1. Óäèðòãàë
Ýð¿¿ë ìýíä ãýäýã íü ìàø ÷óõàë àñóóäàë þì. Ýð¿¿ë ìýíäèéí òàëààð áèä ¿ðãýëæ áîäîæ,
áàéíãà ÿðèëöàæ áàéäàã. Ýð¿¿ë ìýíäèéã äýëã¿¿ðýýñ ÿìàð íýãýí ç¿éë õóäàëäàí àâ÷ áóé àäèë
îéëãîæ áîëîõã¿é áºãººä õýí íýãíèéã ãàäíààñ íü õàðààä ë ò¿¿íèé ýð¿¿ë ìýíäèéí òàëààð øèéäâýð
ãàðãàõ áîëîìæã¿é áèëýý. Áèä ýð¿¿ë ìýíäèéí òàëààð ÿðèëöàõ á¿ðäýý ìºí ë ºâ÷ëºëèéí òóõàé
îðõèãäóóëäàãã¿é.
Ýð¿¿ë ìýíäèéã õ¿í á¿ð ÿíç ÿíçààð àâ÷ ¿çäýã.ªºðººð õýëáýë ò¿¿õýí õºãæëèéí ÿâöàä ýð¿¿ë
ìýíäèéí òàëààðõ òîäîðõîéëîëò ººð÷ëºãäñººð èðæýý. 1946 îíä ÄÝÌÁ-ààñ ýð¿¿ë ìýíäèéã
òîäîðõîéëîõäîî “Ýð¿¿ë ìýíä íü çºâõºí ºâ÷èí ýìãýãã¿é áàéõààñ ãàäíà áèå áÿëäàð, îþóí ñàíàà,
ñýòãýö, íèéãìèéí õóâüä ñàéí ñàéõàí áàéõ ÿâäàë ìºí” ãýæýý. Èéíõ¿¿ ÄÝÌÁ “áèå áÿëäàð, ñýòãýö,
íèéãìèéí õóâüä ñàéí ñàéõàí áàéõ”–ûí òóëä íºëººëºõ áóñàä õ¿÷èí ç¿éëñèéã àãóóëñàí áàãö
ìàòåðèàë áîëîâñðóóëñàí. ªíººäºð õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäèéí áàéäëûã õýâëýë ìýäýýëëèéí õýðýãñëýýð ÿíç
á¿ðýýð òîäîðõîéëæ áàéíà.
Òóõàéëáàë ýð¿¿ë ìýíäòýé õîëáîîòîé ä¿ðñëýëèéã àøèãëàí òºðºë á¿ðèéí áàðàà òàâààðûã
õóäàëäàí áîðëóóëàõ, õ¿íèé áèå ãàëáèðûã ñóðòàë÷ëàõ, ýð¿¿ë ìýíäèéí òîäîðõîé íýã àñóóäëààð
õýâëýë ìýäýýëëýýð êîìïàíèò àæèë, àÿí çîõèîí áàéãóóëàõ, õ¿ì¿¿ñèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí õýðýãöýýã
õàíãàõ çîðèëãîîð òóñëàìæ ¿éë÷èëãýýíèé õýëáýð ºðãºæèí äýýøèëæ áàéíà.
Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñàëáàð öàð õ¿ðýýíèé õóâüä îëîí óëñûí õýìæýýíä áàéãàà áîëîâ÷ îðîí íóòãèéí
ò¿âøèíä òýð á¿ð õ¿íäýý õ¿ð÷ ÷àäàõã¿é áàéíà.
Íèéãìèéí áîëîîä õóâü õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäèéí àñóóäàë õóðöààð òàâèãäàæ áóé öàã ¿åä òºðººñ
á¿õ øàòíû ñóðãóóëèóäàä ”Ýð¿¿ë ìýíäèéí ñóðãàëòûã òîäîðõîé õºòºëáºð, òºëºâëºãººãººð
ÿâóóëäàã áîëîîä áàãàã¿é õóãàöàà íýãýíò ºíãºð÷ýý.
×óõàì èéì ó÷ðààñ ìýðãýæëèéí ñóðãóóëüä ¿çýæ áàéãàà ýð¿¿ë ìýíäèéí õè÷ýýëèéí ºíººãèéí áàéäàë
ººð÷ëºí ñàéæðóóëàõ áîëîìæ”èéã ñóäàëæ ¿çýõèéã çîðüñîí þì.
Ñýäâèéí ¿íäýñëýë: “Хүнамынэрүүлмэндийнболовсрол”үндэснийхөтөлбөр
(1998-2012)-òòóñãàõäàà“Хүнамынэрүүлмэндийнболовсролынөнөөгийнбайдал,
хэрэгцээшаардлагыгтэднийнас, хүйс, ажил, мэрãýжил, ахуйамьдрал,
эрүүлмэндийнбайдалтайньхолбонсудалсныүндсэндээрхэрэглэгчдийнбүлэгбүрттох

2. ирсонсургалтынагуулгааргазүйгшинэчлэнболовсруулахíüç¿éòýé”ãýæçààñàíáàéíà
[1,12].
Ìàíàé îþóíëàã èðýýä¿é áîëñîí õîé÷ ¿å îþóòàí çàëóó÷óóäûí ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîâñðîëûí
õýðýãöýýã çºâ òîäîðõîéëæ, ¿ð ä¿íòýé ñóðãàëò ñóðòàë÷èëãààíû àæëûã òîãòìîë õèéæ áàéõ íü íýí
øààðäëàãàòàé áàéãààãààñ ¿¿äýí ýíý ñóäàëãààã ìýðãýæëèéí ñóðãóóëèéí îþóòíóóäûí äóíä
ÿâóóëàõ íü òóëãàìäñàí àñóóäëóóäûí íýã ãýæ ¿çëýý.
Áîëîâñðîëûí øèíý ñòàíäàðòûã õýðýãæ¿¿ëýõòýé õîëáîîòîé áàãø íà𠺺ðñäèéí çààäàã
õè÷ýýë¿¿äèéí ñóðãàëòûí õºòºëáºðºº áîëîâñðóóëàí, çààõ àðãà ç¿éäýý ººð÷ëºëò øèíý÷ëýëò õèéõ
øààðäëàãà ç¿é ¸ñîîð òàâèãäàæ áàéíà. Ýíýõ¿¿ õºòºëáºðèéí àãóóëãà, ñóðãàëòûí ºäºð òóòìûí ¿éë
àæèëëàãààíä àæèãëàëò õèéæ, áîäèò áàéäàë ÿìàð áàéãààã ãàðãàõ çîðèëãîîð ýíýõ¿¿ àæèãëàëò
ñóäàëãààã ÿâóóëàâ.
Ñóäëàãäñàí áàéäàë:
- ×.Îòãîíæàðãàë ÀÓÊ-
дмагистрынажлаараахамгаалсан“Îþóòàíñóðàã÷äûíýð¿¿ëìýíäèéíáîëîâñðîëûíàñóóäàë”сэдэв
тажилдааэнэталаарсудалжээ. ̺í íèéãìèéí ýð¿¿ë ìýíäèéí òóëãàìäñàí àñóóäëûã ïðîôåññîð
Ï.Íÿìäàâàà1996 îí
- ЭрvvлМэндийнЯам, ЭрvvлМэндийнХөгжлийн YндэснийТөвийнмэргэжилтэнС.
Дуламсvрэн, Г.Цэцэгдарь, Д. Жаргалсайхан,
Б.Булганчимэгнар“Эрvvлмэндийнсургалтынхөтөлбөрийгболовсронгуйболгоха
суудал”-
дөсвөрнаснысурагчдындундявуулахсургалтынхөтөлбөрийгболовсронгуйбо
лгохталаарсаналаадэвшүүлжээ.
Ýíäýýñ õàðàõàä Ìýðãýæëèéí ñóðãóóëüä çààãäàõ “Ýð¿¿ë ìýíд” õè÷ýýëèéã ñóðãàëòûí
òºëºâëºãººíä îãò òóñãààã¿é, ñóäëàãäñàí ç¿éë áàéõã¿é îðõèãäñîí байгааньажиглагдаж,
мэргэжлийнñóðãóóëèó人ðñäèéíäîòîîäçîõèîíáàéãóóëàëòààðýíýõè÷ýýëèéíñóðãàëòûã
ÿâóóëæ áàéãàà íü ó÷èð äóòàãäàëòàé áàéíà.
Ñóäàëãààíû àæëûí çîðèëãî:

