2.  Κάθε χρόνο στις 8 Μαρτίου γιορτάζουμε την
Παγκόσμια μέρα της Γυναίκας. Έχει τις ρίζες της
στις διαμαρτυρίες των γυναικών στις αρχές του
εικοστού αιώνα στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ, που
ζητούσαν ίσα δικαιώματα, καλύτερες συνθήκες
εργασίας καθώς και δικαίωμα ψήφου.
΢ήμερα, σε πολλές περιοχές, η ημέρα έχει χάσει
το πολιτικό της νόημα, και έχει γίνει απλώς μια
ευκαιρία για τους άνδρες να εκφράσουν την
αγάπη τους για τις γυναίκες και στις γυναίκες να
βγουν και να διασκεδάσουν όλες μαζί, ή απλά
να θυμηθούν να αγαπούν τον εαυτό τους. Έχει
μετατραπεί δηλαδή σε εμπορική γιορτή.

3.  Για πρώτη φορά, ενεργό κίνημα γυναικών είχαμε το 1857, όταν οι υφάντρες
της Νέας Τόρκης κατέβηκαν στους δρόμους απαιτώντας μείωση των
εξαντλητικών ωρών εργασίας - από 16 σε 10 ώρες την ημέρα, ωράριο που οι
άντρες είχαν ήδη κατακτήσει πριν από 17 χρόνια - και ζητώντας ίσα
μεροκάματα με τους άντρες όπως και ανθρώπινες συνθήκες δουλειάς. Η
εξέγερση αυτή κατέλησε σε σφαγή από την αστυνομία. ΢ε ανάμνηση αυτής
της προσπάθειας και σαν γόρο τιμής απέναντι σε εκείνες της γυναίκες, ο
εορτασμός καθιερώθηκε το 1910 με πρόταση της Γερμανίδας σοσιαλίστριας
Clara Zetkin κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Διεθνούς ΢υνέλευσης, ενώ
εορτάσθηκε για πρώτη φορά το 1911 από τη Δανία, τη ΢ουηδία και την Ελβετία
με τις υπόλοιπες βορειοευρωπαικές χώρες να ακολουθούν. Μετά την
επικράτηση της Οκτωβριανής Επανάστασης στη Ρωσία, η φεμινίστρια
Αλεξάνδρα Κολοντάι έπεισε τον Λένιν να καθιερώσει την 8η Μαρτίου ως
επίσημη Αργία. Κάπως έτσι η Διεθνής Ημέρα της Γυναίκας έχασε το πολιτικό
της υπόβαθρο για χρόνια και πιστεύονταν πως η μέρα θεσπίστηκε καθαρά
για να τιμηθεί το... ωραίο και ευαίσθητο φύλο.
 Ευτυχώς η άνοδος του φεμινιστικού κινήματος στη Δύση τη δεκαετία του '60
αναζωογόνησε τη Διεθνής Ημέρα της Γυναίκας, που από το 1975 διεξάγεται
υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, με στόχο την ανάδειξη των γυναικείων προβλημάτων
και δικαιωμάτων. ΢αν επίσημη γιορτή θεσμοθετήθηκε το 1977 από τον ΟΗΕ, ο
οποίος κάλεσε όλες τις χώρες του κόσμου να γιορτάσουν την ημέρα για τα
δικαιώματα των γυναικών. Έκτοτε η 8η Μαρτίου αποτελεί μια μέρα
κινητοποιήσεων σε όλο τον κόσμο για την υποστήριξη της ισότητας, και
ισοτιμίας των γυναικών σε όλο τον κόσμο. Κάθε εκδήλωση αγάπης και
θαυμασμού προς το γυναικείο φύλο είναι φυσικά ευπρόσδεκτη. Κάθε
μπουκέτο λουλούδια και κάθε δώρο έχει την ομορφιά του. Η αλήθεια όμως
είναι πως όταν αντικρύζουμε εικόνες άνισης
μεταχείρισης, βιασμούς, κακοποίηση, δουλεία, εμπόριο λευκής σαρκός και
καταπιεσμένες γυναίκες τόσο σε τρικοκοσμικές όσο και σε ανεπτυγμένες
χώρες, οφείλουμε να προσπίζουμε τον πραγματικό σκοπό αυτής της μέρας.
Φρόνια πολλά σε όλες μας.

5.  ΢ε ό,τι αφορά στην γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα -και όχι μόνο
στην αθηναϊκή δημοκρατία- η πρώτη κύρια δυσκολία που
αντιμετώπιζε ένα νεογέννητο κορίτσι ήταν να του επιτραπεί να
ζήσει. Εξαρτάτο άμεσα από την απόφαση του πατέρα η έκθεση
του νεογνού σε μια ερημική περιοχή, καθώς η γέννηση ενός
θηλυκού μέλους θεωρείτο ανώφελο επιπρόσθετο έξοδο για τον
οίκο, εφόσον μάλιστα σε ένα κατεξοχήν πατριαρχικό σύστημα
κληρονομίας δεν είχε τη δυνατότητα να διατηρήσει το
οικογενειακό όνομα και συνεπώς τα οικογενειακά περιουσιακά
στοιχεία
 Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το ενδιαφέρον για τη θέση των
γυναικών στην κλασική αρχαιότητα ξυπνά κατά το 19ο αι, με το
γνωστό έργο του J. Bachofen Mutter Recht, όταν η «γυναίκα» ως
διακριτή κατηγορία ιστορικής και ανθρωπολογικής ανάλυσης
γίνεται αντικείμενο σοβαρής επιστημονικής έρευνας. Οι
ακαδημαϊκοί όχι μόνον εξέτασαν την εικόνα της γυναίκας, έτσι
όπως αναδύεται από τα ποιητικά κείμενα, αλλά μελέτησαν επίσης
την κοινωνική της θέση στις διαφορετικές ιστορικές περιόδους της
αρχαιότητας.

6.  ΢το σπίτι ενός αθηναίου πολίτη το μικρό κορίτσι μεγάλωνε με τη
φροντίδα μιας τροφού και περνούσε το μεγαλύτερο μέρος του
χρόνου του στα γυναικεία διαμερίσματα, την πεμπτουσία του
γυναικείου χώρου, όπου συνήθως οι μητέρες μεγάλωναν τα παιδιά
τους και ασχολούνταν με την υφαντική. Ψστόσο, η ενασχόληση της
γυναίκας στην πραγματικότητα ήταν η διεύθυνση όλων των
πρακτικών ζητημάτων του νοικοκυριού όπως τονίστηκε από τον
Ησίοδο, ενώ αρκετούς αιώνες αργότερα ο Αριστοτέλης και ο
Ξενοφών θεώρησαν το γάμο εμπορική συμφωνία.
 Από νομικής άποψης το σύστημα στην κλασική Αθήνα ήταν έτσι
διαμορφωμένο ώστε η γυναίκα να είναι απαραίτητη μόνο για την
εξασφάλιση της κληρονομίας. Η γυναίκα δια βίου δεν είχε καμία
εξουσία, ούτε καν στην ίδια της την ύπαρξη. Ο γάμος της δεν
απαιτούσε τη συγκατάθεσή της και τα μόνα της αποκτήματα ήταν τα
ενδύματα και τα κοσμήματά της. Πρακτικά περνούσε από την
προστασία του ενός κυρίου -του πατέρα- στον άλλο -το σύζυγο- και
αν ο πατέρας της πέθαινε χωρίς αρσενικό απόγονο, τότε ως
επίκληρος έπρεπε να χωρίσει και να παντρευτεί τον αδελφό του
πατέρα της, προκειμένου να εξασφαλιστεί η αρρενογραμική διαδοχή.

7.  Η γυναίκα κατά την κλασική αρχαιότητα θεωρείτο βιολογικά και ψυχολογικά
πλάσμα που δεν είχε την ικανότητα να ελέγξει τον εαυτό της και να αντισταθεί
σε εξωτερικά ερεθίσματα, ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνονται και τα
συναισθήματα. ΢τον Ιππόλυτο του Ευριπίδη, για παράδειγμα, η γυναίκα
παρουσιάζεται λιγότερο ανθεκτική στις επιδράσεις της Αφροδίτης. ΋μως, την
πληρέστερη συζήτηση για τη γυναικεία φύση την παρουσίασε ο
Αριστοτέλης, ο οποίος πίστευε ότι στη γυναικεία ψυχή είναι «παρούσα η
λειτουργία της σκέψης αλλά αδρανής». ΢τα Νικομάχεια Ήθη μάλιστα πρότεινε
ότι εξαιτίας της ηθικής της αδυναμίας έπρεπε να παντρεύεται σε νεαρή ηλικία
και να κλείνεται στο σπίτι.
 Σα στρατηγικά μέτρα της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας για αποφευχθεί ο
ηθικός κίνδυνος που συνεπαγόταν η γυναικεία φύση, περιελάμβαναν μικρή
έως ανύπαρκτη εκπαίδευσή και τον πρόωρο εγκλεισμό της στην απομόνωση
της οικίας μέσω του γάμου.Ο έσχατος έλεγχος ήταν η αδυναμία της να ορίσει
τον εαυτό της ακόμα και στην ερωτική συνεύρεση, στην οποία ο άνδρας είχε
τον απόλυτο και αποκλειστικό έλεγχο. Είναιι χαρακτηριστικό το απόσπασμα
του Ευριπίδη στις Σρωάδες, όπου η Ανδρομάχη μιλά για το μίσος μιας
γυναίκας στη συζυγική κλίνη.
 Με λίγα λόγια η γυναίκα στον αρχαίο ελληνικό κόσμο έπρεπε να είναι
σεμνή, όμορφη και υγιής, προκειμένου να συμβιβάζεται με τα πρότυπα μιας
ανδροκρατικής κοινωνίας. Ακόμα και στην τέχνη είναι δυνατόν να
παρατηρήσει κανείς ότι από την αρχαϊκή περίοδο ως και το τέλος περίπου της
κλασικής περιόδου όπου το θηλυκό κορμί απελευθερώνεται, η γυναίκα -
ιδιαίτερα στη γλυπτική- παρουσιάζεται ευπρεπώς ενδεδυμένη, ενώ
αποφεύγεται η έμφαση στα χαρακτηριστικά του φύλου.

