1. UNIDADE 1 O ESPACIO XEOGRÁFICO ESPAÑOL: O RELEVO Borja Campos Seijo I.E.S García Barbón (Verín)

5. 2 factores ou causas do relevo : f orzas internas da Terra e procesos externos (clima, auga, seres vivos…).

7. Elevada altitude : + de 600 m de media debido, a cordilleiras altas e Meseta.

8. Relevo montañoso na periferia  escasa influencia do mar

10.  Macizos: - Antigo zócolo levantado no Terciario por oroxénese alpina. - Materiais paleozoicos silíceos. - Cumes suaves e redondeadas por erosión. - Serras interiores da Meseta (Sistema Central e Montes de Toledo) e Macizo Galaico.

13. EVOLUCIÓN XEOLÓXICA DA TERRA

14.  Concas sedimentarias : - Zonas afundidas no Terciario. - Cheas de sedimentos . - 2 tipos : 1) Concas por afundimento dun bloque do zócolo. (Douro, Texo…). 2) Prealpinas: aos lados das cordilleiras alpinas (Ebro, Guadalquivir).

19. Periodo de calma.

21. Oroxénese alpina  cordilleiras alpinas a partir de materiais depositados nas fosas entre os macizos antigos  Pireneos e C. Béticas.

22. - Formación depresións prealpinas entre as novas cordilleiras e o macizo antigo (Ebro e Guadalquivir). - Inclinación Meseta hacia Atlántico  dirección ríos  rede fluvial. - Formación rebordos montañosos da Meseta (Cantábrica, S. Ibérico, Serra Morena). - Zócolo Meseta (materiais ríxidos)  fracturación por movementos e tensións  fracturas e fallas  estructura xermánica = bloques levantados (horst) e afundidos (graben): a) Horst  Macizo Galaico e Cordilleiras interiores (Central e M. Toledo). b) Grabens  depresións interiores Meseta.

26. b) Terrazas fluviais: por alternacia glaciar: (A) Nos periodos glaciais  agua xease  ríos perden forza erosiva  acumulación depositos. (B) Nos periodos posglaciais   temperatura  fúndese o xeo  ríos recuperan caudal e forza erosiva. (C) Afundimento leito e deposición aluvións aos lados  terrazas. (D) Sucesivas glaciacións e interglaciacións  terrazas graduadas.

29. Rochas antigas (Precámbrico e Primario). Sobre todo granito = rocha cristalina, ríxida. 2 formas de alteración:  Química: por auga en profundidade  areas pardoamarelas (vales e zonas de escasa pendente).  Física: a partir de diáclases (fracturas). 2 tipos segundo a altitude: a) Alta montaña: as rochas rompen ao filtrarse auga polas diáclases e xearse  crestas agudas e escarpadas (agullas), e pedreiras (acumulación rochas ao pé das montañas).

31. Rochas cabaleiras (bolas en equilibrio).

32. Caos de bolas (disposición caprichosa nas ladeiras).

34. Sedimentos do Secundario. Destaca a calcaria = rocha dura pero fácil de disolver coa auga (diáclases)  relevo cárstico  formas:  Lapiás ou lenares: cavidades e surcos, varios tipos: - lapiás de vertente. - lapiás lineal. - lapiás en mesa: extensas superficies entre eles.  Gargantas ou foces: vales estreitos e profundos, con vertentes abruptas.

38. Materiais sedimentarios pouco resistentes (arxilas, xesos…)

39. Relevo horizontal e pregamentos posteriores  relevo suavemente ondulado. Erosión rápida por brandura.

40. Nas zonas de alternancia sequía-choivas torrenciais, e non existe cobertera vexetal (SE Península)  cárcavas (fisuras estreitas e profundas) por arroiada  badlands (sucesión de cárcavas)

42. b) Estratos con inclinación suave: alternancia estratos duros e brandos  erosión diferencial  costas con dorso (duro) e fronte (brando). Erosión  Retroceso das costas  cerros testemuña e antecerros.

43. c) Estratos pregados : 2 tipos:  Relevo apalachense: orixe = relevo herciniano erosionado  rexuvenecemento alpino  reactivación erosión diferencial  crestas paralelas (estratos duros) de altura similar e depresións (estratos brandos). Exemplos: Vales asturianos, Montes Toledo e S. Morena.

