyalı, Türk veya Doğulu olarak tanıttığı yeni bir döneme girmiĢti. Dillerini bildiği Batılılara karĢı herhangi bir yakınlık duymuyordu. Terk etmek zorunda kaldığı topraklar onun için dürüstlük, sahicilik ve cesaret demekti. Ġstanbul‟u veya ıssız çölleri, Bakü‟deki saray gibi binaları düĢünerek saatler geçirebilirdi. Kurban Said mahlasıyla egzotik ve romantik Doğu‟yu anlatan aĢk ve serüven romanları yazmaya baĢladı…‟ demektedir. Gerçekte, Essad Bey, Tom Reiss‟in kitaba koyduğu “Tuhaf ve Tehlike Dolu Bir Hayatın Aydınlanan Sırrı” alt baĢlığından da anlaĢılabileceği gibi, düĢsel bir oluĢumdur. Kitabın editörünün dediği gibi Oryantalist yazarının kullandığı kinik dil okurun dikkatini hemen çekecektir. Yazar olgulardan çok bizzat yaĢadığı olayları öne çıkarmaktadır. Bir Oryantalistin hayatını okura aktarırken oryantalist bir edayla yazmaktadır. Tipik bir oryantalist bakıĢ tarzı olarak konumlanan “aslolan gerçek değil anlatıdır” biçimindeki yaklaĢım metnin tamamında özenle sergileniyor. Tabi bu durum bazı Arap edebiyat eleĢtirmenlerinin de dikkatini çekmiĢtir. Al Ahram‟ın kitap ekinde yazılar yazan Faiza Hassan‟ın sentimental semitist olarak tanımladığı Tom Reiss‟ı değerlendirirken; „ArĢivlerin tozlu raflarında belgeler ve hatıralarla boğuĢarak zorlu sınavını Ģansı yardımıyla halletmeye çalıĢan Reiss, Essad Bey‟in gerçek hikâyesine olan ilgisini takıntı haline getirmiĢtir. Yazarın yorumu gerçeği ve akılcılığı umursamayan ama ısrarla gerçeği ifĢa ettiğini iddia eden siyasal romantizmini hatırlattığı çok açık. Yazar oryantal köklerini bulmak için onu diriltmeye umutlu gözüküyor. Bu anlamda,
XVII Lev gerçek bir Ģey, çünkü yaĢadığı hayat kendi mirası üzerinde Ģekilleniyor. Yalnızca çizim olan Ġngilizce ürün farklı.‟ Lev, bir anlamda, 19. Ve 20. Yüzyıllarda çok görülen ama Ģimdilerde unutulmuĢ bir tipin aĢırı bir örneği, yani Yahudi oryantalistti. Bu olguya ilk kez Viktorya dönemi Ġngiltere‟sinde, Palgrave ve Disraeli gibi asimile olmuĢ son derece etkili ailelerin genç erkeklerinin “Doğulu kökenlerini” aramak için çıktıkları çöl yolculuklarıyla tanık oluyoruz. Bunlar kadim Ģarkı egzotik Öteki‟yi keĢfedecekleri bir yer olarak değil, tersine kendi kökenlerini bulacakları yer olarak görmüĢlerdir. Ne yazık bizim kahramanımız Oryantalist Essad Bey, Irvin Cemil Schick‟ın Ģarkiyatçı söylemlerde çözümlemelerini yaptığı bir çizgide hayatını sürdürmeyi seçmiĢtir. Tom Reiss‟in fantazyasındaki doğuya yolculukta ; „Kurban‟ Said‟in izinde çokça minareler ve bazen de ipek çoraplar görüyoruz. ÖZGÜRLÜK VE ZORUNLULUK ARASINDA GERĠLĠM ĠMGELERĠ Fotoğraf Sanatçısı Bülent ġangar‟ın 1990‟lı yıllarda Türkiye ortamı içindeki yerini, öncelikle o dönemin tartıĢmaları içinde ele almak doğru ve anlamlı gözükmektedir. Ve ne yazık ki bizde çağdaĢ fotoğraf sanatı üstüne hazırlanmıĢ incelemeler oldukça azdır. Dünyada sanat yapıtlarının değerini ortaya çıkaran bu nitelikteki eserler sanat dünyası ile sanatçıya bir hayli katkılar sağlamaktadır. Bülent ġangar, ilk dönemlerinde resim ve serigrafi ile uğraĢırken bugün fotoğrafa yönelmeye karar vermiĢtir, ama Aydan Murtazaoğlu ile birlikte bunu hala tartıĢmaktadır. Resim ve temsili gelenekten çıkmak nasıl mümkün olacaktır? Veya baĢka türlü temsil yolları nasıl olacaktır? Ġkincil bir malzeme olarak bakılan fotoğraf aslında 1970‟lerden itibaren Batı sanat dünyasına girmiĢ ve artık yerleĢmeye baĢlamıĢtır, ancak bir Ara Güler dıĢında Ġstanbul sanat dünyasının bunu kabul etmesi bir hayli uzun yıllar alacaktır. ġangar, „avangart söylemden, sanatta deneysellikten, kavramsal sanattan, sanatın sanat olmayanı da içeriyor olmasından etkilenmiĢ; sanat yapıtının tek bir ifade dilinden oluĢmayacağını, disiplinlerarasılığın önemini‟ daha o yıllarda fark etmiĢtir. Ali Akay‟ın da belirttiği gibi; “Teorik olarak Walter Benjamin‟in yeniden üretim tekniği çağında sanat eserinin aura‟sının kaybolması ve Yeni Melek (Angelus Novus)” alegorisinden oldukça etkilenir. Metaforik sanat analizinde bir yandan nostaljiyle tarihe bakarken diğer yandan yeni bir sanat uğraĢına ve yeni teorik okumalara kendisini teslim etmeye baĢlar. Yapı Kredi Yayınları tarafından Vehbi Koç Vakfı‟nın desteğiyle yayımlanan „Türkiye‟de Güncel Sanat‟ baĢlıklı monografi dizisine yeni bir kitap daha hazırlanıp yayımlandı. Serinin bundan önceki Aydan Murtezaoğlu‟nun sanatını anlatan „Yakınlıklar Kaybolup Mesafeler Kapanırken‟ kitabından sonra Ali Akay‟ın „Gerilim Ġmgeleri‟ ise Bülent ġangar‟ı ve sanatını ele alıyor. Felsefi
XVIII Soruşturmalar‟da Wittgenstein ilginç bir soru atar ortaya: sese ya da yazıya dökmeden sadece zihinde hesap yapmak mümkün müdür? Bunu yapan kabileler olabilir, ama bu bir sınır durumudur. Diğer taraftan, yazma zorunluluğunu dıĢlamayan bir durumdur bu, zira Wittgenstein gene de “imgelemde”, yani seste ve kâğıtta değilse bile en azından belleğin levhasında hesap yapmaktan bahseder. Gösterge ve yazı özelliklede fotoğraf üzerine çağdaĢ düĢünceler, bu geleneğin, daha kesin ifadelerle bu sorunun mirasçısıdırlar. Kitabın giriĢ yazısında René Block, ġangar‟ın asıl önem verdiği Ģeyin „Türk toplumu içerisindeki çeliĢkileri görünür kılmak‟ olduğunu söylüyor. Tabi bu çeliĢkilerin görünür kılınması için bazen sanatçı fazlasıyla kurguya yaslanabiliyor. Türkiye’de Din ve Siyaset adlı kitabında sosyolog ġerif Mardin „mahalle etosu‟dan ve „mahalle baskısı‟ndan bahsetmektedir. ġangar‟ın çalıĢmalarında genellikle bu bağlamda bir imgelemin mevcut olduğunu söyleyebiliriz. Mahalle etosu ile mahalle baskısı kavramları ise birbirinden oldukça farklıdır. Bu noktada mahalle baskısı zorunluluklar ile iliĢkiliyken mahalle etosu özgürlüklerle ilgili bir durumdur. Bülent ġangar‟ın fotoğraf, serigrafi ve videolardan oluĢan eserlerinde genellikle gazetelerin üçüncü sayfalarına yansıyan olaylara rastlıyoruz. ġangar‟ın sanatı bize gerilim imgelerinin temsilinden çok onların kurgusal temsilleri hakkında bir Ģeyler söylüyor. Serigrafik Ve Fotografik ÇalıĢmalara Doğru Severek bir çırpıda okuduğum bu kitaba ayrıca ek olarak Erden Kosava‟nın Bülent ġangar ile yaptığı söyleĢi de dâhil edilmiĢ. Bu söyleĢide sanatçının, fotoğrafa geçiĢ süreci ve bu geçiĢ sürecinde onu besleyen disiplinler, fotoğraftaki kiĢisel dilini geliĢtirmesi, çalıĢmalarını besleyen sosyal ortam, fotografik imge ve kendini kullanma, inandırıcılık, sunum tekniği gibi konulara açıklık getiriliyor. ġangar‟ın iĢleri kitapta tematik olarak açıklanıyor. Bu temalar sırasıyla Kurban, Devlet ve Sivil Toplum, Kamusal ve Özel, Individuation: Çokluk Olarak Sanatçı, İkizlik, Risk ve Suç alt baĢlıkları altında sırasıyla inceleniyor. Tabi bu çalıĢmaların hepsinin fotoğrafları da kitapta mevcut. Kitapta ilk çözümlenen tema ġangar‟ın „Ġsimsiz”(Kurban) tuval üzerine serigrafik çalıĢmasıdır. Diğer temalar pek pürüzlü olmamakla birlikte fena sayılmazlar. Ali Akay bu fotoğrafı anlatırken; “Taksim‟de meydanda bir genç delikanlı (Bülent ġangar‟ın Kendisi) yere yatırılmıĢ, gözleri bantlanmıĢ, kolları bağlı, belli ki can çekiĢmekte. Kafasında dindarlığı gösteren baĢlığı ve elinde kör bir bıçak olan, kendisinden yaĢlı biri tarafından kurban edilmeye hazırlanmakta.” diyor. (s.32) Okunduğunda ilk anda anlaĢılacağı gibi bu ifadeler insana antropolojik imgelemin kliĢelerini çağrıĢtırıyor. Kafasında dindarlığını gösteren baĢlığı dediği Ģey Müslümanların „takke‟sidir, ayrıca bıçağın kör olduğuna ve yatan insanın can çekiĢtiğine dair fotoğrafta herhangi bir gösterge yoktur. Ali Akay‟ın yaĢadığı topluma bir sosyolog olarak aline olması doğrusu beni biraz ĢaĢırttı. Kurban motifi Aztekler den beri insanlık tarihinde
XIX vardır. Eski Aztek sanatçıları da bunu bir imgelem olarak kullanmıĢlardır. Eylemin kendisinden ziyade bence toplumdaki etkisine odaklanmalıyız. Özgürlük ve zorunluluk arasında gerilim imgelerini kuran sanatçı zihinde yaptığı hesaplar kadar yaĢadığı toplumun gelenekleriyle de bir Ģekilde eklemlenerek yeniden üretme döngüsünü kurabileceğini düĢünüyorum. Beyaz Gülün Siyah Gölgesi Heidegger bir gölgeler insanıydı, dıĢavurumcuydu ve romantikti. Yazıma seçtiğim ironik baĢlık yıllar önce hakkında çokça spekülasyon yapılan “Heidegger ve Nazizm” iliĢkisini irdeleyen metin için yazdığım derkenara aittir. Altını çizdiğim satırlardan bazısı ise Ģöyle; “Batı düĢüncesinde „metafiziksel‟ adını verdiği bir damara son vererek 'Varlığın' sesinin duyulmasına çalıĢan ünlü bir filozofun; Almanya'da tarihsel olarak belirli bir dönemde sınırlı bir hareket yanı Nazizm ile arasındaki iliĢki, niye bu kadar büyük bir ilgi görüyor? „Heidegger ve Nazizm‟ baĢlığı niye özellikle Amerika ve Avrupa akademik çevreleri ve entelektüel kesimleri arasında halen ağırlıklı bir konu olmayı sürdürüyor?” Bu eski kitap bu sorulara bir nebze olsun cevaplar veriyordu. Aradan bir hayli zaman geçtikten sonra yine aynı kıĢkırtıcı entelektüel konu karĢıma çıktı. Yıllar önce bu meseleyi halledebilmiĢ miydim pek hatırlamıyorum. Doğan Yayınları, Arjantinli Felsefeci José Pablo Feinmann‟ın “Heidegger‟in Gölgesi” isimli kitabını yeni yayınladı. Kitaba değinen bazı köĢe yazarları oldu fakat onlarda kitabın bir roman olduğunu unutarak bu dev filozofu birazda Jurgen Habermas‟a öykünerek anlamaya çalıĢtılar. Heidegger, Nazi polemiğine malzeme yapılabilecek bir düĢünür değildir. Kitabın yazarı José Pablo Feinmann, 1943 yılında Buenos Aires‟te doğmuĢ ve Buenos Aires Üniversitesi Felsefe Bölümü‟nü bitirmiĢtir, yayımladığı yirminin üzerindeki kitap çok sayıda yabancı dile çevrilmiĢtir. Kurbanın Son Günleri, Los crìmenes de Van Gogh, Sabor a Freud eserlerinden bazıları. Ülkesi Arjantin‟in en önemli felsefeci ve romancılarından biri olan Feinmann halen mezun olduğu üniversitede felsefe dersleri veriyor. Feinmann için kurgu, felsefi konulara yaklaĢırken daha iyi bir yöntemdir. Bu romanda ana karakter olan Dieter Müller, stilistik yönden bazı pasajlarda bir iç söylem ifadesiyle konuĢturuluyor. Müller, Alman bir profesör olmakla birlikte, her zaman Heidegger‟in fikri üstünlüğünü kabul etmekte ve kendisini onun öğrencisi saymaktadır. Bireysel bir trajik kaderin yer aldığı bu romanda 20. yüzyılın en etkili filozoflarından biri olan Heidegger suskunluğu bozularak konuĢturulmaya çalıĢılmıĢtır. Bu sayfalarda tarafsız ve bir o kadar sade düĢüncelerde vardır. Sayfalar boyunca varlık adeta zamanın içinde nefes almaktadır. Kitap iki bölümden oluĢuyor ve ilk kısım Profesör Dieter Müller‟in oğluna yazdığı bir mektupla baĢlıyor. Ġkinci bölümde ise profesörün oğlu olan Martin Müller‟in hikâyesi anlatılıyor.
XX Wittgenstein‟dan söz edilirken insanın aklına nasıl onun maĢası ve yaptığı o ünlü tartıĢma geliyorsa Heidegger‟den söz edildiğinde de kaçınılmaz olarak Freiburg Üniversitesindeki Rektörlük konuĢması ve Naziliği hakkındaki söylenceler geliverir. Kitapta bu konuda birçok ima vardır. Müller‟in ağzından; “Rektörlük KonuĢması‟nı bitirirken söylediklerini söyleyen çıkmamıĢtı. Onun gibi „Bütün büyük Ģeyler, fırtınada durur‟ diyen olmamıĢtı.”sözlerini dinliyoruz. Bir insanın hatalı politik tercihler yapabilir fakat bu onu bir zanlı haline getirmez. Heidegger‟de bunu anlamıĢ olacak ki daha Nazi katliamı baĢlamadan rektörlük görevinden istifa etmiĢtir. Bizde de Tanpınar bir askeri darbeyi desteklemiĢ ve daha kötüsü yargılananlar için idam kararını dahi hafif bulmuĢtur. Fakat hiç kimse yazılarından dolayı onu bir zanlı ilan edip yargılamamıĢtır. Kitaptaki bu konuda tarafsız olan birkaç cümleyi de burada alıntılamak istiyorum.“ Heidegger aĢağılandı. Nazilikten arındırma iĢlemine maruz kaldı. Üniversitedeki derslerini sürdürmesini engellediler. Fransa‟da herkes Varlık ve Hiçlik‟i okuyor ya da okumaya çalıĢıyor. Bu Heidegger‟den esinlenmiĢ bir kitap. Sartre tarafından ustaca yazılmıĢ, yeniden yaratılmıĢ. Bu kitap –birçoklarına göre- Fransız Direnişi‟nin ruhunu ifade ediyor. Sartre nasıl bir mucize yaratmıĢ? Bir Nazi‟nin yazdığı kitaptan yola çıkarak Fransız DireniĢi‟nin ruhunu nasıl ifade edebilmiĢ?”Bazıları onun nasyonal sosyalist düĢüncelerini ünlü kitabı “Varlık ve Zamanda” da görmeye çalıĢmıĢtır. Varlık ve Zaman bir ontoloji çalıĢmasıdır. Bizi Varlık sorusuna açmak için yazılmıĢ bir kitaptır, savaĢla ilgisi yoktur. Müller, filozofun rektörlük konuĢmasını dinliyor ve ertesi gün; “daha önce bende hiç olmayan bir kararlılığın itkisiyle, Nasyonal Sosyalist Alman ĠĢçi Partisi‟ne üye oldum. Kısacası, oğlum: Nazi oldum.” diyordu. Bana göre bu fazlasıyla zorlama bir yorum. Kabul etmek gerekir ki o yıllarda Almanya ölüme âĢık olmuĢtu. Der Tod ist ein Meister aus Deutschland. (Ölüm Almanyalı bir üstattır.) Fakat filozofun düĢüncelerinin bu canilerle aynı olduğunu söylemek en basit manada onun felsefesini hiç bilmiyoruz demektir. “Eski hikâyedir: büyük entelektüeller, fikirleriyle yönlendirmek için büyük politik liderlere yanaĢırlar; oysa büyük politik liderler, yönlendirilmedikleri için büyüktürler. Tam tersine, yönlendirilmeye kalkıĢanlardan nefret ederler. Bu nedenle pek çok entelektüelin- bilirsiniz bu sevilmeyen bir kelimedir- ve filozofun kaderi acı doludur. Bay Heidegger, en azından, canını kurtardı.” Herman Mellvile‟nin ünlü romanın sonunda Kaptan Ahab, Moby Dick‟le karĢılaĢır. Besbelli elindeki zıpkınla onu mıhlama arzusu hayatını besliyorsa da büyük okyanusun derin sularında kaybolmaya mahkûm olur. Heidegger‟e sorular sorarak onu sorgulayanların durumu bana her zaman niyeyse Kaptan Ahab‟ın bu halini hatırlatmıĢtır. Carventes der ki: “Gerçeklik simetri sever.” Masamın üzerinde duran beyaz güllere bakarken onların simetrik bir Ģekilde yüzeye yansıyan siyah gölgelerini fark ettim. Burada Heidegger‟den tek satır okumamıĢ insanlara Ģunu da hatırlatmak isterim; o günkü bakanlık iki dekanı sırf Yahudi olduğu için görevden aldığı için rektörlük görevinden istifa etmiĢtir. O günlerdeki Yahudi
XXI aleyhtarı bir afiĢin üniversite içinde asılmasını engellemiĢ ve kitap yakma Ģenliğini de yasaklamıĢtır. Oruç Aruoba‟nın bir sözüyle yazımı bitirmek istiyorum. “Ġnsan düĢüne düĢüne faĢist olmaz.” Sözcük Oyunları Nasıl bir hayat serüveni geçirmiĢtir ki bir insan "yaĢam kullanma kılavuzu" (Ġmge Kitabevi–2009)gibi bir kitap yazabilsin? Uzun yıllar boyunca bu sorunun zihnimi meĢgul ettiğini hatırlıyorum. Perec‟in anlatısı gerçektende bir kılavuz gerektirecek Ģekilde düzenlenmiĢ gibidir.(Bu konuda Enis Batur; BaĢkalaĢımlar XV‟te : Perec Kullanım Kılavuzu diye yazdığı kitapta bize bir takım çağrıĢımların ipuçlarını verebiliyordu.) Perec, çok yönlü ve karmaĢık bir sanatçıdır. Onun ilk çalıĢmaları küçük denemeler Ģeklinde Lettres nouvelles, N.R.F., Partisans, Cause commune gibi dergilerde çıkmıĢtı. 1965‟de çıkardığı Les Choses (ġeyler–1965) adlı yapıtıyla da sanatçı Renaudot ödülünü almıĢtır. O sinema alanında da etkinlik gösterdi ve bazı filmlerin çekimine katıldı. Yeteneklerini ve kültürünü sergilediği baĢyapıtı La Vie mode d’emploi kendisine 1978 Médicis ödülünü kazandırdı. YaĢam Kullanma Kılavuzu, 1978 Médicis Ödülü jürisini tam anlamıyla hayran
XXII bırakan bir titizlik ve büyüleyici bir virtüözlükle kurulan ve düzenlenen yaĢanmıĢ ve düĢlenmiĢ anıların, yan yana gelen, zincirlenen, iç içe geçen yaĢamların olağanüstü romanıdır. Aynı düzeyde daha birçok çalıĢması olmuĢtur bu sevimli yazarın; Les Revenants (Hayaletler 1972), La Disparition (YokoluĢ 1973), La Boutique (Karanlık Butik 1973), W (1975) ilk aklıma gelenler. Perec, bir yazar için çok genç denecek bir yaĢta hayata veda etmiĢtir. Buna rağmen birçok nadide yapıt bırakabilmiĢtir geriye. Yakın bir geçmiĢte kaybettiğimiz sevgili Ulus Baker ile tanıĢmak istiyordum. Onunla tanıĢma fırsatı elde edemedim fakat askerdeyken onun bir arkadaĢıyla görüĢmüĢtüm. ġimdi ismini hatırlayamadığım bu arkadaĢın elinde ilk defa Perec‟in “KayboluĢ” isimli romanını gördüm. Fırsat bulduğum anlarda parçalar halinde bu romanı okuyabilmiĢtim. Ulus Baker ile aramda ve de Perec arasında bazı benzerlikler oluĢmuĢtu zihnimde. Ama Ģu an ayrıntılı olarak hatırlayamıyorum. “Perec‟in tüm yaĢamı Paris‟te geçmiĢ. II. Dünya SavaĢı'nda henüz 3 yaĢındayken babasını kaybetmiĢ. Annesi 1942'de Paris‟te ortadan kaybolmuĢ. Sonradan Auschwitz kampında öldüğü öğrenilmiĢ galiba. Akrabaları tarafından büyütülen bir çocuktur o…La Disparition (KayboluĢ) adlı romanını hiç E harfi kullanmadan yazmıĢ.” Ġsmini tam çıkaramadığım arkadaĢım bunları söylemiĢti onun hakkında. Aradan yıllar geçtikten sonra geçenlerde bu sevimli ve bir o kadar tuhaf bulduğum yazarın yeni bir kitabıyla karĢılaĢtım. Ve bayağı sevindim. Ġmge Yayınları, onun basılan ikinci kitabı olan “L‟art et la manière d‟aborder son chef de service pour lui demander une augmentation” (Ücret ArtıĢı Talebinde Bulunmak Ġçin Servis ġefine YanaĢma Sanatı ve Biçimi!, 1968;)isimli çalıĢmasını son derece özenli bir Ģekilde çevirerek yayımladı. ĠĢin ilginç yanı; Perec, bu garip konuyu nasıl olup ta bir edebiyat nesnesi haline dönüĢtürebilmiĢti? Sıradan bir konuyu ya da nesneyi ele alıp bir sanat eseri ortaya koymak gerçekten zordur. Cansever‟in „Masa da masaymıĢ ha‟ Ģiiri aklıma geliyor bu minvalde. Perec, ilginç bir Ģekilde bu iĢin de üstesinden gelebilmiĢtir. Bu kitapta da Perec tarafından bize deneysel bir sürpriz hazırlanmıĢ. Metinde, yoğunlaĢtırma kaygılarıyla hiçbir yazım iĢareti kullanılmamıĢtır. Bu ise sanki gramerin baskıcı yapısına anarĢist bir tepkiyi ifade etmektedir. Ġlk baĢta biraz ĢaĢırtsa da metne hemen alıĢıyor ve ritmine uyuyorsunuz. Kaygısız bir okuma içinde ilerleme kaydettikçe merakınız artıyor. KarmaĢıklıkla hiçbir ilgisi olmayan bir anlatı. Büyük bir üslup becerisi gerektiren ve mizah özellikleri de içeren bu anlatı gerçekten eğlendirici... Çünkü Perec; yoğun okuma alıĢtırmaları yapmak isteyenler için bulunmaz bir örnek... Burada kitaba dair okuyucuya bir fikir vermesi açısından ilk kısmından bir alıntı yapmak istiyorum. “Ġyice düĢünüp taĢındıktan ve cesaretinizi iyice topladıktan sonra ücret artıĢı istemek amacıyla servis Ģefinizle görüĢmeye karar veriyorsunuz iĢi basite indirgemek gerekir adı mösyö xavier ya da mösyö ya da daha ziyade mr x dolayısıyla mr x‟i görme konusunda iki Ģık var ya mr x odasındadır ya da yoktur mr x odasında olsaydı
XXIII muhtemelen problem olmayacaktı ama mr x kesinlikle odasında değil dolayısıyla yapabileceğiniz tek Ģey koridorda dönüĢünü ya da geliĢini beklemek ama diyelim ki gelmiyor ve bu durumda tek bir çözüm yolu kalıyor kendi odanıza dönmek ve öğle sonrasını ya da ertesi günü bekleyip yeniden giriĢimde bulunmak ama her gün gecikmesi olağan bir Ģey ve bu durumda sizin için en doğrusu koridorda dolaĢıp” (s.7) Birçok okuyucunun mesleki yaĢamlarında, iĢ yaĢamlarında yaĢadıkları ya da yaĢayacakları bir durumu sözcüklerle bir Ģemaya dönüĢtürmek... Ücretinin arttırılması talebiyle amiriyle görüĢmek... Her Ģey kitabın baĢlığında söylenmiĢtir. Yazar bu giriĢim bağlamında olası bütün durumları anlatmayı üstleniyor. Ne var ki Perec'tir söz konusu olan. Dolayısıyla sözcük oyunları, farklı durumlar, saçmalıklar... Bütün bunlara bir balık kılçığını, belki çürümüĢ yumurtaları, bir kızamık salgınını ve baĢka bazı sürprizleri ekleyin. Kitabın tanıtım yazısında da belirtildiği gibi; „Ġlk bakıĢta yazarın sürekli bir yineleme içinde olduğu, sürekli aynı Ģeyi gündeme getirdiği sanılabilir ancak gerçek hiç de öyle değildir ve Perec, anlatısının her evresinde değiĢkeler, sözcük oyunları getirir, Ģema her seferinde yeni bir veri ya da öneriyle geniĢler.‟ BAġLANGIÇLAR ÜZERĠNE BĠR TEFEKKÜR Her yazar yazacağı Ģey açısından baĢlangıç tercihinin kritik olduğunu bilir: “Yalnızca sonrasında yazacaklarını belirlediği için değil, aynı zamanda bir eserin baĢlangıcı, kestirmeden söyleyecek olursak, sunduğu Ģeye ana giriĢ olduğu için de kritiktir.”(s.21) Dahası aynı durum Ģu an ben bu metni yazarken de fazlasıyla geçerlidir. Edward W. Said gibi bir entelektüel için, onun Türkçeye çevrilen en son kitabı olan BaĢlangıçlar‟a nasıl bir baĢlangıç yapabileceğim hususunda bir hayli düĢünmüĢtüm. Sonra onun yazmıĢ olduğu bir kitap tanıtım yazısı aklıma geldi. Said, Erich Auerbach‟ın; „Mimesis: Batı Yazınında Gerçeğin Temsili‟ kitabını “Maddi Dünyanın EleĢtirisi” isimli yazısında tanıtıyordu. Pratikte Ģu an benimle aynı iĢi yapıyordu. Niye söylemeyeyim, belki de aynı sıkıntılı ruh halini taĢıyordu. EleĢtiri yazarları için, “özellikle de eğer yazdıkları yazıların bir dönemden fazla okunmasını istiyorlarsa, bu kitapların etkisi son derece az ve itibarlarının süresi Ģevk kırıcı bir Ģekilde kısa olacaktır.” (Ayraç, 2009) Hele bu yazılar daha kısa bir Ģekilde dergi vb. yerlerde çıkıyorsa. Bu yüzdendir ki eleĢtiri yazıları genelde kısıtlı bir çevre tarafından beğenilir ve gerçekten entelektüel bir keĢfin etkisiyle iliĢkilendirilir. BaĢlıktan da anlaĢılabileceği gibi, Said‟in kitabı, niyet ve yöntem açısından baĢlangıçlar üzerine geliĢtirilmiĢ bir dizi tefekkür çabasının neticesinde ortaya çıkmıĢtır. BaĢlangıçlar, bazı akademisyenlerin tabiriyle söylersek “tekinsiz eleĢtiri” adını verebileceğimiz türe ait, yani esasen tarihsel ya da filolojik araĢtırmacılığın geleneklerine, sağduyuya dayalı uzlaĢımlara ve hatta ne saklamalı, takvalarına dayalı olmayan eleĢtiri kitaplarından biridir. Auerbach‟ın Ġstanbul‟da yazdığı Mimesis gibi BaĢlangıçlar‟ın da uzun yıllar boyu bir eleĢtiri
XXIV baĢyapıtı olarak kalacağı kanaatindeyim. Gerçekten büyüleyici bir kitap. “Tekinsiz EleĢtiri” konusunda kitabın Morningside baskısına yazdığı önsözde Said, “Fakat BaĢlangıçlar‟da yapmaya çalıĢtığım Ģeyi nitelendirmek için bu yeterli değildir, ya da en azından tekinsiz eleĢtiri ile beyhude ya da iktidarsız bir akıldıĢılık-varlığı „uçurum‟ ya da „aporia/çıkmaz‟ gibi sözcüklerle ifade edilmeye baĢlanmıĢ bir akıldıĢılık- arasında kurulan özdeĢleĢtirme konusunda.” diyordu. Zira bir inceleme konusu olarak baĢlangıçları ayrı bir değerlendirmeye tabi tutan Said‟in tüm amacı akli ve iĢe yarar bir baĢlangıç belirlemekti ve esasen mantıksal baĢarısızlıklarla ve bunun uzantısı olarak, tarihdıĢı absürtlüklerle ilgilenmek Ģöyle dursun, Ģeyleri baĢlangıçtan itibaren, tarih içinde tahrif etmeye giriĢen tarihsel geribakıĢın gerektirdiği muazzam çabayı tasvir etmeye çalıĢıyordu. Bu minvalde Said kitabına yaĢlanmayan zekânın bir abidesi olarak değerlendirdiği Vico‟dan bir alıntıyla baĢlıyordu: “Öğretiler baĢlangıçlarını, inceledikleri meselelerin baĢlangıcından almalıdır.”(Yeni Bilim) BAġLANGIÇ FĠKĠRLERĠ Said‟in bu muazzam eseri önsöz dıĢında altı bölüme ayrılmıĢtır. Kitabın ilk kısmında baĢlangıç fikirleri konusu anlatılıyor. Sonra sırasıyla; BaĢlangıç Niyeti Olarak Roman, Bir Metinle BaĢlamak, Abecedarium Culture (Bizim ifademizle Kültürün ABC‟si) Madumiyet, Yazı, Bildirim, Söylem, Arkeoloji, Yapısalcılık konuları anlatılıyor. Sonuç kısmında ise Bundo Vico‟nun kendi eserlerinden yola çıkarak bir takım değerlendirmeler yapılıyor. Kitabın sonuç bölümünden sonra ise okuyucuya faydalı olabilecek kısa notlar açıklamalar halinde verilmiĢ.(Kitapların bu kısımları çoğu nitelikli okuyucu için eminim ki en keyif alınan yerleridir.) Said, çokça düĢündükten sonra kitabına Ģu cümlelerle baĢlamıĢtır:“Nedir baĢlangıç? BaĢlamak için ne yapmak gerekir? Bir faaliyet ya da bir an ya da bir mekân olarak baĢlangıcı özel kılan nedir? Öyle kafamızın estiği zaman baĢlayabilir miyiz? BaĢlangıç için nasıl bir tutum ya da ruh hali gerekir? Tarihsel açıdan bakıldığında, baĢlangıç için en elveriĢli denebilecek bir an, baĢlangıcın en önemli faaliyet olduğu bir birey var mıdır? Edebiyat eseri açısından baĢlangıç ne kadar önemlidir? BaĢlangıç hakkında bu tür sorular sormaya değer mi? Eğer öyleyse, bunları somut, anlaĢılır ve bilgilendirici Ģekilde ele almak ya da cevaplamak mümkün müdür?”(s.15) Aslında bunlar kitabın baĢlangıç sorularını oluĢturuyor. Bu soruları ayrıntılı olarak düĢünen Said bazı sınırlamalar getiriyor kendince. Çünkü uzun uzadıya tartıĢılması neredeyse olanaksız tüm bu sorular. Dolayısıyla bir baĢlangıcı tarif etmek için Said‟in ifadesiyle söylersek; ya da buna dikkat çekmek istediğimizde belli bir lügat kullanırız – başlangıç ve yola çıkış kökenler ve özgünlük, iptida, açılış, devrim, otorite, kalkış noktası, radikalizm vs. Kısaca Ģunu diyebiliriz ki kiĢi gerçekten yazmaya baĢladığında baĢlangıç giriĢimini niteleyen bir dizi karmaĢık koĢul oluĢur. Said, tam da bu manada bize bu karmaĢık süreci açıklamaya çalıĢıyor.
XXV Yazar bu kitabında Milton, Hopkins, Wordsworth gibi büyük Ģairler ile, Dickens, Hardy, Conrad, Mann, Proust gibi romancıların eserlerini, özellikle Vico, Auerbach, Freud ve Foucault'dan hareketle geliĢtirdiği kendine özgü kuramsal perspektiften okuyarak, bir eser yazmaya "baĢlama"nın filolojik, felsefi, psikolojik ve tarihsel boyutlarını analiz ediyor. Bu esrinde Said, edebiyatı; tarih, felsefe ve toplumsal söylem ile birlikte değerlendiriyor. BaĢlangıçlar‟ın üslubunun hem kitabın yapısı hem de argümanının takip ettiği çizgi bakımından, birçok farklı Ģeyi ifade eden melez bir dili olduğunu düĢünüyorum. Tabi dildeki bu nüansları bize kazandıran sayın çevirmene de ayrıca teĢekkür etmem gerekiyor. Önce Cevaplar, Sonra Sorular… Agora Yayınları, sinema ile ilgilenenler için Gerald Peary‟nin “Yönetmenlerle GörüĢmeler” serisinden bir kitabı daha bu yakınlarda dilimize kazandırdı. “Quentin Tarantino” kitabı, bu usta yönetmen ile önceden yapılmıĢ bazı söyleĢilerin derlemesinden oluĢuyor. Tarantino Kitabı çoğu insanın gündelik hayattan aĢina olduğu bir olay anlatımıyla baĢlıyor. “ Sinemaya düĢkün olan herkesin müdavimi olduğu videocuda çok sevdiğim bir eleman vardır; bu eleman o kadar donanımlıdır ki aslında orada çalıĢmaması gerektiğini düĢünürsünüz, fakat saatlik 6 dolar maaĢ, bu elemanın filmler hakkında- ama Avrupalı amatörlerin baĢyapıtlarından Hollywood tür filmlerine ya da Hong Kong kung fu filmlerine kadar aklınıza gelebilecek her çeĢit film hakkında- bir sohbete dalmasını engellemez.” Tarantino 28 yaĢında ilk kez bir film festivaline katıldığında kendi deyimiyle bir „film moronu‟ydu. Kaliforniya‟da böyle bir video tezgâhının arkasında dolu dolu beĢ yıl geçirmiĢti. Burada sayısız filmi izlemiĢ, bu filmler hakkında durmadan konuĢmuĢ ve bu filmleri kendi filmleri haline getirmek için bir oyun planı geliĢtirmiĢti. Sonrasında ise bir dizi senaryo yazmıĢ ve bunları filme çekmek için uğraĢmıĢtı. Buraya kadar olan çoğunluk sektörün bilindik bir hikâyesiydi. Senarist olmak istiyordu fakat birbiri ardına ret cevapları alıyordu. Sundance (Utah) Film Festivalinde geçirdiği bir haftanın ardından annesinin evine döndü. Telefon durmaksızın çalıyor. Ajanslar arıyordu. Bir sürü teklif sunuyorlardı. Hollywood‟un Tarantino hakkındaki fikirlerini değiĢtiren Ģey ne olmuĢtu? Çok basit. Tarantino‟nun Reservoir Dogs (Rezervuar Köpekleri) filmi. Senaryo Hollywood‟da birçok yere ulaĢmıĢtı. Ajanslar senaryoyu okuyup bütün aktörlere gönderdiler. Bu da insanların senaryo hakkında konuĢmaya baĢlamasını sağlamıĢtır. Çoğu kiĢi Ona Rezervuar Köpekleri‟nin bir yap boz gibi inĢa edildiğini söylemiĢtir. Aslında, sunuluĢ Ģekline bakılırsa bu filmin bir romana benzediği söylenebilir. Film farklı bölümlerden oluĢuyor, geçmiĢe dönüĢler yok.
XXVI Fakat birçok filmde olduğu gibi Amerika‟da filmler doğrusal bir düzende olması gerekiyor. “Eğer bir sahne yarıĢın baĢıyla baĢlıyorsa, o sahnenin yarıĢın sonuyla bitmesi gerekir.” Ya da bir sahnede bir tabanca gördüyseniz bu muhakkak patlamalı, fakat silahın patlama sesi duyulup sonra olay anlatılıyorsa bu pek alıĢılmıĢ bir durum değildir. Tarantino bu filminde Sergio Leone‟nin “Bir Zamanlar Amerika” filminde kullandığı ve aslında bütün filmleri için geçerli olan bir yöntemi tercih etmiĢti. “Önce cevaplar, sonra sorular..” Tıpkı romanlarda olduğu gibi. Peki, Tarantino kendi filmini nasıl tanımlıyor? “Soygun yapmaya çalıĢan bir grup adamı anlatan ve ters gidebilecek her Ģeyin ters gittiği bir soygun filmi,” diyor, senarist ve yönetmen Tarantino. Film kan ve Ģiddet içeriyor ama sonunda kara mizaha dönüĢüyor. Peary‟nin Quentin Tarantino” kitabının neredeyse yarıdan fazlası bu muhteĢem film hakkındaki röportajlardan oluĢuyor. Yönetmenin bu filmi nasıl değerlendirdiğini öğreniyoruz bu söyleĢilerden. Abartının Heyecanı Tatantino‟nun tüm filmlerinde akla hayale sığmaz bir abartı vardır. Tarantino, sıradanlıkların içine sıkıĢmıĢ sıra dıĢılıkları sınırları tanımadan; vahĢet ve fantastik öğeleri kullanarak hazırladığı diyaloglarla sunarken; normal olmanın anormalliğini haykıran sahnelerle filmlerini donatır. Bu sahneleri izlerken abartının heyecan verici deneyimini yaĢarsınız. O sinema literatürüne "tarantinovari" deyimini kazandıracak kadar özgün filmler ve senaryolar yarabilmiĢtir. Genelde göz ardı edilen, kaybetmeye mahkum marjinal kiĢileri Shakspeare oyunlarındaki kahramanlar edasıyla iĢlemiĢ ve onlara muhteĢem replikler eĢliğinde hayat vermeye çalıĢmıĢtır. Tarantino'nun baĢyapıtı ise 1994 yılında, senaryosunu Roger Avary ile beraber yazdığı, ayrı ayrı filme alınması düĢünülen üç öyküyü, tek bir öyküde birleĢtiren muhteĢem Pulp Fiction(Ucuz Roman)" filmi oldu. Bu film de ilginç bazı özelliklere rastlıyorsunuz; tuhaf sahtekârların, kaderine terk edilmiĢ romantiklerin, muhteĢem repliklerin ve insanlığa karĢı iĢlenen suçların komik fakat tam anlamıyla grotesk bir karıĢımını izliyorsunuz. Tarantino bu filmde komedi ile vahĢi Ģiddeti sapkın bir Ģekilde birlikte kullanıyor. Fuller‟in de dediği gibi “Tezatlıkların verdiği haz Tarantino‟nun alâmet-i farikası” oluyor böylece. Peary‟nin “Quentin Tarantino” kitabında severek okuduğum bazı bölümler var. Özellikle; “Film, Senaryodan Daha Ġyi Olmalıdır!”, “Karakterlerin Doğaçlama Yapmasına Ġzin Veririm”, “Bir Sanat Eseri Olan Filmlerin Değerinin Yüzde Yirmisi Ġzleyicilerin Katkısıdır”, “BaĢıma Gelen Her ġey Bir Yolunu Bulup