8.  Αναφέρεται συχνά η άποψη ότι το status των γυναικών υποβιβάστηκε με την
εισαγωγή της δημοκρατίας όχι ως άμεσος αντικειμενικός στόχος, αλλά ως
έμμεση στρατηγική υποστήριξης του νέου συστήματος. Σο νομικό καθεστώς
της κληρονομίας ήταν ζωτικό για την επιβίωση μιας δημοκρατίας στηριγμένης
στη γαιοκτησία. Πλέον σύγχρονες έρευνες έχουν απορρίψει τούτη τη
θεωρία, δίνοντας έμφαση στο επιχείρημα ότι η ουσία του δημοκρατικού
συστήματος δε βρισκόταν στη ρύθμιση των περουσιακών στοιχείων των
πολιτών, αλλά στη δημιουργία ισότητας μεταξύ των αρρένων πολιτών, βάσει
του γεγονότος ότι κάθε άντρας ήταν κύριος ενός οίκου που περιλάμβανε
γυναίκες, παιδιά και δούλους, συνεπώς μιας ομάδας ατόμων που
υποτάσσονταn στην εξουσία του. Εφόσον ο άνδρας πρέπει να είναι κύριος
του εαυτού του, ώστε να χαρακτηριστεί πολίτης, έτσι και ο πολίτης είναι κύριος
μιας ομάδας ατόμων που υποτάσσονται στην εξουσία του. ΢την
ουσία, λοιπόν, η υποταγή των γυναικών είναι αναπόσπαστο κομμάτι του
δημοκρατικού συστήματος.
 Οι λιγοστές εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα έρχονται από τη
΢πάρτη, πιθανώς τη Φίο και τη Λοκρίδα, όπου η εκπαίδευση των γυναικών και
τα ιδιαίτερα ήθη επέβαλλαν μια διαφορετική πρακτική. Ειδικά σε ό,τι αφορά στη
΢πάρτη οι γυναίκες «ξέφυγαν πραγματικά από την πατρική η συζυγική
κηδεμονία», (παίζοντας μάλιστα ενεργητικό ρόλο στην κοινωνική και πολιτική
σκηνή. Κατά τα άλλα ο μόνος δρόμος για την απελευθέρωση από την
ανδρική κηδεμονία ήταν ο μοναχικός δρόμος της εταίρας, της μόνης
ελεύθερης γυναίκας του κλασικού κόσμου που μπορούσε να συμμετέχει σε
συμπόσια, να διαχειρίζεται τα οικονομικά της και να μιλά με τους άνδρες ως
ίση προς ίσο.

9.  Σο στερεότυπο της εταίρας είναι ένα από τα σύμβολα του
μετασχηματισμού που ούτως ή άλλως επήλθε μετά το τέλος των
πολέμων προς το τέλος του 5ου μ.Φ. αι. και της συρρίκνωσης του
ανδρικού πληθυσμού εξαιτίας των μαχών και του λοιμού. Η
γυναίκα σε αυτή την περίοδο κυκλοφορούσε πιο ελεύθερα και ως
πλειοψηφία στην πόλη των Αθηνών είχε και δυνατότερη πολιτική
φωνή. Οι κοινωνικές αλλαγές ως αποτέλεσμα των πολέμων σε
αυτή την περίοδο, η εισροή ξένων στην πόλη των Αθηνών και η
μεταφορά του πλούτου στα χέρια κατώτερων οίκων είχε ως
αποτέλεσμα τη σταδιακή απελευθέρωση των γυναικών και την
εξάπλωση αυτής της απελευθέρωσης πέρα από τα όρια των
Αθηνών στον υπόλοιπο αρχαίο ελληνικό κόσμο.
Εταίρα της κλασικής περιόδου.
Λεπτομέρεια από αγγείο

10.  Εξετάζοντας το νόημα της απεικόνισης ενός βωμού
και κλαδιών φοινικόδεντρου σε σκηνές
απαγωγής, έτσι όπως εμφανίζονται στην
αρχαιοελληνική τέχνη, η Sourvinou-Inwood ισχυρίζεται
ότι τα κλαδιά και ο βωμός αναφέρονται στο βασίλειο
της Αρτέμιδας, της προστάτιδας των παρθένων και
της προετοιμασίας τους για γάμο κατά τη διαδικασία
της μετάβασης και της γυναικείας ωρίμανσης. Η
διαδικασία της ενηλικίωσης για τη γυναίκα στις
αρχαϊκές κοινωνίες, αλλά και στις κοινωνίες της
κλασικής περιόδου έρχεται μέσω της
εμμηνόρροιας, ένδειξη και σύμβολο ταυτόχρονα της
ικανότητας για γονιμοποίηση. Σο θεμελιώδες
ενδιαφέρον της αρχαϊκής κοινωνίας για τη γονιμότητα
και το υγιές θηλυκό σώμα αναδεικνύεται πιθανώς σε
αναθηματικά ειδώλια με θηλυκές ανατομικές
λεπτομέρειες. Οι φυλακτήριες ιδιότητες αυτών των
ειδωλίων εκφράζουν σε ένα βαθμό τις προσδοκίες της
κοινότητας για την υγιή μετάβαση της έφηβης στη
γυναικεία ωριμότητα.

11.  Ση σκηνή της μετάβασης μπορούμε να παρακολουθήσουμε
ακολουθώντας ένα βαθύτερο επίπεδο ερμηνείας, στη ζωφόρο του
Παρθενώνα, πάνω από την ανατολική είσοδο. Οι μορφές που
απεικονίζονται ομαδοποιημένες ανά ζεύγη συγκροτούν πιθανώς
οικογένεια απασχολημένη με τα Παναθήναια –γενειοφόρος
άνδρας, ηλικιωμένη γυναίκα, παρθένος, ένα κορίτσι και ένα αγόρι.
Ειδικότερα στο ζεύγος ηλικιωμένη-παρθένος αποτυπώνεται μια αναγκαία
σχέση, μέσω της οποίας η ηλικιωμένη γυναίκα βοηθά την παρθένο στην
κοινωνική και φυσική της μετάβαση στην ενηλικίωση. Σο νεαρό κορίτσι
στέκει ξέχωρα από την οικογένεια, καθώς η ταυτότητά του είναι ακόμη
απροσδιόριστη και δεν έχει ξεκάθαρο κοινωνικό ρόλο, αντίθετα από το
αγόρι, που συγκροτεί ζεύγος με τον γενειοφόρο άνδρα. Από αυτή την
ιεραρχική ταξινόμηση είναι δυνατόν να κατανοήσουμε το άνισο κοινωνικό
status ατόμων που κρίνονται βάσει της ηλικίας και του φύλου τους. ΢το
κατώτατο σημείο της κλίμακας βρίσκεται το νεαρό κορίτσι, η κόρη στον
οίκο του πατρός, καθώς επί του παρόντος δεν υπόσχεται τη συνέχεια του
οίκου και κατ’ επέκτασιν της κοινότητας. Η μετάβασή της στην ωριμότητα
είναι μια διαδικασία μετουσίωσης κατά την οποία αποκτά ταυτότητα και
γίνεται –μερικώς έστω- μέλος της κοινότητας.
Σμήμα της ανατολικής
ζωφόρου του Παρθενώνα

12.  Εφόσον της επιτρεπόταν να ζήσει και να ανατραφεί, η
θέση της αθηναίας κόρης ήταν μέσα στο σπίτι. Ο
κύριος του οίκου είχε το νόμιμο δικαίωμα εφόσον
παρίστατο ανάγκη να την εκπροσωπεί σε νομικές
υποθέσεις, γιατί η ίδια ήταν δικαιοπρακτικά
ανίκανη, όπως βέβαια και τα υπόλοιπα μέλη του οίκου
του. Η εκπαίδευση της γυναίκας στην Αθήνα ήταν
θεσμικά ανύπαρκτη, εκτός και αν φρόντιζε
διαφορετικά ο κύριός της και η ουσιαστική συμμετοχή
της στην κοινότητα αναδεικνυόταν κυρίως σε τελετές
θρησκευτικού χαρακτήρα, όπως τα Θεσμοφόρια.
 Επιπλέον, το γεγονός ότι η γυναίκα πιθανώς δεν
αγαπούσε τον σύζυγο που της επιβαλλόταν, δε
θεωρείτο σημαντικό από τους Αθηναίους. Τπό
κανονικές συνθήκες ο γάμος δε θεμελιωνόταν πάνω
σε αμοιβαία αισθήματα αγάπης, αλλά ήταν μια καλή
επένδυση για το μέλλον. Η αγάπη και ο σεβασμός
ήταν κάτι που αναμενόταν με την πάροδο του χρόνου.

13.  Αντίθετα, οι γυναίκες της ΢πάρτης επιτρεπόταν ακόμα και
να να ασκούνται γυμνές και συμμετείχαν σε αγώνες προς
τιμήν της Ήρας, φορώντας τον κοντό χιτώνα τους. Εκτός
αυτού μορφώνονταν και γνωρίζουμε πως υπήρχαν
γυναίκες που ασχολούνταν με την ποίηση, όπως η
Μεγαλοστράτα και η Κλειταγόρα, ενώ αναφέρονται
΢παρτιάτισσες Πυθαγόρειες. ΢ύμφωνα με τον Αριστοτέλη οι
γυναίκες της ΢πάρτης διέθεταν σημαντική οικονομική
ευρωστία, αφού κατείχαν τα 2/5 περίπου της λακωνικής
γης και φαίνεται πως διέθεταν δικά τους άλογα ή άρματα
που οδηγούσαν σε ορισμένες θρησκευτικές γιορτές.
 Ψστόσο, θα πρέπει να διατηρούμε κατά νου το γεγονός ότι
η ελευθερία των γυναικών της ΢πάρτης είχε ένα και
μοναδικό στόχο, την ευγονική. Ο Ξενοφών το
συνειδητοποίησε αυτό και φυσικά το σχολίασε στα έργα
του. Βλέποντας τα πράγματα από τη δική του οπτική
γωνία, ο Αριστοτέλης θεώρησε τις γυναίκες υπεύθυνες για
την πτώση της σπαρτιατικής πόλης-κράτους. Υυσικά οι
΢παρτιάτισσες με την οικονομική ανεξαρτησία τους, τη
μόρφωση και την κοινωνική τους θέση ήταν εντελώς
διαφορετικές από τις Αθηναίες και χαρακτηρίζονται ως το
φυσικό τους αντίθετο.

