1. L I CAM OAN
Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c a
riêng tôi. K t qu nêu trong lu n án là trung th c.
Các tài li u tham kh o có ngu n trích d n rõ ràng.
Tác gi lu n án
Tr n Khánh Hưng

2. M CL C
DANH M C CÁC KÝ HI U VÀ T VI T T T iii
DANH M C CÁC B NG BI U iv
DANH M C CÁC HÌNH V v
L IM U 1
Chương 1: CƠ S LÝ LU N V VAI TRÒ C A NHÀ NƯ C IV I
CÔNG NGHI P HÓA, HI N I HÓA TRONG H I NH P KINH T 6
QU C T
1.1. Nh ng v n v công nghi p hóa, hi n i hóa trong h i nh p kinh t 6
qu c t
1.2. Vai trò c a nhà nư c i v i công nghi p hoá, hi n i hoá trong h i nh p 23
kinh t qu c t
Chương 2: VAI TRÒ C A NHÀ NƯ C I V I CÔNG NGHI P HÓA, 60
HI N I HÓA TRONG H I NH P KINH T QU C T ÀI LOAN
(TH I KỲ 1961 – 2003) VÀ BÀI H C KINH NGHI M
2.1. Khái quát v tình hình kinh t - xã h i ài Loan giai o n 1949 - 1960 60
2.2. Vai trò c a nhà nư c i v i công nghi p hoá, hi n i hoá trong h i nh p 68
kinh t qu c t ài Loan (th i kỳ 1961 - 2003)
2.3. M t s bài h c kinh nghi m c a ài Loan v vai trò c a nhà nư c i v i 114
công nghi p hoá, hi n i hoá trong h i nh p kinh t qu c t
Chương 3: KH NĂNG V N D NG M T S KINH NGHI M V VAI 128
TRÒ C A NHÀ NƯ C I V I CÔNG NGHI P HOÁ, HI N I HOÁ
TRONG H I NH P KINH T QU C T ÀI LOAN VÀO NƯ C TA
HI N NAY
3.1. Khái quát v vai trò c a nhà nư c i v i công nghi p hoá, hi n i hoá 128
trong quá trình h i nh p kinh t qu c t nư c ta t 1986 n nay
3.2. M t s i m tương ng và khác bi t gi a Vi t Nam và ài Loan khi th c 162
hi n công nghi p hoá, hi n i hoá trong h i nh p kinh t qu c t
3.3. Kh năng v n d ng m t s kinh nghi m v vai trò c a nhà nư c i v i 170
công nghi p hoá, hi n i hoá trong h i nh p kinh t qu c t c a ài Loan vào
nư c ta hi n nay
K T LU N 198
DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH Ã CÔNG B C A TÁC GI 201
DANH M C TÀI LI U THAM KH O 202
PH L C 211

3. DANH M C CÁC KÝ HI U VÀ T VI T T T
Vi t t t Ti ng Vi t Ti ng Anh
ADB Ngân hàng phát tri n châu Á Asian Development Bank
AFTA Khu v c m u d ch t do ASEAN Asean Free Trade Area
APEC Di n àn h p tác kinh tê châu Á -
Asia-Pacific Economic
Thái Bình Dương Cooperation
ASEAN Hi p h i các nư c ông Nam Á Association of South East Asian
Nations
ASEM H i ngh thư ng nh Á - Âu Asean European Meeting
CEPT Chương trình ưu ãi thu quan có Common Effective Preferential
hi u l c chung Tariff
CNH, H H Công nghi p hoá, hi n i hoá
DNVVN Doanh nghi p v a và nh
EU Liên minh châu Âu Europe Union
FDI u tư tr c ti p nư c ngoài Foreign Direct Investment
FTA Hi p nh thương m i t do Free Trade Agreement
GATT Hi p nh chung v thương m i General Agreement on Trade
và thu quan and Tariff
GDP T ng s n ph m qu c n i Gross Domestic Product
ICOR T l gia tăng v n trên s n lư ng Incremental Capital-Output
Ratio
IMF Qu ti n t qu c t International Moneytary Fund
NAFTA Khu v c m u d ch t do B c M North American Free Trade
Area
NIEs Các n n kinh t công nghi p m i New Industrialization
Economies
NT$ ài t (ti n ài Loan) New Taiwan Dollar
ODA Ngu n v n h tr phát tri n Official Development
chính th c Assisstance
OECD T ch c h p tác và phát tri n Organization for Economic Co-
kinh t operation and Development
R&D Nghiên c u và phát tri n Research and Development
TBCN Tư b n ch nghĩa
TFP Năng su t nhân t t ng h p Total Factor Productivities
TNCs Các công ty xuyên qu c gia Transnational Corporations
TW Trung ương
UNIDO T ch c phát tri n công nghi p United Nation for Industrial
c a Liên h p qu c Development Organization
USD ng ô la M United States Dollar
WB Ngân hàng th gi i World Bank
WEF Di n àn kinh t th gi i World Economic Forum
WTO T ch c thương m i th gi i World Trade Organisation
XHCN Xã h i ch nghĩa

4. DANH M C CÁC B NG BI U
Tr
B ng 1.1: S khác bi t cơ b n gi a hai lo i hình chi n lư c công nghi p hoá 46
B ng 2.1: Chi tiêu cho R&D c a ài Loan 99
B ng 2.2: Ch s phát tri n khoa h c công ngh ài Loan (1997 - 2002) 101
B ng 2.3: Ngu n tăng trư ng c a ài Loan giai o n (1995 - 2003) 108
B ng 3.1: Cơ c u t ng v n u tư th c hi n giai o n (1991 - 2006) 140
B ng 3.2: T c tăng trư ng kinh t qua các giai o n 141
B ng 3.3: Cơ c u ngành trong GDP (%) 142
B ng 3.4: Xu t kh u và GDP 142
B ng 3.5: Cơ c u hàng xu t kh u theo m c ch bi n 143
B ng 3.6: T c tăng trư ng kinh t c a Vi t Nam và ài Loan 163
B ng 3.7: Cơ c u ngành kinh t c a Vi t Nam và ài Loan 164
B ng 3.8: Chuy n d ch cơ c u lao ng Vi t Nam và ài Loan 164

5. DANH M C CÁC HÌNH V
Hình 2.1: T c tăng trư ng kinh t ài Loan giai o n 1960-1982 85
Hình 2.2: Cơ c u ngành kinh t c a ài Loan năm 1983 86
Hình 2.3: Kim ng ch xu t kh u c a ài Loan giai o n 1960 -1982 87
Hình 2.4: u tư ra nư c ngoài c a ài Loan (1995 - 2006) 97
Hình 2.5: Tăng trư ng kinh t c a ài Loan giai o n (1995 - 2006) 107
Hình 2.6: Cơ c u ngành kinh t c a ài Loan năm 2003 109
Hình 2.7: Kim ng ch xu t kh u c a ài Loan giai o n (1995 - 2003) 109
Hình 2.8: Cơ c u hàng xu t kh u c a ài Loan 110

6. 1
L IM U
1. Tính c p thi t c a tài lu n án
M y th p k qua, làn sóng công nghi p hóa, hi n i hóa (CNH, H H) ã
và ang di n ra nhi u nư c ang phát tri n. Ngày nay, khi toàn c u hoá n n
kinh t th gi i di n ra sâu r ng do tác ng c a cách m ng khoa h c - công
ngh th i i thì CNH, H H ch có th thành công và ư c rút ng n khi có chi n
lư c úng n, g n v i các chính sách, gi i pháp i u hành phù h p v i nh ng
bi n ng c a tình hình kinh t trong nư c và qu c t . Th c t , m t s qu c gia
và lãnh th ã s m thành công trong công nghi p hoá và gia nh p hàng ngũ
NIEs, trong ó có ài Loan. S thành công c a ài Loan có nguyên nhân r t
quan tr ng là s nh hư ng và i u ti t c a nhà nư c. i u ó ã l i nh ng
bài h c kinh nghi m v vai trò c a nhà nư c i v i CNH, H H trong h i nh p
kinh t qu c t .
nư c ta, s nghi p CNH, H H theo ư ng l i im ic a ng ta t
ư c nh ng thành t u quan tr ng. t nư c ã ra kh i kh ng ho ng v kinh t -
xã h i và bư c sang giai o n y m nh CNH, H H nh m m c tiêu ưa nư c ta
cơ b n tr thành m t nư c công nghi p theo hư ng hi n i vào năm 2020. Tuy
nhiên, trong xu th toàn c u hoá kinh t ang di n ra ngày m t m nh m thì yêu
c u tăng trư ng kinh t nhanh và b n v ng nư c ta ang ng trư c nh ng
th i cơ và thách th c to l n i v i CNH, H H trong i u ki n phát tri n kinh t
th trư ng và h i nh p kinh t qu c t . i u ó càng kh ng nh vai trò c n thi t
c a nhà nư c trong nh hư ng, i u hành CNH, H H nư c ta.
ó là lý do nghiên c u sinh ch n tài nghiên c u: “Vai trò c a nhà
nư c i v i công nghi p hoá, hi n i hoá ài Loan trong quá trình h i nh p
kinh t qu c t (th i kỳ 1961 - 2003) - Bài h c kinh nghi m và kh năng v n
d ng vào Vi t Nam”.

7. 2
2. T ng quan các công trình ã nghiên c u có liên quan n lu n án
V vai trò c a nhà nư c i v i quá trình CNH, H H trong h i nh p kinh
t qu c t ã ư c nhi u nhà nghiên c u i sâu phân tích. Nghiên c u v ài
Loan nư c ngoài, có th nêu ra các công trình như: Chính sách và th ch
trong quá trình tăng trư ng nhanh c a Dahlman & Ousa (1997) [91]; Vai trò
c a nhà nư c trong phát tri n kinh t ài Loan c a Jocl (1994) [89]; S can
thi p c a nhà nư c trong phát tri n hư ng ngo i: Lý thuy t tân c i n và th c
ti n ài Loan c a Wade (1988) [96]; i u ti t th trư ng: Lý thuy t kinh t và
vai trò c a chính ph các n n kinh t công nghi p hoá m i ông Á c a Wade
(1990) [97]; M t s nghiên c u ư c t p h p trong công trình Suy ng m l i s
th n kỳ ông Á c a Ngân hàng th gi i (2002) [57] có c p nv n kinh
nghi m v vai trò c a nhà nư c i v i công nghi p hóa, hi n i hóa m ts
nư c ông Á. G n ây, công trình Ngh ch lý c a chi n lư c u i k p – Tư duy
l i mô hình phát tri n kinh t d a vào nhà nư c c a Li Tan (2008) [71] ã t p
trung nghiên c u mô hình phát tri n kinh t d a vào nhà nư c lu n gi i v vai
trò quan tr ng c a nhà nư c i v i công nghi p hoá m t s nư c như Liên Xô
và các n n kinh t m i n i khu v c ông Á, trong ó có ài Loan…
trong nư c, m t s nghiên c u có c p n vai trò c a nhà nư c v i
tư cách là m t nhân t tác ng n ti n trình công nghi p hoá, hi n i hoá
m t s nư c và vùng lãnh th ông Á như: Kinh t ài Loan - Tình hình và
chính sách c a Ph m Thái Qu c (1997) [66]; Công nghi p hoá NIEs ông Á
và bài h c kinh nghi m i v i Vi t Nam c a Lê Bàn Th ch & Tr n Th Tri
(2000) [72]. c bi t, nhi u công trình nghiên c u c a Vi n Khoa h c xã h i
Vi t Nam như: Nhà nư c trong kinh t th trư ng các nư c ang phát tri n châu
Ác a c nh (1991) [31]; Công nghi p hoá, hi n i hoá: Nh ng bài h c
thành công c a ông Á do Nguy n Th Luy n ch biên (1998) [50]; Công
nghi p hoá, hi n i hoá: Phát huy l i th so sánh - Kinh nghi m c a các n n kinh

8. 3
t ang phát tri n châu Á c a c nh (1999) [32]; L a ch n s n ph m và
th trư ng trong ngo i thương th i kỳ công nghi p hoá c a các n n kinh t ông
Á do Nguy n Tr n Qu ch biên (2000) [65]; M t s v n v công nghi p hoá,
hi n i hoá Vi t Nam c a Hoài Nam (2004) [56]; Kinh t h c phát tri n
v công nghi p hoá và c i cách n n kinh t c a c nh (2004) [34]… ã
c p và nghiên c u v các chính sách c a nhà nư c nh m thúc y CNH, H H
trong h i nh p kinh t qu c t m t s nư c ông Á, trong có có ài Loan và
rút ra nh ng bài h c kinh nghi m cho Vi t Nam.
Tuy nhiên, n nay v n chưa có công trình nghiên c u toàn di n, có tính
h th ng v vai trò c a nhà nư c ài Loan i v i CNH, H H trong h i nh p
kinh t qu c t theo giác l ch s kinh t .
3. M c tiêu c a tài lu n án
- Làm rõ vai trò c a nhà nư c i v i CNH, H H ài Loan trong quá
trình h i nh p kinh t qu c t .
- Rút ra m t s bài h c kinh nghi m v vai trò c a nhà nư c i v i CNH,
H H trong h i nh p kinh t qu c t ài Loan có ý nghĩa th c ti n v i nư c ta
hi n nay.
4. Nh ng óng góp m i c a lu n án
- Làm rõ hơn cơ s lý lu n v vai trò c a nhà nư c i v i CNH, H H
trong h i nh p kinh t qu c t , c bi t v i nh ng nư c có n n kinh t i m
xu t phát th p ang th c hi n CNH, H H nh m y nhanh ti n trình phát tri n.
- T p trung nghiên c u làm rõ th c tr ng v vai trò nhà nư c i v i
CNH, H H ài Loan trong quá trình h i nh p kinh t qu c t (th i kỳ 1961 -
2003) rút ra m t s bài h c kinh nghi m v vai trò c a nhà nư c trong CNH,
H H.
- Lu n gi i kh năng v n d ng m t s kinh nghi m v vai trò c a nhà
nư c i v i CNH, H H trong quá trình h i nh p kinh t qu c t c a ài Loan