XXVII Çektiğim Sahnelere Sızar” gibi bazı bölümlerde usta yönetmenin sanatı hakkındaki kendi poetikasına dair fikirler ediniyorsunuz. Yönetmen benim pek sevmediğim “Kill Bill” için; “Çok büyük bir tuval üzerine çok basit bir hikâye anlattım” diyor. Benim açımdan Tarantino için bu film bir olgunluk dönemi niteliğini yansıtmıyor. Bu filmi onun abartılı Ģiddeti dahi ne yazık ki kurtaramıyor. Kitabın sonuna okuyucular için son derece yararlı olabilecek bir kronoloji ile onun filmografisi ilave edilmiĢ. Kitabın son bölümünde Mali Elfman‟ın onunla yeni filmi olan “Soysuzlar Çetesi” hakkındaki söyleĢisi yer alıyor. Hollywood‟da neredeyse her yönetmen bu Nazi konusu veya Yahudilerle alakalı bir ajitasyon filmi çekmiĢtir. Ajitasyon diyorum çünkü bu Hollywood‟un politik duruĢuyla alakalı bir durum. Ve yönetmen bu durumu iyi bildiğini “Bu türün ilk filmlerine bayılıyorum. Ġtalyan sömürü filmlerini seviyorum.” sözleriyle anlatıyor. Yönetmen filmi değerlendirirken; “Soysuzlar Çetesi: Bu film benim „Ġyi Kötü Çirkin‟im olsun istedim” demiĢtir. Soysuzlar Çetesi, Ġkinci Dünya SavaĢı‟nı anlatan filmlerden referans noktaları açısından bayağı farklı gözüküyor. En azından kurgu itibariyle farklı. Buradaki çoğu sahnede yine yöntem olarak „önce cevaplar, sonra sorular” sıralanıyor. Örneğin, Soysuzlar Çetesi‟nde bir yara izi görüyorsunuz; yönetmen yara izini açıklamıyor, ne olduğunu sizin açıklamanız gerekiyor. Adamın nasıl yaralandığını sizin bulmanız gerekiyor. Tarantino, ortaya bir Ģeyler atıp, merak uyandırıp, soruları cevapsız bırakmayı ve seyircinin olup biteni kendi kendine çözmesini istiyor. Bu haliyle onun filmleri fazlasıyla takdir edilmeyi hak ediyor Oryantalizmin Kısacık Altın Çağı Oryantalizm genelde Batı akademisyenliğinin bir altbölümü olagelmiĢtir. unun böyle alımlanıĢı konunun otantik çekiciliğini asla azaltmamıĢtır. Doğu araĢtırmaları özellikle Ġslamın doğuĢundan sonra Batı düĢünsel yaĢamında önem kazanmıĢtır. Napolyon‟un Mısır seferi oryantalizm için bu bağlamda bir milat olarak kabul edilebilir. Irwin‟in Doğu araĢtırmalarının kapsamlı bir tarihi olarak nitelenebilecek “Oryantalistler ve Düşmanları” isimli kitabı, Ģarkiyatçılığın seyyah, kâĢif ve bilginlerin kiĢisel tutkusu ve ilgi alanı olmaktan çıkıp akademik bir disipline dönüĢme serüvenini Ortaçağ Ġspanyası‟ndan Çarlık Rusyası‟na, oradan günümüz Ġsrail ve Ġngilteresi‟ne kadar uzanan çok yaygın bir coğrafyada ve geniĢ bir zaman diliminde ele alıyor. Ülkemizde de bilindiği Ģekliyle “Oryantalizm; sömürgeciliğin keĢif kolu.” (C. Meriç) tarzı yaklaĢımlara karĢı çıkıyor. Bir nevi bu kitap Oryantalizmin müdafaanamesi olarakta düĢünülebilir. Yazar yinede bir kısım Edward Said gibi entelektüellere karĢı ise dengeleyici bir bakıĢ açısı geliĢtirdiği rahatlıkla söylenebilir. Doğubilimi eleĢtirilerine karĢı çabası ve hassasiyeti takdire Ģayandır bana göre. Bu kitap, Edward Said‟in ilk kitaplarından, ilk basımı 1978 yılında yapılan Şarkiyatçılık olmasaydı yazılamazdı diye belirtiyor yazdığı önsözde Ġrwin. Said,
XXVIII kitabının 1995‟deki yeni basımına bir sonsöz eklemiĢtir fakat ilk basımdaki olgu ve yorum hatalarının hiçbiri bu geniĢletilmiĢ baskıda ne yazık ki düzeltilmemiĢtir. Said‟in bu yüzyılımızın en önemli düĢünce metinlerinden biri olarak kabul gören kitabı ne anlatıyor? Yazara göre kısaca Ģunu: “ Hegemonyacı emperyalizmin söylemi olan Oryantalizm, Batı‟da Doğu ve özellikle Ġslam ve Araplar hakkında yazılıp çizilen her Ģeyi sınırlandıran bir söylemdir. Batı‟nın Arap topraklarına nüfuzunu ve burayı kendine mal etmesini meĢrulaĢtırmıĢ ve Siyonist tasarıyı sağlama bağlamıĢtır. Said Oryantalizm‟in baĢlangıcı konusunda tutarlı olmamakla birlikte genelde 18. yüzyıl sonlarında Fransız ve Ġngiliz bilginlerin yapıtlarında ortaya çıktığını öne sürüyordu.” (s.9) Bu söylemin oluĢumu sanıldığının aksine emperyalist yöneticiler, kâĢifler [coğrafyacı, zoolog ve antropolog vb.] ve romancılarında katıldıkları gezilerle sınırlı kalmamıĢtır. Batı düĢüncesi bu söylemin kurbanı olmakla birlikte Ģunu da iddia edebilme cüretini gösterebilmiĢtir; Doğu‟nun nasıl temsil edileceği Batı‟nın tekelindedir. Ġrwin, özellikle Said‟in; Doğu‟nun, Oryantalizmin bir yapıntısından ibaret olduğu, nesnel bir gerçekliği olmadığı hakkındaki görüĢlerini özellikle eleĢtirmiĢtir. Aslında sorun bana göre kadim ġark‟ın birtakım soytarı kılıklı entelektüellerce özcü, ırkçı, büyüklenici ve ideolojik güdümlü bir Ģekilde değerlendirilmesidir. Bu konuda özellikle kullanılan kliĢe dili tartıĢmalıyız sanırım öncelikle. Şarkiyatçılık‟ta Ġrwin‟e göre konunun çarpıtılması öylesine temeldir ki kitabın geniĢ çerçevesini, üstünde çalıĢılıp düzeltilecek bir Ģey olarak kabul etmek boĢa zaman harcamak olur. Ne yazık ki belirtmeden geçemeyeceğim Ġrwin‟in bu cümlesi yine de havada kalıyor. Bir iddia daha temellendirilmiĢ bir düĢünceyle ispatı gerektirir çünkü. Değilmi ki kibirin eleĢtirilmesi büyük cürettir. ĠĢin aslı Ġrwin, kitaptan çok Said‟in kendinse saldırıyor gibi. Bu kitapta sunulan konuların, kuĢkusuz Doğu araĢtırmaları alanında çalıĢanların yanı sıra yazınsal, tarihsel, dinbilimsel ve kültürel araĢtırmalar alanlarında çalıĢanlar açısındanda bazı anlamları vardır / olmalıdır. Anouar Abdel-Melek‟in, Edward Said‟in, Alain Grosrichard‟ın ve daha baĢkalarının oryantalizm üstüne eleĢtirel kitapları da söylemin doğası, “Öteki”, “BakıĢ” ve ilgili bir dizi epistemolojik konu hakkında derin ve çetin sorular ortaya atmıĢtır. Ġrwin, bunları ve diğer eleĢtirel anlatıları ele almak için Antonio Gramsci, Michel Foucault ve daha baĢkaları tarafından formüle edilmiĢ kavramların Oryantalizm incelemesi açısından olası uyarlığını göz önünde bulundurarak çalıĢmasını hazırlamıĢtır. Oryantalizmin gerçek tarihi üstüne bir çalıĢmanın sonunda varılacak sonuçların birbiriyle kabaca ilgi alanları açısından uyarlılığını göz önünde bulundurmak konuyu aydınlatmada daha belirleyici olabilir. Ġlk elden aklıma örneğin, Martin Bernal‟in “Kara Athena” isimli klasik uygarlığın Afroasyalı kökenleri hakkındaki kitabı geliyor. Batı‟nın büyük anlatıları çözümlemeye yönelik daha birçok bu tarz metni var olagelmiĢtir. Ġrwin, kitabında 1960‟lı yıllardan bu yana Ġslamcıların, Marksistlerin ve daha baĢkalarının saldırısı
XXIX altında ve “oryantalist” sözcüğü küçültücü çağrıĢımlar edindiğini belirttikten sonra kendisinin “oryantalist” yakıĢtırmasıyla anılmasından gocunmadığını aksine bundan övünç duyduğunu da söylüyor. Ġrwin, kitabını on ayrı bölüme ayırmıĢtır, bazı konu baĢlıkları altında; Antik uygarlıkların çatıĢması döneminden baĢlayan, örneğin Troya, bir oryantalist savaĢ alanı mı? Persler, tarihin babası, Perslerle aĢk ve nefret, Arap Roması, eski bir sapkınlık ya da yeni paganizm, Ġslamın geliĢi, Doğu Hıristiyanlarının yanıtı, Ġspanyolların yanıtı, çeviri hareketi, Batı‟da Ġbn Sina, Ġbn RüĢd ve Latin Ġbn RüĢdcüler, haçlılar ve komĢuları, günahkâr Hıristiyanlar, Ortaçağ Batı edebiyatında Müslümanlar, Ġslamın günahkârlığı ve papalık, Doğu romantizmi, Rönesans Oryantalizmi, Arap bilgi birikiminden kaçıĢ, hermetik bilgelik, küresel üstünlük çabası, gezi edebiyatının yükseliĢi, Oryantalizmin çılgın babası: Guillaume Postel, çokdilliler, 16. Yüzyıl Oryantalizminin Latinliği, Doğu araĢtırmalarının kutsallığı, bilginliğin dili, bir ibadet biçimi olarak çalıĢma, Ġngiliz Oryantalizminin ilk altın çağı, Arapça Oxford‟a geliyor, Edward Pococke, Arapça Cambridge‟e geliyor, Hollanda Oryantalizminin altın çağı, Katolik Oryantalizmi, bir tür aydınlanma, ilk Ġslam ansiklopedisi, uykulu üniversite üyeleri ve yoksul düĢmüĢ Oryantalistler, Doğulu Jones, Rusya Asya‟da, Danimarka Doğu‟da, uzmanların Mısır‟a geliĢi, buhar ve samimiyetsizlik çağında Doğu araĢtırmaları, Silvestre De Sacy‟nın düĢünsel mirası, Almanya Doğu araĢtırmaları, Lane‟in Mısır Etnografyası, Renan ve Gobineau, Vambery, Browne, Soas, kutsal kaçık Massignon, Nazi Oryantalizmi, Gibb ve Arberry, Amerikan Oryantalizmi, Fransa‟da Marksistler ve daha baĢkaları, Ġsrail Oryantalizmi gibi daha sayılamayacak kadar çok konu tarihi seyri içinde ayrıntılı olarak incelenmiĢtir. Kitabın son bölümü “Oryantalizm DüĢmanları”na hasredilmiĢtir. Peki, kimdir bu Oryantalizm düĢmanları; BaĢta Said olmak üzere Suriyeli tarihçi Kürt Ali, iki dünya arasında kalmıĢ bir deli olarak tanımladığı Ġranlı entelektüel Celal Al-i Ahmed, sonradan Ġslamiyete geçen Muhammed Esed, Rene Guenon, Hüseyin Nasr, A. L. Tibawi, Faslı tarihçi ve romancı Abdullah Laroui, Hintli yazar ve editör Profesör Ziya-ul-Hasan Faruqi ve daha baĢkaları. 19. yüzyıl sonlarına dek Oryantalizm kurumsal yapılar yönünde pek geliĢmemiĢtir ve kurumsal Oryantalizmin en parlak dönemi ancak 20. Yüzyılın ikinci yarısına denk gelmektedir. Oryantalizmin kasacık süren bu altın çağı bir dönem Batı‟yı oldukça etkilemiĢtir. „Oryantalistler ve DüĢmanları‟ Flaubert‟in Mısır mektuplarının, Disraeli‟nin romanlarının, Delacroix‟nın “Sardanapalus‟un Ölümü” tablosunun ya da Verdi‟nin Aida‟sının birer değerlendirmesini içermiyor. Kitap öncelikle çoğu hayatta olmayan entelektüeller tarafından oluĢturulmuĢ bir yazınsal veya baĢka sanatsal baĢyapıtlar kanonunun yanı sıra Oryantalizmin en önemli yönü bakımından akademik hamallık ve filolojik ayrıntıya gösterilen büyük özen üstüne yapılan önemli bir çalıĢmadır. Batı düĢüncesi de galiba bu
XXX bağlamda yegâne orijinal özelliği olan filoloji ile bu kısacık altın çağını yaĢayabilmiĢtir. MAVĠ OKTAV DEFTERLERĠ Kafka‟nın ölümünün ardından notları içinde sekiz adet mavi oktav defteri bulunmuĢtu. Bu defterlerde aforizmalarla birlikte bazı fragmanlar ve birtakım bitmiĢ hikâyeler ki bunların bazıları önemli hikâyelerinin öncülleri hatta ilk örnekleri sayılabilirler, vardır. Mavi oktav defterlerinin diğer kısımları ise Kafka‟nın notlarından (tarihlendirildiği için günlük Ģeklindedir birçoğu) oluĢmaktadır. Kitabın çevirmeni Sayın Osman Çakmakçı (Babil Yayınları: yürek söken kitaplar dizisi,2000) ne yazık ki sondaki notların kimin tarafından yazıldığını belirtme ihtiyacı duymamıĢtır. Mavi oktav defterlerini baĢtan sona okuduğumuzda yazarın içe dönük ve huzursuz kiĢiliğini bir kez daha görmekteyiz. Satır aralarında geçen derin melankoliği hissetmemek neredeyse mümkün değil. Birinci defterden Ģu cümleyi:
XXXI „Her insan kendi içinde bir oda taĢır.‟ Altını kırmızı kalemle çizerek „Odamda kayboluyorum?‟ diye bir fragman eklemiĢim. Ġnsanın bariz Ģekilde en çok rahatladığı belki özgür kaldığı yegâne yer odasıdır. Bütün dünya sessizliğe gömülmüĢken odamızda yalnız kaldığımızda dıĢarıda yağan yağmurun sesini dahi hissederek duyabiliriz. Ġçe dönük konuĢmaları her insan bazen yapar. Bir eve benzeyen kalbimizin duvarlarında bu sesler çoğalarak yankılanır. Kafka‟nın birinci defterdeki ilk sözünü farklı bir biçimde de söyleyebiliriz. Her insan kendi içinde bir yalnızlık taĢır. Ve bazen bu yalnızlık insanı ruhsal olarak yokluğa, kayboluĢa doğru sürükleyebilir. Oktav defterlerinin ikincisinde yorumlanabilecek düzeyde bir cümleye rastlamadım. Üçüncü defterin ilk aforizmasını mavi bir kalemle çizmiĢim: „Doğru yoldan sapıyorum.‟ Kim sapmıyor ki doğru yoldan? Hayat çizgisi ne kadarda engebelerle dolu. Ve kimileyin bir düĢ kadar karadır hayat. YaĢadığımız bahar ayı hayata dair mutsuzluğu arttırıyor. Bütünün parçaları ıĢık huzmeleri gibi ruhumuzda nedensizce kırılıyor. Bildiğimiz bütün, yanlıĢ yöne kayan yürüyüĢümüz de saklı gibi. Kafka üçüncü defterinde dıĢ dünya gibi iç dünyanın gözlemlenemeyeceğini iddia ediyor. Ġç dünya çoğu insanın da kabul ettiği gibi sadece yaĢanabilir. Tanımlanması zordur. Kafka‟ya göre Don KiĢot‟un Ģansızlığı hayal gücünden çok Sanço Panço‟dur. Çünkü Sanço Panço Don KiĢot‟un iç dünyasını yaĢamaktan çok onu tasvir etmeye çalıĢarak hayal gücüne sınırlar, engeller koyuyor. Böyle bile olsa Sanço Panço‟ya Kafka‟nın haksızlık ettiğini düĢünüyorum. Zavallıyı defalarca ölümden kurtardığını unutmamak gerekiyor. Don KiĢot‟taki stilistik hayallerden çok bunların gerçekle kesiĢtiği anlara da dikkat etmemiz gerekiyor. Kafka gün ıĢığında defterine Ģöyle yazmıĢ:‟ DıĢarıdan insan her zaman baĢarıyla kuramlara baĢvurarak dünyayı çökertebilir, ama sonra dosdoğru birisinin kazdığı hendeğe(Bu sevgilide olabilir) düĢecektir, ama insan yalnızca içeriden kendisini ve dünyayı dinginlik ile gerçeklik durumunda tutabilir.‟ Kafka yaĢasaydı O‟na sevgili Don KiĢot‟un bu dinginliğe asla sahip olamayacağını söylemek isterdim. Dostum Servantes‟te bana bu konuda hak verecektir. Diğer önemli bulduğum bir cümle ise:‟ Dünyadaki seslerin usul usul susuĢu ve azalıĢı.‟ idi. Cümle mükemmel. Bir sönme halini imliyor. Sesler bu haliyle durgun suyu seyreden birinin ruhunu yansıtıyor sanki. Kafka editörüne yolladığı bir kartta: „ AkĢamleyin ormana doğru yürüyüĢ, büyüyen ay, arkamda kalan karmaĢık bir gün.‟ Diye yazarken de sanırım aynı melankolik ruh haline sahipti. Editörüne yolladığı kart ile yukarıda alıntıladığım cümle aynı tarihlerde yazılmıĢ olmalı. Üçüncü defterle ilgili diğer yorumlamalarım ise Ģöyledir;‟Kendini bil sözü, kendini gözlemle anlamına gelmez. Kendini gözlemle, yılanın söylediği sözdür. Anlamı: Kendini eylemlerinin efendisi yap. Ama sen zaten öylesindir, eylemlerinin efendisisindir. Öyleyse bu söz Ģu anlama gelir: Kendini yanlıĢ anla! Kendini yok et! , ki bu söz kötülük içerir.-ama ancak insan iyice eğilip de ta
XXXII derinlere kulak verirse bu sözde gizli olan iyiliği de iĢitir: Kendini olduğun Ģey yapmak için.‟ Yorum A: Kelebekler ateĢe tutulurlar Ģüphesiz ateĢin kendisine değildir bu yöneliĢ. BaĢka bir forma dönüĢmek içindir. Kendini bilen ruhunu bilir. Ruh bilgisinin ehilleri kendiliksizdir böylece. Delidirler.‟Suskunluk‟ Hayata karĢı verebileceğimiz en yüce tepkidir.‟Birinin ruhuna bir kılıç saplanmıĢsa, yapılacak iĢ, serinkanlılıkla durumu izlemek, kan kaybetmemek, kılıcın soğukluğunu bir taĢın soğukluğuyla kabullenmektir. Birbiri ardına saplanan kılıç darbeleri sayesinde, yaralanmazlık aĢamasına varmaktır.‟ Yorum B: Nabakov‟a göre; yara zehirlenmiĢse iyileĢmez artık. Bir Kazak atasözüne göre ise eğilen baĢı kılıç kesmezmiĢ. Fatom kaderden de büyüktür. Kılıcın iradesine teslim olmuĢ Ġsmail Peygamber‟i anlatıyor kıssalar. „ Çalılık eski bir yol kapayıcısıdır. Ġleri geçebilmen için onu ateĢe vermen gerekir.‟ Yorum C: Sığınılacak bir kalp ararız çoğunlukla. Ama bilmeyiz ki engeller üzerlerine gidildikçe aĢılır. Sevilen, seveni bilir ama seven, sevileni bilmez. Kalbi bilemeyiz. Onun kapısını açabilecek anahtarlara da sahip değiliz. „Kendine yabancı bir nesne gibi bakmak, baktığın Ģeyin görüntüsünü unutmak, bakıĢın kendisini hatırlamak.‟ Yorum D: Zamandan çalınan son bir mutluluk anı gibi. Sonra bin yıllık üzüntü. Daha sonra akvaryumun içindeki balıkları düĢündüm. Üçüncü defter Cennetten kovuluĢ sahnesiyle bitiyor. Dante Cennetine Beatrice son noktaya kadar izleyerek ulaĢırken Kafka daha trajik olan yolu tercih ediyordu. Üçüncü defterde Kafka günah, ıstırap, hüzün, umut ve doğru yol üzerine çeĢitli aforizmalar söyledikten sonra dördüncü defterinde Prag anıları, Kurt Wollf ile yazıĢması, Ojeblikket broĢürlerine bir gönderme, sezgi ve yaĢantı analizleri, Kierkegaard‟ın „korku ve titreme‟ yapıtıyla ilgili görüĢleri, ruhsal yoksulluğu gibi çeĢitli konulara değinmiĢtir. Dördüncü defterden aklımda kalan en güzel imge ise Ģudur: „Bir gül pencereden kaldırıma düĢüyor.‟ Bu imge bana Oscar Wilde‟nin „Gül ve Bülbül‟ öyküsünü hatırlattı. Dördüncü defterde bir takım Ģiirlerde var ancak değerlendirilecek kadar iyi değiller. BeĢinci defter kayboluĢun öyküsü. „Neye dokunsam dağılıp dökülüyor.‟ Kafka bu cümleyi nasıl bir yerde yazmıĢ olabilir diye düĢünüyorum. Manzara satır aralarından yavaĢça kayarak gözümün önünde beliriyor. „Irmak kıyısında akĢam. Suda bir sandal. Bulutların arasında batan güneĢ…‟ Daha sonra dokunulmazlığı olan bir rüyanın parçaları sıralanıyor bu defterde. Altıncı ve yedinci defterde kayda değer bir Ģey bulamadığım için bu defterler hakkında herhangi bir yorum yapmaktan sakınıyorum. Sekizinci yani son defterde manzaraya dair bir cümle daha bulabildim. „Kıraç tarlalar, kıraç bir yüzey, sislerin altında ayın soluk yeĢili.‟ Kafka‟nın yaĢadığı bu an bana, Kazakistan‟ın Türkistan Ģehrindeki, mavi gecelerde kurduğum düĢleri hatırlatıyor. Bu yazımı Türkistan‟ın masalsı gecelerinde bıkmadan ve
XXXIII sıkılmadan beni dinleyen Davut Bayraklı, Dr. Ġbrahim ġahin ve Abdullah YakĢi dostlarıma armağan etmek isterim. Eminim bu dostlarım Rahmaninov dinleyip onlara âĢık olduğum kızı defalarca anlatmama sıkılmamıĢlardır. Türkistan‟daki odamda kaybolduğum günlerin geri gelmesi dileğiyle.. Andrei Tarkovski Ve Tanrının Eli Entelektüel Rus yönetmen Andrei Tarkovski akıcı ve olağan üstü kadrajları, kiĢisel anlatım tekniği ile devleĢen ama değeri bilinememiĢ bir yönetmendir. Sosyalist Rusya‟nın Komünist Partisi politikaları doğrultusunda filimler yapmak yerine kiĢisel dönüĢümünün mesajlarını sinema karelerine yansıtmıĢ bu nedenle sürgünde yaĢamıĢ ve filmleri otobiyografik özellikler taĢımıĢtır. Çoğu filminde tanrının varlığını betimleme gayretine girmiĢtir Tarkovski. Kendi yarattığı sinematografik dilin anahtarı görevini gören ve filmleri birbirine bağlayan birtakım ortak imgeler geliĢtirerek, bu imgeleri, her biri sanat eseri olan, filmlerinde kullanmıĢtır. Örneğin karakterler birdenbire görünmez bir el tarafından göğe yükselir veya yere düĢerler. Adeta Musa‟nın yed-i beyza mucizesini göstermek içindir bu çaba. Ġrlandalı yazar Samuel Beckett‟in da buna benzer tekniklerle yönettiği tiyatro oyunları olmuĢtur. Ġsveçli yönetmen Ġngmar Bergman‟a göre bu teknik büyüleyici bir etki yaratmaktadır. Filmlerindeki kahramanlar, kendilerini keĢfin veya manevi arınmanın eĢiğine geldiklerinde, açıklanamayacak Ģekilde tanrının eli değmiĢ gibi yere düĢerler. Birçok filminde âĢıklar, seviĢmek yerine göğe yükselirler. Bu Hıristiyan mistisizmindeki göğe yükseliĢ mitine benzemekle birlikte ilahi aĢkın sıradan insanlar tarafından da elde edilebileceğine dair bir göndermeyi içerir. Tarkovski‟nin göğe yükseliĢ mitine benzeyen (konu olarak) Turgut Uyar‟ın güzel bir aĢk Ģiiri vardır: “GÖĞE BAKMA DURAĞI Ġkimiz birden sevinebiliriz göğe bakalım ġu kaçamak ıĢıklardan Ģu Ģeker kamıĢlarından Bebe diĢlerinden güneĢlerden yaban otlarından Durmadan harcadığım Ģu gözlerimi al kurtar ġu aranıp duran korkak ellerimi tut Bu evleri atla bu evleri de bunları da Göğe bakalım Falanca durağa Ģimdi geliriz göğe bakalım Ġnecek var deriz otobüs durur ineriz Bu karanlık böyle iyi aferin Tanrıya Herkes uyusun iyi oluyor hoĢlanıyorum Hırsızlar polisler açlar toklar uyusun Herkes uyusun bir seni uyutmam bir de ben uyumam
XXXIV Herkes yokken biz oluruz biz uyumayalım Nasıl olsa sarhoĢuz nasıl olsa öpüĢürüz sokaklarda Beni bırak göğe bakalım Senin bu ellerinde ne var bilmiyorum göğe bakalım Tuttukça güçleniyorum kalabalık oluyorum Bu senin eski zaman gözlerin yalnız gibi ağaçlar gibi Sularım ısınsın diye bakıyorum ısınıyor Seni aldım bu sunturlu yere getirdim Sayısız penceren vardı bir bir kapattım Bana dönesin diye bir bir kapattım ġimdi otobüs gelir biner gideriz Dönmeyeceğimiz bir yer beğen baĢka türlüsü güç Bir ellerin bir ellerim yeter belleyelim yetsin Seni aldım bana ayırdım durma kendini hatırlat Durma kendini hatırlat Durma göğe bakalım” Tarkovski‟nin Türkçeye çevrilmiĢ olan “MühürlenmiĢ Zamanlar” isminde bir kitabı da bulunmaktadır.( Afa Yayınları, Ġstanbul 2000; 248 sf) Bu kitap Tarkovski‟nin arayıĢını da anlamamıza yardımcı olabilir. MühürlenmiĢ zamanlar usta yönetmenin duygu ve düĢünce dünyasının kapılarını aralarken, O‟nun atölyesinden tanrının eline doğru nasıl yöneldiğine dair bize izlekler sunuyor. MühürlenmiĢ zamanlar Tarkovski‟nin öznellik içinde kendi filmlerinin oluĢumu ve akıbetiyle ilgili düĢünceleri dile getiriyor. Meraklısı için filmlerinden bazıları Ģunlardır: Kurban Offret - Sacrificatio (1986) Tempo di viaggio (1983) Katiller - Ubijtsi (1958) Ayna - Zerkalo (1975) Silindir ve Keman - Katok i Skripka (1960) Solaris - Solyaris (1972) Nostalji - Nostalghia (1983) Ġz Sürücü - Stalker (1979) Andrey Rublev - Andrei Rublyov (1969) Ġvan'ın Çocukluğu - Ivanovo Detstvo (1962) Bugün Kimse ĠĢten Çıkarılmayacak - Segodnya uvolneniya ne budet (1959) Konsantre - Kontsentrat (1958). Büyük Ustanın 4 Nisan (1932) de yani bu ay doğmuĢ olması vesilesiyle bu yazıyı yazma ihtiyacı hissettim. Ve zaman zamanın içinde kaybolup giderken gerçeklik ve düĢlerin çatıĢmasıyla insan ruhundaki fırtınaların felsefi altyapısını Andrei Tarkovski bir tanrının eli değmiĢçesine görünen imgelerden sinema karelerine yansıtabilmiĢtir. Dostoyevski‟nin edebi sahada insan ruhuna eğilmesi gibi Tarkovski‟nin çoğu filminde de bu altyapı vardır. “Recep Ġvedik” gibi insan müsvvetelerini kusan ġahan Gökbakar yerine Andrei Tarkovski‟nin her biri sanat Ģaheseri olan kaliteli filmlerini izlemenizi öneririm.
XXXV ÇĠNGENE MĠTOLOJĠSĠ Mitoloji tarihi denince genellikle günümüzde Yunan kaynaklı veya Hint, Mısır vb. medeniyetlerin mitolojileri akla gelmektedir. Bir egzotik kültür olarak (renkli ve gizemlerle dolu) Çingene mitolojisi konusunun çoğunlukla yabancısıyız. Hermann Berger( Çingene Mitolojisi, Ayraç Yayınevi) aynı adı taĢıyan eserinde göçebe bir toplum olarak Çingenelerin tanrılar dünyasını ve çok renkli söylencelerini incelemektedir. Konu hakkında Ġngilizce olarak muazzam bir edebiyat var ise de Türkçe yazılmıĢ makale kitap vb çalıĢmalar oldukça azdır. Berger “Çingene” adı altında toplanan belli baĢlı bütün büyük grupları ad ve yerleĢim yerlerini ayrıntılı olarak anlattıktan sonra Çingene mitolojisi hakkında oluĢturulan literatürü bize tanıtmaktadır. “Çingene Mitolojisi” kitabı sözlük Ģeklinde hazırlanmıĢtır. Bu kitap Çingenelerin kökenleri, dinleri, yaĢam biçimleri ve gelenekleri hakkında bizleri oldukça bilgilendiriyor. Çingene mitolojisine kaynak teĢkil eden bütün büyük gurupların listesi bizzat Çingeneler tarafından yapılmıĢ olup çeĢitli (özellikle antropolog ve tarihçiler) uzmanlar tarafından da incelenip kabul görmüĢtür. Temelde üç gurup bulunup bunlar Kaldera, Gitano ve ManuĢlar olarak bilinmektedir. Kalderelar ; lovariler, boybalar, luriler, çuraliler- dan oluĢurken Gitanolar dıĢ görünüĢleri, lehçeleri ve gelenekleriyle kendi aralarında Ġspanyol ya da Endülüslüler ve Katalonyalılar diye ayrılmaktadırlar. ManuĢlar; vansikanlar ya da Fransız sintileri, gaygikanlar (Almanya‟dakiler), piemontesiler (Ġtalya‟dakiler) Ģeklinde sınıflandırılırken bunların dıĢında Ġrlanda, Ġngiltere ve Ġskoçya da yaĢayan Gypsieler ( Yaptıkları etnik muzik dünyada oldukça tanınmaktadır ki balkanlarda yaĢayanların da durumu böyledir.) Berger bu listeyi Jean-Paul Clebert‟in “Çingene Halkı” adlı çalıĢmasından aktarıyor. Belirtilen grupların temel meslekleri de
XXXVI listede yazılmıĢtır. Biz bugün Çingenelerin tüm dünyaya yayıldıklarını bildiğimiz için bu liste oldukça eksiktir. Tüm dünya ülkeleri araĢtırılarak bir harita hazırlanması daha doğru olurdu. Çingene adı daha birçok dilde aynı Ģekilde söylene gelmektedir. Örneğin Almanca „zigeuner‟- Rumence „ciganu‟- Rusça „tsgan‟- Ġtalyanca „zingaro‟- Fransızca „tsigane‟ Ģeklinde bibirine son derece yakın ve benzer sözcükler ile karĢılandıklarını görmekteyiz. Berger bu sözcüğün menĢei konusunda Ģunu belirtir. “ Çingeneler kendilerine Rom, diĢil Romni, dillerine ise romani derler. Bir cins isim olan bu sözcük “adam, insan” anlamına gelmekte olup, bugün hala Hindistan‟da rastlanan düĢük bir kastın adı olan Sanskritçe Domba sözcüğünden türetilmiĢtir.” Berger‟in bahsettiği bölge bugünkü Pencap Eyalet‟ine yakın bir yerdir. (Sindh olarakta bilinir) Kitaptaki bazi madde baĢlıklar; ağaç kültü, alako, altın çağ, ana, antropojeni (yani dünyanın yaratılıĢı hakkındaki söylenceler), ateĢ, ay, balık adamlar, beĢ baĢlı adam, bent(mitolojik kötülük tanrısı), carana, cohana, cüceler, çingene incili, lanet, dağlar ve dağ kültü, devler, dünyanın yaratılıĢı, güneĢ kralı, hagrin, hastalık, kadın büyücüler, kesali, koruyucu ruh, köpek, kutsal aile, loholico, mula, müjde nivasi, orman, ölüler ülkesi, periler, phavus, proroe ve ilia, ruh göçü, rüzgâr kralı, saç, sara, sis kralı, su , tanrı, iblis, tatula, tohum, tufan (bu mit belki tüm dünya mitlerinde ortak olarak geçmektedir), yazının yokluğu, yer ve gök, yılan, yeraltı canlıları, yıldızlar Ģeklinde geçiyor ve bu mitler çeĢitli kaynaklar vasıtasıyla karĢılaĢtırmalı olarak inceleniyor. Zanko adlı bilginin aktardığı, Kalderaslar‟a ait „traditions‟(gelenek)te – kapsam, içerik ve biçimlendirme açısından eĢsiz olup, doğrudan Çingeneler‟den bize ulaĢtırılan bu yegâne yazılı belgedir- baĢka gelenek katmanlarına ait öğeler çarpıcı bir bütün içinde sunulmuĢtur. „Traditions‟, dünyanın yaratıldığına iliĢkin Wlislocki‟nin de kaydettiği eski pagan döneme ait sözlü gelenek ve ilk insanın yaratılıĢından bahsedip ilk olarak Ġncil kökenli sözlü geleneklerden az çok etkilenmiĢ olan bir öyküyle baĢlar. Bunu, Firavun Efsanesiyle ilgili söylence izler. Bu efsanede, „Pharavunure‟ların yaĢamını yitirdiği fırtınalı eski tufan olayı ile birlikte canlandırılır. Tufan efsanesi bu yazılı eski belgenin adeta gövdesini oluĢturur. Ġncildeki Ġsa motifi tanrısal çocuk öyküsüyle ele alınır. Zanko tarafından bu metin “Çingene Ġncili” olarak nitelenmiĢtir. Bu metinde parçalar halinde kısa kısa yazılmıĢ baĢka hikâyelerde vardır. Asıl kaynaklar içinde M.J. Kuvanin adında bir Rus doktorun bir araya getirdiği metinler ile Dr. Elysejev‟in derlemiĢ olduğu folklorik malzemeyi de sayabiliriz. Eski kitaplarda Çingenelerin inanç ve dinine ayrılmıĢ olan bölümlerde genellikle son derece yanlıĢ olarak onların herhangi bir dini yoktur veya misafir oldukları yörenin dinini, göreneklerini benimserler Ģeklinde bir kanaat vardır. Bahsettiğimiz eserlerden de anlaĢılacağı gibi Çingenelerin kendine özgü bir mitolojileri olduğu gerçeği ortadadır.
XXXVII Kültür Endüstrisi - Kültür Yönetimi Frankfurt Okulu'nun ve EleĢtirel bakıĢın öncülerinden olan Adorno teorik birikimi ve yaratıcılığı ile okulun en önde gelen isimleri arasında yer almıĢtır. Ömrünün her döneminde düĢüncenin eleĢtirelliğinin gerekliliğinin önemli bir savunucusudur Adorno. Felsefe ile sosyal disiplinleri bir arada değerlendirerek müzikten gündelik yaĢama, ahlaki sorunlardan somut iliĢkilerine kadar geniĢ bir alanda modern kavram ve kategorileri ve onlara dayalı genel anlayıĢları sorunsallaĢtırmıĢtır. Ele aldığı baĢlıca konulardan biriside Kültür Teorisi olmuĢtur. Theodor W. Adorno “Kültür Endüstrisi” kavramını 2 dünya savaĢı sona ererken ortaya atar (1944).Bu dönemde nazizim giderek etkisini yitirmiĢtir. Daha sonraları bu konuda “Kültür Endüstrisine Genel Bir BakıĢ” makalesini yazmıĢtır. Aynı dönemde “Kültür ve Yönetim” üzerine düĢüncelerini de yayınlamıĢtır ve sarsıcı yönleriyle birçok entelektüelli etkilemiĢtir bu yazılar. Adorno‟nun “Kültür Endüstrisi – Kültür Yönetimi” (ĠletiĢim yayınları 2007) Elçin Gen, Mustafa Tüzel, Nihat Ünler gibi üç kaliteli çevirmen tarafından Türkçeye kazandırılmıĢtır. Kültür, tarihsel, toplumsal geliĢme süreci içinde yaratılan bütün maddi ve manevi değerler ile bunları yaratmada, sonraki nesillere iletmede kullanılan, insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların bütünü Ģeklinde tanımlanırken Adorno gerek kültür kuramı, gerekse kültürel hayatın dönüĢümü konusundaki eleĢtirel çalıĢmaların vazgeçilmez kaynaklarını bu sahaya katkılarıyla oluĢturur. Adorno yirminci yüzyılın baĢlarında, Endüstri Devrimi'nin rasyonelliğine karĢıt bir anlamda tanımlanan sanatın nasıl giderek maddi üretim süreçlerine ve onları yöneten akla yenik düĢtüğünü anlatır bize. Kapitalist endüstrileĢtirici mantığın ve bürokratik merkezi disiplinlerinin denetimine giren modern sanatın özerkliğini ve eleĢtirelliğini yitirmesini incelerler. Adorno'nun düĢüncelerinin temelinde, kültür ve sanat yönetiminin
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies
Sagalassos: City of Fairies

