1. H KA£HMEPINH
E¶TA HMEPE™
KYPIAKH 23 A¶PI§IOY 2000
2-32 A º I E P ø M A
Mινωιτ ν και
ΜΙΝΩΙΚΗ
ΚΑΙ
MΥΚΗΝΑΪΚΗ
ΔΙΑΤΡΟΦΗ
Mινωιτ ν και Mυκηνα ων
γε σεις
Tης ¶¤Á΢˜ KÔ˘ÓÂÓ¿ÎË
Oταν η αρχαιολογ α
συναντ τις θετικ ς επιστ μες
Tων Holley Martlew
°ÈÒÚÁÔ˘ T˙‰¿ÎÈ
Tι τρωγαν οι Mινω τες
και οι Mυκηνα οι
Tου Curt W. Bec
Xημικ αποκρυπτογρ φηση
μαγειρικ ν μυστικ ν
Tου δρος John Evans
Kρασ ρετσιν το
Tου δρος Patrick E. McGovern
Tα ζ α στη διατροφ
των Mινωιτ ν
και των Mυκηνα ων
Tης ¢‹ÌËÙÚ·˜ M˘ÏˆÓ¿
Mπαχαρικ και αρωματικ
Tης AÓ¿ÁÈ·˜ ™·Ú¿ÎË
Aρωματικ και φαρμακευτικ
λαια
Tης M·Ú›·˜ AÓ‰Ú·‰¿ÎË-BÏ·˙¿ÎË
Διατροφ και ασθ νειες
Tης EϤÓ˘ ¶·Ï·ÈÔÏfiÁÔ˘
Φαρμακευτικ φυτ
Tου δρος Robetr Arnott
EÍÒÊ˘ÏÏÔ
IÂÚ›˜ ÚÔÛʤÚÔ˘Ó ˙Ò· Û ıÂÔ-
ÔÈË̤ÓÔ ÓÂÎÚfi. §ÂÙÔ̤ÚÂÈ· ·-
Ú¿ÛÙ·Û˘ ·fi ÙË ™·ÚÎÔÊ¿ÁÔ Ù˘
AÁ›·˜ TÚÈ¿‰·˜. YÛÙÂÚÔÌÈÓˆÈ΋ II-
III ÂÚ›Ô‰Ô˜, ÂÚ. 1400 .X.
(HÚ¿ÎÏÂÈÔ, AÚ¯·ÈÔÏÔÁÈÎfi MÔ˘-
Û›Ô).
T A TE§EYTAIA XPONIA, ̤ۈ ΢ڛˆ˜ Ù˘ Û˘Ó¯Ҙ ·Ó·-
Ù˘ÛÛfiÌÂÓ˘ Ù¯ÓÔÏÔÁ›·˜, Ì·ı·›ÓÔ˘Ì fiÏÔ Î·È Â-
ÚÈÛÛfiÙÂÚ· ÁÈ· ÙÔ Ò˜ ˙Ô‡Û·Ó ÔÈ ·Ú¯·›ÔÈ EÏÏËÓ˜.
AÓ ˘¿Ú¯ÂÈ ÙfiÛË ÂÚȤÚÁÂÈ· ÁÈ· ÙË ˙ˆ‹
ÙÔ˘˜, Â›Ó·È ÁÈ·Ù› ·Ú‹Á·Á·Ó ÔÏÈÙÈÛÌfi,
Ó‹˜ ¯Ú‹Û˘, Ò˜ Û˘ÌÂÚÈʤÚÔÓÙ·Ó ÛÙËÓ Î·ıËÌÂÚÈÓ‹
ÙÔ˘˜ ˙ˆ‹;
K·ıÒ˜ ÂÍÂÏ›ÛÛÂÙ·È Ë ¤Ú¢ӷ Î·È Ë Ù¯ÓÔÏÔÁ›·, ηıÒ˜
Ë ‚ÈÔ˚·ÙÚÈ΋ ‰È¢ڇÓÂÈ Û˘Ó¯Ҙ ÙÔ˘˜
ÔÚ›˙ÔÓÙ¤˜ Ù˘ Â›Ó·È Ê˘ÛÈÎfi Ë ÂÚȤÚÁÂÈ·
ı·˘Ì·ÛÙfi ·ÎfiÌË Î·È Û‹ÌÂÚ·, ÁÈ·Ù› Ë ˙ˆ‹ Eπιμ λεια αφιερ ματος: Ó· ÂÍ¿ÙÂÙ·È fi¯È ÌfiÓÔ ÚÔ˜ ÙÔ Ì¤ÏÏÔÓ
ÙÔ˘˜ ‰ÂÓ ÌÔÈ¿˙ÂÈ Ì ÙË ‰È΋ Ì·˜ ¤ÛÙˆ ÎÈ
·Ó ηÙÔÈÎԇ̠ÛÙÔ˘˜ ›‰ÈÔ˘˜ ¯ÒÚÔ˘˜, ÎÙ›-
¶E°KY KOYNENAKH ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ. ¶Ò˜ ˙Ô‡Û·ÓÒ˜
ÙÔ› ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ; TÈ ¤ÙÚˆÁ·Ó, ÙÈ Î·È
·˘-
˙Ô˘Ì Û›ÙÈ· ¿Óˆ ÛÙ· ÂÚ›È· ÙˆÓ ‰È- Ì·Á›Ú¢·Ó, ÙÈ ¤ÈÓ·Ó, ÔÈ· ‹Ù·Ó Û˘ÓÔ-
ÎÒÓ ÙÔ˘˜, ·Ó·Î·Ï‡ÙÔ˘Ì ٷ ·ÔÌÂÈÓ¿ÚÈ· ÙÔ˘˜ ۯ‰fiÓ ÏÈο Ë ‰È·ÙÚÔÊ‹ ÙÔ˘˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÔÈ ÂÈÙÒÛÂȘ Ù˘ ÛÙËÓ
Yπε θυνη «Eπτ Hμερ ν» Û οı ‚‹Ì· Ì·˜. ¶Ò˜ ‹Ù·Ó ·Ï‹ıÂÈ· ÔÈ ·Ú¯·›ÔÈ EÏÏË- ˘Á›· Î·È ÙË ÁÂÓÈÎfiÙÂÚË ‰È·‚›ˆÛ‹ ÙÔ˘˜; KÈ ·ÎfiÌË: TÈ Â›-
E§EY£EPIA TPA´OY Ó˜; ¶¤Ú· ·fi ÙÔÓ ÔÏÈÙÈÛÌfi Ô˘ ¿ÊËÛ·Ó ›Ûˆ ÙÔ˘˜, Ù· ‰Ô˘˜ È·ÙÚÈ΋ ›¯·Ó ·Ó·Ù‡ÍÂÈ; XÂÈÚÔ˘ÚÁÔ‡Û·Ó ÙÔ˘˜
ÁÚ·Ù¿ ΛÌÂÓ·, Ù· ÎÙ›ÛÌ·Ù·, Ù· ·ÓÙÈΛÌÂÓ· ηıËÌÂÚÈ- ÙÚ·˘Ì·Ù›Â˜ ÙÔ˘˜ Î·È ÙÈ ÂÚÁ·Ï›· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ó; ¶Ò˜
2 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0

2. Mυκηνα ων γε σεις
Õ Λεπτομ ρεια τοιχο-
γραφ ας απ το Θρη-
σκευτικ K ντρο των
Mυκην ν, με παρ -
σταση θε τητας που PΠ λινο κ πελλο με ελι ς
κρατ ει θυσ νους δη- απ το μινωικ αν κτορο της
μητριακ ν, 13ος αι. Z κρου. Γ ρω στο 1450 π.X.
π.X. (Aρχαιολογικ (Mουσε ο Hρακλε ου).
Mουσε ο Nαυπλ ου).
Û·Ó Î·È ‰ËÌÈÔ‡ÚÁËÛ·Ó ÙËÓ ›‰È· ÂÔ¯‹. T· ‰ÂÈÍ·Ó fiÙÈ
·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ·˘Ù‹˜ Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ ·ÚÔ˘- ÔÈ ¿ÓıÚˆ-
ÛÈ¿ÛÙËÎ·Ó Û ¤ÎıÂÛË Ô˘ ÊÈÏÔÍÂÓ‹ıËΠÔÈ Ù˘
ÛÙÔ AÚ¯·ÈÔÏÔÁÈÎfi MÔ˘ÛÂ›Ô Ù˘ Aı‹Ó·˜ ÌÂ Û˘ÁÎÂÎÚÈ-
Ù›ÙÏÔ «MÈÓˆÈÙÒÓ Î·È M˘ÎËÓ·›ˆÓ Á‡ÛÂȘ». ̤Ó˘ ÂÔ-
MÈ· ¤ÎıÂÛË Ô˘ Û˘ÁΤÓÙÚˆÛ Ï‹ıÔ˜ Îfi- ¯‹˜ ÙfiÛÔ
ÛÌÔ˘, ·Ú·Ù¿ıËÎÂ Ë ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· Ù˘, ÂÓÒ ÛÙËÓ KÚ‹ÙË
Û‡ÓÙÔÌ· ÚÔÁÚ·ÌÌ·Ù›˙ÂÙ·È Ó· ÌÂÙ·ÊÂÚı› fiÛÔ Î·È ÛÙȘ
ÛÙÔ AÚ¯·ÈÔÏÔÁÈÎfi MÔ˘ÛÂ›Ô ÙÔ˘ PÂı‡ÌÓÔ˘, M˘Î‹Ó˜ ·ÎÔÏÔ˘-
·ÊÔ‡ ÔÏÏ¿ ·fi Ù· Â˘Ú‹Ì·Ù· Ô˘ ÂÚÈÏ‹- ıÔ‡Û·Ó ÌÈ· ‰›·ÈÙ·
ÊıËÛ·Ó ÛÙËÓ ¤Ú¢ӷ ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·È ·fi ÏÔ‡ÛÈ· Û ÚˆÙ½Ó˜. H ıÂ-
ÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ ÙˆÓ AṲ́ӈÓ, ÙÔ˘ X·Ì·Ï¢ÚÈ- ˆÚ›· fiÙÈ ¤ÙÚˆÁ·Ó ÎÚ¤·˜ ÌfiÓÔ ÛÙȘ ÁÈÔÚÙ¤˜ Î·È ÙȘ ·Ú-
Ô‡ ·ÏÏ¿ Î·È ·fi Ù· X·ÓÈ¿, ÙËÓ ·Ú¯·›· K˘- Á›Â˜ ηٷÚÚ›ÊıËÎÂ. I‰È·›ÙÂÚ· ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË Ù˘
‰ˆÓ›·. KÚ‹Ù˘ ‰È·ÈÛÙÒıËΠ˘„ËÏ‹ ÂÚÈÂÎÙÈÎfiÙËÙ· ÎÚ¤·-
ÙÔ˜ ÛÙË ‰›·ÈÙ· ÙfiÛÔ ÙˆÓ ÏÔ˘Û›ˆÓ fiÛÔ Î·È ÙˆÓ ÊÙˆ-
TÔÏÌËÚ¤˜ ȉ¤Â˜ ¯ÒÓ. AӷηχÊıËÎÂ, Â›Û˘, Ë Û¯¤ÛË ÙÔ˘˜ Ì ÙËÓ
ÂÏÈ¿, Ë ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘ ÂÏ·ÈfiÏ·‰Ô˘, ‰È·ÊfiÚˆÓ ·ÚˆÌ·ÙÈ-
TÔ ÈÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÛÙÔÈ¯Â›Ô ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÎÒÓ Ê˘ÙÒÓ ÛÙËÓ ÙÚÔÊ‹ ÙÔ˘˜, Ë ·Ú·ÁˆÁ‹ ÈÚȉÂÏ·›-
¤Ú¢ӷ˜ Â›Ó·È fiÙÈ ·Ó·˙ËÙ‹ıËÎ·Ó ÔÚÁ·ÓÈο Ô˘ Î·È ¿ÏÏˆÓ ÔχÙÈÌˆÓ ·ÚˆÌ·ÙÈÎÒÓ ˘ÏÒÓ.
˘ÔÏ›ÌÌ·Ù· Û ̷ÁÂÈÚÈο Î·È ¿ÏÏ· Û·Ë,
Û ÔÛÙ¿ ·ÓıÚÒˆÓ ‹ ˙ÒˆÓ Ô˘ ›¯·Ó Ì›- ¶ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌfi˜ ÙÔ˘ DNA
ÓÂÈ ı·Ì̤ӷ ÛÙÔ ¯ÒÌ· ÁÈ· ÙÚÂȘ ‹ Ù¤ÛÛÂÚȘ
¯ÈÏÈ¿‰Â˜ ¯ÚfiÓÈ·. TÔ ÂÁ¯Â›ÚËÌ· ÌÔÚ› Ó· EÎÏËÍË Î·Ù¤Ï·‚ ÙÔ˘˜ ·Ú¯·ÈÔÏfiÁÔ˘˜ fiÙ·Ó ‰È·È-
‹Ù·Ó ÙÔÏÌËÚfi ·ÏÏ¿ ÙÂÏÈο ‹Ù·Ó ·Ô‰ÔÙÈ- ÛÙÒıËΠfiÙÈ ÔÈ Î¿ÙÔÈÎÔÈ ÙˆÓ AÚÌ¤ÓˆÓ Î·Ù¿ ÙËÓ Â-
Îfi. M¤Û· ·fi ·˘Ù‹Ó ÙËÓ ¤Ú¢ӷ Ô˘ ‰È‹Ú- Ú›Ô‰Ô 1390- 1190 . X. ‰ÂÓ ¤ÙÚˆÁ·Ó „¿ÚÈ·. K·È ‚¤-
ÎÂÛ ÂÚ›Ô˘ ÙÚ›· ¯ÚfiÓÈ· ¤ÁÈÓ ÁÈ· ÚÒÙË ‚·È·, Ë ·Ó¿Ï˘ÛË ÙˆÓ ÔÛÙÒÓ ÚÔ¯ÒÚËÛ ÛÙÔÓ ÚÔÛ-
ÊÔÚ¿ ÁÓˆÛÙfi ÙÔ ·ÎÚÈ‚¤˜ ÂÚȯfiÌÂÓÔ ÂÓfi˜ ‰ÈÔÚÈÛÌfi ÙÔ˘ DNA ÙˆÓ Û˘ÁÎÂÎÚÈÌ¤ÓˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ.
ÌÈÓˆÈÎÔ‡ Ì·ÁÂÈÚÈÎÔ‡ ·ÁÁ›Ԣ. M¤¯ÚÈ ÙfiÙ ¶ÚfiÁÚ·ÌÌ· Ô˘ Û˘Ó¯›˙ÂÙ·È, ‰ÈÂÚ¢ÓÒÓÙ·˜ ÙËÓ È-
ηÓ›˜ ‰ÂÓ ÌÔÚÔ‡Û ӷ ··ÓÙ‹ÛÂÈ Ì ÂÈ- ı·ÓfiÙËÙ· ·Ó ÔÈ ÛËÌÂÚÈÓÔ› οÙÔÈÎÔÈ Ù˘ KÚ‹Ù˘ ÌÔ-
ÛÙËÌÔÓÈ΋ ‚‚·Èfi- ÚÔ‡Ó Ó· Û˘Ó‰ÂıÔ‡Ó
ÙËÙ· ÙÈ ÂÚÈ›¯Â ÙÔ Ì ÙÔ˘˜ MÈÓˆ›Ù˜,
Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ ·Á-
Á›Ô. TÒÚ· È· ›-
¶ÚˆÙÔÔÚȷ΋ ÔÏ˘ÂÈÛÙËÌÔ- ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ Ì¤Ûˆ
Ù˘ ÌËÙÚÈ΋˜ ÁÚ·Ì-
Ó·È Û›ÁÔ˘ÚÔ fiÙÈ ÓÈ΋ ¤Ú¢ӷ ·ÔηχÙÂÈ Ó¤· Ì‹˜. A˘Ùfi ¿ÏψÛÙÂ
‹Ù·Ó ¤Ó· ÎÔÈÓfi Ì·- ı· ‹Ù·Ó Î·È ÙÔ ÛË-
ÁÂÈÚÈÎfi Û·Ԙ, ÛÙÔȯ›· ÁÈ· ÙË ‰È·ÙÚÔÊ‹, ÙȘ Ì·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔ ·Ú¯·È-
ÂÓÒ Î¿ÔÈÔ ¿ÏÏÔ
‚‚·ÈˆÌ¤Ó· ÂÚÈ›-
·Ûı¤ÓÂȘ, Ù· Ê·Ú̷΢ÙÈο ÔÏÔÁÈÎfi ‡ÚËÌ·.
