\'De band met een broer of zus is vaak heel bijzonder – al was het alleen al vanwege een gedeeld verleden. Hoe is het als deze bijzondere band - al dan niet onverwacht - door de dood wordt verbroken? ‘De afgelopen 22 jaar zijn er misschien 10 dagen geweest waarop ik niet aan mijn broer gedacht heb. Hij zit als het ware op mijn schouder.’

1. leef55:leef 24-11-2008 10:05 Pagina 8
leef! PERSOONLIJK
De band met een broer of zus is vaak heel bijzonder - al was het alleen al vanwege een gedeeld verleden. Hoe is
het als deze bijzondere band - al dan niet onverwacht - door de dood wordt verbroken? ‘De afgelopen 22 jaar zijn
er misschien tien dagen geweest waarop ik niet aan mijn broer gedacht heb. Hij zit als het ware op mijn schouder.’
Foto's: privé-bezit Hanneke van Vonderen
Verder leven
zonder broer of zus
Hoe ingrijpend het verlies van een broer of zus kan rouwenden. De omgeving vergeet vaak dat zij ook een
zijn, komt naar voren in het boek Rouw in de zijlijn verlies hebben geleden, en trouwens: de broers en
van Minke Weggemans dat november 2008 ver- zussen vergeten zichzelf ook vaak. Ieders aandacht
scheen. Hierin schrijven vrouwen over hun leven na de gaat in de eerste plaats toch uit naar de ouders, part-
dood van een broer of zus. Velen voelen nog altijd ner of kinderen van een overledene. Je ziet dat broers
veel liefde voor hun overleden broer of zus en uit de en zussen vaak pas na jaren beginnen te praten over
verhalen blijkt ook dat de omgeving niet altijd oog hun eigen verlies. Ik zou ze willen aanraden om vanaf
heeft voor hun verdriet. het begin af aan ook aandacht te schenken aan hun
Theologe en rouwdeskundige Minke Weggemans (62) eigen verdriet. Het is belangrijk dat hiervoor meer er-
komt zelf uit een gezin met tien kinderen. Vier broers kenning komt. Dus als er in je omgeving iemand een
en een zus zijn inmiddels overleden. Volgens Wegge- broer of zus verliest: ga ernaar toe als je iemand goed
mans is het verdriet van achterblijvende broers en zus- kent. Of schrijf een briefje. En blijf in gesprekken
sen vaak onzichtbaar voor de buitenwereld. ‘Zussen regelmatig de naam noemen van de overleden broer
en broers zijn in de praktijk eigenlijk tweederangs of zus.’
8 Tekst: Daan Westerink

2. leef55:leef 24-11-2008 10:05 Pagina 9
‘Ik heb heel lang geworsteld Informatie
Minke Weggemans heeft
met de vraag: waarom? sinds 1976 een eigen praktijk
Waarom hij? Waarom ik?’ en houdt zich bezig met ver-
lieservaringen en zingevings-
vragen. Ze zet zich de laatste
jaren specifiek in voor de
erkenning van het onderbe-
lichte rouwproces van vol-
wassen broers en zussen. Bij
uitgeverij Kok verscheen in
2005 haar bestseller Broeder-
ziel alleen (€ 15,50) over de
gevolgen van het verliezen
van een broer of zus.
Meer informatie
www.broederzielalleen.nl.
Vorige maand verscheen ook
Hanneke van Vonderen (46): bij uitgeverij Kok haar boek
Rouw in de zijlijn (€ 14,90)
‘We komen elkaar in een waarin voor de eerste keer
een groot aantal zussen aan
hiernamaals weer tegen’ het woord komt over het
verlies van hun broer of zus.
Hanneke van Vonderen is beleidsmedewerker langs het strand gelopen. Dat deed me goed.’
en moeder van twee dochters. Haar broer Ronnie ‘Rouwverwerking was er in die tijd niet of nauwelijks. Ik
kwam 22 jaar geleden om het leven bij een motor- vond veel steun bij een vrouw die kort daarvoor haar zus
ongeluk. Hij speelt nog steeds een grote rol in haar had verloren en ik had ook veel aan mijn vrienden. Al
leven. spraken we niet over mijn verlies, ze waren er altijd. Dat
‘Op 13 september 1986 reed Ronnie om half 9 was genoeg. Ik heb heel lang geworsteld met de vraag:
‘s avonds met zijn motor op een tweebaansweg richting waarom? Waarom hij? Waarom ik? Waarom moet mijn
Den Bosch. Van de andere kant kwam een stoet van vier moeder zoiets nog een keer meemaken? Zij had haar
auto's. Het regende dat het goot. De chauffeur van de eerste man ook al verloren aan een motorongeluk. Later
achterste auto vond het tempo te traag en haalde in, besefte ik: waarom zou het mij níet overkomen? Sinds-
ondanks een verbod. Halverwege zag hij ineens een dien worstel ik niet meer met die vraag.’