Recomendados

CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ
CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ
CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ Aslı Özer
 
Necip fazıl kısakürek şiirleri
Necip fazıl kısakürek şiirleriNecip fazıl kısakürek şiirleri
Necip fazıl kısakürek şiirleriali-gose
 
Beyitlerden Seçmeler - Yavuz Çınar
Beyitlerden Seçmeler - Yavuz ÇınarBeyitlerden Seçmeler - Yavuz Çınar
Beyitlerden Seçmeler - Yavuz ÇınarVeysel Altın
 
Fuzuli
FuzuliFuzuli
Fuzulislayturk
 
üNlü şairlerin şiirleri
üNlü şairlerin şiirleriüNlü şairlerin şiirleri
üNlü şairlerin şiirleriTuba Tülek
 
Anne Şiirleri
Anne ŞiirleriAnne Şiirleri
Anne Şiirlerisiirparki
 
Mevlana mesnevi2
Mevlana mesnevi2Mevlana mesnevi2
Mevlana mesnevi2ufuk01
 
Mevlana mesnevi4
Mevlana mesnevi4Mevlana mesnevi4
Mevlana mesnevi4ufuk01
 

Recomendados

CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ
CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ
CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ Aslı Özer
 
Necip fazıl kısakürek şiirleri
Necip fazıl kısakürek şiirleriNecip fazıl kısakürek şiirleri
Necip fazıl kısakürek şiirleriali-gose
 
Beyitlerden Seçmeler - Yavuz Çınar
Beyitlerden Seçmeler - Yavuz ÇınarBeyitlerden Seçmeler - Yavuz Çınar
Beyitlerden Seçmeler - Yavuz ÇınarVeysel Altın
 
Fuzuli
FuzuliFuzuli
Fuzulislayturk
 
üNlü şairlerin şiirleri
üNlü şairlerin şiirleriüNlü şairlerin şiirleri
üNlü şairlerin şiirleriTuba Tülek
 
Anne Şiirleri
Anne ŞiirleriAnne Şiirleri
Anne Şiirlerisiirparki
 
Mevlana mesnevi2
Mevlana mesnevi2Mevlana mesnevi2
Mevlana mesnevi2ufuk01
 
Mevlana mesnevi4
Mevlana mesnevi4Mevlana mesnevi4
Mevlana mesnevi4ufuk01
 
Bayazıt - Jean Racine
Bayazıt - Jean RacineBayazıt - Jean Racine
Bayazıt - Jean RacineDursun AKYUZ
 
Mevlana mesnevi5
Mevlana mesnevi5Mevlana mesnevi5
Mevlana mesnevi5ufuk01
 
2014'mart gençli̇k
2014'mart gençli̇k2014'mart gençli̇k
2014'mart gençli̇kTangül Müdok
 
Mevlana mesnevi1
Mevlana mesnevi1Mevlana mesnevi1
Mevlana mesnevi1ufuk01
 
Lgbti.org turkiyedeki lgbti-dernekleri_ve_kayp_1_milyon_tl
Lgbti.org turkiyedeki lgbti-dernekleri_ve_kayp_1_milyon_tlLgbti.org turkiyedeki lgbti-dernekleri_ve_kayp_1_milyon_tl
Lgbti.org turkiyedeki lgbti-dernekleri_ve_kayp_1_milyon_tlLezbiyen, Gey, Biseksüel, Trans & İnterseks
 
Eylulde baslar-isyan
Eylulde baslar-isyanEylulde baslar-isyan
Eylulde baslar-isyanKdr Hms
 
Dizelerden tuvallere pati izleri
Dizelerden tuvallere pati izleriDizelerden tuvallere pati izleri
Dizelerden tuvallere pati izleripseval
 
Nazim şIirleri
Nazim şIirleriNazim şIirleri
Nazim şIirlerismsyah dnz
 
Rakı Masası Şiirleri
Rakı Masası ŞiirleriRakı Masası Şiirleri
Rakı Masası ŞiirleriSiyanur Bağımlısı
 
Sitki Tuncer
Sitki TuncerSitki Tuncer
Sitki Tuncersiirparki
 
BEDRİ RAHMİ EYÜBOĞLU
BEDRİ RAHMİ EYÜBOĞLUBEDRİ RAHMİ EYÜBOĞLU
BEDRİ RAHMİ EYÜBOĞLUhafize
 
Lermontov siirler. Rusca'dan Türkce'ye
Lermontov siirler. Rusca'dan Türkce'yeLermontov siirler. Rusca'dan Türkce'ye
Lermontov siirler. Rusca'dan Türkce'yeYilmaz Mete
 
