1. POLITYKA GOSPODARCZAPOLITYKA GOSPODARCZA
Blok IVBlok IV
JAK DAWNIEJ WYGLĄDAŁAJAK DAWNIEJ WYGLĄDAŁA
POLITYKA GOSPODARCZA?POLITYKA GOSPODARCZA?
cz. 1cz. 1

2. 1.1.
Poprzednim razem staraliśmy się „rozłożyć” gospodarkę
narodową na części składowe i poznać jej:
 zasoby (naturalne, majątkowe i czynnika pracy)
 strukturę (układ strukturalny: rodzajowy, przestrzenny,
własnościowo-podmiotowy i instytucjonalny),
oraz określić metody oceny jej kondycji – w układzie statycznym
(PKB, PNB, społeczna wydajność pracy, kapitałochłonność,
pracochłonność luka PNB) i dynamicznym (tempo wzrostu,
stopa wzrostu).
Ponieważ czas już przejść do właściwego tematu – w jego
praktycznym ujęciu – zapoznajmy się dzisiaj z dawnymi
koncepcjami prowadzenia polityki gospodarczej.

3. 2.2.
Aby móc mówić o gospodarce w jej współczesnym rozumieniu,
musi istnieć zintegrowany organizm gospodarczy.
Z kolei do prowadzenia polityki gospodarczej konieczna jest:
 władza publiczna
 aparat urzędniczy (biurokracja)
 rozwinięta gospodarka towarowo-pieniężna
 społeczeństwo o ukształtowanej strukturze.
XV wiek rozpoczął okres kształtowania się zintegrowanych
organizmów gospodarczych i rozwój gospodarki towarowo-
pieniężnej.
XVI wiek to ostateczne starcie zacofanej gospodarczo potęgi
kolonialnej – Hiszpanii – z ekspansywną, innowacyjną Anglią,
zakończone klęską tej pierwszej (spektakularny koniec
„niezwyciężonej armady”).

4. 3.3.
XVII wiek – rozkwit protekcjonizmu
Okres dominacji bogacącej się warstwy kupieckiej oczekującej
od silnie scentralizowanej władzy państwa (monarchii
absolutnej) ochrony i wsparcia dla swoich przedsięwzięć
gospodarczych.
Panuje system protekcjonizmu państwowego określany jako
MERKANTYLIZM, twierdzący iż….
(i tu przypominamy sobie wiedzę z przedmiotu znanego pod
skrótową nazwą MSG)

5. 4.4.
….
 synonimem bogactwa są kruszce szlachetne
 źródłem bogactwa jest dodatni bilans handlowy
oparty na eksporcie towarów przetworzonych i
imporcie brakujących surowców
 najbogatszy kraj wygrywa konkurencję z innymi
 tylko dobrobyt pozwala kumulować siłę
 nie wszystkie aktywności ekonomiczne są
równie ważne.

6. 5.5.
XVII wiek – protekcjonizm francuski
Dziesięciolecia scentralizowanego zarządzania państwem przez
pierwszych ministrów Francji*:
 Armand-Jean de Richelieu (1624-1642)**
 Julies’a Mazarin (1642-1661)
po czym władzy absolutnej króla Ludwika XIV, Króla-Słońce
(1661-1715, 54 lata!) i jego ministra finansów (Generalnego
Kontrolera Finansów 1661-1683) Jean-Baptist Colbert’a.
* Pierwszy minister Francji to stanowisko.
** Nie uczymy się dat na pamięć, wystarczy wiedzieć, w którym wieku miało to miejsce.

7. 6.6.
XVII wiek – protekcjonizm francuski
System gospodarczy zwany KOLBERTYZMEM:
 scentralizowanie systemu finansowego,
ekonomicznego i administracyjnego
 wysokie cła importowe (osłona krajowego
przemysłu)
 ulgi podatkowe i premie dla eksporterów
 monopol państwa na produkcję wielu towarów
 zakładanie manufaktur królewskich
 agresywna polityka kolonialna wsparta budową
potężnej floty wojennej (258 nowych okrętów w
czasach Colbert’a)

8. 7.7.
XVII wiek – protekcjonizm angielski
Okres walki o dominację handlową i kolonialną Anglii.
Akt nawigacyjny z 1651 roku uchwalony przez Kadłubowy
Parlament Olivera Cromwella:
 dowóz towarów z krajów europejskich do Anglii tylko na
statkach pod banderą angielską lub kraju pochodzenia
towaru
 dowóz towarów z krajów pozaeuropejskich tylko na statkach
pod banderą angielską
 przynależność państwowa dla statków zbudowanych w
angielskich stoczniach, będących własnością Anglików, z
angielskimi dowódcami i załogami

9. 8.8.
Akt nawigacyjny z 1660 roku (uchwalony przez parlament
monarchii Karola II):
 cały zamorski handel Anglii i jej kolonii tylko statkami
angielskimi
 najważniejsze towary z kolonii angielskich transportowane
jedynie do lub przez porty angielskie