koplamp op zich af komen. Dat was Ronnie. De auto- ‘Ik heb twee prachtige dochters gekregen, maar het
mobilist heeft nog geprobeerd te remmen, maar uitein- besef dat zij hun oom nooit zullen leren kennen heeft
delijk is hij links de berm in geschoten, waar Ron ook lang pijn gedaan. Toen er een einde kwam aan mijn
naartoe reed in een poging de auto te ontwijken. Daar huwelijk was ik het liefst drie jaar onder de dekens
zijn ze tegen elkaar geknald. Ronnie was op slag dood.’ gekropen, zo ellendig voelde ik me. Maar op de heel
‘Ik zat op dat moment met vrienden in een Grieks moeilijke momenten dacht ik ook: “De dood van onze GRATIS
restaurant in Amersfoort. Ineens voelde ik een scherpe Ron ben ik te boven gekomen. Dus deze gebeurtenis Leef! geeft i.s.m. uitgeverij
pijn achter in mijn nek die helemaal naar boven in mijn kan mij er niet onder krijgen.” Zo heeft mijn broer me Kok tien exemplaren weg van
hoofd schoot. De pijn bleef zeuren en dat vreemde na zijn dood in zekere zin nog geholpen.” Rouw in de zijlijn. Wilt u kans
gevoel bleef nog een uur of twee aanhouden. Na het ‘Ik heb mijn broer het ergste gemist toen mijn moeder maken op dit boek? Mail of
etentje bleven we allemaal bij een vriendin slapen. De op haar sterfbed lag. Daar sta je dan, als enig kind. schrijf dan voor 1 februari
volgende ochtend ging de telefoon. Ronnie was ver- Hoewel ze niet duidelijk meer praatte, kon ik haar heel 2009 naar Leef!, Postbus
ongelukt. Ik heb nog gevraagd of hij in coma lag, maar goed verstaan toen ze zei: “Waarom komt onze Ronnie 13093, 3507 LB Utrecht,
op hetzelfde moment wist ik dat dit niet zo was. De pijn nou niet?” Ik vond het moeilijk maar tegelijkertijd ook leef@serviceapotheek.nl o.v.v.
die ik voelde op het moment dat hij stierf is voor mij een heel rustgevend om haar te vertellen dat ze Ronnie Rouw in de zijlijn.
teken dat hij in zijn laatste ogenblikken nog aan mij gauw terug zou zien. Zo voelde ik dat echt. In de afge-
gedacht heeft.’ lopen 22 jaar zijn er misschien 10 dagen geweest
Oproep
‘De eerste tijd na zijn overlijden was ik intens verdrietig. waarop ik niet aan hem gedacht heb. Hij zit als het ware
Ik dacht dat ik hem overal tegenkwam, in iedere jongen op mijn schouder. Ik kan nu zonder verdriet aan hem Minke Weggemans zoekt
met zwart haar zag ik hem. Alsof er niks gebeurd was, denken. Hoewel ik niet gelovig ben, ben ik er heilig van mannen die willen schrijven
ben ik toch weer gaan werken. Dat brak me al snel op. overtuigd dat wij elkaar in het hiernamaals weer tegen- over het verlies van hun broer
Na zes weken ben ik ingestort. Tijdens een logeerpartij komen.’ of zus. Meer informatie:
bij een oom en tante in Den Haag heb ik alleen maar info@broederzielalleen.nl.
9

3. leef55:leef 24-11-2008 10:06 Pagina 10
leef! PERSOONLIJK
Antje Monteiro (39): ‘Wij vormen
samen nog steeds een klavertje vier’
Foto: Ron Tetteroo
Antje Monteiro is zangeres en musicalster en dat met zijn allen hadden besproken. Ik deed alles op
moeder van tienerdochter Romy. Ze speelde gevoel, het was gewoon vier dagen lang knallen. De
hoofdrollen in de diverse musicals en presen- pastoor vroeg op een gegeven moment: “Wanneer ga
teerde op televisie programma's als ‘Het gevoel jij nou eens rouwen?” Ik zei toen: “Na de begrafenis
van’ en ‘100% Antje’. Ruim een jaar geleden heb ik daar de rest van mijn leven voor.” Mijn ene
overleed Antjes zus Marina op 42-jarige leeftijd broer heeft alle zakelijke dingen op zich genomen,
heel plotseling aan de gevolgen van een her- mijn andere broer heeft een warm en koud buffet
senbloeding. geregeld met prachtig wit gedekte tafels en grote
‘Op 30 augustus was het een jaar geleden dat Marina vazen met tulpen. Marina's lievelingsbloemen. Het
overleed. De avond tevoren heb ik haar dochters, een was mooi en chique. Het mooiste buffet dat ik ooit
meisje van 15 en een tweeling van 9, uitgenodigd bij gezien heb.’
mij te slapen. Ik wilde bij ze zijn als ze op hun moeders ‘Samen met mijn moeder en broers zorgen we zo
sterfdag wakker werden. 's Ochtends hebben we met goed mogelijk voor de meiden. Marina komt iedere
zijn viertjes in bed over Marina gepraat. Jongens, wat dag wel een keertje ter sprake. Ik ben heel trots op ze.