9. 4
v i nư c ta hi n nay. ng th i, xu t m t s ki n ngh tăng thêm tính kh
thi trong v n d ng các kinh nghi m ó.
5. i tư ng và ph m vi nghiên c u c a lu n án
- i tư ng nghiên c u c a lu n án là vai trò c a nhà nư c i v i CNH,
H H trong h i nh p kinh t qu c t ài Loan.
- Ph m vi nghiên c u: Vai trò c a nhà nư c v i CNH, H H trong h i
nh p kinh t qu c t bao hàm nhi u v n nhưng lu n án ch t p trung nghiên
c u v vi c l a ch n chi n lư c CNH, H H và các chính sách, gi i pháp c a
nhà nư c tác ng vào ti n trình CNH, H H.
Th i gian nghiên c u t năm 1961 n năm 2003. Lu n án l a ch n th i
gian nghiên c u như v y vì t u nh ng năm 1960, ài Loan ã chuy n sang
th c hi n chi n lư c công nghi p hoá hư ng v xu t kh u và t ng bư c h i nh p
vào i s ng kinh t qu c t . n năm 2003, ài Loan chính th c là thành viên
c a WTO ư c kho ng 2 năm ( ài Loan tr thành thành viên chính th c c a
WTO t 01/01/2002). M c ích c a lu n án là làm rõ nh ng i u ch nh trong
chính sách, gi i pháp c a nhà nư c ài Loan cho phù h p v i nh ng quy nh
c a WTO và tác ng c a nó n tình hình kinh t - xã h i. i u này tương ng
v i Vi t Nam khi Vi t Nam m i tr thành thành viên c a WTO t 01/01/2007.
Tuy nhiên, v vai trò c a nhà nư c ài Loan t sau năm 2003 n nay cũng
ư c lu n án nghiên c u làm rõ vai trò tích c c c a nhà nư c i v i s phát
tri n c a n n kinh t tri th c trong h i nh p.
6. Phương pháp nghiên c u
Trong nghiên c u, lu n án s d ng phương pháp lu n c a ch nghĩa duy
v t bi n ch ng và duy v t l ch s . Lu n án ã k t h p s d ng các phương pháp
l ch s , phương pháp lôgic, phương pháp i ch ng so sánh và phương pháp
phân tích kinh t làm rõ n i dung nghiên c u. ng th i trong nghiên c u, tác

10. 5
gi ã k th a có ch n l c nh ng k t qu nghiên c u c a m t s h c gi trong
nư c và qu c t , ch y u là k t qu phân tích kinh t lư ng.
7. K t c u c a lu n án
Ngoài l i m u, k t lu n, danh m c tài li u tham kh o, ph l c, lu n án
ư c k t c u thành 3 chương:
Chương 1: Cơ s lý lu n v vai trò c a nhà nư c i v i công nghi p
hoá, hi n i hoá trong h i nh p kinh t qu c t .
Chương 2: Vai trò c a nhà nư c i v i công nghi p hoá, hi n i hoá
trong h i nh p kinh t qu c t ài Loan (th i kỳ 1961 - 2003) và bài h c kinh
nghi m.
Chương 3: Kh năng v n d ng m t s kinh nghi m v vai trò c a nhà
nư c i v i công nghi p hoá, hi n i hoá trong h i nh p kinh t qu c t ài
Loan vào nư c ta hi n nay.

11. 6
Chương 1
CƠ S LÝ LU N V VAI TRÒ C A NHÀ NƯ C I V I CÔNG NGHI P
HOÁ, HI N I HOÁ TRONG H I NH P KINH T QU C T
1.1. NH NG V N V CÔNG NGHI P HOÁ, HI N I HOÁ TRONG
H I NH P KINH T QU C T
1.1.1. Công nghi p hoá, hi n i hoá
1.1.1.1. Khái ni m công nghi p hoá
Trong l ch s xã h i loài ngư i, công nghi p hoá là con ư ng t t y u
ph n l n các qu c gia trên th gi i phát tri n và ti n t i hi n i, văn minh. Th c
ti n nhi u nư c cho th y, công nghi p hoá di n ra r t phong phú, a d ng v
mô hình b i nó là quá trình ph c t p và bao hàm ph m vi r ng l n. Do th i i m
xu t phát và phương th c ti n hành khác nhau nên b n thân khái ni m công
nghi p hoá cũng ư c quan ni m theo nh ng cách ti p c n khác nhau. Theo t ng
k t c a UNIDO thì có n 128 cách nh nghĩa khác nhau v công nghi p hoá.
Th c t , công nghi p hoá là m t khái ni m mang tính ch t l ch s . Tuỳ
theo góc nhìn nh n mà ngư i ta nh n m nh m t này hay m t khác c a công
nghi p hoá ưa ra nh ng quan ni m khác nhau. Nh ng quan ni m ó có th
quy v m t s d ng cơ b n sau:
- Cu i th k XVIII, cu c cách m ng công nghi p b t u nư c Anh và
sau ó lan sang các nư c tư b n khác thì công nghi p hoá ư c hi u là ưa c
tính công nghi p cho m t ho t ng; trang b (cho m t vùng, m t nư c) các nhà
máy, các lo i công nghi p... [40, tr. 48]. Do v y, các nư c này ch y u t p trung
vào phát tri n các ngành công nghi p và s chuy n bi n v kinh t - xã h i khác
ch là h qu c a phát tri n công nghi p. Quan ni m này có nhi u m t không h p
lý: nó không cho th y m c tiêu c n t c a quá trình công nghi p hoá; nó g n

12. 7
như ng nh t quá trình công nghi p hoá v i phát tri n công nghi p; và nó
không th hi n ư c tính l ch s c a quá trình công nghi p hoá.
- Khi n n công nghi p chuy n bi n nhanh chóng t k thu t cơ khí gi n
ơn v i máy hơi nư c làm ng l c sang cơ khí ph c t p v i ng cơ t trong,
i n năng làm ng l c thì quan ni m công nghi p hoá ã ư c m r ng, không
ch ơn thu n là phát tri n n n công nghi p thành lĩnh v c óng vai trò ch o
trong n n kinh t , mà còn là bi n t t c các ho t ng s n xu t khác thành lo i
hình ho t ng công nghi p.
- T 1926, Liên Xô b t u th c hi n công nghi p hoá theo mô hình kinh
t k ho ch hoá t p trung. M c dù trư c ó ch nghĩa tư b n ã phát tri n m c
nh t nh nhưng n u so v i phương Tây lúc ó thì Liên Xô v n thi u m t h
th ng công nghi p n ng hoàn ch nh và kinh t ti u nông v n còn t n t i khá ph
bi n. Bên c nh ó, Liên Xô còn b phương Tây bao vây phong to v kinh t .
Trong b i c nh y, m c tiêu c a công nghi p hoá là t p trung cao cho phát
tri n công nghi p n ng. i u này bao hàm c ý nghĩa kinh t và qu c phòng. Do
v y, công nghi p hoá ư c quan ni m là “Quá trình xây d ng n n i công
nghi p cơ khí có kh năng c i t o c nông nghi p. ó là s phát tri n công
nghi p n ng v i ngành trung tâm là ch t o máy…” [40, tr. 49]. Quan ni m này
phù h p v i i u ki n c a Liên Xô th i kỳ ó. Trong quá trình th c hi n, m c dù
có s chú tr ng nh t nh n công nghi p nh và nông nghi p nhưng bao gi
công nghi p n ng cũng ư c coi như m t ti n có ý nghĩa quy t nh ns
toàn th ng c a công nghi p hoá cũng như s s ng còn c a t nư c.
- Năm 1963, UNIDO ưa ra khái ni m: "Công nghi p hoá là m t quá trình
phát tri n kinh t , trong quá trình này m t b ph n ngày càng tăng các ngu n c a
c i qu c dân ư c ng viên phát tri n cơ c u kinh t nhi u ngành trong
nư c v i k thu t hi n i. c i m c a cơ c u kinh t này là có m t b ph n
ch bi n luôn thay i s n xu t ra nh ng tư li u s n xu t và hàng tiêu dùng,
có kh năng m b o cho toàn b n n kinh t phát tri n v i nh p cao, mb o

13. 8
t t i s ti n b v kinh t - xã h i". Quan ni m này ch a ng s dung hoà các
ý ki n cho r ng quá trình công nghi p hoá bao trùm toàn b quá trình phát tri n
kinh t - xã h i nh m t t i không ch s phát tri n kinh t mà còn c s ti n b
v m t xã h i [40, tr. 51].
Nhìn chung, m i cách quan ni m v công nghi p hoá trên ây u có
nhân t h p lý, nó tuỳ thu c vào hoàn c nh c th và g n v i nh ng yêu c u t
ra trong phát tri n. Tuy nhiên, nh ng quan ni m này m i ch c p n khía
c nh v t ch t - k thu t mà chưa c p nm tv n cũng r t quan tr ng là
khía c nh cơ ch , th ch . B i ngoài m c tiêu, nh ng n i dung ch y u thì
phương th c th c hi n hay cách th c, cơ ch phân b s d ng các ngu n l c
cũng là m t v n h t s c quan tr ng, nh hư ng tr c ti p n s thành b i
trong công nghi p hoá.
T th c t y, tác gi c a lu n án cho r ng: Công nghi p hoá là quá trình
chuy n bi n m t n n kinh t nông nghi p mang tính t c p, t túc khép kín v i
lao ng th công là ch y u sang m t n n kinh t công nghi p, v n hành theo
cơ ch th trư ng d a trên s phân công lao ng xã h i phát tri n trình
cao, v i lao ng b ng máy móc, k thu t và công ngh hi n i trong t t c các
lĩnh v c kinh t nh m tăng năng su t lao ng xã h i và thúc y s phát tri n
kinh t - xã h i.
V i quan ni m như v y, công nghi p hoá là quá trình c i bi n toàn di n
n n kinh t . khía c nh v t ch t - k thu t, công nghi p hoá là quá trình chuy n
bi n căn b n trình k thu t c a n n kinh t , t tình tr ng l c h u, d a vào
phương pháp th công là ch y u sang n n kinh t s n xu t d a vào ti n b khoa
h c - công ngh m i nh t em l i năng su t, ch t lư ng và hi u su t cao. Còn
khía c nh cơ ch , th ch thì công nghi p hoá là quá trình c i bi n th ch và c u
trúc c a n n kinh t theo hư ng hi u qu hơn, t n n kinh t hi n v t - t c p, t
túc, khép kín sang n n kinh t d a trên nguyên t c th trư ng. C lý thuy t và
th c ti n u ã ch ng minh, cơ ch th trư ng thư ng là m t phương th c t t

14. 9
t ch c ho t ng kinh t , nó cho phép phân b các ngu n l c xã h i m t cách
hi u qu . Phát tri n kinh t th trư ng không ch là i u ki n ti n mà là i u
ki n không th thi u cho c quá trình công nghi p hoá không ch các nư c phát
tri n i trư c mà c các nư c ang phát tri n ngày nay.
n nay, các nhà nghiên c u v n chưa th ng nh t v i nhau trong vi c xác
nh h th ng các tiêu chí ánh giá v công nghi p hoá b i các quan i m ư c
ưa ra bao quát m t di n r ng nhưng l i thi u s phân lo i và xác nh rõ chu n
m c v i t ng lĩnh v c, t ng y u t . M c dù v y, tác gi lu n án cho r ng, có th
d a vào 3 nhóm tiêu chí ch y u là tăng trư ng kinh t , chuy n d ch cơ c u kinh
t và phát tri n b n v ng ánh giá v trình công nghi p hoá. ây là nh ng
y u t cơ b n ph n ánh tính ch t và n i dung c a quá trình công nghi p hoá,
chúng v a ph n ánh t m khái quát, v a ph n ánh giác c th , o lư ng
ư c c nh ng thay i v lư ng và nh ng bi n i v ch t.
Nh ng tiêu chí c a t ng nhóm này bao g m: i) Nhóm tiêu chí v tăng
trư ng: tăng trư ng GDP (%), tăng trư ng GDP theo u ngư i (%), GDP bình
quân u ngư i; ii) Nhóm tiêu chí v chuy n d ch cơ c u: cơ c u ngành kinh t ,
cơ c u công nghi p (hàng ch t o và hàng phi ch t o), cơ c u xu t kh u (hàng
ch t o và hàng phi ch t o), cơ c u lao ng và dân cư, cơ c u vùng (m c ô
th hoá)…; iii) Nhóm tiêu chí v phát tri n b n v ng: công b ng xã h i, xoá ói
gi m nghèo, t l vi c làm hay th t nghi p, giáo d c, ch t lư ng s ng, môi
trư ng chính tr - xã h i - kinh t , năng l c th ch , môi trư ng t nhiên (m c
hu ho i, ph c h i). Ngoài ra có th có các tiêu chí tham kh o khác: Ch s TFP;
Ch s phát tri n ngư i (HDI); V trí trong b ng x p h ng năng l c c nh tranh.
1.1.1.2. Công nghi p hoá, hi n i hoá
Hi n i hoá ư c hi u là toàn b các quá trình, các d ng c i bi n, các
bư c quá t các trình kinh t - k thu t khác nhau ang t n t i lên trình
m i cao hơn d a trên nh ng thành t u c a khoa h c - công ngh . Ngày nay, hi n

