In deze nieuwsbrief: AANKONDIGING 01 Booosting External. Energiebeheersing in de bouw 03 Architectuur Maken III 04 Booosting in Beraaad IN DE PRIJZEN 0 VERSLAG 0 NIEUWS 03 : MOOOI EELKE POUWER OVER….. Voor meer nieuws: www.booosting.nl

2. Informatieblad van de Stichting Industrieel Bouwen Nederland
•
böö'o st Ing nieuwsbrief
stichting
industrieel
bouwen
nederland
tIXIXIXltjUêl-'
• ~ _____externa_L _
woensdag 31
_~
:111111):.1'"'",
j anua ri 1996
___~__~
bij een kom s t
,
technologiedag met kennismarkt
c3 De Energi e Prestati e Norm,
een vooruitstrevende Booosting External is een technologie-
kennisproject met als doelstelling partijen
prestati e? 0 uit verschillende sectoren enfof branches
bij elkaar te brengen om de transfer van
kennis en technologie van 'buiten naar
binnen' de bouw te stimuleren.
Op woensdag 31 januari a.s. organiseert Booosting
External in samenwerking met het Energie- Om dit mogelijk te maken organiseert de
onderzoek Centrum Nederl and (ECN) te Petten de stichting Booosting tot halverwege 1996
een aantal keruüs-transferdagen met onder
tweede uit een seri e van zes technol ogi edagen, meer de volgende onderwerpen: opper-
ditmaal over 'Energiebeheersing in de bouw'. vlakte-behandeling, energie en milieu,
nieuwe materialen, ondergronds bouwen,
traditionele materialen en innovaties.
Booosting leden die geïnteresseerd zijn in een kritische-realistische blik op
energiegebruik en -besparing onder andere in relatie tot de Energie Prestatie In dit kader heeft Senter, een uitvoerings-
Norm, worden van harte uitgenodigd zich in te schrijven via DOOOSIUl~ organisatie van het ministerie van
Economische Zaken, subsidie toegekend
External, Hans Kamphuis, tel 070 - 350 71 71, fax 070 - 350 43 27.
die ervoor zorgt dat de kosten voor dit
project laag kunnen worden gehouden.
:::>
o::l
C koude wi nterdagen:
(l)
(l) systeem verwarmt
'-
'-"
L. .het glazen gebouw ma~kt maximaal gebruik van daglicht om het eneregiegebruik te reduceren .J

3. r ,
Het programma:
10.00 Registratie en koffie
10.30 Welkomstwoord Booosting
10.35 Technologietransfer met vallen en opstaan: de (on)haalbaarheid van de theorie,
profdr ir HH van den Kroonenberg, directeur EeN
10.50 Energiebesparing door ander materiaalgebruik, ir F Ligthart, EeN
11.05 Presentaties van de deelnemende kennisorganisaties
11.45 Koffiepauze
Bezoek aan Kennismarkt
Individuele afspraken russen kennisaanbieders en -vragers
12.30 Energiebeheersing in gebouwen, ir C. Zijdeveld, EeN
12.45 Milieutechnisch ontwerpen en architectuur,
profir C.A.]. Duijvestein, TU Delft/BOOM
13.00 Lezing, P.H Leijendeckm, TU Eindhoven
13. 15 Lunch op de Kennismarkt
Individuele afspraken russen kennisaanbieders en -vragers
14.15 Rondleiding door Energiezuinig kantoorgebouw EeN
15.00 Bezoek aa.n Kennismarkt
Individuele afspraken tussen kennisaanbieders en -vragers
16.30 Afsluitende borrel
•
regenwater wordt opgevangen; 1 i cht vervui 1d water wordt gezui verd
in een circuit door de tuinen; afvalwater wordt ondergronds door
fotosynthese gezuiverd; gl asfi bers voeren het 1 i cht ondergronds
• •
"-
door ventilatie via een
ondergronds ei reui t wordt
de 1 ucht 's zomers gekoeld
en wordt . $ wi nters de
warmte opgeslagen
<l
Geïnteresseerd in deelname? Inschrijving via deze antwoordkaart.
L

4. · .~i'''''biili.ili''. a ank 0 nd i gin g
,
Workshop
Architectuur Maken
Op 11 september jl. heeft Booosting i.s.m.
de TU Delft, afstudeerrichting
Bouwtechnologie van de faculteit Bouwkunde,
de workshop 'Architectuur Maken'
georganiseerd. Doelstelling was een toren
van 10 meter te realiseren bestaande uit de
materialen staal, hout, aluminium en
kunststof.
In november en december is hard gewerkt aan
de onrwild<elingen en de bouw van de roren om
de plaatsing op 22 december te kunnen
realiseren. Niet alleen de toren maar ook de
ambities bleken hoog. Een en ander neeft geleid
rot uirstel van de plaatsing van de roren naar
dinsdag 9 januari 1996. Als u wilt, kuilt u deze
dag al na 16.30 uur een kijkje nemen bij de
oplevering van de roren maar later mag ook. De
roren blijft nog maanden staan.
Formeel zal de afronding van de workshop op
een nader te bepalen datum in april/mei
plaatsvinden. De link tussen indusrrie en
onderwijs zal dan rot uitdrukking komen in een
presentatie van afstudeerprojecten, die door
studenten van de TU Delft en Eindhoven bij ~le prijs van de 2 te
Booosting-aangeslotenen rot stand is gekomen. realiseren torens.
Tot dat moment is de roren te bekijken. Tjeerd van de Sandt
Hinderlijke f 0 ut ---------------------
In nieuwsbrief nr 30 van november 1995 is een hinderlijke fout geslopen, waarvoor
excuses van de redactie. Eduard Böhtlingk van architectenbureau Böhdingk te
Maasland heeft op 16 februari ook een actieve en inventieve bijdrage geleverd aan de
LOOOP bij Rockwool. Wij danken hem alsnog hartelijk voor zijn inzet '
L.
03

