Magazine over het verbinden van stad en land

1. 11 2012
MAGAZINE OVER HET VERBINDEN
VAN STAD EN LAND
Uitzicht op Zeeburg
JEROEN ZIJLSTRA
Haven Amsterdam
ACHTER DE SCHERMEN
Buitenplaats als schakel
ROB VAN DER LAARSE
CAROLIEN GEHRELS
‘Lusthoven en
lastenposten’
EN VERDER
Buitenplaatskoken
Logeerpartij op slot Zeist
Kasteelverhaal, Cees Nooteboom

2. [ advertentie ]

3. 03
COLOFON VOORAF
GRNVLD is een uitgave van Sjaalman Media
in opdracht van Kasteel Groeneveld.
GRNVLD verschijnt vier keer per jaar.
Het volgende nummer verschijnt in december 2012.
Dit nummer van GRNVLD werd mede mogelijk
gemaakt dankzij De Stichting themajaar historische
buitenplaatsen 2012.
Beeld: Hans van Oudenaarden
GRNVLD
Groeneveld 2, 3744 ML Baarn, grnvld@mineleni.nl
Uitgever Sjaalman Media, Chris van Koppen
Redactie Caroline van der Lee (hoofdredacteur),
Brigitte van Mechelen (managing editor),
Mariken Bokeloh (redacteur)
Vormgeving Volta_ontwerpers, Utrecht
Druk Wilco, Amersfoort Caroline van der Lee Hoofdredacteur
Medewerkers Marco Bakker, Arjan Bronkhorst,
Jos Collignon, Comic House, Melissa Delbressine,
Jan Dobbe, Linda Driesen, Kester Freriks,
Vraag een willekeurig persoon
Michiel de Jong, Frank Jonker, Léon Klein Schiphorst,
Quirijn Metz, Cees Nooteboom, Aloys Oosterwijk, om zijn ogen te
Hans van Oudenaarden, Eddy Posthuma De Boer, sluiten en zich een voorstelling te maken van de hemel. Ongeacht
Hugo Schuitemaker, Matthijs Sienot, Marjan Slob, leeftijd, opleiding of culturele achtergrond, zal het antwoord (bijna)
Christine Tinssen, Jan van der Veken, Ada Geertruide altijd een beeld schetsen van een Arcadische landschap vol bloemen,
Went-Beets fruit en bomen, helder water, vogelzang en een eeuwige zomer. Natuur-
Alle zorg is besteed aan het achterhalen van de lijke elementen worden aangevuld met de hoogtepunten van cultuur.
namen van de rechthebbenden. Degenen die Vogels zingen, begeleid door de zoete klanken van muziek. Kunst alom
desondanks menen zekere rechten te kunnen doen die slechts wil behagen door schoonheid. Natuurlijk is er goed
gelden, kunnen contact opnemen met de uitgever. gezelschap. De heerlijkste spijzen op tafel zijn afkomstig uit de
Marketing en advertentieacquisitie omgeving, bij voorkeur uit eigen tuin.
Isabelle van der Weijden, info@belenjet.nl, Dit beeld is zo hardnekkig dat het ons wel aangeboren lijkt. Het is
m 06 52 00 81 23 blijkbaar het landschap waarin we ons als mensen senang voelen.
issn 1566-6190
Zonder twijfel was het ook deze voorstelling die rijke stedelingen
Abonnementen Een abonnement kost € 25,– voor – voornamelijk Amsterdammers – voor ogen hadden, toen zij in de
vier nummers per jaar. Voor een abonnement zie 17e en 18e eeuw hun buitens langs de Vecht, in ’t Gooi, Kennemerland
p. 50. Als abonnee bent u tevens vriend van de of op de Utrechtse heuvelrug aanlegden.
Stichting Groeneveld. De Stichting Groeneveld
Met hagen en bomenlanen, fonteinen en beelden, doorkijkjes en folies,
ondersteunt de activiteiten van Kasteel Groeneveld.
maar bovenal met liefde en toewijding schiepen zij hun eigen Utopia om
Als vriend heeft u gratis toegang tot het kasteel
voor uzelf en een introducé, wordt u uitgenodigd
er te kunnen genieten van het goede leven.
voor openingen en evenementen en krijgt u korting
op speciale publicaties. Nog altijd spreken deze lustoorden tot de verbeelding en op mooie dagen
komen we in grote getale voorbij om ons te vergapen aan de schoonheid
Aanmelden voor de maandelijkse nieuwsbrief
en allure.
kan via www.kasteelgroeneveld.nl
En dan, wandelend langs de bomenlanen van de ’s Gravenlandse
Nieuws en persberichten kunt u sturen naar GRNVLD, lusthoven, dromend bij de vijver van Kasteel Groeneveld of struinend
Groeneveld 2, 3744 ML Baarn, grnvld@mineleni.nl door de prachtige tuinen van Beeckestijn kan het gebeuren dat we
grnvldmagazine Kasteel worden overvallen door de gedachte Ooh heaven is a place on earth!
Groeneveld
Foto cover In opmaat naar zijn programma
Het Snelle Geld (over de geschiedenis van 25 jaar
Hollands kapitalisme) organiseerde Jort Kelder
een perslunch in Huize Zwaanwijck, zijn laat
negentiende-eeuwse buitenplaats aan de oevers
van de Vecht. Fotograaf Joost van den Broek,
in opdracht van de Volkskrant, was erbij.
Foto achterkant Wilma Elmendorp

4. [ advertentie ]
!"#$%&$'() .''/0%
*'$(+'#&%,- */%'/,
BCABB) 1-2'3)
DBB8EFAEF)) 45)6780'%&
))))))DBF
9:+$;)<=3'$(>?)*$++'3:/#@
000A5''/0%,/%'/,A(3

5. I N HO U D 05
Revitaliseren
06
zaaigoed
Kort nieuws
08
dubbelinterview
Carolien Gehrels & Rob van der Laarse
12
groo(t)s
René Dessing
14
reportage
Projectontwikkeling avant la lettre
20
mijn landschap
Jeroen Zijlstra
22
verhaal
Cees Nooteboom
24
28
essay
De logeerpartij
27
de schutting
Buitenplaatsen anno nu
28
wende
Jan Hartholt
30
ander beeld
George Burggraaff
32
kaf en koren
Reflecties, inzichten
36
oogst
Landgoed Beeckestijn
38
oorsprong
Haven Amsterdam
44
mmm
Janny van der Heijden
46
verstript
De vos en de raaf
48
programma
Evenementen
Wende
JAN HARTHOLT OVER HET MENGEN VAN PERSPECTIEVEN
EN DE ROL VAN ‘ZIJN’ KASTEEL HIERIN

6. 06 Z A AIG O ED
EXPOSITIE
NIEUWS – PUBLICATIES, TENTOONSTELLINGEN, PRIJS VRAGEN, CAMPAGNES,
SYMPOSIA, INNOVATIES. NIEUWS EN PERSBERICHTEN KUNT U STUREN
NAAR GRNVLD, GROENEVELD 2, 3744 ML BAARN, GRNVLD@MINELENI.NL
LEZERSAANBIEDING
KASTEELBOEK
Zo’n driehonderd jaar geleden werd Kasteel Groeneveld gebouwd.
De verbouwing van het kasteel was reden om weer eens in de
KASTEELWINKEL
veelbewogen geschiedenis van deze buitenplaats te duiken. Met
de publicatie Buitenplaats voor stad en land, Kasteel Groeneveld,
& GALERIE
als resultaat. Aan de hand van vijf essays wordt de geschiedenis In het souterrain van Kasteel Groeneveld bevindt
van Kasteel Groeneveld verteld. De essays gaan over de bouw- zich een winkel met boeken, wandelkaarten en
geschiedenis, kunstbeleving, voedsel, verlangen naar buiten en stijlvolle cadeaus. Voor de Vrienden van
het vrijplaatsgevoel en werden geschreven door Heimerick Tromp, Groeneveld zijn er speciale aanbiedingen.
Barbara Joustra, Janny van der Heijden, Marita Mathijsen en Onderdeel van de winkel is de Groeneveldgalerie:
Eline Hopperus Buma en Dik van der Meulen. elk kwartaal is er een nieuwe expositie met
: – betaalbare – kunst of kunstnijverheid van een
Kasteel Groeneveld, een buitenplaats voor stad en land A AN BIE DI NG
NE VE LD
Uitgeverij Thoth | isbn 978 90 6868 596 1 KA ST EE L GROE regionale kunstenaar.
PL AR EN
GE EF T 5 EX EM
prijs € 24,95 en € 19,95 voor vrienden van Stichting Groeneveld CA DE AU. Tot december 2012: de uitdagende en duurzame
VA N DIT BO EK
int er es se ?
(Deze aanbieding is geldig tot 30 december 2012) en adres naar
vilten jasjes, sjaals, sieraden en tassen van
Mail uw naam
grnvld@minelen
i.nl Ellie Marbus.
FESTIVAL
TRANSNATURAL 03
Opkomende technologieën die de ‘The networked Autonomy’, ontwerpers, onderzoek uit R&D
regels van de natuur hanteren (of aflevering drie van het kunst, labs en onderzoeksinstituten,
uitbreiden), daar draait het allemaal design- en technologiefestival krijgen een maand lang een podium
om tijdens het festival ‘Transnatural’ inclusief tentoonstelling, illustreert voor een breed publiek.
dat dit najaar plaatsvindt rond het toekomstscenario’s en innovatie
Science Center NEMO in Amsterdam. uit de creatieve industrie en het Transnatural
Dus: nieuwe manieren van energie bedrijfsleven met een krachtig 7 september tot 7 oktober 2012
en voedsel oogsten, innovatieve interdisciplinair programma waarin Science Center NEMO
materialen inzetten en alternatieve de internationale top aan makers, Oosterdok 2, 1011 VX Amsterdam
bronnen aanboren, als het even kan denkers en bedrijven aan bod komen. Dagelijks van 10:00 tot 17:00 uur
door autonome systemen en zelfs Een mix van toonaangevende voor-
door wezens. beelden met werk van kunstenaars,
Vlaaien
Vlaaien op de Neude
BOEK op de Neude
2000 JAAR STADSLANDBOUW EN VOEDSELLANDSCHAP IN UTRECHT
Eten en de stad
Over voedsel is veel geschreven kunnen we dat nog terug vinden: Met dit boek willen landschaps-
maar de historische verhouding Het boek Vlaaien op de Neude toont architect Frank Stroeken en steden-
tussen de stad en haar voedsel- aan de hand van beelden van vroeger bouwkundige Robert Arends Frank Stroeken
voorziening is nog relatief en nu, maar ook met recepten, de (beiden van bureau Terra Incognita)
onderbelicht. Zo is maar bij weini- historische verbondenheid van de bijdragen aan discussies over
gen bekend dat voedsel twee- stad Utrecht met voedsel. Het laat stadslandbouw. Vertrouwdheid met Vlaaien op de Neude. 2000 jaar
duizend jaar lang bepalend was zien waar Utrechters door de het voedsellandschap van vroeger stadslandbouw en voedsellandschap
voor de inrichting van het land- eeuwen heen voedsel verbouwden en van nu is van belang om op een in Utrecht
schap van Utrecht. In de namen en waar zij hun groenten en vlees frisse manier na te denken over het uitgever Terra Incognita stedenbouw
van straten en pleinen, zoals haalden. Hoe zag het voedsel- voedsellandschap van de toekomst. en landschapsarchitectuur
Varkensmarkt en Bakkersbrug, landschap van de stad eruit? prijs €19,75 | isbn 978 90 9026 867 5

