Revista letrare e Lidhjes se Shkrimtareve te Kosoves

1. M e t a f o r a / n r. 1 / n ë n t o r 2 0 1 0 1

2. Takimi letrar Esad Mekuli
Hyrje Popullit tim
Deshta, shum’ kam dasht-dishrue
Lexues të nderuar,
që me kangë të trimnoj, me fjalën tande të ndrydhun
të ngrej fuqitë prej gjumit...
Lidhja e Shkrimtarëve e Kosovës po del me numrin e parë Këndova (dhe kur m’ishte ndalue)
të revistës letrare Metafora. se lirija do të vinte edhe për ty, të përbuzun.
Ky emër i revistës është përcaktuar në Statutin e LSHK-së. Këndova mbi ditët fatlume që do të lindshin,
Përse pikërisht emri Metafora? Sepse gjithë letërsia dhe pa dhunë,
gjithë arti janë metaforë. n’agimin e lirisë për ty me popujt këtu e ngjeti,
Revista letrare Metafora parashihet të dalë për çdo muaj mbi forcë të bashkimit mbarë:
mbi vrullin tand të mëshehun
sikur Ministria e Kulturës e Republikës së Kosovës të
-unë, biri yt dhe-poeti.
bënte financimin e rregullt. Po! N’errsinën e shtypjes së randë sa shkambi,
Revista letrare Metafora do të jetë tribunë e hapur e të ndëgjove thirrjet që të bana me dalë n’dritë-
gjitha vlerave letrare. Ajo do të kultivojë vlerat artistike pse për liri-me tjerë
e estetike dhe do të emancipojë mendimin modern për ke dhanë dhe ti
letërsinë. djersë e gjak si etnit.
Revista letrare Metafora është e hapur për të gjithë kri- Ke dhanë, i dashtun...Dhe sot, në liri-
juesit letrarë kombëtarë e ndërkombëtarë. kur thembra e gjaksorit s’na shkel dhe dora pa
pranga mbeti,
Po hapim revistën letrare Metafora me punimet e lexuara
me ty këndoj mbi fuqinë e ngjallun nën yllin
në festivalin ndërkombëtar të poezisë Drini poetik, më 10- që na pri’
11 qershor 2010 në Prizren, që do të jetë tradicional. -unë, biri yt besnik dhe-poeti.
Festivali është mbajtur nën patronazhin e Kryeministrit të
E s a d M E KU L I
Republikës së Kosovës, zotit Hashim Thaçi, ndërsa niko- Biobibliografi
qir ishte Kuvendi Komunal i Prizrenit. 17.12.1916- 6.8.1993 Poeti Esad Mekuli lindi më 17.12.1916 në Plavë, ndërsa vdiq
Një kontribut të veçantë për zhvillimin e festivalit ka dhënë më 6 gusht 1993 në Prishtinë. Kreu gjimnazin më 1936 në Pejë, fakultetin
kryetari i komunës së Prizrenit, prof. dr. Ramadan Muja, të e veterinarisë në Beograd, ku doktoroi më 1959. Si gjimnazist ka shkruar
Lidhja E Shkrimtarëve e Kosovës organi- romanin Vendeta – hakmarrja
cilit i jemi shumë mirënjohës.
Festivali zhvilloi këtë program letrar e artistik: zon më 17 dhjetor 2010 në Prishtinë, me Gjatë studimeve është burgosur tri herë, sidomos kur kundërshtoi traktin
për shpërnguljen e shqiptarëve në Turqi. Në vitin 1940 qëndroi në bur-
Ora e Lidhjes rastin e ditëlindjes se poetit, takimin le- gun famëkeq të Glavinjaqës në Beograd, nga u lirua në prag të kapitul-
Ekspozita letrare me përurim veprash
Ekspozita artistike
trar Esad Mekuli, që do të jetë tradicional. limit të Jugosllavisë mbretërore. Më 1942 burgoset në Kullën e Sheremetit,
për shkak të bashkëpunimit me Lëvizjen antifashiste. Në fund të vitit
Mbrëmja e poezisë 1943 u bashkohet aradheve partizane, si redaktor i gazetës ilegale Lirija.
Ora letrare për të rinj Mjellma e Lumbardhit P R O G RA M I Pas luftës Esad Mekuli ishte kryeredaktor i revistës letrare Jeta e re 1949-
Sesioni letrar Lidhja Shqiptare e Prizrenit në letërsinë shqipe. 1972, e cila kultivoi penat e reja letrare; kryetar i parë i Shoqatës së Shkrim-
Në këtë festival morën pjesë anëtarë të Lidhjes së Shkrim- tarëve të Kosovës; kryetar i parë i Akademisë së Shkencave dhe të Arteve
tarëve të Kosovës, poetë e studiues nga Tirana e nga mër- Ora 11, Instituti Albanologjik i Prishtinës: të Kosovës 1975-1970, anëtar me korrespondencë i disa akademive re-
gata, poetë minoritarë dhe piktorë nga Prizreni. Ura e Gurit, Prizren Sesioni letrar Krijimtaria letrare e Esad publikane në ish–Jugosllavi; kryeredaktor për Kosovën në Redaksinë e
Eciklopedisë së Jugosllavsë, dy vëllimet e së cilës janë botuar edhe shqip.
Mekulit Ka përkthyer vepra letrare nga serbokroatishtja në shqip dhe anasjelltas
Metafora disa vepra letrare e antologji të poezisë shqipe .
Boton Poezitë e Esad Mekulit janë përkthyer në gjuhët serbe, kroate, sllovene,
Ora 13 maqedonase, hungareze, italiane etj. Janë prezantuar në të gjitha an-
Lidhja e Shkrimtarëve e Kosovës
Vizitë në familjen Mekuli në Prishtinë tologjitë e poezisë shqipe, por edhe në ato botërore.
Kryeredaktor Esad Mekuli ka shkruar edhe me pseudonimet Sat Nokshiqi dhe Sat Hoxha.
Buqetë lulesh mbi varrin e poetit
Prof. dr. Shyqri GALICA Veprat letrare
Redaktor përgjegjës Për ty, Prishtinë, 1955, 1963, 1967
Ora 18 në Prishtinë: Dita e re, Prishtinë, poezi për të rinj, 1966
Abdyl KADOLLI
Akademi letrare Bardi i rilindur Avsha Ada, Prishtinë, 1971
Adresa elektronike Vjersha, Prishtinë, 1973
Ligjërojnë poetët Brigjet, Prishtinë, 1981
lshk-metafora@hotmail.com
Mob. 044 158 324 & 049 210 542 Shpallja e laureatit të çmimit letrar Rini e kuqe, Prishtinë, 1984
Në mes të dashurisë dhe urrejtjes, Tiranë, 1986
Esad Mekuli për krijimtarinë letrare Dita që nuk shuhet, Prishtinë, 1989
Tirazhi 1000 copë
Lumi Drin të shkrimtarit. Qëndresë urtësie, ASHAK, Prishtinë, 1996
2 M e t a f o r a / n r. 1 / n ë n t o r 2 0 1 0 M e t a f o r a / n r. 1 / n ë n t o r 2 0 1 0 3

3. Poezitë e lauruara Ora e Lidhjes
Juria letrare e festivalit ndërkombëtar të poezisë Drini poetik, e përbërë nga dr. Faik Shkodra, dr. Kastriot Gjika dhe dr. Begzad
Baliu, ka lauruar me çmimin letrar Metafora këto poezi:
Metafora I Metafora II Metafora III
Merxhan AVDYLI Agim VINCA Sabahate BYCI
LUFTA E FUNDIT NË KOSOVË SHTËPI E LIDHJES LIDHJA E PRIZRENIT
Sabile KEÇMEZI-BASHA Bardhyl LONDO Rushit RAMABAJA Para luftës së fundit në Kosovë E vogël në hapësirën e gjerë të qytetit Mbi shuplakën e djathtë
Shqiptarët kishin dy ideale por e madhe në kujtesën e kombit Të skuqur gjak
ANATOMIA E PRITJES PIKËLLIMI I PARGËS PANDORA E PIGMALIONI Mësimet e gjata shkollore midis shtëpive të tjera të zakonshme Si me-e edha pa gozhda
Për kalimin e jetës nën robëri ngrihesh ti - Kalimtari i rastit
Dhe ëndrrat e tyre shekullore Shtëpi e Lidhjes I HISTORISË,
Më 1878, Pikë pikë pikojnë pikëllim pishat e E ndiej se tashmë kurrkund s’je
Për ndërtimin e jetës në liri Dhe sa herë vij në këtë qytet I jetës së tij qëllimisht
Patëm dhënë besën Pargës, As në shira, as në ylberët lulimtarë
më del përpara si ndonjë nënë e mirë. Ose edhe jo!
