Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Γλώσσα

1. ΓΛΩΣΣΑ
«Φωνάζω Ελληνικά κι ούτε
που μ’ αποκρίνεται κανείς!»
Οδυσσέας Ελύτης

2. Ο εργάτης ξέρει εκατό λέξεις, το αφεντικό
χίλιες. Για αυτό κι ο δεύτερος είναι το αφε
ντικό…
UMBERTO ECO
ΕΥΡΥΤΕΡΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ:
 Συμβατικότητα γλωσσικών σημείων: κάθε λέξη έχει την ίδια σημασία και
αξία για όλα τα μέλη μιας γλωσσικής ομάδας και γι αυτό η γλώσσα καθίσταται
ως το κύριο όργανο επικοινωνίας, παρά την ύπαρξη και άλλων σημειακών
συστημάτων (ζωγραφική, μιμόγλωσσα..)…
 Οικονομία της γλώσσας: άπειρη συνδυαστική δυνατότητα ορισμένων,
συχνά ολιγάριθμων, γλωσσικών στοιχείων // πολυσημία (η ίδια φωνολογική
παράσταση αντιστοιχεί σε περισσότερες από μία ερμηνείες)…
 Δυναμικός χαρακτήρας: δυνατότητες σε κάθε χρονική στιγμή μεταδόμησης
του γλωσσικού συστήματος, εφόσον λέξεις, γραμματικά και συντακτικά
σχήματα παύουν να εξυπηρετούν επικοινωνιακές ανάγκες του πληθυσμού…
 Αφομοιωτική ικανότητα της γλώσσας: δημιουργική ενσωμάτωση
γλωσσικών δανείων και πολιτογράφησή τους στις ιδιαιτερότητες
(σημασιολογικές και συντακτικές) της γλώσσας που τα αφομοιώνει…
 Δημιουργικότητα: ικανότητα παραγωγής άπειρων προτάσεων που δεν
έχουν ξαναχρησιμοποιηθεί από τον ίδιο γλωσσικό πομπό (γεγονός που
ανταποκρίνεται απόλυτα στις πολύμορφες ανάγκες έκφρασης του ανθρώπου)
…
ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΑΞΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ:
 αντοχή στη φθορά του χρόνου..
 λεξιλογικός πλούτος..
 υπόδειγμα ως προς τους γραμματικούς – συντακτικούς κανόνες και την
ετυμολογική διαφάνεια..
 τροφοδότης του παγκόσμιου πολιτισμού σε έννοιες (ορολογίες
επιστημονικές, λέξεις καθημερινού λεξιλογίου..)..
 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί διεθνής γλώσσα (γλώσσα των κλασικών
κειμένων και των ευαγγελίων)..
 εύηχη γλώσσα, μουσικότητα, ρυθμός, αρμονία..
 τα χαρακτηριστικά του δυναμικού χαρακτήρα και της αφομοιωτικής
ικανότητας της γλώσσας εντοπίζονται κατά πολύ στην ελληνική..
2
ΓΛΩΣΣΑ

3. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ / ΣΗΜΑΣΙΑ ΓΛΩΣΣΑΣ:
 η γλώσσα τρέπεται σε μέσο μεταβίβασης γνώσεων, πληροφοριών και
εμπειριών και επομένως συντελεί στη διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων,
στην άρση της μονομέρειας και στην προώθηση της σκέψης (το άτομο είτε
είναι πομπός είτε δέκτης γλωσσικών μηνυμάτων επεξεργάζεται τα στοιχεία,
εμβαθύνει σ αυτά και οξύνει την αντίληψη και την κριτική του ικανότητα)..
 οι άνθρωποι δύνανται να εκφράζουν τις σκέψεις και τις ανησυχίες τους και
να εξωτερικεύουν τα συναισθήματά τους.. οπότε, επέρχεται αποφόρτιση και
λύτρωση της ψυχής από εσωτερικά «βαρίδια» και επιτυγχάνεται η επιθυμητή
ψυχική ισορροπία (δεν είναι τυχαίο ότι η ψυχολογία χρησιμοποιεί τη γλώσσα
ως μέσο επίλυσης των ψυχολογικών προβλημάτων).. εξάλλου, ικανοποιείται η
έμφυτη κοινωνικότητα και αποφεύγονται τα συναισθήματα μοναξιάς..
 η γλώσσα είναι απαραίτητη για την ένταξη του ανθρώπου στην κοινωνία,
αλλά και για την εύρυθμη λειτουργία της, καθώς επιτρέπει τη συνεννόηση, την
κατανομή ρόλων, τη συνεργασία, το διάλογο και την υπέρβαση κοινωνικών
προβλημάτων (δυνατότητα οργάνωσης ενός κοινωνικοί συνόλου)..
 αποτελεί ανώτερο πολιτιστικό επίτευγμα που απεικονίζει την ιδιοσυγκρασία
ενός λαού, την ιστορική και πολιτιστική του πορεία μέσα στο χρόνο και
λογίζεται δείκτης πολιτιστικής ταυτότητάς του, λειτουργώντας συνεκτικά για τα
μέλη του.. άλλωστε, μέσω της γλώσσας, διατηρούνται τα παλαιότερα
πολιτιστικά στοιχεία και η κάθε νέα γενιά στηρίζεται σε ένα ισχυρό πολιτιστικό
βάθρο, έχοντας τη δυνατότητα να το αναβαθμίσει (=πολιτιστική πρόοδος)..
 συνιστά δείκτη εθνικής ταυτότητας και συμβάλλει στην επίτευξη της εθνικής
ομοψυχίας.. είναι το βασικό διαφοροποιητικό στοιχείο που διακρίνει ένα λαό
από τους άλλους και αποδεικνύει την ιστορική του επιβίωση (ο Παλαμάς
ονόμασε τη γλώσσα ως “νικήτρια του θανάτου”)..
 η γλώσσα δεν είναι απλώς χρηστικό εργαλείο
συνεννόησης, αλλά κυρίως μια ατομική, κοινωνική, πολιτισμική αξία, ένας
φορέας ηθικών αρχών, ένα καθοριστικό στοιχείο της ποιοτικής ύπαρξης του
ανθρώπου..
“Αν θες να εξαφανίσεις ένα λαό,
εξαφάνισε τη γλώσσα του..”
Λένιν
Μορφές γλωσσικής κρίσης:
 λεξιπενία, συρρίκνωση του λεξιλογίου..
 γραμματικά και συντακτικά σφάλματα..
 νεολογισμοί, νέες καταλήξεις, χρήση παραγλώσσας (αργκό)..
 χυδαιολογίες, υβρεολόγιο..
 εισβολή ξένων γλωσσικών στοιχείων, ξενομανία..
 συνθηματοποίηση, τυποποίηση λόγου, στερεοτυπία έκφρασης..
 ελλειπτικός λόγος, συντομογραφίες..
3

4. Γλωσσική υποβάθμιση από ίντερνετ:
 λατινικοί χαρακτήρες..
 έλλειψη ορθογραφίας..
 σύμβολα αντί λέξεων..
 κυριαρχία αγγλικής..
 σύντμηση λέξεων..
Αίτια γλωσσικής υποβάθμισης:
 αντιπνευματικό κλίμα εποχής – υλισμός: θεοποίηση του χρήματος και των
υλικών αγαθών, με αποτέλεσμα την απουσία ενδιαφέροντος για πνευματικές
αξίες.. επομένως, το πνεύμα δεν καλλιεργείται και η ποιότητα των θεμάτων
στα οποία αναλώνεται η σκέψη που καθορίζει την ποιότητα και την ποσότητα
της γλώσσας δεν είναι υψηλή.. φυσικό επακόλουθο: λεξιπενία και παραφθορά
της γλώσσας..
 ευθύνες εκπαίδευσης: προώθηση τεχνοκρατικών επιστημών, υποβάθμιση
των γλωσσικών μαθημάτων, μηχανιστική και όχι ουσιαστική εκμάθηση
γραμματικής και συντακτικού, μη καλλιέργεια ενδιαφέροντος για ανάγνωση
βιβλίων..
 ρόλος οικογένειας και μέσων μαζικής ενημέρωσης: μη παροχή υγιών
γλωσσικών προτύπων, συντακτικές ασυναρτησίες, απαράδεκτα γλωσσικά
σχήματα, γλωσσική αναρχία από μέρους των ραδιοτηλεοπτικών μέσων..
 ξενομανία και εκμάθηση ξένων γλωσσών: η διεθνοποίηση της αγγλικής και
η άκριτη υιοθέτηση ξένων λέξεων είχαν ως αποτέλεσμα τη συρρίκνωση και
την παραφθορά της ελληνικής.. παράλληλα, το γεγονός ότι από το δημοτικό
σχολείο, το χρονικό δηλαδή διάστημα που το νεαρό άτομο δεν έχει ακόμη
αποκτήσει στέρεες βάσεις για την εκμάθηση της μητρικής του γλώσσας,
υποχρεώνεται να εξασκηθεί σε δύο ξένες αναμφίβολα γεννά συγχύσεις και
γλωσσικά προβλήματα..
 γοργοί ρυθμοί ζωής και πολλαπλότητα απαιτήσεων: ανάγκη εξοικονόμησης
χρόνου και από την επικοινωνία = χρήση ελλειπτικού λόγου και
αρκτικόλεξων..
 εργασιακή εξειδίκευση: τυποποίηση γλώσσας και επικράτηση ορολογιών
(που εξυπηρετούν πρωτογενείς επαγγελματικές ανάγκες)..
 κρίση σχέσεων και αξιών: οι σύγχρονες απρόσωπες και
εμπορευματοποιημένες σχέσεις, με έντονο το στοιχείο της ατομικότητας,
χαρακτηρίζονται από αποξένωση και έλλειψη επικοινωνίας.. η έλλειψη αυτή
όμως της επαφής και του διαλόγου σημαίνει και ελλιπή εξάσκηση της
γλώσσας.. η ταυτόχρονη μάλιστα ηθική κρίση οδηγεί εύκολα και στην ασέβεια
απέναντί της, με άμεσο παρεπόμενο τον εκχυδαϊσμό της..
4