7. 07
ÉCHT ETEN
BOEK
WEEK VAN DE SMAAK
Broodje van de streek, Bij de boer aan tafel, Helden van
De Smaak, de Week van de Smaak, Hoofdstad van De Smaak,
Streekproductenroutes, Smaak van het Landschap; zomaar een
greep uit het overvolle programma van de Week van de Smaak.
Van tsilp tot triller Deze week in het najaar is hét evenement waarin gezonde
en eerlijke voeding onder de aandacht wordt gebracht van
Heggenmus en roodborst, zwartkop en een breed publiek, met nadruk op ambachtelijke, seizoens-
tuinfluiter: kunt u ze aan hun zang uit elkaar gebonden, natuurzuivere, duurzame en streekgebonden
houden? Het boek Vogelzang van Nederland producten. Het doel van de Week van de Smaak is om een
is een onmisbaar naslagwerk voor iedereen breed publiek te laten ervaren wat écht eten is en een
die graag wil weten wie er zingt in bos, tuin concreet handelingsperspectief te bieden.
en veld. Deze geheel herziene heruitgave van Geef u op voor de nieuwsbrief via www.weekvandesmaak.nl
het populaire boek Wat zingt daar? bevat en blijf op de hoogte de honderden activiteiten die door het
praktische sleutels voor determinatie. Daar- hele land worden georganiseerd. BOEK
naast beschrijft het de zang van de bekendste
Nederlandse soorten. Plattelanders
Bijzonder aan Vogelzang van Nederland zijn de QR-ROUTE Bewoners in een veranderende
praktische determinatiesleutels, waarmee je
elk liedje of rateltje gemakkelijk op naam kunt
WESTER AMSTEL 350 JAAR omgeving is de ondertitel van het
door Landleven uitgebrachte boek
brengen. Hulpsleutels gaan in op specifieke In 1662 liet Nicolaas Pancras aan de huidige Amsteldijk in Plattelanders. Een onversneden
aspecten, zoals vogels die vooral ’s nachts of Amstelveen een stenen voorhuis en een houten achterhuis ode aan bewoners van het gebied
tijdens een baltsvlucht zingen. Zangvogels, voor de paarden en de koets bouwen. Door de eeuwen heen buiten de bebouwde kom, deze
maar ook bijvoorbeeld uilen, spechten, hout- heeft het huis tijden van verval maar ook van bloei gekend en is portretten in woord en prachtige
snip en roerdomp zijn zo eenvoudig op naam afwisselend gebruikt als zomerverblijf voor rijke Amsterdam- zwart-wit beelden. Het wieden,
te brengen. mers en als herberg. Wester Amstel verkeert nog grotendeels het voeren van de kippen, het
Naast de sleutels bevat het boek een uitgebreid in haar oorspronkelijke 17-eeuwse staat en is daarmee het melken maar ook het rietsnijden,
gedeelte waarin de zang per soort wordt oudst gebleven ‘Koopmansbuiten’ van Holland. tal van dagelijkse en minder
beschreven. Extra bonus is de bijgevoegde cd Dit jaar viert deze buitenplaats haar 350ste verjaardag. Dat dagelijkse handelingen komen
met alle geluiden van de honderd beschreven wordt gevierd met een aantal activiteiten voor het publiek, aan bod. De inkijkjes bieden ook
vogelsoorten. zoals een ‘QR-route’ (met de eigen smartphone) waarmee zicht op keuzes waar de platte-
Omdat je Vogelzang niet uit een boekje en beelden van huis en park, (vroegere) bewoners, bedrijvigheid landers voor komen te staan,
zelfs niet van een cd leert, maar in het veld’ en de omliggende buitenplaatsen scharrelhouderij versus gangbaar
is Vogelzang van Nederland vooral een recht- worden opgeroepen. Zo wordt bijvoorbeeld, of het al dan niet
streekse uitnodiging om het veld in te trekken: 350 jaar historie met behulp van oormerken van koeien.
zoekend en vooral luisterend naar vogels. moderne techniek zichtbaar.
Plattelanders. Bewoners in een
Vogelzang van Nederland | auteurs Dick de Vos Buitenplaats Wester-Amstel ligt aan veranderende omgeving
en Luc de Meersman | uitgever KNNV Uitgeverij de Amsteldijk Noord 55 in Amstelveen. Margreet Welink (tekst) en Lode
i.s.m. Vogelbescherming Nederland en Sovon Informatie over alle activiteiten is te Greven (fotografie) | Edicola
Vogelonderzoek Nederland vinden op www.wester-amstel.nl en Publishing | isbn 978 94 9142 605 6
isbn 978 90 5011 374 8 | prijs € 27,95 www.groengebied-amstelland.nl
TENTOONSTELLING
MAPPING THE LANDSCAPE
De komst van de Floriade is door op eigenschappen van dit landschap De tentoonstelling vormt een
Museum van Bommel aangegrepen en op zoek te gaan naar karakteris- caleidoscopisch beeld van de
om een tentoonstelling te organiseren tieke elementen ervan. Dat kan de identiteit van het landschap in de
waarin het stedelijke en natuurlijke tuinbouw zijn, de loop van de Maas, regio Venlo.
landschap in de regio Venlo centraal het contrast tussen de stedelijke
staat. Kunstenaars, onder wie cultuur en het groene platteland, De tentoonstelling ‘Mapping the lands-
Antoine Berghs, Paulien Oltheten, wat dan ook. Het project bestaat cape’ is te zien van 2 september 2012
Paul Devens, Frank Koolen en Heidi uit twee delen: tijdelijke werken op t/m 6 januari 2013
Linck, zijn uitgenodigd te reflecteren locatie en een tentoonstelling. kijk op: www.vanbommelvandam.nl

8. 08 DUBBELINTERVIEW
Buitenplaats,
parel van
duurzaamheid

9. 09
Tekst: Kester Freriks* | Beeld: Aloys Oosterwijk** © Comic House
Carolien Gehrels en Rob van der Laarse, respectievelijk wethouder en
hoogleraar, over de verbondenheid van stad en land en de schakelfunctie
die buitenplaatsen hierin – nog altijd – vervullen.
‘Een gebouw dat er in slaagt meer als geen ander: ‘Aan alle kanten van de stad liggen buiten-
dan honderd jaar de tand des tijds te doorstaan en nieuwe plaatsen als oases van rust, landelijkheid en groen,’ betoogt
functies te herbergen, is een parel van duurzaamheid.’ Dit hij. ‘De Amsterdammers trokken al vroeg in de zeventiende
schrijft wethouder Carolien Gehrels (PvdA) in haar nota eeuw naar buiten, het landelijke gebied in. De fascinatie
Erfgoedspiegel van de stad. Gehrels is onder meer wethouder voor het leven buiten, voor tuinen die vaak in formele stijl
Monumenten & Archeologie. Ze is nog meer. Ook wethouder zijn aangelegd en met bomen omzoomde lanen was groot.
Waterbeheer, zoals ze tijdens een gesprek in haar werkkamer
in het Stadhuis naast de Opera, benadrukt. En dan vallen
ook nog Kunst en Cultuur, Economische Zaken en Lokale “Erfgoed is de spiegel van wie wij
Media onder haar verantwoordelijkheid.
Dit jaar, 2012, is uitgeroepen tot het Jaar van de Historische waren en van wie wij zijn” Carolien Gehrels
Buitenplaats. Het initiatief heeft tot doel ‘aandacht te
vragen voor dit belangwekkende culturele erfgoed’. Een Door die lanen flaneerde men. De dichtere bosschages in de
kalender op de kamer van Gehrels toont in royaal formaat, uitgestrekte tuinen dienden het erotische of amoureuze
gedrukt in prachtige kleuren, enkele van de belangrijkste spel. De bewoners van de buitenplaatsen hadden veel
buitenplaatsen van Nederland. Het zijn landhuizen en politieke macht. Ze namen zitting in het gemeentebestuur.
kastelen als Kasteel Heeswijk, Huis Boschwijk, Kasteel Tussen de buitenplaats en de stad ontwikkelde zich een
Staverden, Huis te Leuvenem, Kasteel Groeneveld en levendige uitwisseling. Bezoekers waren welkom op de
Landgoed Clingendael. Als wethouder Monumenten buitens.’
genieten buitenplaatsen, zeker binnen de gemeentegrenzen
van Amsterdam, haar belangstelling.
Werp een blik op een van deze voorname huizen van deze
kalender, en als vanzelf dienen zich beelden aan van
paarden met koetsen, flanerende mannen en vrouwen, een
aristocratische levensstijl en adellijke pracht. Rob van der
Laarse, hoogleraar Erfgoedstudies aan de Vrije Universiteit
en de Universiteit van Amsterdam, is al jarenlang geboeid
door de negentiende-eeuwse aristocratische levensvormen
in Nederland. Hij geldt als kenner van buitenplaatsen en gaf
zijn visie vorm in het boek Beelden van de Buitenplaats.
grandeur
Voor Carolien Gehrels is een van de bijzonderste
kenmerken van een stad als Amsterdam de ‘historische
sensatie’. Als wethouder Monumenten acht zij het van
onschatbare betekenis dat het erfgoed in de hoofdstad
behouden blijft. Ze formuleert het treffend: ‘Erfgoed is de
spiegel van wie wij waren en van wie wij zijn, de spiegel van
de stad.’ Tot dat erfgoed behoren ook de buitenplaatsen die,
in een wijde ring, rondom de stad liggen. Amsterdam kent
meerdere lussen; allereerst de Stelling van Amsterdam,
daaromheen in een wijde kring de buitenplaatsen en dan
hebben we natuurlijk de verkeersring A10.
Van der Laarse kent die buitenplekken met hun grandeur
*Kester Freriks (1954) is verbonden aan NRC Handelsblad. Hij is schrijver van romans en van boeken
over de natuur, waaronder het recente Verborgen wildernis. Ruige natuur en kaarten in Nederland.
** Aloys Oosterwijk (1956) volgde de Academie van beeldende kunsten in Arnhem.
Grote bekendheid verwierf hij met de strip Willems Wereld in Panorama. Vanaf 2004 is hij rechtbanktekenaar.