Se kurrë nuk do të lejojmë dëbora derdhet dredhave dritujë deri As në trumbën e zërave të telefonit
Kur krisi lufta e fundit në Kosovë Aty pranë rrjedh një lumë Dorën ta zgjat
Që korbat në deltëdet. As në të qarën zymtore të erës. Gjuhën ta fal
Të na grisin ëndrrat. Endem.Ecij. Shqiptarët mençurisht si gjithnjë përballë ngrihet një kala
Egërsinë e robërisë e sfiduan Lumi flet Si dhuratë shpirti nga vetë ZOTI
Ecij.Endem. Po të kishe qenë në fillesën e zjarrit
Më 1912, Endacak. Emigrant. Kjo vjershë do të të merrte me vete Dhe sërish dy ideale i ndërtuan Kalaja përgjon Dhuratë
Atje... afër detit Jon E do të të jepte shpirtin si statujës Për ikjen nga lufta me shpejtësi Ti hesht Fetus enkas
Patëm thënë Trishtimi trondit tej e tej tejzat time E dashurimta zemër e Pigmalionit. Dhe për fitoren e së shenjtës liri. heshti dhe unë Krijuar për ty
Se... Gjithsesi... një ditë trupore. (dashuria nuk thuhet me fjalë). Bijë Nënëmadhe imja Kosovë,
Do ta qepim perënditë pellazgjike paralajmërojnë Dhe anemonë o flutur po të kishe qenë Kur u krye lufta e fundit në Kosovë E vogël në hapësirën e paskaj të atdheut I fal edhe shpresë
Lëkurën e grisur të ATDHEUT. profeci përmbytjesh, Prilli do të ta mësonte lojën e ngjalljes Shqiptarët u kthyen fitimtarë por e madhe në kujtesën e kombit Kohës
Mbi idealet e tyre ngadhënjimtarë midis shtëpive të tjera të zakonshme Mburojë
kryqëzata kryqtarësh, E nga çmendja ime do të të krijonte gruan.
Duke shkelur deri në shpërfillje ngrihesh ti - Klithjes për shpëtim!
Më 1945, tjetërsim tempujsh,
Ikjen biblike dhe mësimin e robërisë Dhe sa herë vij në këtë qytet Sa zemërgjerë të kam Ty
Shumëçka u bisedua eksode endjegjata, E ndiej se ndoshta kurrë s’më ke ardhur
Ëndrrat e moçme dhe bimën e lirisë. më del përpara si ndonjë nënë e mirë Oj Nënë,
Por minjtë e fushës dëbime dodonash. Mbete me Pandorën kutinë duke hapur Oj Nëna ime Kosovë -
Na i hëngrën gishtat O mbase si Sahara beronjë qëllove. Shtëpi e Lidhjes,
Moj loke! Vëndrezulltat T(Ll)aboresh
Në hapsane pritjesh. Kafenetë kanatat kthejnë në kapakë I bashkëdyzimeve
katafalkesh Po qaj që s’u linde për botën pa Mort - ndarje komponentesh
Prizren, 10 qershor 1978
Më 1999, kapërdijnë klientë, Ku do të bohemoje me zotat rrufetarë Të së kaluarës në TERR-A
Gjymtyrët në helmeta i shndërruam kapërdijnë këdo që kalon, E Bardi do të të vishte me të kangjeles Histori e shkruar
Në shpinë vizatuam hartën e atdheut të parin,pa dyshim, mua mërgimtarin, vetëtima. Kronikë e pavdekësisë,
E në gjoksin e Adem Jasharit ithtarin e itakave. Çfarë kënaqësie kemi sonte
Rrëzëllente DIELLI i përflakur. Gëzohu -
Endem. Ecij. Natyrë së bashku
Më 2008 Ecij. Endem. Lidhja e Prizrenit
Historia pësoi metamorfozë, Varvithisur,vrervrerosur, Ti krenaria
Anatomia e pritjes u shndërrua pa djep,pa deltëderdhje. E kokëngritjes sime pafund
Në nuse Me duvak të kuq Besa sa të ka hije
Dhe ADN-në e RRËNJËVE Pikë pikë pikëllimi im pikëllon pishat e Vrapimi Maratonomak në Histori!
E bartëm nën sqetull Pargës. Çfarë kënaqësie kemi sonte
Pargë, shkurt 2009 E gjithmonë
Së bashku PO-DO
LIDHJA E PRIZRENIT.
Lampertheim, Gjemani, 7. VI. 2010
Vrapuesja e Prizrenit, shek.VI p.e.r.
4 M e t a f o r a / n r. 1 / n ë n t o r 2 0 1 0 M e t a f o r a / n r. 1 / n ë n t o r 2 0 1 0 5

4. për t’i rënë murit Perandori i dha dorën Paranit të Tyre. Madje,
ndonëse rrënojnë mure Për Të, për Të, për Të,
e as sytë për t’i mbyllur Kishte shkruar shkresën. Kishte skalitur tituj, ndere.
kur vdekja zgërdhihet
para se ta hajë dikë apo vetveten… Në shëtitje paskan dalë PërmbiParanat, bythoret, bythanat,
Veshur e ngjeshur me petka të praruara, shik, të çmuara.
Në dëshirën e Lirisë për të mbetur Liri Kanë byzylykë, perla, unaza të arta, grada shumë të larta.
le të mbetet kujtimi për mua… Mbajnë bastunë të shtrenjtë, qëndisur me flori. Zili! Zili! Zili!
Shkreptima, Vetëtima, Flakërima dhe Vezullima,
Xixa, Xixa, Xixa, Xixa, Xixa, Xixa, Xixa, Xixa,
Diell, hënë, yje, të verbuar, rrugën kanë harruar.
Erdhën, Erdhën, Erdhën
Abdyl KADOLLI Kadrush Radogoshi Ukë Zenel BUÇPAPAJ Ardhacakët.
Dehen, Dehen, Dehen
QERSHI E PRIZRENIT TESTAMENTI I SOKRATIT ARDHACAKË, MIRË SE ERDHËT! Ardhacakët.
Ukshin Hotit Rende-rende këto sende
Vijmë për çdo mot te ti Kemi mbushur sheshe, rrugë, dritare, ballkone, tarraca. Kemi I kanë Shpirt e Sy e Mendje.
Kur skuqen qershitë, Kujtimi për mua le të mbetet hipur nëpër pemë.
Ti na pret te dera në dëshirën e fëmijës për t’u rritur Po presim. S’na zë vendi vend. Foltarët tanë s’mbajnë fjalime
Paska çelur vera! në dëshirën e plakut për t’u bërë i ri Si përditë,
në hapin e parë apo të fundit Erdhën, Erdhën, Erdhën Nuk flasin,
Ti na pyet nga vijmë, të Maratonomakut Ardhacakët. Dhe fjalët i shtypin me dhëmbë,
Me Drinin ilirik erdhëm në kumtin për fitoren Milaim BERISHA U tretën, U tretën, U tretën Grij, gëlltit,
Shkumbinin e Vjosën në vuajtjet Endacakët. Ujshëm, vrullshëm,
Vardarin Valbonën. e Laookontit pasi përbuzi tradhtinë Qentë e rrugës, përkthyer në sallam. Sa s’plasin –
e Prometeut pasi kundërshtoi perënditë…
NË EMËR TË DASHURISË
Urdhër dhanë Paranat tanë. Fjalët, të mjera, jetime,
I vranë. I hamë. S’na hanë. Çjerrë, cunguar, ngujuar,
Vijmë e këndojmë për ty Zgjohuni, Ju të rënët, Ju të mirët
Kujtimi për mua le të mbetet Zinxhirë, pranga, në këmbë, në duar,
Himnin e lirisë, Të kuvendojmë sonte deri vonë,
në detin e përmallimit Vdekja ka rënë në Kuvend. Kuvendin e kanë kapluar orgazma Në qeli, në vetmi, zatetë
Dhe habitemi shumë Për Shqipërinë, Kosovën, Çamërinë…
në majën më të lartë të malit frike. Te heshtja a te gënjeshtra,
Si i zure burrat e dheut! Me Ju të mëdhenjtë, me Ju martirët
ku kurora e reve të bardha mbretëron As gëk as mëk. Thjesht pupla në jastëk. Kuvendarët rrinë S’i lënë të thonë asnjë të vërtetë.