EÂÎÙ¿ıËÎÂ, ·Îfi-
¯Â ÎÚ·Û› Ì ÚËÙ›ÓË Ê˘Ù¿ Î·È ÙË ¯ÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋ ÌË, ÛÙȘ ·Ûı¤ÓÂȘ
Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· ÎÚ·Û› Ô˘ ¤·Û¯·Ó ·ÏÏ¿
ÂÂÍÂÚÁ·Ṳ̂ÓÔ ÌÂ Î·È ÛÙËÓ È·ÙÚÈ΋
Á›ÓÔÓÙ·Ó ·˘Ù¤˜ ÔÈ ÂÁ¯ÂÈÚ‹ÛÂȘ; TÈ Â›‰Ô˘˜ ·Ó·ÈÛıËÙÈ- ÚËÙ›ÓË ‡ÎÔ˘. EÙÛÈ, ·Ôη- Ô˘ ÂÊ¿ÚÌÔ˙·Ó ›ÙÂ
ο Ê¿Ú̷η ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ó; χÊıËΠfiÙÈ Ë ÚÂÙÛ›Ó· ‹Ù·Ó ÁÓˆÛÙ‹ ÛÙËÓ EÏÏ¿‰· ÙË Ê·Ú̷΢ÙÈ΋ ›Ù ÙË ¯ÂÈÚÔ˘ÚÁÈ΋.
™¯Â‰fiÓ fiÏ· ·˘Ù¿ Ù· ÂÚˆÙ‹Ì·Ù· ··ÓÙÒÓÙ·È ÛÙËÓ ·fi ÙËÓ ÂÔ¯‹ ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡. EȂ‚·ÈÒıËÎÂ, Â›Û˘, TÔ˘˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔ‡˜ ÙÔÌ›˜ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ – ÌÂ
¤Ú¢ӷ Ô˘ ÍÂΛÓËÛ·Ó ÔÈ ·Ú¯·ÈÔÏfiÁÔÈ °È¿ÓÓ˘ T˙Â- Ë ·ÚÔ˘Û›· ˘‰ÚÔÌÂÏÈÔ‡, Ì‡Ú·˜ Î·È ÎÚ·ÛÈÔ‡ Û ÍÂ- ÙË Û˘ÓÂÚÁ·Û›· ÙˆÓ °È¿ÓÓË T˙‰¿ÎÈ Î·È Holley
‰¿ÎȘ Î·È Holley Martllew. ¢˘Ô ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜ Ô˘ ¯ˆÚÈÛÙ¿ ·ÁÁ›· Î·È ıˆڋıËΠÈı·Ó‹ Ë ‡·ÚÍË Martlew- ÂȉÈÒÎÂÈ Ó· ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÂÈ ÙÔ ·ÊȤڈ̷
‰Ô‡Ï„·Ó Ì ÌÔÓ·‰ÈÎfi ÙÚfiÔ –Ì ÙË Û˘Ì‚ÔÏ‹ ‰Âο- ÂÓfi˜ ·Ó¿ÌÈÎÙÔ˘ ÔÙÔ‡ Ô˘ ·Ú·ÁfiÙ·Ó Ì ˙‡ÌˆÛË. ÙˆÓ «EÙ¿ HÌÂÚÒÓ». M¤Û· ·fi ΛÌÂÓ· ·Ú¯·ÈÔÏfi-
‰ˆÓ ¿ÏÏˆÓ ÂÈÛÙËÌfiÓˆÓ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÒÓ ÂȉÈÎÔÙ‹- EÓÙ˘ˆÛȷ΋ fï˜ Â›Ó·È Î·È Ë ÚˆÙÔÔÚȷ΋ ÁˆÓ Î·È ÂȉÈÎÒÓ ÂÈÛÙËÌfiÓˆÓ, EÏÏ‹ÓˆÓ, AÁÁÏˆÓ Î·È
ÙˆÓ– Î·È Î·Ù¿ÊÂÚ·Ó Ó· Ú›ÍÔ˘Ó ¿ÏÂÙÔ Êˆ˜ ÛÙËÓ Î·- ¤Ú¢ӷ Ô˘ ¤ÁÈÓ Ì «·Ó¿Ï˘ÛË ÛÙ·ıÂÚÒÓ ÈÛÔÙfiˆÓ» AÌÂÚÈηÓÒÓ, ηٷÁÚ¿ÊÂÙ·È Ë ÔÚ›· Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ ·Ï-
ıËÌÂÚÈÓ‹ ˙ˆ‹ Î·È ÙË ‰È·‚›ˆÛË ÙˆÓ MÈÓˆÈÙÒÓ Î·È Û ÛÎÂÏÂÙÈÎfi ˘ÏÈÎfi Ô˘ ·ÓÙÏ‹ıËΠ·fi ÓÂÎÚÔÙ·- Ï¿ Î·È Ù· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù¿ Ù˘, Ù· ÔÔ›· ‰›ÓÔÓÙ·È ÌÂ
ÙˆÓ M˘ÎËÓ·›ˆÓ. °È·Ù› ÙˆÓ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӈÓ; °È·Ù›, ÊÂ›Ô Ù˘ YÛÙÂÚÔÌÈÓˆÈ΋˜ ÂÔ¯‹˜ ÛÙÔ˘˜ AṲ́ÓÔ˘˜ ÁÏ·Ê˘Úfi ÙÚfiÔ, ¤ÙÛÈ Ô˘ Ó· Á›ÓÔÓÙ·È Â˘Ú¤ˆ˜ ηٷ-
·˘ÙÔ‡˜ ·Ú¯Èο ÂÚȤϷ‚Â Ë ¤ÚÂ˘Ó·Ø ·˘ÙÔ‡˜ Ô˘ ¤˙Ë- ÙÔ˘ PÂı‡ÌÓÔ˘ ·fi 227 ı·Ï·ÌˆÙÔ‡˜ Ù¿ÊÔ˘˜. H ¤Ú¢- ÏËÙ¿ Ù· ‰È·ÊÔÚÂÙÈο ÛÙ¿‰È· Ô˘ ·Ô‰ÂÈÎÓ‡Ô˘Ó fi¯È
Û·Ó ÛÙËÓ EÔ¯‹ ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡. M ÚÔÔÙÈ΋ Ó· Û˘- Ó· ÂÂÎÙ¿ıËÎÂ Î·È ÛÙÔÓ T·ÊÈÎfi K‡ÎÏÔ A’ ÙˆÓ M˘- ÌfiÓÔ ÙÈ ¤ÙÚˆÁ·Ó, ÙÈ ¤ÈÓ·Ó ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔ Ò˜ ‰È·‚ÈÔ‡-
ÌÂÚÈÏ¿‚ÂÈ ÌÂÏÏÔÓÙÈο Î·È ¿ÏÏÔ˘˜ Ï·Ô‡˜ Ô˘ ¤˙Ë- ÎËÓÒÓ. T· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ·˘Ù‹˜ Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ ·¤- Û·Ó ÁÂÓÈÎfiÙÂÚ· ÔÈ MÈÓˆ›Ù˜ Î·È ÔÈ M˘ÎËÓ·›ÔÈ.
H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0 3

3. Oταν η αρχαιολογ α συνα
Tων H OLLEY M ARTLEW , ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÔ˘Ì ‚‹Ì· ÚÔ˜ ‚‹Ì· ÙË ‰Ô˘-
° π∞¡¡∏ T ∑∂¢Õ∫ I ÏÂÈ¿ Ô˘ ¤ÁÈÓÂ, ÙÔÓ›˙ÔÓÙ·˜ ȉȷ›ÙÂÚ·
Ù· ÈÔ ÛËÌ·ÓÙÈο ÛËÌ›· Ù˘: TËÓ Ô-
Aρχαιολ γων Ú›·, ÙË ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›· ·ÏÏ¿ Î·È Ù· ·Ô-
ÙÂϤÛÌ·Ù· Ù˘ ‰ÈÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋˜ ¤Ú¢-
T I ¶PO´ONTA ·Ú‹Á·Á·Ó ÔÈ ·Ú¯·›-
ÔÈ; TÈ Ì·Á›Ú¢·Ó; TÈ ¤ÈÓ·Ó;
XÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ó ‰Ô¯Â›· ÔÏ-
Ï·ÏÒÓ ¯Ú‹ÛˆÓ;
A˘Ù¿ Â›Ó·È ÌÂÚÈο ·fi Ù· ÂÚˆÙ‹Ì·-
Ó·˜. £· ÚÔÛ·ı‹ÛÔ˘Ì ӷ ÂÚÈÁÚ¿-
„Ô˘Ì Ò˜ ÂÍÂÏ›¯ıËΠ·˘Ù‹ Ë ¤Ú¢ӷ,
Ò˜ ·fi ÙË ÌÂϤÙË ÙˆÓ Ì·ÁÂÈÚÈÎÒÓ
Û΢ÒÓ ÂÂÎÙ¿ıËÎÂ Î·È Û fiÏ· Ù· ¿Ï-
Ï· Û·Ë, ηÈ, ·fi ·˘Ù¿, ÛÙË ÌÂϤÙË
Ù· Ô˘ ·ÔÙ¤ÏÂÛ·Ó ÙÔÓ ÎÂÓÙÚÈÎfi ¿ÍÔ- ÔÛÙÒÓ — ÙÈ ¤ÙÚˆÁ·Ó ÔÈ MÈÓˆ›Ù˜ ηÈ
Ó· Ù˘ ¤ÎıÂÛ˘ «MÈÓˆ˚Τ˜ Î·È M˘ÎË- ÔÈ M˘ÎËÓ·›ÔÈ Î·È ÔÈ·˜ ÔÈfiÙËÙ·˜
Ó·˚Τ˜ Á‡ÛÂȘ», Ô˘ ·ÚÔ˘ÛÈ¿ÛÙËΠÚˆÙ½Ó˜ ηٷӿψӷÓ.
ÛÙ· ̤۷ ÙÔ˘ 1999 ÛÙÔ EıÓÈÎfi AÚ¯·È- OÙ·Ó Ë ¤Ú¢ӷ ÏËÛ›·˙ ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜
ÔÏÔÁÈÎfi MÔ˘ÛÂ›Ô Ù˘ Aı‹Ó·˜. EӉȷ- Ù˘, ÔÈ ˘ÔÁÚ¿ÊÔÓÙ˜ ‹Ù·Ó ϤÔÓ ÛÂ
ʤÚÔÓ ¤¯Ô˘Ó Â›Û˘ Î·È ÔÈ ‰‡Ô ÙfiÌÔÈ ı¤ÛË Ó· ‰ÒÛÔ˘Ó ÌÈ· ÛÊ·ÈÚÈ΋ ÂÈÎfiÓ·
Ô˘ Û˘Ófi‰Â˘Û·Ó ÙËÓ ¤ÎıÂÛË: O ηٿ- ÙˆÓ EÏÏ‹ÓˆÓ Ù˘ EÔ¯‹˜ ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡
ÏÔÁÔ˜Ø Î·È Ô ÙfiÌÔ˜ Ì ٷ ÂÈÛÙËÌÔÓÈο ÛÙË MÈÓˆ˚΋ KÚ‹ÙË Î·È ÙȘ M˘Î‹Ó˜,
H Λεκαν δα απ το εργα- ‰Â‰Ô̤ӷ, ÛÙ· ÔÔ›· ‚·Û›ÛÙËÎ·Ó Ù· Ì ÙÚfiÔ Ô˘ ̤¯ÚÈ ÚfiÙÈÓÔ˜ ı· Ê·È-
στ ριο «Mπολ νης» στο Û˘ÌÂÚ¿ÛÌ·Ù· Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜, Ô ÔÔ›Ô˜ ÓfiÙ·Ó ·‰È·ÓfiËÙÔ˜. °È· Ó· Á›ÓÂÈ fï˜
Xαμαλε ρι, περ. ı· ΢ÎÏÔÊÔÚ‹ÛÂÈ Ì¤Û· ÛÙÔ 2000. ·˘Ùfi ¯ÚÂÈ·˙fiÌ·ÛÙ·Ó ÌÈ· ÂÚ¢ÓËÙÈ΋
2160–2000 π.X. Πολ κα- E‰Ò ı· ı¤Ï·Ì ӷ ÂÈÎÂÓÙÚÒÛÔ˘Ì ÔÌ¿‰· Ì ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜ ·fi ÔÏϤ˜ ÂÈ-
μ νη εσωτερικ και εξωτε- ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÙÔ˘ ·Ó·ÁÓÒÛÙË ÛÙËÓ ‰ÈÎfiÙËÙ˜: ·Ú¯·ÈÔÏfiÁÔ˘˜ ÂȉÈÎÂ˘Ì¤-
ρικ , φα νεται τι το χρη- ÂÚÒÙËÛË: «¶Ò˜ ¤ÁÈÓ·Ó fiÏ· ·˘Ù¿»; ÓÔ˘˜ ÛÙȘ ·Ó·Ûηʤ˜, ¤Ó·Ó ÂȉÈÎfi ÛÙÔ
σιμοποιο σαν σαν μαγειρι- H ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ó· ··ÓÙËı› ÙÔ ÂÏÂÊ·ÓÙÔÛÙfi, ¿ÏÏÔÓ ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· Ù˘
κ σκε ος. ÂÚÒÙËÌ·, ‰›ÓÂÈ ÙËÓ Â˘Î·ÈÚ›· Ó· ·- È·ÙÚÈ΋˜, ‰È¿ÊÔÚÔ˘˜ ÂÈÛÙ‹ÌÔÓ˜ (¯Ë-
4 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0

4. ντ τις θετικ ς επιστ μες
ÌÈÎÔ‡˜, ÂÚÈ‚·ÏÏÔÓÙÔÏfiÁÔ˘˜, ·ıÔÏfi- ÁÈ· ÙËÓ Â¤ÎÙ·ÛË Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ Î·È Û H O Tαφικ ς Περ βολος A´, 16ου αι., στις
ÁÔ˘˜, È·ÙÚÔ‰ÈηÛÙ¤˜) ÎÈ ·ÎfiÌ· ηÏÏÈ- ¿ÏÏÔ˘˜ ¯ÒÚÔ˘˜ ·Ó·Ûηʋ˜ –Û˘ÓÔÏÈο Mυκ νες. Oι Tαφικο Περ βολοι A´ και B´
Ù¤¯Ó˜, fiˆ˜ ÁχÙ˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÚ·Ê›- ‰¤Î·– fi¯È ÌfiÓÔ ÛÙËÓ KÚ‹ÙË ·ÏÏ¿ Î·È περιλ μβαναν ταφ ς ανθρ πων των ανωτ -
ÛÙ˜. ÛÙËÓ ËÂÈÚˆÙÈ΋ EÏÏ¿‰·. °È· Ó· ·ÓÙ·- ρων τ ξεων. Δεν ε ναι τυχα ο που απ την
HÙ·Ó È· ηÈÚfi˜ Ë ·Ú¯·ÈÔÏÔÁ›· Ó· ÔÎÚÈıԇ̠ÛÙÔ ¤ÚÁÔ Ô˘ Ì·˜ ÂÚ›ÌÂ- αν λυση των οστ ν τους αποδε χθηκε κατα-
Û˘Ó·ÓÙ‹ÛÂÈ ÙȘ Ê˘ÛÈΤ˜ ÂÈÛً̘. TÔ ÓÂ, Ë ÔÌ¿‰· Ù˘ ÔÚÁ·ÓÈ΋˜ ¯ËÌ›·˜ ν λωση θαλασσιν ν τροφ ν, κ τι που δεν
ı¤Ì· Ì·˜ Û·ÊÒ˜ ··ÈÙÔ‡Û ÌÈ·Ó ¿ÏÏË ¤ÁÈÓ ÙÚÈÌÂÏ‹˜, ··ÚÙÈ˙fiÌÂÓË ·fi διαπιστ θηκε απ τα οστ σε τ φους απλ ν
·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛË, Ô˘ ηıÔÚÈ˙fiÙ·Ó ·fi ÙÔ˘˜ T˙ÔÓ E‚·Ó˜ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ανθρ πων. Aξιοσημε ωτο ε ναι επ σης τι οι
ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ, Â˘Ù˘¯Ò˜, ˙ԇ̠ÛÙËÓ AÓ·ÙÔÏÈÎÔ‡ §ÔÓ‰›ÓÔ˘, ¶¿ÙÚÈÎ νθρωποι στους Tαφικο ς Περιβ λους B´
ÂÔ¯‹ Ù˘ Ù¯ÓÔÏÔÁ›·˜. §¤ÌÂ Â˘Ù˘- M·Î°Î¿‚ÂÚÓ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ Ù˘ (περ. 17ος – 16ος αι. π.X.), νδρες και γυ-
¯Ò˜, ÁÈ·Ù› Û ¿ÏÏÔ˘˜ ηÈÚÔ‡˜ ÙÔ ÈÔ È- ¶ÂÓÛ˘Ï‚¿ÓÈ·˜ Î·È KÂÚÙ MÂÎ ÙÔ˘ KÔ- να κες ταν οι πλ ον ε ρωστοι: Ψηλ τεροι
ı·Ófi Â›Ó·È fiÙÈ ÌÈ· ÌÂϤÙË Ô˘ ı· ›¯Â ÏÂÁ›Ô˘ B¿Û·Ú Ù˘ N¤·˜ YfiÚ΢. περισσ τερο μυ δεις, και με τα δ ντια τους
Ó· οÓÂÈ Ì ̷ÁÂÈÚÈο ÛÎÂ‡Ë ı· ·ÔÚ- T· ÚÒÙ· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ‹Úı·Ó σε εξαιρετικ κατ σταση.