10. 9.9.
XVII wiek – złoty wiek kompanii handlowych
Choć kompanie handlowe powstawały już w XVI w. (angielskie
kompanie: Moskiewska - 1555 r., Wschodnia - 1579 r.,
Lewantyńska - 1588 r.), prawdziwą potęgą staje się dopiero
Brytyjska Kompania Wschodnioindyjska (1600 r.)
wyposażona w przywileje:
 monopolu handlowego z Indiami Wschodnimi (do 1813
r.) i Chinami (do 1833 r.)
 utrzymywania własnej floty, armii i administracji
na terenach kolonizowanych
 zawierania układów politycznych
 posiadania własnej waluty.

11. 10.10.
Odpowiedzią na imperialną politykę Anglii były, ze strony:
 Holandii – Holenderska Kompania Wschodnioindyjska
(1602 r.) i Holenderska Kompania Zachodnioindyjska
(1621 r.), ta ostatnia kolonizująca obie Ameryki (z prawem
prowadzenia wojen zaczepnych)
 Danii – Duńska Kompania Wschodnioindyjska (1616 r.)
 Francji – Francuska Kompania Wschodnioindyjska
(1664 r.)
 i szereg innych.

12. Hiszpańskie imperium kolonialne XVI-XX w.Hiszpańskie imperium kolonialne XVI-XX w.
11.11.

13. Imperium Brytyjskie – maksymalny zasięg koloniiImperium Brytyjskie – maksymalny zasięg kolonii
12.12.

14. 13.13.
XVIII wiek – odwrót od protekcjonizmu
Francuscy i angielscy przedsiębiorcy i kupcy wysuwają
postulaty swobody działania gospodarczego i wolności
ekonomicznej.
Rodzi się pogląd filozoficzno-ekonomiczny głoszący wolność
jednostki, określany jako LESEFERYZM:
 laissez faire (franc. pozwólcie czynić, nie
sprzeciwiajcie się)
 laissez passer (franc. pozwólcie przechodzić)
 laissez aller (franc. pozwólcie biec)
Leseferyzm tworzy podstawy nowej polityki gospodarczej –
LIBERALIZMU GOSPODARCZEGO

15. 14.14.
XVIII-wieczny francuski liberalizm gospodarczy
Krach na paryskiej giełdzie latem 1720 r. (afera Johna Law i
upadek Stałej Kompanii Indyjskiej mającej królewski monopol
handlu na wszystkich morzach) powoduje, że francuscy
ekonomiści „odkrywają” ziemię jako lokatę kapitału.
We Francji rodzi się ruch intelektualny, FIZJOKRATYZM,
który:
 jest przeciwny interwencjonizmowi
państwowemu w polityce gospodarczej (koniec
państwowych preferencji dla przemysłu i handlu)
 żąda ograniczenia ingerencji państwa do sfery
robót publicznych i organizacji oświaty
 za jedyną podstawę tworzenia dochodu uważa
ziemię

16. FizjokratyzmFizjokratyzm
FranFranççois Quesnay i jegoois Quesnay i jego tablica ekonomicznatablica ekonomiczna (1758 r.)(1758 r.)
Społeczeństwo to 4 klasy:
• właściciele ziemscy
• klasa produkcyjna (chłopi
oraz dzierżawcy ziemi)
• klasa jałowa (kupcy,
rzemieślnicy,
przemysłowcy, robotnicy)
• biedota (nie bierze udziału
w obiegu dóbr)
Punkt wyjścia obiegu dóbr:
• roczne nakłady
inwestycyjne w rolnictwie w
wysokości 3 mld liwrów
• dzięki „współpracy” sił
przyrody rolnictwo tworzy
produkt o wartości 5 mld
liwrów (z czego 2 mld to
produkt czysty).
15.15.

17. 16.16.
Przełom XVIII i XIX wieku – angielska klasyczna szkoła
ekonomii
1776 r. – Adam Smith wydaje dzieło „Badania nad naturą i
przyczynami bogactwa narodów”, w którym formułuje ideę:
„Tak jak planety krążą po swoich orbitach i są
chronione przed zderzeniem przez niewidzialne
siły grawitacji, tak ludzie mogą prowadzić
bezpiecznie swe ekonomiczne interesy dzięki
"niewidzialnej ręce rynku„…”

18. 17.17.
Zgodnie z angielską klasyczną szkołą ekonomii państwo
powinno ograniczyć swoje funkcje do:
 ochrony porządku, w tym ochrony konkurencji i
wolności działania prywatnych przedsiębiorców
 spraw obronności kraju
 wymiaru sprawiedliwości
Angielska klasyczna szkoła ekonomii
 tak jak francuski leseferyzm popierała liberalizm
gospodarczy, ale
 źródło tworzenia wartości i dochodu upatrywała nie w ziemi, a
we wzroście potencjału przemysłowego i specjalizacji
poszczególnych krajów w produkcji dóbr, co pozwala obniżyć
koszty wytwarzania.
Gdzie szukać przyczyny odmiennego – w stosunku do
francuskiego leseferyzmu - podejścia angielskiego
liberalizmu do gospodarki?