Life and Art Style of Turkish poet Orhan Veli KANIK
Life and Art Style of Turkish poet Orhan Veli KANIKLife and Art Style of Turkish poet Orhan Veli KANIK
Life and Art Style of Turkish poet Orhan Veli KANIKuniv of bilkent
 
My Cd Sair Can Akin - Nilgün Nart - Sacit Onan - Neslihan Gürgün Sen - Avni U...
My Cd Sair Can Akin - Nilgün Nart - Sacit Onan - Neslihan Gürgün Sen - Avni U...My Cd Sair Can Akin - Nilgün Nart - Sacit Onan - Neslihan Gürgün Sen - Avni U...
My Cd Sair Can Akin - Nilgün Nart - Sacit Onan - Neslihan Gürgün Sen - Avni U...Can Akin
 
En ünü şairler ve şiirller
En ünü şairler ve şiirllerEn ünü şairler ve şiirller
En ünü şairler ve şiirllerTuba Tülek
 
Ali püsküllüoğlu
Ali püsküllüoğluAli püsküllüoğlu
Ali püsküllüoğluBilal Emrah
 
Manzume Ve Siir
Manzume Ve SiirManzume Ve Siir
Manzume Ve Siirderslopedi
 
Murathan mungan erkeklerin hikayeleri
Murathan mungan erkeklerin hikayeleriMurathan mungan erkeklerin hikayeleri
Murathan mungan erkeklerin hikayeleriMurat Dinçer
 
Rehberlik notları
Rehberlik notları Rehberlik notları
Rehberlik notları vuslat_23
 
Rehberli̇k ve modelleri̇
Rehberli̇k ve modelleri̇Rehberli̇k ve modelleri̇
Rehberli̇k ve modelleri̇Beyza Ekiz
 
The Layout of iMovie
The Layout of iMovieThe Layout of iMovie
The Layout of iMovieDawn Anthony
 
So/such and double comparision
So/such and double comparisionSo/such and double comparision
So/such and double comparisionSao Layhour
 

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

Bayazıt - Jean Racine
Bayazıt - Jean RacineBayazıt - Jean Racine
Bayazıt - Jean RacineDursun AKYUZ
 
Mevlana mesnevi5
Mevlana mesnevi5Mevlana mesnevi5
Mevlana mesnevi5ufuk01
 
Mevlana mesnevi1
Mevlana mesnevi1Mevlana mesnevi1
Mevlana mesnevi1ufuk01
 
Eylulde baslar-isyan
Eylulde baslar-isyanEylulde baslar-isyan
Eylulde baslar-isyanKdr Hms
 
Dizelerden tuvallere pati izleri
Dizelerden tuvallere pati izleriDizelerden tuvallere pati izleri
Dizelerden tuvallere pati izleripseval
 
Nazim şIirleri
Nazim şIirleriNazim şIirleri
Nazim şIirlerismsyah dnz
 
Sitki Tuncer
Sitki TuncerSitki Tuncer
Sitki Tuncersiirparki
 
BEDRİ RAHMİ EYÜBOĞLU
BEDRİ RAHMİ EYÜBOĞLUBEDRİ RAHMİ EYÜBOĞLU
BEDRİ RAHMİ EYÜBOĞLUhafize
 
Lermontov siirler. Rusca'dan Türkce'ye
Lermontov siirler. Rusca'dan Türkce'yeLermontov siirler. Rusca'dan Türkce'ye
Lermontov siirler. Rusca'dan Türkce'yeYilmaz Mete
 
Life and Art Style of Turkish poet Orhan Veli KANIK
Life and Art Style of Turkish poet Orhan Veli KANIKLife and Art Style of Turkish poet Orhan Veli KANIK
Life and Art Style of Turkish poet Orhan Veli KANIKuniv of bilkent
 
My Cd Sair Can Akin - Nilgün Nart - Sacit Onan - Neslihan Gürgün Sen - Avni U...
My Cd Sair Can Akin - Nilgün Nart - Sacit Onan - Neslihan Gürgün Sen - Avni U...My Cd Sair Can Akin - Nilgün Nart - Sacit Onan - Neslihan Gürgün Sen - Avni U...
My Cd Sair Can Akin - Nilgün Nart - Sacit Onan - Neslihan Gürgün Sen - Avni U...Can Akin
 
En ünü şairler ve şiirller
En ünü şairler ve şiirllerEn ünü şairler ve şiirller
En ünü şairler ve şiirllerTuba Tülek
 
Ali püsküllüoğlu
Ali püsküllüoğluAli püsküllüoğlu
Ali püsküllüoğluBilal Emrah
 
Manzume Ve Siir
Manzume Ve SiirManzume Ve Siir
Manzume Ve Siirderslopedi
 
Murathan mungan erkeklerin hikayeleri
Murathan mungan erkeklerin hikayeleriMurathan mungan erkeklerin hikayeleri
Murathan mungan erkeklerin hikayeleriMurat Dinçer
 

La actualidad más candente (18)

Bayazıt - Jean Racine
Bayazıt - Jean RacineBayazıt - Jean Racine
Bayazıt - Jean Racine
 
Mevlana mesnevi5
Mevlana mesnevi5Mevlana mesnevi5
Mevlana mesnevi5
 
2014'mart gençli̇k
2014'mart gençli̇k2014'mart gençli̇k
2014'mart gençli̇k
 
Mevlana mesnevi1
Mevlana mesnevi1Mevlana mesnevi1
Mevlana mesnevi1
 
Lgbti.org turkiyedeki lgbti-dernekleri_ve_kayp_1_milyon_tl
Lgbti.org turkiyedeki lgbti-dernekleri_ve_kayp_1_milyon_tlLgbti.org turkiyedeki lgbti-dernekleri_ve_kayp_1_milyon_tl
Lgbti.org turkiyedeki lgbti-dernekleri_ve_kayp_1_milyon_tl
 
Eylulde baslar-isyan
Eylulde baslar-isyanEylulde baslar-isyan
Eylulde baslar-isyan
 
Dizelerden tuvallere pati izleri
Dizelerden tuvallere pati izleriDizelerden tuvallere pati izleri
Dizelerden tuvallere pati izleri
 
Nazim şIirleri
Nazim şIirleriNazim şIirleri
Nazim şIirleri
 
Rakı Masası Şiirleri
Rakı Masası ŞiirleriRakı Masası Şiirleri
Rakı Masası Şiirleri
 
Sitki Tuncer
Sitki TuncerSitki Tuncer
Sitki Tuncer
 
BEDRİ RAHMİ EYÜBOĞLU
BEDRİ RAHMİ EYÜBOĞLUBEDRİ RAHMİ EYÜBOĞLU
BEDRİ RAHMİ EYÜBOĞLU
 
Lermontov siirler. Rusca'dan Türkce'ye
Lermontov siirler. Rusca'dan Türkce'yeLermontov siirler. Rusca'dan Türkce'ye
Lermontov siirler. Rusca'dan Türkce'ye
 
Life and Art Style of Turkish poet Orhan Veli KANIK
Life and Art Style of Turkish poet Orhan Veli KANIKLife and Art Style of Turkish poet Orhan Veli KANIK
Life and Art Style of Turkish poet Orhan Veli KANIK
 
My Cd Sair Can Akin - Nilgün Nart - Sacit Onan - Neslihan Gürgün Sen - Avni U...
My Cd Sair Can Akin - Nilgün Nart - Sacit Onan - Neslihan Gürgün Sen - Avni U...My Cd Sair Can Akin - Nilgün Nart - Sacit Onan - Neslihan Gürgün Sen - Avni U...
My Cd Sair Can Akin - Nilgün Nart - Sacit Onan - Neslihan Gürgün Sen - Avni U...
 
En ünü şairler ve şiirller
En ünü şairler ve şiirllerEn ünü şairler ve şiirller
En ünü şairler ve şiirller
 
Ali püsküllüoğlu
Ali püsküllüoğluAli püsküllüoğlu
Ali püsküllüoğlu
 
Manzume Ve Siir
Manzume Ve SiirManzume Ve Siir
Manzume Ve Siir
 
Murathan mungan erkeklerin hikayeleri
Murathan mungan erkeklerin hikayeleriMurathan mungan erkeklerin hikayeleri
Murathan mungan erkeklerin hikayeleri
 

Destacado

Rehberlik notları
Rehberlik notları Rehberlik notları
Rehberlik notları vuslat_23
 
Rehberli̇k ve modelleri̇
Rehberli̇k ve modelleri̇Rehberli̇k ve modelleri̇
Rehberli̇k ve modelleri̇Beyza Ekiz
 
The Layout of iMovie
The Layout of iMovieThe Layout of iMovie
The Layout of iMovieDawn Anthony
 
So/such and double comparision
So/such and double comparisionSo/such and double comparision
So/such and double comparisionSao Layhour
 
Kode etik jurnalistik ifj penafsiran dan praktik
Kode etik jurnalistik ifj penafsiran dan praktikKode etik jurnalistik ifj penafsiran dan praktik
Kode etik jurnalistik ifj penafsiran dan praktikTeras Lampung
 
Welding machine catalogue from expert technology co.,ltd manufacture
Welding machine catalogue from expert technology co.,ltd manufactureWelding machine catalogue from expert technology co.,ltd manufacture
Welding machine catalogue from expert technology co.,ltd manufacturecarriewu0911
 
Shero Company profile,2016
Shero Company profile,2016Shero Company profile,2016
Shero Company profile,2016?? ?
 
Reference: Mobile payment industry in china 2012-2015
Reference: Mobile payment industry in china 2012-2015 Reference: Mobile payment industry in china 2012-2015
Reference: Mobile payment industry in china 2012-2015 C. Keiko Funahashi
 
Capturing Science: Doing Lecture Capture Differently
Capturing Science: Doing Lecture Capture DifferentlyCapturing Science: Doing Lecture Capture Differently
Capturing Science: Doing Lecture Capture DifferentlyGemma Witton
 
Databazove systemy6
Databazove systemy6Databazove systemy6
Databazove systemy6olc_user
 
Sap Solman Instguide Dba Cockpit Setup
Sap Solman Instguide Dba Cockpit SetupSap Solman Instguide Dba Cockpit Setup
Sap Solman Instguide Dba Cockpit Setupwlacaze
 
Zenoss Monitroing – zendmd Scripting Guide
Zenoss Monitroing – zendmd Scripting GuideZenoss Monitroing – zendmd Scripting Guide
Zenoss Monitroing – zendmd Scripting GuideVCP Muthukrishna
 
Me in china daily 30.12.2012
Me in china daily 30.12.2012Me in china daily 30.12.2012
Me in china daily 30.12.2012Mark Henderson
 
Zhao_Work samples
Zhao_Work samplesZhao_Work samples
Zhao_Work samplesYajing Zhao
 
Application letter
Application letterApplication letter
Application letterakuayucantik
 

Destacado (20)

Rehberlik notları
Rehberlik notları Rehberlik notları
Rehberlik notları
 
Rehberli̇k ve modelleri̇
Rehberli̇k ve modelleri̇Rehberli̇k ve modelleri̇
Rehberli̇k ve modelleri̇
 
The Layout of iMovie
The Layout of iMovieThe Layout of iMovie
The Layout of iMovie
 
So/such and double comparision
So/such and double comparisionSo/such and double comparision
So/such and double comparision
 
Kode etik jurnalistik ifj penafsiran dan praktik
Kode etik jurnalistik ifj penafsiran dan praktikKode etik jurnalistik ifj penafsiran dan praktik
Kode etik jurnalistik ifj penafsiran dan praktik
 
Ppt32
Ppt32Ppt32
Ppt32
 
Welding machine catalogue from expert technology co.,ltd manufacture
Welding machine catalogue from expert technology co.,ltd manufactureWelding machine catalogue from expert technology co.,ltd manufacture
Welding machine catalogue from expert technology co.,ltd manufacture
 
Shero Company profile,2016
Shero Company profile,2016Shero Company profile,2016
Shero Company profile,2016
 
Reference: Mobile payment industry in china 2012-2015
Reference: Mobile payment industry in china 2012-2015 Reference: Mobile payment industry in china 2012-2015
Reference: Mobile payment industry in china 2012-2015
 
Rescue1.asd
Rescue1.asdRescue1.asd
Rescue1.asd
 
Capturing Science: Doing Lecture Capture Differently
Capturing Science: Doing Lecture Capture DifferentlyCapturing Science: Doing Lecture Capture Differently
Capturing Science: Doing Lecture Capture Differently
 
Satz1
Satz1Satz1
Satz1
 
Oak Pit Scales Integrated Pest Management
Oak Pit Scales Integrated Pest ManagementOak Pit Scales Integrated Pest Management
Oak Pit Scales Integrated Pest Management
 
Databazove systemy6
Databazove systemy6Databazove systemy6
Databazove systemy6
 
Sap Solman Instguide Dba Cockpit Setup
Sap Solman Instguide Dba Cockpit SetupSap Solman Instguide Dba Cockpit Setup
Sap Solman Instguide Dba Cockpit Setup
 
Zenoss Monitroing – zendmd Scripting Guide
Zenoss Monitroing – zendmd Scripting GuideZenoss Monitroing – zendmd Scripting Guide
Zenoss Monitroing – zendmd Scripting Guide
 
Me in china daily 30.12.2012
Me in china daily 30.12.2012Me in china daily 30.12.2012
Me in china daily 30.12.2012
 
Zhao_Work samples
Zhao_Work samplesZhao_Work samples
Zhao_Work samples
 
PMD PMP DIPLOMA
PMD PMP DIPLOMAPMD PMP DIPLOMA
PMD PMP DIPLOMA
 
Application letter
Application letterApplication letter
Application letter
 

Similar a Sagalassos: City of Fairies

A special album of davetname
A special album of davetnameA special album of davetname
A special album of davetnamebeyazarifakbas
 
Ölüme Şiirler
Ölüme ŞiirlerÖlüme Şiirler
Ölüme Şiirlersiirparki
 
Edebiyat Bilgileri şEkil öZellikleri
Edebiyat Bilgileri şEkil öZellikleriEdebiyat Bilgileri şEkil öZellikleri
Edebiyat Bilgileri şEkil öZellikleriyardimt
 
2011 MAYIS-İNCİ YAMAN-GÖNÜL DOSTLARI-KONSERİ
2011 MAYIS-İNCİ YAMAN-GÖNÜL DOSTLARI-KONSERİ2011 MAYIS-İNCİ YAMAN-GÖNÜL DOSTLARI-KONSERİ
2011 MAYIS-İNCİ YAMAN-GÖNÜL DOSTLARI-KONSERİTangül Müdok
 
Edebi Sanatlar3
Edebi Sanatlar3Edebi Sanatlar3
Edebi Sanatlar3derslopedi
 
Halk edebiyatı
Halk edebiyatıHalk edebiyatı
Halk edebiyatıslayturk
 
11.KONU_.pptajsffjasfjasfkafkasfeshjgfkafjafakfasmfaskfasfka
11.KONU_.pptajsffjasfjasfkafkasfeshjgfkafjafakfasmfaskfasfka11.KONU_.pptajsffjasfjasfkafkasfeshjgfkafjafakfasmfaskfasfka
11.KONU_.pptajsffjasfjasfkafkasfeshjgfkafjafakfasmfaskfasfkamuhammedyloyun
 
SAFFRON LOVE - SAFRANBOLU - SAIR CAN AKIN
SAFFRON LOVE - SAFRANBOLU - SAIR CAN AKINSAFFRON LOVE - SAFRANBOLU - SAIR CAN AKIN
SAFFRON LOVE - SAFRANBOLU - SAIR CAN AKINCan Akin
 
Ağaçlı Şiirler
Ağaçlı ŞiirlerAğaçlı Şiirler
Ağaçlı Şiirlersiirparki
 
Edebiyatta türler
Edebiyatta türlerEdebiyatta türler
Edebiyatta türlerslayturk
 
Edebiyat bilgisi 3
Edebiyat bilgisi 3Edebiyat bilgisi 3
Edebiyat bilgisi 3Rauf Erdem
 
Edebi Türler
Edebi TürlerEdebi Türler
Edebi Türleryardimt
 
Tdve Su Kasidesi
Tdve Su KasidesiTdve Su Kasidesi
Tdve Su Kasidesiderslopedi
 
nazim manzume siir unsurlari
nazim manzume siir unsurlarinazim manzume siir unsurlari
nazim manzume siir unsurlariUmut Açıkgöz
 
Aşiklarimiz ve ozanlarimiz
Aşiklarimiz ve ozanlarimizAşiklarimiz ve ozanlarimiz
Aşiklarimiz ve ozanlarimizMehmet Dinç
 

Similar a Sagalassos: City of Fairies (20)

A special album of davetname
A special album of davetnameA special album of davetname
A special album of davetname
 
Ölüme Şiirler
Ölüme ŞiirlerÖlüme Şiirler
Ölüme Şiirler
 
Edebiyat Bilgileri şEkil öZellikleri
Edebiyat Bilgileri şEkil öZellikleriEdebiyat Bilgileri şEkil öZellikleri
Edebiyat Bilgileri şEkil öZellikleri
 
2011 MAYIS-İNCİ YAMAN-GÖNÜL DOSTLARI-KONSERİ
2011 MAYIS-İNCİ YAMAN-GÖNÜL DOSTLARI-KONSERİ2011 MAYIS-İNCİ YAMAN-GÖNÜL DOSTLARI-KONSERİ
2011 MAYIS-İNCİ YAMAN-GÖNÜL DOSTLARI-KONSERİ
 
Edebi Sanatlar3
Edebi Sanatlar3Edebi Sanatlar3
Edebi Sanatlar3
 
Halk edebiyatı
Halk edebiyatıHalk edebiyatı
Halk edebiyatı
 
11.KONU_.pptajsffjasfjasfkafkasfeshjgfkafjafakfasmfaskfasfka
11.KONU_.pptajsffjasfjasfkafkasfeshjgfkafjafakfasmfaskfasfka11.KONU_.pptajsffjasfjasfkafkasfeshjgfkafjafakfasmfaskfasfka
11.KONU_.pptajsffjasfjasfkafkasfeshjgfkafjafakfasmfaskfasfka
 
SAFFRON LOVE - SAFRANBOLU - SAIR CAN AKIN
SAFFRON LOVE - SAFRANBOLU - SAIR CAN AKINSAFFRON LOVE - SAFRANBOLU - SAIR CAN AKIN
SAFFRON LOVE - SAFRANBOLU - SAIR CAN AKIN
 
Ağaçlı Şiirler
Ağaçlı ŞiirlerAğaçlı Şiirler
Ağaçlı Şiirler
 
Edebiyatta türler
Edebiyatta türlerEdebiyatta türler
Edebiyatta türler
 
Edebiyat bilgisi 3
Edebiyat bilgisi 3Edebiyat bilgisi 3
Edebiyat bilgisi 3
 
Edebi Türler
Edebi TürlerEdebi Türler
Edebi Türler
 
Tdve Su Kasidesi
Tdve Su KasidesiTdve Su Kasidesi
Tdve Su Kasidesi
 
Edebi Akımlar
Edebi AkımlarEdebi Akımlar
Edebi Akımlar
 
Aşık edebiyatı
Aşık edebiyatıAşık edebiyatı
Aşık edebiyatı
 
nazim manzume siir unsurlari
nazim manzume siir unsurlarinazim manzume siir unsurlari
nazim manzume siir unsurlari
 
Aşiklarimiz ve ozanlarimiz
Aşiklarimiz ve ozanlarimizAşiklarimiz ve ozanlarimiz
Aşiklarimiz ve ozanlarimiz
 
Diziler ikinci yayin
Diziler ikinci yayinDiziler ikinci yayin
Diziler ikinci yayin
 