ÚÈÙfiÙ·Ó ¯ˆÚ›˜ ‰Â‡ÙÂÚË ÎÔ˘‚¤ÓÙ·. ·fi ÙÔÓ T˙ÔÓ E‚·Ó˜ Î·È ·fi ÙË ‰Ô˘-
ÏÂÈ¿ ÛÙËÓ A›ıÔ˘Û· Ì ÙȘ TÔȯÔÁÚ·- Eνθετη φωτογραφ α: Ψευδ στομος αμφορ ας
¶ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ʛ˜ ÙÔ˘ ·Ó·ÎÙfiÚÔ˘ ÙˆÓ M˘ÎËÓÒÓ. απ το νεκροταφε ο των Aρμ νων Pεθ μνου ,
§›ÁÔ ·ÚÁfiÙÂÚ·, ÌÂÙ¿ ·fi Û¯ÂÙÈ΋ περ. 1340–1190 π.X. Yποβλ θηκε σε αν λυ-
H ¤Ú¢ӷ ÙˆÓ ÔÚÁ·ÓÈÎÒÓ ˘ÔÏÂÈÌÌ¿- ¿‰ÂÈ·, ÛÙ›ϷÌÂ Î·È ıÚ·‡ÛÌ·Ù· ·ÁÁ›- ση που απ δειξε τι περιε χε καθαρ ελαι -
ÙˆÓ ¿Ú¯ÈÛ Ì ÙÔ ÛÙÚÒÌ· ηٷÛÙÚÔ- ˆÓ ·fi ÙȘ M˘Î‹Ó˜ ÛÙËÓ AÁÁÏ›· ÁÈ· λαδο.
Ê‹˜ ÛÙËÓ A›ıÔ˘Û· Ì ÙȘ TÔȯÔÁÚ·- Ó· ·Ó·Ï˘ıÔ‡Ó.
ʛ˜, ÛÙÔ ¯ÒÚÔ Ï·ÙÚ›·˜ ÙÔ˘ ·Ó·ÎÙfi- T· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù· ‹Ù·Ó ÔÏÏ¿. ¶ÚÔ-
ÚÔ˘ ÙˆÓ M˘ÎËÓÒÓ, Ô˘ ¯ÚÔÓÔÏÔÁÂ›Ù·È ‚Ï‹Ì·Ù· ÔÊı·ÏÌÔÊ·Ó‹ Ô˘ ›¯·Ó Ó·
Á‡Úˆ ÛÙ· 1250 . X. ¶ÚÈÓ ·ÎfiÌË ¤¯Ô˘- οÓÔ˘Ó Ì ÙÔ ·Ó fiÓÙˆ˜ Ù· Û˘ÁÎÂÎÚÈ-
Ì ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ÛÙËÓ ¤ÚÂ˘Ó¿ Ì·˜, ÔÈ Ì¤Ó· ‹ÏÈÓ· ·ÁÁ›· ÂÚÈ›¯·Ó ÔÚÁ·ÓÈ-
˘ÔÁÚ¿ÊÔÓÙ˜ Î·È Ô Î·ıËÁËÙ‹˜ §Ô˘›˜ ο ˘ÔÏ›ÌÌ·Ù·, ηıÒ˜ ·˘Ù¿ ›¯·Ó
°ÎÔÓÙ¿Ú, ÂÍ·Ûʷϛ۷Ì ÌÈ· ¯ÔÚËÁ›· Ì›ÓÂÈ ı·Ì̤ӷ ÛÙË ÁË ÁÈ· ÙÔ˘Ï¿¯È-
H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0 5

5. H Θρα σματα
τοιχογραφ ας με
απεικ νιση κλ -
δων ελα ας. Aπ ÛÙÔÓ 3.000 ¯ÚfiÓÈ·. ¶ÚÔ˜ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜, Ì¿- ıÚÒÈÓÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ Ë ÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó Û ÈÂÚÔÙÂÏÂÛٛ˜. Afi
το Aν κτορο της ÏÈÛÙ·, ÂÍÂÙ¿Û·Ì ·ÁÁ›· Ô˘ ›¯·Ó ‰È·›ÛÙˆÛË fiÙÈ Á‡̷ٷ ·ÔÙÂÏÔ‡ÌÂ- Ù· ÛËÌ›· Ô˘ ‚Ú¤ıËÎ·Ó Ù· Ì·ÁÂÈÚÈο
Kνωσο , περ. Ì›ÓÂÈ ı·Ì̤ӷ Â› 6.000 ¯ÚfiÓÈ·. Ó· ·fi ¤Ó· Ì›ÁÌ· ÔÛÚ›ˆÓ, ÎÚ¤·ÙÔ˜ Û·Ë, ÔÈ ÂӉ›ÍÂȘ Â›Ó·È fiÙÈ Èı·ÓfiÓ
1600–1425 π.X. HÙ·Ó ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· ›¯·Ó ‰È·ÙËÚËı› Î·È ÂÏ·ÈfiÏ·‰Ô˘ ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó Ì¤ÚÔ˜ ÈÂ- ˘‹Ú¯Â Û˘Ó¯‹˜ Ú·ÎÙÈ΋ ÈÂÚÔÙÂÏÂ-
ÔÚÁ·ÓÈο ˘ÔÏ›ÌÌ·Ù·; AÏÏ¿ ÛÙÈÎÒÓ ‰Â›ÓˆÓ ÛÙËÓ A›ıÔ˘Û·
Î·È ÙÔ ¤‰·ÊÔ˜ fiÔ˘ ‹Ù·Ó ı·Ì- Ì ÙȘ TÔȯÔÁڷʛ˜. AÍ›˙ÂÈ Ó·
̤ӷ ‹Ù·Ó ¤Ó· Úfi‚ÏËÌ·, ÛËÌÂȈı› Â‰Ò fiÙÈ Ë ÌÂϤÙË ÙÔ˘
ÂÂȉ‹ ‰È·ÔÙÈ˙fiÙ·Ó ·fi ÓÂÚfi. ™‡Á¯ÚÔÓ˜ ̤ıÔ‰ÔÈ ·Ó¿Ï˘Û˘ ÂÚȯÔ̤ÓÔ˘ ÂÓfi˜ Ì·ÁÂÈÚÈÎÔ‡
E›Û˘, Ù· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ‰Â›Á- Û·Ԣ˜ Ô˘ ‚Ú¤ıËΠÛÙËÓ Â-
Ì·Ù· ›¯·Ó ηı·ÚÈÛÙ› Û ÂÏ·- Û ·Ú¯·›· Â˘Ú‹Ì·Ù· ·Ôηχ- ÚÈÔ¯‹ ÙÔ˘ ÈÂÚÔ‡ ÛÙËÓ ÎÔÓÙÈÓ‹
ÊÚÒ˜ fiÍÈÓÔ ‰È¿Ï˘ÌÌ· (Û˘Ó‹-
ıˆ˜ ¤ˆ˜ 10%). IÛˆ˜ Ô Î·ı·ÚÈ-
ÙÔ˘Ó ÙË ‰È·ÙÚÔÊ‹ ÙˆÓ MÈÓˆ- ·ÎÚfiÔÏË Ù˘ Mȉ¤·˜, ¤‰ÂÈÍ fiÙÈ
ÙÔ ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó Ú‚‡ıÈ·, ÎÚ¤·˜
ÛÌfi˜ ÙÔ˘˜ ·˘Ùfi˜ Ó· ›¯Â ·Ô- ÈÙÒÓ Î·È ÙˆÓ M˘ÎËÓ·›ˆÓ Î·È ÂÏ·ÈfiÏ·‰Ô, Ú¿ÁÌ· Ô˘ ÛË-
Ì·ÎÚ‡ÓÂÈ fiÏ· Ù· ÔÚÁ·ÓÈο Ì·›ÓÂÈ fiÙÈ Î·È ÂΛ ÙÔ ÈÂÚÔÙÂÏÂ-
˘ÔÏ›ÌÌ·Ù·. ÛÙÈÎfi ‰Â›ÓÔ ‹Ù·Ó ·ÚfiÌÔÈÔ ÌÂ
X¿ÚË ÛÙȘ ·Ó·Ï‡ÛÂȘ ÙˆÓ ÔÚ- ·˘Ùfi Ô˘ ‹‰Ë ·Ó·Ê¤Ú·ÌÂ.
Á·ÓÈÎÒÓ ˘ÔÏÂÈÌÌ¿ÙˆÓ ÌÔÚ¤Û·Ì ӷ ÚÔÙÂÏÂÛÙÈ΋˜ Ú·ÎÙÈ΋˜ ÛÙË Ì˘ÎËÓ·˚- O‰ËÁËı‹Î·Ì fï˜ Î·È Û ¤Ó· ¿ÏÏÔ
ÚÔÛ‰ÈÔÚ›ÛÔ˘Ì Ì ·ÎÚ›‚ÂÈ· ÙÈ Ì·Á›- ΋ AÚÁÔÏ›‰· ÙÔ˘ 13Ô˘ . X. ÈÔ Û˘ÁÎÂ- Û˘Ì¤Ú·ÛÌ·: ™ÙȘ ÈÂÚÔÙÂÏÂÛٛ˜ ‹Ù·Ó
Ú¢·Ó Î·È ÙÈ ¤ÙÚˆÁ·Ó ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ ÎÚÈ̤ӷ, ÛÙÔ ·Ï¿ÙÈ ÙˆÓ M˘ÎËÓÒÓ Á‡- ··Ú·›ÙËÙ˜ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ˜ ÔÛfiÙËÙ˜
ÛÙËÓ EÏÏ¿‰· ÙËÓ EÔ¯‹ ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡. Úˆ ÛÙÔ 1250 .X. Ö˜ Î·È ¿ÏÏ· ˘ÏÈο, Ê·ÁËÙÔ‡. MÂÚÈο ·fi Ù· ÛÎÂ‡Ë Ô˘
I‰È·›ÙÂÚÔ ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈÎfi ·ÏÏ¿ Î·È ·Ó- ÙÔ Ì¤ÏÈ ÔˆÛ‰‹ÔÙÂ, Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ¯ÚË- ‚Ú¤ıËÎ·Ó Û ¤Ó· ÌÈÎÚfi ‰ˆÌ¿ÙÈÔ ÙÔ˘
6 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0

6. Ì˘ÎËÓ·˚ÎÔ‡ ·Ó·ÎÙfiÚÔ˘ ‹Ù·Ó ÌÂÁ·Ï‡- ÎÂÈÙÔ ÁÈ· ÌÈÎÚÔÛÎÔÈο ıÚ·‡ÛÌ·Ù·
ÙÂÚ· ·fi Ù· Û˘ÓËıÈṲ̂ӷ. °È· ÙÔ Ô- ·fi ÂÏ·ÈÔ˘Ú‹Ó˜, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ¯ÚËÛÈÌÔ-
Ùfi, Â›Û˘, –ÎÚ·Û› Ê˘ÛÈο– ˘‹Ú¯·Ó ÔÈÔ‡ÓÙ·Ó ·fi ·Ú¯·ÈÔÙ¿ÙˆÓ ¯ÚfiÓˆÓ
ÌÈÎÚ¿, ÌÂÛ·›· Î·È ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ· ·ÁÁ›·: ˆ˜ η‡ÛÈÌË ‡ÏË Ô˘ ‰ÂÓ ‚Á¿˙ÂÈ Î·Ófi
Ô ·ÌÊÔÚ¤·˜, .¯., Ì ÙȘ ηÌ‡Ï˜ Ï·- Î·È Â›Ó·È ˘ÔÚÔ˚fiÓ Ù˘ ·Ú·ÁˆÁ‹˜
‚¤˜, ‡„Ô˘˜ 54 ÂÎ. Î·È ÌÂÁ›ÛÙ˘ ‰È·Ì¤- ÂÏ·ÈÔÏ¿‰Ô˘. OÈ ÔÛfiÙËÙ˜ Ô˘ ‚ڋη-
ÙÚÔ˘ 43 ÂÎ. ‹Ù·Ó ÔˆÛ‰‹ÔÙ ÙÂÚ¿- Ì ˘Ô‰ËÏÒÓÔ˘Ó fiÙÈ Â›¯·Ì ӷ οÓÔ˘-
ÛÙÈÔ˜. AÏÏ¿ Î·È Ô ·ÚÈıÌfi˜ ÙˆÓ ·ÁÁ›ˆÓ Ì Ì ÔÈÎÔÙ¯ӛ·. º˘ÛÈο, Ì·˜ ‹Ù·Ó
ÁÈ· ÔÙ¿ ‹Ù·Ó Â›Û˘ ÌÂÁ¿ÏÔ˜: .¯., ‹‰Ë ÁÓˆÛÙfi fiÙÈ ÔÈ MÈÓˆ›Ù˜ ·fi ο-
ÂÓÓ¤· ·ÏÈΘ, ÙÚÂȘ ·Ú‡Ù·ÈÓ˜, Ì›· ÌÈ- ÔÈ· ÛÙÈÁÌ‹ Î·È ÌÂÙ¿ ÁÓÒÚÈ˙·Ó ÙËÓ
ÎÚÔÁÚ·ÊÈ΋ ·ÏÈη Î·È ‰‡Ô ·ÂÏÏ·. ηÏÏȤÚÁÂÈ· Ù˘ ÂÏÈ¿˜ Î·È ·Ú‹Á·Á·Ó
AÓ¿ÌÂÛ· ÛÙ· ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ· ‰Ô¯Â›·, Ì Ͽ‰È. H ·Ú·ÁˆÁ‹ ÂÏ·ÈÔÏ¿‰Ô˘ ·ÎfiÌË
Ù· ÔÔ›· ÁÈÓfiÙ·Ó Ë ÌÂÙ·ÊÔÚ¿ ÙÔ˘ ÎÚ·- Î·È ÛÙËÓ Îϛ̷η Ù˘ ÔÈÎÔÙ¯ӛ·˜
ÛÈÔ‡, ˘‹Ú¯·Ó Ù¤ÛÛÂÚȘ ηӿÙ˜, ˘Ô‰ËÏÒÓÂÈ ÁÓÒÛË Ù˘ ηÏÏȤÚÁÂÈ·˜
ÙÚÂȘ ·Ú‡Ù·ÈÓ˜, ¤Ó· Ú˘Ùfi, ¤Ó·˜ ·ÛÎfi˜ Ù˘ ÂÏÈ¿˜, ÁÈ·Ù› ÔÈ ·ÁÚÈÂÏȤ˜ ‰ÂÓ ·Ú¿-
Î·È ¤Ó· ·ÂÏÏÔ. ÁÔ˘Ó ÔÛfiÙËÙ· Ï·‰ÈÔ‡ ÙfiÛË Ô˘ Ó·
Afi Ù· ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· Ù˘ ¤Ú¢ӷ˜ ÂÈÙÚ¤ÂÈ ÙËÓ ÂÌÔÚÈ΋ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢-
ÙˆÓ ˘ÔÏÂÈÌÌ¿ÙˆÓ Û˘Ó¿ÁÂÙ·È fiÙÈ ÙÔ Û‹ ÙÔ˘. ø˜ ÙfiÙ ηÓ›˜ ‰ÂÓ ı· ÌÔ-
ÎÚ·Û› ‹Ù·Ó ¿ÊıÔÓÔ, Ô˘ ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ÚÔ‡Û ӷ ÂÈ fiÙ ·ÎÚÈ‚Ò˜ ¿Ú¯ÈÛ Ë
›¯Â Âͤ¯ÔÓÙ· ÚfiÏÔ ÛÙȘ ÈÂÚÔÙÂÏÂÛٛ˜. ηÏÏȤÚÁÂÈ· Ù˘ ÂÏÈ¿˜ Î·È Ë ·Ú·ÁˆÁ‹
MÈ· ¿ÏÏË ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ‰È·›ÛÙˆÛË ÚÔ- ÂÏ·ÈÔÏ¿‰Ô˘ ÁÈ· ÙÔ ÂÌfiÚÈÔ. N· fï˜
¤Ú¯ÂÙ·È ·fi ÙË ÌÂϤÙË ÂÓfi˜ Ì·ÁÂÈÚÈ- Ô˘ ÙÒÚ· ›¯·Ì ÙȘ ÂӉ›ÍÂȘ ÁÈ· Ó·
ÎÔ‡ ·ÁÁ›Ԣ Ô˘ ‚Ú¤ıËΠÛÙËÓ A›ıÔ˘- ¯ÚÔÓÔÏÔÁ‹ÛÔ˘Ì ÙËÓ Î·ÏÏȤÚÁÂÈ· Ù˘
Û· Ì ÙȘ TÔȯÔÁڷʛ˜, ÙÔ ÔÔ›Ô ÂÚÈ- ÂÏÈ¿˜ ·ÏÏ¿ Î·È ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ ÂÏ·ÈfiÏ·-
›¯Â ÎÚ·Û› Ì ÚËÙ›ÓË (ÚÂÙÛ›Ó·). E‰Ò ‰Ô˘ ÛÙËÓ KÚ‹ÙË. YÔÏÔÁ›Û·Ì fiÙÈ Â›-
ı· Ú¤ÂÈ Ó· ÂÈÛËÌ¿ÓÔ˘Ì fiÙÈ Ë Ó·È Ë ÂÔ¯‹ Ô˘ ÚÔËÁ‹ıËÎ Ù˘ ÔÈ-
EÏÏ¿‰· Â›Ó·È Ë ÌfiÓË ¯ÒÚ· ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ ÎÔ‰fiÌËÛ˘ ÙˆÓ ÚÒÙˆÓ ·Ó·ÎÙfiÚˆÓ
Ô˘ ·Ú¿ÁÂÈ ÎÚ·Û› Ì ÚÂÙÛ›ÓÈ ‡ÎÔ˘, ÛÙÔ ÓËÛ›.