19. 18.18.
II poł. XVIII wieku – rewolucja przemysłowa w Anglii
 1735 r. – koks zastępuje węgiel drzewny przy wytopie
surówki
 1763 r. – maszyna parowa Jamesa Watt’a
 1785 r. – krosno mechaniczne (40-krotny wzrost wydajności
maszyn włókienniczych)

20. 19.19.
1817 r. – David Ricardo publikuje pracę „Zasady ekonomii
politycznej i opodatkowania”, analizującą istotę renty
ekonomicznej.
Podział produktu społecznego między grupy
społeczne to:
 praca (i zapłata za nią) dla robotników
 zysk dla kapitalistów
 renta dla posiadaczy ziemskich
D. Ricardo twierdził, iż wzrostowi gospodarczemu
sprzyja swobodna wymiana handlowa między
krajami.

21. 20.20.
XIX wiek – liberalizm jednych, protekcjonizm innych
Liberalna Anglia…
Od początku XIX wieku siła angielskiej gospodarki powoduje, że
ochrona własnego przemysłu staje się zbędna, a merkantylizm
innych krajów – szkodliwy.
Zwycięża doktryna wolnego handlu. Począwszy od 1820 r.
następuje:
 znoszenie ceł importowych na surowce i ceł
eksportowych
 dopuszczenie do handlu z brytyjskimi koloniami
statków innych bander – na zasadzie wzajemności.

22. Imperium Brytyjskie – 1897 rokImperium Brytyjskie – 1897 rok 21.21.

23. 22.22.
niezdecydowana Francja…
O ile już rewolucja francuska przyznała wszystkim obywatelom
prawo prowadzenia działalności gospodarczej – produkcyjnej i
handlowej – protekcjonizm handlowy i jego instrumenty (cła)
znikają tylko na krótko (1860-1871) i zostają przywrócone po
wojnie francusko-pruskiej.
Zauważmy (choć nie uczmy się tych dat i faktów na pamięć), że
XIX w. jest dla Francji (i jej gospodarki) nader burzliwy:
 w 1792 r. rewolucja zastępuje monarchię I Republiką
 w 1804 r. Francja zostaje proklamowana cesarstwem
 po upadku Napoleona w 1815 r. znowu powraca monarchia
 w 1830 r. tzw. rewolucja lipcowa tworzy monarchię
konstytucyjną, zastąpioną w 1848 r. przez II Republikę
 w 1852 Napoleon III ogłasza powstanie II cesarstwa
 w 1870 r. zostaje obalony, zaś Francja staje się III Republiką.
W tych warunkach trudno prowadzić politykę liberalizmuW tych warunkach trudno prowadzić politykę liberalizmu
gospodarczego (i w ogóle jakąkolwiek politykę gospodarczą)…gospodarczego (i w ogóle jakąkolwiek politykę gospodarczą)…

24. 23.23.
protekcjonistyczne Niemcy…
18 państw niemieckich tworzy Niemiecki Związek Celny (1834 r.)
– strefę wolnego handlu.
Zarazem zwyciężają idee tzw. narodowej szkoły w
ekonomii. Jej twórca, Friedrich List, zwolennik
protekcjonizmu ogłasza, iż:
 korzyści z wolnej wymiany osiągają tylko kraje
gospodarczo silniejsze
 należy chronić rodzimy przemysł przed
monopolem krajów wyżej rozwiniętych,
przynajmniej do czasu, aż osiągnie zdolność
samodzielnego konkurowania

25. 24.24.
… i równie protekcjonistyczne Stany Zjednoczone
XIX-wieczne Stany Zjednoczone są zwolennikiem liberalizmu
gospodarczego (wewnątrzkrajowego), prowadząc zarazem
konsekwentnie politykę protekcjonizmu (zewnętrznego), by
chronić swoją gospodarkę przed przemysłem angielskim.
Łączy się to z izolacjonizmem w polityce zagranicznej –
doktryna Monroe (1823 r.) głosi, iż:
„Kontynent amerykański nie może podlegać dalszej
kolonizacji ani ekspansji politycznej ze strony
Europy, w zamian zaś Stany Zjednoczone nie
będą ingerować w sprawy państw europejskich i
ich kolonii”

26. 25.25.
XIX-wieczna polityka gospodarcza wyraźnie zatem hołduje
przekonaniu, że na liberalizm i wolny handel mogą sobie
pozwolić (i są nimi zainteresowane) wyłącznie potęgi
gospodarcze – pozostałe kraje w naturalny sposób są
skazane na protekcjonizm.