14.  Η μετάβαση στον οίκο του συζύγου ήταν η μοναδική κοινωνικά αποδεκτή
λύση για την Αθηναία, καθώς δεν υπήρχε εναλλακτική λύση από εκείνη του
γάμου. Οι μέλλοντες σύζυγοι προετοιμάζονταν για το γάμο με προσφορές και
θυσίες. ΋λες αυτές οι τελετές είχαν κυρίως αποτρεπτοκό και εξευμενιστικό
χαρακτήρα. Ψς διαβατήρια τελετή, η γαμήλια τελετουργία στον αθηναϊκό γάμο
είναι επίσης μια διαδικασία μετάβασης και μετουσίωσης. Η μετάβαση
συμφωνεἰται μεταξύ του πατέρα της νύφης και του μέλλοντα γαμβρού, μέσω
της σύμβασης που καλείται εγγύη, ενώ η μετουσίωση τελείται υπό την ευθύνη
της ίδιας της γυναίκας. Κόβοντας τα μαλλιά της, βγάζοντας τη ζώνη της
εφηβικής της ηλικίας, εκτελώντας το λουτρό, πρακτικά τελεί την τελετή
ενηλικίωσης, προετοιμαζόμενη για τη γυναικεία της ωρίμανση.
 Η έκδοσις είναι η ίδια η μετάβαση ή μάλλον μια σύνθετη διαδικασία
μετάβασης, τριήμερης διάρκειας, κατά την οποία τελούνται προκαταρκτικές
θυσίες και προσφορές στους θεούς, ιδιαίτερα στην Αρτέμιδα, η λατρεία της
οποίας σχετιζόταν με την εμμηνόρροια, την παρθενία και τη γέννηση.
 • Κατά την πρώτη ημέρα (τα απαύλια) ο γαμβρός θα κοιμηθεί τελετουργικά με
ένα αμφιθαλές κοριτσάκι (με τους δύο γονείς εν ζωή), στον οίκο του
μέλλοντος πενθερού του, και θα του δοθούν τα απαύλια δώρα.

15.  ΢ημαντική φάση του τριήμερου αθηναϊκού γάμου ήταν η γαμήλια πομπή, με
άρμα, από τον οίκο του πατρός στον οίκο του συζύγου. Αυτή η μετάβαση έπρεπε
να λάβει χώρα κατά τη διάρκεια της επομένης νύκτας, δηλαδή της δεύτερης του
τριημέρου, κατά τον μήνα Γαμηλιώνα, υπό την προστασία της θεάς
Αρτέμιδος, με τη συνοδεία δαυλών και μουσικής. Η μουσική και οι δαυλοί ήταν
τμήμα μιας αποτροπαϊκής λειτουργίας, για να μη βλάψουν τα κακά πνεύματα τη
νύμφη, κατά τη διάρκεια της πομπής. Μαζί με την νύμφη μετεφέροντο και τα
προκιά της. Υθάνοντας στον οίκο του συζύγου, μετά την τελετή των
καταχυσμάτων, η νύφη έτρωγε ένα κυδώνι, όπως θέσπισε ο ΢όλων, σύμφωνα με
τον Πλούταρχο. Αυτή ήταν η τελετή της δεύτερης ημέρας, τα επαύλια, που
συνίστατο στον τελετουργικό ύπνο της νύμφης με αμφιθαλές αγοράκι και την
προσφορά των ομωνύμων δώρων από συγγενείς και φίλους. Για την τελετή
διαθέτουμε και εικονογραφικές μαρτυρίες από αγγεία της κλασικής εποχής.
 • Κατά την τρίτη ημέρα λάμβανε χώρα η τελευταία φάση, τα ανακαλυπτήρια, που
αποτελούσε την κεντρική σκηνή του αθηναϊκού γάμου. Με την αποκάλυψη του
έως τότε κρυμμένου προσώπου της νύμφης, η τελευταία παρουσιάζεται ως το
"νέο" πρόσωπο στον οίκο του συζύγου της και μάλιστα με την νέα της
ιδιότητα, εκείνην της έγγαμης γυναίκας εξουσιοδοτημένης από την κοιννωία να
δώσει νομίμους απογόνους. Η τελετή των ανακαλυπτηρίων ήταν απαραίτητη για
την κοινωνική και την θεσμική ολοκλήρωσή του γἀμου στην κλασική Αθήνα. Σότε
εδίδοντο τα ομώνυμα δώρα από τον νυμφίο προς την σύζυγό του.
 Ο γάμος είχε ως κύριο στόχο την τεκνοποιϊα και τη διατήρηση της ταυτότητας του
οίκου μέσα στο κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο της κοινότητας. Από εκεί και
πέρα η Αθηναία ήταν απούσα από τον δημόσιο βίο. Δεν είχε άμεσο πολιτικό ή
κοινωνικό λόγο, ούτε δικαιοπρακτικές δυνατότητες. Ήταν μέλος του οίκου αλλά
όχι της πολιτείας.

16.  Οι γυναίκες στον νέο οίκο έφερναν μαζί τους την προίκα
τους, διαχειριστής της οποίας ήταν ο σύζυγος, αν και δε γινόταν ποτέ
ιδιοκτησία του. Μάλιστα σε περίπτωση διαζυγίου όφειλε να την επιστρέψει.
Η προίκα ήταν ο μόνος τρόπος για να αποκτήσει μια γυναίκα
περιουσιακά στοιχεία του πατέρα της, αν εκείνος είχε αρσενικούς
απογόνους. Αν δεν υπήρχαν αρσενικοί γόνοι στον πατρικό οίκο, τότε
κληρονομούσε όλη την περιουσία μέσω του θεσμού της επικλήρου.
Βέβαια, μαζί με την περιουσία επιβαλλόταν να παντρευτεί τον στενότερο
άρρενα συγγενή του πατέρα της, που αναλάμβανε τη διαχείριση της
περιουσίας. Αν εκείνος ήταν ήδη παντρεμένος, μπορούσε να χωρίσει τη
σύζυγό του και να παντρευτεί την επίκληρο ή να την περάσει στον
δεύτερο στά την οικογένειά της. Αν ο σύζυγος έλειπε σε στρατιωτική
υπηρεσία ή είχε πεθάνει, η γυναίκα γινόταν ο άνδρας και η γυναίκα μαζί
του οίκου και δεδομένων των λιγοστών ευκαιριών απασχόλησης για μια
γυναίκα, αναζητούσε πόρους προσφέροντας τις υπηρεσίες της ως
τροφός, στο εμπόριο ή σε μικρές βιοτεχνίες.

17.  Αντίθετα απ’ ό,τι συνέβαινε στην Αθήνα, η τελετή του γάμου στη ΢πάρτη φαίνεται πως δεν
αποτελούσε δημόσιο γεγονός. ΋πως περιγράφει ο Πλούταρχος, ένας διαδεδομένος
τύπος σύστασης του γάμου είναι δι' αρπαγής: Φωρίς παρουσία οικογενειών ή
προσκεκλημένων, την γυναίκα απήγαγε τελετουργικά κατά τη διάρκεια της νύχτας ο
μέλλων σύζυγός της. Με την βοήθεια της νυμφεύτριας, της ξύριζαν το κεφάλι, της
φορούσαν ανδρικά ρούχα και την άφηναν ξαπλωμένη στο σκοτάδι να περιμένει. Ο
σύζυγος μετά την ερωτική συνάντησή τους ώφειλε να επιστρέψει στους κοιτώνες του και
εξακολουθούσε να ζει εκεί με τους συνηλικιώτες στις αγέλες, έως ότου συμπλήρωνε τα
τριάντα έτη του. Έως τότε συγκατοίκηση των συζύγων δεν προβλεπόταν. Είναι σαφές
πως αυτή η διαδικασία είχε ως στόχο αποκλειστικά την τεκνοποίηση. Εξάλλου, εξ αιτίας
του οξυμένου δημογραφικού προβλήματος της ΢πάρτης, οποιοσδήποτε Λακεδαιμόνιος
μπορούσε να ενωθεί ερωτικά με μια ΢παρτιάτισσα, με στόχο την παιδοποιία, αρκεί ο
πατέρας ή και ο συζυγός της να ήταν εκ των προτέρων σύμφωνος. Έτσι λειτούργησε και
ο θεσμός της πολυανδρίας, η θέσμιση της οποίας αποδίδεται στον ίδιο τον θρυλικό
νομοθέτη Λυκούργο. Η πολυανδρία συνιστά σπάνια μορφή πολυγαμίας, όπου η
σύζυγος τεκνοποιούσε νομίμως με περισσοτέρους συζύγους ταυτόχρονα. Η σπαρτιατική
πολυανδρία είχε εντυπωσιάσει τον Πλάτωνα, τον Ξενοφώντα και τους αθηναϊκούς
φιλοσοφικούς κύκλους των αρχών του 4ου π.Φ. αιώνα. Σον επόμενο αιώνα, ο Πολύβιος
καταγράφει στην ΢πάρτη και την αρχαιότερη γνωστή μαρτυρία για την λεγόμενη
«αδελφική πολυανδρία», όπου οι πολυάριθμοι σύζυγοι της ΢παρτιάτισσας είναι εξ
αίματος αδελφοί ή στενοί φίλοι. ΢ε αυτό το σχήμα οργάνωσης της οικογένειας η
περιουσία παραμένει αδιαίρετη και η πατρότητα των τέκνων (τα οποία θεωρούνται κοινά)
ασκείται συλλογικά. ΋μως, στην ΢πάρτη η συλλογική άσκηση της πατρικής εξουσίας είναι
νόμιμη και συνηθισμένη.