Mu në zemër të Mëmë-Dheut tonë!
ku nuk kanë çka të lypin sus. Pa rend dite për ligje. Ardhacakët i kanë sjellë me vete
Ti na pyet a u vu çatia ata që u merren mendtë në vigje. Tonat mbytur në pus. Erdhën, Erdhën, Erdhën
Si u shkrua historia? Të përqafohemi sot si dikur,
nga lartësia. Ardhacakët.
Ah mbetën tutje-tehu Pranë Drinit…Vjosës, Shkumbinit,
Erdhën, Erdhën, Erdhën Ardhacakët
Cepat e shamisë! Për fluturimin e lirë të zogjve –
Kujtimi për mua le të mbetet Ardhacakët. Nuk e honepsin gojëtarinë,
Në emër të Dashurisë, të amshimit
në syrin që shikon Ardhacakët s’kanë pse të blejnë Në kuleta kanë futur Parinë.
Vijmë për çdo verë te ti Për shëndetin e mirë të Malësorëve.
diellin kur lind me ndriçim hyjnor Çorape, Mbathje, Kanotiere, Këmisha, Shami Dore.
Kur lëkuqen qershitë, lulet kur çelin e zemrën ia falin bukurisë Ç’u duhen? Kanë Kuvendarët. Ç’është ky durim, kjo qetësi?
Ti ndrit aurolë amshimi që udhëheq të dashuruarit Kuvendarët s’kanë pse të ruajnë (Sa e butë është bërë kjo njerëzi.)
Në tempullin e dashurisë. T’i shpalosim dëshirat, ëndrrat,
në marshimin e tyre të gjatë Liri, Barazi, Vëllazëri, Fëmijë, Shtëpi. Pse nuk zbrazen sheshe, as rrugë, as dritare, as ballkone,
Që na mësuan të zgjohemi
për ta vrarë vetminë Ç’u duhen? Kanë Ardhacakët. as tarraca, as pemë, me shpejtësi dhe mbytur në lumturi,
Në netët tona të gjata:
për ta mbytur pikëllimin… njerëzit nuk kthehen në shtëpi?
Drejt mëngjeseve të kaltra,
Drejt horizonteve të largëta. Perandori u ngrit.
Kujtimi për mua le të mbetet U ngrit para Ditës, para Gjelit. Erdhën, Erdhën, Erdhën
në çdo fluturim që dëshmon Perandori u ngjit. Ardhacakët.
Me Ju të rënët, me Ju të mirët
se liria është e vërtetë U ngjit fort te dera e Qytetit. Më të shpejtë se drita. Më të beftë se hija. Rrufe për së
Me Ju të mëdhenjetë, me Ju martirët,
vetëm kur ke mundësi ta ushtrosh kthjelli.
Dhe kështu prore duke çarë stuhinë,
artin e fluturimit Perandori nusëroi. Nusëroi për bukuri – Fronin e Madh, Hijen Sapo kthehen, pa u mbushur me frymë, mërgimtarët tanë
Mbi supe kishim – Kosovën,
në një qiell tjetër e Rëndë, Kokën e rrasur në Kurorë, Këmbët e ngulura në thonë:
E në zemër – Shqipërinë…
të pikturuar nga piktori gjenial Kombin e gjorë – - Hiqni çdo lloj sikleti. Ardhacakë pa ardhur s’mbeti. Janë
para se të trokasë Perandori kurvëroi. Kurvëroi gjithë hijeshi – Vithet me tule, zbrazur toka dhe deti.
në dyert e përjetësisë… zbuluar, Dhuratë për luftën e fituar –
Erdhën, Erdhën, Erdhën Ardhacakët. Të gjithë këtu janë të
Kujtimi për mua le të mbetet Erdhën, Erdhën, Erdhën Ngratët.
Filigran i Prizrenit
në kronikat e shkruara Ardhacakët. Hë! Hë! LUM SI NE! Fituam. Shpëtuam Atdhe, Komb, Fytyrë, Besë, Fe.
për ata që kokën nuk e kanë LUM SI NE!
6 M e t a f o r a / n r. 1 / n ë n t o r 2 0 1 0 M e t a f o r a / n r. 1 / n ë n t o r 2 0 1 0 7

5. Nuk mund ta shihnin syrin e kohës bregut të dy lumenjve të mi shekuj Kisha Lidhjen e Parë dhe të Dytë isha Llucë e shi përpara,
Para fytyrës suaj dritë –hënë. mbi ujin e vetullës bjeshkore kryeqytet. Prapa ngricë e borë,
rri dhe sodis Nëpër zhgan ujqish
Syri i kohës s’di nga shkoi të shkuarën të sotmen të ardhmen Isha me zejtarë kam kulturë e toler- Rrugës për në Vlorë.
Fjalët tuaja u përhapën çdo natë ancë për fe e për atdhe
Të mos mbesë në mes të udhës Ëndrra. shoh ushunjëzat Tek unë lindën teatri, radio, “Zëri” e Vit bëhej dita,
E unë kam ëndërruar për ju aq shumë që s’i ngop “Rilindja” e madhe. Shekull një natë,
Se dashuria nuk ka mort gjaku im shqiptar Llucë, acar e shi,
M’i more të gjitha të gjitha pos mad-
Në epitaf mungon mbishkrimi i kësaj toke. gjaku im i shekujve Breshër e shtrëngatë.
hështisë
gjaku im kalvar E mbajta më të mirin “Agimin”, “Agimin
me karvanparët e së keqes në ballë. Shqipëria në Vlorë
e Lirisë”. Shkrifej në Diell të ri,
o Bac o Bac Prapë te ti pas njëqind vjetësh e hap Prapa ngricë e borë,
Bedri HALIMI si pas Luftës së Dytë Ganimete PODVORICA gjoksin Qershori Para llucë e shi.
po na bëjnë Unë me laps në dorë pres agimin të të
më butë shpinën se barkun. EMBLEMË shkruajë Nëntori. Trimin nuk e çeli
NË KOHËN E SËMUNDJES Ditë e parë në Vlorë,
SË MADHE Si pas Luftës së Dytë
lisin po e shkyen Shtëpi e Lidhjes së Prizrenit Për Ty njëqind vjet zjarr në zemra e lot Ditë e dytë s’ia pa
pyka e degës së vet Shenjtëruar damarëve për tokë në sy janë ngrirë Plisin bardhë si borë.
fragment Qirinjtë në shandanë u mbajtën të
medet medet Bac Rrugës së përvëluar nga gjaku zemër e
medet… guxim i fale ndezur në fshehtësi. Ditën e tretë Dielli
Ymer Prizrenit, Abdyl Frashërit dhe Ndiqte retë në Vlorë,
Shtrëngove fort dorë më dorë plis më
krerëve të tjerë të Lidhjes Për Ty ndërtesë e vogël lapsit e letrës i Bubullimë prapa,
Burojë, maj 2010 plis
gjëmon historia Fërfëllizë e borë.
Zinxhir i gjatë kufijtë e shqipeve t’i
Në mes syve tuaj pashë Feniksin Për oratorët kushtrimet e luftëtarëve
mbrojë
Si po e shikonte fytyrën e Atdheut dhuratë pavdekësia. Plaku i Pavarësisë
Tafil DURAKU Ninullat e kreshnikëve të këndoheshin
Kaq kohë për ne ndatë Me Flamur në dorë,
pranë djepit. Lisat me zemër të ngrirë ju përkundën
Në janarin e Acarit të Zi Biri i Kosovës
SI PAS LUFTËS SË DYTË Në mure guri ndezte dritë shkëlqimi ju mbajtën madhorë
Nuk e di kush ju deshi Plisin Sharr me borë.
Stërgjyshërit për të na lënë trashëgimi Bushtrica u pëshpëriti për gumëzhimin
Në ishit të fshehur apo të ri’.