fï˜ ·ÁÓÔÔ‡Û·Ì ·fi Ô‡ Î·È fiÙÂ
ÚÔ‹ÏıÂ Ë Ù·ÎÙÈ΋ ·˘Ù‹. ™ÙÔÓ ·Ú¯·›Ô N¤ÔÈ ÛÙfi¯ÔÈ
ÎfiÛÌÔ, fiˆ˜ ϤÂÈ Ô ¯ËÌÈÎfi˜ M·Î°Î¿-
‚ÂÚÓ, ‹Ù·Ó ÁÓˆÛÙfi fiÙÈ ÚfiÛıÂÙ·Ó ÚÂ- M¤Û· ÛÂ ÙÚ›· ¯ÚfiÓÈ· ÁÓˆÚ›Û·ÌÂ ÔÏ-
ÙÛ›ÓÈ ˆ˜ Û˘ÓÙËÚËÙÈÎfi ‹‰Ë Á‡Úˆ ÛÙÔ Ï¿, ¤ÁÈÓ ¯Ú‹ÛË Ó¤Ô˘ ˘ÏÈÎÔ‡, Ë ¤ÚÂ˘Ó¿
5400 Ì 5000 .X. ÛÙÔ fiÚÔ˜ Z¿ÁÎÚÔ˜ Ì·˜ ·ÏÒıËΠ۠ηÈÓÔ‡ÚÁÈ· ‰›·,
ÙÔ˘ IÚ¿Ó. O ÈÔ ÚÔÛÊÈÏ‹˜ Ù‡Ô˜ ÚË- ÂÍ¿ÛÎËÛ ÙÔ Ó‡̷ Ì·˜, Á¤ÌÈÛ ÙȘ
Ù›Ó˘ ÛÙÔÓ ·Ú¯·›Ô ÎfiÛÌÔ ‹Ù·Ó Ë ÙÂÚÂ- ̤Ú˜ Ì·˜ Î·È Ú·ÁÌ·ÙÔÔ›ËÛ ٷ
‚ÈÓı›ÓË. AÏÏ¿ ÛÙÔ ·ÁÁÂ›Ô ÙÔ˘ ·Ó·ÎÙfi- fiÓÂÈÚ¿ Ì·˜. TÔ fiÓÂÈÚfi «Ì·˜» ¤ÁÈÓÂ Î·È H Ψευδ στομος αμφορ ας
ÚÔ˘ ÙˆÓ M˘ÎËÓÒÓ Ë ÚËÙ›ÓË ÚÔÂÚ¯fi- fiÓÂÈÚÔ ÔÏÏÒÓ ¿ÏψÓ, Ë ‰Ô˘ÏÂÈ¿-·È- απ το λ φο Kαστελλ ου
Ù·Ó Û›ÁÔ˘Ú· ·fi ‡ÎÔ: I¯ÓË, ÏÔÈfiÓ, ¯Ó›‰È ··Û¯fiÏËÛ ÌÈ· ÔÏfiÎÏËÚË ÔÌ¿- Xαν ων, περ. 1480–1425
·˘ıÂÓÙÈ΋˜ ÂÏÏËÓÈ΋˜ ÚÂÙÛ›Ó·˜ ÛÙÔ ‰· ·Ú¯·ÈÔÏfiÁˆÓ ·ÏÏ¿ Î·È ÂȉÈÎÒÓ ÛÙȘ π.X. Eξωτερικ φ ρει χνη
·Ï¿ÙÈ ÙˆÓ M˘ÎËÓÒÓ. E›Û˘, ‰È·È- ıÂÙÈΤ˜ ÂÈÛً̘ ·fi ÙËÓ EÏÏ¿‰·, κα σεως που αποδεικν ουν
ÛÙÒıËÎ·Ó ›¯ÓË ÊˆÙÈ¿˜ Û ¤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ ÙËÓ IÙ·Ï›·, ÙËÓ AÁÁÏ›· Î·È ÙȘ H¶A. τι τον χρησιμοποιο σαν
ηӿÙÈ ÁÈ· ÚÂÙÛ›Ó·, Ú¿ÁÌ· Ô˘ ÌÔ- H‰Ë ¤¯Ô˘Ì ÍÂÎÈÓ‹ÛÂÈ ¤Ó· Ó¤Ô ÂÚ¢- σαν μαγειρικ σκε ος.
Ú› Ó· ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ÔÈ M˘ÎËÓ·›ÔÈ ¤È- ÓËÙÈÎfi ÚfiÁÚ·ÌÌ·. OÓÔÌ¿˙ÂÙ·È «BÈÔ-
Ó·Ó ÙË ÚÂÙÛ›Ó· ÙÔ˘˜ ˙ÂÛÙ‹. ÌÔÚȷΤ˜ EÚ¢Ó˜ ÛÙÔ MÈÓˆ˚Îfi ηÈ
M˘ÎËÓ·˚Îfi ÎfiÛÌÔ» Î·È ¤¯ÂÈ ÙÚÂȘ ÛÙfi-
AӷχÛÂȘ ÔÛÙÒÓ ¯Ô˘˜:
* N· ‰È¢ڇÓÂÈ ÙÔ ‰›Ô ÙˆÓ ·Ó·Ï‡-
H ȉ¤· Ó· ÚÔ¯ˆÚ‹ÛÔ˘Ì Û ·Ó·Ï‡- ÛÂˆÓ ÒÛÙ ӷ Û˘ÌÂÚÈÏ¿‚Ô˘Ó Ù‡Ô˘˜
ÛÂȘ ÔÛÙÒÓ ·fi ÙÔ ˘ÛÙÂÚÔÌÈÓˆ˚Îfi ÓÂ- ‰ÔÎÈÌÒÓ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó Á›ÓÂÈ ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ
ÎÚÔÙ·ÊÂ›Ô ÙˆÓ AÚÌ¤ÓˆÓ ÛÙÔ P¤ı˘- Û˘ÁÁÂÓÒÓ ÚÔÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ, ·ÏÏ¿ ηÈ,
ÌÓÔ, Ô˘ ¯ÚÔÓÔÏÔÁÂ›Ù·È ÛÙ·1390- Ú¿ÁÌ· Ôχ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi, Ó· Á›ÓÔ˘Ó
1190 .X., ˘ÏÔÔÈ‹ıËΠ̠ÙË Û˘Ì‚Ô- Ӥ˜ ‰ÔÎÈ̤˜ ¿Óˆ Û ıÚ·‡ÛÌ·Ù· ηÈ
Ï‹ ÙÔ˘ ηıËÁËÙ‹ PfiÌÂÚÙ X¤Ù˙˜ ÙÔ˘ Û ÛÎÂÏÂÙÈÎfi ˘ÏÈÎfi, οÙÈ ·Ó¤ÊÈÎÙÔ Ò˜
¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ Ù˘ OÍÊfiډ˘, Ô ÔÔ›- ÙfiÙÂ.
Ô˜ ıˆÚÂ›Ù·È ·ÁÎfiÛÌÈ· ·˘ıÂÓÙ›· ÛÙË * N· ÂÂÎÙ·ıÔ‡Ó ÔÈ ÂÚÁ·Û›Â˜ Î·È Û P Kωνικ κ πελλα απ το
¯ÚÔÓÔÏfiÁËÛË Ì ÙË Ì¤ıÔ‰Ô ÙÔ˘ ¿Ó- ¿ÏÏÔ˘˜ ÌÈÓˆ˚ÎÔ‡˜ Î·È Ì˘ÎËÓ·˚ÎÔ‡˜ Xαμαλε ρι, εργαστ ριο
ıڷη. ·Ó·ÛηÊÈÎÔ‡˜ ¯ÒÚÔ˘˜ ÛÙ· ¢ˆ‰Âο- «Mπολ νης», περ.
™‡ÓÙÔÌ· Ì¿ı·Ì fiÙÈ Ù· ‰Â›ÁÌ·Ù· ÓËÛ·, ÙËÓ ¶ÂÏÔfiÓÓËÛÔ, ÙËÓ KÚ‹ÙË 2160–2000 π.X. Θεωρε ται
ÛÎÂÏÂÙÈÎÔ‡ ˘ÏÈÎÔ‡ ¤‰ÈÓ·Ó ıÂÙÈο ·Ô- Î·È ÙË Ó‹ÛÔ BÈ‚¿Ú· ÛÙÔÓ σχεδ ν β βαιο τι τα χρησι-
ÙÂϤÛÌ·Ù·. E‰Ò Ú¤ÂÈ Ó· ÛËÌÂÈÒ- ÎfiÏÔ Ù˘ N¿ÔÏ˘. TÔ Ì¤- μοποιο σαν στην επεξεργα-
ÛÔ˘Ì fiÙÈ ÁÈ· Ó· ‰ÒÛÂÈ ·ÔÙÂϤÛÌ·Ù· ÁÂıÔ˜ ÙÔ˘ Ó¤Ô˘ ÚÔÁÚ¿ÌÌ·- σ α αρωματικ ν υλ ν.
Ë ¤Ú¢ӷ Û ÔÛÙ¿ Ú¤ÂÈ Ó· ¤¯ÂÈ ‰È·- ÙÔ˜ ı· Â›Ó·È ˘ÂÚ‰ÈÏ¿ÛÈÔ
ÙËÚËı› ÙÔ ÎÔÏÏ·ÁfiÓÔ Ô˘ ·˘Ù¿ Â- ·fi ÙÔ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓÔ.
ÚȤ¯Ô˘Ó. H ˘ÁÚ·Û›· fï˜ Â›Ó·È Â¯ıÚfi˜ * T¤ÏÔ˜, Ó· ‰ÈÂÚ¢ÓËıÔ‡Ó
ÙÔ˘ ÎÔÏÏ·ÁfiÓÔ˘, Î·È ÔÈ Ù·ÊÈÎÔ› ı¿Ï·- Ӥ˜ ‰ÂÈÁÌ·ÙÔÏËÙÈΤ˜ ̤-
ÌÔÈ ÛÙËÓ EÏÏ¿‰· Â›Ó·È Ôχ ˘ÁÚÔ›. ıÔ‰ÔÈ Î·È Ó· ‰ÈÂÓÂÚÁËıÔ‡Ó
Ö˜ ÁÈ· ·ÎfiÌË ÌÈ· ÊÔÚ¿ ʷӋηÌ ‰ÔÎÈ̤˜ Û ˘ÏÈÎfi Ô˘ ̤¯ÚÈ
Ù˘¯ÂÚÔ›. AÔÊ·Û›Û·Ì ӷ ÙÔ ÂȯÂÈÚ‹- ÚfiÙÈÓÔ˜ ÂıˆÚ›ÙÔ «ÓÂÎÚfi»
ÛÔ˘ÌÂ Î·È ·ÓÙ·ÌÂÈÊı‹Î·ÌÂ. H ·Ó·- ‹ ‹Ù·Ó ÂÎÙÂıÂÈ̤ÓÔ Û ·ÓÙ›-
Ûηʋ Ù˘ EÊfiÚÔ˘ AÚ¯·ÈÔÙ‹ÙˆÓ M·- ÍÔ˜ Û˘Óı‹Î˜. AÓ·ÌÊÈÛ‚‹-
Ú›·˜ BÏ·˙¿ÎË ÛÙÔ X·Ì·Ï‡ÚÈ PÂı‡- ÙËÙ·, fiÛ· ı· ÚÔ·„Ô˘Ó
ÌÓÔ˘ Ì·˜ ¤‰ˆÛ ÛÂÈÚ¿ ÔÏfiÎÏËÚË ˘ÏÈ- ·fi ÙÔ˘˜ ‰‡Ô ÚÒÙÔ˘˜ ÛÙfi-
ÎÔ‡ ÁÈ· ·Ó¿Ï˘ÛË Ì ÂÓÙ˘ˆÛȷο ¯Ô˘˜ ı· ÏÔ˘Ù›ÛÔ˘Ó ÙȘ ÁÓÒ-
·ÔÙÂϤÛÌ·Ù·. ™ÙËÓ ·Ú¯‹ ‚ڋηÌ ÛÂȘ Ì·˜ ÁÈ· ÙÔÓ Ì¤¯ÚÈ ÙÒÚ·
Û ·ÊıÔÓ›· ›¯ÓË Ô˘ ¤ÌÔÈ·˙·Ó Ì «ÎÚ˘Ì̤ÓÔ» MÈÓˆ˚Îfi ηÈ
ıÚ‡ÌÌ·Ù· Î¿Ú‚Ô˘ÓÔ˘. E˘Ù˘¯Ò˜ Ë Î. M˘ÎËÓ·˚Îfi ÔÏÈÙÈÛÌfi, ÂÓÒ
™·Ú¿ÎË, Ô˘ ¤Î·Ó ÙËÓ ÂÚÈ‚·ÏÏÔ- ÌÈ· ÂÈÙ˘¯›· ÛÙÔÓ ÙÚ›ÙÔ ÛÙfi-
ÓÙÈ΋ ¤Ú¢ӷ, ‹Ù·Ó Ôχ ÚÔÛÂÎÙÈ΋ ¯Ô ı· ÚÔÛʤÚÂÈ ·fiÏ˘Ù·
Î·È ·ÔÊ¿ÛÈÛ ӷ Ù· ÂÍÂÙ¿ÛÂÈ ÛÙÔ ÌÈ- Ӥ˜ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ˜ ·Ó¿Ï˘Û˘
ÎÚÔÛÎfiÈÔ. ¢È·ÈÛÙÒÛ·Ì fiÙÈ ÂÚfi- Ì ·ÁÎfiÛÌÈ· ÂÊ·ÚÌÔÁ‹.
H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0 7

7. Tι τρωγαν οι Mινω
8 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0

8. τες και οι Mυκηνα οι
·ÎÙ›Ó· ËÏÂÎÙÚÔÓ›ˆÓ ˘„ËÏ‹˜ ÂÓ¤ÚÁÂÈ-
Tου C URT W. B ECK
·˜. A˘Ùfi ¤¯ÂÈ ˆ˜ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÙÔ «Û¿-
Kαθηγητ στο Vassar College ÛÈÌÔ» οı ¤ÓˆÛ˘ Û ¤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ
της N ας Y ρκης ·ÚÈıÌfi ÎÔÌÌ·ÙÈÒÓ, ÌÂÚÈο ·fi Ù·
ÔÔ›· Â›Ó·È ıÂÙÈο ‹ Î·È ·ÚÓËÙÈο
ÊÔÚÙÈṲ̂ӷ, ÂÓÒ ¿ÏÏ· Â›Ó·È Ô˘‰¤ÙÂÚ·.
O I ANA§Y™EI™ ÛÙÔ KÔϤÁÈÔ
Vassar Ù˘ N¤·˜ YfiÚ΢
Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈ‹ıËÎ·Ó ÌÂ Û˘Ó-
‰˘·ÛÌfi ÙˆÓ ¯ËÌÈÎÒÓ ·Ó·Ï˘ÙÈÎÒÓ ÌÂ-
ıfi‰ˆÓ Ù˘ ·¤ÚÈ·˜ ¯ÚˆÌ·ÙÔÁÚ·Ê›·˜
MfiÓÔ Ù· ıÂÙÈο ÊÔÚÙÈṲ̂ӷ ÈfiÓÙ·
ÂÛÙÈ¿˙ÔÓÙ·È, ÂÈÙ·¯‡ÓÔÓÙ·È Î·È ÌÂ-
ÙÚÈÒÓÙ·È. EÓ·˜ ËÏÂÎÙÚÔÓÈÎfi˜ ˘ÔÏÔÁÈ-
ÛÙ‹˜ Â›Ó·È ˘‡ı˘ÓÔ˜ ÁÈ· ÙË Ú‡ıÌÈÛË
Î·È ÙˆÓ ‰‡Ô Ì˯·ÓËÌ¿ÙˆÓ-·¤ÚÈÔ˘
Î·È Ù˘ Ê·ÛÌ·ÙÔÁÚ·Ê›·˜ Ì¿˙·˜. EÓ· ¯ÚˆÌ·ÙÔÁÚ¿ÊÔ˘ Î·È Ê·ÛÌ·ÙÔÁÚ¿ÊÔ˘
·Ú¯·›Ô Û·Ԙ ÎÔÓÈÔÚÙÔÔÈ‹ıËÎÂ Î·È Ì¿˙·˜, ηıÒ˜ Î·È ÁÈ· ÙËÓ ÂÎÙ‡ˆÛË
Âί˘Ï›ÛÙËΠ̠‰È·Ï‡Ù˜, ·ÔʤÚÔ- ÙˆÓ ‚·ÚÒÓ ÙˆÓ ıÂÙÈÎÒÓ ÈfiÓÙˆÓ Ì ÙË
ÓÙ·˜ ÌÂÚÈο ÌÈÏÈÁÎÚ¿Ì ÔÚÁ·ÓÈ΋˜ ÌÔÚÊ‹ ÁÚ·Ê‹Ì·ÙÔ˜ ‹ Ï›ÛÙ·˜. EÙÛÈ,
‡Ï˘, Ë ÔÔ›· ›¯Â ·ÔÚÚÔÊËı› ÛÙÔ Ï·Ì‚¿ÓÂÙ·È ÙÔ Ê¿ÛÌ· Ì¿˙·˜ Ù˘ ¤Óˆ-
·ÛٛςˆÙÔ Î·È ÂÔ̤ӈ˜ ÔÚ҉˜ ÎÂ- Û˘, ̤ۈ ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ÌÔÚ› Ó·
Ú·ÌÈÎfi ˘ÏÈÎfi. ™ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· Ë ÔÚÁ·ÓÈ- ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÙ› Ë ÌÔÚȷ΋ ‰ÔÌ‹ Ù˘.