3. Мýðãýæëèéíñóðãóóëüäçààãäàæáàéãàà“Ýð¿¿ëìýíäõè÷ýýë”-
èéíàãóóëãà,хичээлзаажбайгаа àðãà ç¿éä ¿íýëãýý ºã÷,óãхичээлийнагуулга,
ñòàíäàðòûãáîëîâñðîíãóéáîëãîõáîëîìæийã ñóäëàõ.
Ñóäàëãààíû àæëûí çîðèëò:
1. Өсвөрнасныхүүхдийнэрүүлмэндийгсайжруулахòàé õîëáîîòîé îíîëûí ¿íäýñ, õîëáîãäîõ
õóóëü ýðõ ç¿éí àêòûã ñóäëàí, ìýðãýæëèéí ñóðãóóëèóäàä çààãäàæ áàéãàà “Ýð¿¿ë ìýíä”
õè÷ýýëèéí õºòºëáºðèéí àãóóëãà, ñóðãàëòûí òºëºâëºãººòýé òàíèëöàõ, ñóäëàõ
2. Дарханөргөөсургуулийнсургалтандхэрэгжүүлжбайгаа“Эрүүлмэнд”хичээлийн
агуулга, хөтөлбөрийгсудлах, áàãø íàðûí äóíä àñóóìæ ñóäàëãàà õèéõ.
3. Мýðãýæëèéíñóðãóóëüбаåðºíõèéáîëîâñðîëûíñóðãóóëèéí 10,11-
ðàíãèдзаàãäàæбайгааÝð¿¿ëìýíäõè÷ýýëèéíàãóóëãàäõàðüöóóëàëòõèéõ, ñóðàã÷äààñ
àñóóìæ ñóäàëãàà àâàõ, òóðøèëò õèéõ
4. Эрүүл мэндийн боловсрол олгох сургалтын явц чанар нь сурагчдын
хэрэгцээ шаардлаганд нийцэж байгаа талаар дүгнэлт хийх
5. Ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íä ¿íýëýìæ çºâëºìæ áîëîâñðóóëàõ.
Судàлгааны àæëûí объект
Äàðõàí Óóë àéìãèéí Äàðõàí ºð㺺 ñóðãóóëèéí Ìýðãýæëèéí 2-ð äàìæààíû òóðøèëòèéí
àíãèéí 55 îþóòàí, õÿíàëòûí àíãèéí 55 îþóòàí íèéò 110 îþóòàí åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëüä
“Ýð¿¿ë ìýíä” õè÷ýýë çààæ áóé 24 áàãø íèéò 134 áàãø, îþóòàí ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí.
Ñóдàëãааныаргазүй
Ñóäàëãààã îíîëûí áîëîí àñóóìæ àæèãëàëòûí àðãûã õýðýãëýí ñòàòèñòèê áîëîâñðóóëàëò
õèéâ.
Таамаглал
Ìýðãýæëèéí ñóðãóóëüä çààãäàæ áàéãàà “Ýð¿¿ë ìýíä” õè÷ýýëèéí àãóóëãûã áîëîâñðîíãóé
áîëãîæ, ºñâºð ¿åèéíõýíдýð¿¿ëмэндийнмэдлэг, äàäëàãà, õàíäëàãà
ýçýìøүүлсíýýðтэднийэрүүлмэндийнболовсрол,
эрүүлажтөрөхёсыгсайжрууëàõáîëîìæтойáîëíî.
Практикачхолбогдол, шинэлэгтал

4. Сургуулиудад“Ýð¿¿ëìýíä”õè÷ýýëçààæáàéãààáàãøíàðûíºìíºòóëãàìäàæáóéàñóóäàë,
òýäãýýðèéãõýðõýíÿìàðàðãààðøèéäâýðëýõ áîëîìæиéгсудалсан.
Ìýðãýæëèéí ñóðóóëüä ñóðàëöàæ áóé îþóòíóóä Ýð¿¿ë ìýíä õè÷ýýëýýð þó ñóäëàõûã
ººðñ人 èë¿¿ èõ õ¿ñ÷ áàéãààã ñóäàëãààíû ¿íäñýí äýýð тодруулæ,
суралцагчдадòîõèðñîíñóðãàëòûíàãóóëãà, àðãàç¿éãøèíý÷ëýíáîëîâñðóóëàõáîëîìæáàéãààã
ñóäàëñíààð ñóðãàëòûí ÷àíàð ¿ð ºãººæèéã äýýøë¿¿ëæ, ñóðàã÷ íàðûí ìýäëýã, õàíäëàãà,
äàäëàãûã ººð÷ëºõ à÷ õîëáîãäîëòîé
“Ýð¿¿ë ìýíä” õè÷ýýëèéí øèíý÷èëñýí õºòºëáºðèéã Ìýðãýæëèéí
ñóðãóóëèéí ñóðãàëòàíä туршиж õýðýãëýñýí ä¿í,
цаашидболовсронгуйболгохаргазам
Õî¸ðäóãààð á¿ëýã
2. 1. Ñóäàëãààíû àæëûí ¿ð ä¿í
Ìýðãýæëèéí 11-ð àíãèóäàä îðîõ “Ýð¿¿ë ìýíä” õè÷ýýëèéí ñýäýâ÷èëñýí òºëºâëºãºº
Õ¿ñíýãò 2.1.
Ñýäâèéí Áàãö Áàãö öàã
¹ Äýä ñýäýâ Öàã
íýð öàã Ñåì Ëåêö Ëàá
Áîäèñûí ñîëèëöîî, åðºíõèé ç¿é òîãòîë 2 2
Æèðýìñíèé ¿åèéí õîîëëîëò, õóâöàñëàëò,
õºäºë㺺í, õÿíàëòàíä áàéõûí à÷
4 2 2
Ýð¿¿ë áèå -1
õîëáîãäîë, Àþóëã¿é ñåêñ áà ÁÇÕª, ÄÎÕ-
ûí òàëààð
1 12
Àìíû õºíäèéí ýð¿¿ë àõóé 2 2
Ãîî ñàéõíû á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éë÷èëãýýã
ñîíãîæ, õýðýãëýõýä ø¿¿ìæëýëòýé 2 2
õàíäàõ
Ä¿ãíýëò õè÷ýýë 2
Èðýýä¿éí àìüäðàëàà òºëºâëºõ 2 2
Ýð¿¿ë Ãýðëýëò, ò¿¿íèé ¿¿ðýã, õàðèóöëàãûã
2 6 2
õàðèëöàà óõàìñàðëàõ
Ä¿ãíýëò õè÷ýýë-1 2
Ç¿ðõ, ñóäàñíû áîëîí àìüñãàëûí ýðõòýí
òîãòîëöîîíû á¿òýö, ¿éë àæèëëàãààòàé 2 2
òàíèëöàõ
Ýð¿¿ë áèå- Õàëäâàðò ºâ÷í¿¿ä òýäãýýðýñ
3 18 2 2
2 ñýðãèéëýõ
ͺõºí ¿ðæèõ¿éí áîëîí øýýñ ÿëãàðóóëàõ
ýðõòýí òîãòîëöîîíû á¿òýö, ¿éë 2 2
àæèëëàãààòàé òàíèëöàõ