Gjakun tim sot Eshtrat e bërë shkrumb djegur prush e zogjve gazmorë. Shkrihen në përqafim
si pas Luftës së Dytë në shpirt
Në kohën e Sëmundjes së Madhe Si vëllezër të vërtetë,
Për neve deshën që kokën të mos e Shiu i lagu, bora u zbardhi flokë e
As këngë s’u këndua për udhën e po e pinë ushunjëzat e zeza Zjarr e afsh në gji,
ulim kurrë. mjekër këtu e atje larg
ngushëllimit të Drinit të Zi, Zhdavaritin retë.
e këtej ushunjëzat e bardha Sot ç’po e prish dorë besë kanun, Dielli i rreshku, acari nuk iu trembi,
Në tokë zëri nuk vdiq
të Drinit të Bardhë Sa të mjerë jemi, o sa të mjerë! bëtë rojë në atë prag.
Kujtim dashurie mbeti Afshin e Kosovës
Në peizazhe të gjalla. se ushunjëza janë Isa derdh në Flamur,
e veç gjaku im i ngop. Shteg mali ballin,
E Dritaret e gjakut tuaj Gjoksin sikur furrë.
Mbetën pasqyrë gjithmonë për burrat E kur takohen pragmotesh
Këngë solemne e testament Liqenit të Thjerrzës Behram HOTI Afshin e Shqipërisë
Për çaste mëngjesi ushunjëzat kameleone bëhen E derdh në Vlorë,
Që Lulet e Mykut të mos kenë mbrëmje si pas Luftës së Dytë. UDHËS SË ATDHEUT Edhe njëqind vjet
feste Edhe pas kësaj lufte ushunjëza Prapa ngricë e borë.
Edhe pse nata shkoi, gjakun tim kërkojnë prore Drita SHIU era dhe kulmi i shtëpisë
Shkurtesa pyeti ç’është ky zë në Prishtinë Shkup Preshevë Janë këngët e barkës sime Njëqind vjet dimër,
Në mesditën e vonshme. në Tiranë Podgoricë Tivar Ulqin… Udhës për Janinë e Prevezë Njëqind vjet verë,
Lisat e Azemit e të Ademit Diell Vlore andej,
Qetësi është sonte E unë lind diell i ri në horizont Janë Metaforat që krasiten Këndej zi e terr.
Kam nevojë të fle zbres në Prizrenin legjendar U ngjiten gurorëve drejt maleve të
E një zë nga dëbora me Orën Shqiptare të Lidhjes lisave Salajdin KRASNIQI Avni DEHARI Afshi i Shqipërisë,
Dërgon fjalë për kalimtarët: për herë të parë përmot Shtegtojnë si guri në madem. Dielli lot në Vlorë,
në manifestimin ndërkombëtar të RRAPI I PRIZRENIT DIELLI LOT NË VLORË Shkrinin në Kosovë
Gëzuar Ditëlindjen Miq Dëgjova lisat si flisnin në Preshevë
Gjithmonë për herë të parë! poezisë Prej dege në degë udhës së atdheut Nuk të xhelozoj pse je më i madh Akull shekullor.
valëve të Drinit Poetik Deri në Krajë e Tivar. Unë isha shumë para teje edhe të Para llucë e shi,
E Kopetë e ujqërve rrjedh e gjëllin qenia ime. tjerëve i madh. Prapa ngricë e borë, Rruga për në Vlorë
Rrëfejnë përvojat Fërfëllizë e llucë, Pa llucë e pa shi,
Orën time të poezisë zgjoj Unë jam modest Selman Riza më pati Isa për në Vlorë. Shend e verë përpara,
Duke ikur barbarët
hapur Universitet Prapa Diell i ri.
8 M e t a f o r a / n r. 1 / n ë n t o r 2 0 1 0 M e t a f o r a / n r. 1 / n ë n t o r 2 0 1 0 9

6. Lidhja Shqiptare e Prizrenit në letërsinë shqipe
Shqiptare e Prizrenit bëhet, ashtu, ngjarja revolucionare që edhe në gjuhën shqipe, ato përmbushen me sukses afat- shekujsh, kurse Lidhja Shqiptare e Prizrenit është ngjarja
rreth një ideje-idesë së çlirimit kombëtar në planin politik gjatë vetëm pas Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. që këtë proces e çliron më tepër dhe, njëkohësisht, e ori-
dhe rreth një ideali estetik – idealit të krijimit të letërsisë enton më qartë. Koha që shënon Lidhja Shqiptare e Prizre-
kombëtare, në planin mendor, i integron, i shpejton dhe i Kultura e popullit shqiptar emancipohet nit është kohë e takimit më të fortë, më të ngushtë dhe më
përforcon proceset e filluara të etapës së parë të Rilindjes si kulturë kombëtare gjallërues të letërsisë dhe të jetës, të artit dhe të botëkup-
Kombëtare. timit; ajo është kohë e zgjidhjes së çështjeve më qenësore
Në qoftë se në fillimet e Rilindjes, idetë iluministe të përku- të kombit, e ndryshimeve revolucionare në ndërgjegjen,
Krijimi i opinionit kombëtar jtojnë iluminizmin volterian të shekullit XVIII mbi kulturën e në fatin historik dhe në jetën e tij të ardhshme. E në kohët
popullit, në gjuhën që e flet dhe e kupton populli, tani, pas e tilla, gjithmonë, arti dhe jeta, jeta dhe arti, nxiten, ndih-
Revolucion iluminist, kulturor dhe letrar në fillimet e saj, Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, iluminizmi edhe më tepër, mohen, frymëzohen që të shpejtojnë drejt përsosmërisë,
Rilindja Kombëtare merr karakterin e një revolucioni në edhe më shprehimisht, lidhet me alfabetin kombëtar, me që kurrë s’arrihet. Është, prandaj, e kuptueshme pse në
radhë të parë, politik dhe ideologjik pas Lidhjes Shqiptare gjuhën kombëtare dhe me hapjen e shkollave kombëtare. një aso situate historike letërsia dhe, në përgjithësi, kri-
të Prizrenit. Lidhja, gjithsesi, përgjithëson Rilindjen duke E shtruar përpara me gjuhën predikuese të iluminizmit jimtaria shpirtërore e shqiptarëve shënojnë një lulëzim
Akad. Rexhep QOSJA
u futur në të gjitha shtresat shoqërore, në të gjitha rrafshet akoma të ndrojtur, çështja e kulturës kombëtare, si çështje cilësor dhe sasior të panjohur përpara. Duke shikuar nga
e jetës, të mendimit dhe të krijimtarisë, që asokohe mund gjuhësore, si çështje e shkollës, si çështje e alfabetit, më perspektiva historike bëhet e qartë, prandaj, se Lidhja
LIDHJA SHQIPTARE E PRIZRENIT të ekzistonin, në të gjitha format e aktivitetit kombëtar. në fund si çështje e kombit, tani nxirret në rrafshin e trajti- Shqiptare e Prizrenit e arsyeton teorikisht dhe e popul-
DHE LETËRSIA SHQIPE Përpara kësaj ngjarjeje shqiptarët nuk kishin dhe, objek- meve të shpeshta publicistike, në njërën, dhe të trajtimeve larizon në përmasa kombëtare një platformë ideologjike
tivisht, nuk mund të kishin opinion publik ose kulturor në politike, në anën tjetër. Mjet, në radhë të parë, i emancipi- dhe morale të pranueshme për të gjithë: e forcon dukshëm
Lidhja Shqiptare e Prizrenit është një ngjarje e madhe në his- përpjesëtime kombëtare. Për këtë arsye edhe veprat letra- mit të njerëzve, kultura tani është pikësëpari mjet themelor vetëdijen kombëtare mbi tiparet thelbësore të identitetit të
torinë kombëtare me ndikim të madh edhe në letërsinë dhe, re, shkencore a publicistike, të krijuara në gjuhën shqipe i vetëpohimit kombëtar. Çështja e kulturës, pra, kalon prej saj; e krijon opinionin kombëtar mbi bazën bashkëkohore
në përgjithësi, në krijimtarinë tonë artistike e shkencore. gjatë etapës së parë të Rilindjes, domethënë gjatë rrjed- sferës iluministe në sferën politike: përmes saj rilindësit të mendimit demokratik; i shpejton përpjekjet e hapjes së
hës romantike të letërsisë, mbetën gjatë, shpesh, deri në synojnë të zgjidhin problemin e identitetit kombëtar dhe të shkollës shqipe, të arsimit të popullit dhe të përvetësimit
Epoka që bashkoi rrjedhat e letërsisë shqipe vitet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit të panjohura prej një luftojnë propagandat e huaja, që përpiqeshin të shfrytëzo- të njohurive bashkëkohore shkencore; e themelon gaze-
rrethi më të gjerë lexuesish e, në disa raste, të panjohura nin faktin se shqiptarët u përkitnin tri feve. tarinë në kuptimin e saj bashkëkohor; e shpejton proce-
Lidhja Shqiptare e Prizrenit, si një organizatë politike, edhe për shumicën e krijuesve të tjerë. Kufijtë fetarë, apo Si edhe të gjitha lëvizjet me karakter ashtu të theksuar sin e modernizimit të gjuhës shqipe dhe të ngritjes së
me platformën e saj kombëtare politike, kulturore dhe administrativë, apo dialektorë, në momente të ndryshme kombëtar gjatë shekullit XIX, më në fund, si edhe të gjitha të veçantave dialektore në të përgjithshmen kombëtare.