5. Συνέπειες γλωσσικής κρίσης:
 εφόσον η γλώσσα ταυτίζεται με την εθνική υπόσταση και την ιστορική
συνέχεια ενός λαού, η οποιαδήποτε αλλοίωσή της συνεπάγεται με την
υπονόμευσή του..
 η υποβάθμιση της γλώσσας συντελεί στην πολιτιστική αλλοτρίωση,
επηρεάζει την εξέλιξη των τεχνών και των γραμμάτων και ανακόπτει την
πολιτισμική πρόοδο..
 η συρρίκνωση της γλώσσας ισοδυναμεί με πτώχευση της σκέψης, της
φαντασίας, του συναισθήματος, του ήθους και των πνευματικών οριζόντων..
 η δυνατότητα του ανθρώπου να εκφράζεται μειώνεται, ο διάλογος
περιορίζεται, το χάσμα των ανθρώπινων σχέσεων διογκώνεται..
“Κάνεις λάθος να νομίζεις ότι έχεις περισσότερα
να πεις και δεν μπορείς να τα πεις. Εκείνα που
πραγματικά έχεις μέσα σου, εκείνα λες..”
Σεφέρης
Τρόποι αντιμετώπισης της γλωσσικής κακοποίησης:
 οικογένεια: παροχή γλωσσικών αντισωμάτων στα παιδιά και ποιοτικός
χειρισμός του λόγου από τους γονείς, καλλιέργεια του ενδιαφέροντος για
ανάγνωση βιβλίων, άμεση διόρθωση των γλωσσικών σφαλμάτων..
 εκπαίδευση: ανθρωπιστικό πλαίσιο σπουδών, ολόπλευρη καλλιέργεια,
εκσυγχρονισμός των μεθόδων διδασκαλίας των γλωσσικών μαθημάτων,
δημιουργική επαφή με τα αρχαία ελληνικά, αφομοίωση γραμματικών και
συντακτικών κανόνων, γλωσσικά σεμινάρια των καθηγητών όλων των
ειδικοτήτων ώστε να χρησιμοποιούν ορθά την ελληνική..
 ΜΜΕ: έλεγχος κειμένων από φιλολόγους, η εκλαίκευση όρων να μην
ταυτίζεται με την υπεραπλούστευση, αποφυγή λεκτικού πληθωρισμού /
ακυρολεξιών / συνθηματολογίας / ξένων όρων / νεολογισμών.., συμβολή στη
συνειδητοποίηση του ανθρώπου ως προς το εύρος της γλώσσας και τη
σημασία της έναντι της διατήρησης της εθνικής ταυτότητας, εκπομπές
σχετικές με την ελληνική γλώσσα (που θα επισημαίνουν και τα λάθη που
γίνονται από άγνοια ή λόγω ελλιπούς γλωσσικής παιδείας)..
 επιστροφή στην παράδοση (γόνιμη επαφή), καταπολέμηση ξενομανίας,
δημιουργία περισσότερων βιβλιοθηκών..
 καλλιέργεια των πνευματικών και ηθικών αξιών και του διαλόγου..
 πρωτοβουλία των πνευματικών ανθρώπων ώστε να αποτελέσουν
γλωσσικά πρότυπα (εγκατάλειψη εκ μέρους τους του στείρου ελιτισμού)..
Προτεινόμενο θέμα: Στην εποχή μας γίνεται εκτεταμένη συζήτηση για την
υποβάθμιση της ποιότητας της γλώσσας μας. Σε ένα αποδεικτικό δοκίμιο να
εντοπίσετε τις αιτίες του προβλήματος και τις συνέπειές του στην ατομική και
εθνική μας ταυτότητα (600 λέξεις).
Αν ζητηθούν τα χαρακτηριστικά της γλώσσας της εξουσίας, δηλαδή τα
προπαγανδιστικά στοιχεία που υπάρχουν στο λόγο των εξουσιαστών ή των
εχόντων δύναμη, τότε ανατρέχουμε στις τεχνικές της προπαγάνδας στο
5

6. αντίστοιχο θέμα και αξιοποιούμε όλα τα σχετικά στοιχεία (βλέπε θέμα
προπαγάνδας)…
6

7. αντίστοιχο θέμα και αξιοποιούμε όλα τα σχετικά στοιχεία (βλέπε θέμα
προπαγάνδας)…
6