5. Ýìèéã çîõèñòîé õýðýãëýäýã áîëîõ, ýìèéí
2 2
õýðýãëýýíä ø¿¿ìæëýëòýé õàíäàæ ñóðàõ
Çîõèîìîë àìüñãàë, ç¿ðõíèé èëëýã õèéõ, ÿñ
õóãàðàëò, öóñ àëäàõ, õºëäºõ óñàíä
4 2 2
æèâýõ, õàõàõ, ò¿ëýãäýõ ¿åä ¿ç¿¿ëýõ
àíõíû òóñëàìæ
Àðõè òàìõè ìàíñóóðóóëàõ áîäèñûí áèåä
2 2
¿ç¿¿ëýõ íºëººã òàéëáàðëàõ
Áèåý ÷èéðýãæ¿¿ëýõ àðãàä ñóðàëöàõ
Õºõ òºìñ㺺 øàëãàæ ñóðàõ 2
Ä¿ãíýëò õè÷ýýë-3 2
Ìýðãýæëèéí àíãèóäàä зааõаарбэлтгэжбайгаа“Ýð¿¿ëìýíä”õè÷ýýëèéí шинэчилсэнöºìàãóóëãà
11-ранги
Õ¿ñíýãò 2.2.
¹ Öàã Ñýäýâ Öàã Ýçýìøèõ àðãà áàðèë Ýçýìøâýë çîõèõ ìýäëýã
Áèåä ¿¿ñäýã áîäèñûí Ãàäíààñ àâ÷ áóé õîîë
Áîäèñûí ñîëèëöîî,
2 ñîëèëöîî, ò¿¿íèé à÷ òýæýýëèéí òóõàé, ò¿¿íèé
åðºíõèé ç¿é òîãòîë
õîëáîãäîë áèåä øèíãýõ íü
Æèðýìñýí ¿åä áèåä
Õÿíàëòàíä îðñíîîð ýõ,
Æèðýìñíèé ¿åèéí ãàðàõ ººð÷ëºëò, ýõ
2 õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë ìýíäýä
õîîëëîëò õ¿¿õäèéí ýð¿¿ë áîéæèõ
Ýð¿¿ë áèå 1 -12 öàã
õýðõýí íºëººëºõ òóõàé
òóõàé
Ø¿ä, ò¿¿íèé ¿¿ðýã, Ø¿ä óãààõ àðãà÷ëàë, îî
1 Àìíû õºíäèéí ýð¿¿ë àõóé 2 á¿òýö, íàéðëàãà, ýð¿¿ë ñîéçîî çºâ ñîíãîõ, õîîë óíäàà
áàéëãàõ àðãà çàì çºâ ñîíãîæ õýðýãëýõ
Ãîî ñàéõíû á¿òýýãäýõ¿¿í Á¿òýýãäýõ¿¿í õóäàëäàí
Ãîî ñàéõíû
¿éë÷èëãýýã ñîíãîæ àâàõäàà àíõààðàõ ýä
2 á¿òýýãäýõ¿¿íèé îíöëîã
õýðýãëýõýä ç¿éëñ, êîä òýìäýãëýãýýã
øèíæ ÷àíàð
ø¿¿ìæëýëòýé õàíäàõ óíøèæ ñóðàõ
Áýëãèéí õàðèëöààíû Áýëãèéí çàìûí õàëäâàðò
Àþóëã¿é ñåêñ áà
4 òóõàé, áýëãèéí çàìûí ºâ÷íººñ ó/ñ, áèåä ¿ç¿¿ëýõ
ÁÇÕª,ÄÎÕ- ûí òàëààð
õàëäâàðò ºâ÷íººñ ó/ñ ñºðºã íºëºº
Èðýýä¿éí àìüäðàëàà Àìüäðàëàà òºëºâëºæ
2 Àìüäðàëûí óòãà ó÷èð
õàðèëöàà-6
òºëºâëºõ ñóðàõûí à÷ õîëáîãäîë
Ýð¿¿ë
Ãýðëýëò, ò¿¿íèé ¿¿ðýã, Ãýð á¿ë áîëîõîä ýð ýì
öàã
2 Ãýð á¿ëèéí íèéãýìä
õàðèóöëàãûã 2 õ¿íèé ¿¿ðýã, ààâ ýýæ
ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã
óõàìñàðëàõ áîëîõûí à÷ õîëáîãäîë
Ä¿ãíýëò õè÷ýýë-1 2 Òåñò- 1 Áàòàòãàë
Ç¿ðõ, ñóäàñíû áîëîí Óóøèã, òàðààãóóð áîëîí Ýðõòýí òîãòîëöîîíû óÿëäàà
áèå
¿¿ë
Ýð
2-
öà
18
3 2
ã
àìüñãàëûí ýðõòýí õóðààãóóð ñóäàñ, õîëáîî

6. òîãòîëöîîíû á¿òýö ¿éë ç¿ðõíèé ¿¿ðýã, òýäãýýð
àæèëëàãààòàé õîîðîíäûí õàðèëöàí
òàíèëöàõ õàìààðàë
Õàëäâàðò øàð ºâ÷íèé
Õàëäâàðò ºâ÷í¿¿ä Õàëäâàðò ºâ÷íººñ ó/ñ
2 øèíæ òýìäýã, õàëäàõ
òýäãýýðýýñ ñýðãèéëýõ àðãà
àðãà çàì
ͺõºí ¿ðæèõ¿éí áîëîí øýýñ
Ýðýãòýé ýìýãòýé õ¿íèé
ÿëãàðóóëàõ ýðõòýí Áººð áîëîí øýýñ
áýëýã ýðõòíèé ¿éë
òîãòîëöîîíû á¿òýö ¿éë 2 ÿëãàðóóëàõ ýðõòíèé ¿éë
àæèëëàãàà, òýäãýýðèéí
àæèëëàãààòàé àæèëëàãàà
¿¿ðýã
òàíèëöàõ
Ýìèéã çîõèñòîé
õýðýãëýäýã áîëîõ ýìèéí Ýìèéí àíãèëàë,
õýðãýëýýíä 2 ¿éë÷èëãýý, õýðýãëýýíèé Ýìèéí çîõèñòîé õýðýãëýý
ø¿¿ìæëýëòýé õàíäàæ òóí
ñóðàõ
Ä¿ãíýëò õè÷ýýë- 2 2 Óëàìæëàëò àðãààð Áàòàòãàë
Çîõèîìîë àìüñãàë,
ç¿ðõíèé èëëýã õèéõ, ÿñ Àíõíû ò¿ðãýí òóñëàìæ
Ãýìòëèéí ¿åä ¿ç¿¿ëýõ
õóãàðàëò, öóñ àëäàõ, ¿ç¿¿ëæ ñóðàõ, äàðààãèéí
4 àíõíû ò¿ðãýí òóñëàìæ,
õºëäºõ óñàíä æèâýõ, øàòíû áàéãóóëëàãàä
òýäãýýðèéí àíãèëàë
õàõàõ, ò¿ëýãäýõ ¿åä õàíäàõ
àíõíû òóñëàìæ ¿ç¿¿ëýõ
Àðõè òàìõè
Àðõè, òàìõèíû õîð óðøèã,
ìàíñóóðóóëàõ áîäèñûí Õ¿íèé áèåä ¿ç¿¿ëýõ
2 ýäãýýðèéí çºâ çîõèñòîé
áèåä ¿ç¿¿ëýõ íºëººã àðõè, òàìõèíû õîð õºíººë
õýðýãëýý
òàéëáàðëàõ
Õ¿íñíèé
Àìàðõàí ìóóäàæ, ãýìòýõ
á¿òýýãäýõ¿¿íèéã
õîîë, õ¿íñíèé
õàäãàëàõ àðãàä 2 Õîîëíû õîðäëîãîîñ ó/ñ
á¿òýýãäýõ¿¿íèéã
ñóðàëöàõ, õîîëíû
õàäãàëàõ àðãà
õîðäëîãîîñ ó/ñ
Ä¿ãíýëò õè÷ýýë- 3 2 Óëàìæëàëò àðãààð áàòàòãàë
Ýð¿¿ë ìýíä õè÷ýýëèéã òóõàéí õè÷ýýëèéí ñýäýâ, ñýäýëæ¿¿ëýëòýýñ õàìààðóóëàí
ñóðãàëòûí èäýâõòýé àðãóóäààð çààõàä îþóòíóóäûí àñóóäàëä õàíäàæ áàéãàà áàéäàë, îëîí
õóâèëáàð ãàðãàí ÿðèëöàæ, òýäãýýðýýñ õàìãèéí çºâ áîëîìæòîé ä¿ãíýëòèéã õèéõ ÷àäâàð
ààæìààð äýýøèëæ áàéñàí ñóðгàëòûí ÿâöàä àâñàí 2 óäààãèéí ñîðèëûí ä¿í íü ýõíèé óäàà
àìæèëò48.5% áàéñàí áîë 2 äàõü óäààãèéí ñîðèë äýýð 99.2% áîëæ ºññºí, ÷àíàð ñàéí áàéñàí.

7. Ýíý õè÷ýýëèéí îíöëîã íü õàðèëöàí ÿðèëöàõ, áàãààð àæèëëàõ ãýõ ìýò ñóðãàëòûí
èäýâõòýé àðãóóäûã àøèãëàäàã íü òóõàéí àñóóäëûã ººðñ人 øèéäâýðëýõ, òýð ÿâöäàà õýë
ÿðèàíû õºãæèë ñàéæèð÷ áàéäàã. Îëîí îþóòàí ñóðàã÷èä çýðýã ººðñäèéí ñàíàëàà áóñäààñ ºðñºæ,
çºâ îíîâ÷òîé õýëýõ, øààðäëàãà õè÷ýýëèéí ÿâöàä áàéíãà ãàðäàã íü òýäíèé õýë ÿðèàíû õºãæèëä
÷óõàë íºëºº ¿ç¿¿ëæ áàéñàí. Òóðøèëòûí àíãè íü áóñàä ìýðãýæëèéí àíãèóäàà áîäâîë öàãèéí
à÷ààëàë èë¿¿ ó÷ðààñ áàãø ñóðàëöàã÷èéí õàðèëöàà îéðòîõ, õè÷ýýë õîîðîíäûí óÿëäàà õîëáîî
ñàéæèð÷, ñóðãàëòûã òàñðàëòã¿é îðîëò ãàðàëòûí çàð÷ìààð ÿâóóëæ áàéãàà íü òîäîðõîé ¿ð
ä¿íãýý ºã÷ áàéñàí íü ñóðàã÷äûí ñýòãýë õàíàìæèéí ñóäàëãàà 2 óäàà àâаõûí çýðýãöýý
ñóðãóóëèéí õºíäëºíãèéí øàëãàëòûн 2 óäààãèéí ä¿íãýýñ ñóäàëãààã àâ÷ àâ÷ ¿çýõýä 88.5% íü
ñàéí ä¿íòýé øàëãàãäñàí äýýð ¿íäýñëýãäýí ãàð÷ áàéëàà.
1.2. Áàãø íàðààñ àâñàí ñóäàëãààныдүн
1.1.Ýð¿¿ë ìýíä õè÷ýýëèéã ÿìàð ìýðãýæëèéí áàãø íàð çààäàã âý áàéíà âý?
Хүснэгт2.3.
Áàãø íàð
¹ Õàðèóëò
Òîî Õóâü
1 Õèìè- áèîëîãèéí áàãø 5±0.2 21.8
2 Áèîëîãèéí áàãø íàð 6±0.3 27.7
3 Áàãà àíãèéí áàãø 5±0.2 22.7
4 Ýì÷ íàð 3±0.1 12.6
5 Õèìèéí áàãø 3±0.1 9.6
6 Áóñàä ìýðãýæëèéí áàãø 2±0.08 5.9
Çóðàã 2.1

