1. Ургамлын гаралтай

2. 



3. 








4.  Ашиглагдах ном зүй
 В.А Панфилов “Машины и аппараты
пищевых производств” книга 1
 В.А Панфилов “Машины и аппараты
пищевых производств” книга 2
 Ж.Балжинням нар “Хүнсний үйлдвэрийн
процесс аппарат” УБ 2003он
 Б.Найгалмаа нар Хүнс үйлдвэрлэлийн
технологийн тоног төхөөрөмжийн тооцоо
бодлогын хураамж

5.  Хичээлийн нэр: Хүнсний үйлдвэрийн тоног төхөөөрөмж
 Хичээлийн хэлбэр: Лекц№1
 Хичээл үргэлжлэх хугацаа : 2цаг
 Багш У.Батчулуун

6.  Хичээлийн зорилго: Механик төхөөрөмж
болох хөдөлгүүр дамжуулгын болон
гүйцэтгэх механизмын талаарх мэдлэг
олгоно.

7.  Хичээлийн агуулга
 Механик төхөөрөмжийн ангилал
 Дамжуулгын механизмуудын ангилал
 Механизмын давуу тал

8. Ìàøèíûã ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã çîðèóëàëòààñ íü õàìààðóóëàí õýä õýäýí àíãèëàëä õóâààíà.
– ßìàð íýãýí ýíåðãèéã ìåõàíèê ýíåðãè áîëãîí ººð÷èëäºã ýíåðãèéí ìàøèíûã ìàøèí-õºäºëã¿¿ð
ãýíý (äîòîîä øàòàëòûí õºäºëã¿¿ð, öàõèëãààí õºäºëã¿¿ð ãýõ ìýò).
Äîòîîä øàòàëòûí õºäºëã¿¿ð.
LAMBORGHINI
Öàõèëãààí õºäºëã¿¿ð
ßìàð íýã á¿òýýãäýõ¿¿íèé øèíæ ÷àíàð áàéäàë, õýëáýð õýìæýýã ººð÷ëºõ çîðèóëàëòòàé
ìàøèíûã òåõíîëîãèéí ìàøèí ãýæ íýðëýíý (ìåòàëë áîëîâñðóóëàõ ñóóðü ìàøèí, ïðåññ,
õ¿íñíèé áîëîí õèìèéí àæ ¿éëäâýðèéí ìàøèí ãýõ ìýò).
ìåòàëë áîëîâñðóóëàõ ñóóðü ìàøèí
õºíãºíèé àæ ¿éëäâýðèéí
ìàøèí
õ¿íñíèé àæ ¿éëäâýð
ìàøèí

9. À÷àà, áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íèéã ºðãºõ, òýýâýðëýõ çîðèóëàëòòàé ìàøèíûã ºðãºí òýýâýðëýõ
ìàøèí ãýæ íýðëýíý (ýñêàëàòîð, êðàí, ëèôò, ãèíæèí áîëîí òóóçàí 纺âðèéí ìàøèí).
Ìåõàíèçì ãýäýã íü õºäºë㺺íèé íýã õýëáýðèéã íºãººä õóâèðãàí ººð÷ëºõ êèíåìàòèê õîñîîð
õîëáîãäñîí ìº÷¿¿äèéí íèéëáýð öîãöñûã õýëíý. ªºðººð õýëáýë ìåõàíèê õºäºë㺺íèéã
äàìæóóëàõ áàéãóóëàìæèéã ìåõàíèçì ãýíý.
Ìåõàíèçìûã ¿¿ðýã çîðèóëàëòààð íü äàðààõ áàéäëààð àíãèëíà.
Äàìæóóëàõ ìåõàíèçì
ÿéöýòãýõ ìåõàíèçì
Õÿíàõ, òîõèðóóëàõ, óäèðäàõ ìåõàíèçì
Òýýâýðëýõ, 纺õ, àíãèëàõ áîëîí ºãºëòèéí ìåõàíèçì