5. r .,
.W"'''Iio___ b_i--,j=-e_e_n_k_o_m_s_t_--,
Cl
Q)
0
'-
.
E
0
LJ '"
E
Q)
a;
Booosting 1n Beraad -"
3
'-
Q) '"
ca
<:::
LJ Q)
C
Op 16 januari 1996 organiseerr Booosting een nieuwjaarsbijeenkomst voor haar aangeslotenen bij -"
'"
<::
Q)
0
de Wereldomroep in Hilversum. Tijdens deze middag zal Or H.J.M. van de Braak, bijzonder <lJ <.
LJ ca
<lJ
hoogleraar Sociologie aan de Erasmus Universiteit een lezing houden over de menselijke obsessies met z <:::
Q)
0 "b
superieure technologie. Daarna zal er worden gebrainstormd over de toekomst van Booosting. Alle c::
LJ
aangeslorenen worden van harre uitgenodigd hierbij aanwezig te zijn. '"
.., cr: '"
"""
15.00 Ontvangst & Rondleiding
16.00 'Technologische doorbraken'
door D,· H.JM. /liJn Ik Brnak. van de
fac. Sociologie van de Erasmus Universiteit
en auteur van het boek Prometheus Complex
16.45 - 18.30 Booosting-Beraad
tijd voor gedachten-uitwisseling n.a.v. de schriftelijke enquête
18.30 - 20.30 Borrel & Diner
Geïnteresseerd in deelname? Inschrijving via deze antwoordkaart.
BEDR IIF
I I I I
r
ADRES
rQ!Cr CODf, v'OONI'IAATS
TEllil'OO.
o Komt op 31 januan a.s. van 10.00-18.00 1 na.u: e Booosting Exte na!
tedmologiedag bij ECNin Petten me ... personen. (zie l"lg. 0/ -02) Booosti ng
o Komt op 16 januari a.s. van 15.00-20.30 uur naar de Booosting bijeenkomst postbus 10197
(AV ~g in Beraad bij JWdio Netkrumd Wm:/tW11Irol'P in Hilversum
met ... personen. (::ic pog. 04)
3004 AD Rotterdam
o Wil onder dc loep genomen worden tijdens een LOOOP.
o Ontvangt graag informatie over participatie bij Booosring.
o Bestelt het boek 0 'Booosting in beeld' (1994/95)
Paniciptlntm: f 25.00 0 'l3looscing in bedrijf (1992)
Nier-pnrticipantm: f 39,50 0 'Tussen traditie cn expcrimcnr' {I 989)
De aanvulling van 'Booosting in beeld' 1995 is nog na te bestellen bij het
L secretariaat. De kosten bedragen f 5,00 per aanvulling.
•

6. • ,
Klik-klakken:
het geluid
bij een volgzame bouwwijze
'Industriële produktie onderscheidt zich van ambachtelijke
produktie door een verregaande arbeidsdeling met scherp om-
schreven taken en daardoor mogelijk gemaakte mechanisatie bij een
continue massa- of (althans) serieproduktie, alsmede door een
betere organisatie die nodig is om een en ander mogelijk te maken
en er vol profijt van te trekken', aldus van Zwet in Industria-
lisatie van de traditionele woningbouw (Bouw 23, juni 1965).
Het is nu 30 jaar later. De massawoningbouw is voorbij. De aanbod markt is een vraagmarkt
geworden. De bewoner wordt als een volwassen consument beschouwd. Maar tegelijkertijd treedt
gezinsverdunning, dubbele vergrijzing en herintreding op. De nieuwbouw voor zwakke partijen in de
markr, zoals asielzoekers, ouderen en minder valide mensen is onbetaalbaar. De roep om een anders
georganiseerde bouwproduktie, een ander produkt
uit een andere sfeer wordt regelmatig gehoord.
Flexibiliteit, aanpasbaarheid, kwaliteit, hergebruiks-
gericht bouwen, variatie, duulzaamheid, levensduur
en concurrerende prijzen zijn volgens deskundigen
de 'nieuwe' sleutelwoorden. De systeembouwers
liggen op de loer!
Axall is de naam. De A omdat het dan van zelf vooraan in de lijsten verschijnt. De X als magisch
symbool voor de synthese tussen het een en het ander, tussen voor en achter, tussen heden en
wekomsr. En all omdat daarin ligt besloten dat het op allerlei situaties is toegesneden.
Wijfelend
Aldus een nauwelijks in toom te houden Jan van Ham over zijn roerend goedbouwsysteem. Booosting
mocht als eerste belangstellende kennis nemen van de eerst geborene te weten een kinderdagverblijf
op de grens tussen Monster en Kijkduin. Zo swnden we ietwat beduusd bij het bouwwerk dat nog
maar pas in gebruik is. Beduusd omdat we niet wisten waar we naar moesten kijken. De crux van het
bouwsysteem is niet zomaar te lezen. Wijfelend probeerden we onze vingers en nagels langs de voegen
te laten lopen. Elke onregelmatigheid was aanleiding voor een vraag. Maar deze bestierf op de lippen:
zoiets doe je niet bij een pas geborene. Het ontwerp stond niet ter discussie.
L .J

7. r ,
Het ging in eerste instantie louter om de door Axall
ontwikkelde bouwelementen die keutig droog om
stijlen waren geschoven en die na verloop van tijd
kunnen worden ontmanteld om vervolgens bij een
volgende opdracht kunnen worden ingezet.
Statiegeld op bouwelementen dus.
Dat komt goed uit in een markt waar sleutel-
woorden als levensloopbmendig, hergebruiksgericht,
keten besluitgevoeligheid en de terugverdienbaarheid
boven aan prijken. Soms vraag je je wel eens af welk val<gebied het betreft als de woordenstroom is
opgedroogd. Enkele korte lessen voor hen die de systeembouw een warm hart toe dragen:
• leidingsystemen die ldikklakken hebben de toekomst
• altijd in een gesloten formule want anders gooi je je eigen glazen in
• volgzame bouwwerken vragen om duul7..ame materialen
• tijdelijke hybride bouwwerken kennen een levensloop met een gunstig -terugverdien effect.
Bijzondere Bouw Begrippen
Op de pier werd het verhaal uit de doeken
gedaan. Heel actueel, in een echte van der Valk,
die er godzijdank niet als een verschaald eerste
jaars ontwerp uitziet. Maar dat komt onder
andere doordat het moederbedrijf REWA aan de
basis stond en de familie intensief het concept
van architect van der Breggen -een aero-
dynamisch ei- heeft becommenrarieerd. REVA
heeft er niet zo lang geleden een van de
Aluminium Awards mee in de wacht gesleept.
Charles Engels (projectleider) legde ons uit dat
een en ander slechts heeft kunnen plaatsvinden op een dergelijke bouwlocatie dankzij een volledige
topografische prefabricage. Waarmee wij ons woordenboek Bijzondere Bouw Begrippen (BBB) weer
aardig konden verrijken. De conceptongevoeligheidsgraad (BBB) van het interieur is overigens hoog.
Binnen een straal van vijf meter en tot op ooghoogte is er geen onderscheid met een reguliere vdV.
Maar daar buiten valt het oog op de oneindige zee. De boulevard mee zijn gevallen architectuur is
ver genoeg verwijderd, Als het donker worde en de lichten worden ontstoken rest het patroon.
Het overbodige verdwijnt, het wezenlijke blijft.
~ . De zee heeft daar geen last van.
·
·
•
De tegenlezing van At Tuns ging over de derde huid. gebouwen zonder huid zijn beter. Als je over
de gevel moet gaan na denken vervliegt de architectuur. Alleen een vriendin kan je bewegen tot de
aanvaarding van een derde huid. Zelfs de rijtjeswoning vertoont dan haar zwijgende poëzie. We waren
er stil van. De tekst is verkrijgbaar bij het secretariaat. Rustig laten inwerKen.
Jan Westra
<J
L
•