15. 10
i hoá ư c th a nh n r ng rãi và ư c hi u theo nghĩa r ng không ch ơn
thu n là hi n i hoá công nghi p mà còn là hi n i hoá n n kinh t . Do v y,
khi xét v b n ch t, khái ni m hi n i hoá thư ng ư c các nhà lý lu n cho là
hình th c c bi t c a s phát tri n xã h i.
Th c t cho th y, công nghi p hoá luôn g n ch t v i hi n i hoá và chính
hi n i hoá là ti n quy t nh s thành công c a công nghi p hoá. Các nhà
kinh t h c hi n i thư ng dùng ph m trù công nghi p hoá như m t tiêu chu n
phân nh xã h i truy n th ng và xã h i hi n i cũng như phân nh các th i
kỳ, các d ng hi n i hoá ã và ang di n ra trong l ch s xã h i loài ngư i.
Th k XX ã ch ng minh, cu c cách m ng khoa h c – công ngh ã ưa
n nh ng bư c nh y kỳ di u trong s phát tri n c a l c lư ng s n xu t và ưa
xã h i loài ngư i lên trình phát tri n m i. Khoa h c ã tr thành l c lư ng
s n xu t tr c ti p, nó th m sâu vào t ng y u t c a l c lư ng s n xu t và thư ng
xuyên t o ra nh ng bi n i v ch t trong phát tri n. Chính s phát tri n c a
khoa h c và công ngh ã ánh d u và m ra nh ng bư c ngo t m i trong công
nghi p hoá. Cách m ng khoa h c – công ngh là hình th c ph bi n trong s
phát tri n c a l c lư ng s n xu t và i s ng xã h i. Do ó, khoa h c – công
ngh là m t trong nh ng phương ti n quan tr ng nh t gi i quy t các v n
xã h i, là con ư ng hi n i hoá c a các qu c gia trên th gi i.
Kinh nghi m phát tri n c a các n n kinh t cho th y, b n thân công
nghi p hoá ã bao hàm yêu c u t t i trình phát tri n kinh t hi n i nh t
hi n có vào th i i m ti n hành. Quá trình y thúc y vi c gi i quy t nhanh
chóng nh ng nhi m v mà th c ti n t ra, ng th i y nhanh s ng d ng
nh ng thành t u c a nó vào s n xu t. Trình c a các ho t ng s n xu t không
c nh theo m t chu n m c k thu t – công ngh c ng mà nó luôn ư c nâng
cao, ư c hi n i hoá theo s ti n tri n c a th i i. Như v y, công nghi p hoá
luôn ph i i ôi v i hi n i hoá.

16. 11
Ngư i ài Loan quan ni m CNH, H H là quá trình chuy n bi n t m t
xã h i trong ó n n kinh t ch y u d a vào nông nghi p sang m t xã h i hi n
i, ó các ngành kinh t , c bi t là ngành công nghi p và d ch v liên t c
ư c nâng c p v trình k thu t – công ngh theo s ti n tri n c a th i i,
mang l i giá tr gia tăng cao, cơ c u kinh t hi n i, nh m m c ích cao nh t là
t t i trình c a m t n n kinh t phát tri n.
Theo quan i m c a ng ta, “CNH, H H là quá trình chuy n i căn
b n toàn di n các ho t ng s n xu t, kinh doanh, d ch v và qu n lý kinh t , xã
h i t s d ng lao ng th công là chính, sang s d ng m t cách ph bi n s c
lao ng cùng v i công ngh , phương ti n và phương pháp tiên ti n, hi n i, d a
trên s phát tri n c a công nghi p và ti n b khoa h c và công ngh , t o ra năng
su t lao ng xã h i cao” [25, tr. 43].
1.1.2. Công nghi p hoá, hi n i hoá trong h i nh p kinh t qu c t
1.1.2.1. H i nh p kinh t qu c t
hai th p k cu i c a th k XX, làn sóng toàn c u hoá di n ra m nh m
và tác ng nm im tc a i s ng kinh t – chính tr – xã h i trên toàn th
gi i. Trong ó, toàn c u hoá kinh t v a là trung tâm, v a là cơ s và là ng l c
thúc y các lĩnh v c khác c a xu th toàn c u hoá nói chung và cũng là xu th
th hi n rõ nh t. i u này bi u hi n s m r ng m c và quy mô thương m i
th gi i; s lưu chuy n c a các dòng v n và lao ng trên ph m vi toàn c u; s
gia tăng các quá trình liên k t, h i nh p theo hư ng t do hoá làm xu t hi n hàng
lo t các th ch kinh t qu c t và khu v c dư i nhi u c p ; s k t n i các n n
kinh t qu c gia và khu v c thành m t m ng trên quy mô toàn c u. V m t b n
ch t, toàn c u hóa kinh t xu t hi n g n li n v i xu th v n ng, phát tri n c a
n n s n xu t xã h i, ư c thúc y b i l i ích c a phân công lao ng qu c t ,
s phát tri n m nh m c a khoa h c – công ngh và tính xã h i hoá ngày càng
cao c a l c lư ng s n xu t.

17. 12
Thu t ng h i nh p kinh t qu c t ã xu t hi n trong vài th p k g n ây.
M c dù cho n nay quan ni m v h i nh p kinh t qu c t v n còn có nh ng
i m chưa th ng nh t nhưng t u chung l i, có th cho r ng: H i nh p kinh t
qu c t là quá trình các qu c gia th c hi n mô hình kinh t m , t nguy n tham
gia vào các nh ch kinh t và tài chính qu c t , th c hi n thu n l i hoá và t
do hoá thương m i, u tư và các ho t ng kinh t i ngo i khác; là s g n
k t n n kinh t c a m i qu c gia vào các t ch c kinh t khu v c và th gi i,
trong ó m i quan h gi a các thành viên có s ràng bu c theo nh ng quy nh
chung c a các t ch c ó.
Xét v b n ch t thì h i nh p kinh t qu c t là s an xen, g n bó và l
thu c l n nhau gi a các n n kinh t qu c gia và n n kinh t th gi i. ó cũng là
quá trình xoá b t ng bư c và toàn b các rào c n v thương m i và u tư gi a
các qu c gia, góp ph n khơi thông các lu ng di chuy n ngu n l c trong và ngoài
nư c, t o i u ki n cho vi c m r ng th trư ng, chuy n giao công ngh .
Th c t cho th y, h i nh p kinh t qu c t xu t phát t nh ng cơ s kinh
t xã h i hi n th c c a th gi i hi n i, mang tính khách quan không ph thu c
vào ý chí c a m t qu c gia nào. i u ó kh ng nh h i nh p kinh t qu c t
như m t t t y u mang tính th i i.
H i nh p kinh t qu c t bao g m m t s n i dung ch y u như: tham gia
vào h th ng phân công lao ng qu c t ; tham gia và m r ng thương m i qu c
t ; tham gia vào các ho t ng tài chính qu c t v.v... Tham gia các hình th c
liên k t kinh t là m t bi u hi n c a h i nh p kinh t qu c t . ó là vi c chính
ph các qu c gia ký k t v i nhau các hi p nh t o nên khuôn kh chung cho s
ph i h p, i u ch nh quan h kinh t gi a các nư c v i các hình th c ch y u là:
Hi p nh thương m i song phương, Khu v c m u d ch t do, Liên minh thu
quan, Th trư ng chung, Liên minh ti n t ... Tuy nhiên, m i hình th c trên ây
cũng có nh ng i m khác cơ b n và i u ó th hi n c p và m c h i nh p.

18. 13
Hi n nay, toàn c u hoá và h i nh p kinh t t qu c t ang di n ra ngày
càng m nh m và có tác ng nhi u m t n s phát tri n kinh t c a các nư c
trên th gi i. Trong b i c nh ó, các qu c gia dù giàu có ho c phát tri n n âu
cũng u có xu hư ng y m nh các quan h thương m i và u tư qu c t .
Nh ng qu c gia ch m tr trong h i nh p kinh t qu c t thư ng ph i tr giá b ng
chính s t t h u c a mình, ngư c l i nh ng nư c v i vã h i nh p thi u s chu n
b nh ng i u ki n c n thi t, không phát huy ư c n i l c ho c không ch ng
h i nh p cũng ã b tr giá.
H i nh p kinh t qu c t mang n nh ng cơ h i nhưng cũng t ra nh ng
thách th c to l n, nh hư ng n t t c các b ph n trong n n kinh t : cá nhân,
h gia ình, công ty, ngành, qu c gia và vùng lãnh th .
Nh ng cơ h i do h i nh p kinh t qu c t mang l i là r t l n: Các nư c,
nh t là các nư c ang phát tri n, có th ti p nh n nh ng ngu n l c v t ch t,
nh ng tri th c và kinh nghi m trong ho t ng th c ti n c t m vĩ mô và t m
vi mô; Có i u ki n n m b t thông tin và ti p nh n chuy n giao nh ng thành
t u, nh ng t phá v khoa h c – công ngh , v t ch c và qu n lý s n xu t kinh
doanh; T o kh năng m r ng th trư ng m i, m r ng quan h v i nh ng i
tác m i cho các nư c khi nh ng hàng rào h n ch i v i các ho t ng thương
m i và u tư qu c t ư cd b .
Bên c nh ó, h i nh p kinh t qu c t cũng mang n nh ng thách th c to
l n mà các nư c ph i i m t và tìm cách vư t qua nh t là s c ép bu c các qu c
gia, các doanh nghi p ph i nâng cao năng l c c nh tranh trên th trư ng ngày
càng kh c nghi t và nguy cơ gia tăng s b t công, b t bình ng thu nh p trong
n i b t ng nư c và gi a các nư c.
i v i các nư c ang phát tri n, khi n n kinh t còn y u kém, s c c nh
tranh còn th p, trình qu n lý còn nhi u h n ch thì h i nh p vào n n kinh t
toàn c u là m t t t y u mang tính khách quan. Nó ưa n nh ng kỳ v ng v s

19. 14
gia tăng quy mô, nh p tăng trư ng, nâng c p các ngành kinh t ng th i có
cơ h i gi i quy t v n ói nghèo và b t bình ng xã h i t vi c khai thác,
s d ng có hi u qu các ngu n l c bên ngoài. Do v y, các nư c ang phát tri n
m t m t c n ph i ch ng, tích c c h i nh p kinh t qu c t khai thác, t n
d ng nh ng cơ h i ó nhưng m t khác cũng ph i h t s c chú tr ng t i hình th c
và bư c i trong quá trình h i nh p nh m m b o các l i ích c a qu c gia c v
kinh t – chính tr và xã h i c a mình.
Th i gian qua, h u h t các nư c ang phát tri n u th c hi n h i nh p
kinh t qu c t nhưng k t qu t ư c l i không hoàn toàn gi ng nhau. V n
t ra v i các nư c này là c n ph i có phương th c và cách th c qu n lý quá
trình h i nh p t ư c m c tiêu phát tri n kinh t – xã h i ra ó là y
nhanh t c tăng trư ng kinh t , rút ng n kho ng cách t t h u so v i các nư c
i trư c, nâng cao ch t lư ng i s ng nhân dân và kh ng nh v th c a mình
trong n n kinh t th gi i.
1.1.2.2. M c tiêu c a CNH, H H trong h i nh p kinh t qu c t
CNH, H H là m t quá trình bao trùm t t c các ngành, các lĩnh v c c a
i s ng kinh t – xã h i c a m i nư c v i m c tiêu chung là thúc y tăng
trư ng kinh t nhanh và b n v ng, phát tri n xã h i, c i thi n i s ng v t ch t
và tinh th n c a dân cư. Trong i u ki n h i nh p kinh t qu c t , m c tiêu c
th c a CNH, H H là:
- Th nh t, trang b và trang b l i công ngh cho t t c các ho t ng
trong n n kinh t nh m t o nên s chuy n bi n căn b n v l c lư ng s n xu t
d a trên vi c tăng cư ng ng d ng các thành t u khoa h c – công ngh , các tri
th c m i trong s n xu t và t ch c qu n lý s n xu t, nâng cao trình c a ngư i
lao ng nâng cao năng su t, ch t lư ng và hi u qu c a các ngành s n xu t,
phát tri n ngành ngh m i, nâng cao s c c nh tranh c a n n kinh t .