΋ ‡ÏË ÙÚÔÔÔÈ‹ıËΠ¯ËÌÈο, Ô‡Ùˆ˜ ¶ÚÔÊ·ÓÒ˜, Ë ·Ú·¿Óˆ ‰È·‰Èηۛ·
ÒÛÙ ӷ ηٷÛÙ› ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÙËÙÈ- ‰ÂÓ Â›Ó·È ·Ï‹. MÔÚ› Ó· Û˘ÁÎÚÈı›
΋ Î·È ÙÔÔıÂÙ‹ıËΠ(Ì ÙË ¯Ú‹ÛË Ì ÙË ÛÊ˘ÚÔÎfiËÛË Î·È ÙÔ Û¿ÛÈÌÔ
Û‡ÚÈÁÁ·˜) ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÂÓfi˜ ·¤ÚÈÔ˘ ÂÓfi˜ ÚÔÏÔÁÈÔ‡ Û ÌÈÎÚ¿ ÎÔÌÌ¿ÙÈ· ηÈ
¯ÚˆÌ·ÙÔÁÚ¿ÊÔ˘ ÁÈ· Ó· ‰È·¯ˆÚÈÛÙ› ÙËÓ ÚÔÛ¿ıÂÈ· ·Ó·Û˘Ó·ÚÌÔÏfiÁËÛ‹˜
ÛÙ· ÂÈ̤ÚÔ˘˜ Û˘ÛÙ·ÙÈο Ù˘. ÙÔ˘ Ì ÙË ¯Ú‹ÛË ÌfiÓÔ ÙÔ˘ 1/3 ÙˆÓ ÎÔÌ-
™ÙÔ fiÚÁ·ÓÔ ·˘Ùfi, ÙÔ Ì›ÁÌ· Ù˘ ÔÚ- Ì·ÙÈÒÓ Ô˘ ·fiÌÂÈÓ·Ó ÌÂÙ¿ ÙÔÓ ÙÂÌ·-
Á·ÓÈ΋˜ ‡Ï˘ ‰È·ÂÚÓ¿, Ì ÙË ‚Ô‹ıÂÈ· ¯ÈÛÌfi. ¶·Ú’ fiÏ· ·˘Ù¿, ÔÈ ¯ËÌÈÎÔ› ÌÂÏÂ-
ÂÓfi˜ ·‰Ú·ÓÔ‡˜ ·ÂÚ›Ô˘, ÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÙÒÓÙ·˜ ÙÔ˘˜ Ì˯·ÓÈÛÌÔ‡˜ ηٷÙÂÌ·¯È-
ÌÈ·˜ ÙÚȯÔÂȉԇ˜ ÎÔÏfiÓ·˜. H ÎÔÏfiÓ· ÛÌÔ‡ Î·È Û˘ÏϤÁÔÓÙ·˜ ¤Ó· ÌÂÁ¿ÏÔ
·˘Ù‹ Â›Ó·È ¤Ó·˜ Ôχ ÏÂÙfi˜ (0.25 ·ÚÈıÌfi Ê·ÛÌ¿ÙˆÓ Ì¿˙·˜ ÁÓˆÛÙÒÓ Ô˘-
mm), ·ÏÏ¿ Ôχ Ì·ÎÚ‡˜ (15 mm) ıÂÚ- ÛÈÒÓ, η٤ÏËÍ·Ó ÛÙËÓ ˘„ËÏ‹˜ ÈÛÙfi-
Ì·ÈÓfiÌÂÓÔ˜, Á˘¿ÏÈÓÔ˜ ۈϋӷ˜. ™ÙÔ ÙËÙ·˜ Ù·˘ÙÔÔ›ËÛË ÔÚÁ·ÓÈÎÒÓ ÂÓÒÛÂ-
ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÙÔ˘, Ô ÛˆÏ‹Ó·˜ Â›Ó·È ÂÈ- ˆÓ ̤ۈ ÙˆÓ Ê·ÛÌ¿ÙˆÓ Ì¿˙·˜ ÙÔ˘˜.
Î·Ï˘Ì̤ÓÔ˜ Ì ÌÈ· ÌË ÙËÙÈ΋ Ô˘Û›· H ‰È·‰Èηۛ· Ù·˘ÙÔÔ›ËÛ˘ ÌÈ·˜
Ô˘ ηÏÂ›Ù·È ÛÙ·ÙÈ΋ Ê¿ÛË. H ‰È·ÊÔ- ¤ÓˆÛ˘ ‰È¢ÎÔχÓÂÙ·È ÛÙËÓ ÂÚ›Ùˆ-
ÚÂÙÈ΋ Ù·¯‡ÙËÙ· ΛÓËÛ˘ ÙˆÓ ÂÈ̤- ÛË Ô˘ ÔÚÈṲ̂ӷ ·fi Ù· ÌfiÚÈ¿ Ù˘
ÚÔ˘˜ ÂÓÒÛÂˆÓ ÙÔ˘ Ì›ÁÌ·ÙÔ˜ ηٿ Ì‹- ÂÈ‚ÈÒÓÔ˘Ó ÙÔ˘ ·Ú·¿Óˆ ·Ó·ÊÂÚfi- H Tριποδικ χ τρα,
ÎÔ˜ ÙÔ˘ ıÂÚÌ·ÈÓfiÌÂÓÔ˘ ۈϋӷ ÔÊ›- ÌÂÓÔ˘ ‚ÔÌ‚·Ú‰ÈÛÌÔ‡, Ì ÌÔÓ·‰È΋ περ. 1700 π.X., που
ÏÂÙ·È ÛÙË ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ ÈηÓfiÙËÙ· ·ÒÏÂÈ· ÂÓfi˜ ËÏÂÎÙÚÔÓ›Ô˘. TÔ ÚÔ·- βρ θηκε στο σημερι-
ÚÔÛÚfiÊËÛ˘ Î·È ÂÎÚfiÊËÛ˘ ÙˆÓ ÙÔÓ ÈfiÓ ·Ú¤¯ÂÈ ÙÔ ÌÔÚÈ·Îfi ‚¿ÚÔ˜ ν χωρι Aποδο λου
ÂÓÒÛÂˆÓ ·˘ÙÒÓ ·fi ÙË ÛÙ·ÙÈ΋ Ê¿- Ù‹˜ ÂÓ ÏfiÁˆ ÂÓÒÛˆ˜. H ‰È·‰Èηۛ· Pεθ μνου. Tα οργα-
ÛË. OÙ·Ó Êı¿ÛÔ˘Ó ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ ÙÚÈ- ‰˘ÛÎÔχÂÈ ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË ‰ÔÌÈο νικ υπολε μματα
¯ÔÂȉԇ˜ ÎÔÏfiÓ·˜, ‰È·¯ˆÚÈ˙fiÌÂÓ˜ fiÌÔÈˆÓ ÂÓÒÛÂˆÓ ÔÈ Ôԛ˜ ·Ú¤¯Ô˘Ó που βρ θηκαν σε
ϤÔÓ ÔÈ ÂÓ ÏfiÁˆ ÂÓÒÛÂȘ, ÌÂٷʤÚÔ- Ù·˘ÙfiÛËÌ· Ê¿ÛÌ·Ù· Ì·˙ÒÓ. K·È Û θρα σματ του ταν
ÓÙ·È Î·Ù’ ¢ı›·Ó Û ¤Ó·Ó Ê·ÛÌ·ÙÔ- ·˘Ù‹ ÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË fï˜ Û˘¯Ó¿ ›- πιθαν ν απ αγγο -
ÁÚ¿ÊÔ Ì¿˙·˜. Ó·È ‰˘Ó·Ù‹ ÙfiÛÔ Ë ‰È¿ÎÚÈÛË fiÛÔ Î·È Ë ρι γλυκ κολοκ θι.
EΛ, ‚ÔÌ‚·Ú‰›˙ÔÓÙ·È ˘fi ÎÂÓfi Ì ٷ˘ÙÔÔ›ËÛË ÙˆÓ ÂÓÒÛÂˆÓ ·˘ÙÒÓ ˆ˜
Λοπ δα, M σης Nεο-
λιθικ ς περι δου,
περ. 4500 π.X. Bρ -
θηκε στο σπ λαιο
Γεραν ου (Δυτ. Kρ -
τη). Σε θρα σματ
του εντοπ στηκαν
ζωικ και φυτικ λ -
πη, τα οπο α μως
δεν μπορο ν να απο-
δοθο ν σε συγκεκρι-
μ νη τροφικ πηγ .
H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0 9

9. Õ Tρ ωτο κυλιν-
δρικ αλ βα-
στρο απ το Nε-
κροταφε ο των
Aρμ νων Pεθ -
μνου, περ. 1370-
1340 π.X. Kο-
σμε ται με α γα-
γρους.
ÂÍ‹˜: TÔÔıÂÙÂ›Ù·È ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÙÔ˘ Â›Ó·È ¯‡ÙÚ˜ Ì·ÁÂÈÚÈ΋˜, ÛÙ¿ÌÓ˜ Î·È ¤ÓˆÛË ¤¯ÂÈ Ì¤¯ÚÈ ÛÙÈÁÌ‹˜ ‚ÚÂı› ·Ô-
·¤ÚÈÔ˘ ¯ÚˆÌ·ÙÔÁÚ¿ÊÔ˘ (Ì ÙË ‚Ô‹- ·ÂÏÏ· Î·È ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó Ù· ϤÔÓ ÎÏÂÈÛÙÈο Î·È ÌfiÓÔ Û ¤Ó· Ê˘Ùfi, ‰ÂÓ
ıÂÈ· Û‡ÚÈÁÁ·˜) ‰Â›ÁÌ· ÚfiÙ˘˘ Ô˘- ı·̷ÙÈο ÎÂÚ·ÌÈο ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÂÚÈfi- Â›Ó·È ÔÚıfi Ó· Û˘ÌÂÚ¿ÓÔ˘Ì fiÙÈ ÙÔ
Û›·˜ ÁÈ· ÙËÓ ÔÔ›· ˘¿Ú¯ÂÈ ˘Ô„›· fiÙÈ ‰Ô˘. E›Ó·È ·Ï¿ ·ÁÁ›· ηıËÌÂÚÈÓ‹˜ Ê˘Ùfi ·˘Ùfi Â›Ó·È Ë ÌÔÓ·‰È΋ ËÁ‹ Ù˘.
Â›Ó·È Ù·˘ÙfiÛËÌË Ì ÌÈ· ·fi ÙȘ ‰‡Ô ÌË ¯Ú‹Û˘, ¯ˆÚ›˜ ‰È·ÎÔÛÌËÙÈο ÛÙÔȯ›·. M¤Ûˆ ÙÔ˘ ÙÔ̤· Ù˘ Ê˘ÙÔ¯ËÌ›·˜ ‰ÂÓ
‰È·ÎÚÈÓfiÌÂÓ˜ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ ÂÓÒÛÂȘ. ¶·Ú’ fiÏ· ·˘Ù¿ ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÔÓÙ·È ÂÍ·ÈÚÂ- ¤¯ÂÈ ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÙ› ·ÎfiÌË Ë Û‡ÛÙ·ÛË
K·ÙfiÈÓ ÌÂÙÚÒÓÙ·È ÔÈ ¯ÚfiÓÔÈ ‰È¤Ï¢- ÙÈ΋˜ ÛËÌ·Û›·˜ ηıÒ˜ ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi fiÏˆÓ ÙˆÓ ÌÂÏÒÓ ÙÔ˘ Ê˘ÙÈÎÔ‡ ‚·ÛÈÏ›-
Û˘ ÙfiÛÔ Ù˘ ÚfiÙ˘˘ fiÛÔ Î·È ÙˆÓ ÙÔ˘˜ ʤÚÔ˘Ó ›¯ÓË ÛÙÔȯ›ˆÓ ÚÔÂÚ¯fi- Ô˘ Î·È ‰È·ÙÚ¤¯Ô˘Ì ÙÔÓ Î›Ó‰˘ÓÔ Ó·
‰‡Ô ˘fi ·Ó¿Ï˘ÛË Ô˘ÛÈÒÓ, ̤۷ ·fi ÌÂÓˆÓ ·fi Ê·ÁËÙ¿ Î·È ÔÙ¿, ·Ú¤¯Ô- Ô‰ËÁËıԇ̠۠ÂÛÊ·Ï̤ӷ Û˘ÌÂÚ¿-
ÙÔÓ ÙÚȯÔÂȉ‹ ۈϋӷ ÙÔ˘ ¯ÚˆÌ·ÙÔ- ÓÙ·˜ ¤ÙÛÈ ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ÏËÚÔÊÔڛ˜ ÛÌ·Ù·.
ÁÚ¿ÊÔ˘. H Ù·‡ÙÈÛË ÙˆÓ ÁÈ· ÙȘ ·Ú¯·›Â˜ Á·ÛÙÚÔÓÔÌÈΤ˜ Û˘Ó‹- O ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÌfi˜ ÙˆÓ ‰È·ÙÚÔÊÈÎÒÓ
¯ÚfiÓˆÓ ‰È¤Ï¢Û˘ ·Ô- ıÂȘ. EÓ·˜ ÌÂÁ¿ÏÔ˜ ·ÚÈıÌfi˜ ÂÓÒÛˆÓ, Û˘ÓËıÂÈÒÓ ÛÙ· ÌÈÓˆÈο Î·È Ì˘ÎËÓ·˚-
TÈ ·ÔηχÙÂÈ Ë ÙÂÏ› Î·È ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ Ù·‡-
ÙÈÛ˘ ÙˆÓ ÂÓÒÛÂˆÓ ÌÂ-
Ô˘ ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ ÌÔÚ› Ó· ÍÂÂÚ¿-
ÛÂÈ Î·È ÙȘ ÂÓ‹ÓÙ· ‹ ÂÍ‹ÓÙ· ·fi ¤Ó·
ο ¯ÚfiÓÈ· ÛÙËÓ EÏÏ¿‰· ̤ۈ ¯ËÌÈÎÒÓ
·Ó·Ï‡ÛÂˆÓ Û ÛÎÂ‡Ë Ì·ÁÂÈÚÈ΋˜ ›ӷÈ
ÂÈÛÙËÌÔÓÈ΋ ·Ó¿- ٷ͇ ÙÔ˘˜. ÌÈÏÈÁÚ·ÌÌ¿ÚÈÔ ÔÚÁ·ÓÈ΋˜ ‡Ï˘, ÌÔ- ȉȷ›ÙÂÚ· ÔχÏÔÎÔ˜. T· Ì·ÁÂÈÚÈο
H ·Ú·¿Óˆ ̤ıÔ‰Ô˜ Ú› Ó· ·ÔÌÔÓˆı› Î·È Ó· Ù·˘ÙÔÔÈË- ÛÎÂ‡Ë Ô˘ ÌÂÏÂÙÒÓÙ·È Â›Ó·È ‰˘Ó·ÙfiÓ
Ï˘ÛË ˘ÔÏÂÈÌÌ¿ÙˆÓ Ù·˘ÙÔÔ›ËÛ˘ ·ÁÓÒ- ı› ·fi ·˘Ù¿ Ù· Û·Ë. Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó Î·ıËÌÂÚÈÓ¿,
Û ̷ÁÂÈÚÈο ÛÎÂ‡Ë ÛÙˆÓ ÔÚÁ·ÓÈÎÒÓ ÂÓÒ- ʤÚÔÓÙ·˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎfi ÂÚȯfiÌÂÓÔ
ÛÂˆÓ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ıËΠ§·¯·ÓÈο Î·È ÎÚ¤·Ù· ÙË ÊÔÚ¿. EÙÛÈ, ÔÈ ÂÓ‹ÓÙ· ‹ ÂÍ‹ÓÙ·
ÛÙÔ KÔϤÁÈÔ Vassar ·fi ÂÓÒÛÂȘ Ô˘ ·ÓȯÓ‡ÔÓÙ·È Û ¤Ó·
ÌÈ· ÔÌ¿‰· ÂÚ¢ÓËÙÒÓ TÔ Úfi‚ÏËÌ· Ô˘ ·Ô̤ÓÂÈ ÛÙÔÓ ÌÔ- Û·Ԙ ‰ÂÓ ·ÓÙÈÚÔÛˆÂ‡Ô˘Ó Ù· ·Ô-
·ÔÙÂÏÔ‡ÌÂÓË ·fi ‰È‰·ÎÙÈÎfi Î·È ÊÔÈ- ÚÈ·Îfi ·Ú¯·ÈÔÏfiÁÔ Â›Ó·È Ë Û˘Û¯¤ÙÈÛË ÌÂÈÓ¿ÚÈ· ÂÓfi˜ Á‡̷ÙÔ˜, ·ÏÏ¿ ÙÔ ·Ô-
ÙËÙÈÎfi ÚÔÛˆÈÎfi. ™ÎÔfi˜ ÙˆÓ ÂÈÚ·- ÙˆÓ ·Ó·Î·Ï˘Êı¤ÓÙˆÓ ¯ËÌÈÎÒÓ ÂÓÒ- Ù¤ÏÂÛÌ· Ù˘ ·Ó¿ÌÈ͢ ÌÈ·˜ ÏÂÈ¿‰·˜
Ì¿ÙˆÓ ÙÔ˘˜ ‹Ù·Ó Ë ·Ó¿Ï˘ÛË ÙˆÓ ÔÚ- ÛÂˆÓ ÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÙˆÓ ·ÁÁ›ˆÓ Ì ÁÂ˘Ì¿ÙˆÓ.