filozofike, natyrisht të ndërtuar gjatë viteve të zhvillimit njëri më shumë apo më pak se tjetri, provojnë të shndër- revolucionet, që fillojnë, zhvillohen dhe realizohen në em- Qenien kulturore, shpirtërore të shqiptarëve, të rrezikuar
të Lëvizjes së Rilindjes Kombëtare e, në radhë të parë, rohen në kufij të shtrirjes së ndikimeve të autorëve, të rin e një qëllimi të përgjithshëm kombëtar apo shoqëror, gjatë shekujsh prej ndikimit asimilues dhe çintegrues të
të iluminizmit të letërsisë, është faktori mbizotërues, që ideve, të mendimeve, të pamjeve, të ndjenjave, të veprave apo kombëtar dhe shoqëror njëkohësisht, ashtu edhe Ril- tri besimeve, të tri shkollave dhe të tri kulturave, ajo ia
prej dhjetëvjetëshit të tetë fillon të ndikojë shprehimisht në të tyre. Lidhja Shqiptare e Prizrenit ndikon që indja Kombëtare Shqiptare fillon me shikime më të gjera, kthen vetes, duke i dhënë karakterin e qenies së formuar
bashkimin e rrjedhave të letërsisë shqipe. Për këtë arsye njëherë e përgjithmonë të tejkalohen këta kufij dhe i më universale, ndoshta më të paqarta, në mënyrë që, kombëtare. E trajtuar si nënkulturë latine, greke apo turke,
edhe mund të thuhet se ajo shënon kufirin ndërmjet dy tejkalon jo me pushtetin që, praktikisht, nuk kishte arritur dikur, në rastin konkret gjatë dhe pas Lidhjes Shqiptare kultura e popullit shqiptar emancipohet si kulturë kom-
etapave të letërsisë shqipe të Rilindjes: të etapës që po ta vendoste gjatë ekzistimit të vet të shkurtër – sado for- të Prizrenit, të përqendrohet në pikat thelbësore të pro- bëtare pikërisht në vitet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit.
kryhej dhe të etapës që po fillonte. Sado etapa e dytë fil- malisht kishte krijuar qeverinë dhe organet e saj – por me gramit të saj, domethënë në qëllimet më të drejtpërdrejta, Për të gjitha këto arsye është plotësisht e kuptueshme pse
lon me themelimin e Komitetit Qendror për Mbrojtjen e të vendosjen e një pushteti shumë më të fortë dhe më jetëg- historikisht më të rëndësishme, me karakter më të thek- Lidhja Shqiptare e Prizrenit i bashkon rrjedhat e letërsisë
Drejtave të Kombësisë Shqiptare në vitin 1978 – në planin jatë se ç‘është ai administrativ: me pushtetin e vetëdijes suar politik praktik. Në mungesën e institucioneve dhe shqipe të etapës para saj në rrjedhën qendrore të letërsisë
politik, dhe të Shoqërisë së të Shtypurit Shkronja Shqip, në vullnetare të njerëzve. Lidhja Shqiptare e Prizrenit krijon, të instrumenteve shoqërore, që vetvetiu bashkërendisin kombëtare shqipe. Duke ndikuar, ndërkaq, në strukturën
vitin 1879 – në planin iluminist, arsimor dhe kulturor, që ashtu, opinionin e vet në përpjesëtime kombëtare. Ç’është aksionet dhe orientojnë energjinë krijuese kombëtare; kohore të procesit të zhvillimit të kësaj letërsie, ajo do të
domethënë se fillon me theksin mbi aktivitetin politik dhe e vërteta, opinioni shqiptar prej fillimeve të Rilindjes kishte në mungesën e lirisë elementare për veprim në të gjitha ndikojë edhe në qenien e saj estetike.
iluminist, që kanë si mjet edhe letërsinë artistike, vetëm filluar të zgjerohej nën ndikimin e zhvillimit dhe të zgjerimit drejtimet, ata sikur ishin të detyruar t’i ngarkonin artit Për të gjitha arsyet e sipër thëna që dëshmojnë rolin e
Lidhja Shqiptare e Prizrenit është ngjarja që bën ndikim të të lidhjeve tregtare në hapësira më të gjera kombëtare, të gjuhës detyrën, me të cilën, në kushte normale, s’do saj të madh politik në historinë kombëtare dhe ndikimin e
gjithanshëm në letërsinë shqipe, të cilin gjatë shekullit XIX ballkanike apo evropiane, por tani ai kishte një karakter të ishte ngarkuar. Më në fund, edhe ata vetë, si individë, saj të madh në krijimtarinë ar tistike e shkencore, Lidhja
nuk ka mundur ta bëjë asnjë ngjarje dhe asnjë personalitet më gjallërues, më të përgjithshëm dhe më njësor: ishte kryenin role, të cilat, në kushtet e një zhvillimi normal Shqiptare e Prizrenit është bërë temë si e shkencës his-
krijues. Arsyet janë të kuptueshme. Duke filluar prej Lid- shprehje e një propagande të organizuar, të përpunuar, të historik, do t’i kryenin shtresa të caktuara shoqërore dhe torike, ashtu edhe e letërsisë dhe e ar teve tona të tjera.
hjes Shqiptare të Prizrenit, idealet e synuara të programit mbështetur në idetë, që shprehnin interesat e gjithë Kom- individë të vokacioneve përkatëse. Pikërisht për këtë ar- Për të, prandaj, do të shkruajnë poetë, dramaturgë, pro-
të Rilindjes, sikundër janë çlirimi kombëtar, ngritja arsi- bit. sye edhe mund të thuhet se ndikimi pozitiv, qoftë edhe në zatorë, kritikë, historianë të letersisë, duke krijuar ashtu
more, lufta për alfabetin, për gjuhën dhe për shkollën shq- Mjet themelor, si edhe kudo tjetër në atë kohë, me të cilin kuptimin thjesht cilësor, i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në poezi, poema, drama, tregime, romane, sprova, trajtesa.
ipe, lufta kundër ndarjes fetare, që ishin ngritur mbi bazën Lidhja Shqiptare e Prizrenit krijon opinionin, janë shtypi, letërsinë shqipe – në shkencën dhe në kulturën kombëtare Kur janë krijuar, çka është thënë në to dhe çfarë vlere le-
e iluminizmit kombëtar, të historizmit dhe të folklorizmit, publicistika dhe poezia. Si institucion i propagandës poli- përgjithësisht – është shumë më i madh dhe shumë më trare ar tistike a shkëncore kanë këto shkrime mbi Lidhjen
bëhen përmbajtja më e shpeshtë, te disa autorë e vetme, tike dhe kulturore, gazetaria në gjuhën shqipe i detyrohet nxitës. Lëvizja e Rilindjes Kombëtare është proces i zgjim- Shqiptare të Prizrenit do të mësojmë në kumtesat që do
e letërsisë shqipe, madje e krejt letërsisë, që përcakton ndikimit të drejtpërdrejtë të Lidhjes Shqiptare të Prizre- it të energjisë së mbledhur, por të frenuar kombëtare gjatë të dëgjojmë.