10. 10
DUBBELINTERVIEW
sloopwoede Carolien Gehrels: Erfgoedspiegel van de stad.
Bijna alle steden in Nederland hebben een historisch hart. Visie op het erfgoed van Amsterdam. Uitgever Gemeente
Dat is de plaats waar de band met het verleden zichtbaar en Amsterdam m.m.v. Bureau Monumenten & Archeologie
tastbaar is. In het hedendaagse beleid van Amsterdam wil Rob van der Laarse & Yme Kuiper (red.):
Gehrels die band handhaven, en liefst ook verstevigen: Beelden van de Buitenplaats. Uitgeverij Verloren, Hilversum 2005
‘In vergelijking tot Londen en Parijs is Amsterdam een Jaar van de Historische Buitenplaats 2012. Zie: buitenplaatsen2012.nl
compacte stad. Tot in de jaren zestig heerste er een enorme
sloopwoede. Nu is huis voor huis, monument voor duinrand bij Wassenaar. Voorwaarde is altijd dat de
monument teruggewonnen op de stad. Daar ben ik trots op. buitenplaats vanuit de stad makkelijk bereikbaar is; eertijds
In mijn functie van wethouder Water heb ik mijn vond het vervoer per koets plaats. Naast het hoofdgebouw
“watertheorie” als het gaat over de buitenplaatsen van de vinden we dan ook altijd koetshuizen. Stad en buitenplaats
stad. De Waterleidingduinen bij Haarlem en Heemstede zijn in dit opzicht hecht met elkaar verbonden. Dat geldt
zijn Amsterdams bezit. Daar bevinden zich tal van buiten- zeker voor Frankendael. Vanuit de binnenstad is het nu
plaatsen. Die beschouw ik als levendig en historisch nog geen kwartier fietsen naar deze oase van rust en
onderdeel van de stad. Stadsbewoners hebben altijd een groen aan de drukke Linnaeusstraat in Oost. Ook geldt
verlangen naar buiten gekend. Gebieden als de Vecht, het voor Frankendael de uitspraak van Carolien Gehrels: een
Amsterdamse Bos, Oosterpark en de Waterleidingduinen duurzame parel die al meer dan twee eeuwen de tand des
voldoen aan dat verlangen. Een verklaring voor de bloei van
Amsterdamse buitenplaatsen ligt in de aard van de vroegere
stad. Het moeras waar Amsterdam op is gebouwd, kende “Amsterdam is gebouwd
twee bestemmingen: ofwel het werd bouwgrond, ofwel het
werden de grachten. Maar die laatste fungeerden ook als op het zand van de
afvalplekken. ’s Zomers stonken ze enorm. De gegoede elite
kon het zich permitteren de stad te ontvluchten en naar buitenplaatsen” Rob van der Laarse
buiten te gaan.’
tijds heeft doorstaan. Het in neo-klassieke stijl opgetrokken
zanderijvaarten huis is vermoedelijk omstreeks 1733 gebouwd. ‘Een van
Van der Laarse vult deze zienswijze met een mooi beeld aan: de bewoners ervan, Jan Gildemeester, was sinds 1759
‘Buitengoederen als Elswout bij Haarlem of Huis te Manpad ambassadeur in Portugal,’ vertelt Van der Laarse. ‘Hij
in Heemstede werden gebouwd in de duinen. Daartoe behoorde dus tot de hooggeplaatste, bestuurlijke elite van
moest veel zand worden afgegraven. Dat werd verkocht aan Amsterdam. Beslissingen over de toekomst van de stad
Amsterdam om er de grachtenhuizen op te bouwen. Via werden hier, tussen de muren van Frankendael, genomen.’
zogenoemde “zanderijvaarten” verscheepte men het zand
naar de stad. Dus Amsterdam is gebouwd op het zand van ananas
de buitenplaatsen.’ Ter voorbereiding van het gesprek over Als we over buitenplaatsen spreken is het van belang een
buitenplaatsen nodigt Rob van der Laarse me uit naar een onderscheid te maken tussen kastelen en landhuizen.
van de fraaiste Amsterdamse buitenplaatsen te gaan, Huis Een kasteel behoort de adel toe, een landhuis de welgestelde
Frankendael in de Watergraafsmeer, een polder die rond burgerij, notabelen en patriciërs. Een huis als Frankendael
1630 werd drooggelegd. In de loop van de zeventiende en behoort tot de laatste groep en drukt door zijn ligging zo
achttiende eeuw kwamen in de Watergraafsmeer ruim vlak bij de stad juist die verbondenheid tussen de bewoners
veertig hofsteden en buitenplaatsen tot bloei. Volgens ervan met de stad uit. We lopen over het grind naar de
Van der Laarse bepaalden ‘een paar duizend buitenplaatsen, achterzijde van Frankendael. Daar treffen we een terras aan
met parasols. Vanaf het terras loopt een zichtas het aan-
grenzende Park Frankendael in. Van der Laarse wijst op de
“Herbestemming en hergebruik; strenge lijnen waaruit de tuin is opgetrokken: ‘Frankendael
is, net als bijvoorbeeld het Paleis op de Dam en Felix Meritis,
de ‘acupunctuur’ van de stad” ontworpen volgens Hollandse classicistische stijl van
evenwicht en symmetrie. Dat zie je in de aanleg van de tuin
Carolien Gehrels gelegen in een lus om de stad, het landschappelijke gezicht en de architectuur van het huis. Frankendael vormde vanuit
rondom Amsterdam.’ Terecht heet dit gebied dan ook een Amsterdam de poort naar het landschap buiten de stad. Het
‘buitenplaatsenlandschap’. buitenhuis vormde de schakel tussen stad en land. Dankzij
de buitenhuizen kwam de gegoede burgerij dichtbij het
elite buitensteedse gebied te staan en andersom gold dat ook: het
Niet alleen polders als Watergraafsmeer, Purmer en buitengebied kwam via het landhuis in contact met de stad.
Beemster waren in trek als locatie voor de buitenverblijven, De wisselwerking was groot. Veel buitenhuizen beschikten
ook landschappelijk aangename gebieden als de Vechtstreek, ook over boerderijen met weiland, boomgaarden en
de oevers van de Amstel, Kennemerland, het Gooi en de moestuinen. Dat gaf een economische impuls aan het

11. 11
landelijk gebied. In de Vechtstreek behoorden bij een “De hele wereld kwam langs.
buitenplaats voermannen om de paarden te mennen en
schippers om zomergasten over te zetten. Buitenplaatsen De huizen vormden een belangrijk
als Frankendael waren beslist geen geïsoleerde gemeen-
schappen, zoals adellijke kastelen.’ onderdeel in het grand toerisme
Bovendien voldeed het landelijk gelegen huis aan het ver-
langen naar een paradijselijk bestaan. De achttiende-eeuwers van die tijd” Rob van der Laarse
waren verzot op het arcadische buitenleven. Een van de
passies uit die tijd was het tuinieren, vooral van exotische,
vooral subtropische siergewassen. Zelfs de ananas werd van de kastelen. Hier in Frankendael treffen we horeca aan.
in Nederland in die tijd gekweekt. Het ideaal waren veel- Binnen is het huis gerestaureerd en is er gelegenheid
kleurige bloemen op een ondergrond van zwarte aarde. geboden tot het houden van lezingen, presentaties en kun
je er dineren. Op het terras komen de stadsbewoners om
nieuwe modes van het groen en de stilte in de hectische stad te genieten.
We gaan de tuin in en ja, het klopt nog altijd: in de perken Eigenlijk is dat een heel democratisch gegeven. Deze tuin
bloeien planten op donkere grond. De geometrische tuin heeft goedbeschouwd altijd dezelfde betekenis behouden,
bestaat uit vakken, die Van der Laarse ‘kamers’ noemt. door de eeuwen heen: we ervaren het als een klein paradijs
In die vakken, afgezet met lage heggen, lopen sierlijke lijnen in de stedelijke omgeving.’
van palmhagen, waardoor een weelderig en rijk effect Deze visie sluit aan bij wat Carolien Gehrels stelt in haar
ontstaat. Van der Laarse kan op meeslepende wijze uitleg idee over een historisch monument als ‘parel van duur-
geven over wat we zien, hij ‘leest’ huis en tuin: ‘In de zaamheid’. De herbestemming van Frankendael als grand
achttiende eeuw was het ideaal van de rijke stadsbewoners café past in deze optiek. Ze zegt: ‘Het behoud van
om illusies te creëren. Door de rechte zichtlijnen ontstaat monumenten is in sociaal en economisch opzicht van vitale
het beeld van ruimte en verte. Natuurlijk is er in de loop betekenis voor de stad. Herbestemming en hergebruik
van de tijd veel veranderd in de buitenplaatsen. Ze zijn behoren daarbij. Ik noem dat de “acupunctuur” van de stad:
vaak telkens aangepast aan nieuwe modes. Er is een zekere op afzonderlijke, monumentale plekken in de stad waar de
gelaagdheid. Dat noemen we de culturele biografie van oude structuren zichtbaar zijn nieuwe impulsen geven door
een buitenplaats. Dat zich naast Frankendael het restaurant renovatie met behoud van het bestaande.’
De Kas bevindt, is niet vreemd. Daar lagen eerst de stads-
tuinen, daarna een Stadskwekerij en nu doet die kas dienst ambachtelijke kennis
als restaurant.’ Het gangbare beeld dat de rijke stads- Zowel Van der Laarse als Gehrels zien voor buitenplaatsen
bewoners alleen in de zomer hun buitenhuizen betrokken, in deze eeuw een belangrijke rol weggelegd. Van der Laarse:
wil Van der Laarse graag bijstellen. ‘De buitenplaats was ‘Buitenplaatsen vervullen nog altijd de schakel tussen stad
van beslissende invloed op het politieke en culturele leven en land. In politiek opzicht spelen ze niet meer de rol van
van de stad,’ legt hij uit. ‘Er werden belangrijke bestuurlijke vroeger. Sociaal, cultureel en economisch kunnen ze soms
besluiten genomen. Aan de wanden van deze huizen hingen een pijler van een wijk, zoals de Watergraafsmeer, of van
de kunstcollecties. De huizen vormden een belangrijk een landelijke gebied betekenen.’ Carolien Gehrels is ervan
onderdeel in het grand toerisme van die tijd. De hele wereld overtuigd dat de erfgoedwereld een bijzondere verrijking
kwam langs. Adellijke lieden, maar ook studenten. De huizen voor de stedeling is, in veel opzichten: ‘Tal van particulieren
stonden open naar de wereld. In de huizen werden concerten en mensen van gemeentelijke instellingen hebben enorm
gegeven, filosofen en dichters kwamen op bezoek, kortom, veel kennis opgedaan tijdens de renovatie van monumenten,
de sociale betrokkenheid tussen stad en platteland was waaronder buitenplaatsen. Daar is veel ambachtelijke
groot. De buitenplaatsen vormden daarin een cruciale rol.’ kennis over hoe het vroeger was aan te danken. Die kennis
moet behouden blijven. Als we naar de historie kijken,
strijd moeten we daarin onze eigentijdse cultuur betrekken.
Van der Laarse noemt ons, bewoners van de eenentwin- Cultureel erfgoed bindt mensen. Ik wil graag oude en nieuwe
tigste eeuw, de ‘laatste toe-eigenaars’ van de historische Amsterdammers betrekken bij het behoud en renovatie van
buitenplaatsen. Hij zegt: ‘We hebben de verantwoorde- het erfgoed. Als ik aan Huize Frankendael denk, dan is
lijkheid om dit culturele erfgoed voor de toekomst te daarmee een ideaal bereikt: het heeft betekenis voor de
bewaren. Binnen de adellijke kringen in Nederland is veel stedeling van nu. En leert ons over het landelijke verleden
strijd gevoerd als het gaat om het beheer en voortbestaan van een stad als Amsterdam.’
Carolien Gehrels (PvdA) is wethouder te Amsterdam. Tot haar Rob van der Laarse is hoogleraar Erfgoedstudies aan de
beleidsterrein behoren: monumenten & Archeologie, Waterbeheer, Vrije Universiteit en de Universiteit van Amsterdam.
Kunst en Cultuur, Economische Zaken en Lokale Media.