Á·ÓÈÎÒÓ Î·Ù·ÏÔ›ˆÓ Ô˘ ·ÓȯÓ‡ÙË- Ù· Ê˘Ù¿ Î·È Ù· ˙Ò· ·fi Ù· ÔÔ›· ·- ¶·Ú’ fiϘ ÙȘ ÚÔ·Ó·ÊÂÚfiÌÂÓ˜ ‰˘-
Î·Ó Û ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ·fi ¯›ÏÈ· ÌÈÓˆÈ- Ú¯fiÙ·Ó Ë ÙÚÔÊ‹ ÛÙËÓ AÚ¯·›· EÏÏ¿- ÛÎÔϛ˜ ÛÙË ÌÂıÔ‰ÔÏÔÁ›·, ·ÚÎÂÙ¤˜
ο Î·È Ì˘ÎËÓ·˚ο ÎÂÚ·ÌÈο Û·Ë. T· ‰·. ÏËÚÔÊÔڛ˜ Ï·Ì‚¿ÓÔÓÙ·È ·fi ÙË ¯Ë-
ÛÎÂ‡Ë ·˘Ù¿ Û˘ÏϤ¯ıËÛ·Ó ·fi ÙÔ˘˜ EÏ¿¯ÈÛÙ˜ ÂÓÒÛÂȘ ÂÚȤ¯ÔÓÙ·È ÌÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË ÙˆÓ ÔÚÁ·ÓÈÎÒÓ Î·Ù·-
·Ú¯·ÈÔÏfiÁÔ˘˜ Î. °È¿ÓÓË T˙‰¿ÎÈ Î·È Î. ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο Û ÌÈ· ‚ÈÔÏÔÁÈ΋ ËÁ‹. ÏÔ›ˆÓ Û ·Ú¯·›· ÂÏÏËÓÈο ·ÁÁ›·,
Holley Martlew Î·È ¯ÚÔÓÔÏÔÁÔ‡ÓÙ·È H ÏÂÈÔ„ËÊ›· ·˘ÙÒÓ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Û fiˆ˜ ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÙ·È ·fi ÙȘ ÌÂϤÙ˜
ÛÙËÓ EÔ¯‹ ÙÔ˘ X·ÏÎÔ‡ ÛÙËÓ EÏÏ¿‰·. ÔÏÏ¿ ‚ÔÙ·ÓÈο ‹ ˙ˆÔÏÔÁÈο ›‰Ë. Ô˘ ‰ÈÂÍ¿ÁÔÓÙ·È ÛÙÔ KÔϤÁÈÔ Vassar.
T· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ·fi Ù· ÛÎÂ‡Ë ·˘Ù¿ AÎfiÌË Î·È ÛÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË Ô˘ ÌÈ· ¶ÈÔ ·Ó·Ï˘ÙÈο: XÔÏËÛÙÂÚfiÏË ·ÓȯÓ‡-
10 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0

10. ÙËΠ۠·ÔÌÂÈÓ¿ÚÈ· ÙÔ˘ ÓÂÎÚfi‰ÂÈ- TÔ Ì›ÁÌ·, Èı·ÓfiÓ, ‹Ù·Ó ÙÔ Â-
ÓÔ˘ ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏÈ¿ M›‰· Ù˘ ºÚ˘Á›·˜, Ô Ú›ÊËÌÔ Ï¿‰È Ù˘ ›ÚȉԘ, ÙÔ
ÔÔ›Ô˜ ÂÙ¿ÊË ÛÙÔ °fiÚ‰ÈÔÓ, ÂÚ›Ô˘ ÙÔ ÔÔ›Ô ¯ÚË̢ۛ ˆ˜ ¿ÚˆÌ· ηÈ
700 .X. H ¯ÔÏËÛÙÂÚfiÏË Â›Ó·È ¤Ó· ÁÈ· ÙÔ ÔÔ›Ô ˘¿Ú¯Ô˘Ó Û˘ÓÙ·-
ÛÙÂÚÔÂȉ¤˜ Ô˘ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙ· ˙Ò· Î·È Á¤˜ ·fi ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚÔ˘˜ EÏÏË-
·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ÙËÓ ·ÚÔ˘Û›· ÎÚ¤·ÙÔ˜ Ó˜ Î·È PˆÌ·›Ô˘˜ Û˘ÁÁÚ·Ê›˜.
¯ˆÚ›˜ fï˜ Ó· Ì·˜ ‰›ÓÂÈ ÏËÚÔÊÔڛ˜ EÓÙÔÓË Î·È Â˘¯¿ÚÈÛÙË Â›Ó·È
ÁÈ· ÙËÓ Ù·˘ÙfiÙËÙ· ÙÔ˘ ›‰Ô˘˜. TÔ ›‰ÈÔ ÁÈ· ÙÔ˘˜ Ï¿ÙÚ˜ Ù˘ ÂÏÏËÓÈ΋˜
‰Â›ÁÌ· Â›Û˘ ÂÚÈ›¯Â ÌÈ· ÛÂÈÚ¿ ·fi ÎÔ˘˙›Ó·˜ Ë Û˘¯Ó‹ ·ÚÔ˘Û›· Ù˘
ÏÈ·Ú¿ Ôͤ· ÂÎ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ·˘Ù¿ Ì ÚÂÙÛ›Ó·˜. H ÙÂÏÂ˘Ù·›· ·ÓȯÓ‡-
ÙȘ Ì·ÎÚȤ˜ ·Ï˘Û›‰Â˜ ÙˆÓ ‰Âη¤ÍÈ ‹ ‰Â- ÙËΠÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ‰Ô¯Â›ˆÓ
ηÔÎÙÒ ·ÙfiÌˆÓ ¿Óıڷη ··ÓÙÒÓÙ·È ÛÙÔ ·Ó·ÎÙÔÚÈÎfi ΤÓÙÚÔ ÙˆÓ
Û˘¯Ó¿ Û fiÏ· Ù· ˙ˆÈο Î·È Û ·ÚÎÂÙ¿ M˘ÎËÓÒÓ, ηıÒ˜ Î·È Û ¤Ó·Ó
Ê˘ÙÈο Ï›Ë. ÔÈÎÈÛÌfi ÛÙË £‹‚·, ηٿ ÙÔ Ù¤-
H Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓË ·ÚÔ˘Û›· ÛÙÔ ‰Â›ÁÌ· ÏÔ˜ Ù˘ EÏÏ·‰È΋˜ IIIB ¶ÂÚÈfi-
ÏÈ·ÚÒÓ ÔͤˆÓ ÌÈÎÚfiÙÂÚˆÓ ·Ï˘Û›‰ˆÓ ‰Ô˘ (ÂÚ›Ô˘ ÛÙ· 1250 .X.).
Ì ¤ÍÈ, ÔÎÙÒ Î·È ‰¤Î· ¿ÙÔÌ· ¿Óıڷη ¶·Ï·ÈfiÙÂÚË ÚÂÙÛ›Ó· ‚Ú¤ıËÎÂ
ÂÚÈÔÚ›˙ÂÈ ÙȘ ÂÈÏÔÁ¤˜ ›Ù Û Úfi‚·- Û ÌÈÎÚ¿ ÔÙ‹ÚÈ· ΈÓÔÂȉԇ˜
Ù· ›Ù Û ηÙۛΘ. A˘Ù¿ fï˜ Â›Ó·È Û¯‹Ì·ÙÔ˜ ÛÙÔÓ Afi‰Ô˘ÏÔ, ηٿ
ÙfiÛÔ ÛÙÂÓ¿ Û˘ÁÁÂÓ‹ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜, Ô˘ ÙË Ì¤ÛË MÈÓˆÈ΋ II ¶ÂÚ›Ô‰Ô
οı ‰È¿ÎÚÈÛË Â›Ó·È ·‰‡Ó·ÙË. T· ›‰È· (ÂÚ›Ô˘ ÛÙ· 1900-1700 .X.).
ÌÈÎÚ‹˜ ·Ï˘Û›‰·˜ ÏÈ·Ú¿ Ôͤ· ‚Ú¤ıË- MÂÚÈο ÚÂÙÛÈӈ̤ӷ ÎÚ·ÛÈ¿
Î·Ó Û ÎÂÚ·ÌÈ΋ Ù˘ M¤Û˘ NÂÔÏÈıÈ- ÂÚÈ›¯·Ó ÚfiÛıÂÙÔ˘˜ ·Ú¿ÁÔ-
΋˜ ¶ÂÚÈfi‰Ô˘ (ÂÚ›Ô˘ ÛÙ· 4500 .X.) ÓÙ˜ Á‡Û˘: Ë 2-‰ÂηÓfiÓË ·ÓÈ-
Û ÛËÏÈ¿ ÙÔ˘ °ÂÚ·Ó›Ô˘ ÛÙË ¢˘ÙÈ΋ ¯Ó‡ÙËΠ۠ÎÚ·Û› ÙˆÓ M˘ÎË-
KÚ‹ÙË, ηıÒ˜ Î·È Û ÔÏϤ˜ ¿ÏϘ Â- ÓÒÓ, ˘Ô‰ËÏÒÓÔÓÙ·˜ ÙËÓ ·-
ÚÈÔ¯¤˜ Ù˘ KÚ‹Ù˘ Î·È Ù˘ ™ÙÂÚ¿˜ ÚÔ˘Û›· ·‹Á·ÓÔ˘ (›‰Ô˜ Ê˘-
EÏÏ¿‰Ô˜ .A˘Ùfi Ì·ÚÙ˘Ú¿ fiÙÈ ÙÔ «·ÚÓ¿- ÙÔ‡), ÂÓÒ Î·ÌÊÔÚ¿ ‚Ú¤ıËΠÛÂ
ÎÈ» Î·È ÙÔ «Î·ÙÛÈοÎÈ» ‹Ù·Ó ÁÓˆÛÙ¿ ÎÚ·Û› ÛÙ· X·ÓÈ¿ (1600-1425
ÁÈ· ·Ú·¿Óˆ ·fi ¤ÍÈ ¯ÈÏÈÂٛ˜. Afi .X.) Ì·ÚÙ˘ÚÒÓÙ·˜ ÙË ¯Ú‹ÛË Â›-
ÙËÓ ¿ÏÏË ÏÂ˘Ú¿ ÙÔ ÛÙÂÚÔÂȉ¤˜ ¯ÔÓ- Ù ‰¿ÊÓ˘ ›Ù Ï‚¿ÓÙ·˜ ‹ ·Îfi-
‰ÚÈÏ·ÛÙÂÚfiÏË, ÙÔ ÔÔ›Ô ‚Ú¤ıËΠÂ›- ÌË Î·È Ê·ÛÎfiÌËÏÔ˘.
Û˘ ÛÙÔÓ Ù¿ÊÔ ÙÔ˘ M›‰·, Â›Ó·È ¤Ó· MÈ· ÙÚ›Ô‰Ë ¯‡ÙÚ· Ô˘ ¯ÚÔ- H Στ μνος απ τη Z κρο,
Ê˘ÙÈÎfi ÛÙÂÚÔÂȉ¤˜ ηıÒ˜ Î·È ÌÈ· ÍÂ- ÓÔÏÔÁÂ›Ù·È ÛÙË M¤ÛË MÈÓˆÈ΋ περ. 1600-1425 π.X. Στο
οı·ÚË ¤Ó‰ÂÈÍË Ù˘ ·ÚÔ˘Û›·˜ II ¶ÂÚ›Ô‰Ô Î·È ·Ó·Î·Ï‡ÊıËΠÛÙÔ εσωτερικ της βρ θηκαν
fiÛÚÈˆÓ fiˆ˜ ÎÔ˘ÎÈÒÓ, ÌÈ˙ÂÏÈÒÓ Î·È MÔÓ·ÛÙËÚ¿ÎÈ Ù˘ KÚ‹Ù˘, ÂÚÈ›¯Â υπολε μματα τροφ ν και
ʷ΋˜. K·È Û ·˘Ù‹Ó ÙËÓ ÂÚ›ÙˆÛË ÂÎÙfi˜ ·fi ÚÂÙÛ›Ó·, ÂӉ›ÍÂȘ ÌÈ·˜ Ô˘- γν θος αιγοειδο ς.
‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· Á›ÓÂÈ ÍÂοı·ÚË ‰È¿ÎÚÈ- Û›·˜ Ô˘ ‹Ù·Ó ÁÓˆÛÙ‹ ˆ˜ Ï·ÎÙfiÓË ‚Â-
ÛË ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜. M¿ÏÈÛÙ·, Èı·ÓÔÏÔ- Ï·Óȉȿ˜. A˘Ù‹ Ë Ô˘Û›· ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Ìfi-
ÁÂ›Ù·È fiÙÈ Ù· ·Ú·¿Óˆ Ì·ÁÂÈÚ‡Ô- ÓÔ ÛÙÔ Í‡ÏÔ ‚ÂÏ·Óȉȿ˜ Î·È Â›Ó·È Ô Î‡-
ÓÙ·Ó Ì·˙› Î·È Î·Ù·Ù¿ÛÛÔÓÙ·Ó ÛÙËÓ ÚÈÔ˜ ÏfiÁÔ˜ ÁÈ· ÙÔÓ ÔÔ›Ô Ù· Ô˘›ÛÎÈ Î·È
›‰È· ηÙËÁÔÚ›· fiˆ˜ ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÙ·È Ù· ÎÚ·ÛÈ¿ Ô˘ ·ÔıË·ÔÓÙ·È Û ٤-
Î·È ·fi ÙÔÓ Ì¤¯ÚÈ Û‹ÌÂÚ· ÎÔÈÓfi ¯·Ú·- ÙÔÈ· ‚·Ú¤ÏÈ· ·›ÚÓÔ˘Ó ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈ-
ÎÙËÚÈÛÌfi ÙÔ˘˜ ˆ˜ fiÛÚÈ·. ΋ ÔÛÌ‹. H ·ÚÔ˘Û›· Ù˘ Ï·ÎÙfiÓ˘
‚ÂÏ·Óȉȿ˜ ·ÔÙÂÏ› Î·È ÙËÓ ÚÒÙË
EÏ·ÈfiÏ·‰Ô Î·È ÏÈ·Ú¿ Ôͤ· ·fi‰ÂÈÍË Ù˘ ¯Ú‹Û˘ ‚·ÚÂÏÈÒÓ Í‡ÏÔ˘ P Tρ α ε δη συνηθισμ νων
‚ÂÏ·Óȉȿ˜ ηٿ ÙËÓ ·Ú·ÁˆÁ‹ Ù˘ πεταλ δων των μεσογεια-
T· Ê˘ÙÈο ¤Ï·È· ÌÔÚÔ‡Ó Â›Û˘ Ó· ÚÂÙÛ›Ó·˜ ·fi ÙÔ˘˜ MÈÓˆ›Ù˜. κ ν ακτ ν. O σχετικ μι-
ÚÔÛ‰ÈÔÚÈÛÙÔ‡Ó ·fi Ù· ÏÈ·Ú¿ Ôͤ· OÈ ¯ËÌÈΤ˜ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ ÚÔÛ¤ıÂÛ·Ó κρ ς αριθμ ς των οστρ ων
Ô˘ ÂÚȤ¯Ô˘Ó. EÓ· ÌÈÎÚfi ‰È·ÎÔÛÌË- ·ÚÎÂÙ¿ ÛÙȘ ÁÓÒÛÂȘ Ì·˜ ÁÈ· ÙËÓ ÙÚÔ- που βρ θηκαν στο Xαμα-
ÙÈÎfi ‚¿˙Ô Ô˘ ‚Ú¤ıËΠÛÙÔ ÓÂÎÚÔÙ·- Ê‹ Î·È Ù· ÔÙ¿ ÙˆÓ EÏÏ‹ÓˆÓ ÛÙÔ˘˜ λε ρι προκαλε απορ α.