10. Çàíãèëàà ãýäýã íü ¿éëäâýðèéí ãàçàðò ººð õîîðîíäîî óãñðàõ ¿éëäëýýð õîëáîãäñîí
äàõèí óãñðàõ áîëîìæòîé ýä àíãèóäûí õýñýã þì (õîëáîâ÷, õîëõèâ÷, ðåäóêòîð).
Óãñðàëòûí íýãæ íü: ººð õîîðîíäîî óãñðàãäàí õîëáîãäñîí á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýã õýñýã þì
(ïðåññ, ãàãíààñ, ýðýýñ).
Ýä àíãè ãýäýã íü óãñðàõ ¿éëäýë õèéõã¿éãýýð íýã òºðëèéí íýã ìàðêòàé ìàòåðèàëààð
áýëòãýãäñýí á¿òýýãäýõ¿¿í þì (ýðýã, áîîëò, òýâõ). Ýä àíãè íü ýíãèéí õèéöòýé (òýâõ, öºí)
íàðèéí õèéöòýé (òàõèð ãîë, ðåäóêòîðûí ãýð ãýõ ìýò) áàéíà.
Ìàøèíû ýä àíãèéã çîðèóëàëòààð íü åðºíõèé áà òóñãàé çîðèóëàëòûí ãýæ àíãèëíà.
Ǻâõºí íýã òºðëèéí áóþó õýä õýäýí òºðëèéí çàðèì ìàøèíä õýðýãëýãääýã ýä àíãèóäûã
òóñãàé çîðèóëàëòûí ýä àíãè ãýíý (ïîðøèí, êëàïàí, øïèíäåëü).
Àëèâàà ìàøèí ìåõàíèçìä ò¿ãýýìýë õýðýãëýãääýã ýä àíãèóäûã åðºíõèé çîðèóëàëòûí ýä
àíãè ãýõ áºãººä ¿¿íèéã ìàøèíû ýä àíãèéí õè÷ýýëýýð ñóäàëíà (õîëáîîñ, ãîë, òýíõëýã,
áîîëò, òýâõ, öºí, öèëèíäð àðàà ãýõ ìýò).

11. Ìàøèíû ýä àíãèéí àæèëëàõ ÷àäâàðûí ¿íäñýí øàëãóóð íü:
Áàò áýõ;
Õºø¿¿í ÷àíàð;
Ýëýãäýëä òýñâýðëýõ ÷àäâàð;
Äîðãèî, ÷è÷èðãýý äààõ ÷àäâàð òîãòâîðòîé;
Äóëààíä äààõ ÷àíàð;
Çýâðýëòýíä òýñâýðòýé áàéõ ÷àíàðóóä þì.
Ñòàíäàðò÷èëàë
Òåõíèêèéí õºãæèëä ñòàíäàðò÷èëàë íü ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã. Ýíý íü ýäèéí çàñãèéí
òàëàààñ à÷ õîëáîãäîëòîé òºäèéã¿é òóðøèëò ñóäàëãààíû àæëóóäûã îëîí äàõèí áàãàñãàæ,
àæ ¿éëäâýðèéí ñàëáàðóóäûã õîîðîíä íü õàðèëöàí óÿëäààòàé àæèëëàõ áîëîìæèéã îëãîæ
÷óõàë øààðäëàãàòàé òîíîã òºõººðºìæèéí òºðºëæèëòèéã çîõèñòîé á¿ðä¿¿ëýõ áîëîìæèéã
îëãîæ áàéãàà þì.
Ñòàíäàðò íü :
Îëîí óëñûí (ÈÑÎ)
Óëñûí (MNS, ÃÎÑÒ, ISO, JIS, CAS, DIN, ANSI, BSI)
“Ìàøèíû ýä àíãè”-èéí õè÷ýýëä ÎÕÓ áîëîí îëîí óëñûí íýãæèéí ñèñòåìèéã áàðèìòëàõ áºãººä ýíý
íü ñòàíäàðò÷èëàëûã òºñºë òîîöîîíä àøèãëàæ áóéí èëðýë þì.