8. "Ýð¿¿ë ìýíä" õè ýýëèéã ÿìàð ìýðãýæëèéí áàãø íàð
çààäàã
27.7
30 21.8 22.7
25
20 12.6
15 9.6
5.9
10
5
0
Судалгаандоролцсонбагшнарын 21.8% ньхимибиологийн, 27.7% ньбиологийн,
22.7% ньбагаангийнбагш, 12.6% ньэмчнар, 9.2% ньхимийн, 5.9%
ньбусадмэргэжлийнбагшнарбайна.
Эндээсхарахадэрүүлмэндийнхичээлийгхимибиологи, биологи,
ангидаасанбагшнарилүүзаадагньхарагдлаа.
1.2.Ýì÷ áóñ ìýðýãæèëòýé áàãø íàð ÝÌ-èéí õè÷ýýëèéã ÿìàð ñóðãàëòàíä õàìðàãäñàí ýñõèéã
ñóäëàæ ¿çýõýä
Çóðàã 2.2
Ýì áèø áàãø íàðààñ "ýð¿¿ë ìýíä" õè ýýë çààõ ÿìàð
íýã ñóðãàëòàíä õàìðàãäñàí ýñýõ
áýëòãýãäээгүй
, 21%
áýëòãýãäсэн -
79%

9. Ñóäàëãààíä õàðàãäñàí 24-í áàãø íàðûí 21 ýì÷ áèø áàãø áàéñàí áºãººä ÝÌ õè÷ýýë çààäàã
á¿х áàãø íàðûí 79% Íîðâåãèéí òóñëàìæèéí áàéãóóëëàãà áîëîí áîëîâñðîë ñî¸ëûí ãàçàð õàìòðàí
ýð¿¿ë ìýíä õè÷ýýë çààäàã á¿õ áàãø íàðûã ýð¿¿ë ìýíäèéí õè÷ýýë çààõ àðãà ç¿éí ñóðãàëòàíä
õàìðóóëñàí áàéíà.
1.3.Эрүүлмэндхичээлзаахñóðãàëòûí орчèн, ñóðãàëòàíä õýðýãëýõ ìàòåðèàë,òîíîã
òºõººðºìæèéí õ¿ðýëöýý ÿìàð áàéäàã âý?
Õ¿ñíýãò 2.4.
Ñóðãàëò ÿâóóëàõ
¿ç¿¿ëýí, ãàðûí àâëàãà
ÝÌ-èéí õè÷ýýë çààõ Êàáèíåò íü ñóðãàëòàíä çîðèóëñàí áýëòãýõ ñóðãàëòûí
êàáèíåòòàé ýñýõ ìóëÿæ, áóñàä áàãàæ õýðýãñýë òîíîã òºõººðºìæ Ëàáîðàòîðèéí ºðººòýé ýñýõ àæèë õèéõ óðâàëæ áîäèñîîð õýð õàíãàäàã
Óðâàëæ áîäèñ
õ¿ðýëöäýãã¿é
õ¿ðýëöäýãã¿é
óðâàëæ áîäèñ
óðâàëæ áîäèñ
õ¿ðýëöäýã
õ¿ðýëöäýã
áàéäàãã¿é
áàéäàãã¿é
áàéäàãã¿é
Òèéì
çàðèì íýã
ºðººòýé
ºðººã¿é
áàéäàã
¯ã¿é
Áîäèò òîî
Áîäèò òîî
Áîäèò òîî
Áîäèò òîî
Áîäèò òîî
Áîäèò òîî
Áîäèò òîî
Áîäèò òîî
Áîäèò òîî
Áîäèò òîî
Áîäèò òîî
Áîäèò òîî
õóâü
õóâü
õóâü
õóâü
õóâü
õóâü
õóâü
õóâü
õóâü
õóâü
õóâü
õóâü
19 79.1 5 20.8 10 41.6 8 33.3 7 25 18 75 6 25 13 54 11 45.8 1 4.1 4 16.6 19 79.1
±
Çóðàã 2.3.

10. Ýð¿¿ë ìýíä õè÷ýýëèéí îð÷èí, ñóðãàëòàíä
õýðýãëýõ ìàòåðèàë òîíîã òºõººðºìæèéí
õ¿ðýëöýý
79.1% 75% 16.6%
90.00%
80.00%
70.00% 20.8% 41.6% 33.3% 25% 54.10% 54.1% 45.8% 4.1%
60.00%
50.00%
40.00%
30.00%
20.00%
10.00%
0.00%
¯ã¿é
Òèéì
óðâàëæ áîäèñ
óðâàëæ áîäèñ
áàéäàãã¿é
áàéäàãã¿é
Óðâàëæ áîäèñ
õ¿ðýëöäýã
õ¿ðýëöäýãã¿é
ºðººã¿é
áàéäàã
ºðººòýé
çàðèì íýã
áàéäàãã¿é
õ¿ðýëöäýã
ÝÌ-èéí õè÷ýýë çààõ Ñóðãàëò Ëàáîðàòîðèéí ºðººòýé ýñýõ àæèë
êàáèíåòòàé ýñýõ ÿâóóëàõ õèéõ óðâàëæ áîäèñîîð õýð õàíãàäàã
¿ç¿¿ëýí, ãàðûí
àâëàãà
áýëòãýõ
ñóðãàëòûí
òîíîã òºõººðºìæ
Ýð¿¿ë ìýíäèéí õè÷ýýë çààõ êàáèíåò 79.1%, ñóðãàëòàíä çîðèóëñàí ìóëÿæ, áóñàä áàãàæ
õýðýãñýë õ¿ðýëöäýãã¿é 41.6%, ñóðãàëò ÿâóóëàõ ¿ç¿¿ëýí ãàðûí àâëàãà áýëòãýõ ñóðãàëòûí
òîíîã òºõººðºìæ õàíãàëòòàé áàéäàã75%, ëàáîðàòîðèéí ºðººòýé 54.1%, ñóðãàëò ÿâóóëàõ ¿ç¿¿ëýí
ãàðûí àâëàãà õàíãàëòòàé áàéäàã ÷ äàäëàãà õèéõýä õýðýãëýõ óðâàëæ áîäèñ áàéäàãã¿é 79.1%
õàðèóëæ áàéãàà íü ãàðäàí àæèëáàð áîëîí äàäëàãà õèéõ òîíîã òºõººðºìæ äóòàãäàëòàé áàéãàà íü
ñóäàëãààíààñ õàðàãäàæ áàéíà.