12. 12 GROO(T)S Tekst: Brigitte van Mechelen | Beeld: Hugo Schuitemaker*
René Dessing over een fenomeen waar we trots op moeten
zijn, de buitenplaats.
KUNSTHISTORICUS EN CULTUREEL ENTREPENEUR RENÉ DESSING
NAM HET INITIATIEF TOT HET JAAR VAN DE BUITENPLAATS 2012,
EEN GESPREK OP HUIS TE MANPAD IN HEEMSTEDE OVER BEHEER
EN BEHOUD, HET GEBREK AAN ‘WIJ-GEVOEL’ EN FRIETSCHIETEN.
Buitenplaatsen,
de duurzaamheid zelve
Een Themajaar voor Historische Buitenplaatsen Van de zesduizend buitenplaatsen die ons land ze zich in de Vechtstreek druk maken over borgen
in 2012, waarom eigenlijk? kende, is nog tien procent over. Waaraan vielen in Groningen?’
‘Vraag een willekeurige passant naar het begrip die vijfeneenhalfduizend ten prooi?
“Buitenplaats” en hij of zij zal te kennen geven niet ‘Lucratieve verkoop ten behoeve van de aanleg Over die activiteiten, is een BBQ inclusief
te weten waar je het over hebt. Buitenplaatsen van Vinex-wijken, begraafplaatsen, wegen, frietschieten in uw ogen geoorloofd?
zijn relicten van een historisch fenomeen, het land- en tuinbouwbedrijven enzovoorts. Erfenis- ‘Het is van belang dat de relatie tussen buiten-
buitenleven dat de gegoede burgerij en adel op de kwesties en de hoge kosten van onderhoud plaats en de omgeving verinnigd wordt. Maar de
buitenplaatsen voor zichzelf inrichtte. Dit hele speelden vanzelfsprekend ook mee.’ kwetsbaarheid van zo’n huis en de bijbehorende
verhaal dat zich goeddeels tussen 1600 en 1940 tuinen conflicteert met grote bezoekers-
afspeelde, is teloor gegaan. Dit alles onder de Hoe zien jullie de toekomst van de resterende aantallen. Misschien zijn kleinschalige activiteiten
aandacht brengen van het Nederlandse publiek is buitenplaatsen voor je? wel beter. Het is de kunst om de bandbreedte van
het primaire doel van de stichting. Uit “de winst” ‘Was er maar een “jullie”. De helft van de buiten- de plek te leren kennen, al te tuttig moet je hierbij
hiervan hopen we een bredere steun voor beheer plaatsen is in particulier bezit, de andere helft ook weer niet zijn.’
en behoud te genereren én de dialoog tussen de is in handen van gemeentes, stichtingen,
betrokken partijen op gang te brengen.’ Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, Geen buitenplaats zonder pendant in de stad,
Rijksgebouwendienst, wat niet al. Komt nog bij hoorde ik u zeggen; goede oneliner…
Hoe komt dat, die teloorgang? dat er lokale, regionale en landelijke belangen ‘Juist in het verhaal van de buitenplaatsen
‘De verklaring ligt in een heel aantal factoren, de en bemoeienissen zijn. Kortom, verschillende klinkt de aloude band tussen stad en land door.
precieze samenhang daartussen zou uitgebreid bloedgroepen, verschillende visies, en helaas, Vooral Amsterdam nam hierin het voortouw,
onderzoek vergen. (Sowieso kent het fenomeen stekeligheden over en weer.’ vierhonderd jaar lang trokken stedelingen naar
buitenplaats aspecten, waarvoor je interessante buiten. Aerdenhout, Bloemendaal; vroeger
wetenschappelijke vraagstellingen kunt formu- En tussen die partijen wilt u een dialoog op veelal Amsterdams grondbezit. Grachtenhuis
leren.) Maar laat ik er een aantal noemen. Na gang brengen… en buitenplaats vormden een twee-eenheid.’
de Tweede Wereldoorlog is de bevolking veel ‘Precies! Het gesprek over “wát je bewaart, en
mobieler geworden, de verbintenis met de eigen met welk doel”, en over een betere definiëring U bent zelf ook eigenaar van een buitenplaats?
streek is sterk afgenomen. Vanaf 1848 (liberale van het begrip buitenplaats, dient dringend te ‘Huurder, geen eigenaar. We hadden ook voor
grondwet van Thorbecke) is het element “volk” worden gevoerd.’ een comfortabele flat kunnen kiezen, maar de
in al zijn breedte op zijn troon belandt, terwijl ongemakken, de kosten van onderhoud, de tocht,
bezittende klasse en de adel, langzamerhand Te zien aan de lange lijst instellingen die zich aan de we hebben het met liefde omarmd. Je geworteld
het veld moest ruimen. Maar ook een factor stichting verbonden hebben, bent u aardig op weg. voelen in een geschiedenis, in een groter verhaal,
als ruilverkaveling heeft een duit in het zakje ‘Dat zo veel buitenplaatsen zich aangespoord is voor ons heel waardevol.’
gedaan.’ hebben gevoeld om activiteiten te organiseren,
mag je gerust een groot succes noemen. Maar de *Hugo Schuitemaker is freelance fotograaf. Met
zijn bedrijf Zeeliefhebbers verkoopt hij duurzame
stap naar een gedeelde visie, die is nog niet vis in combinatie met fotografie en recepten.
gezet. En die is noodzakelijk, immers, wat zouden www.zeeliefhebbers.nl

13. 13
“Je geworteld voelen
in een geschiedenis,
in een groter verhaal,
is waardevol”

14. 14 REPORTAGE
Project
Projectontwikkelaars. Deze beroepsgroep, die zich bezighoudt met de
aan- en verkoop van grond, bouwprojecten en onroerend goed, roept bij
velen negatieve associaties op: geldwolverij, patserigheid, megalomanie,
meedogenloosheid en lelijkheid. Wie echter een kijkje neemt in de
Vechtstreek, en met name langs rivier de Vecht zelf, raakt al snel betoverd
door de landschappelijke schoonheid. Bepalend voor die schoonheid zijn
de tientallen historische buitenplaatsen langs het water. En ja, die zijn
goeddeels te danken aan projectontwikkelaars.