8. • ,
Verslag van de Booosting-bijeenkomst in het Teylers museum in
Haarlem op 11 december 1995
het museum van
De Ver7ichting en
de verlichting
'Het Spaarne stroomt, het Spaarne stroomt voorbij'zingt Boudewijn
de Groot, Haarlemmer, en dat doet het al ruim twee eeuwen langs
het oudste museum van ons land. Het Teylers museum is een
archetype van het museum al s rari tei tenkabi net, de ontspoorde
fanate verzamelwoede. Achter de vorige-eeuwse pronkgevel liggen
bijna plafondhoog de boeken, penningen, fossielen, schilderijen,
natuurkundige proefopstellingen, zelfs een sterrenwacht. Een
welhaast ideale omgeving om Booosting te ontvangen.
Aangestaard door Lorentz, Van 't HoEf en Stevin werden spaarzame laatkomers in de Grote
Gehoorzaal door de houten vloer vrolijk hakend nagewezen. 'Een gebouw heeft de kwaliteit van de
opdrachtgever', sprak Henk van Laarhoven (Architectenbureau Henked Booosting bestuurslid) in zijn
inleiding. Dat het met de kwaliteit van deze opdrachtgever wel goed zat zouden we nog veelvuldig QJ
Cl.
Q)
merken aan de gastvrijheid van Teylers gepersonifieerd in Otto Brix. Henk van Laarhoven was om- o
-'"
ringd door attributen die nog het meest leken op een uit een medisch kabinet ontvreemde collectie Q)
"0
::>
protheses. Het bleken proefstukken uit Lignostone vervaardigd ten behoeve van de afsteuning van de ...
o
glasgevel in de nieuwbouw. Eindelijk weer een echt 'nieuw' Booosting-materiaal:
onder hoge druk en temperatuur geperst beukehout met behoud van het
hourachtige uiterlijk en met verkregen sraalachtige mechanische eigenschappen en
bewerkingsmogelijkheden. Tot voor kort nog louter aangewend voor hockeysticks
en turnringen, nu dus ook als 'loopkrukken' voor gevels. Hulde!
Perfect match
Ouo Brix (lijfSpreuk: 'overleg kost geld') verhaalt over de onrsraansgeschiedenis van
Teylers, die begint met de oude Teyler, Leendert Viervant en De Verlichting in
1780 en eindigt, voorlopig, met de uitbreiding en de verlichting door Hubert-Jan
Henket. Het verhaal van Brix is doorspekt met nalatenschappen, genoorschappen,
het presidium, Neo-Classicisme, godgeleerdheid, kabinetten en Monumentenzorg.
Brix noemt Henkers uitbreiding 'dichtbij de perfect match' komen; 'het wil aansluiten bij de oudbouw
en ze vertellen samen het verhaal'. Na deze poëtische bespiegelingen toch ook banale re, maar hierdoor
niet minder boeiende conclusies: 'De ldassieke aanbesteding is niet het ideale scenario voor
gebouwen als Teylers'. Dat hebben we vaker gehoord, maar zelden van een opdrachtgever.
L
07

9. r 11 ,
winnende ontwerp. De creatie
om visuele verbindingen te creëren
en om de spilfunctie van de ovale
~:::::::l~~:!::~::!<:~:?1~ cIe-aalrrhowdet won; de architect dus.
'Ik Mick'
Mick Eekhout had de vooropgelegde titel van zijn lezing volledig genegeerd en vervangen door
Vl
Vl
praatje wat mijns inziens de titel 'Ik Mick' had moeten dragen. Eekhout was gefrusteerd: hij is het meer
""
0.
QJ
o dan zat om als afbouwer, die bijna moleculaire roleranties hanteert, de ellende op te lossen van de
+'
QJ ruwbouwers. Architecten zijn niet de echte kwaaie peren, het zijn de beperkingen opgelegd door
C
o verwerking op de bouwplaats. Hoewel Nederlandse architecten niet helemaal vrijuit gaan: I.M. Pei
+'
Vl
o en Sir Norman F. die zeggen één keer precies wat ze willen en zeiken naderhand niet meer. Tover-
C
Cl)
:::J woorden volgens Eekhout zijn flexibele industriële produktie en natuurlijk industrialisatie. Dit laatste
is eigenlijk een lachertje en betekent in de bouw niet veel meer dan het verplaatsen van arbeid van
bouwplaats naar de fabriek. Vergelijken met de auro-industrie durft Mick allang niet meer.
Louter masochisme, of zelfvertrouwen, moet ten grondslag hebben gelegen aan de uitnodiging aan
Hennan Kerkdijk de tegenlezing te venorgen. Want wie stelt nu een architectuurcriticus in de gelegen-
heid om een nog maagdelijk gebouw, vers als jonge sla, genadeloos neer te sabelen.
De kritiek wu mild blijken en weldoordacht. Kerkdijk had zich getooid ·met een Lignosrone(?)-
stropdas en citaten van Piano, Mies van der Rohe, Calvino en Kundera. Henket wil niet provoceren
wals Piano met zijn Centre Pompidou, nee, deze uitbreiding is helder, gedistingeerd en luchtig. 'Het
is de ambitie van het gebouw om licht te zijn', concludeerde Kerkdijk, , ondanks de materialiteit en
de relatieve zwaarte', hoewel hij de these- antithese met de zwaarte van de oudbouw buiten geslaagder
f'H---,."....~
vindt dan in het interieur. Wordt ongetwijfeld vervolgd in Archis.
De slotdiscussie kenmerkte zich door een hoge hoogleraar-dichtheid en liet zich warempel niet opjagen
door een in het vooruitzicht gestelde borrel. Toch wu de omloop boven de ronde entree nog eenmaal
als een magneet de Booosters rot zich trekken om, na deze laatste proeve van Teylers' gastheerschap,
de geachte aanwezigen vol velwondering huiswaarts te laten gaan. Laat het Spaarne nog heel lang
voorbij stromen. Mafl/1en Willems, Hubert-Jan Henket bna architecten
<I
• .J