ÊÂ›Ô ÙˆÓ AṲ́ӈÓ, ÙÔ ÔÔ›Ô ¯ÚÔÓÔÏÔ- ÚÔÎÏ·ÛÈÎÔ‡˜ ηÈÚÔ‡˜, Ù· ÔÔ›· Φα νεται πως τα θαλ σ-
ÁÂ›Ù·È ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘ MÈÓˆÈ΋˜ IIIA2 ¤¯Ô˘Ó Ì›ÓÂÈ ÂÓÙ˘ˆÛȷο ·Ó·ÏÏÔ›ˆ- σια στρεα αποτελο σαν
ÂÚÈfi‰Ô˘ (ÂÚ›Ô˘ 1370-1340.X.) Â- Ù· Û ‰È¿ÛÙËÌ· ·ÚÎÂÙÒÓ ¯ÈÏÈ¿‰ˆÓ μ νο να ευκαιριακ συ-
ÚÈ›¯Â ÌÂÁ¿Ï˜ ÔÛfiÙËÙ˜ ÂÏ·˚ÎÔ‡ ¯ÚfiÓˆÓ. μπλ ρωμα διατροφ ς και
ÔͤԘ Î·È ÌÈÎÚfiÙÂÚ˜ ÔÛfiÙËÙ˜ ÙÔ˘ τι οι «καρπο της θ λασ-
ÈÛÔÌÂÚÔ‡˜ ÂÏ·˚‰ÈÓÈÎÔ‡ ÔͤԘ. T· ÏÈ·- σας» δεν αποτελο σαν βα-
Ú¿ ·˘Ù¿ Ôͤ· ˘Ô‰ËÏÒÓÔ˘Ó ÙËÓ ·- σικ πηγ τροφ ς.
ÚÔ˘Û›· ÂÏ·ÈÔÏ¿‰Ô˘ ÛÙÔ ÎÂÚ·ÌÈÎfi ·Á-
Á›Ô.
TÔ ÂÏ·˚Îfi ηıÒ˜ Î·È ÙÔ ÂÏ·˚‰ÈÓÈÎfi
Ô͇ ÂÚȤ¯Ô˘Ó ¤Ó· ‰ÈÏfi ‰ÂÛÌfi ÛÙÔ
ΤÓÙÚÔ ÙÔ˘ ÌÔÚ›Ô˘ ÙÔ˘˜ Ô ÔÔ›Ô˜ Û¿-
ÂÈ Â‡ÎÔÏ·, Û¯ËÌ·Ù›˙ÔÓÙ·˜ ÌÈ· ¤ÓˆÛË
ÂÓÓ¤· ·ÙfiÌˆÓ ¿Óıڷη Ô˘ Â›Û˘
·ÓȯÓ‡ÙËΠÛÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÙÔ˘ ·ÁÁ›-
Ô˘. EÏ·ÈfiÏ·‰Ô Â›Û˘ ·ÓȯÓ‡ÙËΠÛÂ
ÔÈÎÈ·Îfi Û·Ԙ ·fi ÙÔÓ ÔÈÎÈÛÌfi ÙˆÓ
AṲ́ӈÓ, ηıÒ˜ Î·È Û ¿ÏÏ· ·ÁÁ›·
ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ Ë ËÏÈΛ· ÔÈΛÏÏÂÈ ·fi ÙË
M¤ÛË NÂÔÏÈıÈ΋ ̤¯ÚÈ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ Ù˘
MÈÓˆÈ΋˜ EÔ¯‹˜. T· ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ·
·fi ·˘Ù¿ ÂÚÈ›¯·Ó Â›Û˘ ˙ˆ˚ο ‹
Ê˘ÙÈο Û˘ÛÙ·ÙÈο fiˆ˜ ÙÔ ÎÂÚ› ÙˆÓ
Ê˘Ïψ‰ÒÓ Ï·¯·ÓÈÎÒÓ.
EÓ· ·ÁÁÂ›Ô ÛÙÔ ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈÔ MÔÏ¿-
Ó˘ ÛÙÔ X·Ì·Ï‡ÚÈ ÂÚÈ›¯Â ÂÏ·ÈfiÏ·-
‰Ô Î·È 3, 4-‰ÈÌÂıfi͢·ÎÂÙÔÊ·ÈÓfiÓË (ÙÔ
΢ÚÈfiÙÂÚÔ Û˘ÛÙ·ÙÈÎfi Ù˘ Ú›˙·˜ Ù˘
›ÚȉԘ (›‰Ô˜ ÎÚ›ÓÔ˘), ÙÔ ÔÔ›Ô ‰ÂÓ
¤¯ÂÈ ÂÓÙÔÈÛÙ› Û ηӤӷ ¿ÏÏÔ Ê˘Ùfi.
H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0 11

11. Xημικ
αποκρυπτογρ φηση
μαγειρικ ν
μυστικ ν
Tου δρος J OHN E VANS
Πανεπιστ μιο Aνατολικο Λονδ νου
Tμ μα Περιβαλλοντικ ν Eπιστημ ν
H ANA§Y™H OP°ANIKøN ηٷÏÔ›-
ˆÓ ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ·ÎfiÌ· ¤Ó· ÚÔ-
Ì·ÓÙÈÎfi ÂÈÛÙËÌÔÓÈÎfi ‰›Ô,
›Ûˆ˜ ¤Ó· ·fi Ù· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ÛÙȘ ÂÈ-
Ûً̘ Ù˘ ·Ú¯·ÈÔÏÔÁ›·˜, ¤Ó· ‰›Ô
fiÔ˘ Ô ÁÂÓÓ·›Ô˜ ¯ËÌÈÎfi˜ ÌÔÚ› Ó·
Ì¿¯ÂÙ·È ÌÔÚÈ·ÎÔ‡˜ ‰Ú¿ÎÔÓÙ˜ Î·È Ó·
‚Á¿˙ÂÈ ·ÛÚÔÚfiÛˆË ÙËÓ ·Ú¯·ÈÔÏÔ-
Á›·.
Afi Ù‡¯Ë ·Á·ı‹, ¯¿ÚË ÛÙËÓ ·ÚÔ-
ÛÂÍ›· οÔÈˆÓ Ì·Á›ڈÓ, ˘¿Ú¯ÂÈ Û‹-
ÌÂÚ· ÛÙË ‰È¿ıÂÛ‹ Ì·˜ ÌÈ· ÛËÌ·ÓÙÈ΋
ËÁ‹ ¯ËÌÈÎÒÓ Î·Ù·ÏÔ›ˆÓ: Â›Ó·È Ù·
˘ÔÏ›ÌÌ·Ù· η̤Ó˘ ÙÚÔÊ‹˜ Ô˘
·¤ÌÂÈÓ·Ó ÎÔÏÏË̤ӷ Û ̷ÁÂÈÚÈο
Û·Ë. B¤‚·È·, Ù· ÔÚÁ·ÓÈο ηٿÏÔÈ-
· ‰ÂÓ ¤¯Ô˘Ó ÌfiÓÔ ·˘Ù‹ ÙËÓ ÚԤϢ-
ÛË. OÚÁ·ÓÈο ηٿÏÔÈ· ¤¯Ô˘Ó ‰È·-
Ûˆı› Î·È Ì ¿ÏÏÔ˘˜ ÙÚfiÔ˘˜: A·-
ÓÙÒÓÙ·È Û «Ê˘ÛÈ΋ ηٿÛÙ·ÛË», ÌË
··ÓıڷΈ̤ӷ ‰ËÏ·‰‹, ÂÓı˘Ï·Îˆ-
̤ӷ Û ÂÚ›‚ÏËÌ· ·fi Ê˘ÛÈΤ˜ ¯Úˆ-
ÛÙÈΤ˜ Ô˘Û›Â˜, ίÚÈÌ¿ÚÈ Î·È ÚËÙ›-
Ó˜. E¯ÂÈ Â›Û˘ ·Ó·Î·Ï˘Êı› fiÙÈ Ù·
¯ËÌÈο ‰È·ÔÙ›˙Ô˘Ó ÙÔ ÎÂÚ·ÌÈÎfi ˘ÏÈ-
Îfi —fiˆ˜ ÙÔ ÌÂÏ¿ÓÈ ‰È·ÔÙ›˙ÂÈ ÙÔ
¯·ÚÙ› ÛÙËÓ ÂÎÙ‡ˆÛË— ηٿ ÙË ¯Ú‹-
ÛË ÙÔ˘ Ì·ÁÂÈÚÈÎÔ‡ Û·Ԣ˜. TÔ χÛÈ-
Õ Tριποδικ ÌÔ ÙÔ˘ Û·Ԣ˜ ÌÂÙ¿ ÙË ¯Ú‹ÛË ‰ÂÓ
χ τρα απ τη Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ¤¯ÂÈ Î¿ÔÈ· ·ÚÓËÙÈ΋ Â›-
Σπλ ντζια Xα- ‰Ú·ÛË.
ν ων, περ. H Â·Ê‹ Ì·˜ Ì ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜
1480-1425 Ô˘ ¤˙ËÛ·Ó ÛÙÔ ·ÚÂÏıfiÓ Â›Ó·È Î˘-
π.X. H αν λυ- Ú›ˆ˜ ̤ۈ ÙˆÓ Â˘ÚËÌ¿ÙˆÓ Ô˘ ·Ó·-
ση οργανικ ν ηχÙÔ˘Ì Û ·Ú¯·ÈÔÏÔÁÈΤ˜ ı¤ÛÂȘ.
υπολειμμ των H ÎÂÚ·ÌÈ΋, Ë ÔÔ›· ·ÔÙÂÏ› ÌÂÁ¿ÏÔ
σε θρα σματα ̤ÚÔ˜ ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ Â˘ÚËÌ¿ÙˆÓ, Ì·˜
του αγγε ου ÚÔÛʤÚÂÈ ¿ÌÂÛË Û‡Ó‰ÂÛË Ì ·ÓıÚÒ-
δειξε φαγητ ÈÓ˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜ ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfi-
με κρ ας και ÓÙÔ˜ Î·È ÂÈÙÚ¤ÂÈ Ó· ‰Ô‡Ì ÔÏϤ˜
φυλλ δη λαχα- Ï¢ڤ˜ Ù˘ ˙ˆ‹˜ Î·È ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡
νικ , μαγειρε- ÙÔ˘˜: fi¯È ÌfiÓÔ Ï¢ڤ˜ ÂÌÊ·Ó›˜,
μ νο με ελαι - fiˆ˜ Â›Ó·È Ë Ù¯ÓÔÏÔÁ›· Î·È ÙÔ ÂÌfi-
λαδο. Πιθαν ς ÚÈÔ ·ÏÏ¿ Â›Û˘ ÚÔÙÈÌ‹ÛÂȘ Î·È ·ÓÙÈ-
στο φαγητ ε - Ï‹„ÂȘ ÂÚ› ·ÈÛıËÙÈ΋˜ Î·È ÎÔÌ„fiÙË-
χαν προστεθε Ù·˜. T· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ¯ÚfiÓÈ· ÔÈ ÚfiÔ‰ÔÈ
και σταφ λια. ÛÙËÓ ÌÈÎÚÔ-ÔÚÁ·ÓÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË Ì·˜
12 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0

12. Ã Mαγειρικ ς αμ-
φορ ας απ τη Mι-
δ α, δυτικ του με-
γ ρου των Mυκη-
ν ν, περ. 1340-
1185 π.X. Eμφαν
ε ναι τα σημ δια
κα σεως στο αγ-
γε ο, το οπο ο, σ μ-
φωνα με την αν -
λυση οργανικ ν
υπολειμμ των, πε-
ριε χε κρ ας μαγει-
ρεμ νο με ελαι λα-
δο, σε μια σ νθετη
συνταγ .
¤‰ˆÛ·Ó ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Ó· ÂÓȯÓ‡Ԣ-
Ì ·ÎfiÌ· Î·È ·ÂÈÚÔÂÏ¿¯ÈÛÙ˜ ÔÛfi-
ÙËÙ˜ ˘ÏÈÎÔ‡, Ù˘ ٿ͈˜ ÙÔ˘ ÂÓfi˜ ¯È-
ÏÈÔÛÙÔÁÚ·ÌÌ·Ú›Ô˘, Î·È ¤ÙÛÈ ¤ÁÈÓ η-
ÙÔÚıˆÙfi Ó· ·ÔÎÚ˘ÙÔÁÚ·Ê‹ÛÔ˘ÌÂ
·‰È·ÓfiËÙ· Ì˘ÛÙÈο ÎÚ˘Ì̤ӷ Û ÎÂ-
Ú·ÌÈο ıÚ·‡ÛÌ·Ù·.
¶ÂÚȤÚÁˆ˜ Ò˜, ÙÔ ÚÒÙÔ ÔÚÁ·ÓÈÎfi Reutter ·Ó¤ÊÂÚ ÙËÓ ·Ó·Î¿Ï˘„Ë ÂÓfi˜ ÏÔÁ›ÛÔ˘Ó Î·È ÙË ·ÓfiÚÁ·ÓË ·Ú¿ÌÂ-
ηٿÏÔÈÔ ·Ó·Î·Ï‡ÊıËΠÙÔ 1653, ηÊÂ-Ì·‡ÚÔ˘ ˘ÔÏ›ÌÌ·ÙÔ˜ ̤۷ Û ÙÚÔ. A˘Ùfi Á›ÓÂÙ·È Í¯ˆÚÈÛÙ¿ ·ÓÙÈÏË-
fiÙ·Ó ¤Ó· ˘fiÏ¢ÎÔ ·fiıÂÌ· ̤۷ Û ¤Ó· ·ÁÁÂ›Ô Ô˘ ·Ó¤Ûη„Â Ô MÔÓÙÔ˘- Ùfi ÛÙË ÌÂϤÙË ˘ÏÈÎÒÓ Ô˘ ÂÚȤ¯Ô˘Ó
οÔÈÔ ‰Ô¯Â›Ô ÂÚÈÁÚ¿ÊËΠӷ «¤¯ÂÈ ¤Ó ÛÙËÓ B·Ó‰¤· (°·ÏÏ›·) Î·È ÂÚȤÁÚ·- ›ÛÛ·, ÛÙ· ÔÔ›· Ë ·Ó·ÏÔÁ›· ‚·Ó·‰›-
ÙË Û‡ÛÙ·ÛË ÙÔ˘ ÈÔ ÛÎÏËÚÔ‡ ηÛÙÈ- „ ÙÔ ˘ÏÈÎfi ˆ˜ ¿ÔÛÌÔ Ì ÂÏ·ÊÚÒ˜ Ô˘/ÓÈΤÏÈÔ ÌÔÚ› Ó· Â›Ó·È ÛÙÔȯ›Ô
ÏÈ¿ÓÈÎÔ˘ Û·Ô˘ÓÈÔ‡». ¶ÚfiÎÂÈÙ·È Î·Ù¿ ‚·ÏÛ·ÌÒ‰Ë Á‡ÛË. XÚËÛÈÌÔÔÈÒÓÙ·˜ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi ÁÈ· ÙÔÓ ÂÓÙÔÈÛÌfi Ù˘ Áˆ-
¿Û· Èı·ÓfiÙËÙ· ÁÈ· ÌÈ· Ô˘Û›· Ô˘ ÎÏ·ÛÈΤ˜ ¯ËÌÈΤ˜ ÌÂıfi‰Ô˘˜ ·Ó·Î¿Ï˘- ÁÚ·ÊÈ΋˜ ÚÔ¤Ï¢Û˘ ÙÔ˘ ˘ÏÈÎÔ‡.