18.  Άλλη μορφή σύστασης γάμου στη Λακεδαίμονα ήταν ο εγκλεισμός νέων
και νεανίδων, μαζί, σε σκοτεινό οίκημα, όπου -καθώς περιγράφει ο
Αθήναιος μεταφέροντας πληξροφορία του Ερμίππου- η συνάντηση στα
τυφλά των δύο νέων δέσμευε τον νεαρό ΢παρτιάτη ο οποίος όφειλε
πλέον να θεωρεί ως σύζυγο την γυναίκα που γνώρισε με αυτόν τον
τρόπο, και μάλιστα χωρίς να λάβει προίκα. Η μη τήρηση αυτού του τύπου
μπορούσε να προκαλέσει την ποινική δίωξη του άνδρα, καθώς
μαρτυρείται για τον Λύσανδρο που προτίμησε μιαν ομορφότερη γυναίκα
αντί εκείνης που του υπέδειξε στα τυφλά η τύχη.
 Ο γάμος δι' εγγύης μνημονεύεται επίσης σε πηγές, αυτό μάλλον σημαίνει
πως για την σύστασή του είχε προηγηθεί συμφωνία μεταξύ μέλλοντος
πενθερού και γαμβρού με αντικείμενο την προίκα. Ο τελετουργικός τύπος
σύστασης του γαμηλίου δεσμού μάλλον πρέπει να ήταν εκείνος που
περιγράφει ο Πλούταρχος (δηλαδή δι' αρπαγής).
 ΋μως, ή κοινωνική θέση της γυναίκας στη ΢πάρτη δεν ήταν περιορισμένη
όπως στην Αθήνα. Η ΢παρτιάτισσα διοικούσε η ίδια την περιουσία της
ακόμη και όταν δεν ήτο πατρούχος (όπως ονομάζει ο Ηρόδοτος την
επίκληρο) και μπορούσε να επιλέξει άλλο σύζυγο, αν ο δικός της
απουσίαζε επί μακρόν. Πολλοί έλληνες συγγραφείς την θεωρούν αιτία
ανταγωνισμών και διεκδικήσεων ανάμεσα σε οίκους, ενώ παραμένει
ενεργή και στο παρασκήνιο της πολιτικής, επηρεάζοντας δημοσίους
άρχοντες, για τους οποίους ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί τον βαρύ
χαρακτηρισμό «γυναικοκρατούμενοι». Παραδείγματα όπως αυτό της
Γοργούς και της Αργείας αναγκάζουν τον Ηρόδοτο να αναφέρεται με
σεβασμό στις γυναίκες της ΢πάρτης, κάτι ασυνήθιστο για άρρενα Έλληνα
συγγραφέα.

20.  Ενδεικτικός μιας διαφορετικής πρακτικής είναι ο αποκαλούμενος
Νόμος της Γόρτυνας, ο οποίος ανάγεται στον 5ο αι. π.Φ. Εδώ οι
γυναίκες έχουν το δικαίωμα να κατέχουν περιουσία, να τη
διαχειρίζονται και φυσικά να κληρονομούν. Επίσης, ένα
συγκεκριμένο ποσοστό της παραγωγικής τους δραστηριότητας
ανήκε αποκλειστικά σε εκείνες. ΢ε περίπτωση μάλιστα διαζυγίου η
γυναίκα διατηρούσε το μισό της περιουσίας της. Ελλείψει χώρου
δεν είναι δυνατό να επεκταθούμε περισσότερο στο συγκεκριμένο
θέμα, αλλά χρειάζεται πιθανώς να τονίσουμε πως στην ίδια
περίοδο έζησαν τουλάχιστον εννέα ποιήτριες, γεγονός που
υποδεικνύει υψηλό επίπεδο μόρφωσης, ιδιαίτερα για τις εύπορες
γυναίκες. Αν και λίγες είναι γνωστές με το όνομά τους, όπως η
΢απφώ η οποία μάλιστα εμπλέκεται και σε πολιτικούς αγώνες, και
μόνον η παρουσία τους είναι αρκετή για να δείξει ότι το αθηναϊκό
παράδειγμα δεν ήταν το μοναδικό στην ελληνική επικράτεια, γιατί
καμία από αυτές τις γυναίκες δεν έζησε στην Αθήνα. Πιθανώς η
Αθήνα επηρέασε την ηπειρωτική Ελλάδα, αλλά η Κρήτη μαζί με τη
΢πάρτη και άλλα ελληνικά νησιά του νότου, παρέμειναν στον
χώρο του νομικού πολιτισμού των Δωριέων ακολουθώντας
διαφορετικούς θεσμούς.

21.  O ΋μηρος, εκπρόσωπος του ηρωικού κυρίως έπους, όπως και ο Ησίοδος, εκπρόσωπος
του διδακτικού κυρίως έπους, με το στίχο τους μετέφεραν εικόνες για τη θέση της
γυναίκας σε ποικίλους ρόλους. ΢τους στίχους της Ιλιάδας (Γ΄ 171-179) ο ΋μηρος
παρουσιάζει την Ελένη να ασκεί αυτοκριτική, μετανοημένη για την εγκατάλειψη του
συζυγικού οίκου και τα δεινά που προκάλεσε σε Αχαιούς και Σρώες. ΋μως, ο τρόπος που
την εκθειάζει ο ποιητής ως δία γυναικών, τα λόγια των προεστών λίγο πριν (Γ΄ 155-
160), που τη συγκρίνουν με τις αθάνατες θεές, και η αντιμετώπιση από τον ίδιο τον
Πρίαμο κρύβει μια αίσθηση μεγαλοπρέπειας. Παρόλη τη δεινή της θέση, η γυναίκα σε
αυτό το σημείο της αφήγησης περιβάλλεται με ένα κομμάτι της λάμψης του ηρωικού
έπους. Διατηρεί ψήγματα από την άλω του ηρωικού ήθους που προορίζεται μόνο για το
ανδρικό φύλο, εξαιτίας της θεϊκής ομορφιάς της, που παραπέμπει άμεσα στη θεϊκή της
καταγωγή και γέννηση –όμοια με εκείνη της Αφροδίτης.
 Η συνάντηση της Ανδρομάχης με τον Έκτορα αποδίδει μια διαφορετική εικόνα. Είναι ένα
μοτίβο αποχαιρετισμού, στο οποίο η Ανδρομάχη εκφράζει όλη την απελπισία της για το
μελλοντικό χαμό του άνδρα της, δείχνοντας παράλληλα την εξάρτηση της γυναίκας από
την αρσενική παρουσία Δεν έχει πατέρα μήτε αδελφό να στηριχθεί στην περίπτωση που
χαθεί ο Έκτορας. Η τρυφερή συνάντηση των δύο μέσα στον αχό της μάχης είναι μια πύλη
που ανοίγει ο ποιητής στην ανθρώπινη όψη των πραγμάτων. Ο Έκτορας συλλογάται τα
ίδια πράγματα και πιο πολύ την ατίμωση της γυναίκας του, αλλά δεν μπορεί να κάνει
πίσω, γιατί ντρέπεται τις Σρωαδίτισσες και τους Σρώες. Αγαπά τη γυναίκα του, αλλά τη
στέλνει πίσω στον αργαλειό και τα του οίκου, συμβουλεύοντάς τη ν’ αφήσει τον πόλεμο
για τους άνδρες. Εδώ η γυναίκα φαίνεται να έχει μια περιορισμένη θέση σε έναν
ανδροκρατούμενο κόσμο, αλλά δε λείπει το στοιχείο της εκτίμησης στο γυναικείο έργο ή
τη γυναικεία παρουσία. Ο Έκτορας υπολογίζει πολύ τη γνώμη της Σρωαδίτισσας, όσο και
του Σρωαδίτη, γεγονός που ορίζει το μέλλον του δυσοίωνα.

22.  Ο Ησίοδος με τη σειρά του μας παραθέτει μια άλλη εικόνα. Η γυναίκα στη δική
του εικόνα είναι αγγελιαφόρος της θεϊκής βούλησης και ταυτόχρονα η αιτία
των παθών του ανθρώπινου γένους. ΢τολισμένη με θεϊκή ομορφιά και
αδιάντροπη ψυχή, η Πανδώρα κατέχει την τέχνη της γοητείας και της
εξαπάτησης. ΢ταλμένη ως δώρο στον οψίνου Επιμηθέα, ανοίγει τον πίθο με
αποτέλεσμα να διαφύγουν όλα τα κακά και να οδηγηθεί η ανθρωπότητα στη
φυσική και ηθική της παρακμή. Ψς άλλη Λίλιθ ή Εύα η Πανδώρα
αντιπροσωπεύει την εικόνα της γυναίκας σε ένα κατ’ εξοχήν πατριαρχικό
μύθο. Ψστόσο, ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζεται εδώ, σε αντιδιαστολή με
τον καθαρό μισογυνισμό του μύθου της Θεογονίας, η Πανδώρα φέρει
στοιχεία μιας θεϊκής νομοτέλειας, μιας ειμαρμένης από την οποία δεν μπορεί
να ξεφύγει το γένος των ανθρώπων. Δεν είναι η ίδια που επιθυμεί τα βάσανα
για το ανθρώπινο γένος. Είναι οι θεοί πίσω της που την καθοδηγούν μέσω
των ιδιοτήτων που της αποδίδουν.
 ΢το βάθος της τούτη η εικόνα κρύβει κάτι πολύ βαθύτερο από τη γυναίκα ως
αιτία κακού, όπως όλοι οι προγενέστεροι ή μεταγενέστεροι κοσμογονικοί
μύθοι της εύφορης ημισελήνου. Είναι μια αναπαράσταση μιας πρώιμης
ανθρώπινης ανυπακοής και της επακόλουθης αντίδρασης των θεών.
΢υνεπώς, η γυναίκα είναι το φόβητρο των θεών μέσα στον κόσμο των
ανθρώπων και τούτο μας οδηγεί σε μια διαφορετική αντίληψη για την εικόνα
του παραγκωνισμού της γυναίκας στην αρχαία Ελλάδα, εκείνη του φόβου των
ανδρών απέναντι στη φυσική ανωτερότητα της θηλυκής αρχής.