10. r •
Op 26 oktober jl. vond de eerste Booosting External bijeenkomst
plaats in het WTC te Rotterdam op 26 oktober 1995.
Oppervlaktebehandeling
.
1 n de bouw
Plaats van samenkomst was de 23e verdieping van het World Trade
Center in Rotterdam; je zou alleen al voor het prachtige uitzicht
gekomen zijn. De pauzes werden dan ook intensief gebruikt om de
overal aanwezige moderne architectuur te becommentariëren.
In samenwerking met de Vereniging voor Oppervlaktetechnieken van Materialen (VOM) werd een
gevarieerd programma ingevuld. De directeur van VOM, Hans van der Veen, gaf een overzicht van
de activiteiten van VOM en onderstreepte het belang van oppervlaktebehandeling voor de
duurzaamheid van gebouwen.
Michie! Cohen van CEPEZED zette iedereen op het verkeerde been door aan te geven dat
verouderd materiaal weleens de charme van oude gebouwen zou kunnen zijn. 'Waarom zou een
architect niet bewust kiezen voor materialen die na verloop van tijd verouderen en daardoor de aanblik
van gebouwen meer waarde geven?' was zijn retorische vraag. Diverse toeleveranciers kregen er
genadeloos van langs als bleek dat zij in de loop der tijd niet voldeden aan de door de architect (lees
Cohen) gestelde duurzaamheidseisen. Het betoog van Co hen werd ondersteund door prachtig
diamateriaal; dat hebben we bij Booosting wel eens anders meegemaakt!
L .J

11. • ,
Eert van Eekelen van PRC-Bouwcentrum
Consultants gaf de aanwezige toeleveranciers
een kijl~e in de complexiteit van de bouwkolom:
wie of welke partij kan het beste benaderd
worden om oppervlakte-behandelingstechnieken
te promoten? Volgens Bert wordt in de toe-
komst de bedrijfSkolom steeds meer geïntegreerd
zodat er een shake-out van partijen zal plaats-
vinden. Samenwerking tussen de verschillende
bouwpartners leidt ertoe dat het 'leed' in de
bouw steeds verder afneemt. De centrale rol van
de architect in het bouwproces zal hierdoor
verder afnemen: vergelijk andere (industrie)
sectoren.
Aan het einde van de ochtendsessie gaf Teun
Nonhof van VOM inzicht in de verschillende
oppervlakte-behandelingstechnieken en de te
verwachte ontwikkelingen in de nabije toe-
komst. Na de koffiepauze konden de 15 aanwezige kennisaanbieders zich in circa 5 minuten •
"'.
Q)
E
presenteren. Dit leverde een bont gezelschap van welwillende verkopers op: sommigen struikelden van '-
<U
.<::
de zenuwen over de te gehaast neergelegde (door een familielid gemaakte) overheadsheets, een (verras- u
send gtoot) aantal vrouwen stond op uiterst charmante wijze de meegebrachte tekst voor te dragen <U
<U
telwijl een 'verdwaalde' directeur zijn best deed het bedrijf zo goed mogelijk onder de aandacht van
'-
Q)
de toehoorders te brengen. 4-'
<U
E
'0
'-
Deze presentaties en de aan de deelnemers vooraf toegestuurde informatiemap hebben ertoe Q)
'0
:::s
bijgedragen dat er veel verzoeken ingediend werden om met de kennisJeveranciers te kunnen piaten. o
'-
Q)
Een ingenieus systeem van conractbriefjes zorgde ervoor dat iedereen die dat te kennen had gegeven >
zijn/haar geplande gesprekken kon voeren. Zo ontstond gedurende de middag een uitermate geslaagde
markt van kennisuitwisseling tussen de 15 aanbieders en 50 vragers naar opperVlal<te-technologie.
DeZe eerste bijeenkomst in het kader van BOOOSTING External kan zonder meer geslaagd genoemd
worden en we kijken dan ook met veel belangstelling uit naar de volgende technologiedag over energie
en milieu (zie pagina 1 en 2). Hier zal de binnenkort in te voeren Energie-Prestatie-Norm het centrale
thema vormen. Iedereen die geïnteresseerd is in de komende Technologiedagen kan dit kenbaar mal<en
op het responsekaartje op pagina 4 in deze Nieuwsbrief.
?
Indien u nog vragen heeft kunt u ook contact opnemen met Pauline Padberg of Ham Kamphuis
telefoon 070 - 350 71 71.
<l
L