20. 15
- Th hai, chuy n d ch cơ c u n n kinh t và cơ c u n i t i m i ngành
kinh t theo hư ng hi n i. Trong giai o n u CNH, H H, xu hư ng là t
tr ng c a ngành nông nghi p s gi m d n tuy giá tr tuy t i v n tăng. Công
nghi p phát tri n m nh, d n vươn lên chi m v trí hàng u và ưa n n kinh t
chuy n sang tr ng thái c a n n kinh t công nghi p. Cơ c u công nghi p cũng s
d ch chuy n theo hư ng tăng t tr ng c a công nghi p ch bi n. giai o n ti p
n i, t tr ng c a công nghi p s gi m d n nhưng trong cơ c u n i t i c a nó, t
tr ng các ngành d a trên k thu t, công ngh cao s tăng nhanh. ng th i, t
tr ng giá tr ngành d ch v trong cơ c u kinh t s ngày càng gia tăng, các lo i
hình d ch v trình cao như d ch v ngân hàng – tài chính, b o hi m, tư v n,
khoa h c và công ngh , y t , giáo d c – ào t o... s phát tri n m nh và chi m
ưu th trong cơ c u ngành d ch v .
- Th ba, t o ra nh ng chuy n bi n cơ b n v th ch và xã h i. Vi c th c
hi n CNH, H H s ưa n n kinh t ra kh i tình tr ng nghèo nàn, l c h u kém
phát tri n, ng th i t o nên nh ng bi n i h t s c sâu s c v m t th ch kinh
t và xã h i. N n kinh t s n xu t hàng hoá nh mang n ng tính ch t t cung, t
c p s d n chuy n sang n n kinh t th trư ng phát tri n; c u trúc lao ng xã h i
và dân s cũng có s bi n i theo hư ng tăng t tr ng c a lao ng phi nông
nghi p, lao ng k thu t, dân cư ô th ; hình thành tư duy và n p s ng công
nghi p... Nói cách khác, s bi n i v m t th ch và xã h i trong quá trình
CNH, H H là quá trình chuy n d n t n n văn minh nông nghi p sang n n văn
minh công nghi p và hư ng n n n văn minh trí tu .
- Th tư, m r ng quan h kinh t qu c t . Ngày nay, quá trình t do hoá
thương m i và qu c t hoá s n xu t ã tác ng sâu s c n s phát tri n c a h u
h t các nư c. S m r ng c a ho t ng thương m i qu c t , các m i liên k t
kinh t qu c t ư c thúc y và tăng cư ng ã t o ra nh ng cơ h i to l n cho
tăng trư ng nh nh hư ng xu t kh u và m ra cơ h i cho các nư c tham gia
vào quá trình phân công lao ng qu c t . N n kinh t m i qu c gia tr thành

21. 16
m t b ph n c a n n kinh t th gi i, ch u nh hư ng c a nh ng bi n ng kinh
t – chính tr – xã h i c a th gi i và có tác ng tương h nh ng m c khác
nhau v i n n kinh t c a các qu c gia khác. M i n n kinh t , dù l n hay nh , ã
phát tri n cao hay ang phát tri n, n u bi t phát huy các l i th c a mình s tr
thành m t b ph n không th thi u ư c trong n n kinh t th gi i. Như v y, các
nư c ang phát tri n ngày nay c n ph i bi t g n n n kinh t trong nư c v i n n
kinh t th gi i, ph i hư ng t i khai thác l i th so sánh c a t nư c trong m i
liên k t kinh t v i các qu c gia thu c m i trình phát tri n. Vi c m r ng
các quan h kinh t qu c t v a là n i dung, v a là phương th c th c hi n CNH,
H H. M r ng th trư ng trong và ngoài nư c là m t trong nh ng i u ki n tr ng
y u phát tri n các ngành kinh t . M r ng quan h kinh t qu c t s t o i u
ki n khai thác các ngu n l c t bên ngoài, gi i quy t khó khăn v v n u tư, v
công ngh và kinh nghi m qu n lý y nhanh quá trình CNH, H H,.
1.1.2.3. Nh ng nhân t nh hư ng n CNH, H H trong h i nh p kinh t
qu c t
Trong l ch s kinh t th gi i, m t s nư c như Liên Xô giai o n 1926 –
1937, Trung Qu c trư c năm 1978, m t s nư c ASEAN và m t s nư c châu
M Latinh trong nh ng năm 1950, 1960... ã ti n hành công nghi p hoá theo mô
hình khép kín, t c p t túc, không h i nh p v i n n kinh t th gi i. Th c ch t
ó là mô hình công nghi p hoá thay th nh p kh u (công nghi p hoá hư ng n i).
V i mô hình này, s thành công hay th t b i c a quá trình công nghi p hoá hoàn
toàn ph thu c vào các ngu n l c trong nư c, ph thu c vào cơ ch , chính sách
huy ng, phân b s d ng các ngu n l c c a nhà nư c các nư c này. Th c t
ch có r t ít nư c thành công v i mô hình này và ch trong m t th i gian nh t
nh, còn l i i a s các nư c u không t ư c nh ng m c tiêu ra, th m
chí còn rơi vào tình tr ng trì tr , t t h u trong phát tri n.
Ti n hành CNH, H H trong h i nh p kinh t qu c t v th c ch t là ti n
hành cu c ua tranh phát tri n qu c t . Quá trình này v a ch u tác ng c a

22. 17
nh ng nhân t n i t i c a n n kinh t v a ch u tác ng c a nh ng nhân t bên
ngoài. Các nhân t bên trong bao g m các ngu n l c (v n, công ngh , nhân l c),
th ch , cơ ch huy ng và phân b s d ng các ngu n l c, dung lư ng th
trư ng... c bi t trong h i nh p kinh t qu c t , các nhân t bên ngoài ngày
càng có nh hư ng to l n n quá trình CNH, H H. ó là:
- Th nh t, cu c cách m ng khoa h c – công ngh hi n i thúc y s phát
tri n c a phân công lao ng qu c t
T nh ng năm 1950, cu c cách m ng khoa h c – công ngh th i i di n
ra m nh m t o ra nh ng bư c nh y v t c a l c lư ng s n xu t. Nó không ch
em l i s phát tri n c a l c lư ng s n xu t, hư ng n n kinh t m t s nư c phát
tri n trên th gi i sang chi u sâu mà nó còn tác ng m nh m n phân công
lao ng ph m vi qu c gia cũng như qu c t và d n n hình thành tr t t m i
v phân công lao ng qu c t . ng th i, chính phân công lao ng qu c t l i
t o ra s l thu c gi a các qu c gia trong toàn b quá trình s n xu t s n ph m và
cung c p d ch v .
S hình thành m ng lư i s n xu t xuyên qu c gia ư c h tr b i công
ngh thông tin ã làm gia tăng s ph thu c l n nhau gi a các n n kinh t . Quan
ni m v phân công lao ng qu c t trong b i c nh m i cũng ư c m r ng:
không ch b sung cho nhau b ng cách mua bán các s n ph m (dù ó là s n
ph m hoàn ch nh, nguyên li u thô hay bán thành ph m và các linh ki n r i) mà
là s phân công lao ng mang tính tr c ti p b t kỳ khâu nào c a chu trình
ho t ng s n xu t kinh doanh: k t ý tư ng, nghiên c u, ch th , s n xu t
hàng lo t, maketing, tiêu th , d ch v sau bán hàng... Ho t ng kinh t hi n nay
ã mang tính toàn c u v m t t ch c. ng th i, xu hư ng qu c t hóa v s c
lao ng cũng ngày càng th hi n rõ. Quá trình t do hóa trong di cư lao ng và
xu t kh u lao ng d n hình thành th trư ng lao ng qu c t . Nó tr c ti p nh
hư ng n cơ c u lao ng c a qu c gia xu t kh u và nh p kh u lao ng và nh

23. 18
hư ng tr c ti p n vi c th c hi n các m c tiêu kinh t – xã h i trong phát tri n
c a t ng qu c gia.
Th c t cho th y, s phát tri n m nh m c a công ngh thông tin ã làm
cho không gian m t d n ý nghĩa. Tri th c, công ngh , lao ng, qu n lý, hàng
hóa, ti n t ... không b bó h p trong biên gi i m t qu c gia. Vi c t ch c s n
xu t và khai thác th trư ng trong ph m vi m t nư c ã nhanh chóng chuy n
sang m c tiêu s n xu t và khai thác th trư ng trên ph m vi toàn th gi i. Xu th
ó v a là cơ s , v a là ng l c thúc y các quan h kinh t qu c t phát tri n
và ngày càng tr nên a d ng hơn. Vi c tr thành b ph n c a phân công lao
ng qu c t và tham gia vào chu i giá tr toàn c u s em l i nh ng l i ích to
l n i v i các qu c gia. i u ó cho th y, các nư c i sau trong CNH, H H
c n ph i xác nh rõ m c tiêu, bư c i trong phát tri n tham gia có hi u qu
vào h th ng phân công lao ng qu c t , h i nh p và ng v ng trong n n kinh
t toàn c u hoá.
- Th hai, các công ty xuyên qu c gia ngày càng phát tri n m nh, óng
vai trò then ch t và chi ph i n n kinh t th gi i
T n a cu i th k XX, các công ty l n c a các nư c tư b n ã m u
làn sóng m r ng ho t ng vư t ra ngoài biên gi i qu c gia, th c hi n kinh
doanh xuyên qu c gia, l y th trư ng toàn c u làm hư ng ho t ng chính. Th i
gian g n ây xu t hi n xu hư ng m t s TNCs l n sáp nh p v i nhau hình thành
các t p oàn kinh t xuyên qu c gia kh ng l . TNCs c l n u có m t h th ng
kinh doanh l y công ty m làm trung tâm, m r ng trên ph m vi r ng, hình thành
m ng lư i kinh t toàn c u, bao trùm h u h t các khu v c, các qu c gia trên toàn
th gi i. Chính i u ó ã làm sâu s c thêm s ph thu c l n nhau và h i nh p
ch c năng c a n n kinh t th gi i. T th c tr ng này mà các nhà kinh t ã ưa
ra thu t ng “chu i giá tr toàn c u”. Nó ư c quan ni m là quá trình bi n m t
s n ph m hay m t d ch v phát tri n t ý tư ng, qua nghiên c u th nghi m n
s n xu t r i ưa n tay ngư i tiêu dùng và cu i cùng là các ho t ng d ch v

24. 19
do hàng lo t các hãng, các công ty khác nhau m trách, t o thành m t m ng
lư i s n xu t, l p ráp, phân ph i.... n m các qu c gia khác nhau trên th gi i.
i m áng chú ý là TNCs ngày nay ã có nh ng bi n i l n v ch t.
Vi c t p trung n l c nghiên c u i m i h th ng s n xu t nh m làm gi m chi
phí u vào, tăng kh i lư ng s n xu t và khuy n khích tiêu dùng hàng lo t
không còn là hư ng ưu tiên. Các công ty hi n i ngày nay t p trung vào im i
s n ph m nh m gia tăng t c tiêu dùng. thu ư c l i nhu n các công ty
nh t thi t ph i có h th ng s n xu t riêng c a mình nhưng quy mô c a các công
ty m ư c gi m b t và TNCs ch t p trung n m gi h th ng tài chính và b n
quy n, nh ng lĩnh v c em l i kho ng 70% trên t ng s l i nhu n cho công ty t
toàn b chu trình ho t ng kinh doanh. Ph n l n h th ng s n xu t, phân ph i
c a công ty ư c chuy n sang các nư c kém phát tri n hơn, nơi có chi phí s n
xu t th p hơn và có th trư ng tiêu th t i ch . Như v y, s hình thành và phát
tri n m ng lư i s n xu t qu c t ã em l i cho ho t ng s n xu t và d ch v
trên ph m vi toàn c u nh ng phương th c liên k t m i v i vai trò ut uc a
TNCs. S phát tri n c a phân công lao ng qu c t ã phát tri n vư t qua giai
o n chuyên môn hoá gi a các ngành và chuy n d n sang quá trình chuyên môn
hoá sâu trong n i b ngành, chuyên môn hoá theo i tư ng, chi ti t.
Nh ng xu th trên có nh hư ng r t l n n quá trình CNH, H H các
nư c ang phát tri n. M t m t, nó cho phép các nư c i sau ngay t u có th
tham gia vào h th ng phân công lao ng qu c t , m nhi m nh ng khâu riêng
bi t c a m t nhà máy toàn c u cho dù chưa th có m t h th ng công ngh hoàn
ch nh và hi n i. Nói cách khác, các nư c ang phát tri n có th ti p nh n h
th ng s n xu t và phân ph i t TNCs khi tham gia h i nh p kinh t qu c t . M t
khác, xu hư ng sáp nh p và bành trư ng vai trò c a TNCs cũng t ra nh ng
thách th c m i cho các nư c ang phát tri n. Nh ng bi n i cơ c u kinh t c a
các nư c này dư ng như khó tránh kh i s l thu c vào chi n lư c toàn c u c a
TNCs hay c a các hãng u t u. S liên k t v i TNCs s t o i u ki n phát tri n

25. 20
m t s ngành công nghi p m i và t ng bư c nâng cao năng l c c nh tranh c a
các ngành ó. Tuy nhiên, các ho t ng u tư và vi c chi m lĩnh th trư ng c a
TNCs có th làm xu t hi n nh ng nguy cơ v i nh ng nư c ang phát tri n, ó là
có th m t kh năng ki m soát và i u ti t i v i m t s ngành trong quá trình
h i nh p khi s c m nh c quy n và c quy n nhóm ư c khai thác nh m tăng
cư ng và c ng c s ki m soát c a TNCs i v i các ngu n l c và l i nhu n.
- Th ba, s gia tăng nh hư ng c a các t ch c kinh t , tài chính qu c t
i v i các qu c gia trong h i nh p kinh t qu c t
Th c t , các nh ch qu c t ra i nh m áp ng òi h i c a xu th v n
ng c a n n kinh t th gi i và chính s t n t i và ho t ng c a chúng l i thúc
y hơn n a quá trình toàn c u hóa. Thông qua các quy nh c a mình, các t
ch c kinh t , tài chính th gi i tham gia vào i u ch nh quan h kinh t , tài
chính, thương m i th gi i, i u ch nh chính sách c a các qu c gia theo chu n
m c qu c t .
Ngày nay, quá trình t do hoá thương m i ngày càng gia tăng trong khuôn
kh c a các hi p nh thương m i trên ph m vi toàn c u (WTO), khu v c
(NAFTA, AFTA, v.v...) cũng như các hi p nh thương m i t do song phương
và a phương (FTAs). Trong b i c nh h i nh p kinh t qu c t , các qu c gia có
ch quy n không còn là ch th duy nh t có vai trò quy t nh chính sách kinh t
mà là s t n t i ng th i c a nhi u nh ch khác như EU, APEC, WB, IMF,
WTO... Các t ch c kinh t , tài chính qu c t có uy tín ang chi ph i ho t ng
th c ti n và có th làm thay i các chính sách kinh t c a qu c gia thành viên
ho c các qu c gia có nguy n v ng gia nh p. Th c hi n h i nh p kinh t qu c t ,
các qu c gia, các n n kinh t s ph i tuân th nh ng th a thu n chung. M t nư c
ho c m t n n kinh t s không th ơn phương t áp t chính sách thu quan
hay các bi n pháp phi thu quan b o h s n xu t trong nư c mà ph i tuân th
nh ng th a thu n chung. i n hình như nh ng quy nh m i c a WTO v xu t
nh p kh u (thu quan, tr c p xu t kh u, thương quy n, h n ch xu t kh u,