44.  Relevo xurásico: Alternacia pregamentos convexos (anticlinais) e cóncavos (sinclinais). Nos anticlinais, erosión  vales perpendiculares ó cumio (cluses) e paralelos ao cumio (combes). Baleiramento anticlinais por erosión  levantamento sinclinais (sinclinal colgado)  inversión de relevo. Exemplos: cordilleiras novas (S. Ibérico, Cantábrica, Pireneos, Béticas).

47. Chaira elevada, resto do Macizo Hespérico (Paleozoico), arrasado por erosión  meseta.

48. Podemos diferenciar tres unidades nela: a) Antigo zócolo paleozoico : W peninsular (Salamanca, Estremadura). Erosión deixou ao descuberto os materiais primarios  penechairas (superficies de erosión con ondulación suave), montes illa (relevos residuais de estrato duro) e gargantas (ríos). b) Serras interiores : - Orixe terciario por leventamento bloques do zócolo na oroxénese alpina. - Rochedo primario (granito, lousa…) e cimas suaves. - 2 serras: Sistema Central (relevo máis vigoroso  división da Meseta en dúas, destacan Guadarrama, Somosierra ou Gredos) e Montes de Toledo (máis suave  divide en 2 á submeseta sur, destaca Serra Guadalupe

51. Nelas aparecen os seguintes relevos: páramos (superficies planas e elevadas de estrato resistente, ex: A Alcarria ou A Mancha), e campiñas (chairas baixas e onduladas percorridas por ríos, formadas por páramos erosionados, ex: Douro, Texo…).

53. 4.2 Bordos montañosos da Meseta  Orixe terciaria por rexuvenecemento de bloques da Meseta ou pregamento de materiais depositados no secundario nos bordos da Meseta.  4 grandes unidades:

55. II. Cordilleira Cantábrica : 2 sectores diferentes: a) Sector W: - Macizo Asturiano. - Materiais paleozoicos (zócolo) rexuvenecidos na o. alpina, con dureza diferente  relevo apalachense (W). - Relevo calcario no leste (Picos de Europa) con maior altura. b) Sector E. - Montañas Cantábricas. - Materiais secundarios calcarios e pregados no terciario. - Exemplos de relevo xurásico.

57. III. Sist. Ibérico : - Materiais secundarios no bordo oriental do zócolo pregados na o. alpina. - Núcleos con materiais paleozoicos. - 2 sectores: a) Norte : dirección NW-SE. Maiores alturas.Destacan Serra Demanda (1ª) e Moncayo (2ª). b) Sur: división en 2  interior ou castelá (Albarracín, 1ª; Serranía de Cuenca, 2ª) e exterior ou aragonesa (Javalambre, 2ª), separadas por fosa téctonica de Calatayud (materiais 3º).

58. IV. Serra Morena : - Non cordilleira, senón brusco escalón de separación Meseta e D. Guadalquivir. - Gran flexión fracturada en moitos puntos, producida por empuxe de leventamento das Cordilleiras Béticas. - Rochedo paleozoico.

60. Forma triangular, cheas de sedimentos terciarios e cuaternarios  relevo horizontal. 1) Depresión Ebro : - Paralela aos Pireneos, pechada por éstes, S. Ib, e C. C. Catalana. - Orixe nun Macizo (do Ebro) erosionado e afundido  depresión inundada por mar e logo pechada  lago ata finais do 3º  val do Ebro. - Por tanto materiais mariños e continentais, grosos nos bordos montañosos (conglomerados) e finos no centro (areas, xesos,…) con diferente dureza  relevo diferente.

61. 2) Depresión Guadalquivir : - Paralela a Cordilleiras Béticas. - Primeiro estivo aberta ao mar  lago litoral  colmataxe  marismas  depresión por acumulación materiais sedimentarios (areas, arxilas…). - Relevo de campiñas onduladas con mesas e cerros testigo.

63. b) Montes Vascos : Rochedo calcario, escasa altura e formas suaves. Destacan Aralar e Peña Gorbea. c) Cordilleira Costeiro Catalana : - Separada dos Pireneos por fallas. - No norte materiais 1º levantados no 3º. No sur materiais calcarios 2º pregados no 3º. - 2 alineacións: unha paralela á costa e outra interior + alta, separadas por unha depresión ou fosa tectónica chea de materiais 3º e 4º (vales).

65. Maiores alturas da Península (Mulhacen).

66. 3 conxuntos:  Cordilleira Penibética :  Bordea a costa.  Materiais 1º do antigo macizo herciniano elevados no 3º.  Serra Nevada (Mulhacen e Veleta).  Cordilleira Subbética:  Interior.  Materiais secundarios depositados polo mar na fos bética, tanto duros como brandos  pregamento  mantos de corremento (materiais desprazados) de sur a norte a distancias considerables da orixe.