12. • ,
Nieuwe participanten 1995
Hogeschool Enschede Contactpersonen:
Instituut Industr i ële Technieken mevrouw dr. ir. B.J. Daams
Instltuut Bouwkunde en Civiele Tech~iek de heer C. Schoenmakers MA
Ensched' De Hogeschool Enschede is een instiruur voor Hoger Beroepsondelwijs met
meer dan 10.000 studenten en 1.200 personeelsleden. Binnen de technische
srudierichtingen ~an de HogescllOol, zoals bedrijfskunde, elektrotechniek,
werktuigbouwkunde en bouwkunde, zijn sinds enige jaren belangwekkende
Br in kstraat 81 verschuivingen binnen het ontwerpondelwijs zichtbaar naar geïntegreerde,
Postbus 70.000 multidisciplinaire ontwerpprocessen. Het vakgebied Industrieel Ontwerpen
7500 BK Ensc hede richt zicn binnen deze studierichtingen op de integratie van technologie,
tel 053 48 71 267 ontwerpvaardigheden en conceptontwikkeling op produktniveau met
fax 053 . 4308783 aspecten van bedrijfSkunde, produktietechnieken en materiaaJtecnnologie,
produkt- en systeemergonomie, vormgeving en recycling.
Naast de uitbouw van het ontwerpondelwijs binnen de initiële techniscne studierichtingen, is in
september 1995 de éénjarige kopopleiding Werkruigbouwkunde-Industriële Produktontwikkeling van
start gegaan. In het cursusjaar 1996-1997 begint een nieuwe aan het WB-IPO velwante voltijd
kopopleiding Bouwproduktontwikkeling.
Kenmerkend voor deze kopopleidingen is de geïntegreerde benadering van ontwetpkunde, produkt-
en produktietechnologie en bedrijfskunde. Er bestaat daarbij een na~we samenwerking met het
bedrijfsleven, ontwerpbureaus en Nederlandse en Duitse opleidingsinstituten. Bij de opleiding BPa
wordt de nadruk gelegd op het ontwerpen van produkten en produkronderdelen die deel uitmaken
van de gebouwde omgeving en die in serie of in massa vervaardigd worden.
De Hogeschool Enschede heeft zich aangesloten bij Booosting om ideeën over bouwprodukt-
ontwikkeling met anderen te delen en door middel
van gerichte onderwijs- en onderzoekactiviteiten de
kennis omtrent (nieuwe) industtiële bouwsystemen
en roepassingen te bevorderen. In dit opzicht zijn
Twee HTS-ers (afgestudeerd richting
recentelijk uitgebreide model- en prororypebouw-
Bouwkunde en nu studerend aan de TU
faciliteiten ter beschikking gekomen en is er o.m.
Delft richting Bouwtechnologie) zijn op
expertise voorhanden op het gebied van opper-
zoek naar een afstudeer-opdracht om in
vlakte-behandelingen van industriële bouwpro-
maart 1996 op af te studeren. De voorkeur
dukten. Daarnaast wordt momenteel met ODSI
gaat uit naar bouw-produktontwikkeling.
Hoogovens en de Fachhochschule Münster (NRW)
Als u een idee of een mogelijkheid heeft
een expositiesysteem ontwikkeld m.b.v. het ]ansen-
kunt u contact opnemen met:
Viss Deltasysteem. Hierbij staat het doel voor ogen
binnen het hoger technisch onderwijs aan de Hoge-
Rene Vegter en Peter Nijboer
school de (visuele) informatie over ontstaansgeschie-
Boshoorn Toussaintplein 165
denis en recent ontwerp van industriële bouwpro-
2624 DL DELFT
dukten meer aandacht te geven.
tel 015 - 262 7728 <J
L
11

13. r
_M.n~iil,(.
•
____e_o_l_o_f_o_n__-----,
,
Booosting Hoogmadestraat 57 postbus 10197 3004 AD Rotterdam
010 4156304 010 4157409
Jo/atldA Steenhouwer
eolofon Alllleke van Dijk, Joumda Steenhouwer
Patricia Brouwer Design
Drukkerij Hans Truijen
Ham Kamphuis, Jan Westra, Maarten Willems,
Eelke Pot/wer
Booosting bestuur
ir Jall Westra TU Eindhoven Voorzitter
ir Eric Vreedellbul'gh Archipel Ontwerpers Vice voorzitter
ir Jouke Post Post Ter Avest Architecten Secretaris
ir Marcel Vroom Landmark Design & T echnology Penningmeester
ir Johan Riezebos Rockwool Lid
ir Jos Lobée GE Plastics Lid
Henk van Lnarhoven Hubert-Jan Henket Architecten Lid
<J
_:t.I,i.Wi"'._ parti ei panten
Alliance Ellrope Somfy Nederland A + Bureau voor
Bik Bouwprodukten Ub67nk Nederland Bouwproduktontwikkeling
Brakel Interieur Groep Unicom Nederland Architecten en Comttltants A&C
Bruynzeel Keukem en Kasten Wolvega Panelen A CN Constructeurs
Fabriek IJan Plaatwerken Buret1u Angenent
H van Dam Corsmit Raadgevend
Enitor Ad van Rerlo Industrial Design Ingenieursbureau
GE Plastics Brouwer + KOlling CVK
Structured Products éurope Holland Processing Façade CIJnmlting & E'ngineering
Hoechst Holland Landmark Design & Technology GeNie Consult
Hoesch Bouwsystemen Nederland Produktcentrum TNO Havanna Odrie
Holec Systemen & Componenten IrA. Hoek CS
Hoogovem Groep Bouwkundig IligenieuJJ
Hunter Douglas Archipel Ontwerpers Hogeschool Emchedé
Inter Sign Nederland Architectenburet1t/ Böhtlingk Hogeschool Midden-Brabant
Kömmerling Benelux jan Brouwer Assodates Hiensch Engineering
Jamara Products CEPEZED Kantoor van de Toekom,.,
II Krem Otto I/an Dijk Architectenbureau KD/CorJSt/ltants
Krupe Bomatex EGM Architecten Nationale Woningraad
NBM-Amstelland Woningbouw Hubert-}an Henket bna architecten Staalbouwimtituut
Octatube Space Structures Post Ter A vest Architecten Stichting Alumillium Centrum
Pieterman Hardglas ljïèn Design TU Delft
P!astica PUtat Tuns+Horsting Architecten TU EIndhoven
Polydak Verburg Hoogendijk Architekten Vereniging NederUtndse
Polynorm Architektenburo Visser &Beerman Cèmentindustrie
Rewa Budel ir Frank van Wat's, H de Wit Consultancy
Reynotrade Buro voor Architektuur Ingenieursbureau Zormeveld
L. Rockwool LapintJS ir Daan Peters