26. 21
v.v...), v u tư nư c ngoài (t l n i a hoá, t tr ng hàng xu t kh u, v.v...),
v s h u trí tu , chính sách c nh tranh và m t s quy nh khác có nh hư ng
r tl n n các nư c trong vi c l a ch n chính sách phát tri n cũng như nh
hư ng n nh ng ho t ng c a các doanh nghi p các qu c gia ó. Nói cách
khác, các qu c gia, các n n kinh t th c hi n h i nh p kinh t qu c t s ph i t
i u ch nh h th ng lu t pháp, chính sách cho phù h p v i chu n m c chung. ó
là nh ng thách th c to l n v i nh ng nư c ti n hành CNH, H H t i m xu t
phát th p, chưa s c c nh tranh bình ng trong n n kinh t toàn c u, th m chí
ngay th trư ng n i a mà không th áp d ng nh ng bi n pháp h tr , b o h
như nhi u nư c ã th c hi n trư c ó. i u ó cũng t ra nh ng yêu c u v l a
ch n l trình, bư c i c a h i nh p kinh t qu c t và chính sách CNH, H H.
- Th tư, xu hư ng i tho i, h p tác kinh t gi a các qu c gia ngày càng
m r ng và phát tri n
Sau khi cu c chi n tranh l nh k t thúc, xu hư ng i tho i, h p tác ã m
ra m t giai o n phát tri n m i c a n n kinh t th gi i. H u h t các qu c gia
u t p trung i u ch nh chi n lư c phát tri n, trong ó ưu tiên m i ngu n l c
cho h p tác và phát tri n kinh t . “ a d ng hoá và a phương hóa” trong quan h
kinh t qu c t ã tr thành phương châm ch o c a h u h t các qu c gia trên
th gi i, c các nư c phát tri n và các nư c ang phát tri n. Liên k t và h p tác
kinh t ã không ng ng m r ng và phát tri n trên quy mô toàn c u. Như v y,
v i các n n kinh t i sau trong CNH, H H, vi c h i nh p sâu r ng vào n n
kinh t toàn c u s có cơ h i ti p c n nh ng ngu n l c quan tr ng t bên ngoài
và tham gia ư c vào h th ng phân công lao ng qu c t th c hi n nh ng
m c tiêu kinh t – xã h i ra.
Nói tóm l i, toàn c u hoá kinh t cùng v i s phát tri n c a khoa h c –
công ngh hi n i, c bi t là công ngh thông tin ã làm cho không gian kinh
t m r ng, các nh ch kinh t qu c t ư c áp d ng m t cách ph bi n hơn
v a t o ra yêu c u, v a t o kh năng t ch c l i th trư ng trên ph m vi toàn th

27. 22
gi i. Các nư c công nghi p phát tri n ang chuy n i cơ c u n n kinh t sang
m t tr ng thái m i ư c c trưng b ng s gia tăng vư t tr i c a khu v c d ch
v so v i hai khu v c s n xu t v t ch t. Bư c chuy n i này ang có xu hư ng
gia tăng, kéo theo s chuy n i nh ng nư c ch m phát tri n hơn và t o ra làn
sóng chuy n i cơ c u lan truy n trên ph m vi toàn th gi i, xác nh tính ch t
chuy n i sang xã h i “h u công nghi p” trên quy mô toàn c u.
Trong b i c nh m i, nh ng d nh v phân b ngu n l c u tư không
còn hoàn toàn tuỳ thu c vào ý mu n ch quan c a t ng nư c. S phát tri n và
d ch chuy n cơ c u kinh t c a m t qu c gia s ch y u ph thu c vào s c c nh
tranh có ư c ch ng v ng ch c trên th trư ng và kh năng i u ch nh linh
ho t có th ng phó, k p th i thích nghi v i nh ng bi n ng trên th trư ng
th gi i. i u ó cho th y, s nghi p CNH, H H các nư c ang phát tri n
ngày nay c n ư c xem xét theo cách ti p c n chu i giá tr toàn c u. Nghĩa là
mu n th c hi n ư c các m c tiêu t ra trong CNH, H H thì i u quan tr ng
trư c tiên là các nư c này ph i bi t xác nh v trí c a mình và làm th nào
tr thành m t m t xích c a chu i giá tr toàn c u. Nó v a là yêu c u b t bu c
nhưng cũng là cơ h i cho các n n kinh t ang phát tri n. Tuy nhiên, v n t
ra là làm th nào gia nh p, chen chân vào ư c m ng lư i th trư ng v n ã
và ang di n ra s c nh tranh gay g t. Bên c nh ó, các nư c ang phát tri n và
các doanh nghi p c a nó cũng c n ph i liên t c nâng c p, c i thi n v th c nh
tranh c a mình trong chu i giá tr toàn c u b ng cách chuy n i t m t khâu có
giá tr gia tăng th p sang m t khâu có giá tr gia tăng cao hơn ho c b ng cách
nâng cao năng l c c nh tranh chính ngay m t khâu ang ch u trách nhi m.
Kinh nghi m th c ti n cho th y, v i các nư c ang phát tri n ngày nay
ti n hành CNH, H H trong h i nh p kinh t qu c t thì vi c xác nh m c tiêu,
bư c i c a CNH, H H cũng như l a ch n nh ng gi i pháp th c hi n m t m t
ph i căn c vào i u ki n c th bên trong nhưng m t khác c n h t s c chú ý n
nh ng y u t tác ng t bên ngoài. V n quan tr ng là các nư c này c n ph i

28. 23
t o ư c cơ ch thích h p nh m t n d ng có hi u qu nh ng tác ng tích c c
mà quá trình h i nh p kinh t qu c t mang l i, nh t là vi c huy ng nh ng
ngu n l c v v n, công ngh ... ti p thu và h c h i nh ng kinh nghi m qu n lý;
thâm nh p và m r ng th trư ng th gi i y nhanh ti n trình CNH, H H.
ng th i, các nư c này cũng c n có chính sách h i nh p v i l trình, bư c i
thích h p và các chính sách i u ch nh kinh t nh m h n ch ư c nh ng tác
ng tiêu c c c a h i nh p kinh t qu c t i v i ti n trình CNH, H H.
1.2. VAI TRÒ C A NHÀ NƯ C I V I CÔNG NGHI P HOÁ, HI N I
HOÁ TRONG H I NH P KINH T QU C T
Vai trò c a nhà nư c i v i s phát tri n kinh t ư c th hi n ngay
trong lôgic khách quan v s ra i c a nhà nư c. Ph m trù vai trò c a nhà nư c
th hi n khái quát các ch c năng c a nhà nư c trong m i liên h gi a nhà nư c
và xã h i, th hi n c trưng cho b n ch t c a nhà nư c. Trong b t c ch xã
h i nào thì lĩnh v c kinh t cũng là lĩnh v c óng vai trò quan tr ng nh t vì nó là
n n t ng cho m i lĩnh v c ho t ng xã h i khác. Do v y, trong m i ch c năng
c a nhà nư c u bao hàm các n i dung kinh t , mang cái c t v t ch t là các
quan h kinh t .
th c hi n ch c năng c a mình i v i s phát tri n kinh t , nhà nư c
có th s d ng các công c như pháp lu t, chính sách, k ho ch, các công c tài
chính, ti n t , kinh t nhà nư c, b máy nhà nư c v.v... Nhưng xét cho cùng,
ho t ng ban hành và th c thi chính sách th hi n n i dung và phương th c
th c hi n ch c năng c a nhà nư c, cũng chính là s th hi n vai trò c a nhà
nư c. B i chính sách c a nhà nư c là t ng th các ch trương, quan i m chính
th c c a nhà nư c cũng như ho t ng t ch c th c thi các ch trương, quan
i m ó. K ho ch, các công c tài chính, ti n t hay pháp lu t cũng chính là các
d ng c bi t c a chính sách. Thông qua các chính sách nhà nư c tác ng vào
n n kinh t , có th thúc y ho c kìm hãm quá trình phát tri n kinh t .

29. 24
1.2.1. M t s lý thuy t v vai trò c a nhà nư c i v i s phát tri n kinh t
Trong l ch s , ã có nhi u lý thuy t kinh t bàn v vai trò c a nhà nư c
i v i s phát tri n kinh t v i nh ng quan i m chưa ng nh t, th m chí có
nh ng khía c nh là trái ngư c nhau. Theo nh ng cách ti p c n khác nhau có th
khái quát các trư ng phái lý thuy t c p n vai trò c a nhà nư c như sau:
Th nh t, v các lý thuy t kinh t h c
Theo lý thuy t kinh t chính th ng, th trư ng là phương th c h u hi u
nh t c a xã h i loài ngư i trong i u ti t các ho t ng kinh t và do v y, nó là
công c h u hi u nh t i v i các qu c gia kém phát tri n ti n lên hi n i.
Tuy nhiên, trong th k XX, nhi u qu c gia phát tri n i sau l i s d ng nhà
nư c như m t công c phát tri n l i t ư ct c tăng trư ng cao hơn và hi n
i hoá nhanh hơn nh ng n n kinh t d a ch y u vào th trư ng. Vi c xu t hi n
nh ng trư ng phái lý thuy t m i ng h s can thi p c a nhà nư c vào các ho t
ng kinh t m t m t ã góp ph n lý gi i cho s thành công trong phát tri n kinh
t c a nh ng nư c i sau nhưng m t khác cũng ưa ra nh ng g i ý v m t chính
sách cho nh ng nư c i sau trong quá trình phát tri n kinh t và ti n lên hi n i.
- Trư ng phái Keynes là m t trong nh ng trư ng phái lý thuy t tiêu bi u
cao vai trò can thi p c a nhà nư c i v i s phát tri n kinh t . Các nhà kinh
t thu c trư ng phái Keynes cho r ng, m c dù th trư ng thư ng là m t phương
th c t t t ch c các ho t ng kinh t nhưng trong m t s trư ng h p th
trư ng không th phân b các ngu n l c c a xã h i m t cách hi u qu và th
trư ng có nh ng h n ch trong vi c th c hi n các m c tiêu xã h i bên c nh m c
tiêu hi u qu kinh t . T ó, h cao vai trò can thi p c a nhà nư c vào n n
kinh t th trư ng và ưa ra khuy n ngh nhà nư c nên th c hi n các ch c năng
ch y u sau: i) Xác l p nh ng i u ki n c n thi t v th ch và pháp lý cho vi c
s n xu t và trao i hàng hoá, d ch v ; ii) Ho ch nh và t ch c th c hi n các
chính sách kinh t vĩ mô như chính sách tài khoá, chính sách ti n t , chính sách

30. 25
thu nh p và chính sách t giá h i oái; iii) Cung c p cơ s h t ng v t ch t và
cung ng các d ch v công c ng như giáo d c và y t ; iv) Ki m tra và giám sát
các ho t ng kinh t ; v) Nhà nư c tham gia tr c ti p vào s n xu t hàng hoá và
d ch v [67, tr. 22-23].
Trong th c t , lý thuy t c a trư ng phái Keynes ã th ng tr trong các lý
thuy t kinh t và tr thành cơ s khoa h c ch o cho vi c thi t k và i u hành
chính sách kinh t vĩ mô các nư c công nghi p phát tri n trong su t th i gian
t sau chi n tranh th gi i II n nh ng năm 1970. M c dù các quan i m c a
trư ng phái này b phê phán k ch li t do h u qu t nh ng th t b i c a các chính
sách c a chính ph nhưng trong th c t nhi u nư c, m t s ngh c a
Keynes như tăng chi tiêu ngân sách thúc y tăng trư ng kinh t v n là m t
trong nh ng bi n pháp ư c áp d ng cùng v i các chính sách ti n t khác Nh t
B n, Trung Qu c trong th i gian g n ây.
- Trư ng phái Tân c i n ã k th a lý thuy t “bàn tay vô hình” c a
A.Smith và ưa ra cơ s lý thuy t cho n n kinh t th trư ng t do v i tư cách là
hình th c hi u qu nh t trong ho t ng c a con ngư i. Các tác gi thu c trư ng
phái này ã d a vào nh ng b ng ch ng th c t k ch li t phê phán nh ng
ngh c a Keynes v s can thi p quá m c c a nhà nư c. T ó, h ngh nhà
nư c c n can thi p càng ít càng t t và chuy n giao h u h t các ch c năng cho th
trư ng. Th c t , lý thuy t c a trư ng phái Tân c i n và các ngh c a h
nhìn chung ư c ch p nh n r ng rãi trong các nhà ho ch nh chính sách các
nư c OECD, WB, IMF và nhi u t ch c vi n tr song phương.
Tuy nhiên, m t s nhà nghiên c u ã ch ra gi i h n nghiêm tr ng c a lý
thuy t Tân c i n là lý thuy t này gi nh r ng chi phí giao d ch b ng không,
có nghĩa là không t n t i chi phí giao d ch trên th trư ng. M t gi i h n n a c a
lý thuy t này là b n ch t tĩnh và tương i tĩnh trong l p lu n chính và tính “phi
th ch ” trong mô hình phát tri n c a lý thuy t này [71, tr. 23-24].