15. 15
Tekst: Jan Dobbe* | Beeld: Michiel de Jong © Comic House**
ontwikkeling
avant la lettre
Buitenplaatsen aan de Vecht
Met name het ontbreken van de prachtige, smaakvol gestileerde te danken. De rivier maakte ook deel uit van
historisch en cultureel besef in oude stedelijke kastelen en buitenplaatsen. de Hollandse Waterlinie (1870), die als een
bebouwingen en de ondoorzichtige afspraken Ooit stonden er maar liefst dertien kastelen, beschermende krans rondom de steden van
met gemeenten, die ook een graantje van de waarvan er in de loop der eeuwen vijf Holland lag, 85 kilometer lang en drie tot vijf
grondwinsten willen meepikken, hebben verdwenen, en vele tientallen buitenplaatsen, kilometer breed. Met 46 forten strekte de linie
projectontwikkelaars een negatieve uitstraling waarvan er in de loop der jaren ook weer veel zich uit van het eiland Pampus in de Zuiderzee
bezorgd. Zo neemt het VPRO-programma zijn verdwenen. Namen die tot de verbeelding tot aan de Biesbosch. Al varend over de Vecht
De Slag om Nederland de nietsontziende wild- spreken en alleen nog maar op oude prenten en de Loosdrechtse Plassen zie je hier en daar
groei van kantoorpanden in ons land op de korrel. en tekeningen zijn terug te vinden: Otterspoor, nog de betonnen kazematten (schuilkelders)
Het lijkt erop, aldus de programmamakers, dat Huys te Nigtevecht of Wallestein. Ze zijn als overblijfsel van de linie liggen.
de Nederlandse burger niets meer te zeggen verloren gegaan, maar er is gelukkig nog veel
heeft over zijn land en dat de verloedering van historisch erfgoed te vinden langs de Vecht. tip Vijverhof, bij Nieuwersluis
het landschap wordt bekonkeld in kringen De Utrechtse Vecht begint bij de stad Utrecht Agnes Block (1629-1704) liet deze buitenplaats
van bestuurders, geldschieters en project- en mondt bij Muiden uit in het IJmeer. Ze loopt in 1670 bouwen in de vorm van een woonhuis
ontwikkelaars. Al deze feiten ten spijt, moeten langs de plaatsen Maarssen, Breukelen, met theekoepel en oranjerie. In het Rampjaar
we toch erkennen dat we een prachtig stukje Loenen en Weesp. De Vecht ontstond zo’n (1672) werden Franse troepen in de Vijverhof
Nederland aan projectontwikkeling te danken 2600 jaar geleden als deel van de Rijndelta. ingekwartierd en bleef de buitenplaats gespaard.
hebben: de Vechtstreek. In de middeleeuwen was het een belangrijke Begin 19e eeuw is de buitenplaats deels gesloopt
en bij de naastgelegen buitenplaats Over-Holland
scheepvaartverbinding tussen de Zuiderzee
gevoegd. In 1866 werd de Vijverhof weer
de utrechtse vecht (Noord-Europa) en de Rijn (Duitsland).
zelfstandig en is het huidige hoofdgebouw in
Voor wie het nog niet wist: langs de Dorestad (Wijk bij Duurstede) en later de stad
eclectische stijl gebouwd.
Utrechtse Vecht wemelt het van Utrecht hadden er hun economische bloei aan
** Jan Dobbe is freelance journalist en tekstschrijver. Tot 2009 werkte hij bij de Nederlandse Vereniging tot bescherming van dieren als
hoofdredacteur van het ledenblad DIER.
** Michiel de Jong volgde diverse kunstopleidingen om uiteindelijk voor het vak van striptekenaar te kiezen. Hij publiceert in Zone 5300
en maakte met Milan Hulsing de strip Hanuman in het Algemeen Dagblad. De Jong wordt gezien als Nederlandse vertegenwoordiger
van de Atoomstijl in de school van Yves Chaland.

16. 16
REPORTAGE
nouveau riche projectontwikkeling aan de Vecht
Gedicht voor Goudestein
In de 17e eeuw, beter bekend als de Iemand die goed garen spon bij de De dichter, geleerde en componist Constantijn Huygens
Gouden Eeuw, ontstond er met name expansiedrift van de nieuwe rijken, schreef bijgaand korte gedicht over Goudestein:
in Amsterdam een nouveau riche was aannemer en project-
van kooplieden die zeer goede zaken ontwikkelaar Jan Jacobsz. Bal, alias Aenden Selven
deden in de internationale handel. Huydecoper (1541-1624). In 1608 kocht Nu weet ick ’t, Maersseveen, en ’tis licht om versinnen,
Waerom uw Goudestein van velen werdt bemint;
Denk aan de Verenigde Oost-Indische hij herenboerderij De Gouden Hoeff bij
Twee lieve dinghen doen ’t, en diem’er altoos vindt,
Compagnie (VOC) en alle handel die daar weer Maarsseveen aan de Vecht en vestigde daar een De soete Vecht voor deur, de soete vocht van binnen.
mee samenhing. Zo ontstond er naast de adel, steenbakkerij, waarmee hij goede zaken deed
die tot dan toe de touwtjes in handen had gehad, bij de uitbreiding van de stad Amsterdam.
een nieuwe toplaag van gegoede burgerij, die (Deze uitbreiding, die grofweg plaatsvond Het huis is bedoeld om, net als de oude adel-
snel in aanzien groeide. Rijke kooplieden tussen 1585 en 1665, behelsde onder meer de stand, ‘lekker buiten te kunnen wonen’.
werden de nieuwe bestuurders en kregen het aanleg van respectievelijk de Herengracht, Overigens kan dat alleen ’s zomers; in de winter
langzamerhand voor het zeggen. Op zijn Keizersgracht en de Prinsengracht – de bekende blijft Huydecoper met zijn familie in de warme
zachtst gezegd was deze groep zeer bemiddeld grachtengordel, een en al vertoon van welvaart stad, omdat het ’s winters op het platteland veel
en had geld om grote huizen te laten bouwen en macht.) Huydecopers zoon Johan (1599- te koud is.
in de stad. Een blik op de statige herenhuizen 1661), die zich Heer van Maarsseveen noemt, Huydecoper zet een trend. Bezoekers van zijn
aan de Amsterdamse grachtengordel zegt al laat op deze plek in 1628 de buitenplaats buitenplaats, zonder uitzondering steenrijk,
genoeg. Maar dat niet alleen, deze nieuwe Goudestein bouwen – nu het gemeentehuis van zijn razend enthousiast. Zij willen ook ‘een
rijken staken ook geld in de ontwikkeling de gemeente Stichtse Vecht. Johan zit goed in buiten’, en dat brengt hem op ideeën. Hij koopt
van de schone kunsten: dichters, schilders en de slappe was en houdt van de schone dingen meer land langs de Vecht, en bouwt samen
architecten dankten vanaf dat moment hun des levens. Zo is hij een van de eerste kopers met de succesvolle architect Philips Vingboons
bestaan aan de goed gevulde beurzen van van werk van Rembrandt van Rijn en is hij buitenplaatsen aan het water, als een lang-
Amsterdamse bourgeoisie. En de Vecht dankt bevriend met de dichter, geleerde en componist gerekte lusthof, met tuinen, paden, priëlen en
er haar voornaam bebouwde oevers aan, want Constantijn Huygens. Goudestein laat hij ga zo maar door. Het worden er in totaal maar
het fenomeen ‘buitenplaats’ raakte in deze bouwen in een sobere, neoklassieke stijl, liefst 25. Zo wordt Huydecoper, die later ook
periode in zwang. gecombineerd met Nederlandse baksteen. nog het burgemeestersambt van Amsterdam
bekleedt, projectontwikkelaar avant la lettre
tip Vegtvliet, bij Breukelen voor de Vechtstreek. Hij wordt alom beschouwd
Vegtvliet is ontworpen door Philips Vingboons vervaardigde omstreeks 1730 de twee beelden die als de bedenker van het fenomeen ‘Hollandse
en rond 1670 gebouwd voor de Amsterdamse vandaag de dag aan weerszijden van de voorgevel buitenplaats’.
koopman Willem van den Broeck. In de 18e eeuw staan en Atalante en Meleager voorstellen. Niet
is het hoofdgebouw ingrijpend verbouwd met ook toegankelijk voor publiek, maar zeker de moeite
in de 19e eeuw wijzigingen. Ignatius van Logteren waard om eens langs te fietsen of te wandelen.

17. 17
de vecht anno 2012 diende als heropvoedingsgesticht voor ont- tip Rupelmonde, rond 1750 vergroot
Wie, zoals ik, de grandeur van de spoorde jongedames. Deze buitenplaats is vernoemd naar de
buitenplaatsen eens wil proeven, doet Belgische plaats Rupelmonde. Rond 1750 is
er goed aan een vaartochtje over de nieuw: buitenplaats overweer het hoofdgebouw vergroot, aan de Vechtzijde
Vecht te maken. Mijn tocht start in een Was de Vechtstreek in de 17e en 18e kwam daarin een zaal gedeeltelijk in een forse
jachthaven aan de Loosdrechtse Plassen. Deze eeuw in trek bij projectontwikkelaars, uitbouw te liggen. Later volgden nog andere
op zich prachtige waterpartij wordt, net als twee eeuwen later is dat nog altijd het aanpassingen. Niet open voor publiek, maar
de Vecht in de 17e eeuw, gedomineerd door de geval. Onderweg passeren we het immense desondanks de moeite waard om op te nemen
in een fiets- wandel- of vaartocht langs de Vecht.
huidige nieuwe rijken. Zo blijkt platenmagnaat Landgoed Groenevecht, van vastgoedmagnaat
en multimiljonair Willem van Kooten, alias Cor van Zadelhoff. Daar bewoont deze project-
Joost den Draaier, er op een privé-eiland te ontwikkelaar de historische buitenplaats nieuw: op buuren
wonen. Wijlen André Hazes woonde iets Groenevecht uit 1668. Een bijzonder project, dat niet
verderop aan de Vinkeveense Plassen, en aan Nieuwbouw is er ook. Her en der zie je splinter- onbesproken mag blijven, is het dorp
de Vecht woont quizmaster en presentator nieuwe projecten aan het water verrijzen, zoals Op Buuren aan de Vecht bij Maarssen.
Ron Brandsteder. En rijk is het gebied: zo tellen de sinds 2010 in aanbouw zijnde Buitenplaats Het wordt gebouwd op de plek waar ooit de
de plassen maar liefst 44 jachthavens, waar Overweer in Breukelen, waar geheel in de stijl Nederlandse Kininefabriek stond, behorend
naar schatting 7.000 plezierjachten liggen te van zijn illustere voorgangers een nieuw en bij de in 1932 door een explosie verwoeste,
dobberen. peperduur complex wordt gerealiseerd. Niet historische buitenplaats Op Buuren. Omdat
Via de kromme Mijndense Sluis komen we op exclusief voor één familie, zoals vroeger, maar de rondvaartboot hier niet komt, rijd ik er met
de Vecht, waar het bij mooi weer wemelt van als chique mini-wijk voor beter gesitueerden. de auto naartoe.
de sloepen, motorjachten en rondvaartboten. Appartementjes vanaf zeven ton vrij op naam, Projectontwikkelaars als Kondor Wessels
We passeren de mooi geconserveerde buiten- met uitzicht op de Vecht. Er zijn er ( juni 2012) Projecten (KWP), Vesteda en het Bouwfonds
plaatsen uit de tijd van Johan Huydecoper, nog een paar over. De rest van de appartementen, hebben hier in een paar jaar tijd een dorp (een
in de volksmond ook wel ‘Vechtpaleizen’ land- en koetshuizen is al verkocht. Crisis? buitenwijk van Maarssen) in retro-stijl doen
genoemd: schitterende buitenplaatsen als Welke crisis? Het ziet er wel mooi uit, ik moet verrijzen, compleet met trap- en klokgevels,
Nieuwerhoek (1710), Vredenhoef (ca. 1670), het erkennen. Van projectontwikkelaars moet grachtjes, ophaalbruggen en landhuizen
Rupelmonde (1650), Sterreschans (1688) en je het soms toch hebben… met muren eromheen waarin smeedijzeren
Vegtvliet (1670), dat niet lang geleden nog hekwerken zijn opgenomen. Het project omvat
drie onderdelen: Op Buuren Dorp, Op Buuren
Park en Op Buuren Buiten, waar landhuizen
en ‘herenboerderijen’ worden gebouwd.
“Het wordt steeds voller, en het is Archaïsche wijknamen zoals Cruydenborgh,
Soetendael en Nieuw Vechtvoort moeten het
volop aapjes kijken aan de Vecht”