11. 1.4. Ýð¿¿ë ìýíäèéí õè÷ýýëèéã çаахадхамгийнсонирхолтойбайсанáîëîí çààõàä õýö¿¿ áàéñàí
ÿìàð хичээлүүд áàéñàí âý? Õ¿ñíýãò 2.5.
Ýð¿¿ë ìýíäèéí õè÷ýýëèéã çààõàä ñîíèðõîëòîé áàéñàí çààõàä õàìãèéí õýö¿¿ ñýäýâ
Àìíû ýð¿¿ë
õºíäèéí àõóéí, íºõºí Õàëä- íºõºí
ýð¿¿ë àðèóí õîîë ¿ðæèõ¿éí õîðò âàðò ¿ðæèõ¿éí õîðò
ìýíä öýâýð òýæýýë ýð¿¿ë ìýíä çóðøèë ºâ÷èí ýð¿¿ë ìýíä çóðøèë áàéõã¿é
Áîäèò òîî
Áîäèò òîî
Áîäèò òîî
Áîäèò òîî
Áîäèò òîî
Áîäèò òîî
Áîäèò òîî
Áîäèò òîî
Áîäèò òîî
õóâü
õóâü
õóâü
õóâü
õóâü
õóâü
õóâü
õóâü
õóâü
3±0 12. 6± 25 5±0. 20. 2±0. 8. 7±0. 29. 1±0 4.1 13± 54. 7±0 29. 4± 16.
.1 5% 0.3 % 2 8% 08 3 3 1% .04 % 0.5 1% .3 1% 0.2 6%
%
Çóðàã 2.4.
Ýð¿¿ë ìýíäèéí õè ýýë çààõàä ñîíèðõîëòîé áà
õàìãèéí çààõàä õýö¿¿ õè ýýë
60% 54.10%
50%
40% 29.1% 29.1%
30% 25%
20.80%
16.6%
20%
8.3%
10% 4.10%
0%
õîðò çóðøèë
õîðò çóðøèë
áàéõã¿é
õàëäâàðò ºâ èí
ýð¿¿ë àõóéí, àðèóí
õîîë òýæýýë
íºõºí ¿ðæèõ¿éí ýð¿¿ë
íºõºí ¿ðæèõ¿éí ýð¿¿ë
öýâýð
ìýíä
ìýíä
çààõàä õàìãèéí õýö¿¿ ñýäýâ
Ýð¿¿ë ìýíäèéí õè÷ýýëèéã çààõàä õàìãèéí ñîíèðõîëòîé õè÷ýýë íü õîðò çóðøèë 7 áóþó 29.1% ,
áàéñàí áºãººä îþóòàí ñóðàã÷èäàä àëü áîëîõ õîðò çóðøëààñ òàòãàëçàõ àðãàä ñóðãàõ ñóðãàëò
ÿâóóëàõ íü èë¿¿ ñîíèðõîëòîé áàéíà.

12. Çààõàä õàìãèéí õýö¿¿ õè÷ýýë íü íºõºí ¿ðæèõ¿éí ýð¿¿ë ìýíäèéí õè÷ýýë áºãººä áàãø íàðûí 13
áóþó 54.1% íü çààõàä õýö¿¿ õè÷ýýë ãýæ õàðèóëñàí áàéíà.
1.5.Цаашидэрүүлмэндийнхичээлийгболовсронгуйболгохîä þó õèéõ âý?
Õ¿ñíýãò 2.6.
Ä/Ä Àñóóìæ Áàãø íàð
Òîî Õóâü
1. Хичээлийнагуулгыгболовсронгуйболгох 11±0.5 45.8
2. Цагийгнэмэгдүүлдэх 2±0.08 8.3
3. Орчингбүрдүүлэх 1±0.04 4.1
4. Гарынавлага, материалаархангах 5±0.2 20.8
5. Ñóðãàëò õýðýãëýãäýõ áàãàæ òîíîã òºõººðºìæòýé áîëæ 1±0.04 4.1
ñóðãàëòûí áààç áèé áîëãîõ
6. Äàäëàãà õèéõ ñóðãàëòûí õýðýãñýëòýé áîëãîõ 2±0.08 8.3
7. Ëàáîðàòîðèéí õè÷ýýëèéí ýì óðâàëæààð õàíãàõ 2±0.08 8.3
Çóðàã 2.5.
Ýð¿¿ë ìýíäèéí õè ýýëèéã áîëîâñðîíãóé áîëãîõîä
45.8%
50.00%
45.00%
40.00%
35.00%
30.00% 20.8%
25.00%
20.00%
15.00% 8.3% 8.3% 8.3%
10.00% 4.1% 4.1%
5.00%
0.00%

13. Ñóäàëãààíä õàìðãàäñàí áàãø íàðûí 11 áóþó 45.8% íü õè÷ýýëèéí àãóóëàãûã áîëîâñðîãóé
áîëãîõ, 20.8 íü ñóðãàëòûí ìàòåðèàë õýðýãñëýýð õàíãàõ íü ç¿éòýé ãýæ õàðèóëñàí áàéíà.
2.1.Ñóðàã÷äààñ àâñàí ñóäàëãààíû ä¿í
Хүснэгт2.7.
Òóðøèëòûí àíãè Õÿíàëòûí àíãè Äóíäàæ
¹ Àñóóëò Õàðèóëò
Òîî Õóâü Òîî Õóâü Òîî Õóâü
Òà ýð¿¿ë ìýíäèéí 1-4 16±0.2 29 13±0.2 23.2 29 26
õè÷ýýëèéã 4-8 11±0.2 19.5 16±0.2 28.6 27 24.4
1 õýää¿ãýýð àíãèàñ
8-12 26±0.4 47.2 23±0.4 41.8 49 44.5
ýõýëæ ñóäàëæ
Îãò
ýõýëñýí áý? 2±0.03 4.05 3±0.1 5.4 5 9.5
ñóäëààã¿é
Ñóäàëãààíû ä¿í 55 100 55 100 110 100
Çóðàã 2.6.
Ýð¿¿ë ìýíäèéí õè ýýëèéã õýää¿ãýýð àíãèàñ ñóäëàæ
ýõýëñýí
47.2
50 41.8
40 29 28.6
30 23.2
19.5
Òóðøèëòûí
20
4.05 5.4 Õÿíàëòûí
10
0
1- 4 àíãè 4-8 àíãè 8-12 àíãè Îãò
ñóäëààã¿é
Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí îþóòàíóóäûí 47.2% íü 8-12 àíãèä “Ýð¿¿ë ìýíä” õè÷ýýëèéã ñóäëàæ ýõýëñýí
áàéíà.
Õ¿ñíýãò 2.8.
Ýð¿¿ë ìýíäèéí Òóðøèëòûí àíãè Õÿíàëòûí àíãè Äóíäàæ
¹ áîëîâñðîëûí ñóðãàëò Õàðèóëò Õóâ
Òîî Õóâü Òîî Õóâü Òîî
ìàíàé ÅÁÑûí ü

14. ñóðãóóëüä õèð ×àíàðòàé 22±0.4 40 22±0.4 40 44 40
÷àíàðòàé çààãäàæ ÷àíàðã¿é 8±0.3 14.5 10±0.2 18.1 18 16.3
áàéíà ãýæ òà ¿çýæ
Äóíä çýðýã 25±0.5 45.4 23±0.4 41.8 48 43.6
áàéíà âý?
Ñóäàëãààíû ä¿í 55 100 55 100 110 100
Çóðàã 2.7
Ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîâñðîëûí ñóðãàëò ìàíàé ÅÁÑ - ûí
ñóðãóóëüä õèð àíàðòàé çààãäàæ áàéíà ãýæ òà ¿çýæ
áàéíà
45.4
50 40 40 41.8
40
30 Òóðøèëòûí àíãè
18.1
20 14.5 Õÿíàëòûí àíãè
10
0
àíàðòàé àíàðã¿é Äóíä çýðýã
Ýð¿¿ë ìýíäèéí áîëîâñðîëûí ñóðãàëò ìàíàé ÅÁÑ-ûí ñóðãóóëüä 43.6% íü äóíä çýðýã çààäàã ãýæ
õàðèóëæýý
Õ¿ñíýãò 2.9.
Òóðøèëòûí Õÿíàëòûí
Äóíäàæ
¹ Àñóóëò Õàðèóëò àíãè àíãè
Òîî Õóâü Òîî Õóâü Òîî Õóâü
Áàãøèéí ìýäëýã, óð
18 3.2 27 5.53 45 28.6
÷àäâàð
Ñóðãàëò, òîíîã
Ýð¿¿ë ìýíäèéí òºõººðºìæ, ¿ç¿¿ëýí
18 32.3 11 20.9 29 18.4
õè÷ýýëèéí ñóðãàëò òàðààõ ìàòåðèàë
ÿâàãäàõ ¿åä ñºð㺺ð áàãà
3 íºëººëºõ õ¿÷èí ç¿éëñ Áîäèò ¿ç¿¿ëýíã¿¿ä 12 22.5 14 24.8 26 16.5
áàéäàã óó? 7õîíîãò îðæ áóé
19 34.3 21 38 40 25.4
öàãèéí õýìæýý
Áýðõøýýëã¿é áàéíà 9 3.4 3 5.7 12 7.6
Áóñàä 2 4.1 3 5.1 5 3.1
Ñóäàëãààíû ä¿í
78 100 79 100 157 100
/äàâõàðäñàí òîîãîîð /

15. Çóðàã 2.8.
Ýð¿¿ë ìýíäèéí õè ýýëèéí ñóðãàëò ÿâàãäàõ ¿åä ñºð㺺ð
íºëººëºõ õ¿ èí ç¿éëñ
38
40 32.3 34.3
35 24.8
30 20.9 22.5
25
20
15 5.53
3.2 3.45.7 5.1
4.17
10
5 Òóðøèëòûí àíãè
0
Õÿíàëòûí àíãè
Óã àñóóëòàíä õàìðàãäñàí îþóòàíóóäèéí 28.6 % íü áàãø íàðûí ìýäëýã óð ÷àäâàð íºëººëäºã ãýæ
õàðèóëñàí
Õ¿ñíýãò 2.10.
Òóðøèëòûí
Õÿíàëòûí àíãè Äóíäàæ
àíãè
¹ Àñóóëò Õàðèóëò
Õóâ Õóâ
Òîî Òîî Òîî Õóâü
ü ü
Ìýäëýãòýé áîëîõ 77±1.4 35 68±1.2 36.1 145 35.5
Ýð¿¿ë ìýíäèéí õè÷ýýëä
ªâ÷íººñ
áîëîâñðîë îëæ àâñíààð 67±1.2 30.4 57±1.0 30.1 124 30.3
óðüä.ñýðãèéëýõ
òàíû àìüäðàëä ÿìàð à÷
4 Àìüäðàëäàà
õîëáîãäîëòîé âý? 76±1.3 34.5 63±1.1 33.6 139 34
õýðýãëýõ
Ñóäàëãààíû ä¿í
220 100 188 100 408 100
/äàâõàðäñàí òîîãîîð /
Çóðàã 2.9.