halk şiiri
halk şiirihalk şiiri
halk şiiri
 
Halk şi̇i̇ri̇
Halk şi̇i̇ri̇Halk şi̇i̇ri̇
Halk şi̇i̇ri̇
 

Sagalassos: City of Fairies

  • 1. I SAGALASSOS: CITY OF FAİRİES PERİLER KENTİ SAGALASSOS BEYAZ ARİF AKBAŞ Kitap Tasarım: Anastasia Arova I. Baskı Nisan 2010 EDİRNE
  • 2. II PERİLER KENTİ SAGALASSOS Soluğu içinde karanlığın Beyaz bir gül gibi Beyazsın, narinsin, yorgunsun Sagalassos. Gül titrer, solar Ġncinirsin olamazsın bir kök. Gül küçük, beyaz Üzgün uykulara dalarak Ağlar yağmurun sesiyle. Bir tahta prens var Yokluğu içinde karanlığın, Sesim gibi ağzındaki Ġncitmeden yapraklarını Öpecek dudaklarından. Periler burada kalbimdedir. Ve Ģiddetli rüzgârlar için Söylüyor flütün sesi, Prenses cenneti özlüyor gözlerim, Burada çarpıyor kalbim. Ve nihayetsiz acılar için Tanrıların eĢiğinde, Ağlasın yüreğin Son söz yağmur gibi gözlerimde Antoninler ÇeĢmesi‟nde Ağlasın kara gözlerin. Bulutlar geçiyor buradan Ve periler dolaĢıyor Senin o güzel kollarında Rüzgar sürüklüyor bir aĢkı Ağlasın kara gözlerin. Beni unut Sagalassos Bu hüzünlü sözlerimi unut Senin taĢtan kalbinde Saklayacağım kara gözlerimi unut. Beyaz Arif AkbaĢ
  • 3. III
  • 4. IV Beyaz Arif AkbaĢ, 10 Nisan 1979'da İstanbul da doğan yazar, İnönü İlköğretim Okulu ve Edirne Lisesini bitirdi. Yüksek eğitimini, Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, Hukuk-Felsefe Fakültesi Sosyoloji Bölümünde tamamlayan yazar (Türkistan Yerleşkesi Kazakistan 2000-2005) bitirme tezini, Sosyolinguistik;Dilin toplumsal yönü ve fonksiyonlarına göre Kazak Türkçesindeki dil kodlarının örnek analizi olarak hazırladı. Kayıp Ülke Hakasya (Şiirler, 100 sayfa) Sevgilim Sibirya (Seyahat ve Günlük yazıları 245 sayfa) A Special Album of Davetname(Davetname İçin Özel Bir Albüm) isimli üç kitabı bulunmaktadır. Radikal, Birgün, Yenişafak, Star vb. gaztelerde kitap eleştirileri yapmaktadır.Edirne'de iken arkadaşlarıyla birlikte Şahdamar ;isimli edebiyat dergisini çıkarmıştır. Sagalassos: Pisidya bölgesinin Roma İmparatorluk döneminde kuşkusuz en önemli şehri olan Sagalassos, Ağlasun İlçesinin 7 km. kuzeyinde bulunmaktadır. Sagalassos doğu batı yönünde 2,5 km. kuzey, güney yönünde 1,5 km'’ik bir alanı kaplar. Sagalassos'un hemen güneyinde bulunan verimli ovalardan biri olan Çanaklı ovası. Sagalassos’a seramiği için toprak sağlamıştır. M.Ö, 1. yy.’dan - M.S. 6.yy.’a kadar olan zaman içinde bu seramik yapımının Sagalassos ekonomisinde önemli bir yeri olduğu yapılan kazı çalışmalarından anlaşılmıştır.Sagalassos’un ilk keşfi 1706 yılında Fransız gezgin Paual Lucas tarafından yapılmıştır. 1990’dan itibaren M.Walkens Başkanlığında ilk modern ve bilimsel kazı çalışmaları başlamıştır. Bu gün Ülkemizde ve Doğu Akdeniz Ülkelerinde yapılan en kapsamlı arkeolojik araştırma ve kazı olarak çalışmalar başarıyla yürütülmekte ve her yıl yeni özgün eserler ve yapılar ortaya çıkarılmaktadır. Sagalassos’un ismi tarihte ilk defa Büyük İskender’in M.Ö. 334’de burayı işgali ile görülür. İskender’den sonra bölgenin egemenliği Suriyeli Selevkidlere geçmiş, M.Ö.189’da Bergamalı Attalid’lerin himayesi altına girmiştir. Bu dönemde şu anda tamamıyla yıkık durumda bulunan Bouleterion (Şehir meclis binası) inşa edilmiştir.Yüzeyde görülen kalıntılar Hellenistik ve Roma Dönemlerine aittir. 1990 yılında açığa çıkarılmaya başlanılan kentte kazı çalışmaları devam etmekte olup bir çok yapının açığa çıkarılması ve bu yapıların restorasyon çalışmaları sürdürülmektedir. Helenistik Çeşme, Kütüphane yapısı restorasyonu sona ermiştir. Kuzey batı Heroon yapısı ve Antoninler anıtsal çeşme yapısının restorasyon çalışmaları devam etmektedir. Kentte bugün ayakta kalabilen, Bouleuterion,Apollo Klarios Tapınağı Antonin Pius Tapınağı,Dorik Tapınak, aşağı ve yukarı Agora, Tiyatro, Hamamlar, Kütüphane,Çeşme yapıları ve Heroon gibi daha birçok yapı bulunmaktadır. (Burdur Şehir Müzesi Tanıtım Kitapçığı)
  • 5. V Nihayet sen de bıkmıĢ olursun bu eski dünyadan… Apollinaire
  • 6. VI Bu kitap kayıp sevgilimi ararken bir tesadüf sonucu uğradığım Periler ġehri Sagalassos‟ta bulutların arasından kenti seyrederken gördüğüm bir rüya neticesinde oluĢtu. Melekler kadar güzel bir kız gördüm orada. Belki de Ģehri ilk kuran perensesin hayaliydi tüm seyrettiğim güzellik. Ġpekten beyaz ince bir elbise giymiĢti. Sanki büyülenmiĢtim. Kim bilir belki de masallardan kopup gelen bir peri kızıydı o. Sagalassos‟ta yaĢadığım deneyimi sözlerle anlatmam neredeyse imkansız. Ama benimde bir masalım vardı. Kitabın baĢında yer alan fotoğraflar biraz olsun tarifime yakın bir imgelemi yansıtıyor. ġehri gezerken sağanak halde bir yağmur yağmıĢtı. Galiba kötü kaderime Ģehirle birlikte bende ağlamıĢtım. AĞLASUN AYġAFAĞI Geldiler karanlıktan Baktılar karanlığa Korktular karanlıktan Taptılar karanlığa SeviĢtiler karanlıkta Çoğaldılar karanlıkta Yendiler karanlığı Sevdiler karanlığı Ve karıĢıp gittiler karanlığa ġimdi hangi yıldızdadır kimbilir güzel sesleri Kaldı güzel elleri som kayalarda. Hasan Hüseyin Korkmazgil Sonra bu Ģiiri okudum. Ve dedimki kendime Hasan Hüseyin hiç anlamamıĢ bu rüya kenti. Zaten anlamasını da beklemiyordum… BaĢka bir Ģiir çıkardım defterimden; biraz ürkek bir tavırla bu Ģiiride okudum: ANTĠK HAYALLERĠM OKLAR/ÇIĞLAR ALTINDA..(SAGALASSOS) Çevirdim aklımı,rüzgarından, Mor‟un içindeki pembenin.. Antik kentin fatihi, Yorgun askerlere raks eden, Bakireler kulesinde.. DüĢtü üzerine, Kimsesiz bir yamaca yaslanmıĢ, Antik hayalimin.. Çağladı,
  • 7. VII Çığlar.. Nefessizim.. ErkenmiĢ kazısı, Tütsülere emanet edilmiĢ YanmıĢ kanla, yıkanmıĢ, Sunakların.. Kabul edilmiĢ duayla yıkılmıĢ, Üzerinde, Gülen yüzlerin ağladığı, Surların.. Üçbin yılın toprağından, Ġskender‟in iĢaretiyle, Gerildi yaylar, Yağdı havadan oklar, Saldırdı askerler, Sagalasos‟a tepelerden.. Aydınlandı bedenim, Tapınaklarda.. Oradayım, Kanıyorum, Nefessizim.. Özdener Güleryüz ġiirler ne kadar anlatabilir bu Ģehrin hikayesini bilemiyorum ama benim gerçek bir hikayem var bu kent hakkında. Kitaptaki ilk yazı olan “Masal Mektupları” buradaki kısa deneyimime dairdir. Diğer yazılar gazetelerin kitap ekleri için yazdığım eleĢtiri ve tanıtım metinlerinden oluĢuyor. Aslında bütün yazılarımda ,Ģehirde ikinci defa gördüğüm güzel kızın hüzünlü aĢkından, Sagalassos Prensesinden kokular var. Gül çiçeğiyle yıkanmıĢ bir tenin kokusu bu. GeçmiĢte burada bir deprem olmuĢ ve doğa tarafından koruma altına alınan Sagalassos, yüzyıllarca sürecek derin bir uykuya dalmıĢtır.Yüzlerce yıl sonra, 1706‟da Fransız gezgin Paul Lucas Sagalassos‟a gelir. Lucas seyahatnamesinde antik kentten perilerin yaĢadığı yerler olarak söz etmiĢtir. Perilerin yaĢadığı yer olan Sagalassos‟ta dolaĢmaktan büyük bir haz aldığımı itiraf etmeliyim. PuĢkin AĢıklar ÇeĢmesi‟ni görseydi sanırım bir daha aĢk Ģiiri yazmazdı. Bu çemenin suyu bir dağın kalbinden geliyor çünkü.
  • 8. VIII MASAL MEKTUPLARI Masal küçüldükçe zaman küçülüyor. Olduğu gibi olan darlaĢmanın bugün için de, yarın içinde aynı olmasıdır. Sonbahar veya yaz.. Evet hayat benim için kurak bir yaz. Böylece, örneğin Ģöyle bir soru sorar mısın: ÇözümlenmiĢ olan sevgi tümceleri var mıdır? Ġnsan duyguları sayısızdır. Cevaplarım ise bir o kadar sınırlı ve sayılıdır. Sevgili Küçük GüneĢim mevsimler hızla geçiyor. Yapraklar ağaçlarda kuruyor, ya da sararıyor. Senin siyah gözlerini karanlıkta geceleri görüyorum. Bazen yıldızlar eĢlik ediyor benim yalnızlığıma. Ve aynı Ģekilde genel olarak simgelerimde özsel olan sana. Öyleyse Ģöyle denebilir: Gerçek; güneĢ bizi kör eden Ģeydir ve diyebilirim ki güneĢ ancak görmediğimiz bir âlemdir. Kaybolan yıllar ardında kaybolan bir hayat gibisin Küçük Meleğim. Sonra güneĢimin önünü beyaz bulutlar kapladı ve sanki pamuk tarlasındaymıĢçasına denizin mavi dalgalarına doğru bir bilge “Kürek Türküleri”ni söyledi: "KAÇAK ġAMAN arif akbaş’a samanyolunda uzun zaman deli gibi kürek çeken bir Ģaman birdenbire durdu bir vakit sonsuza baktı Ģaman baktı baktı baktı baktı ve bir türkü tutturdu yüksek yüksek tepelere ev kurmasınlar" (Mevlüt YAPRAK “Kürek Türküleri” Mazmun Yay. sf: 43) Bu beyaz renk ile Ģu öteki daha açık daha metaforik iç bağlantısında duruyorlar. IĢıksız yüz çizgilerinden söz ettiğimiz anlamda. Melek yüzlü kız umutluyum bir gün seni tekrar göreceğime dair. Nergis çiçeğinin üzerindeki su damlalarını seyrediyorum. Belki Ģu parıltı hayal dünyamın kapılarını yine sana açar. Seni sonsuz bir ümitle seviyorum… Aynaların sırla kaplı yüzlerinden belli belirsiz bir Ģiiri söylüyor geçmiĢin rüzgârı yine: MASAL MEKTUPLARI özenle gizlenmiĢ semboller arasında neyin sesi tizleĢirken aĢkımı yitirdim bir an suratının halini aynada Rahmaninov‟u parkta görürsünüz çizgi roman okurken
  • 9. IX ya da göldeki yosunlara bakarken insanların gecikmiĢliğini görürsünüz ve baĢlar yeniden tasarımı üzüntülü Ģeylerin. „nerede ise orada değilsin‟ sen acıyı yaĢayan mevsimlerde mektuplarımı açarım birer birer masalımsı müziğini duyabilirsin sigma beyazıyla yüzünün en sonsuz deneyimler tasarımı üzüntülü Ģeyler. (Beyaz Arif AKBAŞ “Kayıp Ülke Hakasya”daki 23. şiir) Masal mektupları olanaklarıyla uyuĢmayı çizgilerde de olsa baĢarabilir iken, aynı Ģey niçinse gerçek yaĢamda benim için ulaĢılmaz kılınmıĢtır. Üzüntü, evet kelimelerin gücüdür üzüntü. Bu soluk satırları “Ağlasun” kenti yakınlarındaki 1.560 metre yüksekliğe kurulmuĢ bir antik Ģehrin yıkıntıları arasında yazıyorum ve buradaki Neron kütüphanesinden yükselen ateĢin alevlerini seyrediyorum. Yanımdaki ihtiyara bu Ģehre niçin “Ağlasun” dediklerini sormuĢtum. O da "Genç adam; buraya gelen ağlamıĢ, giden ağlamıĢ" demiĢti. ġimdi niçin bu terk edilmiĢ kentte olduğumu daha iyi anlıyorum. Adresine ulaĢamayan mektuplarımı burada sana okumak isterdim Küçük GüneĢim… Kubrick‟in Yaratıcı Kaygısı Stanley Kubrick, ister korku ister bilim kurgu olsun, üzerinde çalıĢtığı her türü endisi fiilen yeniden icat etmiĢ bir yönetmendir. Agora Yayınları bu ocak ayı içinde büyük ustanın röportajlarının ve onunla ilgili bazı makalelerin toplandığı “Stanley Kubrick” isimli Gene D. Philips‟in derlemesini yeni yayınladı. Kubrick hakkında bu kitapta toplanan röportajlar, yapıldıkları dönemde onun henüz baĢlangıç aĢamasında olan projelerine referanslar da içeriyor ve fikirlerini olgunlaĢtırana kadar onları uzun zaman boyunca beslediğini gösteriyor. 1971 yılında Michael Hofsess‟e verdiği bir röportajda Kubrick, Viyanalı roman yazarı Arthur Schnitzler (La Ronde)‟in 1926 yılında yayınladığı Traumnovell‟in (Hayal Hikâyesi) [Büyüleyici bir isim] adaptasyonunu yapmayı planladığından bahsediyor. Nitekim bu röportajdan aĢağı yukarı otuz yıl sonra, cinsel takıntı ve kıskançlığı irdeleyen roman, Kubrick‟in son filmi Eyes Wide Shut‟a (Gözleri Tamamen Kapalı) dönüĢüyordu. Yönetmenin bir sanatçı olarak yaratıcı kaygısının ayrıntılarını gördüğümüz bu kitabı dilimize NeĢfa Dereli çevirmiĢtir. University Press of Mississippi‟nin Film Yönetmenleriyle konuĢmalar serisinde benimsediği politikadan dolayı, bu kitaptaki röportajlar üzerinde hiçbir oynama veya düzeltme yapılmadan yayımlanmıĢ olması da doğru bir karar. Bu yüzden okur kimi zaman
  • 10. X Kubrick‟in kendini tekrar ettiğini gözlemleyecektir. Aslında bu tekrar bolluğu, sözü edilen fikirlerin birer anlayıĢı yansıttığı, yönetmen için önemli olduğu ve bu yüzden bunları vurgulamak istediği noktasında anlam taĢıyorlar. Bu kitap ustayı tanımak isteyenler için son derece faydalı bir çalıĢma. Son yıllarda film yönetmenleri hakkında yazılan kitapların her biri, konu ettiği yönetmenin Amerika‟nın en büyük yönetmeni olduğunu iddia ediyor. Sinema tarihçilerinin bu uzayıp giden tartıĢmaları bir yana, adeta insanların karanlık yüzünün bir ressamı olarak bilinen Stanley Kubrick, çağının en büyük Amerikan film yönetmeni olduğunu yapıtlarıyla ilan ediyor. Amerikan sinema endüstrisinin stüdyo sisteminde çok az kiĢi onun elde ettiği çalıĢma fırsatına sahip oldu. Filmlerinin bütün sanatsal denetimini elinde tuttu. Bu özgürlüğü rahatça kullanabiliyordu, çünkü mesleğini sıfırdan öğrenmiĢti. Kubrick, film çekme tekniklerini bizzat kendisi geliĢtirmiĢtir. Sektörde bağımsız bir film yapımcısı olma konumuna odaklanan yönetmen böylece en karanlık düĢlerini gerçeğe dönüĢtürebilmiĢti. Teknik kusursuzluk arayıĢı, entelektüel sembolizmi, mükemmelciliği ve ince ayrıntılarıyla tanınan yönetmen; elde ettiği bu özgürlükle dilediği filmleri dilediği Ģekilde çekebilmiĢtir.[dilediği derken, Amerika‟daki marjinal sinema akımının dahilinde kabul edilip edilemeyeceği hususunu net bilemiyoruz.] Sinemaya yeni ve eĢsiz boyutlar getiren büyük ustanın bütün filmleri “her tarafından vasatlık taĢan bir endüstride” ender görülen bir damgayı taĢımaktaydı. “. O filmlerinin her Ģeyi ile ilgilenen ve en iyisi olması için gerekirse filmini iki veya üç yılda çekmekten kaçınmayan bir mükemmeliyetçi olarak bilindi her zaman. Her filminde özgün ve etkileyici olabilen bir sinema dehasının özelliklerini taĢıyordu. Kendi üslubunu oluĢturmuĢ ve hiçbir kategoriye dâhil edilemeyen bir üstattı. Bakın bu durumu kendi sözleriyle nasıl anlatıyor: "Ben fikir üretiyorum -sinema yönetmeninin temel iĢi budur. Yönetmenin ikinci görevi, filmin seyirciye nasıl bir zevk vereceğini belirlemektir. Konu aktörlere gelince ise, ben hep en iyileriyle çalıĢmayı denesem bile burada bir orkestra Ģefinin karĢılaĢtığı sıkıntıları çekmek kaçınılmazdır. Kendimin bu film yapma sürecinin en çok hangi aĢamasını sevdiğimi soracak olursanız, o zaman da 'kurgu' diye cevap veririm. Çünkü yaratıcı bir iĢ çıkarmanıza en yatkın zemin, kurgudur. Önceden yazarak hazırlanmak, sonradan senaryoyu kaleme almak elbette çok tatmin edici bir duygu, fakat yazarken bir film üzerinde doğrudan çalıĢmıĢ olmazsınız. Filmin çekimi baĢladığındaysa, bir sanat eseri yaratmak için tasavvur edebileceğiniz en ağır koĢullarla baĢ baĢa kaldığınızı bilirsiniz..." Kubrick Ülkesi
  • 11. XI Kubrick genç yaĢında fotoğrafçılıktaki yeteneğiyle dikkat çekmiĢtir. Henüz 14 yaĢındayken bir fotoğrafını ünlü "Look" dergisine satmayı baĢarabilmiĢti. 17 yaĢında bu ünlü derginin foto muhabiri olarak çalıĢtığı sırada film yapımcısı olmuĢtur. Aralıksız sinemaya giden biri olarak, Modern Sanat Müzesi‟nin bütün film koleksiyonunu en az iki defa seyretmiĢ; derken Alex Singer adlı arkadaĢından kısa belgesel çekimlerinde bir servet yattığını öğrenmiĢ. [Pragmatistte sayılabilir bir ölçüde] Böylece, fotoğrafçılıktan kazandıklarıyla yaptığı birikimi değerlendirmek için, orta sıklet boksör Walter Cartier‟le ilgili bir belgesel çekmeye karar vermiĢ. Çektiği bu filme Day of the Fight adını koymuĢtur. (1951) Bunu, iki kısa film daha izledi. 1953 yılında ailesi ve arkadaĢları tarafından finanse edilen ilk uzun metrajlı filmi "Fear and Desire"ı çekti. Bu filmde düĢman hatlarının arkasına düĢen bir grup askerin yaĢam mücadelesini anlattı. Bu yapıtında, daha sonraki filmlerinin çoğunda iĢleyeceği, "düĢman bir dünyada maddi ve manevi temelleri elinden alınan insanın kendisini anlayabilmek için verdiği mücadele" konusu belirgin bir Ģekilde görülür. "Killer's Kiss"(1955) ve klasik bir soygun filmi olan "The Killing"le (1956) Hollywood'un dikkatini çekti.1957 yılında Kirk Douglas'ın baĢrolünde olduğu "Zafer Yolları(Paths Of Glory)" filmiyle ilk baĢyapıtını ortaya çıkarmıĢ oldu. Sinema tarihinin en baĢarılı savaĢ karĢıtı filmlerinden olan bu yapıt, Birinci Dünya SavaĢı sırasında, Fransız ordusunda görevli üç erin, akılsızca bir saldırının bozguna dönüĢmesinden dolayı günah keçisi ilan edilip, idam edilmesini konu alıyordu. Cephe gerisindeki subayların terfi edebilmek için, binlerce askeri acımasızca ölüme göndermesini, Kubrick ustaca gözler önüne serdi. Özellikle askerlik sistemini sert bir Ģekilde sorgulayan film, Fransa‟da yasaklandı ve 1970'lere kadar gösterilemedi.( Sözünü ettiğimiz film, Türkiye‟de de yasaklandı ve ülkeye sokulmadı.) Paths Of Glory‟yi izlemek unutulmayacak bir deneyimdir. SavaĢın sonsuz periĢanlığı, insanları umutsuzluğa sevk ediĢi ve faydasızlığı, filmin yalınlığı ve gücüyle ortaya çıkıyor; savaĢın bütün bu olumsuz yanları, kuvvetli Alman birliklerine yapılan anlamsız saldırıda korkaklıkla suçlanan üç masum Fransız askerin keyfi idamıyla tasvir ediliyor. Kubrick, kimi diyalogların kusurlu olduğuna katılıyor, fakat bu kusurlu diyaloglar konunun gücüne ve samimiyetine katkıda bulunuyor. Filmin finalinde Fransızların esir aldığı ve çatıĢmaya geri gönderilmek üzere olan bir grup sarhoĢ Fransız asker tarafından Ģarkı söylemeye zorlanan genç bir Alman kız karĢımıza çıkıyor. Kız çok korkuyor, askerlerse gaddar. Kız Ģarkı söylemeye baĢlıyor, yaĢanan anın insani yanı askerleri önce suskunlaĢtırıyor, sonra gözyaĢlarına boğuyor. (Film‟deki bu kızla yönetmen daha sonra evlenmiĢtir.) Kubrick, 1960 yılına kadar yeni bir film üzerinde çalıĢmamıĢtır. O yıl, Kirk Douglas Kubrick‟ten, prodüksiyonunu üstlendiği ve baĢrolünü oynadığı Spartacus filminin yönetmenliğini devralmasını istedi. Kubrick, diğer bütün filmlerinin aksine, Spartacus‟te senaryo ve filmin son hali üzerinde bütün kontrolü elinde bulunduramadı. Spartacus‟un kurgusu yapılırken, Kubrick ve James B. Harris,
  • 12. XII Vladimir Nabakov‟un Lolita adlı romanının haklarını satın aldılar. Her türlü toplumsal gruptan Lolita‟nın filminin çekilmemesi konusunda büyük baskı geliyordu ve bir süre bu proje için hiç para bulamadılar. Fakat sonunda para bulundu ve film Londra‟da çekildi. Kubrick filmin zayıf yanının erotizm eksikliği olduğunu düĢünüyor, oysa bu kaçınılmazdı. Kubrick, “Romandaki önemli nokta, ilk baĢta Humbert‟in sapıklığının esiri olduğunu düĢündürmesi,” diyor. Kitabın sonuna gelene kadar, Lolita‟nın artık bir genç kız değil, evli ve hamile bir kadın olduğu ana dek Humbert‟in Lolita‟ya âĢık olduğunu anlamıyorsunuz. Filmdeyse, cinsel saplantısı gerektiği Ģekilde ortaya konmadığı için, baĢından intibaren Humbert‟in Lolita‟ya âĢık olduğuna dair imalar var. Ġngiltere‟ye bu filmden sonra yerleĢen yönetmen sonraki bütün filmlerini bu ülkede çevirdi. Bu ülkeye gidene kadar usta ama klasik üslupta bir sinemacı sayılan Kubrick, bu ikinci döneminde bir sinema dehası olarak kabul edilmesini sağlayan filmlerini çekecektir. Bu dönemin ilk filmi ve baĢyapıtı "Dr.Strangelove"dır.(1964)Dünyayı, atom bombası atarak yok etmekle tehdit eden çılgın bir eski Nazi bilim adamının neden olduğu karmaĢayı anlatan film; soğuk savaĢ dönemini, silahlanma yarıĢını, militarizmi, beceriksiz politikacıları keskin ve ürkütücü bir Ģekilde hicveder. Kubrick, nükleer strateji analizlerini okurken, bu stratejiler o kadar iyi hazırlanmıĢ görünüyor ki geçici bir güven hissine kapılıyorsunuz. Ama derinine indiğinizde ve konuyla daha fazla ilgilendiğinizde, bütün bu düĢünceli satırların birer paradoksa sebep olduğunu fark ediyorsunuz. Nükleer stratejiler ve onlara yönelik konvansiyonel tavırların içinde barındırdığı bu daimi paradoks öğesini Kubrick, Dr. Garipaşk‟ın temel öğesi haline getirmiĢtir. Bu ilk dönem filmleri sayesinde o, film sanatı açısından, Kubrick ülkesi diye tanımlayabileceğimiz sinematografik bir dünyanın kapıları aralanmıĢ oluyordu. 2001: Bir görsel deneyim olarak uzaya ve geleceğe bakıĢ Kubrick‟in diğer bir filmi olan 2001‟le ilgili tartıĢmaların büyük bölümü, filmde bol miktarda bulunan metafizik sembollerin anlamlarıyla ilgili-örneğin parlak siyah anıtlar ve bu anıtların insan kaderine müdahale ettikleri her aĢamada Dünya, Ay ve GüneĢ‟in yörüngesel kesiĢimleri, ayrıca hayatta kalan astronotu çevreleyen ve o “yıldız çocuk” olarak yeniden doğup Dünya‟ya doğru sürüklenirken zaman ve uzayın kaleydoskopu andıran bir girdap oluĢturduğu nefes kesen final sahnesi… Hatta bir eleĢtirmen, filmin ana temasını Nietzsche‟nin „insan pek insanca‟ temasıyla kıyaslayarak, ilk Nietzscheci film olarak nitelemiĢtir. Kubrick, film müziklerini hazırlarken de bu tavrını korumuĢ, Strauss'un üstün insan teorisinin mimarı Nietzsche'nin etkisiyle bestelediği "Also Sprach Zarathustra / Böyle Buyurdu ZerdüĢt" parçasını filme dâhil ederek, alt
  • 13. XIII metni desteklemiĢti. Kendimize asıl sormamız gereken Ģudur: 2001‟in metafizik mesajı neydi? Arthur C.Clarke'ın kitabından yola çıkarak birlikte hazırladıkları senaryoyla çekilen film; Ġnsanlığın gelecekteki yaĢayıĢı, teknoloji karĢısındaki konumu, evrenin sırlarına vakıf olup olamayacağı konularına özgün ve felsefi bir bakıĢ açısı getiriyordu. 2001, görkemli bir anlatıma sahip olmakla birlikte hayallerimizin sınırlarını hala zorlamaya devam ediyor. Burada değindiğimiz filmler, bu ilginç yönetmenin sadece birkaç filminden ibaret. Bunlardan baĢka; Otamatik Portakal (1971), Barry Lyndon (1975) ve bu filmlerden sonra korku filmlerinin popüler olmasıyla Stephan King'in ünlü romanı “The Shining” (1980)'i sinemaya uyarladı. 7 yıl uzun bir aradan sonra 1987 yılında “ Full Metal Jacket” (1987) ile sinamaya dönüĢ yaptı. Full Metal Jacket, insanoğlunun ikiliğinin ve hükümetlerin ikiyüzlülüğünün bir hikâyesi. Kubrick, her zaman yaptığı tüm iĢlerde bir yaratıcılık kaygısı taĢıyordu. Yine aynı kaygı ve amatör ruhla son filmi "Eyes Wide Shut" (1999)‟u çekmiĢti. Dahi yönetmenimiz, Gözleri Tamamen Kopalı‟nın son baskısını Warner Bros‟a teslim ettikten dört gün sonra hayata gözlerini yumdu. GerçekleĢtirme fırsatı bulamadığı "AI-(Yapay Zeka)" adlı fütüristik film projesi baĢarısız bir Ģekilde Steven Spielberg tarafından filme alınmıĢtır. Eğer Kubrick bu filmi tamamlasaydı daha baĢarılı bir kurguyla bizi selamlardı sanırım. Büyük Ģehir insanını büyüleyen aĢk „Bir insanı ancak onu ümitsizce seven tanır.‟ Yazdığım ilk cümle dahi bu konuda söylenecek sayfalar dolusu Ģey olduğunu anlamaya yeter sanırım. Eskiler, sev de istersen bir putu sev diye söylermiĢ. Niçin böyle demiĢler? Belki sevginin en sıradanında bile çok sırlı hakikatler olduğunu belirtmek istemiĢlerde onun için böyle bir cümle kurma ihtiyacı duymuĢlardır. Bir insanı tanımaya yönelik söylediğim ilk cümle durumu mükemmel biçimde özetliyor. Acı çekmiĢ ruhların mutluluğa ve tamamlanmaya hakkı vardır. Eğer böyle bir öngörüde bulunmasak hayatın değeri gözümüzde öyle küçülüyor ki bunu anlatmak hiç mümkün değil. Son bakıĢta aĢk olgusu bahsettiğim sade ve temiz duygulardan oluĢan ilk durumdan oldukça farklıdır. Walter Benjamin, bu konuda çok güzel sayfalar kaleme almıĢtır. Nurdan Gürbilek ve Sabir Yücesoy‟un derlemiĢ olduğu “Son bakıĢta aĢk” isimli bir kitabı vardır. Benjamin Seçkisi'nin 3. Basımı olarak tekrar bu kitap Metis Yayınları tarafından basıldı. Kitabı piyasada tükendiği için uzun süredir bulamıyordum. 1993'te ilk yayımlanırken Türkçe'de pek az çevirisi vardı Benjamin'in. Yapıtına giriĢ niteliğinde en önemli ve tipik saydığımız metinleri biraraya getirilmiĢ, 20. yüzyılın en ilginç, en ilham verici düĢünürünün tanıtılması amaçlanmıĢtı. Son Bakışta Aşk'ın bugünkü okurları daha Ģanslı çünkü artık Pasajlar'la, Parıltılar‟la, sürdürebilirler Benjamin okumayı. Edirne‟de “Yalnız Göz” köprüsünde durup suyun parıltılarını seyrederken aĢkın bir son bakıĢını düĢünmüĢtüm.