Û‹ÌÂÚ· Â›Ó·È ÁÓˆÛÙ‹ ˆ˜ ·‰ÈÔÎËÚ›- „ fiÙÈ ÙÔ ˘fiÏÂÈÌÌ· ‹Ù·Ó ¤Ó· Ì›ÁÌ·
Ù˘, ¤Ó· ÎËÚ҉˜ ˘ÏÈÎfi Ô˘ ÚÔ·- ÙÚÂÌÂÓÙ›Ó·˜, ÌÔÛ¯ÔÏ›‚·ÓÔ˘ Î·È ÛÙ‡- K·ı˘ÛÙ¤ÚËÛË ÛÙȘ ÌÂϤÙ˜
ÙÂÈ ·fi ÙËÓ ·Ô‰fiÌËÛË ÙˆÓ ÏÈ·ÚÒÓ Ú·ÎÔ˜ Ì·˙› Ì ·ÚˆÌ·ÙÈÎfi ÎÚ·Û›, Ê˘ÙÈ-
ÂÓÒÛÂˆÓ Î·Ù¿ ÙËÓ ·ÔÛ‡ÓıÂÛË ÙˆÓ Îfi Ï¿‰È Ô˘ ÂÚÈ›¯Â ÚÔ‰¤Ï·ÈÔ Î·È O ·ÚÈÔ˜ ÏfiÁÔ˜ Ô˘ Ë ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ P Mικκ λο κ πελ-
و̿وÓ. TÔÓ ·‰ÈÔÎËÚ›ÙË ·Ó·Î¿- ¤Ï·ÈÔ ÁÂÚ·Ó›Ô˘, Î·È Èı·ÓÒ˜ ̤ÓÙ· Î·È ·Ó¿Ï˘Û˘ ÔÚÁ·ÓÈÎÒÓ Î·Ù·ÏÔ›ˆÓ ›- λο απ το εργαστ -
Ï˘„Â Î·È ÔÓfiÌ·ÛÂ Ô °¿ÏÏÔ˜ ÂÈÛÙ‹ÌÔ- ı˘Ì¿ÚÈ. Ó·È ·ÚÁ‹ Â›Ó·È ·ÊÂÓfi˜ fiÙÈ ÔÈ ÔÛfiÙË- ριο «Mπολ νης»
Ó·˜ Fourcroy, fiÙ·Ó, ÙÔ 1706, ·ÔÌ·- ™ÙÔ ÍÂΛÓËÌ¿ ÙÔ˘ Ô 20fi˜ ·ÈÒÓ·˜ Ù˜ ÙÔ˘ ÚÔ˜ ·Ó¿Ï˘ÛË ‰È·ı¤ÛÈÌÔ˘ ˘ÏÈ- στο Xαμαλε ρι,
ÎÚ‡ÓıËÎ·Ó ·fi ÙÔ KÔÈÌËÙ‹ÚÈÔ ÙˆÓ ˘‹ÚÍ ̿ÚÙ˘Ú·˜ ÌÈ·˜ Û˘Ó¯ԇ˜ ·Ó¿- ÎÔ‡ Â›Ó·È ÌÈÎÚ¤˜ (ÂÏ¿¯ÈÛÙ· ÌÈÎÚÔÁÚ·Ì- περ. 2160-2000
AıÒˆÓ («Cimetiere des innocents») Ù˘Í˘ ÛÙË Ì·ÎÚÔ-ÔÚÁ·ÓÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË Ì¿ÚÈ·) ηÈ, ·ÊÂÙ¤ÚÔ˘, fiÙÈ Û˘¯Ó¿ Â›Ó·È π.X. Περιε χε υπο-
ÙÔ˘ ¶·ÚÈÛÈÔ‡ Ù· ÔÛÙ¿ ÙˆÓ ÎÂÎÔÈÌË̤- ˘ÏÈÎÔ‡ ·fi ·ÈÁ˘ÙÈ·ÎÔ‡˜ Ù¿ÊÔ˘˜ η̤ӷ ‹ ÌÂÚÈÎÒ˜ ··ÓıڷΈ̤ӷ, λε μματα απ ιρι-
ÓˆÓ, ÔÏÏ¿ ·fi Ù· ÔÔ›· ›¯·Ó ·˘Ù‹ fiÔ˘ ÔÈ Û˘Óı‹Î˜ ‹Ù·Ó δ λαιο, μ γμα κη-
ÙËÓ Ô˘Û›·. ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ¢ÓÔ˚Τ˜ ÁÈ· ÙË ρο μελισσ ν και
AÓ·ÌÊ›‚ÔÏ·, Ë ¯ËÌÈ΋ ·Ó¿Ï˘ÛË Û˘ÓÙ‹ÚËÛË ÔÚÁ·ÓÈÎÒÓ Ô˘- πολλ δημητριακ .
ÛÙȘ ÚÒÙ˜ ÂΛӘ ¤Ú¢Ó˜, ‹Ù·Ó ÛÈÒÓ. E›Û˘ ›‰·Ó ÙÔ Êˆ˜
ÚˆÙfiÁÔÓ˜, fï˜ ÛÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙÔ˘ ·ÚÎÂÙ¿ ÂÈÛÙËÌÔÓÈο ‰ËÌÔ-
19Ô˘ ·ÈÒÓ· ÂÊ·ÚÌfiÛÙËÎ·Ó ÈÔ Ûȇ̷ٷ ÛÙ· ÔÔ›· ·ÓÈ-
ÚÔËÁ̤Ó˜ ÂÈÛÙËÌÔÓÈΤ˜ Ù¯ÓÈΤ˜. ¯Ó‡ÔÓÙ·Ó Ë ·Ó¿Ù˘ÍË, ÛÙË
A˘Ùfi Û˘Ó¿ÁÂÙ·È Î·ı·Ú¿ ·fi ÙȘ ÌÂϤ- ‰È·‰ÚÔÌ‹ ÙˆÓ ·ÈÒÓˆÓ, ο-
Ù˜ Ô˘ ‰ÈÂÍ‹Á·ÁÂ Ô Sir Michael ÔÈˆÓ Û˘ÁÎÂÎÚÈÌ¤ÓˆÓ Ô˘-
Faraday. O Faraday ÌÂϤÙËÛ ÙÔ Â- ÛÈÒÓ, fiˆ˜ ¤Ó· ‰ËÌÔÛ›Â˘Ì·
ÚȯfiÌÂÓÔ ÌÈ·˜ Ï˘¯Ó›·˜ Î·È ‰‡Ô Á˘¿- ÙÔ˘ Macht ÁÈ· ÙÔ fiÈÔ Î·È
ÏÈÓˆÓ ÊÈ·ÏÒÓ Ô˘ ‚Ú¤ıËÎ·Ó Ì¤Û· Û ¤Ó· ¿ÏÏÔ ÙÔ˘ Redwood ÁÈ·
Ù¿ÊÔ. ÙËÓ ·ÚˆÌ·ÙÔ˘ÚÁ›·. ¢ËÌÔÛÈ-
™ÙËÓ ¤ÎıÂÛ‹ ÙÔ˘ ˘¿Ú¯ÂÈ ÌÈ· ÏÂ- ‡̷ٷ fiˆ˜ ·˘Ù¿ ·Ú·Ì¤-
ÙÔÌÂÚ‹˜ ÂÚÈÁÚ·Ê‹ ÙˆÓ ˘ÏÈÎÒÓ Â˘- ÓÔ˘Ó ·ÎfiÌ· ¯Ú‹ÛÈ̘ ËÁ¤˜
ÚËÌ¿ÙˆÓ, ηıÒ˜ Î·È Ù˘ Â›‰Ú·Û˘ ÏËÚÔÊfiÚËÛ˘.
Ù˘ ·ÏÎÔfiÏ˘, ÙˆÓ ·ÏηϛˆÓ Î·È Ù˘ MÔÏÔÓfiÙÈ ÔÏÏ¿ ·fi Ù·
ıÂÚÌfiÙËÙ·˜ ÛÙ· ˘ÏÈο ·˘Ù¿. Afi ÙȘ ÚÒÈÌ· ÂΛӷ ‰ËÌÔÛȇ̷-
·Ú·ÙËÚ‹ÛÂȘ ÙÔ˘ Ô Faraday Ô‰ËÁ‹- Ù· ·Û¯ÔÏÔ‡ÓÙ·Ó ·ÔÎÏÂÈ-
ıËΠÛÙÔ Û˘Ì¤Ú·ÛÌ· fiÙÈ ÙÔ ÂÚȯfi- ÛÙÈο Ì ÔÚÁ·ÓÈο Û˘ÛÙ‹-
ÌÂÓÔ ÙˆÓ ‰Ô¯Â›ˆÓ ÂÎÂ›ÓˆÓ ‹Ù·Ó ηٿ Ì·Ù·, Â›Û˘ ÔÏÏ¿ ·fi ·˘-
¿Û· Èı·ÓfiÙËÙ· ·Ô‰ÔÌË̤ӷ ¤Ï·È· Ù¿ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ÙfiÛÔ Û ÔÚ-
ηıÒ˜ Â›Û˘ ̤ÏÈ Î·È ÎË¢ÙÈο Û Á·ÓÈο fiÛÔ Î·È Û ·ÓfiÚÁ·-
˘ÁÚÔÔÈË̤ÓË Î·Ù¿ÛÙ·ÛË. ¢ÔΛ̷ÛÂ, Ó· Û˘ÛÙ·ÙÈο: ¤Ó· ·Ú¿-
Ì¿ÏÈÛÙ·, Á¢ÛÙÈο ÙÔ ˘‰·Ú¤˜ ηٿÏÔÈ- ‰ÂÈÁÌ· Ô˘ ı· ¤ÚÂ ӷ
Ô Î·È ÙÔ ÂÚȤÁÚ·„ ˆ˜ «ÁÏ˘Î‡ Î·È ‚Ú›ÛÎÂÈ ÌÈÌËÙ¤˜ Î·È Û‹ÌÂÚ·,
οˆ˜ ·„‡ ÛÙË ÁÏÒÛÛ·»! ηıÒ˜ ÔÏϤ˜ ¤Ú¢Ó˜ ÌÔ-
H ȉ¤· Ù˘ Á¢ÛÙÈ΋˜ ‰ÔÎÈÌ‹˜ ¤Ú·- ÚÔ‡Ó Ó· ‰È¢ڇÓÔ˘Ó ÙÔÓ
ÛÂ Î·È ÛÙÔÓ 20fi ·ÈÒÓ·. TÔ 1926 Ô ÔÚ›˙ÔÓÙ¿ ÙÔ˘˜ Â¿Ó Û˘Ó˘Ô-
H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0 13

13. Õ Σφαιρικ φλασκ
απ το Kαστ λλι
Xαν ων, περ. 1370-
1340 π.X. H αν λυ-
ση οργανικ ν υπο-
λειμμ των δειξε πα-
ρουσ α οργανικο
λ πους.
Ú˘, ·ÏÏ¿ ηÈ, ηıÒ˜ Ô Î¿ı ‰È·Ï‡Ù˘
¤¯ÂÈ ÙËÓ ÈηÓfiÙËÙ· Ó· ·ÔÌÔÓÒÓÂÈ
ÌÈ· Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË ÔÌ¿‰· ÂÓÒÛˆÓ,
οÓÂÈ Î¿ˆ˜ ·ÏÔ‡ÛÙÂÚË Î·È ÙËÓ Ù·˘-
ÙÔÔ›ËÛË Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ı›. K·ıÒ˜ ÌÈ·
«·fiÛ·ÛË» ÌÔÚ› Ó· ‰ÒÛÂÈ Î·Ù¿
̤ÛÔ fiÚÔ ÂÚ›Ô˘ ÂηÙfi Û˘ÛÙ·ÙÈο, Ë
‰È·‰Èηۛ· Ù·˘ÙÔÔ›ËÛ˘ ‰ÂÓ ·‡ÂÈ
Ó· Â›Ó·È ‰‡ÛÎÔÏË, ¯ÚÔÓÔ‚fiÚ· Î·È Û˘-
Ì ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÔÈ ÈÔ ·Ú·‰ÔÛȷΤ˜, ÙÔ˘˜ ¯ˆÚ›˜ Ó· ·Ú·ÏÂÈÊı› ηӤӷ. ¯Ó¿ ·ÙÂÏ‹˜. A˘Ùfi ¤¯ÂÈ ÌÂÚÈΤ˜ ÊÔÚ¤˜
ÏÈÁfiÙÂÚÔ Â˘·›ÛıËÙ˜ Ù¯ÓÈΤ˜ ·Ó¿Ï˘- ¢Â‡ÙÂÚÔ, Ó· ÂÍ·ÎÚÈ‚ˆı› ·Ó Î·È Î·Ù¿ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· Ô ·Ó·Ï˘Ù‹˜ Ó· ÌËÓ ÌÔ-
Û˘, Ó· ÌËÓ ÌÔÚÔ‡Ó Ó· ‰ÒÛÔ˘Ó ¯Ú‹- fiÛÔ ¤¯ÂÈ ˘¿ÚÍÂÈ ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ¯ËÌÈ΋ Ú› Ó· οÓÂÈ ·Ú¿ ÌfiÓÔ ÌÈ· ÁÂÓÈ΋
ÛÈÌ· ÛÙÔȯ›·. T· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ¯ÚfiÓÈ·, ÔÈ ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ Î·Ù¿ÏÔÈÔ ÂÎÙ›ÌËÛË Ù˘ ÚÔ¤Ï¢Û˘ ÙÔ˘ Û˘ÁÎÂ-
ÚfiÔ‰ÔÈ ÛÙËÓ ÂÈÛÙ‹ÌË Ù˘ ¯ÚˆÌ·ÙÔ- Î·È ÙÔ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ ÙÔ˘, Û˘Ó‹ıˆ˜ ÙÔ ÎÚÈ̤ÓÔ˘ ‰Â›ÁÌ·ÙÔ˜, Ô˘ ÌÔÚ› Ó·
ÁÚ·Ê›·˜ ÂÍ·ÛÊ·Ï›˙Ô˘Ó ÛÙÔÓ ·Ú¯·ÈÔ- ¤‰·ÊÔ˜. EÓ· ÙÚ›ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· Â›Ó·È Ù· ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ·ÚÎÂ›Ù·È ·ÏÒ˜ Ó· ÙÔ Î·-
ÏfiÁÔ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ Ì·˜ ·Ó›Û¯˘Ú· ÂÚÁ·- ÂÏÏÈ‹ ÛÙÔȯ›· Á‡Úˆ ·fi ÙȘ ‰È·‰Èη- ٷٿÍÂÈ ÛÙÔ ˙ˆ˚Îfi ‹ ÛÙÔ Ê˘ÙÈÎfi ‚·Û›-
Ï›· ÁÈ· Ó· ÍÂÎÏÂȉÒÛÔ˘Ó Ù· Ì˘ÛÙÈο ۛ˜ ·Ô‰fiÌËÛ˘ Ô˘ ÂÈÛ˘Ì‚·›ÓÔ˘Ó ÏÂÈÔ.
ÙˆÓ Î·Ù·ÏÔ›ˆÓ. OÈ ÚfiÔ‰ÔÈ ·˘Ù¤˜, fiÙ·Ó Ù· ˘ÔÏ›ÌÌ·Ù· ÙÚÔÊ‹˜ Î·È Ù·
Û˘ÓÂÈÎÔ˘ÚÔ‡ÌÂÓ˜ ·fi ÙȘ ÚÔfi‰Ô˘˜ fiÌÔÈ· ¤¯Ô˘Ó Ì›ÓÂÈ ı·Ì̤ӷ Û ‰È·ÊÔ- O ÂÚÈ‚¿ÏÏˆÓ ¯ÒÚÔ˜
ÛÙÔÓ ÙÔ̤· Ù˘ Ê·ÛÌ·ÙÔÛÎÔ›·˜, ¤Î·- ÚÂÙÈο ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓÙ· ÁÈ· ÌÂÁ¿ÏÔ ¯ÚÔ-
Ó·Ó ‰˘Ó·Ù‹ ÙËÓ ·Ó¿Ï˘ÛË ·ÎfiÌ· Î·È ÓÈÎfi ‰È¿ÛÙËÌ·. TÔ Úfi‚ÏËÌ· Ù˘ ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹˜ ¯ËÌÈ-
ÂÏ¿¯ÈÛÙˆÓ ÌÈÎÚÔÁÚ·ÌÌ·Ú›ˆÓ ‡Ï˘. TÔ ÚÒÙÔ ·fi ·˘Ù¿ Ù· ÚÔ‚Ï‹Ì·Ù·, ÎÒÓ Ô˘ÛÈÒÓ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙÔ Î·Ù¿ÏÔÈÔ
OÈ Ó¤Â˜ ·˘Ù¤˜ ·Ó·Ï˘ÙÈΤ˜ ̤ıÔ‰ÔÈ Ë Ï‹Ú˘ Î·È ¯ˆÚ›˜ ·Ú·Ï›„ÂȘ ÂÍ·- Î·È ÛÙÔ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ ÙÔ˘ Â›Ó·È Î¿ˆ˜
‰ÂÓ Â›Ó·È ··ÏÏ·Á̤Ó˜ ·fi ÚÔ‚Ï‹- ÁˆÁ‹, ÌÔÚ› Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆÈÛÙ› Èη- ÈÔ ÂÚ›ÏÔÎÔ. H ·ÓÙ·ÏÏ·Á‹ ÌÔÚ›
Ì·Ù·. T· ΢ÚÈfiÙÂÚ· ·fi ·˘Ù¿ ›ӷÈ, ÓÔÔÈËÙÈο Ì ÙË ¯Ú‹ÛË ÔÈÎ›ÏˆÓ ‰È·- Ó· ÂÍ·ÚÙ¿Ù·È ·fi ÙÔ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ Ù·-
ÚÒÙ· ·’ fiÏ·, Ó· ÂÍ·ÛÊ·ÏÈÛÙ› fiÙÈ Ù· Ï˘ÙÒÓ Ì ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋ «‰È·Ï˘ÙÈ΋ Ê‹˜. ¶ÔÏÏ¿ ·fi Ù· ÛÎÂ‡Ë Ô˘ ÂÍÂÙ¿-
˘¿Ú¯ÔÓÙ· Û˘ÛÙ·ÙÈο ı· ÂÍ·¯ıÔ‡Ó ÈÛ¯‡». M ÙÔÓ ÙÚfiÔ ·˘Ùfi, fi¯È ÌfiÓÔ Ë ÛÙËÎ·Ó ÁÈ· ÙȘ ·Ó¿ÁΘ Ù˘ ¤ÎıÂÛ˘
Î·È ı· ·Ó·ÁÓˆÚÈÛÙÔ‡Ó ÛÙÔ Û‡ÓÔÏfi ÂÍ·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘ ηٷÏÔ›Ô˘ Â›Ó·È Ï‹- «MÈÓˆÈÙÒÓ Î·È M˘ÎËÓ·›ˆÓ Á‡ÛÂȘ»,
14 H K A £ H M E P I N H B K Y P I A K H 2 3 A ¶ P I § I O Y 2 0 0 0