25.  Η εικόνα της γυναίκας αλλάζει στη λυρική ποίηση. Εκρόσωπος της λυρικής ποίησης ο
Μίμνερμος συγκαταλέγεται στους ελεγειακούς ποιητές και υμνεί τις φυγαλέες και
παροδικές απολαύσεις του έρωτα και της νεότητας. Η εικόνα που μας παρουσιάζει στο
απόσπασμά του είναι εκείνη της γυναίκας που προκαλεί τον πόθο και την ερωτική
ικανοποίηση. Αδυνατώντας να αντιμετωπίσει τα γηρατειά στους μελαγχολικούς στίχους
του, ο ποιητής, μας παραθέτει ως μόνη σχέση άνδρα και γυναίκας την ερωτική.
Βέβαια, αξιοσημείωτο είναι ότι τοποθετεί τις ερωτικές απολαύσεις σε ίση μοίρα και για τις
γυναίκες και για τους άνδρες. Εδώ ίσως βρίσκεται και η πρωτοτυπία του, καθώς η
γυναίκα στην αρχαϊκή κοινωνία δεν είναι αναγκαίο να ικανοποιείται ερωτικά, παρά μόνο
να τεκνοποιεί υγιείς απογόνους και κατά προτίμησιν αρσενικούς.
 Ο ΢ημωνίδης, στο απόσπασμα από το «Ίαμβος κατά γυναικών» ως άνδρας που
απευθύνεται σε ανδροκρατούμενη κοινωνία, σατιρίζει με τρόπο αρκετά δηκτικό τη
γυναικεία φύση, αποδίδοντάς τη με στερεότυπα του ζωικού βασίλειου και στοιχεία της
φύσης. Έτσι, στις εικόνες της γυναίκας με ζωώδη συμπεριφορά διακρίνουμε εκείνη της
γουρούνας ως ανοικοκύρευτης, βρώμικης και άσχημης, της πονηρής αλεπούς, της
φλύαρης σκύλας, της ανυπάκουης και πεισματάρας κ.λπ.. ΢την εικόνα της γυναίκας που
αποδίδεται με τα στοιχεία της φύσης, τη θάλασσα και τη γη, της αποδίδει τα ελαττώματα
της λαιμαργίας και της κυκλοθυμικής συμπεριφοράς, καθώς «τη μιαν ημέρα λάμπει από
χαρά, ενώ την άλλη μαίνεται απλησίαστη σαν σκύλα που φυλάσσει τα μικρά της». Μέσα
στη δηκτικότητά του ο ποιητής εγκωμιάζει εκείνη που μοιάζει με μέλισσα. Είναι καλή
σύζυγος, τέλεια νοικοκυρά, φιλόστοργη μητέρα. Εξαιτίας της ευημερεί ο οίκος και
αυξάνεται η περιουσία. Εντούτοις, σε όλη αυτή την πολυσύνθετη εικόνα κοινωνικής
κριτικής είναι φανερή η ησιόδεια επίδραση, αφού ο ΢ημωνίδης εξαρχής θεωρεί τη γυναίκα
χωριστή δημιουργία από τον άνδρα.

26.  Άλλος ένας παρεξηγημένος ποιητής, ο Ανακρέων, αν και υπερασπιστής του
μέτρου, θεωρείτο γλεντζές και μέθυσος. Από τον τόπο καταγωγής του, την Σέω της Μ.
Ασίας, βρέθηκε στα θρακικά Άβδηρα, όπου και έγραψε εξαίρετα συμποτικά τραγούδια. Ο
ποιητής εξυμνεί την ομορφιά της νεαρής γυναίκας, του αντικείμενου της ερωτικής
επιθυμίας που είναι ατίθαση και απρόσιτη. Ο άνδρας, ως επιδέξιος εραστής θα την
χαλιναγωγήσει και θα τη μυήσει ερωτικά. Η γυναίκα παρουσιάζεται ως θήραμα-
αντικείμενο του ανδρικού πόθου και την ίδια στιγμή ο άνδρας γίνεται ο κυνηγός-θύτης
που έχει ένα και μοναδικό στόχο, το θήραμά του και την ικανοποίηση της ερωτικής του
διάθεσης. Η δίωξις ή αρπαγή είναι ένα συνηθισμένο θέμα της αρχαιοελληνικής
απεικονιστικής τέχνης ιδιαίτερα για τους ζωγράφους του 5ου π.Φ. αι., ενώ η εικόνα-
μεταφορά της γυναίκας ως ανυπότακτου ζώου, τόσο στην ποίηση του ΢ημωνίδη όσο και
του Ανακρέοντα, αντλεί την πανάρχαια καταγωγή της από τις κυνηγετικές κοινωνίες της
7ης χιλιετίας π.Φ. Σούτη την αντίληψη του ανυπότακτου ζώου διατηρεί η ελληνική κοινωνία
και στην κλασική εποχή, λίγο πριν την περίοδο της παρακμής της πόλης-κράτους οπότε
αλλάζει αναγκαστικά το κοινωνικό status της γυναίκας.
 Η μονωδία φθάνει πιθανώς στην ακμή της τεχνικής της αρτιότητας με τους λέσβιους
ποιητές Αλκαίο και ΢απφώ. ΢ε αποσπάσματα που έχουν διασωθεί από το έργο της (frag
2) , η ποιήτρια εκφράζει τα συναισθήματά της για μια γυναίκα, που εκδηλώνει τον έρωτά
της σε έναν άνδρα. Σο συγκεκριμένο απόσπασμα είναι απίθανο να συγκαταλέγεται στα
επιθαλάμια ποιήματα που έγραψε η ΢απφώ, και να απευθύνεται σε κάποια νύφη. Είναι
μάλλον μια ατομική έκρηξη ερωτικών συναισθημάτων μπροστά σε μια ερωτική σκηνή
που εκτυλίσσεται θαρρείς μπροστά της. Η ηρωίδα προκαλεί το ενδιαφέρον του άνδρα
μέσα στη σκηνή και της ποιήτριας που βρίσκεται έξω από τη σκηνή σε ένα διαφορετικό
πλαίσιο, που της επιτρέπει να παρατηρεί τον εαυτό της και τα συνταρακτικά αλλεπάλληλα
συναισθήματα που της προκαλεί η εξέλιξη του δρώμενου. Ο ρόλος που αποδίδεται εδώ
στη ΢απφώ είναι της γυναίκας που αρέσκεται στο ίδιο φύλο, αν και έχουν διατυπωθεί
αρκετές αντιρρήσεις επί του θέματος. Η σχέση του άνδρα και της γυναίκας στο ποιητικό
απόσπασμα είναι μάλλον άνιση, καθώς ο άνδρας εξυψώνεται ως «ίδιος θεός».
Ψστόσο, ο τρόπος με τον οποίο αφηγείται η ποιήτρια το ερωτικό πάθος αποδίδει με τον
καλύτερο δυνατό τρόπο τον έρωτα ως εξωλογική δύναμη που θυμίζει ασθένεια.

27.  Υαίνεται, λοιπόν, πως οι γυναίκες του ηρωικού έπους είναι γυναίκες κοινωνιών που
βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση. Η γυναίκα στο διδακτικό έπος αντιπροσωπεύει μια
μυθολογική εικόνα, ενώ οι γυναίκες της λυρικής ποίησης είναι κυρίως γυναίκες μιας
κοινωνίας σε καιρό ειρήνης. ΢τη συγκρατημένη τους αφήγηση για τη γυναίκα οι επικοί
ποιητές αποδίδουν εικόνες από τη συλλογική μνήμη. Με λίγα λόγια αντλούν στοιχεία από
το περιβάλλον τους και τα μεταδίδουν ως ιστορική μνήμη. Από τη διήγησή τους είναι
δυνατόν να κατανοήσουμε τη γενικότερη νοοτροπία στις σχέσεις ανδρών και γυναικών
αλλά και την εικόνα της θέσης της γυναίκας στην αρχαιοελληνική κοινωνία. Αυτή η θέση
είναι αναγκαστικά περιορισμένη στα του οίκου. Οι επικοί ποιητές είναι επιφυλακτικοί
απέναντι στο θηλυκό γένος, γιατί του προσδίδουν την ικανότητα του τεχνάσματος, της
γοητείας και της εξαπάτησης. Ψστόσο, η εικόνα της γυναίκας στην ηρωική ποίηση ως
σύζυγος και κόρη ηρώων είναι σημαντική για δυναστικούς μάλλον λόγους, καθώς στη
μητρογραμμική διαδοχή είναι η γυναίκα που παρέχει την πρόσβαση στη θεία
καταγωγή, επιθυμητή για οποιαδήποτε αριστοκρατική οικογένεια και έτσι η συμπεριφορά
τους διαφοροποιείται σε περιπτώσεις θεϊκής καταγωγής, όπως αυτή της Ελένης.
 Η λυρική ποίηση από την πλευρά της αποδίδει περιφραστικά μια εικόνα υποκειμενική. Η
λυρική μνήμη είναι εξατομικευμένη, στο βαθμό που παρουσιάζει την ατομική άποψη του
ποιητή για το κοινωνικό γίγνεσθαι. ΢υνεπώς, είναι φυσικό το γεγονός πως αντλούμε
μεγαλύτερη ποικιλία χαρακτήρων και εικόνων, στις οποίες η εικόνα της γυναίκας
προσλαμβάνει είτε δηκτικό ή ερωτικό χαρακτήρα στις ποικίλες αποχρώσεις του. Από το
δηκτικό χαρακτήρα του ΢ημωνίδη όμως, ως τον κοσμογονικό μισογυνισμό του
Ησίοδου, υπάρχει μεγάλη απόσταση. Ο Ησίοδος όχι μόνον θεωρεί τη γυναίκα
προσωποποίηση του δόλου, αλλά και αγγελιαφόρο της θέλησης του Δία, εμπλέκοντάς
την έτσι στην αρχετυπική μυθολογία του κοσμικού κακού. Αντίθετα, η άποψη του
΢ημωνίδη είναι αποτέλεσμα ενός συνδυασμού της ησιόδειας αντίληψης για την ξεχωριστή
δημιουργία της γυναίκας και της καθημερινής εμπειρίας της κοινωνικής κριτικής μέσα από
τα μάτια του συγκεκριμένου ποιητή, ένα λαϊκό θέμα που αντανακλά τη γενικότερη
επιθυμία μιας πατριαρχικής κοινωνίας για το είδος της γυναίκας που της ταιριάζει.