fizionominë e saj tematike, stilistike dhe ideoartistike. Mbi nit. Megjithëse edhe në etapën e parë të Rilindjes bëhen
të krijohen gjinitë, llojet, tipat letrarë, mikrostrukturat dhe përpjekje për nxjerrjen e ndonjë gazete, që do të trajtonte
markrostruktura e letërsisë dhe i nënshtrohen një ritmi çështjet shqiptare në gjuhë të huaj, ose që do t’i trajtonte
të zhvillimit shumë më të shpejtuar sesa përpara. Lidhja
10 M e t a f o r a / n r. 1 / n ë n t o r 2 0 1 0 M e t a f o r a / n r. 1 / n ë n t o r 2 0 1 0 11

7. Agim Vinca, të shkruar në 100-vjetorin e kësaj ngjarjeje mad- bëjnë edhe mjetet shprehëse tejet origjinale, ligjërimi alegorik Dita jonë e madhe sa një histori
hështore. Kështu, sipas poetit, Shtëpia e Lidhjes është dhe sidomos përshkrimet e përjetimeve që zgjon prania e saj Ag i lindur n’parzma mbushur plot me shpresë
në jetën tonë: Gjithsesi njëra ndër poezitë më interesante me këtë temë është
E vogël në hapësirën e gjerë të qytetit edhe Lidhja e Prizrenit e Milaim Berishës, po ashtu e datuar në
Por e madhe në zemrën e kombit. Prej vatrës në vatër njëqindvjetorin e kësaj ngjarjeje madhore në historinë tonë. Në
Dhurata e ngrohtësisë së pritjes këtë krijim natyrshëm ndërthuren legjenda dhe historia, guri
Përmasa ideore e emocionale e Shtëpisë së Lidhjes, Ndalet shpesh pranë nesh i legjendave dhe muri i historisë, por, gjithashtu, është i pra-
përveçse është e madhe kundruall qytetit të Prizrenit, ajo - qëndron gatitu pranë portreteve të Lidhjes nishëm edhe çasti i evokimit që lidhet me kohën e lindjes së
shfaqet e tillë krahasuar edhe me Atdheun: Në shkallët e gjata të pritjes poezisë. Pa dyshim njëra ndër gjetjet më interesante, e gjith-
Emri ynë roje sesi origjinale, poetike sa i përket perceptimit të Lidhjes së
E vogël në hapësirën e paskaj të atdheut Kaloi edhe nëpër tunelin e Procesit Prizrenit është e këtij autori. Fjala është për shprehjen antite-
Por e madhe në zemrën e kombit. Pranë dashurive shndërrohet në urë tike dhe mjaft domethënëse Lashtësi e re. Ky riciklim i lashtë-
Zemra e florës e ushqen sisë dhe i historisë së Kuvendit të madh shqiptar shfaqet në
Prof. dr. Hysen MATOSHI Poeti e cilëson Shtëpinë e Lidhjes edhe me shprehje të zgjed- dielli prore ia tregon rrugën përvjetorin jubilar si shpresë për një zgjim e për një rilindje të
hura: ajo është për të një nënë e mirë, madje edhe një loke. edhe dashuria jonë po feston vërtetë:
Sot fjala jonë – qytet i kremtes së madhe
LIDHJA SHQIPTARE E PRIZRENIT Si shtëpi të kujtesës, përkatësisht të historisë, do ta çmojë ecën dhe hyn në histori të re.. Imazh Hyjnor. Tokë e lashtë. Lashtësi e re. Bukuri
NË POEZINË SHQIPE edhe poeti tjetër i njohur shqiptar Xhevahir Spahiu në krijimin o jetë –
Në Prizren: Përkushtimi për të krijuar vepra të arrira artistike për Lidhjen Ti më je: Lumë që s’ndalesh Shqipja ime dhe Zgjimi
Në jetën e shqiptarëve Lidhja e Prizrenit shënon përpjekjen e Shqiptare të Prizrenit nuk i ka munguar pjesës më të madhe ynë i vërtetë!
parë për ta unifikuar potencialin mbarëkombëtar drejt bërjes I pyeta rrugët e Prizrenit të autorëve tanë. Madje, ka pasur të tillë që e kanë sprovuar
së Shqipërisë më vete. Prizreni edhe sot mbetet reminishenca - Ku po më çoni ju? fuqinë e tyre imagjinative në format më kërkuese standarde Gjatë punës për këtë kumtesë u binda se, përveç autorëve që
më e denjë e ngulmimit mbarëshqiptar për të frymuar natyr- Ato ma morën zemrën për dore të poezisë. Duke pajtuar lirinë poetike me një formë të kodifi- u zunë ngoje, ka edhe shumë të tjerë të cilët Lidhjen Shqip-
shëm si komb në një strukturë organizative shtetërore, që do Dhe më thanë: kuar të shprehjes, dy gjëra këto vështirë të pajtueshme, poeti tare të Prizrenit e kanë pasur burim frymëzimi dhe objekt të
të shtrihej në kufijtë etnikë. Prandaj, është e kuptueshme pse -Këtu. Enver Gjerqeku, nëpërmjet kurorës sonetike Rrënjë lashtësie, përsiatjes poetike. Pa u ndalur në përgjithësime të tjera, dua
në veprimtarinë tonë politike, shoqërore, kulturore e tërësore me nëntitullin Lidhjes së Prizrenit, na ka ofruar një krijim me të theksoj se një antologji e poezisë shqipe me këtë temë,
kjo ngjarje ka peshë të veçantë, jo vetëm si histori, jo vetëm si Tek kjo shtëpi e historisë. vlera antologjike në poezinë tonë. Mjeshtri i sonetit gdhend me përveçse identifikim i vlerave ndër me të arrirat poetike, do të
aktualitet, por edhe si formulë magjike, si një mantër identifi- durim vargun, qëmton fjalët bartëse të idesë dhe njëkohshëm ishte përjetësimi më i mirë poetik e artistik i ngjarjes më mad-
kuese e synimeve shqiptare që pandërprerë përsëritej sa herë E pyeta majin: u përgjigjet kërkesave rigoroze të rimës e të metrit; krijon hore në jetën e përbashkët të kombit tonë, i Lidhjes Shqiptare
që ndodheshim në rrugën e lirisë dhe sa herë që gjendeshim - Ku je ti, sonetin, por edhe ciklin e soneteve, kurorën e soneteve me të Prizrenit.
vetëm një hap larg humnerës. Poetët shqiptarë, në mënyrë të Ti ku je maj i blertë? magjistralin a sonetin mjeshtëror të kurorës. Bukuria plastike ____________
veçantë, do t’ia kushtojnë krijimet e tyre këtij qyteti të lashtë, -Ja, rreth e qark kësaj shtëpie, e formës do të ishte krejtësisht e pakuptimtë në rast se kjo 1Agim Vinca, Letër Zotit / Poezi të zgjedhura, Toena, Tiranë, 2008, f. 44.
ruajtës besnik i shtresave interesante kulturore. Përtej rëndë- 2 Po aty
derdhur i gjithi tek ky plep... kurorë sonetike nuk do të kishte vargje të këtilla mjeshtërore: 3 Xhevahir Spahiu, Poezia shqipe, “Naim Frashëri”, Tiranë, 1990, f. 85-86.
sisë kulturore, vlerave të padiskutueshme përfaqësuese të ko- 4 Muhamed Kërveshi, Kundruall, “Rilindja”, Prishtinë, 1980, f. 12.
hëve dhe përkatësive të ndryshme, Prizreni në poezinë mod- Tek ky plep, tek kjo shtëpi, Ti o Lidhja jonë – më e shtrenjta besë 5 Enver Gjerqeku, Guri i lashtë (Poezi e zgjedhur), AShAK, Prishtinë, 2006, f. 127.
erne shqipe do të kthehet në një metaforë, kuptimi bartës i së ku dhe bilbili këndon shqip. Vatra jonë e ndezur për mik dhe njeri 6 Milaim Berisha, Pranvera në Prishtinë (Poezi të zgjedhura), “Era”,
cilës do të jetë bashkimi kombëtar. Prishtinë, f. 40.
Lidhja Shqiptare e Prizrenit do të bëhet temë e preferuar e Streha e moçme njëqindvjeçe
poetëve tanë, sidomos në 100-vjetorin e saj, të shënuar me në prehër mbante një fëmijë.
aktivitete shkencore dhe përgjithësisht shoqërore të kohës.