31. 26
Trong th c t , Lý thuy t v chi phí giao d ch (c a Ronald Coase và
Douglass North) và Lý thuy t ti n hoá v phát tri n kinh t (hay còn g i là lý
thuy t tân Schumpeter v phát tri n kinh t ) – hai trư ng phái có tính ch t nh t
quán v i lý thuy t kinh t h c Tân c i n – ã giúp kh c ph c ph n l n nh ng
gi i h n c a lý thuy t Tân c i n. Lý thuy t chi phí giao d ch kh ng nh r ng
luôn t n t i chi phí th c hi n các trao i hay trao i t nguy n trên th trư ng,
do ó t n t i chi phí c a vi c s d ng th trư ng. Chi phí giao d ch bao g m t t
c các chi phí cho nh ng ho t ng phát sinh trong quá trình mua bán, trao i
như xác nh và b o v quy n l i c a ngư i bán và ngư i mua, thu th p thông
tin v giá c , v ch t lư ng c a s n ph m, d ch v ư c trao i, d th o và àm
phán h p ng, ăng ký b o hi m, giám sát vi c th c hi n h p ng, ti n hành
thanh tra ánh giá ch t lư ng c a s n ph m, gi i quy t các tranh ch p, quy
nh hình ph t i v i các hành vi vi ph m h p ng v.v… Trên th c t , các chi
phí giao d ch liên quan n t t c các lĩnh v c như k toán, thương m i, tín d ng,
ngân hàng, th trư ng v n, b o hi m, l p pháp, toà án, công tác th c thi lu t và
các ho t ng có liên quan khác trong chính ph [71, tr. 58]. Lý thuy t chi phí
giao d ch ã cung c p cách nhìn m i trong vi c tìm hi u mô hình phát tri n kinh
t d a vào nhà nư c: xu hư ng m t s n n kinh t phát tri n sau d a vào nhà
nư c trong phát tri n kinh t có th ư c lý gi i b ng cách k t h p hai nhân t :
chi phí s d ng th trư ng và l i th thông tin c a các n n kinh t phát tri n sau.
Mô hình phát tri n d a vào nhà nư c n i lên trư c h t là do vi c s d ng chính
ph như là công c i u ph i v i giá r hơn s d ng th trư ng. các nư c ang
phát tri n i sau, nhà nư c tr thành công c m nh trong i u ti t quá trình s n
xu t trong nư c. Các n n kinh t phát tri n sau có th nghiên c u các mô hình
phát tri n công nghi p c a các n n kinh t i trư c áp d ng vào quá trình s n
xu t nư c mình – ó chính là l i th thông tin. Chính ph c a m t n n kinh t
ang phát tri n i sau có l i th hơn trong vi c chuy n i thông tin kinh t
thành nh ng m c tiêu phát tri n rõ ràng, trong i u ti t phân b ngu n v n gi a

32. 27
các thành ph n kinh t trong nư c và t p trung nh ng ngu n l c xã h i có h n
u tư vào nh ng ngành công nghi p có t c tăng trư ng cao [71, tr. 290]. Lý
thuy t ti n hoá v phát tri n kinh t ã kh c ph c ư c b n ch t tĩnh c a kinh t
h c Tân c i n. Gi ng như trư ng phái Tân c i n, trư ng phái này công nh n
s thay i v công ngh như là ng l c chính t o ra tăng trư ng kinh t nhưng
ã nghiên c u sâu hơn cơ ch c a s thay i v công ngh b ng cách t nh ng
i m i công ngh và cơ ch ph bi n công ngh v trí trung tâm. Lý thuy t
này khái quát s phát tri n kinh t c a th gi i như m t quá trình năng ng, ti n
tri n liên t c t mô hình kinh t – công ngh cũ sang mô hình m i, ư c thúc
y b i c quá trình i m i cơ b n – t o ra ng l c chính và i m i ti m ti n
– giúp phát tán i m i cơ b n n t t c các lĩnh v c c a n n kinh t . Trư ng
phái này còn phân tích s tương tác gi a các th ch và s thay i công ngh .
Th c t , lý thuy t này có th ư c s d ng lu n gi i vi c các nư c ang phát
tri n i sau có th thu ư c l i hay nâng cao ư c năng su t nh quá trình truy n
bá công ngh b ng cách d a vào nhà nư c như m t công c i u ti t [71, tr. 31].
Vai trò lãnh o c a nhà nư c còn cho phép các n n kinh t ang phát tri n i
sau t n d ng t t hơn quá trình truy n bá mô hình kinh t – công ngh t nh ng
n n kinh t i trư c. Do vi c ng d ng tr c ti p công ngh tiên ti n và áp d ng
các mô hình chuyên môn hoá có th t o ra “gia tăng năng ng” v s n lư ng
nên các n n kinh t phát tri n sau có th ti n nh ng bư c dài hơn trong quá trình
hi n i hoá so v i các n n kinh t khác không th c hi n ư c i u này vì thi u
các th ch nhà nư c có th th c hi n ư c chi n lư c phát tri n “t trên xu ng”
ho c thi u s nh t trí t p th trong vi c s d ng nhà nư c như m t công c phát
tri n th c s [71, tr. 290].
- i di n tiêu bi u c a Trư ng phái chính hi n i là nhà kinh t h c
Samuelson ã ưa ra mô hình kinh t h n h p và cho r ng c n có s k t h p gi a
nhà nư c và th trư ng trong i u ti t kinh t . Theo ông, nhà nư c có nh ng
ch c năng quan tr ng sau: nâng cao hi u qu c a n n kinh t ; hoàn thi n quá

33. 28
trình phân ph i t ng h p thu nh p qu c dân; s d ng các công c chính sách
kinh t vĩ mô n nh n n kinh t ; xu t và th c hi n các chính sách kinh t
i ngo i hay chính sách kinh t qu c t c a m t qu c gia. th c hi n các
ch c năng ó, nhà nư c có th áp d ng các chính sách và bi n pháp nh m s a
ch a các khuy t t t c a th trư ng như b o m nh ng cân i chung trong n n
kinh t ; i u ch nh ho c tái phân b các ngu n l c khan hi m; cân i các kho n
thu, chi tài chính và ngân sách; tái phân ph i các ngu n thu nh p trong xã h i
th c hi n s công b ng xã h i...
Nói m t cách khái quát, trong kinh t h c, l p lu n quan tr ng nh t ng h
vi c nhà nư c can thi p vào n n kinh t là “s th t b i c a th trư ng”. Chính
ph ph i can thi p vào m t s lĩnh v c khi th trư ng ho t ng không t t. L p
lu n trên thư ng ư c s d ng lý gi i vi c nhà nư c can thi p vào các ho t
ng kinh t các nư c có n n kinh t phát tri n, ó nhà nư c ch óng vai trò
b sung cho th trư ng. áng chú ý là l p lu n v “s th t b i c a th trư ng”
trong vi c gi i thích s can thi p c a nhà nư c bu c ph i th a nh n m t s th t
b i và b t l c hoàn toàn c a th trư ng, i u này l i i ngư c l i v i nguyên t c
coi th trư ng là t i thư ng. Th c t cho th y, không m t n n kinh t nào là n n
kinh t “hoàn toàn” th trư ng, t t c các n n kinh t trên th gi i u có th g i
là “n n kinh t h n h p” gi a th trư ng và nhà nư c duy ch khác bi t m c
và cách th c nhà nư c ư c s d ng trong các ho t ng kinh t . V i các n n
kinh t th trư ng phát tri n, chính ph ch y u óng vai trò i u ti t hay tr ng
tài c a cu c chơi, ho c là ngư i th c hi n ch c năng phân ph i l i thu nh p,
cung c p phúc l i công c ng, mb os n nh vĩ mô. Nhưng v i m t s n n
kinh t ư c coi là n n kinh t d a vào nhà nư c thì chính ph có ch c năng
khác là i u ph i quá trình chuy n i công nghi p c a t nư c, bao g m c
vi c óng vai trò là nhà s n xu t tr c ti p. Hơn n a, nh m th c hi n vai trò i u
ph i, chính ph các nư c này t làm gi m ch c năng tr ng tài công b ng và do
ó không phát tri n nh ng ch c năng như v y [71, tr. 16]. Th c t ã ch ng

34. 29
minh, h u h t các nư c i sau l a ch n mô hình n n kinh t “d a vào nhà nư c”
nhưng v n không t b lý thuy t v th trư ng t do.
Nhìn chung, các lý thuy t kinh t h c nêu trên có nhi u m t h p lý, có th
ch d n con ư ng phát tri n kinh t cho các qu c gia. Tuy nhiên, v n áng
chú ý là nhi u lý thuy t l i ư c xây d ng d a trên nh ng gi thuy t g n li n v i
v i các nư c phát tri n mà ó n n kinh t th trư ng ã phát tri n trình
cao. Trong khi ó nhi u nư c ang phát tri n, c nhà nư c và th trư ng u
không ho t ng úng như các gi nh và gi thuy t c a các lý thuy t trên. Do
v y, vi c áp d ng các lý thuy t này các nư c ang phát tri n v cơ b n thư ng
không mang l i nh ng k t qu như kỳ v ng t ra.
T th c t ó, nhi u nhà kinh t ã phê phán lý thuy t kinh t chính th ng
lúc ó và ti n hành i tìm gi i pháp nh m gi i quy t nh ng v n nan gi i nh t
c a các nư c ang phát tri n. Trong ó tiêu bi u là hai nhóm chính: C u trúc
lu n và Thuy t t do m i. Quan ni m v vai trò c a nhà nư c là i m khác nhau
chính và là trung tâm c a cu c tranh cãi gi a hai quan i m lý thuy t này.
- Trư ng phái C u trúc lu n ra i khi lý thuy t v h th ng th trư ng t
do không còn ư c coi là lý thuy t kinh t chính th ng. M c ích c a trư ng
phái này là i tìm gi i pháp nh m gi i quy t nh ng v n c a th gi i th ba và
nó ã tr thành lý thuy t chính th ng c a các nư c th gi i th ba. Trư ng phái
này có ph n ch u nh hư ng b i h c thuy t c a J.M. Keynes và cũng ư c m
r ng, b sung thêm nhi u cách ti p c n, trong ó có c cách ti p c n có nh
hư ng c p ti n như phương pháp lu n mácxít. Vi c cao vai trò nhà nư c và
h cho r ng nhà nư c các nư c ang phát tri n nên th c hi n vai trò can thi p
tích c c, ng ra tr c ti p i u hành và th c hi n chi n lư c phát tri n là m t
trong nh ng quan i m n i b t c a h .
Các nhà C u trúc lu n t p trung bàn v m i quan h c a các lo i cơ c u
kinh t - xã h i và s phát tri n kinh t ư c coi như s bi n i có liên quan t i

35. 30
các cơ c u ó. Cơ c u kinh t ư c xem xét bao g m nhi u m t: cơ c u ngành;
cơ c u kinh t i ngo i; cơ c u năng su t; cơ c u doanh nghi p; cơ c u xã h i.
Theo quan i m c a trư ng phái này, th trư ng không kh năng mb os
phát tri n kinh t n nh cũng như không th giúp các nư c ang phát tri n c i
t o ư c cơ c u kinh t l c h u c a mình. Do v y, nhà nư c c n óng vai trò tích
c c thúc y tăng tích lu , tăng u tư, chuy n i cơ c u kinh t . H nh n m nh
u tư là y u t óng vai trò then ch t trong tăng trư ng kinh t và chuy n i
cơ c u ph c v quá trình công nghi p hoá. Chính ph các nư c th gi i th ba
ph i óng vai trò trung tâm trong vi c kh c ph c tình tr ng l c h u kinh t , có
vai trò tích c c trong quá trình công nghi p hoá, c bi t là trong quá trình tích
lu tư b n, y u t c n thi t hàng u cho u tư phát tri n [34, tr. 23].
Ưu i m, ng th i cũng là như c i m c a tư duy c u trúc lu n là nó
phân tích m t cách riêng r b n ch t c a t ng n n kinh t ho c t ng vùng lãnh
th ang phát tri n, tách kh i các nư c ho c các n n kinh t phát tri n, i u mà
trong th c t khó có th tách b ch ư c. H phân tích nh ng v n liên quan
n cơ c u kinh t , cơ c u xã h i c a m t qu c gia ang phát tri n nhưng không
th y rõ ư c m i quan h tác ng qua l i gi a s phát tri n c a các y u t bên
trong v i bên ngoài, không nh n th c ư c nh ng tác ng tích c c c a các
quan h kinh t qu c t i v i nh ng i u ki n ngo i thương t i các nư c ang
phát tri n. ây chính là lý do mà trư ng phái t do m i ư c ng h khi h phê
phán tính “bi t l p” và “t cô l p” c a c u trúc lu n và nêu ra s c n thi t phát
tri n m nh thương m i qu c t và nêu ra y u c u òi h n ch b t s can thi p
tr c ti p c a nhà nư c trong n n kinh t th trư ng [34, tr. 29-31].
- Trong khi ó, trư ng phái T do m i l i cho r ng, các nư c ang phát
tri n th t b i trong phát tri n kinh t có nguyên nhân t vi c không t n d ng
ư c nh ng cơ h i mà s phát tri n m nh m c a thương m i qu c t em l i.
Các tác gi c a trư ng phái T do m i tin tư ng vào s i u ti t c a th
trư ng, c bi t là giá c và cho r ng, giá c th trư ng là y u t quy t nh s

36. 31
phân ph i ngu n l c. Lu n c chính c a thuy t t do m i là sai l ch giá c s
sinh ra phi hi u qu và t do hoá m u d ch s làm cho n n kinh t có hi u qu
hơn. Giá c ư c c p n trong cách ti p c n c a ch nghĩa t do m i bao
g m: giá c c a các ho t ng thương m i trong m t qu c gia; gi c trong ho t
ng ngo i thương; giá c liên quan n t l lãi su t và ti n lương; giá c cơ s
h t ng và u vào cho s n xu t. Theo h , khi giá c b ch ch kh i m c giá c th
trư ng t do thì n n kinh t s không t hi u qu . Giá c th trư ng t do ư c
xác nh trên th trư ng th gi i. S sai l ch giá c có th do c quy n tư nhân,
song trong ph n l n các trư ng h p có nguyên nhân t s can thi p tr c ti p
ho c gián ti p c a chính ph khi theo u i m t s m c tiêu kinh t ho c xã h i
nào ó. Do v y, nh ng s sai l ch v giá c c n ư c i u ch nh l i cho phù h p
v i giá c th trư ng và lo i b s sai l ch v giá c và th c hi n “giá c hi u
qu ” c n các l c lư ng th trư ng ho t ng trong ph m vi qu c gia cũng như
trong các quan h kinh t qu c t [34, tr. 37].
i m n i b t trong n i dung lý thuy t T do m i là s phê phán gay g t
s can thi p sâu c a nhà nư c. Các tác gi thu c trư ng phái này l p lu n r ng
s can thi p tr c ti p và sâu r ng c a nhà nư c, i n hình là vi c th c hi n chính
sách thay th nh p kh u là m t trong nh ng nguyên nhân d n n s sai l ch giá
c . Theo h , vi c th c hi n chính sách b o h m u d ch nhi u nư c giúp cho
các doanh nghi p các nư c này tránh kh i s c nh tranh qu c t , không ph i
ch u s c ép nâng cao năng l c c nh tranh như các nư c th c hi n th trư ng
m . Tình tr ng chi phí s n xu t cao, ch t lư ng hàng hoá th p là nh ng c
trưng n i b t c a nhi u ngành công nghi p thay th nh p kh u các nư c ang
phát tri n. Ngoài ra, nhi u nư c ang phát tri n, nhà nư c còn b c l nhi u
m t h n ch như nh ng nhà l p k ho ch thi u thông tin, ra k ho ch không
sát th c t , không có công c làm òn b y cho vi c th c thi k ho ch, nhà nư c
còn can thi p sâu vào ho t ng kinh doanh c a các cơ s kinh t , chi tiêu ngân
sách quá m c, vay n nhi u... T ó, h cho r ng, c n ph i gi m b t s can thi p

