1. Дархан-Уул аймаг
Од цогцолбор сургууль
Бэлтгэсэн багш П. Даваахүү

2. Амьд организм хүн, амьтан, ургамал янз бүрийн
уусмалуудыг байнга хэрэглэж байдаг. Иймээс
уусмалын орчинг тодорхойлох аргын талаарх
ойлголтыг мэдэх хэрэгцээ гарч байдаг.
Уусмалын орчинг дараах аргуудаар тодорхойлдог.
Үүнд:

4. Практикт устөрөгчийн ионы концентрацийн хасах
зэрэгтэй тоогоор тооцоо хийхэд тохиромжгүй байдаг
тул уусмалын орчинг устөрөгчийн илтгэгч
хэмжигдэхүүнээр илэрхийлдэг. Устөрөгчийн илтгэгч
гэдэг нь устөрөгч ионы концентрацийн утгаас хасах
тэмдэгтэй арав суурьтай логарифм авсан утга
бөгөөд рн гэж тэмдэглэдэг.
PH>7
PH=7
PH<7 • ХҮЧИЛЛЭГ ОРЧИН

5. Ходоодны шүүс рн=1,7 Цус pн=7,4 Шүлс рн=6,8
Èõýâ ëýí õ¿íñíèé íîãîî, æèìñ öàãààí áóäàà, çàðèì ñîðòûí óëààí
áóóäàé íü ø¿ëòëýã îð èíã (рн=7-8) ¿¿ñãýäýã õ¿íñ þì. Èéì òºðëèéí
õ¿íñèéã èõýýð õýðýãëýâýë áèäíèé áèåèéí îð èí ñóë ø¿ëòëýã
õýâýýðýý áàéõ áîëíî. Õàðèí áèäíèé ìýäýõ âèòàìèí, ýðäñ¿¿ä, óóðàã,
ººõ òîñ àãóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿í íü èõýíõäýý õ¿ èëëýã îð èíòîé
(рн=5-6) áàéäàã áàéíà. ªºðººð õýëáýë,òýäíèéã èäñэíýýð áèäíèé áèå
äýõ ãèäðîêñèë èîíû õýìæýýã áóóðóóëäàã.
Áèäíèé ¿ñíèé îð èí ñóë õ¿ èëëýã (рн=5-6) áàéäàã áàéíà.
Ýíý ¿åäýý ¿ñ íü 纺ëºí, áàò áºõ áàñ ìýäýýæ ýð¿¿ë áàéäàã þì. Õàðèí
¿ñýý öýâýðõýí áàéëãàõûí òóëä õýðýãëýäýã øàìïóíèóäûí èõýíõ íü
ø¿ëòëýã îð èíòîé (рн=7-8) áàéäàã. Ш¿ëò íü ¿ñèéã ãýìòýýäýã
áîëîõîîð, áèä ¿ñýý óãààñíû äàðàà çààâàë äàõèí çàéëæ áàéõ ¸ñòîé.
¯ñíèé àíãèæðóóëàã èä íü ¿ñèéã õýâèéí, áàéõ ¸ñòîé îð èíä íü
ýðã¿¿ëýí îðóóëäàã. Èõýíõ ¿ñíèé àíãèæðóóëàã èä íü ¿ñýíä ¿ëäñýí
èë¿¿äýë ø¿ëòèéã ñààðìàãæóóëàõàä õ¿ðýëöýõ¿éö õýìæýýíèé
íèìáýãíèé õ¿ èë ãýõ ìýòèéí õ¿ ë¿¿äèéã àãóóëæ áàéäàã áàéíà.

6. Уусмалын орчинг илрүүлэгч буюу индикатор
бодисоор илрүүлж болдог. Дараах хүснэгтэнд
индикаторын өнгөний өөрчлөлтийг харуулав. Та
бүхэн сайн тогтоож нүдлээрэй.
Уусмалын орчин
саармаг
1 Лакмусын цаас шар улаан шар хөх
2 метилоранж Улбар шар Улаан шар шар
ягаан
3 фенолфталейн өнгөгүй өнгөгүй өнгөгүй Хөх
ягаан

7. Уусмалын орчинг тодорхойлох тооцоонд дараах томьѐог ашиглана.
1. Устөрөгчийн илтгэгч : рн = -lg [ H+]
2. Мөн гидроксид ионы концентрацийн утгаас хасах тэмдэгтэй арав
суурьтай логарифм авсан утга бөгөөд рон гэж тэмдэглэдэг.
рон= -lg [OH] рн+рон=14 байдаг.
3. Усны ионуудын үржвэр [ H+]*[ ОH-]=10 -14 байдаг.
Жишээ нь: Бодлого1: Уусмал дахь устөрөгч ионы концентраци нь
10 –3 м/л бол дараах даалгавруудыг гүйцэтгэнэ үү.
А. Уусмалын рн , орчинг тодорхойлно уу?
Б. Гидроксид ионы концентрацийг олно уу?
В. Индикаторын өнгөний өөрчлөлтийг тодорхойлоорой.
Бодолт:
а. рн=-lg 10 –3 м/л
рн=3 энэ уусмал хүчиллэг орчинтой байна.
б. [OH] = 10 -14 / [ H+] = 10 -14 / 10 –3 =10 -11 м/л
в.
лакмус метилоранж фенолфталейн
өнгөгүй

8. Бие дааж дараах бодлогуудыг бодоорой.
1. Хэрэв [ОН-] ионы концентраци (м/л) а. 4*10-10
б.1,6*10-13 устөрөгч ионы концентрацийг олоорой.
2. Хэрэв [Н+] ионы концентраци (м/л) а. 10-8 б.2*10-4 гидроксид
ионы концентрацийг олоорой.
3. Хэрэв [Н+] ионы концентраци (м/л) а. 10-5 б.2*10-7 уусмалын
орчин тодорхойлно уу.
4. Хэрэв [ОН-] ионы концентраци (м/л) а. 6,5*10-6 б.9*10-9
уусмалын орчин тодорхойлно уу.
5. Уусмалын рн=4 бол устөрөгч ионы концентрацийг олно уу.
6. Уусмалын рн=9 бол гидроксид ионы концентрацийг олно уу.
7. Уусмалын рон=8 бол устөрөгч ионы концентраци ба рн-ийг
олно уу.
8. 0,01м ба 0,05 м давсны хүчлийн (α=1) уусмалын рн ба рон-ийг
олоорой.