18. 18
REPORTAGE
historische karakter van het dorp nog eens meer speel- en ademruimte gunnen, vestigen boerderijen, bungalows en overal een sloep,
extra benadrukken. Volgens een wervende zich hier. Ik vind het hier heerlijk wonen!’ motorjacht of ander vaartuig voor de deur.
tekst op internet wil Op Buuren ‘…niet zomaar Deze opmerking wordt meteen bevestigd: Druk, druk, druk. Het zal op een gewone door-
een nieuw dorp zijn, maar een echte toevoeging terwijl ik over de gloednieuwe kade wandel, deweekse dag nog wel uit te houden zijn, maar
aan de omgeving […] en zo een waardevolle zwemmen er kinderen in de Vecht, waar ze op een vrije, zonnige zondag is het hier bijna
bijdrage vormen aan het Vechtse landschap. vanaf een gloednieuwe ophaalbrug in duiken. net zo druk als in de badplaats Scheveningen.
Het maakt van Op Buuren een dorp met een Het is prachtig weer, en het ziet er idyllisch uit. Misschien doen de hedendaagse project-
eigen identiteit, mooi passend in het typische Net als in de 17e eeuw geldt ook nu weer dat een ontwikkelaars er goed aan zich in te houden
karakter van de Vecht.’ goedgevulde beurs nodig is om in Op Buuren een en niet elk stukje Vechtoever te bebouwen
En het is zo, men heeft echt zijn best gedaan. plekje te bemachtigen. Een appartementje met met wéér een ‘uniek object’ waar ze goed aan
Op een enkel modern huis na, ziet het er uitzicht op de Vecht doet ongeveer drie ton. kunnen verdienen. Houd het lekker exclusief,
levensecht uit. De architecten hebben zich is mijn devies, dan blijft het een bijzondere plek
laten inspireren door de oude dorpen en aapjes kijken om te wonen. Of de projectontwikkelaars van
landgoederen aan de Vecht, maar het is en blijft De vraag rijst, hoe lang deze nu het ook weer voor elkaar krijgen deze streek
imitatie – en dat voel je. Zoals gebruikelijk bij exploitatie van de Vechtoevers nog ook over honderd jaar nog betoverend te laten
nieuwbouwprojecten ontbreekt er een ziel, door kan gaan. Het wordt steeds voller en zijn, zal de tijd leren…
wat dat dan ook precies mag zijn. Bovendien het is volop aapjes kijken – want dat is het spel
mis ik het stemmig groen van eeuwenoude dat nieuwe rijken graag spelen: zien en gezien tip Swaenen-Vecht, te Oud-Zuilen
In de geveltop van het pand is een gevelsteen te
zien met daarop twee vechtende zwanen en de
“Van projectontwikkelaars moet huisnaam. Het pand bestaat uit aparte delen die
in verschillende tijden zijn gebouwd (het oudste
je het soms toch hebben…”
deel in 1670). Het was van 1678 tot 1970 een
pastorie, waarna er in 1971 weer een particulier
introk. Tegenwoordig wordt de begane grond van
het 19e-eeuwse gedeelte van het pand gebruikt
kastanjebomen, eiken en platanen, die je in worden. Men wordt op de wenken bediend,
als galerie ‘Oud-Zuylen’.
echt oude stads- en dorpskernen wel aantreft. want het massatoerisme tiert hier welig. De
Hier moet men het doen met iele jonge aan- straatweg langs de Vecht is overvol met auto’s
plant, die pas over honderd jaar enige indruk en motorfietsen, wat regelmatig tot files leidt, Meer lezen over de Vechtstreek? Kijk dan op
kan maken. ‘Het dorp is gebouwd voor twee- en de vaarroute is vol met bootjes. De aanblik www.vecht.nl of www.vensteropdevecht.nl
verdieners uit Maarssen en Utrecht,’ weet een van historische buitenplaatsen die de tand
vriendelijke bewoner van een grachtenpand des tijds schitterend hebben doorstaan, wordt
me te vertellen. ‘Mensen die het in de stad te steeds vaker afgewisseld door nieuwe villa’s
druk vinden en hun opgroeiende kinderen wat van moderne nieuwe rijken – verbouwde

19. [ advertorial ]
www.kewlox.nl
5 13
Geef je op voor de
Boekenkrant nieuwsbrief
via www.boekenkrant.com
1

20. 20 MIJN LANDSCHAP
VERINNERLIJKT
ZOIETS ALS ‘MET VAKANTIE NAAR DE BERGEN GAAN’, DAAR KAN IK ALS EEN BERG TEGENOP
ZIEN. DE ZEE IS THUISKOMEN. ZANGER, TROMPETTIST JEROEN ZIJLSTRA OVER WIERINGEN, DE
VIKINGEN, DURGERDAM, IJBURG EN OVER MISVERSTANDEN ROND EEN HOOG ZOUTGEHALTE.
Je ziet het land gewoon oprijzen, als
je vanaf de Afsluitdijk Wieringen nadert, twaalf meter boven
Maar inderdaad, ik ben er wel weg gegaan. Als kind had je in
onze streek twee opties: óf je ging naar zee, óf je ging bij een
de zeespiegel ligt het eiland dat dankzij de Korte Afsluitdijk boer helpen. Die keuze was voor mij niet moeilijk.
geen eiland meer is. Maar het eilandgevoel heeft mij altijd Zo rond m’n tweeëntwintigste wist ik dat ik niet op zee wilde
– ik ben er geboren – in zijn greep gehad. De VOC-schepen blijven, maar de muziek in wilde en meldde ik me aan bij het
voeren destijds langs Wieringen naar Amsterdam en gingen conservatorium in Amsterdam. Maar de zee bleef belangrijk.
op het eiland in quarantaine, er hebben Vikingen gewoond, De visserij betekende mijn studiefinanciering, twintig tot
er zijn Romeinse graven met prachtige tufstenen dakjes vijfentwintig weken per jaar bracht ik op zee door. Vissen.
gevonden en zelf heb ik, voor de restauratie, naast de kerk in Meestal op kabeljauw, schol en tong.
Oosterland zwerfkeien opgegraven. Magisch was dat. Als kind
denk je daar niet heel bewust over na, je leeft daar gewoon. ‘Olie en rook’, mijn eerste cd, is een ode aan die tijd. Zoals
Maar het heeft mij absoluut gevormd. het in de blues vaak over katoenoogst gaat, heb ik het over
En als er één plek op de wereld als ‘mijn plek’ voelt dan is het de zee. In de loop der tijd heeft mijn uitzicht zich verinnerlijkt.
de rand van het wad, daar waar je over het wad helemaal naar De ervaring tijdens het varen van die gigantische ruimte
het Marsdiep en Den Helder kijkt. Met die prachtige vaargeul bijvoorbeeld, of het vreemde tijdsbesef. Zeevisserij is een
langs het Balgzand, die vaarroute naar de rest van de wereld. continu bedrijf, je systeem wordt compleet door elkaar
In een woord subliem. geschud. Gedurende zoveel jaren op zee, in mijn geval van

21. 21
Tekst: Brigitte van Mechelen | Portret: Jeroen Zijlstra | Foto: Siebe Swart, Hollandse Hoogte
UITZICHT
g Waddenzee met zicht op het voormalig eiland Wieringen met buien boven de Kop van Noord-Holland.
mijn achttiende tot mijn vijfendertigste, raak je behept met ik niet zo bang. Als de bebouwing oprukt dan de kant van
kleuren en klanken. Precies omschrijven kan ik ze niet, maar Almere op, niet de onze. Door de crisis is er trouwens van
mijn muzikale klankkleur is hierdoor gevormd, dat is zeker. uitbreiding voorlopig geen sprake, IJburg zelf wordt niet eens
afgemaakt. Middenstanders die zich er hebben gevestigd raken
En nu woon ik in Durgerdam. Mijn vrouw is theologe en kreeg zelfs in de problemen, ja, ook over IJburg hangt nu de blues.
hier een baan. En wéér woon ik naast een kerk en aan de rand
van het water, aan het IJsselmeer dit keer. Neerlands eerste en enige vertegenwoordiger van de
Nee, nee, niet met uitzicht op IJburg. Vanaf ons stukje dijk kijken maritieme kleinkunstjazz wordt ik wel genoemd, ik moet er
we uit over het weiland met daarachter de vaargeul tussen een beetje om lachen maar het klopt wel. Wat ik ben en maak
IJsselmeer en Amsterdam, de hoofdroute naar de sluizen van heeft absoluut een hoog zoutgehalte.
Amsterdam. Er was destijds veel protest tegen deze stads- O, je begreep niet dat ik toen ik het had over Durgerdam als
uitbreiding maar nu het stof is neergedaald hebben de zoete variant van Wieringen, ik dat letterlijk bedoelde?
Durgerdammers het uitzicht geaccepteerd, heb ik het gevoel. Dat gebeurt vaker, wat ik letterlijk bedoel wordt figuurlijk
Verzwolgen te worden door de oprukkende stad, daarvoor ben uitgelegd.
Jeroen Zijlstra (1958), zanger,
tekstschrijver, componist en
trompettist richtte in 1998 de band
Zijlstra op. De band is vooral bekend
door het lied Durgerdam slaapt,
waarmee Zijlstra in 2002 de Annie
M.G. Schmidt-prijs won. Samen in Zee
is de meest recente voorstelling en cd
van Zijlstra.