12. Åðºíõèé çîðèóëàëòûí ýä àíãèéã 6 àíãèëàëä õóâààæ ñóäëàíà.
1. Õîëáîîñ òåõíèêò 2 òºðºë áàéíà.
à) Çàäàðäàã õîëáîîñ (ýðãýýñ, òýâõ, øààíòàã, äºðò, ãîðèâîí õîëáîîñ)
á) çàäàðäàãã¿é õîëáîîñ (ãàãíààñ, õàäààñ, íààëò)
2. Äàìæóóëãà: à) ¿ðýëòýò á) õàðüöàëòàò
3. Ãîë áà òýíõëýã:
à) öèëèíäð á) öèëèíäð áèø
4. Òóëãóóð:
à) ºíõðºëòºò á) ãóëãàëòàò
5. Õîëáîâ :
à) òîãòìîë á) óäèðäëàãàòàé â) ººðºº óäèðäëàãàòàé
6. Áóñàä ýä àíãè: ïóðø, øàéá ã.ì.
Ìàøèí ò¿¿íèé ýä àíãèä òàâèãäàõ ¿íäñýí øààðäàãóóä.
Ìàøèí ìåõàíèçìûã òºñëºõ äàðààëàë.
Òºñëºæ áàéãàà ìàøèíä äàðààõ øààðäëàãà òàâèãääàã. ¯¿íä:
1. ªíäºð á¿òýýìæòýé
2. Ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèãòàé
3. Óäààí õóãàöààíä àøèãëàãäàõ
4. Íàéäâàðò àæèëëàãààòàé
5. ¯éë÷ëýõýä ýíãèéí, àþóëã¿é áàéõ
6. Àâñààðõàí
Ìàøèíûã òºñëºõ ¿åä ººðèéí ºðòºãèéã áóóðóóëàõ çàñâàðûã õºíãºâ÷ëºõ çîðèëãîîð
óãñðàëòûí íýãæèä ñòàíäàðòûí ýä àíãèóäûã àëü áîëîõ èõ õýìæýýãýýð õýðýãëýõ
øààðäëàãàòàé.

13.  Ìàøèí òåõíèêò ýðãýõ, ãàíãàõ õºäºë㺺íèéã ºðãºí
õýðýãëýäýã. Ýðãýõ ýä àíãèóä, ãîë áîëîí òýíõëýãò
áýõëýãäýæ, óãñðàãääàã. Ãîë íü íýã ýä àíãèàñ
íºãººä ìóøãèõ ìîìåíò äàìæóóëäàãààðàà òýíõëýãýýñ
ÿëãàãäàõ áà àæëûí ¿åä áàéíãà ýðãýíý. Òýíõëýã
íü àæëûí íºõöºëººñ õàìààðàààä ýðãýõã¿é áàéæ
áîëíî.
 Ãîëûã çîðèóëàëòààð íü ¿íäñýí, äàìæóóëãûí, õ¿÷
äàìæóóëàõ àíãèéí ãýæ àíãèëæ áîëíî.