16. Ýð¿¿ë ìýíäèéí õè ýýëä áîëîâñðîë îëæ àâñíààð òàíû
àìüäðàëä ÿìàð à õîëáîãäîëòîé
38 36.1
35 34.5
36 33.6
34
32 30.4 30.1 Òóðøèëòûí àíãè
30 Õÿíàëòûí àíãè
28
26
Ìýäëýãòýé áîëîõ ªâ íººñ Àìüäðàëäàà
óðüä.ñýðãèéëýõ õýðýãëýõ
Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí îþóòàíóóä íü ýð¿¿ë ìýíä õè÷ýýëýýð çààñàí ç¿éëèéã àìüäðàëäàà õýðýãëýíý
ãýæ 35.5 % íü õàðèóëæ áàéãàà íü óã õè÷ýýëýýð îëæ àâñàí ìýäëýãýý áàòàòãàí àìüäðàëä õýðýãëýõ
øààðäëàãàòàé ãýäýã íü õàðàãäàæ áàéíà
Õ¿ñíýãò2.11.
Òóðøèëòûí àíãè Õÿíàëòûí àíãè Äóíäàæ
¹ Àñóóëò Õàðèóëò
Òîî Õóâü Òîî Õóâü Òîî Õóâü
Ìàø ñàéí
Ìàíàé Äàðõàí-ªð㺺 17±0.3 30.9 6±0.1 10.9 23 20.9
5 ñóðãóóëüä Ýð¿¿ë
Ñàéí
Ìýíäèéí áîëîâñðîëûí 18±0.3 32.7 21±0.4 38.1 39 35.4
ñóðãàëò õèð
Äóíä
÷àíàðòàé ÿâàãäàæ 12±0.2 21.8 16±0.2 29 28 25.4
áàéíà âý?
Ìóó 8±0.1 14.5 12±0.2 21.8 20 18.1
Ñóäàëãààíû ä¿í 55 100 55 100 110 100
Çóðàã 2.10.

17. Äàðõàí ºð㺺 ñóðãóóëüä ýð¿¿ë ìýíäèéí
õè ýýë õèð àíàðòàé ÿâàãääàã
38.1
40
30.9 32.7
35 29
30
21.8 21.8
25
20 Òóðøèëòûí àíãè
14.5
15 10.9 Õÿíàëòûí àíãè
10
5
0
Ìàø ñàéí Ñàéí Äóíä Ìóó
Óã àñóóëòàíä ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí îþóòàíóóäûí 35.4% íü ýð¿¿ë ìýíä õè÷ýýëèéã ñàéí çààäàã
ãýæ õàðèóëæýý.
Õ¿ñíýãò 2.12.
Òóðøèëòûí àíãè Õÿíàëòûí àíãè Äóíäàæ
¹ Àñóóëò Õàðèóëò Õóâ
Òîî Õóâü Òîî Òîî Õóâü
ü
Òîõèð÷ áàéíà
Îäîîãèéí ìàíàé
8±0.2 14.5 23±0.4 41.8 31 28.1
ñóðãóóëüä ìºðäºæ
áóé Ýð¿¿ë ìýíäèéí
Òîõèðîõã¿é
õè÷ýýëèéí
6 áàéíà. 32±0.6 58.1 30±0.5 54.5 62 56.3
ñóðãàëòûí ïðîãðàìì
òàíä õýð òîõèð÷
Ìýäýõã¿é
áàéíà âý? 15±0.2 27.2 2±0.03 3.6 17 15.4
áàéíà
Ñóäàëãààíû ä¿í 55 100 55 100 110 100
Çóðàã 2.11.

18. Ìàíàé ñóðãóóëüä îäîîãèéí ìºðäºæ áóé ýð¿¿ë ìýíä
õè ýýëèéí ñóðãàëòûí ïðîãðàìì òàíä õèð òîõèðäîã
58.1 54.5
60 41.8
40 27.2
14.5 Òóðøèëòûí àíãè
20 3.6
Õÿíàëòûí àíãè
0
Òîõèð áàéíà Òîõèðîõã¿é Ìýäýõã¿é áàéíà
áàéíà
Ñóäàëãààíä õàìðàãäñàí îþóòàíóóäûí 56.3% íü ñóðãàëòûí ïðîãðàìì íü òîõèðîõã¿é áàéíà ãýæ
õàðèóëñàí íü ÌѯÒ-ä ñóðäàã îþóòàíóóä íü õè÷ýýëèéí ïðîãðàììûã ººð÷ëºõ øààðäëàãà áàéãàà
ãýäãèéã õàðèóëæ áàéíà.
Õ¿ñíýãò 2.13.
Òóðøèëòûí àíãè Õÿíàëòûí àíãè Äóíäàæ
̺í ìàíàé ñóðãóóëüä
Õàðèóëò Õóâ
ìºðäºæ áóé ýð¿¿ë Òîî Òîî Õóâü Òîî Õóâü
ü
ìýíäèéí õè÷ýýëèéí
Öàãèéã íýìýõ
ïðîãðàììûí öàãèéí 17±0.3 30.9 23±0.4 41.8 40 36.3
øààðäëàãàã¿é
¹ õóâààðëàëòàíä
Öàãèéã íýìýõ
òàíû ñàíàë 35±0.6 63.6 27±0.4 49 62 56.3
øààðäëàãàòàé
Ìýäýõã¿é áàéíà. 3±0.05 5.4 5±0.03 9.0 8 7.2
Ñóäàëãààíû ä¿í 55 100 55 100 110 100
Çóðàã 2.12.

19. Ìàíàé ñóðãóóëüä ìºðäºæ áóé ýð¿¿ë ìýíäèéí õè ýýëèéí
ïðîãðàììûí öàãèéí õóâèàðëàëòàíä òàíû ñàíàë
63.6
70
60 49
50 41.8
40 30.9
Òóðøèëòûí àíãè
30
Õÿíàëòûí àíãè
20 9
5.4
10
0
Öàãèéã íýìýõ Öàãèéã íýìýõ Ìýäýõã¿é áàéíà
øààðäëàãàã¿é øààðäëàãàòàé
Óã àñóóëòàíä 56.3 % íü ýð¿¿ë ìýíä õè÷ýýëèéí öàãèéã íýìýõ øààðäëàãàòàé ãýæýý.
Õ¿ñíýãò 2.14.
Òóðøèëòûí àíãè Õÿíàëòûí àíãè Äóíäàæ
¹ Àñóóëò Õàðèóëò
Òîî Õóâü Òîî Õóâü Òîî Õóâü
ÅÁÑ-ûí 10-ð àíãèä Ìýäýõã¿é áàéíà 2±0.03 3.6 3±0.05 5.57 5 4.5
Ýð¿¿ë ìýíäèéí õè÷ýýë 4 öàã 12±0.2 21.8 12±0.2 22 24 21.8
7 õîíîãò õýäýí öàã 2 öàã 31±0.6 56.3 29±0.5 53.3 60 54.5
8
îðäîã òàëààð òà
ñóäëàæ ¿çñýí ¿¿? Ñîíãîëòîîð 10±0.2 18.1 11±0.2 19.1 21 19
Ñóäàëãààíû ä¿í 55 100 55 100 110 100
Çóðàã 2.13.