Klima e tillë e solemnitetit të përvjetorit jubilar do të fitojë edhe Unë iu afrova dhe e pyeta:
më shumë peshë nga konteksti disi më i favorshëm shoqëror, -Pa thuaj xhaxhit, ç’emër ke?
që rezultoi me disa avancime të shqiptarëve nën ish-Jugo- I vogli tha:
sllavinë federative. Ndryshimet në statusin e Kosovës kishin - Atdhe.
krijuar shpresën se procesi i filluar do të konvergjente në mjaft
pika me programin e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Teknika e dialogimit të poetit me rrugët e Prizrenit, me majin
Në perceptimin poetik aktualizimi i kërkesave të programit të dhe me një fëmijë, e shoqëruar edhe me përshkrime domethë-
Lidhjes Shqiptare dhe konteksti i kohës ushqenin simbiozën nëse të shtëpisë historike, e cila këtu paraqitet si strehë qind-
emocionale e racionale, për dhënien fund të robërisë shek- vjeçare, e bëjnë këtë poezi një krijim të veçantë – një lirikë të
ullore. Kështu, në krijime të kohës shpaloset krenaria për të rrëfyer, brenda së cilës nuk është vetëm përjetimi i subjektit,
kaluarën – për aktin historik të Lidhjes, por edhe shpresa se por është edhe e ndodhura, epizmi i saj. Pa dyshim, shprehja
programi i lirisë së atdheut në përmasat e tij etnike do të bëhej ma morën zemrën për dore është përgjithësisht ndër vargjet
realitet. Shtëpia e Lidhjes, simboli i krenarisë kombëtare, do të më të bukura e më inventive të Xhevahir Spahiut.
trajtohet në mënyrë të veçantë. Përmasat e saj në perceptimin Qyteti i kremtes së madhe që lidh skajet e dy shekujve, në
poetik janë interesante: Përmasa e saj lëndore nuk korrespon- vizionin poetik të Muhamed Kërveshit është shpresa për
don me përmasën që ka ajo në kujtesën e kombit, përkatësisht rrugëtim në një histori të re. Krijimi i tij Lidhja e Prizrenit nuk
në historinë e tij, sikundër e gjejmë në njërën ndër poezitë me është karakteristik vetëm për kthesën e paralajmëruar, që do
këtë temë. Fjala është për krijimin Shtëpia e Lidhjes të autorit ta shënojë 100-vjetori i kësaj ngjarjeje madhore, por të tillë e Sami Ahmeti, Vatra ballkanike
12 M e t a f o r a / n r. 1 / n ë n t o r 2 0 1 0 M e t a f o r a / n r. 1 / n ë n t o r 2 0 1 0 13

8. rike të heronjve të luftërave të Lidhje Shqipare të Prizrenit, siç poetike, sepse kështu paraqitet ajo që është thelbësore, që
Luftërat e kohës së Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në shumë janë; Mic Sokoli, Smajl Hyseni, Smajl Mehmeti, Col Delia, Ali që kushtëzohet edhe nga rrethanat specifike të entitetit të
vise quhen “lufta të miletit”. Ndërkaq kënga jonë popul- Rexha, Hysë Bajri e shumë të tjerë, përveç situatave të reja veprimeve të përgjithshme, sepse këtu nuk vepron më in-
lore ka vënë në dukje fare qartë se ushtria popullore e Lid- që i karakterizon figuaracioni i veçantë poetik, hasim edhe dividi, po një populli i tërë, “djemt e mimleqetit” (djemtë e
hjes Shqiptare të Prizrenit përbëhej kryesisht nga masat e ripërtëritjen e ndonjë toposi të ngjashëm me atë të finesave atdheut - kjo shprehje përdoret për herë të parë në këngët
fshatarësisë: të artit mesjetar të këngëve arbëreshe. tona, që flasin për vrasjen e Mehmet Ali Pashës në Gjakovë).
Veç gjashtë dit n’ mujsh me qindrue, Shumica e këngëve që u kushtohen ngjarjeve të Lidhjes Shq- Heroizmin dhe veprimet luftarake të djemve të atdheut, me
fukaraja opngat sa t’i marojnë, ipare të Prizrenit janë të shkurtra. Kështu kënga, si manifes- gjithë përpjekjet e Abdullah pashë Drenit që të arsyetohet
i madh e i vogël qatje domë me dale… tim shpirtëror, është kufizuar shpesh në transponimin artistik në emër të normave tradicionale për mbrojtjen e mikut në
gjallë s’ ja lshojmë Plavën as Gusinë! të situatave, të rrethanave dhe të ngjarjeve nëpërmjet vepri- shtëpi, i paraqet si vendime të prera të popullit një nga figurat
Këngët popullore të kësaj periudhe, ndonëse inkuadrohen në meve të veçanta të heronjve, të cilët në momente kulmore e dalluara të kësaj lufte, Islam agë Batusha:
traditën e mëparshme të krijimtarisë sonë gojore të Rilindjes përfaqësojnë drejtpërdrejt masat ose me anë të përfaqësimit Me i pasë kraht me fluturue,
Kombëtare, shikuar nga aspekti i strukturës së tyre poetike simbolik paraqesin kohezionin e forcave në viset shqip- gjallë prej kulls s’ju lamë me shkue;
dhe i mënyrës së intensifikimit të shprehjes, ndryshojnë mjaft tare dhe lidhmërinë e veprimit të tyre në situatat kur është gjallë prej kulls pashën s’e lamë.
Prof. dr. Sadri FETIU nga këngët e tjera epike që u kushtohen ngjarjeve para dhe e domosdoshme të mbrohen interesat e atdheut. Prandaj, S’e lamë pashën kurr për t’gjallë!
pas kësaj periudhe. Midis këngëve që janë mbledhur në viset mënyra se si poeti popullor i qaset objektit të frymëzimit të
VEÇORITË ARTISTIKE TË KËNGËVE POPULLORE e Rugovës, të Plavës e të Gucisë dhe përgjithësisht të Malë- tij krijon mundësi që detaji artistik ta intensifikojë shprehjen Në luftën e Plavës e të Gucisë një rol të këtillë për paraq-
PËR LIDHJEN SHQIPTARE TË PRIZRENIT sisë së Veriut gjejmë edhe këngë që kanë strukturë plotësisht dhe të bëhet mjet kryesor i poetikës së këtyre këngëve. Mu itjen e vendimeve të masave të popullit e luan Kadri Bajri,
të ngjashme me këngët epike legjendare, me formën dhe të për këtë veprimet që paraqiten në këto këngë i karakterizon ndërsa në luftërat e Shtimes e Slivovës, Mic Sokoli. Kështu,
Lidhja Shqiptare e Prizrenit paraqet fazën më të rëndësishme gjitha formulimet karakteristike të tyre, me mjete të ngjashme dinamizmi i përgjithshëm, që është pasojë e atmosferës së mbi veprimet e masave shquhen figurat e heronjve, të cilat
për zgjimin e vetëdijes kombëtare të popullit tonë, sepse të figuracionit, por pa elemente të theksuara mitike. këtillë në realitetin historik, ndoshta edhe e periudhës prod- këngëtari popullor i vë në plan të parë, qoftë duke i kon-
kjo është një ndër etapat vendimtare të luftës tij për çlirimin huese të këtyre këngëve. Megjithëse fryma atdhetare është frontuar me armiqtë, qoftë nëpërmjet urdhrave dhe porosive
kombëtar, që ka lënë gjurmë të dukshme në jetën shpirtërore Këngët baladore të muhaxhirëve një veçori e përgjithshme e këngëve historike për ngjarjet për bashkëluftëtarët. Në disa raste, në këngët që bëjnë fjalë
dhe në aktivitetin kulturor të shqiptarëve në gjysmën e dytë deri në vitin 1912 ,e edhe më vonë, mund të pohojmë se për udhëheqësit e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, si: Abdyl
të shekullit XIX dhe në fillim të shekullit XX. Procesi i konsti- Veçori karakterisatike kanë edhe këngët e muhaxhirëve, po- periudha prodhuese e ketyre këngëve është më e shkurtër Frashëri dhe Ymer Prizreni, kanë zënë vend edhe pjesët e
tuimit të kombit shqiptar intensifikohet plotësisht në këngët pullsisë së shpërngulur me dhunë nga Sanxhaku i Nishit, të dhe me ndërprerje të ndryshme. Në rrethana të vazhdimit të fjalimeve të tyre, p.sh.