67.  Depresión intrabética : - Entre ambas. - Dividida en varias depresións pequenas (Antequera, Guadix, Ronda …). - Materiais terciarios  badlands.

69. 5. O RELEVO COSTEIRO PENINSULAR 5.1 Costas atlánticas.  Podemos diferenciar tres sectores costeiros: a) Costa cantábrica : - Rectilínea, con acantilados e rasas e pequenas rías. - Acantilados : costas que penetran con forte pendente no mar. Orixe: erosión que vai retrocedendo o acantilado. Formas asociadas: covas mariñas, arcos mariños (erosión na parte inferior) e farallóns (agudas rochosas sobre o mar, tras perder o arco a parte superior). - Rasas : serras paralelas á costa. As + baixas con cumio plano. Nas + altas desapareceu o cumio plano por erosión.

72. b) Rías galegas : - Orixe nun relevo montañoso pouco vigoroso, con gran cantidade de fallas ocupadas pola rede fluvial  invasión dos vales dos ríos polo mar (varios Km)  Rías. c) Costa atllántica andaluza : varios tipos de relevo: - Marismas: chairas de lama no interior das baías. Orixe: sedimentos depositados polos ríos, que logo son cubertos polas mareas  colmatación de sedimentos  marismas (con vexetación salobre)

73. - Frechas litorais : liñas de area que prolongan as costas rectilíneas cara o interior dunha baía, normalmente curvadas (gancho). Orixe: transporte da area cara a baía por deriva litoral (corrente de auga paralela á costa). Unión de varias frechas  cordón litoral (barra continua de area paralela ao litoral). - Dunas : montículos de area típicos das costas areosas. Orixe en transporte e deposición de area polo vento. Forma disimétrica  2 caras: barlovento (perfil suave e convexo) e sotavento (abrupto e cóncavo)

75. - Deltas : saíntes costeiros que se forman cando o río achega + sedimentos dos que pode redistribuir ao mar. - Tómbolos: barras areosas que unen illotes rochosos á costa. Son dobres cando únense 2 barras areosas  lagoa no medio. c) Litoral catalán: dende Delta Ebro á Costa Brava. Formas: Deltas, costas acantiladas (C. Brava) e praias.

77. RELEVO INSULAR 1. ARQUIPÉLAGO BALEAR.  Illas Baleares = prolongación de´2 cordilleiras alpinas: Béticas e Costeiro-Catalana. a) Mallorca e Eivissa = Fragmentos emerxidos da Subbética, en Mallorca 3 conxuntos: - Serra Tramuntana (N), calcaria e miores alturas arquipélago (Puig Maior). - Serras LLevant (E), calcarias de menor altura. - Depresión central: relevo suave e rochedo arxiloso.

78. - Eivissa e Formentera: repiten esquema mallorquín: Cordillera calcaria ó N Eivissa e outra ao leste Formentera e depresión central. b) Menorca : ligada a CCC. Metade N: montañas 1º de formas baixas e suaves. Metade S: chaira de materiais calcarios.  Costa balear: acantiladas nas zonas montañosas e con praias longas e areosas nas zonas baixas e cauces de augas.

80. Orixe 3º. Oroxénese alpina  fracturas no fondo do Atlántico  ascensión de magmas  illas.

81. Tipos de relevo: 1) Conos volcánicos: algúns activos en Tenerife, A Palma e Lanzarote.

83. 2) Caldeiras: grandes cráteres circulares orixinados por afundimento de conos volcánicos (Caldeira de Bandama, GC; e Cañadas, Ten) 3) Malpaíses: Terreos abruptos formados ao solidificarse a lava rápido  forma de ondas ou bloques.

84. 4) Diques e roques: erosión  deixa ao descuberto antigos canles de emisión de lava (diques) ou antigas chemineas dos conos volcánicos (roques). 5) Barrancos: vales curtos, estreitos e escarpados creados por torrentes no relevo volcánico.

85. 6) Glacis: ramplas de pendente moderada ó pe de vellos relevos formadas por depósitos de torrentes (Lan e Fuert.) - Costas canarias: varias veces reformadas por erupcións volcánicas. 2 formas principais: a) acantilados. b) praias: con diferencias entre illas occidentais (escasas por estreita plataforma litoral e illas orientais (máis areosas por ancha plataforma).