20. ÅÁÑ-ûí 10-ð àíãèä ýð¿¿ë ìýíäèéí õè ýýë 7 õîíîãò õýäýí
öàã îðäîã òàëààð òà ñóäàëñàí óó
56.3 53.3
60
50
40
30 21.8 22 Òóðøèëòûí àíãè
18.1 19.1
20 Õÿíàëòûí àíãè
10 3.6 5.57
0
Ìýäýõã¿é 4 öàã 2 öàã Ñîíãîëòîîð
áàéíà
Ñóäàëãààíä õàìðàãñäûí 54.5 % 2 öàã, õàðèóëñàí íü ýð¿¿ë ìýíä õè÷ýýë ÅÁÑóðãóóëüä 7 õîíîãò 2
áàéäàã ãýäèéã ¿íýí õàðèóëñàí áàéíà.
Õ¿ñíýãò 2.15.
Òóðøèëòûí àíãè Õÿíàëòûí àíãè Äóíäàæ
¹ Àñóóëò Õàðèóëò
Òîî Õóâü Òîî Õóâü Òîî Õóâü
ÝÌ-èéí õè÷ýýëèéã Îéëãîìæã¿é 0 0 8±0.2 14.5 8 7.2
îéëãîìæòîé, Îéëãîìæòîé 55±1.0 100 43±0.8 78.1 98 89
9
çààäàã óó? Ìýäýõã¿é áàéíà 0 0 4±0.01 7.2 4 3.6
Ñóäàëãààíû ä¿í 55 100 55 100 110 100
Çóðàã 2.14.
Ýð¿¿ë ìýíäèéí õè ýýëèéã îéëãîìæòîé çààäàã ýñýõ
100
100 78.1
80
60 Òóðøèëòûí àíãè
40 Õÿíàëòûí àíãè
14.5
20 7.2
0 0
0
Îéëãîìæã¿é Îéëãîìæòîé Ìýäýõã¿é áàéíà
Ñóäàëãààíä õàðàãäñûí 89 % íü Ýð¿¿ë ìýíä õè÷ýýëèéã îéëãîìæòîé çààäàã ãýæ õàðèóëñàí.

21. Õ¿ñíýãò2.16.
Òóðøèëòûí àíãè Õÿíàëòûí àíãè Äóíäàæ
¹ Àñóóëò Õàðèóëò
Òîî Õóâü Òîî Õóâü Òîî Õóâü
Òåñòýýð
Òàíû ÝÌ-èéí 19±0.3 34.5 15±0.2 27.2 34 30.9
õè÷ýýëèéí ñýäâèéí
Àìààð
ä¿íã ÿìàðõóó 13±0.2 23.6 10±0.2 18.1 23 20.9
10 áàéäëààð ãàðãàâàë
Áè÷ãýýð 8±0.1 14.5 12±0.2 21.8 20 18.1
ñýòãýëä òàíü èë¿¿
Áèå
íèéöýõ âý? 15±0.2 27.2 18±0.3 32.7 33 30
äààëòààð
Ñóäàëãààíû ä¿í 55 100 55 100 110 100
Çóðàã 2.15.
ÝÌ-èéí õè ýýëèéí ñýäâèéí ä¿íã ÿìàð áàéäëààð ä¿ãíýõ
òàëààð òàíû ñàíàë
34.5 32.7
35 27.2 27.2
30 23.6 21.8
25 18.1
20 14.5
15 Òóðøèëòûí àíãè
10 Õÿíàëòûí àíãè
5
0
Òåñòýýð Àìààð Áè ãýýð Áèå
äààëòààð
Ýíäýýñ ¿çýõýä òóðøèëòûí àíãèéí îþóòàíóóä 19 áóþó 34.5% íü òåñòýýð ãýæ õàðèóëñàí áîë õÿíàëòûí
àíãèéí îþóòàíóóä íü 18 áóþó 32.7íü áèå äààëòààð ä¿ãí¿¿ëýõ ãýæ õàðèóëñàí áàéíà.
Õ¿ñíýãò 2.16.

22. Òóðøèëòûí àíãè Õÿíàëòûí àíãè Äóíäàæ
¹ Àñóóëò Õàðèóëò
Òîî Õóâü Òîî Õóâü Òîî Õóâü
Òàíä çààãäàæ áóé Òèéì
50±0.3 90.9 48±0.8 87.5 98 89
õè÷ýýë¿¿äýýñ
õàìãèéí ãîë, àìüäðàëä ¯ã¿é
11 1±0.01 1.8 4±0.07 6.64 5 4.5
õýðýãòýé õè÷ýýë ÝÌ-
èéí õè÷ýýë ãýäýãòýé Ìýäýõã¿é
4±0.07 7.2 3±0.03 5.8 7 6.3
òà ñàíàë íèéëýõ ¿¿? áàéíà
Ñóäàëãààíû ä¿í 55 100 55 100 110 100
Çóðàã 2.16.
Çààãäàæ áóé õè ýýëèéí äîòðîîñ àìüäðàë õýðýãòýé
õè ýýë ýð¿¿ë ìýíäèéí õè ýýë ãýäýãò ñàíàë íèéöýõ ¿¿
90.9 87.5
100
Òóðøèëòûí àíãè
50
1.8 6.64 7.2 5.8 Õÿíàëòûí àíãè
0
Òèéì ¯ã¿é Ìýäýõã¿é
Ýíäýýñ õàðàõàä 89% íü ýð¿¿ë ìýíäèéí õè÷ýýë íü àìüäðàëä õýðýãòýé õè÷ýýë ãýæ õàðèóëñàí
.
Эрүүлмэндийнболовсролыгэзэмшүүлжбайгаабайдалтөлөв,
эрүүлмэндийнхичээлийнмэдлэг, чадвар,
дадлынтүвшингтанадахзорилгоорсурагчдындунддараахсудлагаа,
асуумжийгавчдүнгхаруулав /Хүснэгт 4/

23. ЭрүүлмэндийнболовсролынхэрэгцээгсудалсандүнХүснэгт2.17.
Òóðøèëòûí àíãè Õÿíàëòûí àíãè Äóíäàæ
¹ Ñýäâèéí íýð
Òîî Õóâü Òîî Õóâü Òîî Õóâü
1 Õàâäàð ºâ÷èí 2 3.7 2 3.8 4 3.6
2 Ýìèéí õýðýãëýý 3 5.6 7 13.2 10 8.6
3 Áýëãèéí çàí ¿éë 15 15.2 17 33.4 32 29
4 Æèðýìñëýëòýýñ õàìãààëàõ àðãóóä 17 30.2 36 65.1 53 41.8
5 Íÿðàé õ¿¿õäèéí àñàðãàà ñóâèëãàà 2 1.8 1 1.7 3 2.7
6 Õîðò çóðøèë, ìàíñóóðóóëàõ áîäèñ 20 36.6 22 44.5 42 38.1
7 Õîîë õ¿íñ çºâ õàäãàëàõ, áîëîâñðóóëàõ 8 14.7 3 4.8 11 10
8 Äàðàëò ºâ÷íèé òóõàé, ÿàãààä èõýñäýã
4 7.2 9 16 13 11.8
øàëòãààí
9 Ìàëààñ õ¿íä õàëäâàðëàäàã õàëäâàðò
1 2.8 9 17.4 10 9
ºâ÷èí
10 Ñòðåññ 9 15.7 18 11.1 27 24.5
11 Òóðàõ àðãà 2 4.2 5 9.05 7 6.3
12 Ýëýã, Ẻð, äîòîð ýðõòýíèé òóõàé 8 15.2 3 5.9 11 10
13 Áàéãàëü îð÷íû íºëºº õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä
1 0.7 2 3.1 3 2.7
íºëººëºõ
14 Äàñãàë õºäºë㺺í àýðîáåê 1 2.3 1 1.3 2 1.8
15 Áàìáàé áóë÷èðõàé 1 1.1 3 5.9 4 3.6
16 Ìýðãýæëèéí ºâ÷íèé òàëààð 5 9.1 38 68.2 43 39
17 Àíõíû ò¿ðãýí òóñëàìæ 15 27.6 23 42 38 38
18 Óëàìæëàëò àíàãààõ óõààí 1 0.4 3 1.7 4 3.6
Ýð¿¿ë ìýíä õè÷ýýëèéí õýðýãöýýã ñóäëàæ ¿çýõýä æèðýìñëýëòýýñ õàìãààëàõ àðãà ãýæ 41.8% íü
õàðèóëñàí áàéãàà íü óã ñýäâýýð çààëãàõ èë¿¿ ñîíèðõîëòîé áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà.
Çóðàã.2.17.

24. Ýð¿¿ë ìýíä õè ýýëýýð ÿìàð ñýäâýýð õè ýýë
çààëãàõûã õ¿ñäýã
50 41.8 39 38.1 38
40 29 24.5
30
20 11.8 10 10 9 8.6 6.3 6.3
10 3.6 3.6 2.7 2.7 1.8
0
Ñóðãàëòûí äàðàà òóðøèëò áîëîí õÿíàëòèéí àíãèóäûí àìæèëò, ÷àíàðûã õàðèöóóëàí ¿çýõýä /
øàëãàëòààð /
Õ¿ñíýãò 2.18.
¹ Òóðøèëòûí àíãè Õÿíàëòûí àíãè Äóíäàæ
Ýð¿¿ë ìýíäèéí õè÷ýýëèéã Òîî Õóâü Òîî Õóâü Òîî Õóâü
òóðøèëò áîëîí õÿíàëòèéí Àìæèëò 55±1.0 100 48±0.8 87.7 103 93.6%
àíãèä õè÷ýýë çààñíû
äàðàà àâñàí àìæèëò,
÷àíàðûã õàðèöóóëàí ×àíàðòàé 50±0.9 90.3 42±0.7 76.2 92 83.6%
¿çýõýä
Çóðàã 2.18.