15. Ìàøèíû ýä àíãèéã õèéõ ìàòåðèàëûí òóõàé
Ìàòåðèàëûí ñîíãîëòûã ã¿éöýòãýõäýý àæèëëàõ ÷àäâàðûí ¿íäñýí øàëãóóð
(èõýâ÷ëýí à÷ààëëûí òºð뺺ñ õàìààðóóëàí ¿çýõ òîõèîëäîë áèé),
òåõíîëîãèéí áîëîí ýäèéí çàñãèéí ¿íäýñëýëèéã àâ÷ ¿çäýã.
Äàðààõ ¿íäñýí ìàòåðèàëûã àøèãëàíà:
Ìåòàë áîëîí ò¿¿íèé õàéëø
Îðãàíèê íýãäýë áóþó õóâàíöàð
Ìàòåðèàë ñîíãîëòîíä äàðààõ ç¿éë¿¿äèéã àíõààðíà.
- Ýä àíãèéí áàò áýõèéí íºõö뺺ð ìàòåðèàëûí ñîíãîëòûã ã¿éöýòãýâýë
ñàéæðóóëñàí áóþó õàòààãäñàí ãàíã ñîíãîäîã.
- Íàëàðõàé øèíæ ÷àíàðààðàà õýâøð¿¿ëñýí áóþó ñàéæðóóëñàí ãàíãóóä
ñàéí áàéäàã.
- Ýä àíãèéí õàâèðàëòûí áàò áýõ õàíãàëòã¿é òîõèîëäîëä ãàäàðãóóãûí
õàòóóëàã HRC 57 – 62 áàéõ õàòààãäñàí ãàíã àøèãëàäàã.
- Ãåîìåòðèéí õèéö õ¿íä õ¿÷äýëèéí óòãà íü äóíäàæ áàéõ ýä àíãèóäûã
öóâèõ öóòãàõ àðãààð ìåòàë ìåòàëë áîëîí ò¿¿íèé õàéëøààð
¿éëäâýðëýíý (æèøýý: ïîðøåíü, øàòóí).
- ¯ðýëòýíä àæèëëàõ ýä àíãèóäûã à÷ààëëààñ íü õàìààðóóëàí ºíäºð
õàòóóëàã á¿õèé ¿ðýëòýíä òýñâýðòýé ìàòåðèàëûã àãóóëñàí õîëüö
á¿õèé õàéëøààð (æèøýý: ºíõðºëòºò õîëõèâ÷) áóþó ¿ðýëòèé
ìàòåðèàëààð (òîðìîñ áîëîí àâöàëäóóëàõ õîëáîîñîíä àæèëëàõ ýä àíãèóä)
õèéäýã.

16. ¯ðýëòýò äàìæóóëãà Õàðüöàëòàò äàìæóóëãà
• Õàòóó ¿ðýëòýò äàìæóóëãà • Àðààí äàìæóóëãà
• Îîñðîí äàìæóóëãà • Ìîãîé àðààí äàìæóóëãà
• Øóðãàí äàìæóóëãà
• Ãèíæèí äàìæóóëãà
Õóðäíû ººð÷ëºëòèéí øèíæ ÷àíàðààð íü ºñãºõ, áóóðóóëàõ ãýæ 2 àíãèëíà.
Õóðäûã áóóðóóëàõ ìåõàíèê äàìæóóëãûã õóðä ñààëòóóð – (ðåäóêòîð) ãýíý.
è1-2 1, 1 2
Õóðäûã ºñãºõ ìåõàíèê äàìæóóëããûã õóðäàñãóóð – (ìóëüòèïëèêàòîð) ãýíý.
è1-2 1, 1 2.
Á¿õ òºðëèéí ìåõàíèê äàìæóóëãà õºòëºõ, õºòëºãäºõ 2 ¿íäñýí ìº÷ººñ á¿ðäýíý.
Ìóøãèõ ìîìåíòûã äàìæóóëæ áàéãàà ìº÷èéã õºòëºõ ìº÷, õºòëºõ ìº÷ººñ õºäºë㺺í
äàìæóóëæ áàéãààã õºòëºãäºõ ìº÷ ãýíý.
Äàìæóóëãûí ïàðàìåòðèéã òýìäýãëýõäýý õºòëºõ ìº÷èéã 1, õºòëºãäºõèéã 2 ãýæ
òýìäýãëýíý.