28.  Η ΢απφώ είναι μια «ανωμαλία» στην κανονικότητα μιας
ανδροκρατούμενης κοινωνίας και ταυτόχρονα αίνιγμα. Ψς
μόνη θηλυκή παρουσία έχει προκαλέσει ιδιαίτερα το
ενδιαφέρον των μελετητών της αρχαίας ελληνικής ποίησης.
΢ε μια κοινωνία στην οποία οι γυναίκες κατέχουν ένα τόσο
πενιχρό δημόσιο ρόλο, μια γυναίκα-ποιητής αξίζει την
παρατήρηση. Πολύ περισσότερο αν σκεφτούμε ότι η
ποίηση στην αρχαία Ελλάδα επέζησε και διαδόθηκε στο
μεγαλύτερο τμήμα της με προφορική μορφή, μέσω της
επαναλαμβανόμενης απόδοσης, και όχι μέσω της γραφής.
Σα ποιήματα γίνονταν γνωστά μπρος σε κοινό. Και εδώ
είναι που κάνει τη διαφορά η ΢απφώ σε ό,τι αφορά στην
εικόνα της γυναίκας στην αρχαϊκή ποίηση. Αποκλεισμένη
από την πολιτική δύναμη, η ποιήτρια δραπετεύει από τις
ιεραρχίες και τους αποκλεισμούς που επιβάλλει στον κόσμο
η αρσενική δύναμη και μιλά στους σύγχρονούς της για τη
γυναίκα με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο. Από μόνη της
μια τέτοια πράξη αποκτά μια αντιεξουσιαστική διάσταση και
δείχνει τη δύναμη της λυρικής ποίησης να αντιμετωπίζει με
προσωπικό και ενίοτε ανατρεπτικό τρόπο τα κοινωνικά
προβλήματα.

44.  ΢ε όλο το βίο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, τόσο σε
εποχές ακμής, όσο και σε εποχές παρακμής, δεν έλειψαν τα
σύμφυτα και παράλληλα φαινόμενα του μεγάλου πλούτου
και της μεγάλης φτώχειας. Η κοινωνία ήταν χωρισμένη σε
δύο βασικές κατηγορίες ανθρώπων, τους ελεύθερους και
τους δούλους. Η δουλεία δεν είχε εσωτερικές διακρίσεις, τη
συνέθετε μια τεράστια, άμορφη μάζα από
δυστυχισμένα, βασανισμένα πλάσματα που βρισκόταν στο
έλεος και την αναλγησία του κάθε αφέντη τους. Αντίθετα η
ελευθερία είχε εσωτερικές διακρίσεις, πολύ βαθιές
μάλιστα, ξεκινώντας από τους βαθύπλουτους και
φτάνοντας μέχρι τους πειναλέους και εξαθλιωμένους. ΢το
Βυζάντιο, επίσης, οι τάξεις ήταν τρεις. Σην πρώτη
αποτελούσαν οι πατρίκιοι, οι μεγαλοκτηματίες, τα μέλη του
ανώτερου κλήρου, οι στρατιωτικοί ηγήτορες. ΢την δεύτερη
τάξη ανήκαν οι έμποροι, οι επαγγελματοβιοτέχνες και οι
ναυτικοί. Και στην τρίτη τάξη ήταν οι μεροκαματιάρηδες των
πόλεων και οι εργατοαγρότες της υπαίθρου.

45.  Ψστόσο, η κυρίαρχη τάξη, προστατεύοντας τα
προνόμια της και μεριμνώντας για τη διαιώνιση
τους, απαγόρευε αυστηρά τους γάμους ανάμεσα σε
πρόσωπα διαφορετικών κοινωνικών τάξεων. Η
περιχαράκωση των τάξεων μέσα στα ξεχωριστά τους
όρια δεν αφορούσε μόνο τα γάμο απλώς κατέληξε σε
αυτόν. Ξεκινούσε από την απαγόρευση να στέκονται
άνθρωποι του λαού δίπλα σε άρχοντες:έπρεπε ή να
τους προσκυνάνε ή να εξαφανίζονται από μπροστά
τους. Εξαίρεση του κανόνα υπήρχε μόνο στην
εκκλησία, κάτι που εξαίρουν οι εκκλησιαστικοί
συγγραφείς, αλλά και εκεί η ανάμιξη ίσχυε μόνο
τυπικά, αφού οι μεν πλούσιοι είχαν τα δικά τους
στασίδια, ενώ οι φτωχοί, συνηθισμένοι στο
διαχωρισμό, φρόντιζαν από μόνοι τους να κρατάνε
τις αποστάσεις. Αυτό που συνέβαινε στο
δρόμο, συνέβαινε πολύ περισσότερο στα
γεύματα, όπου πλούσιες και φτωχές γυναίκες
συμφύρονταν ήταν όταν κάποια συμφορά χτυπούσε
την πόλη, σεισμός, η πυρκαγιά ή κάποια εισβολή
εχθρών.

46.  Έτσι όπως ήταν διαμορφωμένο στο Βυζάντιο το οικονομικό σύστημα επέτρεπε στα
κοινωνικά ήθη, σε κάποιο βαθμό, την πολυτέλεια ν' απαγορεύουν στη γυναίκα την
εργασία έξω από το σπίτι της ειδικά στις κοπέλες που ήταν άγαμες και δεν έπρεπε να τις
βλέπει ούτε ο ήλιος. ΋μως, πολύ συχνά η κοινωνική ηθική συμβαίνει να υποκύπτει στον
οικονομικό καταναγκασμό και όσα απαγορεύονται και επίσημα ως ένα
σημείο, επιτρέπονται σιωπηρά από το σημείο αυτό και πέρα. Έτσι η φτώχεια υποχρέωνε
πολλές γυναίκες να υπακούνε στο νόμο της επιβίωσης παρά στον κοινωνικό νόμο και να
βγαίνουν στην αγορά για να βγάλουν το ψωμί τους, ασκώντας τα επαγγέλματα της
βιοτέχνισσας πουλώντας έργα φτιαγμένα από τα χέρια τους, της
υφάντριας, κούρισσαι[ασαφές] κ. α. Ψστόσο ένα επάγγελμα τόσο περιφρονημένο και
κοινωνικά απαράδεκτο ήταν οι θεατρίνες που έφτασε να θεωρείται περίπου συνώνυμο
της πόρνης. Ασκώντας τέτοιου είδους επαγγέλματα για να ζήσουν, οι γυναίκες του
Βυζαντίου ήταν νομοθετικά αποκλεισμένες από άλλα σοβαρότερα και αξιολογότερα. Μια
γυναίκα δεν μπορούσε να ασκήσει δημόσιο λειτούργημα, ούτε να γίνει δικαστίνα ή
δικηγορίνα.
 ΢ύμφωνα με την Ιουστινιάνεια νομοθεσία το να καθίσει μια έγγαμη γυναίκα και να
γευματίσει με τη συντροφιά τρίτων αντρών θεωρούνταν λόγος διαζυγίου. Ακόμη και στα
οικογενειακά γεύματα, ή δείπνα, γυναίκες και άντρες καθόταν σε χωριστά τραπέζια. Μέσα
στο σπίτι, δουλειές των γυναικών ήταν η ύφανση στον αργαλειό, το πλύσιμο των
ρούχων, το άλεσμα του σιταριού, το ζύμωμα του ψωμιού, το μαγείρεμα, και φυσικά, η
γενική συντήρηση και καθαριότητα του σπιτιού. ΢τα σπίτια των πατρικίων, αλλά και
πολλών αστών, υπήρχαν οι υπηρέτριες:ελεύθερες φτωχές κοπέλες, που αναγκάζονταν
να δουλέψουν σε τρίτους για να ζήσουν. Σις έλεγαν μισθαρνίσσας ή μισθωτρίας και
κατοικούσαν στο σπίτι του αφεντικού μ' ένα μικρό μηνιαίο μισθό, τη ρόγαν, με διατροφή
και ρουχισμό. Οι όροι καθορίζονταν με ειδικό συμβόλαιο το δουλευτικόν. Έξω από το σπίτι
έβγαιναν οι γυναίκες σπάνια, είτε για την εκκλησία, είτε για ψώνια και τότε έπρεπε να είναι
ντυμένες με απλά φορέματα και με το κεφάλι σκεπασμένο, ώστε να μην
<<προκαλούν>>, έστω και με την απλή θέα τους, τους άρρενες διαβάτες. ΋λα
αυτά, ωστόσο, τα κοινωνικά <<νόμιμα>>, φαίνεται ότι σε πολλές περιπτώσεις
παραβιάζονταν, και μάλιστα από γυναίκες που έφταναν να μετατρέπουν τις εκκλησίες σε
τόπους ερωτικών συναντήσεων με το πρόσχημα της εκτέλεσης θρησκευτικών
καθηκόντων.