  • 14. XIV Ġlk bakıĢta aĢk, klasikleĢmiĢ bir durum olarak birçok romanda iĢlenmiĢtir. Dostoyevski‟nin „Beyaz Geceler‟ ini sanki bu bağlamda yazılmıĢ diye hatırlıyorum. Beyaz Geceler, tuhaf bir üçlü karĢılaĢma anına konumlanmıĢtır. Olay örgüsü yapılmak istenen tercih durumuyla pekiĢtirilmeye çalıĢılıyor. Romanı okuduktan sonra Dostoyevski‟nin tüm psikolojik analiz yeteneğine rağmen aĢk karĢısında çaresiz kaldığı hissi uyandı bende. Öyle veya böyle ilk bakıĢta aĢk mitinin pek yabancısı değilizdir. Ġzlediğimiz çoğu Türk Filmi de senaryo itibariyle aynı konudadır. Peki, aynı durum; „Son bakıĢta aĢk‟ teması için, hayatın bizzat içinde nasıl gerçekleĢir, onu anlatmaya çalıĢacağım. „Son bakıĢta aĢk‟ kavramı modern zamanlardaki çözük ve parçalanmıĢ kiĢilik üzerinden analiz edilebilir. Sevim Kantarcıoğlu, “ T. S. Eliot‟un Ģiirlerinde insanın kendisini gerçekleĢtirme teması” adlı kitabında “Prufrock‟un AĢk ġarkısı” isimli Ģiiri çözümlerken aynı durumdan bahsediyor. Modern zaman insanının acıklı durumu, onun kendine ve topluma yabancılaĢmasından ve Tanrı‟sından kopukluğundan ileri gelmektedir. Eliot, çözük bir kültürün neticesi olan çağımız insanının trajedisini onun kiĢiliğindeki çözülmenin ve parçalanmanın bir sonucu olarak görmüĢtür. Bu yüzden modern zaman insanı dıĢ dünyada objektif karĢılığı bulunan bir sistem oluĢturamamaktadır. Prufrock‟un temsil ettiği ruhi durumun bir neticesi olarak gerçekleĢtirilememiĢ, niyette kalmıĢ bir aĢk söz konusudur. Benjamin‟in „Son bakıĢta aĢk‟ teması tam da böyle bir duruma iĢaret ediyor. „Son bakıĢta aĢk‟, geleceği ve ümidi olmayan aĢktır. Ġnsanın bilinci üzerindeki etkileri „Ġlk bakıĢta aĢk‟ mitine göre çok daha tesirlidir. „Son bakıĢta aĢk‟, kapanmayan bir yara gibi modern zaman insanında her daim var olagelmektedir. Kalabalık bir caddede yürüyen insanları gözümüz önüne getirelim. Kalabalık caddede „karınca sürülerinin iletiĢimi‟ gibi bir iletiĢimsizlik vardır. Belki karıncalar bile bu durumda bizden daha fazla iletiĢim kurma ihtiyacı hissederler. Benliğin tek bir unsuru içine hapsolmuĢ, uygar seçiciliği hastalığına tutulmuĢ, Ģuursuz bir kitle adeta. Bu insanların küçük dünyasında tutarlı bir durumdan söz edilemez. KurgulanmıĢ mekanik yalnızlık ve çaresizlik duygusu hâkimdir yapılan her fiilde. Kantarcıoğlu‟na göre: “ Prufrock, dıĢ dünyanın kargaĢası ve değiĢken akıĢı içinde kaybolmuĢ, hür iradeden yoksun bir eĢya gibidir.” Bu atmosfer onun zekâ ve duygularını yutmuĢtur. Onun için dıĢ dünya, karmaĢık olan iç dünyasının bir yansımasından ibarettir. Böyle bir ruh hali içindeyken tanımadığı bir yüze ki yüzler ruhlara açılan pencereler gibidir, son bir istekle bakar. Ani bir sevgi parıltısı görür bir anlık. AteĢ böceklerinin erkeğini tanıması için ıĢık yakmalarına benzeyen bir durum gibi diyelim biz buna. Çok kısa süren bu durum geleceği ve ümidi olmayan bir aĢktır. Aniden parlar ve kayan bir yıldız gibi kaybolur karanlık gecede. Benjamin‟e göre seven kiĢi sevilenin sadece kusurlarına, bir kadının sadece garipliklerine ve zayıflıklarına bağlılık duymaz. Onun yüzündeki kırıĢıklıklar yada benler, sade elbiselerle çarpık bir yürüyüĢü onu bütün güzelliklerden daha
  • 15. XV sürekli ve daha acımasızca bağlar. Peki niçin? Sevgiliye bakarken de öyle, kendi dıĢımızda oluruz. „Son bakıĢta aĢk‟ metaforu bu durumu engelleyen bir iç dünya egemenliğidir aĢk için. Benjamin bir fragmanında Ģöyle söylüyor: Sevene dair, “Bu sefer eziyet veren bir gerilim ve hayranlık içinde. Duyum gözleri kamaĢmıĢ biçimde, bir kuĢ sürüsü gibi, kadının yaydığı ıĢık içinde uçuĢup durur. Nasıl kuĢlar ağacın gizleyen yaprakları arasında korunak ararsa, duyumlar da gölgeli kırıĢıklara, hoĢ bir eda taĢımayan el-kol hareketlerine ve sevilen gövdenin göze çarpmayan kusurlarına sığınır, sinip gizlendikleri o yerlerde güven bulurlar.” ĠKĠ DÜNYA ARASINDA BĠR SEYYAH: ESSAD BEY Weimar Almanya'sının kültürel atmosferinde doğuya özgü çiçekler açmıĢtı. Essad Bey‟in düĢlediği gibi tutumsuzca olarak oldukça az ve nadir çiçeklerdi bunlar. AĢırı derecede popüler kitaplar ve gizemli seyahat yapıtları Batıya Ġslami bir dünyanın pencerelerini açıyordu. Siyasi kargaĢalarla sarsılan Çarlık Rusya'sı ve onun egzotik kabileleri… Müstear ismi „Kurban‟ olan yazar tarafından okuyucuları için, Hıristiyan bir kız ile Müslüman prensin aĢklarının romantik hikâyesini anlatılıyordu. „Ali ve Nino‟ Rus Devrimi arifesinde Kafkasya‟da geçen bir aĢk hikâyesidir aslında. Ġlk basımı 1937 yılında Almanya‟da yapılmıĢ; yetmiĢlerde çeĢitli dillere çevrilmesiyle yeniden gün ıĢığına çıkmıĢ, küçük bir klasik olmuĢ. Essad Bey, ikinci sınıf ucuz romanlar yazmak yerine daha ciddi eserler kaleme alsaydı belki de bir Pierre Loti
  • 16. XVI olabilirdi. Ne var ki, yazarın kimliği hiçbir zaman açıklığa kavuĢmamıĢ. Herkes Kurban Said‟in Kafkasya‟daki, petrol kenti Bakü‟de doğmuĢ bir yazarın takma adı olduğu konusunda hemfikirdi. Almanya'nın en sevgili Müslüman'ı olarak adlandırılan Essad Bey (Lev Nussimbaum)gerçekte bir Musevi‟ydi. Ġstanbul‟daki sahaflara Ģöyle bir göz attığımızda „Ali ve Nino‟ kitabının 1970‟lerdeki Hürriyet Kitabevinden çıkan ilk Türkçe baskısına rastlayabiliyoruz. Bu kitaptan önce ise Essad Bey‟in “Hz. Muhammed” isimli tuhaf risalesinin Hüseyin Avni tarafından yapılan tercümesi 1959 yılında Ġnsal Kitabevince yayınlanmıĢtı. Yani bu dönemde aĢağı yukarı bizde de benzer bir ilgi görebilmiĢti Essad Bey. ĠletiĢim yayınları, bugünlerde Amerika‟da da popüler olan ve Kurban Said‟in gerçek hayat hikâyesinin serüvenini konu alan “Oryantalist” isimli eseri yayımladı. Kitabın yazarı Tom Reiss, Essad Bey‟den namı diğer Lev Nussimbaum‟dan bahsederken „ Babası zengin bir petrolcü, annesi ise komünist sempatizanı ve eylemcisi olan Lev, aldığı iyi eğitimden çok serüven romanlarıyla ruhunu besleyen yalnız ve hayalperest bir çocuktu. Ekim Devrimi, kendisinin ve ailesinin hayatını altüst etti. Ömrü boyunca komünistlerden nefret edecek olan genç Yahudi, çok sevdiği ancak giderek tekinsiz ve yaĢanmaz bir yer haline gelen Bakü‟yü ve Kafkasya‟yı babasıyla birlikte terk etmek zorunda kaldı. Bu zorunlu göç onun bütün hayatını değiĢtirecekti. Kendisini inançlı ve samimi bir Müslüman, Kafkasyalı, Türk veya Doğulu olarak tanıttığı yeni bir döneme girmiĢti. Dillerini bildiği Batılılara karĢı herhangi bir yakınlık duymuyordu. Terk etmek zorunda kaldığı topraklar onun için dürüstlük, sahicilik ve cesaret demekti. Ġstanbul‟u veya ıssız çölleri, Bakü‟deki saray gibi binaları düĢünerek saatler geçirebilirdi. Kurban Said mahlasıyla egzotik ve romantik Doğu‟yu anlatan aĢk ve serüven romanları yazmaya baĢladı…‟ demektedir. Gerçekte, Essad Bey, Tom Reiss‟in kitaba koyduğu “Tuhaf ve Tehlike Dolu Bir Hayatın Aydınlanan Sırrı” alt baĢlığından da anlaĢılabileceği gibi, düĢsel bir oluĢumdur. Kitabın editörünün dediği gibi Oryantalist yazarının kullandığı kinik dil okurun dikkatini hemen çekecektir. Yazar olgulardan çok bizzat yaĢadığı olayları öne çıkarmaktadır. Bir Oryantalistin hayatını okura aktarırken oryantalist bir edayla yazmaktadır. Tipik bir oryantalist bakıĢ tarzı olarak konumlanan “aslolan gerçek değil anlatıdır” biçimindeki yaklaĢım metnin tamamında özenle sergileniyor. Tabi bu durum bazı Arap edebiyat eleĢtirmenlerinin de dikkatini çekmiĢtir. Al Ahram‟ın kitap ekinde yazılar yazan Faiza Hassan‟ın sentimental semitist olarak tanımladığı Tom Reiss‟ı değerlendirirken; „ArĢivlerin tozlu raflarında belgeler ve hatıralarla boğuĢarak zorlu sınavını Ģansı yardımıyla halletmeye çalıĢan Reiss, Essad Bey‟in gerçek hikâyesine olan ilgisini takıntı haline getirmiĢtir. Yazarın yorumu gerçeği ve akılcılığı umursamayan ama ısrarla gerçeği ifĢa ettiğini iddia eden siyasal romantizmini hatırlattığı çok açık. Yazar oryantal köklerini bulmak için onu diriltmeye umutlu gözüküyor. Bu anlamda,
  • 17. XVII Lev gerçek bir Ģey, çünkü yaĢadığı hayat kendi mirası üzerinde Ģekilleniyor. Yalnızca çizim olan Ġngilizce ürün farklı.‟ Lev, bir anlamda, 19. Ve 20. Yüzyıllarda çok görülen ama Ģimdilerde unutulmuĢ bir tipin aĢırı bir örneği, yani Yahudi oryantalistti. Bu olguya ilk kez Viktorya dönemi Ġngiltere‟sinde, Palgrave ve Disraeli gibi asimile olmuĢ son derece etkili ailelerin genç erkeklerinin “Doğulu kökenlerini” aramak için çıktıkları çöl yolculuklarıyla tanık oluyoruz. Bunlar kadim Ģarkı egzotik Öteki‟yi keĢfedecekleri bir yer olarak değil, tersine kendi kökenlerini bulacakları yer olarak görmüĢlerdir. Ne yazık bizim kahramanımız Oryantalist Essad Bey, Irvin Cemil Schick‟ın Ģarkiyatçı söylemlerde çözümlemelerini yaptığı bir çizgide hayatını sürdürmeyi seçmiĢtir. Tom Reiss‟in fantazyasındaki doğuya yolculukta ; „Kurban‟ Said‟in izinde çokça minareler ve bazen de ipek çoraplar görüyoruz. ÖZGÜRLÜK VE ZORUNLULUK ARASINDA GERĠLĠM ĠMGELERĠ Fotoğraf Sanatçısı Bülent ġangar‟ın 1990‟lı yıllarda Türkiye ortamı içindeki yerini, öncelikle o dönemin tartıĢmaları içinde ele almak doğru ve anlamlı gözükmektedir. Ve ne yazık ki bizde çağdaĢ fotoğraf sanatı üstüne hazırlanmıĢ incelemeler oldukça azdır. Dünyada sanat yapıtlarının değerini ortaya çıkaran bu nitelikteki eserler sanat dünyası ile sanatçıya bir hayli katkılar sağlamaktadır. Bülent ġangar, ilk dönemlerinde resim ve serigrafi ile uğraĢırken bugün fotoğrafa yönelmeye karar vermiĢtir, ama Aydan Murtazaoğlu ile birlikte bunu hala tartıĢmaktadır. Resim ve temsili gelenekten çıkmak nasıl mümkün olacaktır? Veya baĢka türlü temsil yolları nasıl olacaktır? Ġkincil bir malzeme olarak bakılan fotoğraf aslında 1970‟lerden itibaren Batı sanat dünyasına girmiĢ ve artık yerleĢmeye baĢlamıĢtır, ancak bir Ara Güler dıĢında Ġstanbul sanat dünyasının bunu kabul etmesi bir hayli uzun yıllar alacaktır. ġangar, „avangart söylemden, sanatta deneysellikten, kavramsal sanattan, sanatın sanat olmayanı da içeriyor olmasından etkilenmiĢ; sanat yapıtının tek bir ifade dilinden oluĢmayacağını, disiplinlerarasılığın önemini‟ daha o yıllarda fark etmiĢtir. Ali Akay‟ın da belirttiği gibi; “Teorik olarak Walter Benjamin‟in yeniden üretim tekniği çağında sanat eserinin aura‟sının kaybolması ve Yeni Melek (Angelus Novus)” alegorisinden oldukça etkilenir. Metaforik sanat analizinde bir yandan nostaljiyle tarihe bakarken diğer yandan yeni bir sanat uğraĢına ve yeni teorik okumalara kendisini teslim etmeye baĢlar. Yapı Kredi Yayınları tarafından Vehbi Koç Vakfı‟nın desteğiyle yayımlanan „Türkiye‟de Güncel Sanat‟ baĢlıklı monografi dizisine yeni bir kitap daha hazırlanıp yayımlandı. Serinin bundan önceki Aydan Murtezaoğlu‟nun sanatını anlatan „Yakınlıklar Kaybolup Mesafeler Kapanırken‟ kitabından sonra Ali Akay‟ın „Gerilim Ġmgeleri‟ ise Bülent ġangar‟ı ve sanatını ele alıyor. Felsefi
  • 18. XVIII Soruşturmalar‟da Wittgenstein ilginç bir soru atar ortaya: sese ya da yazıya dökmeden sadece zihinde hesap yapmak mümkün müdür? Bunu yapan kabileler olabilir, ama bu bir sınır durumudur. Diğer taraftan, yazma zorunluluğunu dıĢlamayan bir durumdur bu, zira Wittgenstein gene de “imgelemde”, yani seste ve kâğıtta değilse bile en azından belleğin levhasında hesap yapmaktan bahseder. Gösterge ve yazı özelliklede fotoğraf üzerine çağdaĢ düĢünceler, bu geleneğin, daha kesin ifadelerle bu sorunun mirasçısıdırlar. Kitabın giriĢ yazısında René Block, ġangar‟ın asıl önem verdiği Ģeyin „Türk toplumu içerisindeki çeliĢkileri görünür kılmak‟ olduğunu söylüyor. Tabi bu çeliĢkilerin görünür kılınması için bazen sanatçı fazlasıyla kurguya yaslanabiliyor. Türkiye’de Din ve Siyaset adlı kitabında sosyolog ġerif Mardin „mahalle etosu‟dan ve „mahalle baskısı‟ndan bahsetmektedir. ġangar‟ın çalıĢmalarında genellikle bu bağlamda bir imgelemin mevcut olduğunu söyleyebiliriz. Mahalle etosu ile mahalle baskısı kavramları ise birbirinden oldukça farklıdır. Bu noktada mahalle baskısı zorunluluklar ile iliĢkiliyken mahalle etosu özgürlüklerle ilgili bir durumdur. Bülent ġangar‟ın fotoğraf, serigrafi ve videolardan oluĢan eserlerinde genellikle gazetelerin üçüncü sayfalarına yansıyan olaylara rastlıyoruz. ġangar‟ın sanatı bize gerilim imgelerinin temsilinden çok onların kurgusal temsilleri hakkında bir Ģeyler söylüyor. Serigrafik Ve Fotografik ÇalıĢmalara Doğru Severek bir çırpıda okuduğum bu kitaba ayrıca ek olarak Erden Kosava‟nın Bülent ġangar ile yaptığı söyleĢi de dâhil edilmiĢ. Bu söyleĢide sanatçının, fotoğrafa geçiĢ süreci ve bu geçiĢ sürecinde onu besleyen disiplinler, fotoğraftaki kiĢisel dilini geliĢtirmesi, çalıĢmalarını besleyen sosyal ortam, fotografik imge ve kendini kullanma, inandırıcılık, sunum tekniği gibi konulara açıklık getiriliyor. ġangar‟ın iĢleri kitapta tematik olarak açıklanıyor. Bu temalar sırasıyla Kurban, Devlet ve Sivil Toplum, Kamusal ve Özel, Individuation: Çokluk Olarak Sanatçı, İkizlik, Risk ve Suç alt baĢlıkları altında sırasıyla inceleniyor. Tabi bu çalıĢmaların hepsinin fotoğrafları da kitapta mevcut. Kitapta ilk çözümlenen tema ġangar‟ın „Ġsimsiz”(Kurban) tuval üzerine serigrafik çalıĢmasıdır. Diğer temalar pek pürüzlü olmamakla birlikte fena sayılmazlar. Ali Akay bu fotoğrafı anlatırken; “Taksim‟de meydanda bir genç delikanlı (Bülent ġangar‟ın Kendisi) yere yatırılmıĢ, gözleri bantlanmıĢ, kolları bağlı, belli ki can çekiĢmekte. Kafasında dindarlığı gösteren baĢlığı ve elinde kör bir bıçak olan, kendisinden yaĢlı biri tarafından kurban edilmeye hazırlanmakta.” diyor. (s.32) Okunduğunda ilk anda anlaĢılacağı gibi bu ifadeler insana antropolojik imgelemin kliĢelerini çağrıĢtırıyor. Kafasında dindarlığını gösteren baĢlığı dediği Ģey Müslümanların „takke‟sidir, ayrıca bıçağın kör olduğuna ve yatan insanın can çekiĢtiğine dair fotoğrafta herhangi bir gösterge yoktur. Ali Akay‟ın yaĢadığı topluma bir sosyolog olarak aline olması doğrusu beni biraz ĢaĢırttı. Kurban motifi Aztekler den beri insanlık tarihinde
  • 19. XIX vardır. Eski Aztek sanatçıları da bunu bir imgelem olarak kullanmıĢlardır. Eylemin kendisinden ziyade bence toplumdaki etkisine odaklanmalıyız. Özgürlük ve zorunluluk arasında gerilim imgelerini kuran sanatçı zihinde yaptığı hesaplar kadar yaĢadığı toplumun gelenekleriyle de bir Ģekilde eklemlenerek yeniden üretme döngüsünü kurabileceğini düĢünüyorum. Beyaz Gülün Siyah Gölgesi Heidegger bir gölgeler insanıydı, dıĢavurumcuydu ve romantikti. Yazıma seçtiğim ironik baĢlık yıllar önce hakkında çokça spekülasyon yapılan “Heidegger ve Nazizm” iliĢkisini irdeleyen metin için yazdığım derkenara aittir. Altını çizdiğim satırlardan bazısı ise Ģöyle; “Batı düĢüncesinde „metafiziksel‟ adını verdiği bir damara son vererek 'Varlığın' sesinin duyulmasına çalıĢan ünlü bir filozofun; Almanya'da tarihsel olarak belirli bir dönemde sınırlı bir hareket yanı Nazizm ile arasındaki iliĢki, niye bu kadar büyük bir ilgi görüyor? „Heidegger ve Nazizm‟ baĢlığı niye özellikle Amerika ve Avrupa akademik çevreleri ve entelektüel kesimleri arasında halen ağırlıklı bir konu olmayı sürdürüyor?” Bu eski kitap bu sorulara bir nebze olsun cevaplar veriyordu. Aradan bir hayli zaman geçtikten sonra yine aynı kıĢkırtıcı entelektüel konu karĢıma çıktı. Yıllar önce bu meseleyi halledebilmiĢ miydim pek hatırlamıyorum. Doğan Yayınları, Arjantinli Felsefeci José Pablo Feinmann‟ın “Heidegger‟in Gölgesi” isimli kitabını yeni yayınladı. Kitaba değinen bazı köĢe yazarları oldu fakat onlarda kitabın bir roman olduğunu unutarak bu dev filozofu birazda Jurgen Habermas‟a öykünerek anlamaya çalıĢtılar. Heidegger, Nazi polemiğine malzeme yapılabilecek bir düĢünür değildir. Kitabın yazarı José Pablo Feinmann, 1943 yılında Buenos Aires‟te doğmuĢ ve Buenos Aires Üniversitesi Felsefe Bölümü‟nü bitirmiĢtir, yayımladığı yirminin üzerindeki kitap çok sayıda yabancı dile çevrilmiĢtir. Kurbanın Son Günleri, Los crìmenes de Van Gogh, Sabor a Freud eserlerinden bazıları. Ülkesi Arjantin‟in en önemli felsefeci ve romancılarından biri olan Feinmann halen mezun olduğu üniversitede felsefe dersleri veriyor. Feinmann için kurgu, felsefi konulara yaklaĢırken daha iyi bir yöntemdir. Bu romanda ana karakter olan Dieter Müller, stilistik yönden bazı pasajlarda bir iç söylem ifadesiyle konuĢturuluyor. Müller, Alman bir profesör olmakla birlikte, her zaman Heidegger‟in fikri üstünlüğünü kabul etmekte ve kendisini onun öğrencisi saymaktadır. Bireysel bir trajik kaderin yer aldığı bu romanda 20. yüzyılın en etkili filozoflarından biri olan Heidegger suskunluğu bozularak konuĢturulmaya çalıĢılmıĢtır. Bu sayfalarda tarafsız ve bir o kadar sade düĢüncelerde vardır. Sayfalar boyunca varlık adeta zamanın içinde nefes almaktadır. Kitap iki bölümden oluĢuyor ve ilk kısım Profesör Dieter Müller‟in oğluna yazdığı bir mektupla baĢlıyor. Ġkinci bölümde ise profesörün oğlu olan Martin Müller‟in hikâyesi anlatılıyor.
  • 20. XX Wittgenstein‟dan söz edilirken insanın aklına nasıl onun maĢası ve yaptığı o ünlü tartıĢma geliyorsa Heidegger‟den söz edildiğinde de kaçınılmaz olarak Freiburg Üniversitesindeki Rektörlük konuĢması ve Naziliği hakkındaki söylenceler geliverir. Kitapta bu konuda birçok ima vardır. Müller‟in ağzından; “Rektörlük KonuĢması‟nı bitirirken söylediklerini söyleyen çıkmamıĢtı. Onun gibi „Bütün büyük Ģeyler, fırtınada durur‟ diyen olmamıĢtı.”sözlerini dinliyoruz. Bir insanın hatalı politik tercihler yapabilir fakat bu onu bir zanlı haline getirmez. Heidegger‟de bunu anlamıĢ olacak ki daha Nazi katliamı baĢlamadan rektörlük görevinden istifa etmiĢtir. Bizde de Tanpınar bir askeri darbeyi desteklemiĢ ve daha kötüsü yargılananlar için idam kararını dahi hafif bulmuĢtur. Fakat hiç kimse yazılarından dolayı onu bir zanlı ilan edip yargılamamıĢtır. Kitaptaki bu konuda tarafsız olan birkaç cümleyi de burada alıntılamak istiyorum.“ Heidegger aĢağılandı. Nazilikten arındırma iĢlemine maruz kaldı. Üniversitedeki derslerini sürdürmesini engellediler. Fransa‟da herkes Varlık ve Hiçlik‟i okuyor ya da okumaya çalıĢıyor. Bu Heidegger‟den esinlenmiĢ bir kitap. Sartre tarafından ustaca yazılmıĢ, yeniden yaratılmıĢ. Bu kitap –birçoklarına göre- Fransız Direnişi‟nin ruhunu ifade ediyor. Sartre nasıl bir mucize yaratmıĢ? Bir Nazi‟nin yazdığı kitaptan yola çıkarak Fransız DireniĢi‟nin ruhunu nasıl ifade edebilmiĢ?”Bazıları onun nasyonal sosyalist düĢüncelerini ünlü kitabı “Varlık ve Zamanda” da görmeye çalıĢmıĢtır. Varlık ve Zaman bir ontoloji çalıĢmasıdır. Bizi Varlık sorusuna açmak için yazılmıĢ bir kitaptır, savaĢla ilgisi yoktur. Müller, filozofun rektörlük konuĢmasını dinliyor ve ertesi gün; “daha önce bende hiç olmayan bir kararlılığın itkisiyle, Nasyonal Sosyalist Alman ĠĢçi Partisi‟ne üye oldum. Kısacası, oğlum: Nazi oldum.” diyordu. Bana göre bu fazlasıyla zorlama bir yorum. Kabul etmek gerekir ki o yıllarda Almanya ölüme âĢık olmuĢtu. Der Tod ist ein Meister aus Deutschland. (Ölüm Almanyalı bir üstattır.) Fakat filozofun düĢüncelerinin bu canilerle aynı olduğunu söylemek en basit manada onun felsefesini hiç bilmiyoruz demektir. “Eski hikâyedir: büyük entelektüeller, fikirleriyle yönlendirmek için büyük politik liderlere yanaĢırlar; oysa büyük politik liderler, yönlendirilmedikleri için büyüktürler. Tam tersine, yönlendirilmeye kalkıĢanlardan nefret ederler. Bu nedenle pek çok entelektüelin- bilirsiniz bu sevilmeyen bir kelimedir- ve filozofun kaderi acı doludur. Bay Heidegger, en azından, canını kurtardı.” Herman Mellvile‟nin ünlü romanın sonunda Kaptan Ahab, Moby Dick‟le karĢılaĢır. Besbelli elindeki zıpkınla onu mıhlama arzusu hayatını besliyorsa da büyük okyanusun derin sularında kaybolmaya mahkûm olur. Heidegger‟e sorular sorarak onu sorgulayanların durumu bana her zaman niyeyse Kaptan Ahab‟ın bu halini hatırlatmıĢtır. Carventes der ki: “Gerçeklik simetri sever.” Masamın üzerinde duran beyaz güllere bakarken onların simetrik bir Ģekilde yüzeye yansıyan siyah gölgelerini fark ettim. Burada Heidegger‟den tek satır okumamıĢ insanlara Ģunu da hatırlatmak isterim; o günkü bakanlık iki dekanı sırf Yahudi olduğu için görevden aldığı için rektörlük görevinden istifa etmiĢtir. O günlerdeki Yahudi