37. 32
tr c ti p c a nhà nư c, th c hi n t do hoá m u d ch thông qua vi c gi m b t
các chính sách và bi n pháp b o h thu quan và phi thu quan [34, tr. 37].
V cơ b n, thuy t T do m i là m t xu hư ng phát tri n m i c a thuy t
Tân c i n v s phát tri n c a kinh t th trư ng t do, cao vai trò c a các
l c lư ng th trư ng trong vi c kh c ph c nh ng h n ch do nhà nư c can thi p
quá sâu vào n n kinh t gây ra, khuy n khích vi c áp d ng các chính sách kích
thích s phát tri n c a kinh t th trư ng t do và m c a. ó là m t lo i quan
i m phát tri n mang tính chính sách. Tuy không ph nh n vai trò quan tr ng
c a nhà nư c nhưng mu n h n ch b t s can thi p tr c ti p và quá sâu c a nhà
nư c làm cho n n kinh t m t i tính năng ng và hi u qu .
Th c t , c hai trư ng phái lý thuy t C u trúc lu n và T do m i u có
nh hư ng chi ph i i v i quá trình phát tri n kinh t – xã h i các nư c ang
phát tri n trong nh ng kho ng th i gian nh t nh. Tuy nhiên, vào nh ng năm
1980, khi quá trình toàn c u hoá cùng v i s phát tri n ngày càng m nh m c a
khoa h c – công ngh hi n i, c a công ngh thông tin, c a kinh t tri th c thì
th c ti n cũng t ra nhi u v n m i v i các nư c ang phát tri n và do ó
nh ng quan i m m i có liên quan n h i nh p kinh t qu c t ti p t c ư c b
sung cho nh ng trư ng phái lý thuy t này. M c dù v y, c hai trư ng phái này
u b c l nh ng h n ch trư c xu th toàn c u hoá ang ngày càng m nh m và
s phát tri n c a công ngh m i ó là u chưa tìm ra l i gi i áp tho áng cho
nhi u v n m i n y sinh như kinh t tri th c, thương m i i n t … [34, tr. 48].
Ngày nay, trong xu th phát tri n c a th gi i ương i, ngày càng nhi u
v n t ra i v i s phát tri n kinh t – xã h i các nư c ang phát tri n,
trong ó n i b t là các v n v m i quan h gi a nhà nư c và th trư ng; vi c
xác nh s phân công h p lý gi a nhà nư c và th trư ng nh m khai thác tri t
nh ng l i th , ng th i tránh ư c ho c gi m thi u nh ng m t h n ch c a
nhà nư c cũng như th trư ng. Nhi u nhà nghiên c u hi n i cho r ng, các nư c
ang phát tri n có th c i thi n tình hình kinh t thông qua vi c c i cách theo

38. 33
nh hư ng th trư ng nhưng không có nghĩa là h th p vai trò c a nhà nư c;
quy mô c a khu v c nhà nư c và m c can thi p c a nhà nư c không quan
tr ng b ng cách th c ho t ng c a nhà nư c và quan h gi a nhà nư c và khu
v c tư nhân. H nh n m nh r ng s can thi p c a nhà nư c c n ph i i u ch nh
liên t c phù h p khai thác t i a nh ng cơ h i và gi m thi u nh ng r i ro t
h i nh p kinh t qu c t . Quan i m chính th ng hi n i ư c xu t b i các
nhà kinh t c a WB ã nêu rõ, nhà nư c nên ít tham gia vào nh ng lĩnh v c mà
th trư ng v n hành t t và nên tham gia nhi u hơn vào các lĩnh v c không th
d a vào th trư ng. ng th i, khi các hành ng can thi p là c n thi t, chúng
nên i cùng ho c thông qua các l c lư ng th trư ng ch không ph i ch ng l i
th trư ng [67, tr. 30]. Trên cơ s t ng h p các kinh nghi m th c t NIEs châu
Á th i gian qua, Robert Wade ã úc k t l i sáu ch c năng c a nhà nư c trong
n n kinh t th trư ng. ó là: Nhà nư c duy trì s n nh kinh t vĩ mô; Nhà
nư c cung c p cơ s h t ng v t ch t; Nhà nư c cung c p các hàng hoá công
c ng; Nhà nư c góp ph n phát tri n các th ch c i thi n các th trư ng lao
ng, tài chính, công ngh ... ; Nhà nư c lo i b nh ng méo mó, l ch l c v giá
c khi th trư ng có nh ng s phát tri n thái quá d n n nh ng “th t b i th
trư ng”, làm t n h i cho n n kinh t ; Nhà nư c phân ph i l i thu nh p, mb o
nh ng nhu c u cơ b n cho ngư i nghèo nh t [34, tr. 425].
Th hai, các lý thuy t v phương pháp và công c gi i quy t nh ng v n
kinh t c a các nư c ang phát tri n
Ngoài cách ti p c n trên giác lý thuy t kinh t h c nêu trên, m t s lý
thuy t ti p c n nghiên c u trên giác phương pháp và công c nh m nh hình
cách th c ti n hành th c hi n các m c tiêu kinh t – xã h i các nư c ang
phát tri n.
- WB s d ng phương pháp ti p c n khung, t c là coi n n kinh t như m t
h th ng th ng nh t, là t p h p các nguyên t c c a quy ch theo ó các ch th
kinh t ra quy t nh và th c hi n các quy t nh trong ph m vi m t n n kinh t

39. 34
nh t nh. H cho r ng s can thi p tr c ti p c a chính ph s làm méo mó th
trư ng, các i u ki n kinh doanh và i u ó s d n t i tình tr ng kém hi u qu
trong phân b ngu n l c. H coi t do hoá v i t c nhanh là y u t cơ b n
lo i b nh ng méo mó và b t h p lý trong phân b ngu n l c, ng th i chính
ph không c n xác nh ngành công nghi p ti m năng và ưu tiên phát tri n mà
chính th trư ng s th c hi n i u ó [19, tr. 62]. V m c tiêu chính sách,
phương pháp ti p c n này coi vi c gi i quy t các v n thâm h t ngân sách,
thâm h t cán cân thanh toán, cung ng ti n t , l m phát và n n n là nh ng ưu
tiên cao nh t. Nh ng ngư i ng h phương pháp này t tr ng tâm vào t do hoá
v i s can thi p c a chính ph m c th p nh t. V t c chuy n i và i u
ch nh, phương pháp này coi quá trình i u ch nh có th th c hi n ư c ngay
trong ng n h n và càng nhanh càng t t.
- Các chuyên gia kinh t c a chính ph Nh t B n bàn v vi c gi i quy t
các v n kinh t c a các nư c ang phát tri n l i s d ng phương pháp ti p c n
thi t l p b ph n. H coi n n kinh t bao g m nhi u thành ph n riêng l khác
nhau: doanh nghi p, b máy hành chính nhà nư c, d án u tư, các ngành kinh
t và chúng có liên quan n các y u t s n xu t như t ai, lao ng, v n, công
ngh . H coi phát tri n kinh t là quá trình m r ng v lư ng và c i thi n v ch t
c a các thành ph n nêu trên c a n n kinh t . nh hư ng theo k t qu hay m c
tiêu là c i m cơ b n c a cách ti p c n này. M c tiêu chính sách c a phương
pháp ti p c n thi t l p b ph n là l y phát tri n và m r ng khu v c kinh t th c
(khu v c s n xu t) như t ng s n lư ng, công ăn vi c làm, cơ c u kinh t là m c
tiêu hàng u trong h th ng chính sách. H coi tr ng và nh n m nh vào các
bi n pháp chính sách dài h n ư c c th hoá b ng các k ho ch hàng năm nh m
hư ng t i m c tiêu ã nh. Theo h , chính ph c n óng vai trò tích c c và h
tr . Các chính sách kinh t c n nh hư ng vào phát tri n các ngành kinh t c
th c a n n kinh t nh m hư ng t i m c tiêu ã nh, bao g m chính sách phát
tri n nông nghi p, chính sách phát tri n các ngành công nghi p và d ch v ãl a

40. 35
ch n, chính sách th trư ng hoá các khu v c kinh t t cung, t c p. Hơn n a, h
cũng cho r ng, th trư ng hoá n n kinh t thì t do hoá là i u ki n c n nhưng
chưa b i các nư c ang phát tri n, kinh t th trư ng s không t nó phát
tri n mà nhà nư c ph i ch ng thi t k và ưa cơ ch th trư ng vào áp d ng
[19, tr. 67]. Nhà nư c ph i th c hi n các chính sách và bi n pháp phù h p nh m
thi t l p các th ch , cơ ch c n thi t v i kinh t th trư ng.
T nh ng phân tích trên có th th y r ng, vi c gi i quy t các v n kinh
t các nư c ang phát tri n có th có nhi u cách khác nhau tuỳ theo cách ti p
c n. Nhưng rõ ràng, m t gi i pháp h p lý ph i ư c xây d ng d a trên s ph i
h p c a các cách ti p c n v i nhau và trên h t v n ph i t ư c các yêu c u v
n nh kinh t vĩ mô, t o d ng và thúc y phát tri n kinh t th trư ng, th c
hi n t do hoá cho kinh t th trư ng phát tri n.
Th ba, lý thuy t v l i th so sánh – cơ s c a chính sách thương m i
qu c t
Th c t cho th y, lý thuy t v l i th so sánh (“Thuy t thương m i cũ”)
n nay v n ư c coi là cơ s n n t ng xây d ng chính sách thương m i qu c
t c a các qu c gia. D a trên quan i m cho r ng các qu c gia khác nhau v
năng su t c a các ngành, v các ngu n l c (v n, lao ng, v.v…), các nhà kinh
t h c ã xu t mô hình chuyên môn hoá s n ph m d a vào ưu th c a t
nhiên và lao ng (mô hình David Ricardo) và chuyên môn hoá và trao id a
trên s d i dào c a các y u t s n xu t (mô hình Heckscher - Ohlin). D. Ricardo
d a trên quan i m s khác bi t v năng su t lao ng do s khác bi t v công
ngh ã ch ng minh r ng thương m i gi a hai qu c gia có th em l i l i ích
cho c hai n u như m i qu c gia t p trung s n xu t và xu t kh u m t hàng mà nó
có l i th so sánh. Xu t phát t vi c nh n m nh v s khác bi t ngu n l c (lao
ng, v n, t ai) gi a các qu c gia, Heckscher và Ohlin ã ưa ra nh lý: M t
qu c gia s chuyên môn hoá s n xu t và xu t kh u hàng hoá thâm d ng y u t
s n xu t mà qu c gia ó d i dào m t cách tương i [98].

41. 36
M c dù còn m t s i m h n ch nhưng lý thuy t v l i th so sánh v n
ư c coi là cơ s n n t ng xây d ng chính sách thương m i qu c t c a các
qu c gia hi n nay. B t kỳ qu c gia nào cũng có ít nh t m t l i th so sánh, b
qua m t l i th so sánh cũng ng nghĩa v i vi c lãng phí ngu n l c qu c gia.
i v i các nư c ang phát tri n, v n là ph i xác nh ư c nh ng ngành,
lĩnh v c l i th so sánh khai thác và phát huy. Nhà nư c c n phát huy vai trò
quan tr ng c a mình iv iv n này. Nh ng ngành có l i th so sánh cũng
c n ư c h tr t phía nhà nư c. Trong th c t , các nư c thư ng ch n bi n
pháp ánh thu nh p kh u, ho c tr c p xu t kh u, ho c tham gia các hi p nh,
các kh i thương m i t do. i u ó s cho phép b o v và t i a hóa l i ích qu c
gia hơn là vi c th trư ng t do hoàn toàn. Ngoài ra, chính sách c a nhà nư c
cũng c n hư ng t i vi c gi m b t các lo i chi phí giao d ch, m r ng th trư ng
khu v c nh m khai thác l i th v kho ng cách a lý, gi m chi phí v n chuy n.
Ngày nay, khi khoa h c - công ngh ngày càng phát tri n, xu th toàn c u hóa,
khu v c hóa ngày càng ư c y m nh thì nh ng l i th so sánh tĩnh c a các
nư c s b gi m thi u và m t d n ý nghĩa. Do v y, các nư c c n tranh th khai
thác có hi u qu nh ng l i th so sánh tĩnh cho phát tri n trư c khi chúng b m t
i. ng th i, c n có chính sách nh m thúc y s hình thành l i th so sánh
m i, l i th còn d ng ti m năng.
Ngoài ra, xu t phát t nh n nh r ng, m c dù “thuy t thương m i cũ” ã
góp ph n gi i thích r t nhi u cơ c u thương m i toàn c u nhưng v n còn m t s
hi n tư ng quan tr ng mà nó không gi i thích ư c, ví d như kh i lư ng
thương m i gi a Pháp và c, gi a M và Cana a r t cao, dù hai nư c khá
gi ng nhau v tài nguyên, v khí h u hay hi n tư ng hàng hóa mà các nư c phát
tri n buôn bán v i nhau thư ng là cùng m t s n ph m (như Thu i n xu t kh u
xe Volvo sang c trong khi c xu t kh u xe BMW sang Thu i n) ch
không ph i luôn luôn xu t kh u s n ph m này, nh p kh u s n ph m khác, s ra
i c a “Thuy t thương m i m i” ã có vai trò r t quan tr ng trong vi c gi i