47.  Η εύπορη Βυζαντινή διέθετε πάντοτε για τις εξόδους της την άμαξα της καθώς και μια
συνοδεία ανάλογη των οικονομικών της μέσων. Ακόμη και τα άλογα που τραβούσαν την
άμαξα έδειχναν την κοινωνική και εισοδηματική τάξη της κάθε κυρίας καθώς η άμαξα
ήταν στολισμένη με πετραδάκια, ακόμη και τα σχοινιά που τραβούσαν την άμαξα ήταν
ασημένια ή χρυσά. Οι πλούσιες Βυζαντινές φορούσαν πολυτελή κοσμήματα κι ακριβά
αρώματα, έβαφαν τα φρύδια τους, τα βλέφαρα τους και τους δυο τελευταίους αιώνες
της αυτοκρατορίας τα χείλια τους με κόκκινο κραγιόνι. Περούκες δε φορούσαν πολύ
συχνά, ούτε όμως και τις περιφρονούσαν. ΢τα χίλια τόσα χρόνια ζωής της Βυζαντινής
Αυτοκρατορίας κάτι κάτι που φαίνεται πως έμεινε αναλλοίωτο είναι η γυναικεία αμφίεση.
Βασικά της στοιχεία παραμένουν πάντα ο μακρύς χιτώνας και ο μανδύας, που φοριέται
στις εξόδους σαν πανωφόρι. Ο χιτώνας έχει μανίκια που καλύπτουν ολόκληρο το
μπράτσο, αφήνοντας έξω μόνο το χέρι ενώ ο μανδύας έχει προσαρμοσμένη μία
κουκούλα, που καλύπτει το κεφάλι της κάθε γυναίκας. Αναλλοίωτη, επίσης, διατηρήθηκε η
γυναικεία κόμμωση. Μαλλιά με χωρίστρα στη μέση, κατσαρωμένα στο μέτωπο, χυτά
πίσω και συγκρατημένα στο μέτωπο, χυτά πίσω και συγκρατημένα στο σβέρκο με μια
ταινία από λινό ύφασμα, ή με χτένι από ελεφαντόδοντο. Σο κύριο προσόν μιας
γυναίκας, ανεξάρτητα από κοινωνική τάξη. ήταν να σωπαίνει. Αλλά, οι ίδιες οι γυναίκες
είχαν σοβαρές επιφυλάξεις γι' αυτό το "προσόν", απόδειξη ότι συχνά βγάζουν γλώσσα ή
φλυαρούν στην εκκλησία την ώρα της λειτουργίας, κάτι που και εκκλησιαστικοί
παράγοντες το κατάγγειλαν, αλλά ακόμη και μια οικουμενική σύνοδος το μνημόνευσε. Η
ζωηρότητα των γυναικών του Βυζαντίου, παρά τις επιθυμίες των ανδρών και ιδιαίτερα
των θεολόγων, φαίνεται καθαρά από τις πολυάριθμες και πολυποίκιλες
<<συμβουλές>>και <<συστάσεις>>που τους ζητούν να μην γελάνε μπροστά σε
άντρες, να μην κοιτάζουν τους άντρες στα μάτια, να μην χασκογελούν πίσω από τα
πατζούρια τους με τους περαστικούς, να μην μιλούν άσχημα, να αποφεύγουν τα συχνά
λουτρά κ. α. Ακόμη και τον απαράβατο όρο του σκεπασμένου κεφαλιού
παραβίαζαν, ιδίως στα πανηγύρια. Γυναίκες που διέπρατταν το τελευταίο αυτό ατόπημα
είχαν εξασφαλίσει από τον κοινωνικό περίγυρο τον υβριστικό χαρακτηρισμό "η
ασκέπαστος" και η "αναμαλλαρέα". Μια πραγματικά καλή χριστιανή, τύπος και
υπογραμμός, όφειλε και το πρόσωπο, όχι μόνο το κεφάλι, να σκεπάζει.

48.  ΢υνοψίζοντας, εκεί πάντως που δεν είχε ταξικές
διακρίσεις, τουλάχιστον για τις γυναίκες, ήταν
στον τομέα της μόρφωσης, όπου η
αμορφωσιά ήταν γενική, με εξαιρέσεις ελάχιστες
και δακτυλοδεικτούμενες. Αν καμία
πλουσιοκοπέλα, αρχόντισσα ή
μεγαλοαστή, μάθαινε να διαβάζει και να γράφει
τη θεωρούσαν εξαιρετικά
μορφωμένη, πνευματική προσωπικότητα και
άλλα τέτοια. Μέσα σ' ένα θηλυκό πληθυσμό
όπου καθεστώς ήταν ο αναλφαβητισμός, η
θρησκοληψία και η δεισιδαιμονία, οποιοδήποτε
άτομο κατάφερνε έστω να συλλαβίζει το
θεωρούσαν αστέρα της διανόησης.

55.  Η γυναίκα σήμερα χαράσσει πορεία προς κατευθύνσεις που φορές
φαντάζουν αδιέξοδες, παράτερες ή και ανεξήγητες. Είναι όμως τόσο
πιο ανεξήγητες ή πιο αδιέξοδες από οποιαδήποτε άλλη χρονική
περίοδο ή έχουμε απλά να κάνουμε με το ανικανοποίητο της
ανθρώπινης φύσης μας και με διαχρονικά ψυχικά δυναμικά που
όμως σήμερα εκφράζονται μέσω των καταστάσεων και
παραστάσεων των καιρών μας;
 Ίσως οι διαφορές που παρατηρούμε στη γυναίκα και το ρόλο της
σήμερα, σε σχέση με τη γυναίκα των δυο τελευταίων γενεών, να
έχουν να κάνουν περισσότερο με την προσαρμοστικότητα της
γυναικείας φύσης στα σημερινά κοινωνικο-βιολογικά δεδομένα, παρά
με τη γυναίκα αυτή καθ’αυτή. Ας στρέψουμε λοιπόν ένα πιο
αναλυτικό βλέμμα σε καίρια ζητήματα που αφορούν βαθύτατα τη
γυναίκα, είτε σαν σημεία τριβής και άγχους, είτε συναισθηματικής
πληρότητας και προσωπικής εξέλιξης. Είναι σημαντικό να
καταλάβουμε πως τα ζητήματα αυτά δεν έχουν έναν εν γένει θετικό ή
αρνητικό χαρακτήρα, παρά είναι ο τρόπος που η γυναίκα ταυτίζεται
με αυτά, τα χρησιμοποιεί, τα βιώνει ή τα αναπαράγει που καθορίζει
τελικά την ποιότητά τους. Αυτό εξηγεί τόσο τη διαφορετικότητα όσο
και τη μοναδικότητα της κάθε γυναίκας.

56.  Η γυναίκα συνδέεται ερήμην της με την έννοια της μητρότητας. Είτε κάνει
παιδιά είτε παραμείνει άτεκνη, η παρουσία δηλαδή ή η απουσία αυτού του
ρόλου στη ζωή της, την προσδιορίζει και σε ένα βαθμό χαράσσει την
πορεία της. ΢ε όλων το μυαλό η γυναίκα είναι μια τουλάχιστον εν δυνάμει
μάνα. Αυτή η λειτουργία, σαν τσιπάκι προγραμματισμένο να
πυροδοτήσει αλλαγές κάποια δεδομένη στιγμή, ενεργοποιεί από την αρχή
της ζωής ενός κοριτσιού μια δυναμική. Ανάλογα με την ποιότητα ζωής
μιας κοπέλας, τον τρόπο που έχει γαλουχηθεί από την οικογένειά της και
τις παραστάσεις που έχει για τη μητρότητα και τη δημιουργία
οικογένειας, θα τοποθετηθεί συνειδητά ή ασυνείδητα απέναντι στην
προοπτική της τεκνοποίησης με συγκεκριμένους τρόπους. Μια
γυναίκα, για παράδειγμα, μπορεί να αισθανθεί ότι θα καταξιωθεί ως
άτομο μόνο μέσα από τη μητρότητά της και ως αποτέλεσμα μπορεί να
επισπεύσει τη διαδικασία ενός γάμου κυρίως γι’αυτό το σκοπό. Ίσως, αν
μάθει κιόλας ότι έχει κάποιο πρόβλημα υπογονιμότητας, να μην
καταφέρει να αποταυτιστεί από το ρόλο της μάνας, ως τον μοναδικό
ρόλο που την καταξιώνει, και να πέσει σε κατάθλιψη ή να μην μπορέσει
να αντλήσει άλλες χαρές από τη ζωή και το γάμο της. Αν πάλι κάνει
παιδιά, είναι πιθανό να στρέψει την προσοχή της σε αυτά σε βαθμό
υπερβολικό ή και ασφυκτικό για τα παιδιά, παραμελώντας επίσης τον
σύζυγο και τον εαυτό της. Βέβαια ενδέχεται μια γυναίκα να στραφεί με
αποκλειστικότητα στα παιδιά της και στην περίπτωση που αισθανθεί σε
προσωπικό αδιέξοδο μέσα στο γάμο της – να λειτουργήσουν δηλαδή τα
παιδιά σαν τη μόνη πιθανή διέξοδο και πηγή νοήματος στη ζωή της
μάνας.

57.  ΢ενάρια υπάρχουν τόσα όσες υπάρχουν γυναίκες και
βέβαια καμιά μας δεν είναι υπεράνω όλων αυτών των
ψυχικών δυναμικών και οικογενειακών βιωμάτων.
΢ημασία έχει το πώς μια γυναίκα διαχειρίζεται τις
ιδιαιτερότητές της και πώς μέσα από ένα δρόμο
αυτογνωσίας θα μπορεί να βρίσκει καλύτερες
ισορροπίες όταν αναπόφευκτα και ανθρώπινα θα
συναντά προβλήματα. Με αυτό θέλω να πω ότι οι
περισσότερες γυναίκες θα έρθουν αντιμέτωπες με
δύσκολα συναισθήματα ή καταστάσεις όσον αφορά
τη μητρότητά τους και αυτό είναι κάτι αναμενόμενο και
φυσιολογικό. Καλό είναι όμως να μην παρασύρονται
από αυτά σαν φύλλο στον άνεμο, αλλά μέσω μιας
διαδικασίας προσωπικού διαλόγου, ίσως και με τη
βοήθεια μιας ψυχοθεραπείας, να καταφέρνουν να
αντλούν από τον εσωτερικό τους πλούτο και να
αντιμετωπίζουν πιο ολοκληρωμένα τις προκλήσεις της
μητρότητας.