22. 22 VERHAAL Tekst: Cees Nooteboom*
Beeld: Eddy Posthuma de Boer
3
HET KANON EN DE PAUWEN,
de binnenkant van de droom
S
oms wilde je dat het kon, dat je een ogenblik uit je leven zou
kunnen zien alsof het op film was. Ik heb met Fritzi ten Harmsen
van de Beek Jagtlust verlaten, we zijn haar lange straat met de
hoge bomen uitgelopen naar rechts, dan weer naar links, en op
de Eemnesser Weg terecht gekomen. We zullen de vele kilometers naar
Groeneveld lopen, twee figuren uit een boek van Jacob van Lennep,
eindelijk zal ik het kasteel ook vanbinnen zien, en de mensen ontmoeten
die ik vanaf die allereerste keer dat ik Groeneveld uit de verte zag alleen
maar als bewegende schimmen in de verte had waargenomen. Hoe de
Eemnesser Weg er nu uitziet weet ik niet, toen was het een eindeloze
klinkerweg met aan onze linkerhand de groene polder tot aan de horizon.
Dun was ik in die dagen, voor Dienst afgekeurd omdat ik te weinig
woog. Maar mijn boek was af, en de vrouw die naast mij liep had het gelezen
en sprak er over, wikkelde me in in een lange, zoals altijd meanderende
monoloog, die nog voortduurde toen we oprijlaan naar het kasteel opliepen.
Het was een zomerdag, dat weet ik nog, zo’n dag waarin de lucht zwaar is
en de natuur de mensen in een verzadigde, wellustige stemming brengt.
Aan het eind van die lange laan lag het hoge huis met de twee licht naar
voren geborgen vleugels, het wapen hoog boven de poort. Twee koets-
huizen links en rechts achter het sierhek, een bordes, de hoge, zo Hollandse
ruiten, roze baksteen, het leek of alles zweefde.
Even later stond ik oog in oog met Joop Colson. Sommige mensen zijn
onvergetelijk omdat een eerste aanblik ze voor altijd in je geheugen heeft
geëtst. Later zou ik aan zijn sterfbed zitten, ik zou de gekste dingen met
hem meemaken, daar en in Roquebrune, hij zou grappen maken over mijn
gedichten en hij zou mij uitnodigen om op Groeneveld te komen wonen,
maar niets heeft die allereerste keer uitgewist. Hij stond daar een beetje
scheef in een grijs pak (later wist ik dat hij alleen maar C&A-pakken droeg
van 89 gulden), keek mij aan met een blik waarvan ik wist dat die mij in
die ene oogopslag registreerde zonder dat ik wist wat het oordeel was.

23. 23
We stonden in
de hoge, marmeren
gang bij een klein kanon, hij had
grijs golvend haar met iets van een krul erin
dat ze in Suriname kroesoewierie noemen maar het
was een ander koloniaal oord, Curaçao, waar hij later veel over zou
vertellen. Met een wijde zwaai nodigde hij ons uit naar binnen om Ali te
begroeten, zijn vrouw. Nu stond ik zelf in die hoge kamer die ik ooit,
jaren daarvoor alleen maar uit de verte had gezien. Een groot affiche van
een stierengevecht, schilderijen van Bob Buis, klewangs en andere wapens
aan de muur. Dit waren dus de mensen die mijn fantasie hadden aangejaagd
toen ik ze vanuit het bos over de vijver in deze ruimte had zien bewegen.
Ik was aangeland aan de binnenkant van mijn droom. De meubels in de
enorme ruimte van die kamer stamden uit het Waterlooplein, het was juist
de ruimte die ze hun allure gaf, grote leren fauteuils, een ronde tafel waaraan
ik een paar jaar later zou eten. Er was iets begonnen dat voor mij van grote
betekenis zou worden, al wist ik nog niet hoe. De Duitsers hebben daarvoor
het woord Sternstunde bedacht, en beter kun je zulke ogenblikken niet
benoemen.
*Cees Nooteboom (Den Haag, 1933) wordt beschouwd als een van de belangrijkste Nederlandse schrijvers.
Van zijn romans en reisverhalen verschenen vertalingen over de hele wereld. In 2003 kreeg hij de Oostenrijkse
Staatsprijs voor Europese Literatuur, in 2004 de P.C.Hooft-prijs, en in 2009 de Prijs der Nederlandse Letteren.

24. 24 ESSAY
De
Hoe was het leven op een buitenplaats in de tweede helft van de 19e eeuw?
Wie kwamen er en wat deed men er zoal?
In Jeugd in het Beetsenhuis licht Ada Beets, het vijftiende en jongste kind van
predikant Nicolaas Beets (onder het pseudoniem Hildebrand bekend als schrijver
van de Camera Obscura) een tip van de sluier op.

25. 25
Tekst: Ada Geertruide Went-Beets* | Beeld: Jan van der Veken © Comic House
logeer-
partij
Ada, het vijftiende kind van Nicolaas Beets,
over de zomers op Slot Zeist
“Het slot waar de familie Labouchère- Ada haar moeder in. ‘Ja, maar niet verder gaan hoor.’ Ze
Voombergh woont, ligt rechts aan de Slotlaan en heen links trippelt naar buiten. Voor ’t huis ligt een groot gazon met
het broeder- en rechts het Zustersquare van de Hernhutter- een groot perk begonia’s van allerlei kleuren. Ze loopt dit om
gemeente. Rechtdoor de tweede dorpstraat in, de laan van en staat voor ’t hek van de hertenkamp. De herten grazen
Beek en Royen links voorbij, en dan …’t eerste hek indraaien rustig en worden niet gestoord door dat kleine meiske met
(Hoog Beek en Royen), een stukje van de groote laan met de groote ‘ja ja’ hoed op de lange blonde krullen in haar effen
dubbele rijen kolossale groen beuken, rechts afzwenken rose jurkje met wit kraagje en pofmouwtjes en een zwart
over een kleine steenen brug, ’t kiezel van de oprij, die fluweelen ceintuurtje met laag afhangende strik, witte
werkelijk wat omhoog gaat, kermt onder de wielen en … we kousjes en klompschoentjes volmaken haar toilet. Ze kijkt
staan stil voor het mooie witte huis. De glazen voordeuren
worden door den huisknecht Johan wijd opengeslagen
en hij haast zich om behulpzaam te zijn bij ’t uitstappen en “De koffers zijn vooruit gezonden
kleine bagage in ontvangst te nemen. De koffers zijn vooruit
gezonden met bode Verhaar. In de Vestibule staat onze gast- met bode Verhaar”
vrouw met haar twee dochters, de freules Agnes en Louise,
stralend van hartelijkheid. ‘Dag Constance’ en prof. Beets met haar groote blauwe oogen ernstig naar die mooie herten
drukt haar hartelijk de hand. ‘Mijnheer Beets, blij U hier met hun prachtig gewei en de kleine hertjes vlak bij hun
weer te zien.’ De verdere begroetingen zijn allerhartelijkst moeder. ‘Vanavond krijgen jullie weer roggebrood van me
en wij gaan allen naar de groote zaal waar ’t zoo heerlijk uit het klepmandje dat de baas in de vestibule zet, hoor!
naar bloemen ruikt. ‘Mag ik even naar de herten,’ fluistert Ik blijf een heele tijd hier en dan mag je uit mijn handje eten,
* Ada Geertruide Went-Beets (1871-1955) begint haar ‘memoires’, die zij tijdens de tweede wereldoorlog opschreef, met de beschrijving van
een jaarlijkse logeerpartij op Slot Zeist. Uitgebreid verhaalt ze hoe ze met haar ouders en zusjes de zomer doorbrengt op dit voorname
buiten van de familie Labouchère-Voombergh.

26. 26
ESSAY
maar dat durf ik nog niet erg,’ zoo praat ze voort. ’t Is heel stil de oprij, baas?’ ‘Dat ben oraniebloesems, die krijg ie in je
om haar heen, de hooge bomen ruischen, alleen in de stal, haor a je trouwt’, zei hij lachend. ‘Ik ook?’ ‘Nou, secuur hoor.’
links van ’t huis op kleinen afstand hoort ze fluiten. Ze keert
zich om en kijkt op naar ’t huis. ‘Zou ik weer op de badkamer ’s Middags zei freule Louise: ‘Ik vind de bloemen zoo mooi
slapen en de zussen ernaast op de groote balconkamer? geschikt vandaag!’ ‘Ja, ik heb ook geholpen,’ zei Ada. Met
Wat een prachtige bloemen op ’t balcon.’ Moeder wenkt freule Louise was ze heel erg op haar gemak, die verzon
en ze holt naar huis. ‘We gaan ons even opknappen voor de altijd iets prettigs en ging met haar naar de winkels van
lunch, kom maar. De zussen zijn al boven op de balcon- ’t Broederhuis en dan kwam ze beladen met schatten terug.
kamer.’ ‘En waar slaapt U en papa?’ ‘Wij zijn weer beneden Deze heerlijke logeerpartij werd ieder jaar herhaald en toen
in de blauwe kamers, weet je wel, daar heeft papa dan ook ze grooter was kwam er nog een meisje logeeren, Hilda
zijn studeerkamer, weet je ’t nog?’ ‘Ja ik kom straks kijken, Witsen Elias, die een trouwe vriendin werd. Dan mochten
is ’t kippenhok er nog achter?’ ‘Ja hoor.’ ze in ’t huisje zelf kooken en vriendjes en vriendinnen
vragen en zaten ze er ’s avonds, bij een kaars, spook-
Na de lunch werd een wandeling door ‘de plaats’ gemaakt. geschiedenissen te vertellen. Soms waren er groote
Den anderen morgen was Ada al vroeg op en kwam de
kamenier, voor ze de freules hielp, haar aankleeden en
’t haar opmaken, dat vond ze heel deftig. Ze ging naar
“Met freule Louise was ze
beneden en vond in de hal haar vriend de tuinbaas die de erg op haar gemak”
bloembakken verzorgde. ‘Zoo bè je daar weer, da’s goed.
Mot je me maar weer is een handje hellepe hoor.’ Aan pic-nic’s met de familie van ’t Slot, van Pavia en van
’t ontbijt zegt Mevrouw: ‘Ada wil zeker wel naar haar huisje Aardenburg, een heele stoet groote tentwagens achter
vanmorgen, kom straks de sleutel maar bij me halen.’ Toen elkaar b.v. naar het leegstaand kasteel Zuijlenstein onder
Mevrouw later in ’t kleine kamertje naast de voordeur zat Leersum, waar de kinderen natuurlijk door alle zalen holden
waar ze ’s morgens armen en behoeftigen ontving en haar en tot boven in den toren klommen, of tennispartijen op
weldaden uitdeelde, klopte Ada aan en kreeg de sleutel. ’t Slot met daarna een groot diner. Ada genoot; maar één
ding vond ze vreeselijk: al die kinderen hadden
Ze ging met haar moeder naar ‘het huisje’. Dicht bij de stal, Engelsche, Duitsche of Fransche
verscholen achter boschjes, stond een klein, met klimop gouvernantes en zij … kon die talen nog niet
begroeid, boerenhuisje. Er vóór was een tuintje met floxen, vlot spreken, dat maakte haar verlegen.
dahlia’s, riddersporen en al zulke heerlijke oude bloemen
en … een pomp. Moeder ontsloot de deur, een boven- en Heerlijk vond ze met Foef en Alfred, ieder
benedendeurtje, en dan stond je in een oud-Hollandsch op een ezel ’t park door te draven, maar ze
vertrekje met fornuis, glazenkast met serviesgoed, een gaven haar ezel wel eens een harden klap
la met tafelgoed en keukendoeken, een witgeschuurde om te zien of ze er op bleef en dat was
kleptafel, veel koper aan de witte muren en alles, alles weleens niet ’t geval, maar dat was juist
voorhanden wat in een keuken behoort. De luiken werden leuk. Ook speelden ze ‘nachtwacht’ door
opengezet en Ada nam juichend bezit van haar huis! ’t heele slot en dan kwam je in zoo’n zaal
Ze trok dadelijk ’t keurige boerinnepakje aan, nam emmer met gobelins en harnassen in ’t half-
en bezem, spons en lap en ging ijverig aan ’t schoonmaken, donker en hoorde allerlei geluiden,
natuurlijk op klompen, terwijl mama op de bank in ’t tuintje maar ze hield zich goed tusschen al die
zat. Dat was iedren dag een heerlijkheid! Eens op een dag plagende jongens.”
ontdekte ze de moestuin! Ze liep met haar springtouw door
de plaats en zag achter een boschje een poortje openstaan
dat ze nog nooit had ontdekt. Even kijken … en een heel andre
wereld ging voor haar open, een zachte bloemengeur kwam
haar tegemoet, de baas liep er, een groote geel strooien
hoed achterop zijn hoofd, met een enorme mand afgesneden
bloemen, de knechts lagen hier en daar geknield tusschen
groenten en kruiden en in de broeibakken zag ze
komkommers en meloenen, tegen de muur perzik- en
abrikozenboomen met heerlijke vruchten. ‘Zoo juffertje,’
zegt de baas, ‘hè je ons gevonden?’ ‘Ja, waar ga je met die BOEK
bloemen naar toe?’ ‘Vaozen schikken voor de zaol, ga je Jeugd in het Beetsenhuis. Herinneringen van de jongste dochter van Nicolaas Beets.
met?’ Daar gingen ze en ze mocht bloemen aangeven en Ada Geertruide Went-Beets, bezorgd door Peter van Zonneveld.
de vuile bloemen in de mand doen en de baas leerde haar Athenae Batavae, 2003. isbn 9071398056, 9789071398056. prijs € 12,-
Deze publicatie is te bestellen per e-mail verkoop-publicaties@library.leidenuniv.nl
kleuren schikken en de namen der bloemen. ‘Wat zijn dat
onder vermelding van de titel, uw naam en volledige adres.
voor witte bloemen aan die boompjes in die tobbe’s langs