14. • ,
_ mijns inziens I
'mGGGi: Renzo Piano'
Renzo Pi ano (1937) i s de zoon van een aannemer, opge.groei d tussen
het bouwmateriaal. Voor hem is ontwerpen synoniem voor maken, voor
bouwen. Het laboratorium of de werkruimte vormt een belangrijke
schakel in het ontwerpproces. Daar krijgt het concept vorm en
betekenis.
In 1971 vestigt hij definitief zijn reputatie met
het Centre Pompidou in Parijs. Het prijs-
vraagomwerp had hij in samenwerking met
Richard Rogers ingediend. Nadat hij voor IBM
een reizend tenroonste.llingspavilioen had ont-
worpen, een nieuw concept voor FIAT had
gecreëerd en een fabriekscomplex (Schlumberger,
Parijs) had gerenoveerd, wordt de aandacht
getrokken met het ontwerp voor het De Menil
Museum in Housron. Hierin verwerkt hij
ijzeren gietstukken die constructief een eenheid
vormen met de beronnen schalen die fungeren
als reflectie schermen ten behoeve van de
lichtinval en de zonwering: alles in één. Piano
zweert niet bij een of ander materiaal of bij een
bepaalde bouwwijze. Voor hem is iedere opgave
een nieuwe opgave die omzichtig moet worden
benaderd. Stukje voor stukje bouwt hij aan het
plan. Hij noemt zijn denken niet industrieel
maar eerder appropriate, dat wil zeggen de juiste
techniek op de juiste plaats op het juiste tijdstip. ~De Menll Museum Houston, Renzo Piano
Commentaar avant la lettre
Marcel Steeghs heeft in 'Tussen Traditie en Experiment', het blauwe Booosting-boek een aantal zwarte
bladzijden aan hem gewijd. Een commentaar avant la Ieme:
Integratie -in de zin van een beheerste structurele venuevenheid van eigenschappen en foncties van de delen-
is steeds opnieuw een duidelijk streven van Piano. In zijn meest veifijnde en intelligente creaties leidt dit
tot zeer bijzondere constructies. De montage van delen die elk in een specifieke fonctie voorzien zoals dat
in bouwkundige constructies het geval is, lijkt bij Pi.ano verleden tijd EU, deel heeft met het geheel te maken;
een symbiotische samenvoeging van elementen die op dusdanige wijze een geheel vormen dat ze vergroeid
lijken. Het geheel wordt meer dan de som der delen. Een doel dat alleen bereikt kan worden wanneer men
de structurele eigenschappen van het materiaal en het gedrag van de constructies volledig beheerst. Een
diepgaande kennis van het materiaal en het werken met uiterst veifijnde analyse- en calcu/atiemethoden
zijn volgens Piano een primaire noodzaak voor het kunnen uitoeÉnen van zijn beroep ~
L .J

15. r ,
_ _ mijns inziens
Dankzij een 'deep throat' contact konden een aantal Booostingieden op 22 november de uitreiking
van de Erasmusprijs aan Renzo Piano meemaken. Een bijzondere gebeurtenis omdat dan blijkt dat
de aandacht en de waardering voor architectuur aan geen twijfel onderhevig is. Temidden van de
koninldijke familie werd Piano geprezen om zijn niet aflatende ijver de opgave te vertalen in een
compromisloos tafereel dat na afloop steeds opnieuw en steeds op een andere wijze een ieder boeit.
Wars van convenries en stijlbeginselen verkondigt hij de speurtocht naar de ultieme grenzen van de
opgave. De rijkweidte van de opgave als middel in de strijd naar een bevredigend antwoord. Niet
gedicteerd door een vooringenomen standpunt met betrekking tot vorm, materiaal of techniek. Dat
maakt elke opgave tot een uniek spel waarin de geëigende techniek uiteindelijk een grote rol speelt.
Het is vaak lastig de subtiliteit van de oplossing in beeld te brengen. Zelfs in de voorstelling in het
koninldijk paleis werd de begeleidende diavoorstelling ontsierd door een commentaar waaruit bleek
dat de intrinsieke waarde van het ontwerp niet altijd werd begrepen. De relatie tussen het concept,
de uitwerking en de materialisering blijkt bij Piano ondanks de klaarheid van het opgeleverde resultaat
vaak in de receptuur verborgen.
Daarmee wil ik overigens niet suggereren dat de tedliliek zelf op grote hoogte wordt gebracht. De
technologische ontwikkeling volgt een pad dat zich maar zijdelings laat beïnvloeden door de
ontwikkeling van de bouwtechniek. In die zin is elk voorbeeld verraderlijk omdat de schijn kan worden
gewekt dat bouwwerken met een helder technisch concept tevens zouden moeten worden
gewaardeerd om het gehalte aan techniek. Bij Piano lijkt dat wel zo, maar de bewijsvoering gaat schuil
achter het tijdsbeeld. En dat beeld is wispelturig. Vroeger werd de grandeur afgemeten aan de
kroonluchters, tegenwoordig misschien wel aan het onderhoudsbudget. Het aardige van het
tegenwoordige commentaar is dat de graadmeters niet bekend zijn. Bij Piano is dat extra lastig. Hij
borduurt nooit voort op het voorgaande. Steeds weer werpt hij zich in de strijd van het onafwendbare:
de noodzaal( om te bouwen.
Constructies van de natuur
Piano benadrukt het 'organische' karakter van
zijn werk waarmee hij doelt op de symbiotische
constructies -waarin ieder element in hechte
c:
relatie met het ander functioneert-, de vorm- QJ
o
gevende potentie van ktachtenverloop en
>
materiaaleigenschappen en op de articulatie van '"
CL
de verbindingen. De 'constlucties' van de natuur
zelf vormen zijn grootste inspiratiebron. Hij
haalt hierbij de dakconstructie van het De Menil museum in Housron aan en verwijst naar de
vormgeving van de lamellen, geheel bepaald door de lichtinval en de val(Werkstaven die exact
gemodelleerd zijn naar het krachtenverloop. Juist in de ldeine opgaven en de grote opgaven met een
hoge herhalingsfacror wordt het technisch concept onderzocht op de invulling van de aspiraties. Het
IBM paviljoen dat als een reizend onderkomen door Europa trok om de bezoekers vertrouwd te
mal(en met IBM apparatuur blijft verbazen, ook ondanks de toenemende behoefre aan kir om een
nieuwe locatie waterdi~ht op te leveren. Verbazing om wat is verkondigd, verbazing om wat is
gerealiseerd. En wat echt mooi is: de man is echt en straalt uit wat men verwacht: begaan, ontdaan
en Italiaan. Prachtig!, mOOOi! Jan Westra
<J
L