een moeilijke dag was het. Maar wat is het fijn dat we De tweeling doet het goed op school, zij hebben nog
elkaar hebben.’ geen extra hulp nodig. Marina’s oudste dochter Laura
‘Mijn broers Wim en Roland en mijn zus Marina en ik heeft wel een tijdje hulp bij haar rouwverwerking ge-
zijn heel close opgegroeid. Onze band is uniek. Wij had. Zij was erbij toen haar moeder die bloeding
vieren zijn ieder een touw en samen vormen we een kreeg. Dat was heel heftig voor haar. Net als mijn
sterke kabel. We noemden onszelf een klavertje vier. dochter Romy heeft ze een lastige leeftijd. Ze praten
Marina's dood heeft daar niets aan veranderd. Er is dan niet meer zo graag over hun gevoelens, en Laura
geen blaadje af. Ze blijft onderdeel van ons gezin. We wilde ons niet lastig vallen met haar verdriet. Nu gaat
zijn opgegroeid in een woonwagen, ik denk dat we het weer goed met haar.’
daardoor zo close zijn. Marina woonde met haar drie ‘In het voorjaar komt mijn eerste Nederlandstalige
dochters naast mij en mijn broer. Mijn moeder album uit. Hierop staat het nummer Ineens, dat gaat
Uit: ‘Ineens’ woonde tegenover ons. Marina was er altijd voor over de dood van Marina. Tony Neef, een goede
Ineens, als donderslag iedereen. Ze steunde me overal in en ging vaak mee vriend van mij, heeft het geschreven. Ik heb alleen
bij heldere hemel naar optredens en opnamen.’ maar zitten janken toen ik de tekst las. Vooral het
ben ik het kwijt, ‘Marina zat op 29 augustus 2007 ‘s avonds met haar zinnetje “Ineens ben ik het kwijt, de vanzelfsprekend-
de vanzelfsprekendheid oudste dochter Laura te kletsen op bed terwijl haar heid” raakte me diep. Marina was er altijd en ik heb
tweelingdochters aan het badderen waren. Ze gaf aan altijd gedacht dat we later samen in een bejaarden-
dat ze niet goed werd en viel weg. Laura is ons gaan huisje zouden zitten. Ze was een bepaald deel van
Antjes Nederlandstalige album
halen en vervolgens is Marina met de ambulance naar mezelf, we waren één. Iedere ochtend steek ik een
met het nummer ‘Ineens’, komt
het ziekenhuis gebracht. Daar bleek dat ze een her- kaarsje aan bij haar foto en die kaars brandt tot ik
in het voorjaar van 2009 uit.
senbloeding had gehad. Ze lag in coma en volgens de weer ga slapen. Marina zorgt ervoor dat er niets
‘100% Antje’ wordt iedere
artsen was ze hersendood. Ik kon er met mijn verstand misgaat met de kaars, daar ben ik zeker van.’
zondag uitgezonden bij RTV
niet bij. Ik heb tegen die arts gezegd: “We laten ‘Door de dood van Marina is de piek eraf, die piek van
Utrecht
Marina aan de apparaten liggen tot wij eraan toe zijn geluk zal ik nooit meer bereiken. Ik besef nu dat mij
om afscheid te nemen.” Zo had ik het ‘t liefste ge- ook kan overkomen wat een ander overkomt. Je kunt
daan. Marina verzorgen zoals zij altijd voor ons zorgde van het ene op het andere moment alles wat vanzelf-
en heel langzaam afscheid van haar nemen. Maar dat sprekend is verliezen. Hierdoor ben ik veel emotioneler
kon natuurlijk niet. Ze stierf een paar uur later. Op 30 geworden. Bezorgder ook om Romy en om mijn
augustus 2007, ze was 42 jaar oud. Laura en ik heb- familie.’
ben Marina samen met mijn schoonzus en een goede ‘Een paar dagen na Marina’s dood zaten we met zijn
vriendin gewassen, aangekleed en verzorgd. Ze was allen bij de Griek te eten. We hebben toen ondanks
zo mooi, ik heb dat nog nooit eerder gezien. Tot de ons verdriet zo enorm gelachen. Ik kreeg er een heel
begrafenis ben ik zoveel mogelijk bij Marina geweest. warm gevoel door en wist: “We overleven het wel,
Iedere dag heb ik haar make-up en haar bijgewerkt. Ik want we kunnen nog lachen.” Een gezin dat bij de
ben zo blij dat ik bij haar kon zijn en haar aan mocht pakken neer gaat zitten zijn we nooit geweest. De
raken.’ dood van mijn zus is een litteken op mijn ziel, maar
‘De kerkdienst, de toespraak van de pastoor, het gos- het geluk is er ook nog. Dat geeft me kracht.’
pelkoor, de muziek, wat er gezegd werd - ik vond dat Antje Monteiro wilde liever nog geen jeugdfoto’s of
ik het aan Marina verplicht was om alles perfect te foto’s van Marina bij het interview geplaatst zien.
regelen. De begrafenis is helemaal gegaan zoals we Vanzelfsprekend respecteren wij deze wens.
10