17. Ýðãýõ õºäºë㺺íèéã äàìæóóëæ áàéãàà ãîëûí áàéðëàëààð íü çýðýãöýý, ñîëáèñîí,
îãòëîëöñîí ãýæ àíãèëíà.
Çýðýãöýý òýíõëýãò õºäºë㺺í Îãòëîëöñîí òýíõëýãò õºäºë㺺í Ñîëáèñîí òýíõëýãò õºäºë㺺í
äàìæóóëàõ öèëèíäð àðààí äàìæóóëàõ ç¿ðõ àðààí äàìæóóëàõ ìîãîé àðààí
äàìæóóëãà äàìæóóëãà äàìæóóëãà
Ìåõàíèê äàìæóóëãûã õèéöèéí áàéäëààð íü
Èë äàìæóóëãà Äàëä äàìæóóëãà
Èë ãèíæèí äàìæóóëãà
Èë îîñðîí äàìæóóëãà Äàëä àðààí äàìæóóëãà áóþó õóðä ñààëòóóð
Õóðä ñààëòóóðûí àíõíû çîõèîã÷èéí ýðõèéí ïàòåíò 1897 îíä ÀÍÓ-ä á¿ðòãýãäñýí áàéäàã.

18. P 1
2
3
P
4
5
1. Öàõèëãààí õºäºëã¿¿ð;
2. Îîñðîí äàìæóóëãà;
3. Öèëèíäð àðààí ðåäóêòîð; Äàìæóóëãûí êèíåìàòèê á¿ä¿¿â÷
4. Õîëáîâ÷ (òîãòìîë);
5. Òóóçàí 纺㿿ðèéí ìàøèí.

19. Á¿õ òºðëèéí äàìæóóëãûí äîòðîîñ òåõíèêò õàìãèéí ºðãºí õýðýãëýãääýã íü ÿíç á¿ðèéí àðààí
äàìæóóëãóóä þì. Àðààíû ø¿äíèé ãàäàðãóó íü ýâîëüâåíò õýëáýðòýé õèéãääýã /1760 îí,
Ë.Ýéëåð/.
Ýâîëüâåíò õýëáýð á¿õèé ø¿äòýé àðààí äàìæóóëãûí àíõäàã÷ ñàíàà íü òóõàéí ¿åä öàãíû
ìåõàíèçìä ºðãºí àøèãëàäàã áàéñàí öèêëîèäàëü õàðüöàëò á¿õèé
äàìæóóëãà þì.
Àðààí äàìæóóëãà äàâóó òàëóóä. ¯¿íä:
Äàìæóóëàõ òîî òîãòìîëîîñ ãàäíà òåõíèêèéí øààðäëàãûí
äàãóó îëîí ÿíçûí õÿçãààðòàé õóðäûã äàìæóóëàõ áîëîëöîîòîé;
Àøèãò ¿éëèéí êîýôôèöèåíò ºíäºð, íýã øàòàëñàí àðààò
äàìæóóëãàä =0.99 áàéäàã; Leonard Euler
-Õàâèðàëòûí ãàäàðãóóãûí ãóëñàëòûí õóðä áàãàòàé; (1707-1783)
Èõ áàãà ÿíç á¿ðèéí õýìæýýíèé õ¿÷èéã äàìæóóëàõ áîëîëöîîòîé;
¯éë÷èëãýý íü õÿëáàð, àæèëëàãàà íü íàéäâàðòàé;
Õýìæýýíèé õóâüä àâñààðõàí;
Àðàà çîðîõ ôðåçåðèéí áàãàæíû ýíãèéí õèéö.
Èéìýýñ àðààí äàìæóóëãûã öàãèéí íàðèéí ìåõàíèçìààñ ýõëýýä àâòîìàøèí, íèñýõ îíãîö,
àâàðãà òîì ¿éëäâýðò õýðýãëýäýã.
Äóòàãäàëòàé òàëóóä:
Àæèëëàõ ¿åä øóóãèàí ¿¿ñãýäýã;
À÷ààëàë èõñýõýä ø¿äíèé ìóðóéëòûí ºíöºã ºñºí, àðààíû äèàìåòð òîì áîëíî.