16. I
• ï
Aandachtsgebied
. w
ln BM~ -regeling
In het Milieuprogramma van het Bijdragen- gehele jaar worden ingediend, maar budget-
besluit Milieugerichte Technologie zal in 1996 uitputting sluit deze indieningsmogelijkheid.
ook weer het aandachtsgebied Bouw zijn op- Voor subsidie-aanvragen is een formulier
genomen. Voor ondersteuning komen in aan- beschikbaar.
merking:
Haalbaarheidsprojecten (subsidie maximaal Europees nieuws
80% van de kosten, maximale bijdrage In het kader van het technologie-programma van
f 75.000); de Europese Unie betreffende materiaal- en
Onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten industrietechnologie (BRITE-EURAM III) is op
(subsidie maximaal 50% van de kosten, 15 december jl. de tweede oproep gedaan om
maximale bijdrage f 500.000); projectvoorstellen in te dienen. Een van de drie
Demonstratieprojecten (subsidie maximaal prioritaire gebieden is 'materiaal en technologie
35% van de kosten, maximale bijdrage voor produktinnovatie', waarin aandacht wordt
f 500.000). besteed aan materiaal engineering, nieuwe
Bij de twee laatstgenoemde categorieën dienen ontwerpmethoden en bewerkingstechnieken,
de kosten minimaal f 25.000 en respectievelijk kwaliteit materiaal en produkt en hergebruik en
f 50.000 te bedragen. Bij lagere projectkosten recycling. Voor deelname aan het programma
wordt een aanvraag niet in behandeling kan rot 15 april 1996 een projectvoorstel
genomen. Naast deze projecten bestaat voor worden ingediend bij de Europese Commissie in
branche-organisaties de mogelijkheid om Brussel. Een voorwaarde voor deelname is
subsidie aan te vragen voor kennisoverdracht- samenwerking met tenminste één onafhanke-
projecten. De subsidie is maximaal f 25.000. lijke partner uit een andere EU-lidstàar. Tot eind
februari zal de mogelijkheid bestaan om een
Het doel van het aandachtsgebied Bouw is de concept voorstel te laten beoordelen.
introductie van nieuwe technieken voor
kwalitatieve en kwantitatieve preventie van Aanvulling op bericht in vorige Booosting
bouw- en sloopafval te bevorderen. In dit kader nieuwsbrief. Het is niet mogelijk dat bedrijven
kunnen projecten ingediend worden betreffende een voorstel indienen voor plaatsing op de
demontabel, flexibel en onderhoudsarm genoemde materialenlijsr.
bouwen; hergebruik van bestaande gebouwen,
bouwelementen en produkten: het selectief
slopen en scheiden van sloopafval. ?
Voor meer informatie kunt l
Te-Lamen met nog twee andere aandachts- contact opnemen met Pouwer &
gebieden is het beschikbare budget voor 1996 Stevers (010 - 4521122).
f 2,5 miljoen. Projecten kunnen gedurende het
<l
L .J
15

17. · _________11
------~----~--------~ ,
Tectotroop V;t}j
Op 1 december heeft de BNA aan de heer At Tuns van Architecten-
lureau Tuns + Horsting te Rotterdam e tectot~oop uitt~rOik~.
De onderscheiding valt de heer Tuns ten deel voor zijn jarenlange deskundige inzet 'Wwel op
bestuurlijk niveau als op het in- en externe communicatievlak binnen de branche. Zijn
voorzitterschap van de Kring Rijnmond, zijn redacteurschap van het maandblad Architectuur en
Bouwen, zijn prille lidmaatschap van de BNAJOcé-prijs alsmede de jarenlange deskundige inbreng
in de coördinatie commissie informatie en publiciteit van de BNA bleken voldoende reden hem het
onderscheidingsteken te overhandigen.
11 mi Y); I Award
Landrnark Design & Technology heeft voor de nieuwe PTT telefoonzuil de Aluminium Award 1995
in de categorie Signing en Communicatie-media gekregen. De jury was van mening dat het onrwerp
een logisch gevolg is op de onrwikkeling van de telecommunicatiemiddelen. Uitgangspunten bij het
onrwerp waren minimale ruimtebelasting, gebruiksvriendelijkheid, goed herkenbaar zijn, zowel
overdag als 's nachts en bestand tegen vandalisme. In Maastricht zijn de eerste zuilen al te bewonderen.
<J
Activiteiten
Ie halfjaar 1996 HET
BESTUUR
VAN
16 januari Booosting in Beraaad (AVA) te Hilversum BOOOSTING
31 januari Booosting ExternaI, ECN te Putten WENST
begin maart CVK Kalkzandsteenindustrie te Hilversum U
2 april Pieterman Hardglas te Zoetermeer EEN UITSTEKEND
eind april Hoechst te Weert 1996
mei Afronding Workshop Architectuur Maken III te Delft VOL NIEUWE
25 juni Symposium 'Stalen Woning' TU Eindhoven ONTWIKKELINGEN
(AV A) staat voor alleen voor aangeslotenen
• •••••••••••••• ~ ••••••••••••••••• 0 ••••••••••••••••
b 0 0 0 S t -. n 9
S tic h tin 9
I.n mei. 1988 is de Stichtin.g Industrieel Bouwen Nederlan. d,
Booosting, opgericht vanuit een gecombineerd initiatief van
mdustne, onrwerpers en architecten. De voornaamste doelstellmg
in dus tri e e I van Booosting is het bevorderen van het ontwerpen, ontwikkelen, onderzoeken en
b 0 uwe n toepassen van industrieel te vervaardigen bouwprodukten en gebouwdelen, ter verhoging
ne der I a n d van de kwaliteit van de gebouwde omgeving. Op de anrwoordkaart kunt u aangeven of
• ••••••••• u geïnteresseerd bent in meer informarie over de acrivireiren van Booosting.
L ______ .J

18. ~bestuur
Vam Booosting
~uceen
uitstekend
1995~
ontVlikkelingen
[11
4iI
Tegenlezing door At Tuns van Tuns + Horsting
Architekten gehouden tijdens de Booosting
bijeenkomst bij Rewa op 14 november 1995
huid
~:~. ~h'~o~;l,~S'o
er gaande, waarbij door genetische manipu-
rijo
latie: in ieder geval voor het westelijk half-
IOnd de huid veel meer, dan vandaag, kan
worden aangepast aan k1imarologische om-
standigheden en temperatuurswisselingen.
Voorlopig heeft men een bereik op het oog
van - ~·C tot + 28·C. Verwarming en koe- .J)h~W1~V ai l:lJIi1 rb2i!slgolon nx> :lJmimn:lWJJ ~bn:>1,loû
ling behoren beide tot het te manipuleren n,mo>lJov zmm ,b ai '8S: il:.&mixsm n&V >i,orl~oo n" JÎunsV
gebied. Een ieder kent het gevoel dat bij -olon J:ln Was }bonubis :lib lidlooV ,1ÄSdm>il~n n~ l&&dJrbis
bepaalde emoties bijvoorbeeld het lichaam ai w,m ,cr .bi,rhSEdJrbisno ,b/ssq:ld m:l1ooV ,,,lrl ~rbZ1"kIg
warmer wordr. Dit nu wordt ingezet om de nx> il"rlliH .bul) 1SE[ è [ I 1~>i~ ,b,ow n, JOO1~ ai [iel ,~i1rb&1q
21e eeuw wat comfortabeler te: maken. .bSE"""~ ;psl n:l:l wb,la 10 no>!