58.  Οι σημερινές βιοτικές και κοινωνικές ανάγκες θέλουν ως επί το
πλείστον τη γυναίκα εργαζόμενη. Δεν είναι μόνο οι οικονομικές
απαιτήσεις που στέλνουν μια γυναίκα στην επαγγελματική
αρένα, αλλά και το ότι η προσωπική επιτυχία και χειραφέτηση είναι
στις μέρες μας συνυφασμένες με την επαγγελματική
σταδιοδρομία. Άλλες γυναίκες θα εργαστούν για να
συμπληρώσουν το εισόδημα της οικογένειας, άλλες πάλι για να
διατηρήσουν μια αίσθηση ανεξαρτησίας ασχέτως με τις
οικονομικές δυνατότητες του συζύγου τους. Άλλες γυναίκες θα
κυνηγήσουν μια καριέρα ως συνέχιση της ακαδημαϊκής τους
πορείας και θα βρουν σε αυτήν νόημα και δημιουργική διέξοδο.
Και κάποιες θα εργαστούν για να γεμίσουν τις ώρες τους
παραγωγικά. Οι λόγοι και οι συνθήκες γύρω από αυτούς που
οδηγούν τη γυναίκα στο δρόμο της επαγγελματικής καταξίωσης
μαρτυρούν κάτι από τον κρυφό της ψυχισμό: Είναι η γυναίκα που
εξετάζουμε ανασφαλής; Είναι εγκλωβισμένη σε μια κοινωνική
επιταγή που επισφραγίζει το οικογενειακό της δόγμα; Χάχνει
μήπως απεγνωσμένα κάποιο άλλοθι για να καθυστερήσει τη
δημιουργία οικογένειας; Μήπως πάλι είναι μια γυναίκα γεμάτη
ενέργεια που λατρεύει να γεννά τις ιδέες που κυοφορεί και με
αυτόν τον τρόπο να αισθάνεται μέρος του παραγωγικού
συνόλου; Γίνεται συνοδοιπόρος του συντρόφου της στη
δημιουργία μιας καλής ζωής για την οικογένειά της;

59.  Και πάλι, πρέπει να δώσουμε προσοχή στα κίνητρα και την
προσωπική ιστορία, πάνω στα οποία στηρίζεται το ορατό
αποτέλεσμα. Ακούω συχνά μαζικές κριτικές για τη γυναίκα του
σήμερα και το ρόλο της. Υοβάμαι πως συχνά χάνουμε τον
άνθρωπο σε τέτοιες περιγραφές και ξεχνάμε πως εμείς
προσδιορίζουμε τους ρόλους μας και στη συνέχεια οι ρόλοι μας
ασκούν με τη σειρά τους τη δική τους επιρροή: Δυο γυναίκες που
καλύπτουν την ίδια θέση εργασίας δεν έχουν απαραίτητα τις ίδιες
καταβολές – δεν μοιράζονται τα ίδια βιώματα.
 Σο σύγχρονο επίπεδο ζωής επιτάσσει τη γυναίκα να
εργάζεται, ταυτόχρονα όμως τη διευκολύνει σ΄αυτόν της το ρόλο:
΢χεδόν καμία δεν πλένει τα ρούχα της στη σκάφη! Σο ερώτημα δεν
είναι το αν εργάζεται η γυναίκα, παρά το ποια είναι αυτή η
γυναίκα και η ιστορία της και πώς βρέθηκε να εργάζεται ή όχι.
Σείνουμε επίσης κάποιες φορές να αντιμετωπίζουμε στερεοτυπικά
τις γυναίκες που έχουν επιλέξει τα οικιακά ως απασχόληση.
Προσωπικά έχω ακούσει κριτικές απαξίωσης ως προς αυτή την
επιλογή. ΋ταν αυθαίρετα συνάγουμε συμπεράσματα εστιάζοντας
μόνο σε ένα μέρος του συνόλου, παίρνουμε το ρίσκο να
γενικεύσουμε βάση προκαταλήψεων. Σί ισορροπίες εξηπηρετεί σε
ένα ζευγάρι μια δεδομένη στιγμή της ζωής τους το ότι η γυναίκα
ασχολείται μόνο με τα οικιακά; Είναι το ζευγάρι ικανοποιημένο με
αυτή την επιλογή; Μπορεί και ναι. Γιατί όχι άλλωστε; Κάποια
επιλογή που είναι κατάλληλη για μια γυναίκα σε ένα συγκεκριμένο
περιβάλλον μπορεί να είναι πλέον ακατάλληλη για την διπλανή
της και ας ζούνε και οι δύο στην ίδια εποχή.

60.  Ο ερωτισμός, το σεξ, η γενετήσια ορμή, η αισθητική, και γενικότερα η
αντίληψη και το βίωμα του γυναικείου εαυτού ως αντικείμενο
πόθου, αγάπης, και τόπου αναπαραγωγής καθορίζει σε μεγάλο βαθμό
τη γυναίκα από την αρχή της ζωής της. Σο νέο κορίτσι θα αποζητήσει
ενδόμυχα να γίνει η καλύτερη, ομορφότερη και πιο λατρεμένη αγαπημένη
του μπαμπά και αν αυτή η διαδικασία λυθεί ικανοποιητικά με
διατηρούμενες τις απαραίτητες ισορροπίες, η έφηβη στη συνέχεια θα
στρέψει την προσοχή της σε κάποιον καταλληλότερο διάδοχο για να
επενδύσει τη λίμπιντό της – τον σύντροφό της. Σο κορμί της γυναίκας, πιο
μυστήριο του ανδρικού στην αναπαραγωγική του δραστηριότητα, από
μόνο του διαμορφώνει τον ψυχισμό της. Η γυναίκα είναι κατά κανόνα
αυτή που δέχεται, που εμπεριέχει, που συγκρατεί, που υπομένει, μόνο και
μόνο επειδή η λειτουργία της κύησης και του τοκετού λειτουργεί σαν
υποβολέας αυτού του δυναμικού. Ερήμην της λοιπόν η γυναίκα είναι εν
γένει φιλόξενη και περιποιείται την αισθητική της ώστε να είναι επιθυμητή.
Πέραν από την συνειδητή ή ασυνείδητη προσπάθειά της να κατακτήσει
έναν άντρα με τον οποίο θα τεκνοποιήσει, η γυναίκα θέλει να είναι αρεστή
και για την χαρά του να είναι ποθητή. Σο κορμί της λοιπόν, υπό ιδανικές
συνθήκες, θα το φροντίσει, όχι μόνο για να το χρησιμοποιήσει ως το
όχημα για την έλευση στον κόσμο μιας νέας ζωής, αλλά και γιατί μέσα
από αυτό απολαμβάνει την ευχαρίστηση της συμμετοχής της στο ερωτικό
παιχνίδι.

61.  Δυστυχώς τα πράγματα δεν πάνε πάντα κατ’ ευχήν. Ένα νέο κορίτσι που
κακοποιήθηκε, που δεν αγαπήθηκε, που την έκαναν να ντραπεί για το σώμα της
και την εμφάνισή της ή αδιαφόρησαν γι’αυτήν σαν να ήταν φάντασμα, ή πάλι μια
νέα κοπέλα της οποίας η θηλυκότητα ξύπνησε αντιζηλία στην ανασφαλή μητέρα
της, ή της οποίας οι επιθυμίες κατακεραυνώθηκαν ως απαράδεκτες και
ανυπόφορες, δεν θα έχει υγιή σχέση με το σώμα της και τη σεξουαλικότητά
της, ασχέτως εποχής. Τπάρχουν επίσης κοπέλες ιδιαίτερης ομορφιάς που το
περιβάλλον τους, οικογενειακό ή άμεσα οικείο, τις αντιλήφθηκε μόνο μέσα από την
εμφάνισή τους κι έτσι ο ψυχισμός τους παραμερίστηκε. Η σχέση της γυναίκας με
το κορμί και την εμφάνισή της είναι δαιδαλώδης και πολύπλευρη. ΢ε αυτό
επενδύονται πολλά συναισθήματα, προσδοκίες και εικόνες καταξίωσης και
χειραφέτησης και μέσα από αυτό εκείνη συχνά (αυτο)τιμωρείται ή διώκεται. Δεν
είναι τυχαίο που οι διαταραχές πρόσληψης τροφής όπως η νευρογενής ανορεξία
και βουλιμία πλήττουν κυρίως τις γυναίκες. Δεν είναι επίσης καθόλου τυχαίο που οι
αισθητικές επεμβάσεις είναι κατά κύριο λόγο γυναικείο αίτημα.
 Δεν είναι πιστεύω τόσο η γυναικεία φύση που άλλαξε και κάνει τη γυναίκα
επιρρεπή στην πλαστική χειρουργική, για παράδειγμα – είναι η επιστημονική εξέλιξη
που έκανε δυνατές τέτοιες επεμβάσεις και είναι ακριβώς στην ευάλωτη και σύνθετη
σχέση που έχει η γυναίκα με το σώμα της που στηρίχτηκαν αυτές οι εξελίξεις. Οι
άντρες υπο-φέρουν τις δικές τους δυσκολίες που είναι απλά διαφορετικές και όχι
μικρότερης σημασίας ή έντασης. ΋πως και στα προαναφερόμενα ζητήματα, και
εδώ οι στερεοτυπικές γενικεύσεις δεν μας βοηθούν να καταλάβουμε την γυναίκα
και τον ψυχισμό της. Ο τρόπος που σχετίζεται κάποια γυναίκα με το σώμα της, που
το χρησιμοποιεί, το προβάλλει, το βιώνει, το αφουγκράζεται ή αδιαφορεί γι’αυτό
και το κακοποιεί με διάφορους τρόπους συνθέτει μια μοναδική εικόνα για τον
ψυχισμό της.

62.  Η ταυτότητα λοιπόν της γυναίκας σήμερα και διαχρονικά
σχηματίζεται και τροποποιείται μέσα από τα εκάστοτε
εξωτερικά δεδομένα που έρχονται να σμιλέψουν την ψυχική
της προδιάθεση. Ψς εκ τούτου, ενώ η ταυτότητα της
γυναίκας μπορεί να περνά κάποιες φαινομενικά μαζικές
αλλαγές, για να μην φαντάζουν αυτές
ανεξήγητες, παράταιρες και αδιέξοδες οφείλουμε να τις
μελετάμε και σε σχέση με τη γυναίκα που έχουμε απέναντί
μας – με το ψυχικό της υλικό που έρχεται να επιδράσει στα
πράγματα όπως τα πράγματα επιδρούν σε αυτό. Είναι
μέσα από αυτήν την αλληλεπίδραση που διαγράφεται πιο
ξεκάθαρα ο ρόλος της γυναίκας και αρχίζει να αποκτά
νόημα για τον παρατηρητή, που πολλές φορές μπορεί να
είναι η ίδια η γυναίκα. ΢την ψυχοθεραπεία έρχεται μια
γυναίκα συχνά με το αίτημα να βρει το χώρο που θα της
επιτρέψει να παρατηρήσει και να καταλάβει τον εαυτό της.
Να αποδεσμευτεί από στερεότυπες απαντήσεις και τις
στερεότυπες λύσεις που σχεδόν πάντα τις συνοδεύουν. Για
να βρούμε την ταυτότητά μας χρειάζεται πρώτα απ’όλα να
αποταυτιστούμε κάνοντας ένα βήμα πιο κοντά στην
κατανόηση της δικής μας μοναδικότητας.