  • 21. XXI aleyhtarı bir afiĢin üniversite içinde asılmasını engellemiĢ ve kitap yakma Ģenliğini de yasaklamıĢtır. Oruç Aruoba‟nın bir sözüyle yazımı bitirmek istiyorum. “Ġnsan düĢüne düĢüne faĢist olmaz.” Sözcük Oyunları Nasıl bir hayat serüveni geçirmiĢtir ki bir insan "yaĢam kullanma kılavuzu" (Ġmge Kitabevi–2009)gibi bir kitap yazabilsin? Uzun yıllar boyunca bu sorunun zihnimi meĢgul ettiğini hatırlıyorum. Perec‟in anlatısı gerçektende bir kılavuz gerektirecek Ģekilde düzenlenmiĢ gibidir.(Bu konuda Enis Batur; BaĢkalaĢımlar XV‟te : Perec Kullanım Kılavuzu diye yazdığı kitapta bize bir takım çağrıĢımların ipuçlarını verebiliyordu.) Perec, çok yönlü ve karmaĢık bir sanatçıdır. Onun ilk çalıĢmaları küçük denemeler Ģeklinde Lettres nouvelles, N.R.F., Partisans, Cause commune gibi dergilerde çıkmıĢtı. 1965‟de çıkardığı Les Choses (ġeyler–1965) adlı yapıtıyla da sanatçı Renaudot ödülünü almıĢtır. O sinema alanında da etkinlik gösterdi ve bazı filmlerin çekimine katıldı. Yeteneklerini ve kültürünü sergilediği baĢyapıtı La Vie mode d’emploi kendisine 1978 Médicis ödülünü kazandırdı. YaĢam Kullanma Kılavuzu, 1978 Médicis Ödülü jürisini tam anlamıyla hayran
  • 22. XXII bırakan bir titizlik ve büyüleyici bir virtüözlükle kurulan ve düzenlenen yaĢanmıĢ ve düĢlenmiĢ anıların, yan yana gelen, zincirlenen, iç içe geçen yaĢamların olağanüstü romanıdır. Aynı düzeyde daha birçok çalıĢması olmuĢtur bu sevimli yazarın; Les Revenants (Hayaletler 1972), La Disparition (YokoluĢ 1973), La Boutique (Karanlık Butik 1973), W (1975) ilk aklıma gelenler. Perec, bir yazar için çok genç denecek bir yaĢta hayata veda etmiĢtir. Buna rağmen birçok nadide yapıt bırakabilmiĢtir geriye. Yakın bir geçmiĢte kaybettiğimiz sevgili Ulus Baker ile tanıĢmak istiyordum. Onunla tanıĢma fırsatı elde edemedim fakat askerdeyken onun bir arkadaĢıyla görüĢmüĢtüm. ġimdi ismini hatırlayamadığım bu arkadaĢın elinde ilk defa Perec‟in “KayboluĢ” isimli romanını gördüm. Fırsat bulduğum anlarda parçalar halinde bu romanı okuyabilmiĢtim. Ulus Baker ile aramda ve de Perec arasında bazı benzerlikler oluĢmuĢtu zihnimde. Ama Ģu an ayrıntılı olarak hatırlayamıyorum. “Perec‟in tüm yaĢamı Paris‟te geçmiĢ. II. Dünya SavaĢı'nda henüz 3 yaĢındayken babasını kaybetmiĢ. Annesi 1942'de Paris‟te ortadan kaybolmuĢ. Sonradan Auschwitz kampında öldüğü öğrenilmiĢ galiba. Akrabaları tarafından büyütülen bir çocuktur o…La Disparition (KayboluĢ) adlı romanını hiç E harfi kullanmadan yazmıĢ.” Ġsmini tam çıkaramadığım arkadaĢım bunları söylemiĢti onun hakkında. Aradan yıllar geçtikten sonra geçenlerde bu sevimli ve bir o kadar tuhaf bulduğum yazarın yeni bir kitabıyla karĢılaĢtım. Ve bayağı sevindim. Ġmge Yayınları, onun basılan ikinci kitabı olan “L‟art et la manière d‟aborder son chef de service pour lui demander une augmentation” (Ücret ArtıĢı Talebinde Bulunmak Ġçin Servis ġefine YanaĢma Sanatı ve Biçimi!, 1968;)isimli çalıĢmasını son derece özenli bir Ģekilde çevirerek yayımladı. ĠĢin ilginç yanı; Perec, bu garip konuyu nasıl olup ta bir edebiyat nesnesi haline dönüĢtürebilmiĢti? Sıradan bir konuyu ya da nesneyi ele alıp bir sanat eseri ortaya koymak gerçekten zordur. Cansever‟in „Masa da masaymıĢ ha‟ Ģiiri aklıma geliyor bu minvalde. Perec, ilginç bir Ģekilde bu iĢin de üstesinden gelebilmiĢtir. Bu kitapta da Perec tarafından bize deneysel bir sürpriz hazırlanmıĢ. Metinde, yoğunlaĢtırma kaygılarıyla hiçbir yazım iĢareti kullanılmamıĢtır. Bu ise sanki gramerin baskıcı yapısına anarĢist bir tepkiyi ifade etmektedir. Ġlk baĢta biraz ĢaĢırtsa da metne hemen alıĢıyor ve ritmine uyuyorsunuz. Kaygısız bir okuma içinde ilerleme kaydettikçe merakınız artıyor. KarmaĢıklıkla hiçbir ilgisi olmayan bir anlatı. Büyük bir üslup becerisi gerektiren ve mizah özellikleri de içeren bu anlatı gerçekten eğlendirici... Çünkü Perec; yoğun okuma alıĢtırmaları yapmak isteyenler için bulunmaz bir örnek... Burada kitaba dair okuyucuya bir fikir vermesi açısından ilk kısmından bir alıntı yapmak istiyorum. “Ġyice düĢünüp taĢındıktan ve cesaretinizi iyice topladıktan sonra ücret artıĢı istemek amacıyla servis Ģefinizle görüĢmeye karar veriyorsunuz iĢi basite indirgemek gerekir adı mösyö xavier ya da mösyö ya da daha ziyade mr x dolayısıyla mr x‟i görme konusunda iki Ģık var ya mr x odasındadır ya da yoktur mr x odasında olsaydı
  • 23. XXIII muhtemelen problem olmayacaktı ama mr x kesinlikle odasında değil dolayısıyla yapabileceğiniz tek Ģey koridorda dönüĢünü ya da geliĢini beklemek ama diyelim ki gelmiyor ve bu durumda tek bir çözüm yolu kalıyor kendi odanıza dönmek ve öğle sonrasını ya da ertesi günü bekleyip yeniden giriĢimde bulunmak ama her gün gecikmesi olağan bir Ģey ve bu durumda sizin için en doğrusu koridorda dolaĢıp” (s.7) Birçok okuyucunun mesleki yaĢamlarında, iĢ yaĢamlarında yaĢadıkları ya da yaĢayacakları bir durumu sözcüklerle bir Ģemaya dönüĢtürmek... Ücretinin arttırılması talebiyle amiriyle görüĢmek... Her Ģey kitabın baĢlığında söylenmiĢtir. Yazar bu giriĢim bağlamında olası bütün durumları anlatmayı üstleniyor. Ne var ki Perec'tir söz konusu olan. Dolayısıyla sözcük oyunları, farklı durumlar, saçmalıklar... Bütün bunlara bir balık kılçığını, belki çürümüĢ yumurtaları, bir kızamık salgınını ve baĢka bazı sürprizleri ekleyin. Kitabın tanıtım yazısında da belirtildiği gibi; „Ġlk bakıĢta yazarın sürekli bir yineleme içinde olduğu, sürekli aynı Ģeyi gündeme getirdiği sanılabilir ancak gerçek hiç de öyle değildir ve Perec, anlatısının her evresinde değiĢkeler, sözcük oyunları getirir, Ģema her seferinde yeni bir veri ya da öneriyle geniĢler.‟ BAġLANGIÇLAR ÜZERĠNE BĠR TEFEKKÜR Her yazar yazacağı Ģey açısından baĢlangıç tercihinin kritik olduğunu bilir: “Yalnızca sonrasında yazacaklarını belirlediği için değil, aynı zamanda bir eserin baĢlangıcı, kestirmeden söyleyecek olursak, sunduğu Ģeye ana giriĢ olduğu için de kritiktir.”(s.21) Dahası aynı durum Ģu an ben bu metni yazarken de fazlasıyla geçerlidir. Edward W. Said gibi bir entelektüel için, onun Türkçeye çevrilen en son kitabı olan BaĢlangıçlar‟a nasıl bir baĢlangıç yapabileceğim hususunda bir hayli düĢünmüĢtüm. Sonra onun yazmıĢ olduğu bir kitap tanıtım yazısı aklıma geldi. Said, Erich Auerbach‟ın; „Mimesis: Batı Yazınında Gerçeğin Temsili‟ kitabını “Maddi Dünyanın EleĢtirisi” isimli yazısında tanıtıyordu. Pratikte Ģu an benimle aynı iĢi yapıyordu. Niye söylemeyeyim, belki de aynı sıkıntılı ruh halini taĢıyordu. EleĢtiri yazarları için, “özellikle de eğer yazdıkları yazıların bir dönemden fazla okunmasını istiyorlarsa, bu kitapların etkisi son derece az ve itibarlarının süresi Ģevk kırıcı bir Ģekilde kısa olacaktır.” (Ayraç, 2009) Hele bu yazılar daha kısa bir Ģekilde dergi vb. yerlerde çıkıyorsa. Bu yüzdendir ki eleĢtiri yazıları genelde kısıtlı bir çevre tarafından beğenilir ve gerçekten entelektüel bir keĢfin etkisiyle iliĢkilendirilir. BaĢlıktan da anlaĢılabileceği gibi, Said‟in kitabı, niyet ve yöntem açısından baĢlangıçlar üzerine geliĢtirilmiĢ bir dizi tefekkür çabasının neticesinde ortaya çıkmıĢtır. BaĢlangıçlar, bazı akademisyenlerin tabiriyle söylersek “tekinsiz eleĢtiri” adını verebileceğimiz türe ait, yani esasen tarihsel ya da filolojik araĢtırmacılığın geleneklerine, sağduyuya dayalı uzlaĢımlara ve hatta ne saklamalı, takvalarına dayalı olmayan eleĢtiri kitaplarından biridir. Auerbach‟ın Ġstanbul‟da yazdığı Mimesis gibi BaĢlangıçlar‟ın da uzun yıllar boyu bir eleĢtiri
  • 24. XXIV baĢyapıtı olarak kalacağı kanaatindeyim. Gerçekten büyüleyici bir kitap. “Tekinsiz EleĢtiri” konusunda kitabın Morningside baskısına yazdığı önsözde Said, “Fakat BaĢlangıçlar‟da yapmaya çalıĢtığım Ģeyi nitelendirmek için bu yeterli değildir, ya da en azından tekinsiz eleĢtiri ile beyhude ya da iktidarsız bir akıldıĢılık-varlığı „uçurum‟ ya da „aporia/çıkmaz‟ gibi sözcüklerle ifade edilmeye baĢlanmıĢ bir akıldıĢılık- arasında kurulan özdeĢleĢtirme konusunda.” diyordu. Zira bir inceleme konusu olarak baĢlangıçları ayrı bir değerlendirmeye tabi tutan Said‟in tüm amacı akli ve iĢe yarar bir baĢlangıç belirlemekti ve esasen mantıksal baĢarısızlıklarla ve bunun uzantısı olarak, tarihdıĢı absürtlüklerle ilgilenmek Ģöyle dursun, Ģeyleri baĢlangıçtan itibaren, tarih içinde tahrif etmeye giriĢen tarihsel geribakıĢın gerektirdiği muazzam çabayı tasvir etmeye çalıĢıyordu. Bu minvalde Said kitabına yaĢlanmayan zekânın bir abidesi olarak değerlendirdiği Vico‟dan bir alıntıyla baĢlıyordu: “Öğretiler baĢlangıçlarını, inceledikleri meselelerin baĢlangıcından almalıdır.”(Yeni Bilim) BAġLANGIÇ FĠKĠRLERĠ Said‟in bu muazzam eseri önsöz dıĢında altı bölüme ayrılmıĢtır. Kitabın ilk kısmında baĢlangıç fikirleri konusu anlatılıyor. Sonra sırasıyla; BaĢlangıç Niyeti Olarak Roman, Bir Metinle BaĢlamak, Abecedarium Culture (Bizim ifademizle Kültürün ABC‟si) Madumiyet, Yazı, Bildirim, Söylem, Arkeoloji, Yapısalcılık konuları anlatılıyor. Sonuç kısmında ise Bundo Vico‟nun kendi eserlerinden yola çıkarak bir takım değerlendirmeler yapılıyor. Kitabın sonuç bölümünden sonra ise okuyucuya faydalı olabilecek kısa notlar açıklamalar halinde verilmiĢ.(Kitapların bu kısımları çoğu nitelikli okuyucu için eminim ki en keyif alınan yerleridir.) Said, çokça düĢündükten sonra kitabına Ģu cümlelerle baĢlamıĢtır:“Nedir baĢlangıç? BaĢlamak için ne yapmak gerekir? Bir faaliyet ya da bir an ya da bir mekân olarak baĢlangıcı özel kılan nedir? Öyle kafamızın estiği zaman baĢlayabilir miyiz? BaĢlangıç için nasıl bir tutum ya da ruh hali gerekir? Tarihsel açıdan bakıldığında, baĢlangıç için en elveriĢli denebilecek bir an, baĢlangıcın en önemli faaliyet olduğu bir birey var mıdır? Edebiyat eseri açısından baĢlangıç ne kadar önemlidir? BaĢlangıç hakkında bu tür sorular sormaya değer mi? Eğer öyleyse, bunları somut, anlaĢılır ve bilgilendirici Ģekilde ele almak ya da cevaplamak mümkün müdür?”(s.15) Aslında bunlar kitabın baĢlangıç sorularını oluĢturuyor. Bu soruları ayrıntılı olarak düĢünen Said bazı sınırlamalar getiriyor kendince. Çünkü uzun uzadıya tartıĢılması neredeyse olanaksız tüm bu sorular. Dolayısıyla bir baĢlangıcı tarif etmek için Said‟in ifadesiyle söylersek; ya da buna dikkat çekmek istediğimizde belli bir lügat kullanırız – başlangıç ve yola çıkış kökenler ve özgünlük, iptida, açılış, devrim, otorite, kalkış noktası, radikalizm vs. Kısaca Ģunu diyebiliriz ki kiĢi gerçekten yazmaya baĢladığında baĢlangıç giriĢimini niteleyen bir dizi karmaĢık koĢul oluĢur. Said, tam da bu manada bize bu karmaĢık süreci açıklamaya çalıĢıyor.
  • 25. XXV Yazar bu kitabında Milton, Hopkins, Wordsworth gibi büyük Ģairler ile, Dickens, Hardy, Conrad, Mann, Proust gibi romancıların eserlerini, özellikle Vico, Auerbach, Freud ve Foucault'dan hareketle geliĢtirdiği kendine özgü kuramsal perspektiften okuyarak, bir eser yazmaya "baĢlama"nın filolojik, felsefi, psikolojik ve tarihsel boyutlarını analiz ediyor. Bu esrinde Said, edebiyatı; tarih, felsefe ve toplumsal söylem ile birlikte değerlendiriyor. BaĢlangıçlar‟ın üslubunun hem kitabın yapısı hem de argümanının takip ettiği çizgi bakımından, birçok farklı Ģeyi ifade eden melez bir dili olduğunu düĢünüyorum. Tabi dildeki bu nüansları bize kazandıran sayın çevirmene de ayrıca teĢekkür etmem gerekiyor. Önce Cevaplar, Sonra Sorular… Agora Yayınları, sinema ile ilgilenenler için Gerald Peary‟nin “Yönetmenlerle GörüĢmeler” serisinden bir kitabı daha bu yakınlarda dilimize kazandırdı. “Quentin Tarantino” kitabı, bu usta yönetmen ile önceden yapılmıĢ bazı söyleĢilerin derlemesinden oluĢuyor. Tarantino Kitabı çoğu insanın gündelik hayattan aĢina olduğu bir olay anlatımıyla baĢlıyor. “ Sinemaya düĢkün olan herkesin müdavimi olduğu videocuda çok sevdiğim bir eleman vardır; bu eleman o kadar donanımlıdır ki aslında orada çalıĢmaması gerektiğini düĢünürsünüz, fakat saatlik 6 dolar maaĢ, bu elemanın filmler hakkında- ama Avrupalı amatörlerin baĢyapıtlarından Hollywood tür filmlerine ya da Hong Kong kung fu filmlerine kadar aklınıza gelebilecek her çeĢit film hakkında- bir sohbete dalmasını engellemez.” Tarantino 28 yaĢında ilk kez bir film festivaline katıldığında kendi deyimiyle bir „film moronu‟ydu. Kaliforniya‟da böyle bir video tezgâhının arkasında dolu dolu beĢ yıl geçirmiĢti. Burada sayısız filmi izlemiĢ, bu filmler hakkında durmadan konuĢmuĢ ve bu filmleri kendi filmleri haline getirmek için bir oyun planı geliĢtirmiĢti. Sonrasında ise bir dizi senaryo yazmıĢ ve bunları filme çekmek için uğraĢmıĢtı. Buraya kadar olan çoğunluk sektörün bilindik bir hikâyesiydi. Senarist olmak istiyordu fakat birbiri ardına ret cevapları alıyordu. Sundance (Utah) Film Festivalinde geçirdiği bir haftanın ardından annesinin evine döndü. Telefon durmaksızın çalıyor. Ajanslar arıyordu. Bir sürü teklif sunuyorlardı. Hollywood‟un Tarantino hakkındaki fikirlerini değiĢtiren Ģey ne olmuĢtu? Çok basit. Tarantino‟nun Reservoir Dogs (Rezervuar Köpekleri) filmi. Senaryo Hollywood‟da birçok yere ulaĢmıĢtı. Ajanslar senaryoyu okuyup bütün aktörlere gönderdiler. Bu da insanların senaryo hakkında konuĢmaya baĢlamasını sağlamıĢtır. Çoğu kiĢi Ona Rezervuar Köpekleri‟nin bir yap boz gibi inĢa edildiğini söylemiĢtir. Aslında, sunuluĢ Ģekline bakılırsa bu filmin bir romana benzediği söylenebilir. Film farklı bölümlerden oluĢuyor, geçmiĢe dönüĢler yok.
  • 26. XXVI Fakat birçok filmde olduğu gibi Amerika‟da filmler doğrusal bir düzende olması gerekiyor. “Eğer bir sahne yarıĢın baĢıyla baĢlıyorsa, o sahnenin yarıĢın sonuyla bitmesi gerekir.” Ya da bir sahnede bir tabanca gördüyseniz bu muhakkak patlamalı, fakat silahın patlama sesi duyulup sonra olay anlatılıyorsa bu pek alıĢılmıĢ bir durum değildir. Tarantino bu filminde Sergio Leone‟nin “Bir Zamanlar Amerika” filminde kullandığı ve aslında bütün filmleri için geçerli olan bir yöntemi tercih etmiĢti. “Önce cevaplar, sonra sorular..” Tıpkı romanlarda olduğu gibi. Peki, Tarantino kendi filmini nasıl tanımlıyor? “Soygun yapmaya çalıĢan bir grup adamı anlatan ve ters gidebilecek her Ģeyin ters gittiği bir soygun filmi,” diyor, senarist ve yönetmen Tarantino. Film kan ve Ģiddet içeriyor ama sonunda kara mizaha dönüĢüyor. Peary‟nin Quentin Tarantino” kitabının neredeyse yarıdan fazlası bu muhteĢem film hakkındaki röportajlardan oluĢuyor. Yönetmenin bu filmi nasıl değerlendirdiğini öğreniyoruz bu söyleĢilerden. Abartının Heyecanı Tatantino‟nun tüm filmlerinde akla hayale sığmaz bir abartı vardır. Tarantino, sıradanlıkların içine sıkıĢmıĢ sıra dıĢılıkları sınırları tanımadan; vahĢet ve fantastik öğeleri kullanarak hazırladığı diyaloglarla sunarken; normal olmanın anormalliğini haykıran sahnelerle filmlerini donatır. Bu sahneleri izlerken abartının heyecan verici deneyimini yaĢarsınız. O sinema literatürüne "tarantinovari" deyimini kazandıracak kadar özgün filmler ve senaryolar yarabilmiĢtir. Genelde göz ardı edilen, kaybetmeye mahkum marjinal kiĢileri Shakspeare oyunlarındaki kahramanlar edasıyla iĢlemiĢ ve onlara muhteĢem replikler eĢliğinde hayat vermeye çalıĢmıĢtır. Tarantino'nun baĢyapıtı ise 1994 yılında, senaryosunu Roger Avary ile beraber yazdığı, ayrı ayrı filme alınması düĢünülen üç öyküyü, tek bir öyküde birleĢtiren muhteĢem Pulp Fiction(Ucuz Roman)" filmi oldu. Bu film de ilginç bazı özelliklere rastlıyorsunuz; tuhaf sahtekârların, kaderine terk edilmiĢ romantiklerin, muhteĢem repliklerin ve insanlığa karĢı iĢlenen suçların komik fakat tam anlamıyla grotesk bir karıĢımını izliyorsunuz. Tarantino bu filmde komedi ile vahĢi Ģiddeti sapkın bir Ģekilde birlikte kullanıyor. Fuller‟in de dediği gibi “Tezatlıkların verdiği haz Tarantino‟nun alâmet-i farikası” oluyor böylece. Peary‟nin “Quentin Tarantino” kitabında severek okuduğum bazı bölümler var. Özellikle; “Film, Senaryodan Daha Ġyi Olmalıdır!”, “Karakterlerin Doğaçlama Yapmasına Ġzin Veririm”, “Bir Sanat Eseri Olan Filmlerin Değerinin Yüzde Yirmisi Ġzleyicilerin Katkısıdır”, “BaĢıma Gelen Her ġey Bir Yolunu Bulup
  • 27. XXVII Çektiğim Sahnelere Sızar” gibi bazı bölümlerde usta yönetmenin sanatı hakkındaki kendi poetikasına dair fikirler ediniyorsunuz. Yönetmen benim pek sevmediğim “Kill Bill” için; “Çok büyük bir tuval üzerine çok basit bir hikâye anlattım” diyor. Benim açımdan Tarantino için bu film bir olgunluk dönemi niteliğini yansıtmıyor. Bu filmi onun abartılı Ģiddeti dahi ne yazık ki kurtaramıyor. Kitabın sonuna okuyucular için son derece yararlı olabilecek bir kronoloji ile onun filmografisi ilave edilmiĢ. Kitabın son bölümünde Mali Elfman‟ın onunla yeni filmi olan “Soysuzlar Çetesi” hakkındaki söyleĢisi yer alıyor. Hollywood‟da neredeyse her yönetmen bu Nazi konusu veya Yahudilerle alakalı bir ajitasyon filmi çekmiĢtir. Ajitasyon diyorum çünkü bu Hollywood‟un politik duruĢuyla alakalı bir durum. Ve yönetmen bu durumu iyi bildiğini “Bu türün ilk filmlerine bayılıyorum. Ġtalyan sömürü filmlerini seviyorum.” sözleriyle anlatıyor. Yönetmen filmi değerlendirirken; “Soysuzlar Çetesi: Bu film benim „Ġyi Kötü Çirkin‟im olsun istedim” demiĢtir. Soysuzlar Çetesi, Ġkinci Dünya SavaĢı‟nı anlatan filmlerden referans noktaları açısından bayağı farklı gözüküyor. En azından kurgu itibariyle farklı. Buradaki çoğu sahnede yine yöntem olarak „önce cevaplar, sonra sorular” sıralanıyor. Örneğin, Soysuzlar Çetesi‟nde bir yara izi görüyorsunuz; yönetmen yara izini açıklamıyor, ne olduğunu sizin açıklamanız gerekiyor. Adamın nasıl yaralandığını sizin bulmanız gerekiyor. Tarantino, ortaya bir Ģeyler atıp, merak uyandırıp, soruları cevapsız bırakmayı ve seyircinin olup biteni kendi kendine çözmesini istiyor. Bu haliyle onun filmleri fazlasıyla takdir edilmeyi hak ediyor Oryantalizmin Kısacık Altın Çağı Oryantalizm genelde Batı akademisyenliğinin bir altbölümü olagelmiĢtir. unun böyle alımlanıĢı konunun otantik çekiciliğini asla azaltmamıĢtır. Doğu araĢtırmaları özellikle Ġslamın doğuĢundan sonra Batı düĢünsel yaĢamında önem kazanmıĢtır. Napolyon‟un Mısır seferi oryantalizm için bu bağlamda bir milat olarak kabul edilebilir. Irwin‟in Doğu araĢtırmalarının kapsamlı bir tarihi olarak nitelenebilecek “Oryantalistler ve Düşmanları” isimli kitabı, Ģarkiyatçılığın seyyah, kâĢif ve bilginlerin kiĢisel tutkusu ve ilgi alanı olmaktan çıkıp akademik bir disipline dönüĢme serüvenini Ortaçağ Ġspanyası‟ndan Çarlık Rusyası‟na, oradan günümüz Ġsrail ve Ġngilteresi‟ne kadar uzanan çok yaygın bir coğrafyada ve geniĢ bir zaman diliminde ele alıyor. Ülkemizde de bilindiği Ģekliyle “Oryantalizm; sömürgeciliğin keĢif kolu.” (C. Meriç) tarzı yaklaĢımlara karĢı çıkıyor. Bir nevi bu kitap Oryantalizmin müdafaanamesi olarakta düĢünülebilir. Yazar yinede bir kısım Edward Said gibi entelektüellere karĢı ise dengeleyici bir bakıĢ açısı geliĢtirdiği rahatlıkla söylenebilir. Doğubilimi eleĢtirilerine karĢı çabası ve hassasiyeti takdire Ģayandır bana göre. Bu kitap, Edward Said‟in ilk kitaplarından, ilk basımı 1978 yılında yapılan Şarkiyatçılık olmasaydı yazılamazdı diye belirtiyor yazdığı önsözde Ġrwin. Said,
  • 28. XXVIII kitabının 1995‟deki yeni basımına bir sonsöz eklemiĢtir fakat ilk basımdaki olgu ve yorum hatalarının hiçbiri bu geniĢletilmiĢ baskıda ne yazık ki düzeltilmemiĢtir. Said‟in bu yüzyılımızın en önemli düĢünce metinlerinden biri olarak kabul gören kitabı ne anlatıyor? Yazara göre kısaca Ģunu: “ Hegemonyacı emperyalizmin söylemi olan Oryantalizm, Batı‟da Doğu ve özellikle Ġslam ve Araplar hakkında yazılıp çizilen her Ģeyi sınırlandıran bir söylemdir. Batı‟nın Arap topraklarına nüfuzunu ve burayı kendine mal etmesini meĢrulaĢtırmıĢ ve Siyonist tasarıyı sağlama bağlamıĢtır. Said Oryantalizm‟in baĢlangıcı konusunda tutarlı olmamakla birlikte genelde 18. yüzyıl sonlarında Fransız ve Ġngiliz bilginlerin yapıtlarında ortaya çıktığını öne sürüyordu.” (s.9) Bu söylemin oluĢumu sanıldığının aksine emperyalist yöneticiler, kâĢifler [coğrafyacı, zoolog ve antropolog vb.] ve romancılarında katıldıkları gezilerle sınırlı kalmamıĢtır. Batı düĢüncesi bu söylemin kurbanı olmakla birlikte Ģunu da iddia edebilme cüretini gösterebilmiĢtir; Doğu‟nun nasıl temsil edileceği Batı‟nın tekelindedir. Ġrwin, özellikle Said‟in; Doğu‟nun, Oryantalizmin bir yapıntısından ibaret olduğu, nesnel bir gerçekliği olmadığı hakkındaki görüĢlerini özellikle eleĢtirmiĢtir. Aslında sorun bana göre kadim ġark‟ın birtakım soytarı kılıklı entelektüellerce özcü, ırkçı, büyüklenici ve ideolojik güdümlü bir Ģekilde değerlendirilmesidir. Bu konuda özellikle kullanılan kliĢe dili tartıĢmalıyız sanırım öncelikle. Şarkiyatçılık‟ta Ġrwin‟e göre konunun çarpıtılması öylesine temeldir ki kitabın geniĢ çerçevesini, üstünde çalıĢılıp düzeltilecek bir Ģey olarak kabul etmek boĢa zaman harcamak olur. Ne yazık ki belirtmeden geçemeyeceğim Ġrwin‟in bu cümlesi yine de havada kalıyor. Bir iddia daha temellendirilmiĢ bir düĢünceyle ispatı gerektirir çünkü. Değilmi ki kibirin eleĢtirilmesi büyük cürettir. ĠĢin aslı Ġrwin, kitaptan çok Said‟in kendinse saldırıyor gibi. Bu kitapta sunulan konuların, kuĢkusuz Doğu araĢtırmaları alanında çalıĢanların yanı sıra yazınsal, tarihsel, dinbilimsel ve kültürel araĢtırmalar alanlarında çalıĢanlar açısındanda bazı anlamları vardır / olmalıdır. Anouar Abdel-Melek‟in, Edward Said‟in, Alain Grosrichard‟ın ve daha baĢkalarının oryantalizm üstüne eleĢtirel kitapları da söylemin doğası, “Öteki”, “BakıĢ” ve ilgili bir dizi epistemolojik konu hakkında derin ve çetin sorular ortaya atmıĢtır. Ġrwin, bunları ve diğer eleĢtirel anlatıları ele almak için Antonio Gramsci, Michel Foucault ve daha baĢkaları tarafından formüle edilmiĢ kavramların Oryantalizm incelemesi açısından olası uyarlığını göz önünde bulundurarak çalıĢmasını hazırlamıĢtır. Oryantalizmin gerçek tarihi üstüne bir çalıĢmanın sonunda varılacak sonuçların birbiriyle kabaca ilgi alanları açısından uyarlılığını göz önünde bulundurmak konuyu aydınlatmada daha belirleyici olabilir. Ġlk elden aklıma örneğin, Martin Bernal‟in “Kara Athena” isimli klasik uygarlığın Afroasyalı kökenleri hakkındaki kitabı geliyor. Batı‟nın büyük anlatıları çözümlemeye yönelik daha birçok bu tarz metni var olagelmiĢtir. Ġrwin, kitabında 1960‟lı yıllardan bu yana Ġslamcıların, Marksistlerin ve daha baĢkalarının saldırısı