që u kushtohen ngjarjeve të Lidhjes Shqipare të Prizrenit. Ky cilat qëndrojnë diku ndërmjet këngës elegjiake dhe baladës sundimit turk, këngët riaktualizohen krahas këngëve të reja Avdyl Begi prej Toskënisë,
proces është reflektuar shumë qartë në këto këngë, sepse pa subjekt të ndërtuar epik dhe paraqesin lloj krejtësisht të për ngjarjet e mëvonshme. Konka kanë burri i Shipnisë,
ato janë frymëzuar nga ngjarjet e historisë, të cilat kapërthe- veçantë në traditën shqiptare. Ato i përshkon njjë ndjenjë e Periudha prodhuese e këngëve pati një ndikim të dyanshëm, U çue n’kamë, po i flet Malsisë,
hen me kundërthënie të thella të vetë gjendjes dhe pozitës përgjithshme e dhembjes shungulluese, ku, përveç faktorit që u manifestua në ruajtjen e qëndrueshmërisë strukturore I lumtë goja, çka i ka thanë:
së shqiptarëve në Perandorinë Osmane dhe të raporteve të njeri, merr pjesë edhe natyra, malet , fushat, bota e shpe- të këngëve dhe varianteve të tyre, ose ky ndikim ishte i dis- -Tana fiset gjith ka’ janë,
saja të ndërlikuara ndërkombëtare. Këngët e Lidhjes së Priz- zërisë, madje edhe trupat qiellorë. Në to dhembja merr për- favorshëm, sepse në rrethana të reja të riaktualizimit ato Të krishten’ e mysliman’,
renit janë vlerësim kritik i pozitës së këtij populli në periud- masa të gjera kozmike, sepse manifeston një nga tragjeditë pësuan ndërrime dhe filluan të harrohen. Qëndrueshmëria e Donë me u mbledh’n ‘i kuvend t’gjanë,
hën e vrullshme të luftës për çlirimin kombëtar. Krijimtaria më mëdha në historinë e këtij populli- shpërnguljen e gati këngëve është kushtëzuar edhe nga mënyra e të kënduarit të E me lidhë ni besë të tanë;
jonë gojore dëshmon se lëvizja kombëtare kishte karakter të treqind mijë shqiptarëve nga toka e tyre. Janë rrëqethëse tyre, meqë dihet se të gjitha këngët e shkurtra si: Sefë Ko- Me luftue pë kët vatan …
përgjithshëm popullor. situatat tragjike të vdekjes se njerëzve në kushtet e rënda sharja i pari i fisit, Mic Sokoli n’dy tagana, Hyse’ Bajri po ban
Këngët kanë një shtrirje të gjerë territoriale në krahinat e Veri- atmosferike të borës e të shiut, shkretërimi i përgjithshëm me dorë, Ali pasha fjalë ka çue etj., që kanë prej katër deri Me përjashtim të këngëve të gjata, që kanë formë dhe for-
ut, sidomos në Kosovë. Ato shtrihen deri në Gjirokastër dhe i më shumë se 600 vendbanimeve shqiptare, që në këngë në dhjetë vargje, janë këngë malsorçe (për krye-krahit ose mulime të ngjashme me këngët kreshnike, të gjitha këngët e
duke shkuar kah jugu zënë të rrallohen. Këngët që i kushto- manifestohet si gjëmë e përgjithshme e natyrës, si dhembje me gisht në vesh), të cilat me mënyrën e veçantë të të kën- tjera që u kushtohen ngjarjeve të Lidhjes Shqiptare të Priz-
hen Kuvendit të Gjirokastrës dhe veprimtarisë së Abdyl Fra- universale, që mund ta përjetësojë vetëm fuqia e veçantë e duarit e japin kushtrimin për luftë. Supozojmë se mënyra se renit në thurjen e tyre nuk i kanë të gjitha etapat kompozi-
shërit, ndonëse dallohen nga krijimet e tjera qoftë për mjetet krijimit artistik. si këndohen këto këngë është një prej faktorëve vendimtarë, cionale të këngës epike, sepse veprimi që paraqitet në to
e shprehjes artistike, qoftë për karakterin e drejtpërdrejtë Këngët, përveç figuracionit përshkruas, përmbajnë edhe një që e ka ruajtur strukturën e tërësishme të këngëve të këtilla, është i kondensuar në tërësi dhe është i përqendruar herë në
përshkrues e narrativ, përcaktojnë në mënyrën më të qartë varg personifikimesh e apostrofimësh, që krijojnë atmos- sepse kjo mënyrë nuk lejon seleksionim të vazhdueshëm kulminacionin, herë në shthurjen e konfliktit. Në shumicën e
kërkesat e lëvizjes sonë kombëtare, duke theksuar njëkohë- ferën tragjike, e cila është unike brenda artit tonë popullor. dhe kështu e kushtëzon ruajtjen e strukturës metrike dhe këtyre këngëve episodi është tërësi më vete që kryen funk-
sisht edhe unitetin e popullit tonë në luftën për liri. Si e tillë ajo mund të matet vetëm me jehonën e mbetur të asaj semantike të vargjeve. sionin poetik jo për ta plotësuar ngjarjen kryesore, por për ta
shpërnguljeve masive të arbëreshëve, pas vdekjes së Skën- krijuar një pjesë të tërësisë së saj, e cila në dukje të jashtme
Vetëdija kombëtare në këngë derbeut, që ka mbetur si simbol i dhembjes universale të Dramatizimi i veprimit të heronjve mbetet fragmentare, por estetikisht ka tërësinë e rrumbul-
ruajtur në jonet e ndonjë këngë, siç është ajo “Moj e bukura lakuar. Prandaj, çdo varg ose çdo pjesë e vargut është tërësi
Karakteri masiv i këngëve për Lidhjen Shqiptare të Prizrenit More”. Këngët popullore të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit ndyshojnë estetike që ka edhe kuptimësinë e vet. Qe një shembull:
dëshmohet edhe nga vetë përmbajtja e tyre. Ato vënë në Por tragjedia e muhaxhirëve është më e madhe, sepse ajo në nga ato të periudhave të tjera, sidomos nga ato të viseve Col Delia, synë sahati,
dukje se në luftën për çlirimin kombëtar marrin pjesë njerëzit këto këngë, që shquhen si krijime specifike, mbetet një plagë veriore, sepse në to nuk kemi narracion të zgjatur as përsh- Lumt-i goja, mirë vikati:
që kanë krijuar vetëdijen kombëtare. e hapur që në vazhdimësi kullon gjak… krime të hollësishme, por veprime të gjalla të heronjve, Vetë po jes, pashën p’e çarti!
Pa gjak malet mos me i lshue, Midis këngëve të Lidhjes shqiptare të Prizrenit kemi edhe meqë dinamika e jashme e situatave vepron në botën e tyre
jena nisë me u ba milet”… një numër baladash historike, që shquhen për vlerat e tyre të brendshme, prandaj ata flasin, urdhërojnë dhe veprojnë Në këtë rast vargu i parë është një metaforë e rrallë në
të veçanta poetike dhe rikthejnë në traditën tonë finesën ar- njëkohësisht. Dramatizmi i këtillë i veprimi të heronjve të kë- letërsinë tonë popullore, që ka kuptimësi të dyanshme, qoftë
ose Krisi pushka n’istiqamë, tistike të baladës sonë mesjetare arbëreshe që u kushtohet tyre këngëve në të shumtën e rasteve realizohet artistikisht për parashkimin dhe veprimin preciz të heroit, qoftë si ele-
duel mileti me faqe të bardhë! bashkëluftëtarëve të Skënderbeut, si: Milo Shinit. Nik Petës e nëpërmjet dialogëve dhe monologëve, si edhe pyetjeve re- ment i vetëm i përshkrimit të tij, ndërsa vargu i dytë përm-
Pal Golemit e të tjerëve. Mund të vërehet se në baladat histo- torike të këngëtarit, që në këto këngë kanë specifikën e vet ban njëkohësisht adhurimin dhe vlerësimin për veprimin e tij
14 M e t a f o r a / n r. 1 / n ë n t o r 2 0 1 0 M e t a f o r a / n r. 1 / n ë n t o r 2 0 1 0 15