19. Het werken met CAD stimuleert het doorbreken van een {},~:.
"$
objecmatige benadering. Programma en omgeving worden ~i
· h l _ kk .~. ,oob,!j bl:lW ;uno,!:lQ)
a Is vam.c IE 10 et proces <>c<ro en. Door alle inrormatie vcc- ~~
a dl· al k ~; lïS .m~ ""nslln:):) -'I·
neren rowe ,nput s output. ó::t ZO<: en naar een I~i
L"
-0 }I
intensieve vermenging van programma, gebeurtenissen, ;i ; .liunlni~n:l:l n:l:l l-"m
organisatie-structuur en architectonische formatie zal per ; 1 b:lv)sb Xi :I),!:lb,nO
definitie uitmonden :n een vloeiende typologie. Een waar- j: i: 11&x..: ]iu b~uod~qo ~.
de verschuiving treedt op, alles wordt onvast, zwevend of ;~l -~nnn:ln :I'!ldn<>=l~ b:lv ,
::~:: -d;bswusvwlusm
vloeiend, een golfachtig proces. Kortom Ruimte voor
Stromen. jll
: l
.1~.b&El U:l:l [im b!lJd
looV IEq m l>()~r ni h.. •. I..:i:i:~<LI_.
::l!1::
Wat zich eens in de stad afspeelde, speclt zich nu af in onze !~l :lbbn:lv ,!SElql:lO] .'u,:I
gebouwen. In niet al te grote groepen verblijven we in woon-, ::Ilbv~ l:>VO lUUJ:l:lJl n:>1s :::::...::: ....:.
werk-, recreatiegebouwen. De eengezinswoning is niee jjfll1uun:»in:>l& ~~~~ )/[iln:l~i:l":"'::::':':':
._ meer. Stelselmatig worden de dorpen ontmanteld en terug- :I~f. J:l~ .1uUm~(n:>~~ lCX:
V
~ebracht naar hun oorspronkelijke situatie voordat huisvcs- fl
,:>l:llll&:> ~:>~I:> nlls :111:>1 ui
tlng een aanvang nam. De leefgemeenschap is het centrale ~l -wo :>n:>1I1wnil U:I :lrl:)?ï(~ijiUiij
gedachten goed, via digitale netwerken verbonden roet de l~l .1s biJinihb boid~~&V
buitenwereld, de leefgemeenschap is de 'soeial condenscr'. i~l :>ib ,[iqq&rl:>l]&Em:>b Jsb
H~t vereist flexibele structuren, vooral slimme gebouwen. :~l m!l~ m!lrl,oov ,n!lui
wals Michicl Cohen rou zeggen met domme installaties. De ~t n!l:l bw bsnlinm:m
-1!)V u
structuur kon ontstaan omdat de architectuur op basis van l~m1 1!):lS iim )/00 Jbuorllsa .u~n&h:>v n:l:l .n:>b:>om
stijloverwe.ginge~ en vcrmeendc monumentaliteit taboe:; . -l::lV:IS JWloob Jl.Ïui
geworden ,s. Er LS gecn handschrift meer van de individuele; : n:l:l J:>in 1& un l:llI .
ontwerper. In de struCtuur 'lijn de Ie en 2e huid van groot :1
-iud u.Grl n:> n:>bon ,mo n:!lWJ
..
'. ::':".
belang. De 3e huid is slechts verworden tot ccn incidenteel ~ Jro:>v:>~
voorkomende opening in de aanwezige yhoien. Allang is I -~~'J )ib n,llsw l:>d':lW blJ0
l:llJ&&lq :>~iib;.lo!lb:>d loob u .
.
~n
~jia:;~*':ea~
zIJn verdwenen omdat ze eens bestonden, vloeren worden i~ .~ tltim!lhb n:l n:>~nlririi>qi:)J01~ :;:(qo··n53iliho:>
wanden. wanden worden daken, een oneindig fluïdum. ~~ -in~~~ mblow wu,inqo lES sniv:>lu:>mSl ,a
àl !lb qo :>Ib n!lbu:.sw l&Jn.Gs U!l:> o.sv liud qo bl:>!lZ
Wilt u Mtde gebouwen van Koolhaas veel beter zouden zijn il i -:l<jqcrl:>usJ:m :>G .1J!.G&l:>~ n!llSW bOO1~l:>Jrl:J.G
rn nsv :l<ji:Jnilq nrl qo n[is ]n:i~ Jss lUUJ:llJln !lX [i I
zonder gevels. Wijt u Mtop iedere 30 bouwkunde studen-
ten cr 10 studeren op structuren zonder gevels. WIJt u Mt
van iedere 10 afstudeerders er 6 studeren op struCturen die: "
I' -in,lIo:>
,~iJ&lg:lJn~
,~ni~l:>wn!lm&l qo :liJSJn5ilO :lXl:ln n!l:l
:>b'UJlu:>Îllum n!l snibuiwJÏ~ ,li:)Jiv
haaks staan op het gedachtengoed van onze te ontwikkelen
Vincx-Iocatics. Waarschijnlijk is Riccveld weer in volle
hevigheid onder ons ronder het te beseffen.
I· . -m= .G,bom bl~n=s
-W&1J :>Ibm n!l o~:>wbnl :>{bÛU01J~!l13 .1O:>m
. ' gnim!ln1&&W :>rolicrun'(b nurl J!lrn rd:lbbimnoq
blwb~oi
b!l!lld n:l:>
!){bziJ&J2 .b)/sndo :lrbziJSJl nrl n~nilbl!lV
Vele jaren eerder in het verleden werd ik door een vriendin ~ xl:>qb(iJ n!l:l ni l:l!lm ):>in :>JÎ:>1 ni 0:>U&q n:>J:>:>ido
I
gebeld of ik eens langs kwam. Alhoewel in ccn gat in de
vloer, afgedekt ma een glasplaat haar herinneringen waren
op-geborgen, werd ik die avond met alle voorkennis stapd_I-10W!lJ
I u!lSn!ll~'~u::>in
{bis lES 1UUJ:J:lli{btA .bi!lclbm loob m!l:lcl!ld
:>lZ1:>Jiu 1.GlOrl qo n:>nniS:ld ns~ n:>J:>om
,Z1:>bcu: l:linlOm !ll:lbll.& n:l!l qo mo
gek. maar dat kwam niet alleen door Axall. AL Turn :1 .n:l~ll1x o::>mlOv :>wu:>in !lS !ss u:q n&a .n!lb