25. Ñóðãàëòûí äàðàà òóðøèëò áîëîí õÿíàëòûí àíãèéí
àìæèëò, àíàðûã õàðüöóóëæ ¿çýõýä
100 90.3
87.2
77.7
100
21.8 12.7
9.09
0 òóðøèëòûí àíãè
0
õÿíàëòûí àíãè
Òóðøèëòûí àíãèéí îþóòàíóóäûí àìæèëò 100% áàéõàä õÿíàëòûí àíãè îþóòàíóóä íü 87.7%-òàé,
÷àíàð íü òóðøèëòûí àíãè 90.% áàéõàä õÿíàëòûí àíãè 76.2% áàéãàà íü õè÷ýýëèéí àãóóëãà àðãà
ç¿éã ººð÷ëºõ õýðýãòýé áàéãàà íü õàðàãäëàà.
“Дархан-
ªргөө”ñургуулийнÌýðãýæëèéíанханшатныàíãèóäàäодооçààãäàæáàéãàà“Ýð¿¿ëìýíä”õè÷ýýë
èéíñýäýâ÷èëñýíòºëºâëºãºº
Õ¿ñíýãò ¹ 2.19.
Áàãö Áàãö
¹ Ñýäâèéí íýð Äýä ñýäýâ Öàã
öàã Ñåì Ëåêö Ëàá
Áîäèñûí ñîëèëöîî, åðºíõèé ç¿é
2 2
òîãòîë
Æèðýìñíèé ¿åèéí õîîëëîëò,
õóâöàñëàëò, õºäºë㺺í, 2 2
1 Ýð¿¿ë áèå 12 õÿíàëòàíä áàéõûí à÷ õîëáîãäîë
Çî÷ëîõ, çî÷ëóóëàõ ¸ñîíä
2 2
ñóðàëöóóëàõ
Ãîî ñàéõíû á¿òýýãäýõ¿¿í
¿éë÷èëãýýã ñîíãîæ
2 2
õýðýãëýõýä ø¿¿ìæëýëòýé
õàíäàõ
Àþóëã¿é ñåêñ áà ÁÇÕª,ÄÎÕ-ûí
4 2 2
òàëààð
2 Ýð¿¿ë 6 Èðýýä¿éí àìüäðàëàà òºëºâëºõ 2 2
õàðèëöàà Ãýðëýëò, ò¿¿íèé ¿¿ðýã,
2 2
õàðèóöëàãûã óõàìñàðëàõ
Ä¿ãíýëò õè÷ýýë-1 2 2
18 10 8

26. Дүн /цагаар/
Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí “Ýð¿¿ë ìýíä” õè÷ýýëèéí
агуулгын¿ëãýð÷èëñýíõ¿ðýýáîëîíìýðãýæëèéíñóðãóóëèéíîþóòíóóäààññóäàëãààãààðàâñàíñàíàë
ыг¿íäýñëýíöààøèäìýðãýæëèéíñóðãóóëüäçààõÝð¿¿ëìýíäõè÷ýýëèéíàãóóëãûí¿ëãýð÷èëñýíçàãâàð
Ìýðãýæëèéí 10 - ð àíãèóäàä
заахаарбэлтгэжбайгаа“Ýð¿¿ëìýíä”õè÷ýýëèéíñýäýâ÷èëñýíòºëºâëºãºº
Õ¿ñíýãò ¹2.20.
Áàã Áàãö öàã
Ñýäâèé
¹ ö Äýä ñýäýâ Öàã
í íýð
öàã Ëåêö Ñåì Ëàá
Õ¿íñíèé íîãîî òàðèõ, õýðýãëýõ, ñ¿¿ öàãààí
2 2
Ýð¿¿ë
1. èäýý áîëîâñðóóëàõ àðãàä ñóðàëöàõ
îð÷èí
6
Çîõèñòîé õîîëëîëò 2 2
Áàãà íàñíû õ¿¿õäèéã àñàð÷ õàìãààëàõ 2 2
Õàâäàð ºâ÷íººñ óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ 2 2
Óëàìæëàëò àíàãààõ óõààíû òóõàé 2 2
Àìèí äýì áóþó âèòàìèíû òóõàé 2 2
Öóñíû äàðàëò ò¿¿íèé ººð÷ëºëò,
2 2
óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ
Áàòàòãàë õè÷ýýë - 1 2 2
Ø¿ä ýð¿¿ë áîë áèå ýð¿¿ë áàéõûí ¿íäýñ 2 2
Ýð¿¿ë áèå
Ìàëààñ õ¿íä äàìæäàã ºâ÷ëºëèéí òàëààð 2 2
2. 30 Ìýðãýæëèéí ºâ÷ëºëèéí òàëààð 2 2
Óðüä÷èëàí ñýðãèéëýõ ¿çëýãèéí à÷
2 2
õîëáîãäîë
Èîä äóòëûí õàì øèíæ 2 2
Øèìýã÷ õîðõîéí òóõàé 2 2
Áèåèéí æèíãýý õÿíàõ 2 2
Àíõíû ò¿ðãýí òóñëàìæ 2 2
Áàãà íàñíû õ¿¿õäèéã àñðàõ 2 2
Áàòàòãàë õè÷ýýë - 2 2 2
Нийтцаг 36 16 20

27. Åðºíõèé áîëîâñðîëûí ñóðãóóëèéí Ýð¿¿ë ìýíä õè÷ýýëèéí ¿ëãýð÷èëñýí õ¿ðýý áîëîí
ìýðãýæëèéí ñóðãóóëèéí îþóòíóóäààñ ñóäàëãààãààð àâñàí ñàíàë äýýð ¿íäýñëýí öààøèä
ìýðãýæëèéí ñóðãóóëüä çààõ Ýð¿¿ë ìýíä õè÷ýýëèéí àãóóëãûí ¿ëãýð÷èëñýí çàãâàð
Ìýðãýæëèéí 11- ð àíãèóäàä îðîõ “Ýð¿¿ë ìýíä” õè÷ýýëèéí ñýäýâ÷èëñýí òºëºâëºãºº
Хүснэгт2.21.
ä/ä Ñýäâèéí íýð Áàãö Äýä ñýäýâ Öàã Áàãö
öàã Ñåì Ëåêö Ëàá
Áîäèñûí ñîëèëöîî, åðºíõèé ç¿é 2 2
òîãòîë
Æèðýìñíèé ¿åèéí õîîëëîëò,
õóâöàñëàëò, õºäºë㺺í, 4 2 2
õÿíàëòàíä áàéõûí à÷ õîëáîãäîë,
Ýð¿¿ë áèå -1
Àþóëã¿é ñåêñ áà ÁÇÕª, ÄÎÕ-
ûí òàëààð
1 12
Çî÷ëîõ, çî÷ëóóëàõ ¸ñîíä 2 2
ñóðàëöàõ
Ãîî ñàéõíû á¿òýýãäýõ¿¿í
¿éë÷èëãýýã ñîíãîæ, 2 2
õýðýãëýõýä ø¿¿ìæëýëòýé
õàíäàõ
Ä¿ãíýëò õè÷ýýë 2
Èðýýä¿éí àìüäðàëàà òºëºâëºõ 2 2
õàðèëöà
Ýð¿¿ë
Ãýðëýëò, ò¿¿íèé ¿¿ðýã, 2
2 6
à
õàðèóöëàãûã óõàìñàðëàõ
Ä¿ãíýëò õè÷ýýë-1 2
Ç¿ðõ, ñóäàñíû áîëîí àìüñãàëûí 2 2
ýðõòýí òîãòîëöîîíû á¿òýö, ¿éë
àæèëëàãààòàé òàíèëöàõ
Õàëäâàðò ºâ÷í¿¿ä òýäãýýðýñ 2 2
ñýðãèéëýõ
Ýð¿¿ë áèå-2
ͺõºí ¿ðæèõ¿éí áîëîí øýýñ
ÿëãàðóóëàõ ýðõòýí òîãòîëöîîíû 2 2
3 18
á¿òýö, ¿éë àæèëëàãààòàé
òàíèëöàõ
Ýìèéã çîõèñòîé õýðýãëýäýã 2 2
áîëîõ, ýìèéí õýðýãëýýíä
ø¿¿ìæëýëòýé õàíäàæ ñóðàõ
Ä¿ãíýëò õè÷ýýë-2 2
Çîõèîìîë àìüñãàë, ç¿ðõíèé