27. DE SCHUTTING
27
In vervlogen tijden creëerden welgestelde
Amsterdammers op hun buitenplaatsen een eigen
paradijs. Maar hoe doen wij dat anno nu? Wat blijkt, ook
voor de 21e eeuwer ligt het Paradijs vaak in het groen.
Wilma: ‘Het is
een genot om
lekker rustig en hier te wonen,
heerlijk in het
Het paradijs van groen.’
Eline Janssens
(www.eline-janssens.nl)
en Marie Christine Meijer
(www.gurk.nl)
Bill: ‘Als je een paar bomen in je tuin hebt en dat het
zonlicht tussen de bladeren door speelt, wordt het
snel knusser. Mijn paradijs is een “open tuin”, terwijl
het licht door de bomen toch niet hard is.’
René: ‘Alhoewe
l de meeste bu
zijn, beleef ik pa itenplaatsen pa
radijselijke dage radijzen
De Westpolde n in Noord-Gron
r bij Lauwersoog ingen.
in de winter be is zowel in de zo
toverend moo mer als
donker en is de i. Daar is donker
stilte, mits he echt
En de mensen: t niet waait, we
die hebben iets rkelijk stil.
VOOR HET VOLGENDE NUMMER VAN GRNVLD: elders aan het vastgehouden
wat overal
verdwijnen lijk
t.’
Omdat dit onderwerp nog lang niet is uitgeput,
vragen wij u ook voor de volgende keer om een
foto, tekst of beeld van uw favoriete buiten in te
zenden. Stuur uw materiaal vóór 31 oktober naar grnvld@mineleni.nl

28. 28 WENDE
“Als het je lukt om
mensen op andere
manieren naar een
probleem te laten
kijken, bedenken
ze vanzelf andere
oplossingen”

29. 29
Tekst: Matthijs Sienot* | Beeld: Marco Bakker**
Jan Hartholt, directeur Kasteel Groeneveld over het mengen van
perspectieven en de rol van ‘zijn’ kasteel hierin.
Op Het Kasteel
kijken mensen
verder dan op een gewone vergaderplek
Een windvlaag blaast het rapport dat voor Groeneveld bijvoorbeeld in op het thema ‘eten’. Hij wil de
hem op tafel ligt door de kasteeltuin. Lachend rent Jan Hartholt samenhang laten zien tussen de manier waarop we voedsel
achter de papieren aan. Het tekent de houding van de directeur maken, exporteren en zelf gebruiken, en wat dit betekent
van Kasteel Groeneveld. Dit interview is voor hem een thuis- voor onze omgeving.
wedstrijd. Ontspannen filosofeert hij over de geschiedenis en
toekomst van ‘zijn’ kasteel. Zijn verhaal leidt me via Neptunus, ‘Eén op de drie wagens vervoert een agrarisch product,
naar de VOC en de Club van Rome, om uiteindelijk te eindigen van bier tot boter. De productie van ons eten en het transport
bij het vernieuwde Kasteel Groeneveld. ervan beïnvloedt ons landschap. Als je er bijvoorbeeld in slaagt
om de afstand tussen grondstof en eindproduct te halveren,
Tijdens ons gesprek zijn de voorbereidingen voor de heeft dat grote gevolgen. Maar het productieproces van ons
Open Dag van het kasteel in volle gang. Hierbij wordt het voedsel is helemaal opgeknipt in kleine stukjes deelverant-
vernieuwde kasteel voor het eerst getoond aan het publiek. woordelijkheden. Met Kasteel Groeneveld willen wij mensen
We passeren her en der dozen die nog moeten worden uitge- uit de productieketen weer bij elkaar brengen en zicht geven
pakt en enigszins detoneren in het nieuwe, strakke interieur op het grotere geheel.
van de werkplekken. ‘Is dat zondag allemaal opgeruimd?’
vraag ik enigszins bezorgd. ‘Natuurlijk,’ zegt Jan Hartholt, Het mooiste vind ik wanneer we een publiek van leken,
terwijl hij stevig doorloopt. ‘Straks komen er mensen in, en wetenschappers, kunstenaars en beleidsmensen bij elkaar
dan gaat het pas echt weer leven.’ brengen voor een menging van verschillende perspectieven.
We blijven staan bij een klassiek beeld. ‘Dit is Neptunus, dat is Dat is belangrijk, want als het lukt om mensen anders naar
niet de God van de Baarnse bossen, maar van de zeven zeeën een probleem te laten kijken, bedenken ze ook vanzelf andere
die de Nederlanders bevoeren en waarop de rijkdom ons land oplossingen.
binnendreef. Deze kooplieden woonden in fraaie grachten- Dus voor een debat over voedselinnovaties betrekken wij niet
panden, maar in de stad stonk het ’s zomers als een oordeel. alleen producenten, maar ook consumenten, die vaak het
Dus bouwden ze buitenverblijven, om met vrienden wijn te gevoel hebben dat ze verneukt worden. Als je tegenwoordig
drinken, over literatuur te praten en te discussiëren over de een etiket leest, moet je het hele internet afstruinen om te
samenleving. Die rol vervult dit gebouw nog steeds, ook nu begrijpen wat er staat.’
het vernieuwd is. Het is een ontmoetingsplaats om te genieten,
maar ook om over maatschappelijke thema’s te debatteren.’ Zo wil Jan Hartholt met Kasteel Groeneveld via discussies
over onze relatie met de natuur bijdragen aan beleid dat even-
Toen het toenmalige ministerie van Landbouw en wicht brengt tussen groen en groei. Het verbouwde kasteel is
Visserij Kasteel Groeneveld in de jaren zeventig verwierf, daarom beter voor die discussie ingericht, met ruimere zalen,
werd het een plek waar ingezet werd op de bewustwording moderne faciliteiten en betere afscheidingsmogelijkheden
van onze omgang met de natuur. Door het rapport van de zodat verschillende doelgroepen tegelijkertijd bediend kunnen
Club van Rome stond het milieu hoog op de politieke agenda. worden zonder dat ze last van elkaar hebben. Jan Hartholt:
Discussies daarover zijn sindsdien nooit verdwenen, maar ‘Het kasteel wil ook iets zijn van “the medium is the message”.
‘poppen steeds weer op in een andere vorm,’ stelt Jan Het valt me altijd op dat hier meer kan dan op een gewone
Hartholt. De discussie draagt nu het label ‘duurzaamheid’. vergaderplek. Dit nodigt uit, het opent, en dat werkt door in
Binnen dat containerbegrip zoomt Jan Hartholt met Kasteel de debatten die we hier hebben.’
*Matthijs Sienot is publicist en uitgever van hetkanWel, de website over groener, eerlijker en leuker leven.
**Marco Bakker is freelance portretfotograaf.

30. 30 ANDER BEELD Tekst: Brigitte van Mechelen
Beeld: George Burggraaff, Hollandse Hoogte

31. 31
DE MIJNE IS GROTER
Groter, mooier, strakker, jonger, we kunnen er
wat van. Altijd al. Neem die theehuisjes langs de
Vecht, wie een boottochtje maakt ziet ze liggen,
het ene na het andere. Natuurlijk was het een
genoegen om met uitzicht op het kabbelende
water een kopje thee te drinken, maar dat was
niet de enige reden waarom ze werden gebouwd.
Lange tijd nadat de VOC-schepen het voor het
eerst meebrachten bleef thee krijsend duur.
Met een eigen theehuisje, er waren zelfs catalogi
van, liet je zien dat je wat te besteden had.
Met een Land Rover trouwens ook.
A Landroverbrug, landgoedfair Mariënwaerdt