  • 29. XXIX altında ve “oryantalist” sözcüğü küçültücü çağrıĢımlar edindiğini belirttikten sonra kendisinin “oryantalist” yakıĢtırmasıyla anılmasından gocunmadığını aksine bundan övünç duyduğunu da söylüyor. Ġrwin, kitabını on ayrı bölüme ayırmıĢtır, bazı konu baĢlıkları altında; Antik uygarlıkların çatıĢması döneminden baĢlayan, örneğin Troya, bir oryantalist savaĢ alanı mı? Persler, tarihin babası, Perslerle aĢk ve nefret, Arap Roması, eski bir sapkınlık ya da yeni paganizm, Ġslamın geliĢi, Doğu Hıristiyanlarının yanıtı, Ġspanyolların yanıtı, çeviri hareketi, Batı‟da Ġbn Sina, Ġbn RüĢd ve Latin Ġbn RüĢdcüler, haçlılar ve komĢuları, günahkâr Hıristiyanlar, Ortaçağ Batı edebiyatında Müslümanlar, Ġslamın günahkârlığı ve papalık, Doğu romantizmi, Rönesans Oryantalizmi, Arap bilgi birikiminden kaçıĢ, hermetik bilgelik, küresel üstünlük çabası, gezi edebiyatının yükseliĢi, Oryantalizmin çılgın babası: Guillaume Postel, çokdilliler, 16. Yüzyıl Oryantalizminin Latinliği, Doğu araĢtırmalarının kutsallığı, bilginliğin dili, bir ibadet biçimi olarak çalıĢma, Ġngiliz Oryantalizminin ilk altın çağı, Arapça Oxford‟a geliyor, Edward Pococke, Arapça Cambridge‟e geliyor, Hollanda Oryantalizminin altın çağı, Katolik Oryantalizmi, bir tür aydınlanma, ilk Ġslam ansiklopedisi, uykulu üniversite üyeleri ve yoksul düĢmüĢ Oryantalistler, Doğulu Jones, Rusya Asya‟da, Danimarka Doğu‟da, uzmanların Mısır‟a geliĢi, buhar ve samimiyetsizlik çağında Doğu araĢtırmaları, Silvestre De Sacy‟nın düĢünsel mirası, Almanya Doğu araĢtırmaları, Lane‟in Mısır Etnografyası, Renan ve Gobineau, Vambery, Browne, Soas, kutsal kaçık Massignon, Nazi Oryantalizmi, Gibb ve Arberry, Amerikan Oryantalizmi, Fransa‟da Marksistler ve daha baĢkaları, Ġsrail Oryantalizmi gibi daha sayılamayacak kadar çok konu tarihi seyri içinde ayrıntılı olarak incelenmiĢtir. Kitabın son bölümü “Oryantalizm DüĢmanları”na hasredilmiĢtir. Peki, kimdir bu Oryantalizm düĢmanları; BaĢta Said olmak üzere Suriyeli tarihçi Kürt Ali, iki dünya arasında kalmıĢ bir deli olarak tanımladığı Ġranlı entelektüel Celal Al-i Ahmed, sonradan Ġslamiyete geçen Muhammed Esed, Rene Guenon, Hüseyin Nasr, A. L. Tibawi, Faslı tarihçi ve romancı Abdullah Laroui, Hintli yazar ve editör Profesör Ziya-ul-Hasan Faruqi ve daha baĢkaları. 19. yüzyıl sonlarına dek Oryantalizm kurumsal yapılar yönünde pek geliĢmemiĢtir ve kurumsal Oryantalizmin en parlak dönemi ancak 20. Yüzyılın ikinci yarısına denk gelmektedir. Oryantalizmin kasacık süren bu altın çağı bir dönem Batı‟yı oldukça etkilemiĢtir. „Oryantalistler ve DüĢmanları‟ Flaubert‟in Mısır mektuplarının, Disraeli‟nin romanlarının, Delacroix‟nın “Sardanapalus‟un Ölümü” tablosunun ya da Verdi‟nin Aida‟sının birer değerlendirmesini içermiyor. Kitap öncelikle çoğu hayatta olmayan entelektüeller tarafından oluĢturulmuĢ bir yazınsal veya baĢka sanatsal baĢyapıtlar kanonunun yanı sıra Oryantalizmin en önemli yönü bakımından akademik hamallık ve filolojik ayrıntıya gösterilen büyük özen üstüne yapılan önemli bir çalıĢmadır. Batı düĢüncesi de galiba bu
  • 30. XXX bağlamda yegâne orijinal özelliği olan filoloji ile bu kısacık altın çağını yaĢayabilmiĢtir. MAVĠ OKTAV DEFTERLERĠ Kafka‟nın ölümünün ardından notları içinde sekiz adet mavi oktav defteri bulunmuĢtu. Bu defterlerde aforizmalarla birlikte bazı fragmanlar ve birtakım bitmiĢ hikâyeler ki bunların bazıları önemli hikâyelerinin öncülleri hatta ilk örnekleri sayılabilirler, vardır. Mavi oktav defterlerinin diğer kısımları ise Kafka‟nın notlarından (tarihlendirildiği için günlük Ģeklindedir birçoğu) oluĢmaktadır. Kitabın çevirmeni Sayın Osman Çakmakçı (Babil Yayınları: yürek söken kitaplar dizisi,2000) ne yazık ki sondaki notların kimin tarafından yazıldığını belirtme ihtiyacı duymamıĢtır. Mavi oktav defterlerini baĢtan sona okuduğumuzda yazarın içe dönük ve huzursuz kiĢiliğini bir kez daha görmekteyiz. Satır aralarında geçen derin melankoliği hissetmemek neredeyse mümkün değil. Birinci defterden Ģu cümleyi:
  • 31. XXXI „Her insan kendi içinde bir oda taĢır.‟ Altını kırmızı kalemle çizerek „Odamda kayboluyorum?‟ diye bir fragman eklemiĢim. Ġnsanın bariz Ģekilde en çok rahatladığı belki özgür kaldığı yegâne yer odasıdır. Bütün dünya sessizliğe gömülmüĢken odamızda yalnız kaldığımızda dıĢarıda yağan yağmurun sesini dahi hissederek duyabiliriz. Ġçe dönük konuĢmaları her insan bazen yapar. Bir eve benzeyen kalbimizin duvarlarında bu sesler çoğalarak yankılanır. Kafka‟nın birinci defterdeki ilk sözünü farklı bir biçimde de söyleyebiliriz. Her insan kendi içinde bir yalnızlık taĢır. Ve bazen bu yalnızlık insanı ruhsal olarak yokluğa, kayboluĢa doğru sürükleyebilir. Oktav defterlerinin ikincisinde yorumlanabilecek düzeyde bir cümleye rastlamadım. Üçüncü defterin ilk aforizmasını mavi bir kalemle çizmiĢim: „Doğru yoldan sapıyorum.‟ Kim sapmıyor ki doğru yoldan? Hayat çizgisi ne kadarda engebelerle dolu. Ve kimileyin bir düĢ kadar karadır hayat. YaĢadığımız bahar ayı hayata dair mutsuzluğu arttırıyor. Bütünün parçaları ıĢık huzmeleri gibi ruhumuzda nedensizce kırılıyor. Bildiğimiz bütün, yanlıĢ yöne kayan yürüyüĢümüz de saklı gibi. Kafka üçüncü defterinde dıĢ dünya gibi iç dünyanın gözlemlenemeyeceğini iddia ediyor. Ġç dünya çoğu insanın da kabul ettiği gibi sadece yaĢanabilir. Tanımlanması zordur. Kafka‟ya göre Don KiĢot‟un Ģansızlığı hayal gücünden çok Sanço Panço‟dur. Çünkü Sanço Panço Don KiĢot‟un iç dünyasını yaĢamaktan çok onu tasvir etmeye çalıĢarak hayal gücüne sınırlar, engeller koyuyor. Böyle bile olsa Sanço Panço‟ya Kafka‟nın haksızlık ettiğini düĢünüyorum. Zavallıyı defalarca ölümden kurtardığını unutmamak gerekiyor. Don KiĢot‟taki stilistik hayallerden çok bunların gerçekle kesiĢtiği anlara da dikkat etmemiz gerekiyor. Kafka gün ıĢığında defterine Ģöyle yazmıĢ:‟ DıĢarıdan insan her zaman baĢarıyla kuramlara baĢvurarak dünyayı çökertebilir, ama sonra dosdoğru birisinin kazdığı hendeğe(Bu sevgilide olabilir) düĢecektir, ama insan yalnızca içeriden kendisini ve dünyayı dinginlik ile gerçeklik durumunda tutabilir.‟ Kafka yaĢasaydı O‟na sevgili Don KiĢot‟un bu dinginliğe asla sahip olamayacağını söylemek isterdim. Dostum Servantes‟te bana bu konuda hak verecektir. Diğer önemli bulduğum bir cümle ise:‟ Dünyadaki seslerin usul usul susuĢu ve azalıĢı.‟ idi. Cümle mükemmel. Bir sönme halini imliyor. Sesler bu haliyle durgun suyu seyreden birinin ruhunu yansıtıyor sanki. Kafka editörüne yolladığı bir kartta: „ AkĢamleyin ormana doğru yürüyüĢ, büyüyen ay, arkamda kalan karmaĢık bir gün.‟ Diye yazarken de sanırım aynı melankolik ruh haline sahipti. Editörüne yolladığı kart ile yukarıda alıntıladığım cümle aynı tarihlerde yazılmıĢ olmalı. Üçüncü defterle ilgili diğer yorumlamalarım ise Ģöyledir;‟Kendini bil sözü, kendini gözlemle anlamına gelmez. Kendini gözlemle, yılanın söylediği sözdür. Anlamı: Kendini eylemlerinin efendisi yap. Ama sen zaten öylesindir, eylemlerinin efendisisindir. Öyleyse bu söz Ģu anlama gelir: Kendini yanlıĢ anla! Kendini yok et! , ki bu söz kötülük içerir.-ama ancak insan iyice eğilip de ta
  • 32. XXXII derinlere kulak verirse bu sözde gizli olan iyiliği de iĢitir: Kendini olduğun Ģey yapmak için.‟ Yorum A: Kelebekler ateĢe tutulurlar Ģüphesiz ateĢin kendisine değildir bu yöneliĢ. BaĢka bir forma dönüĢmek içindir. Kendini bilen ruhunu bilir. Ruh bilgisinin ehilleri kendiliksizdir böylece. Delidirler.‟Suskunluk‟ Hayata karĢı verebileceğimiz en yüce tepkidir.‟Birinin ruhuna bir kılıç saplanmıĢsa, yapılacak iĢ, serinkanlılıkla durumu izlemek, kan kaybetmemek, kılıcın soğukluğunu bir taĢın soğukluğuyla kabullenmektir. Birbiri ardına saplanan kılıç darbeleri sayesinde, yaralanmazlık aĢamasına varmaktır.‟ Yorum B: Nabakov‟a göre; yara zehirlenmiĢse iyileĢmez artık. Bir Kazak atasözüne göre ise eğilen baĢı kılıç kesmezmiĢ. Fatom kaderden de büyüktür. Kılıcın iradesine teslim olmuĢ Ġsmail Peygamber‟i anlatıyor kıssalar. „ Çalılık eski bir yol kapayıcısıdır. Ġleri geçebilmen için onu ateĢe vermen gerekir.‟ Yorum C: Sığınılacak bir kalp ararız çoğunlukla. Ama bilmeyiz ki engeller üzerlerine gidildikçe aĢılır. Sevilen, seveni bilir ama seven, sevileni bilmez. Kalbi bilemeyiz. Onun kapısını açabilecek anahtarlara da sahip değiliz. „Kendine yabancı bir nesne gibi bakmak, baktığın Ģeyin görüntüsünü unutmak, bakıĢın kendisini hatırlamak.‟ Yorum D: Zamandan çalınan son bir mutluluk anı gibi. Sonra bin yıllık üzüntü. Daha sonra akvaryumun içindeki balıkları düĢündüm. Üçüncü defter Cennetten kovuluĢ sahnesiyle bitiyor. Dante Cennetine Beatrice son noktaya kadar izleyerek ulaĢırken Kafka daha trajik olan yolu tercih ediyordu. Üçüncü defterde Kafka günah, ıstırap, hüzün, umut ve doğru yol üzerine çeĢitli aforizmalar söyledikten sonra dördüncü defterinde Prag anıları, Kurt Wollf ile yazıĢması, Ojeblikket broĢürlerine bir gönderme, sezgi ve yaĢantı analizleri, Kierkegaard‟ın „korku ve titreme‟ yapıtıyla ilgili görüĢleri, ruhsal yoksulluğu gibi çeĢitli konulara değinmiĢtir. Dördüncü defterden aklımda kalan en güzel imge ise Ģudur: „Bir gül pencereden kaldırıma düĢüyor.‟ Bu imge bana Oscar Wilde‟nin „Gül ve Bülbül‟ öyküsünü hatırlattı. Dördüncü defterde bir takım Ģiirlerde var ancak değerlendirilecek kadar iyi değiller. BeĢinci defter kayboluĢun öyküsü. „Neye dokunsam dağılıp dökülüyor.‟ Kafka bu cümleyi nasıl bir yerde yazmıĢ olabilir diye düĢünüyorum. Manzara satır aralarından yavaĢça kayarak gözümün önünde beliriyor. „Irmak kıyısında akĢam. Suda bir sandal. Bulutların arasında batan güneĢ…‟ Daha sonra dokunulmazlığı olan bir rüyanın parçaları sıralanıyor bu defterde. Altıncı ve yedinci defterde kayda değer bir Ģey bulamadığım için bu defterler hakkında herhangi bir yorum yapmaktan sakınıyorum. Sekizinci yani son defterde manzaraya dair bir cümle daha bulabildim. „Kıraç tarlalar, kıraç bir yüzey, sislerin altında ayın soluk yeĢili.‟ Kafka‟nın yaĢadığı bu an bana, Kazakistan‟ın Türkistan Ģehrindeki, mavi gecelerde kurduğum düĢleri hatırlatıyor. Bu yazımı Türkistan‟ın masalsı gecelerinde bıkmadan ve
  • 33. XXXIII sıkılmadan beni dinleyen Davut Bayraklı, Dr. Ġbrahim ġahin ve Abdullah YakĢi dostlarıma armağan etmek isterim. Eminim bu dostlarım Rahmaninov dinleyip onlara âĢık olduğum kızı defalarca anlatmama sıkılmamıĢlardır. Türkistan‟daki odamda kaybolduğum günlerin geri gelmesi dileğiyle.. Andrei Tarkovski Ve Tanrının Eli Entelektüel Rus yönetmen Andrei Tarkovski akıcı ve olağan üstü kadrajları, kiĢisel anlatım tekniği ile devleĢen ama değeri bilinememiĢ bir yönetmendir. Sosyalist Rusya‟nın Komünist Partisi politikaları doğrultusunda filimler yapmak yerine kiĢisel dönüĢümünün mesajlarını sinema karelerine yansıtmıĢ bu nedenle sürgünde yaĢamıĢ ve filmleri otobiyografik özellikler taĢımıĢtır. Çoğu filminde tanrının varlığını betimleme gayretine girmiĢtir Tarkovski. Kendi yarattığı sinematografik dilin anahtarı görevini gören ve filmleri birbirine bağlayan birtakım ortak imgeler geliĢtirerek, bu imgeleri, her biri sanat eseri olan, filmlerinde kullanmıĢtır. Örneğin karakterler birdenbire görünmez bir el tarafından göğe yükselir veya yere düĢerler. Adeta Musa‟nın yed-i beyza mucizesini göstermek içindir bu çaba. Ġrlandalı yazar Samuel Beckett‟in da buna benzer tekniklerle yönettiği tiyatro oyunları olmuĢtur. Ġsveçli yönetmen Ġngmar Bergman‟a göre bu teknik büyüleyici bir etki yaratmaktadır. Filmlerindeki kahramanlar, kendilerini keĢfin veya manevi arınmanın eĢiğine geldiklerinde, açıklanamayacak Ģekilde tanrının eli değmiĢ gibi yere düĢerler. Birçok filminde âĢıklar, seviĢmek yerine göğe yükselirler. Bu Hıristiyan mistisizmindeki göğe yükseliĢ mitine benzemekle birlikte ilahi aĢkın sıradan insanlar tarafından da elde edilebileceğine dair bir göndermeyi içerir. Tarkovski‟nin göğe yükseliĢ mitine benzeyen (konu olarak) Turgut Uyar‟ın güzel bir aĢk Ģiiri vardır: “GÖĞE BAKMA DURAĞI Ġkimiz birden sevinebiliriz göğe bakalım ġu kaçamak ıĢıklardan Ģu Ģeker kamıĢlarından Bebe diĢlerinden güneĢlerden yaban otlarından Durmadan harcadığım Ģu gözlerimi al kurtar ġu aranıp duran korkak ellerimi tut Bu evleri atla bu evleri de bunları da Göğe bakalım Falanca durağa Ģimdi geliriz göğe bakalım Ġnecek var deriz otobüs durur ineriz Bu karanlık böyle iyi aferin Tanrıya Herkes uyusun iyi oluyor hoĢlanıyorum Hırsızlar polisler açlar toklar uyusun Herkes uyusun bir seni uyutmam bir de ben uyumam
  • 34. XXXIV Herkes yokken biz oluruz biz uyumayalım Nasıl olsa sarhoĢuz nasıl olsa öpüĢürüz sokaklarda Beni bırak göğe bakalım Senin bu ellerinde ne var bilmiyorum göğe bakalım Tuttukça güçleniyorum kalabalık oluyorum Bu senin eski zaman gözlerin yalnız gibi ağaçlar gibi Sularım ısınsın diye bakıyorum ısınıyor Seni aldım bu sunturlu yere getirdim Sayısız penceren vardı bir bir kapattım Bana dönesin diye bir bir kapattım ġimdi otobüs gelir biner gideriz Dönmeyeceğimiz bir yer beğen baĢka türlüsü güç Bir ellerin bir ellerim yeter belleyelim yetsin Seni aldım bana ayırdım durma kendini hatırlat Durma kendini hatırlat Durma göğe bakalım” Tarkovski‟nin Türkçeye çevrilmiĢ olan “MühürlenmiĢ Zamanlar” isminde bir kitabı da bulunmaktadır.( Afa Yayınları, Ġstanbul 2000; 248 sf) Bu kitap Tarkovski‟nin arayıĢını da anlamamıza yardımcı olabilir. MühürlenmiĢ zamanlar usta yönetmenin duygu ve düĢünce dünyasının kapılarını aralarken, O‟nun atölyesinden tanrının eline doğru nasıl yöneldiğine dair bize izlekler sunuyor. MühürlenmiĢ zamanlar Tarkovski‟nin öznellik içinde kendi filmlerinin oluĢumu ve akıbetiyle ilgili düĢünceleri dile getiriyor. Meraklısı için filmlerinden bazıları Ģunlardır: Kurban Offret - Sacrificatio (1986) Tempo di viaggio (1983) Katiller - Ubijtsi (1958) Ayna - Zerkalo (1975) Silindir ve Keman - Katok i Skripka (1960) Solaris - Solyaris (1972) Nostalji - Nostalghia (1983) Ġz Sürücü - Stalker (1979) Andrey Rublev - Andrei Rublyov (1969) Ġvan'ın Çocukluğu - Ivanovo Detstvo (1962) Bugün Kimse ĠĢten Çıkarılmayacak - Segodnya uvolneniya ne budet (1959) Konsantre - Kontsentrat (1958). Büyük Ustanın 4 Nisan (1932) de yani bu ay doğmuĢ olması vesilesiyle bu yazıyı yazma ihtiyacı hissettim. Ve zaman zamanın içinde kaybolup giderken gerçeklik ve düĢlerin çatıĢmasıyla insan ruhundaki fırtınaların felsefi altyapısını Andrei Tarkovski bir tanrının eli değmiĢçesine görünen imgelerden sinema karelerine yansıtabilmiĢtir. Dostoyevski‟nin edebi sahada insan ruhuna eğilmesi gibi Tarkovski‟nin çoğu filminde de bu altyapı vardır. “Recep Ġvedik” gibi insan müsvvetelerini kusan ġahan Gökbakar yerine Andrei Tarkovski‟nin her biri sanat Ģaheseri olan kaliteli filmlerini izlemenizi öneririm.
  • 35. XXXV ÇĠNGENE MĠTOLOJĠSĠ Mitoloji tarihi denince genellikle günümüzde Yunan kaynaklı veya Hint, Mısır vb. medeniyetlerin mitolojileri akla gelmektedir. Bir egzotik kültür olarak (renkli ve gizemlerle dolu) Çingene mitolojisi konusunun çoğunlukla yabancısıyız. Hermann Berger( Çingene Mitolojisi, Ayraç Yayınevi) aynı adı taĢıyan eserinde göçebe bir toplum olarak Çingenelerin tanrılar dünyasını ve çok renkli söylencelerini incelemektedir. Konu hakkında Ġngilizce olarak muazzam bir edebiyat var ise de Türkçe yazılmıĢ makale kitap vb çalıĢmalar oldukça azdır. Berger “Çingene” adı altında toplanan belli baĢlı bütün büyük grupları ad ve yerleĢim yerlerini ayrıntılı olarak anlattıktan sonra Çingene mitolojisi hakkında oluĢturulan literatürü bize tanıtmaktadır. “Çingene Mitolojisi” kitabı sözlük Ģeklinde hazırlanmıĢtır. Bu kitap Çingenelerin kökenleri, dinleri, yaĢam biçimleri ve gelenekleri hakkında bizleri oldukça bilgilendiriyor. Çingene mitolojisine kaynak teĢkil eden bütün büyük gurupların listesi bizzat Çingeneler tarafından yapılmıĢ olup çeĢitli (özellikle antropolog ve tarihçiler) uzmanlar tarafından da incelenip kabul görmüĢtür. Temelde üç gurup bulunup bunlar Kaldera, Gitano ve ManuĢlar olarak bilinmektedir. Kalderelar ; lovariler, boybalar, luriler, çuraliler- dan oluĢurken Gitanolar dıĢ görünüĢleri, lehçeleri ve gelenekleriyle kendi aralarında Ġspanyol ya da Endülüslüler ve Katalonyalılar diye ayrılmaktadırlar. ManuĢlar; vansikanlar ya da Fransız sintileri, gaygikanlar (Almanya‟dakiler), piemontesiler (Ġtalya‟dakiler) Ģeklinde sınıflandırılırken bunların dıĢında Ġrlanda, Ġngiltere ve Ġskoçya da yaĢayan Gypsieler ( Yaptıkları etnik muzik dünyada oldukça tanınmaktadır ki balkanlarda yaĢayanların da durumu böyledir.) Berger bu listeyi Jean-Paul Clebert‟in “Çingene Halkı” adlı çalıĢmasından aktarıyor. Belirtilen grupların temel meslekleri de
  • 36. XXXVI listede yazılmıĢtır. Biz bugün Çingenelerin tüm dünyaya yayıldıklarını bildiğimiz için bu liste oldukça eksiktir. Tüm dünya ülkeleri araĢtırılarak bir harita hazırlanması daha doğru olurdu. Çingene adı daha birçok dilde aynı Ģekilde söylene gelmektedir. Örneğin Almanca „zigeuner‟- Rumence „ciganu‟- Rusça „tsgan‟- Ġtalyanca „zingaro‟- Fransızca „tsigane‟ Ģeklinde bibirine son derece yakın ve benzer sözcükler ile karĢılandıklarını görmekteyiz. Berger bu sözcüğün menĢei konusunda Ģunu belirtir. “ Çingeneler kendilerine Rom, diĢil Romni, dillerine ise romani derler. Bir cins isim olan bu sözcük “adam, insan” anlamına gelmekte olup, bugün hala Hindistan‟da rastlanan düĢük bir kastın adı olan Sanskritçe Domba sözcüğünden türetilmiĢtir.” Berger‟in bahsettiği bölge bugünkü Pencap Eyalet‟ine yakın bir yerdir. (Sindh olarakta bilinir) Kitaptaki bazi madde baĢlıklar; ağaç kültü, alako, altın çağ, ana, antropojeni (yani dünyanın yaratılıĢı hakkındaki söylenceler), ateĢ, ay, balık adamlar, beĢ baĢlı adam, bent(mitolojik kötülük tanrısı), carana, cohana, cüceler, çingene incili, lanet, dağlar ve dağ kültü, devler, dünyanın yaratılıĢı, güneĢ kralı, hagrin, hastalık, kadın büyücüler, kesali, koruyucu ruh, köpek, kutsal aile, loholico, mula, müjde nivasi, orman, ölüler ülkesi, periler, phavus, proroe ve ilia, ruh göçü, rüzgâr kralı, saç, sara, sis kralı, su , tanrı, iblis, tatula, tohum, tufan (bu mit belki tüm dünya mitlerinde ortak olarak geçmektedir), yazının yokluğu, yer ve gök, yılan, yeraltı canlıları, yıldızlar Ģeklinde geçiyor ve bu mitler çeĢitli kaynaklar vasıtasıyla karĢılaĢtırmalı olarak inceleniyor. Zanko adlı bilginin aktardığı, Kalderaslar‟a ait „traditions‟(gelenek)te – kapsam, içerik ve biçimlendirme açısından eĢsiz olup, doğrudan Çingeneler‟den bize ulaĢtırılan bu yegâne yazılı belgedir- baĢka gelenek katmanlarına ait öğeler çarpıcı bir bütün içinde sunulmuĢtur. „Traditions‟, dünyanın yaratıldığına iliĢkin Wlislocki‟nin de kaydettiği eski pagan döneme ait sözlü gelenek ve ilk insanın yaratılıĢından bahsedip ilk olarak Ġncil kökenli sözlü geleneklerden az çok etkilenmiĢ olan bir öyküyle baĢlar. Bunu, Firavun Efsanesiyle ilgili söylence izler. Bu efsanede, „Pharavunure‟ların yaĢamını yitirdiği fırtınalı eski tufan olayı ile birlikte canlandırılır. Tufan efsanesi bu yazılı eski belgenin adeta gövdesini oluĢturur. Ġncildeki Ġsa motifi tanrısal çocuk öyküsüyle ele alınır. Zanko tarafından bu metin “Çingene Ġncili” olarak nitelenmiĢtir. Bu metinde parçalar halinde kısa kısa yazılmıĢ baĢka hikâyelerde vardır. Asıl kaynaklar içinde M.J. Kuvanin adında bir Rus doktorun bir araya getirdiği metinler ile Dr. Elysejev‟in derlemiĢ olduğu folklorik malzemeyi de sayabiliriz. Eski kitaplarda Çingenelerin inanç ve dinine ayrılmıĢ olan bölümlerde genellikle son derece yanlıĢ olarak onların herhangi bir dini yoktur veya misafir oldukları yörenin dinini, göreneklerini benimserler Ģeklinde bir kanaat vardır. Bahsettiğimiz eserlerden de anlaĢılacağı gibi Çingenelerin kendine özgü bir mitolojileri olduğu gerçeği ortadadır.
  • 37. XXXVII Kültür Endüstrisi - Kültür Yönetimi Frankfurt Okulu'nun ve EleĢtirel bakıĢın öncülerinden olan Adorno teorik birikimi ve yaratıcılığı ile okulun en önde gelen isimleri arasında yer almıĢtır. Ömrünün her döneminde düĢüncenin eleĢtirelliğinin gerekliliğinin önemli bir savunucusudur Adorno. Felsefe ile sosyal disiplinleri bir arada değerlendirerek müzikten gündelik yaĢama, ahlaki sorunlardan somut iliĢkilerine kadar geniĢ bir alanda modern kavram ve kategorileri ve onlara dayalı genel anlayıĢları sorunsallaĢtırmıĢtır. Ele aldığı baĢlıca konulardan biriside Kültür Teorisi olmuĢtur. Theodor W. Adorno “Kültür Endüstrisi” kavramını 2 dünya savaĢı sona ererken ortaya atar (1944).Bu dönemde nazizim giderek etkisini yitirmiĢtir. Daha sonraları bu konuda “Kültür Endüstrisine Genel Bir BakıĢ” makalesini yazmıĢtır. Aynı dönemde “Kültür ve Yönetim” üzerine düĢüncelerini de yayınlamıĢtır ve sarsıcı yönleriyle birçok entelektüelli etkilemiĢtir bu yazılar. Adorno‟nun “Kültür Endüstrisi – Kültür Yönetimi” (ĠletiĢim yayınları 2007) Elçin Gen, Mustafa Tüzel, Nihat Ünler gibi üç kaliteli çevirmen tarafından Türkçeye kazandırılmıĢtır. Kültür, tarihsel, toplumsal geliĢme süreci içinde yaratılan bütün maddi ve manevi değerler ile bunları yaratmada, sonraki nesillere iletmede kullanılan, insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların bütünü Ģeklinde tanımlanırken Adorno gerek kültür kuramı, gerekse kültürel hayatın dönüĢümü konusundaki eleĢtirel çalıĢmaların vazgeçilmez kaynaklarını bu sahaya katkılarıyla oluĢturur. Adorno yirminci yüzyılın baĢlarında, Endüstri Devrimi'nin rasyonelliğine karĢıt bir anlamda tanımlanan sanatın nasıl giderek maddi üretim süreçlerine ve onları yöneten akla yenik düĢtüğünü anlatır bize. Kapitalist endüstrileĢtirici mantığın ve bürokratik merkezi disiplinlerinin denetimine giren modern sanatın özerkliğini ve eleĢtirelliğini yitirmesini incelerler. Adorno'nun düĢüncelerinin temelinde, kültür ve sanat yönetiminin