42. 37
thích v ho t ng thương m i qu c t và cũng ưa ra nh ng g i ý v m t chính
sách cho các nư c. Krugman ã ch ng minh “thương m i n i ngành” hoàn toàn
có th là h u qu c a s a d ng v ch ng lo i s n ph m và c tính s n xu t.
Ông cho r ng, m t s ngành công nghi p có c tính mà kinh t h c g i là “tính
ti t ki m do quy mô” (economies of scale): s lư ng s n xu t càng cao thì giá
phí bình quân càng th p. R t nhi u lo i s n ph m có c tính này, qu c gia nào
cũng có m t s s n ph m như v y. c tính “ti t ki m do quy mô” s d n n
khuynh hư ng t p trung hóa các ho t ng kinh t [98]. Khi m i xu t hi n,
“thuy t thương m i m i” thư ng ư c coi là m t lý do nhà nư c can thi p
b o h nh ng ngành công nghi p có tính ti t ki m do quy mô. Krugman tin r ng,
v lý thuy t, b o h có th có ích. Lý thuy t v các y u t chuyên bi t cũng g i ý
r ng, nhà nư c c n bù p thi t h i cho nh ng ngành s n xu t trong nư c trư c
s c nh tranh do nh p kh u s t t hơn là c n tr thương m i.
Như v y, theo các lý thuy t v thương m i qu c t thì b c tranh thương
m i th gi i ư c nh o t b i nh ng y u t như tài nguyên và khí h u (như
trong thuy t thương m i cũ), nhưng thêm vào ó là r t nhi u nh ng chuyên bi t
hóa căn c trên tính ti t ki m do quy mô, như thuy t thương m i m i. ó là lý
do t i sao kh i lư ng thương m i toàn c u trên th c t r t l n, nh t là gi a
nh ng nư c khá gi ng nhau, hơn là kh i lư ng mà thuy t thương m i “cũ” (ch
căn c trên s khác bi t tài nguyên và khí h u) tiên oán.
Tóm l i, trong b i c nh toàn c u hoá và h i nh p kinh t qu c t hi n nay,
m t trong nh ng v n n i b t là vai trò c a nhà nư c có ch quy n trong vi c
i u hành n n kinh t và v trí c a h trong m i quan h v i các nư c khác cũng
như các th ch qu c t . M c dù còn nh ng quan i m chưa ng nh t nhưng v
cơ b n các trư ng phái lý thuy t u th ng nh t r ng, nhà nư c các qu c gia
có ch quy n v n ti p t c óng vai trò quan tr ng, không ch nh hư ng mà còn
can thi p tr c ti p ho c gián ti p t o nh ng i u ki n thu n l i cho kinh t phát
tri n. Nhà nư c xác nh m c tiêu phát tri n rõ ràng, nhà nư c th c hi n h c

43. 38
năng i u ti t phân b các ngu n l c phát tri n kinh t và t p trung nh ng ngu n
l c xã h i có h n u tư vào nh ng ngành tr ng y u. ng th i, nhà nư c
cũng là ngư i quy t nh m c tham gia vào toàn c u hoá và t do hoá. Nhà
nư c không th không m c a, không h i nh p kinh t qu c t và khu v c. Nhà
nư c c n giành m t m c t do hoá cao hơn cho các l c lư ng th trư ng và
tăng cư ng tính dân ch , minh b ch áp ng nh ng nhu c u a d ng c a các
nhóm l i ích trong xã h i. i ngư c l i nh ng xu th ó, n n kinh t có th s rơi
vào tình tr ng trì tr , không phát tri n ư c, m c ph thu c có nguy cơ gia
tăng và n n c l p có th b e do .
Th c ti n ã ch ng minh, h u h t nh ng nư c ti n hành c i cách, m c a,
tăng cư ng h i nh p kinh t qu c t và nhà nư c có chính sách y m nh phát
tri n giáo d c, nâng cao năng l c khoa h c – công ngh , u là nh ng nư c
giành ư c nhi u cơ h i và ã t ư c nh ng thành t u kinh t – xã h i quan
tr ng, vư t qua ư c nh ng thách th c và h n ch ư c tác ng tiêu c c c a xu
th t do hoá và toàn c u hoá. Trên n n t ng phát tri n kinh t – xã h i, các nư c
này cũng gi v ng ư c n n c l p, ng th i vai trò c a nhà nư c cũng ư c
c ng c và nâng cao. Ngư c l i, nh ng nư c do d ho c không ti n hành c i
cách và m c a h i nh p kinh t qu c t ã không có i u ki n thu hút ngu n
v n, ti p thu công ngh m i, tri th c qu n lý tiên ti n... u có nguy cơ rơi vào
tr ng thái trì tr , kh ng ho ng v kinh t – xã h i.
1.2.2. Vai trò c a nhà nư c i v i CNH, H H trong h i nh p kinh t qu c
t các nư c ang phát tri n
Trong l ch s phát tri n c a nhi u nư c, CNH, H H óng vai trò r t quan
tr ng i v i s phát tri n kinh t – xã h i. V i tư cách là m t phương th c phát
tri n, công nghi p hoá ư c kh i u t châu Âu, sau ó lan t i B c M , Nh t
B n v i nh p nhanh chóng. Sang th k XX, công nghi p hoá ngày càng tr
nên ph bi n và là con ư ng ưa các nư c ang phát tri n thoát kh i tình
tr ng nghèo nàn, l c h u. V i công nghi p hoá, nh ng ti n b khoa h c - công

44. 39
ngh ã giúp c i bi n toàn b l c lư ng s n xu t, t o ra m t n n công nghi p
m i có th s n xu t các máy công c , nh ng lo i s n ph m tiêu dùng i trà,
nh ng dây chuy n s n xu t liên t c và nh ng nhà máy kh ng l . Chính công
ngh m i trong s n xu t ã t o ti n cho vi c chuy n giao nhi u ch c năng lao
ng c a con ngư i cho máy móc, góp ph n nâng cao năng su t lao ng, gi m
b t chi phí, nâng cao s c c nh tranh c a s n ph m. i u ó kh ng nh, cách
m ng khoa h c – công ngh là m t phương ti n hi n th c có th giúp các nư c
kém phát tri n g n công nghi p hoá v i hi n i hoá tăng t c, kh c ph c tình
tr ng t t h u và rút ng n kho ng cách v i các nư c phát tri n i trư c.
Vai trò to l n c a CNH, H H bi u hi n chính k t qu c a nó, ó là s
chuy n i m t cách căn b n và toàn di n các ho t ng s n xu t kinh doanh,
qu n lý kinh t – xã h i t s d ng lao ng th công sang s d ng nh ng công
ngh và phương pháp hi n i. Th c hi n thành công CNH, H H s giúp các
nư c ang phát tri n t o ra m t s c m nh kinh t , m ra s bi n i kinh t – xã
h i t nư c trên nhi u phương di n: i) Thúc y tăng năng su t lao ng, nâng
cao ch t lư ng s n ph m và s c c nh tranh c a hàng hoá trên th trư ng; ii) Thúc
y tăng trư ng kinh t , m r ng liên k t kinh t và chuy n d ch cơ c u kinh t
theo hư ng năng ng, hi u qu ; iii) T o thêm nhi u vi c làm m i, gia tăng thu
nh p cho ngư i lao ng và góp ph n gi i quy t các v n xã h i; iv) T o th
và l c tham gia có hi u qu vào quá trình phân công lao ng qu c t .
Trong n a cu i th k XX, m t s qu c gia và vùng lãnh th do bi t phát
huy các ti m năng và l i th c a mình tham gia tích c c vào quá trình phân công
lao ng qu c t ti n hành CNH, H H nên ã thành công, rút ng n kho ng
cách t t h u v i các nư c phát tri n và gia nh p hàng ngũ NIEs như Hàn Qu c,
ài Loan, Xingapo... Bên c nh ó, còn có m t s nư c ang c g ng vươn lên
ti n t i gia nh p hàng ngũ các nư c công nghi p hoá m i. Tuy nhiên, s ông
các nư c ang phát tri n v n g p khó khăn trong ti n trình th c hi n công
nghi p hoá và do v y n n kinh t v n trong tình tr ng th p kém, l c h u.

45. 40
Th c t ó cho th y, CNH, H H các nư c ang phát tri n là m t quá
trình ph c t p, v i s a d ng v mô hình và cách th c ti n hành b t ngư n t
nh ng khác bi t v i u ki n và môi trư ng. Trong l ch s phát tri n c a m t s
nư c, CNH, H H là m t quá trình t phát b t ngu n t ng cơ l i nhu n c a
các ch th kinh t . M c dù cơ ch th trư ng ư c coi là cơ ch phân b s
d ng có hi u qu ngu n l c nhưng trong th c t , xu t phát t ng cơ l i nhu n
nên có hi n tư ng các nhà u tư xô vào nh ng ngành có t su t l i nhu n
cao, nm tm c nào ó s x y ra hi n tư ng bão hoà, th m chí là kh ng
ho ng và h u qu ti p theo s là làm lãng phí các ngu n l c xã h i. iv i
nhi u nư c khác, CNH, H H không ph i là m t quá trình t phát, mà là m t quá
trình có nh hư ng trong m t t m nhìn bao quát, lâu dài và có s can thi p, i u
ti t c a nhà nư c hư ng t i m c tiêu ã l a ch n.
Hi n nay, h u h t các nư c u xây d ng và phát tri n n n kinh t theo
mô hình kinh t th trư ng. Các doanh nghi p là ch th ch y u c a quá trình
CNH, H H. V n quan tr ng nh t i v i m t doanh nghi p là kh năng t n
t i và phát tri n trong i u ki n c nh tranh ngày càng gay g t, không ch th
trư ng nư c ngoài mà ngay th trư ng n i a. Do v y, m t câu h i l n t ra
v i các nư c ang phát tri n là b ng cách nào các nhà s n xu t, cho dù là
doanh nghi p hay qu c gia, tham gia ư c vào n n kinh t toàn c u, t n d ng có
hi u qu nh ng cơ h i mà toàn c u hoá và h i nh p kinh t qu c t mang l i
cũng như vư t qua ư c nh ng áp l c c nh tranh trên th trư ng trong nư c và
qu c t . Ti n hành CNH, H H trong i u ki n thi u h t các ngu n l c c n thi t,
năng l c c nh tranh c a doanh nghi p và c n n kinh t còn y u thì òi h i các
nư c này ph i có nh hư ng m c tiêu và cơ ch huy ng, ph i h p s d ng
các ngu n l c, c n i l c và ngo i l c m t cách t t nh t t o ra hi u qu cao,
m b o cho s phát tri n b n v ng. T t c nh ng v n khó khăn ph c t p ó
thu c v vai trò c a nhà nư c.

46. 41
N i dung vai trò c a nhà nư c i v i CNH, H H trong h i nh p kinh t
qu c t các nư c ang phát tri n r t r ng, ư c th hi n trên nhi u khía c nh:
Nhà nư c xây d ng và ra chi n lư c phát tri n kinh t – xã h i trong ó có
chi n lư c CNH, H H; Nhà nư c i u hành và qu n lý vĩ mô n n kinh t thông
qua các công c như lu t pháp, các bi n pháp hành chính, kinh t ch o vi c
th c hi n chi n lư c, duy trì và m b o các quan h cân i l n trong n n kinh
t ; Nhà nư c óng vai trò là ngư i tr ng tài m b o cho th trư ng ho t ng có
hi u qu thông qua vi c xây d ng các quy t c ho t ng c a th trư ng, xác nh
cơ ch bu c các ch th kinh doanh cũng như các ơn v hành chính nhà nư c
ph i ch p hành, ti n hành các ho t ng thanh tra, ki m tra, giám sát vi c ch p
hành các quy t c ra, xây d ng cơ ch x ph t và ti n hành x ph t nh ng vi
ph m c a các ch th kinh doanh…; Nhà nư c xây d ng cơ ch các doanh
nghi p, cá nhân, các t ch c xã h i tham gia qu n lý kinh t , qu n lý xã h i…
i v i CNH, H H trong h i nh p kinh t qu c t , vai trò c a nhà nư c
th hi n rõ nh t trên các n i dung cơ b n sau:
1.2.2.1. Nhà nư c xác nh và i u ch nh chi n lư c CNH, H H
Khái ni m “chi n lư c” thư ng ư c hi u là hư ng và cách gi i quy t
nhi m v t ra mang tính toàn c c, t ng th và trong th i gian dài. Chi n lư c
ư c xem như là m t công c nh m tác ng n b n ch t và quá trình phát tri n
c a i tư ng, nghĩa là nó ph i có tác d ng làm thay i, t nh ng thay iv
lư ng ưa n thay i v ch t c a h th ng. ó là s thay i v m c tiêu, cơ
c u, cơ ch ho t ng c a h th ng. UNIDO cho r ng: “Thông thư ng, m t
chi n lư c phát tri n có th như b n phác th o quá trình phát tri n nh m t
nh ng m c tiêu ã nh cho m t th i kỳ t 20 - 30 năm; nó hư ng d n các nhà
ho ch nh chính sách trong vi c huy ng và phân b các ngu n l c; nó cung
c p m t “t m nhìn” c a m t quá trình phát tri n mong mu n và s nh t quán
trong các bi n pháp ti n hành” [85, tr. 12]. Chi n lư c CNH, H H là m t b n
lu n c có cơ s khoa h c xác nh t m nhìn, nh hư ng và các gi i pháp cơ