1. UNIVERSITETI I PRISHTINËS
FAKULTETI I INXHINIERISË MEKANIKE
PUNIM DIPLOME
Kandidati: Mentori:
Egzon Shala Dr.sc. Shaban Shabani
Prishtinë, 2012-11-21
1Punim Diplome

2. UNIVERSITETI I PRISHTINËS
FAKULTETI I INXHINIERISË MEKANIKE
Punimi i diplomës
Titulli i temës: AUTOMATIZIMI I PROCESIT TË FORMËSIMT TË GURËVE TË MERMERTË
Hyrja
1. Rregullat themelore të algjebrës së Bool-it
2. Metoda kaskade në sintezen e automateve
3. Projektimi i automatit për procesin e formësimit të gurëve të memertë
Përfundimi
2Punim Diplome

3. PËRMBAJTJA
 HYRJE..................................................................................................................................
 KAPITULLI 1

 1. RREGULLAT THEMELORE TË ALGJEBRES SË BOOL-IT...............................................
 1.1 TEKNOLOGJIA QË ZBATOHET NË AUTOMATIZIMIN E PROCESEVE PRODHUESE....
 1.1.1 QARKU I INFORMATIV...........................................................................................
 1.1.2 QARQET DREJTUESE.............................................................................................
 1.1.3 QARKU ENERGJETIK .............................................................................................
 1.2 AUTOMATET KOMBINUESE DHE SEKUENCIALE.......................................................
 1.2.2 AUTOMATET SEKUENCIALE...................................................................................

 KAPITULLI 2
 2. METODA KASKADË NË SINTEZËN E AUTOMATEVE...................................................
 KAPITULLI 3
 3. PROJEKTMI I AUTOMATIT PËR PROCESIN E FORMËSIMIT TË GURËVE TË MERMERTË ME METODËN KASKADE
 PËRFUNDIMI.............................................................................................................................
 LITERATURA..............................................................................................................................
3Punim Diplome

4. Hyrja
 Jemi dëshmitarë se automatizimi i proceseve teknologjike po gjenë
zbatim gjithnjë e më të madh në aplikimin e njësive teknologjike
fleksibile, manipulatorëve industrial dhe robotëve, automatizimit
kompleks dhe linjave transfere, dhe ndërtimin e fabrikave pa njerëz. Në
të gjitha këto, vend të rëndësishëm ka analiza dhe sinteza e automateve
kombinuese, sekuenciale asinkrone dhe sinkrone.
 Me fjalën automatizim i proceseve prodhuese nënkuptohet marrja e
të gjitha masave të arsyeshme ekonomike dhe teknike për një qëllim,
arritja e procesit teknologjik duke i angazhuar pajisjet teknologjike dhe
mjetet e prodhimtarisë së lartë pa prezencën e operatorit (njeriut).
 Para se te njihemi me Automatizimin e Proceseve Prodhuese, ti japim
një referim të shkurtër ndermarrjes për të cilën do të bëhet projektimi i
automatit për procesin e formësimit të gurëve të mermertë

4Punim Diplome

5. ELSA-GROUP
5Punim Diplome

6. Figura 1. Pamja e gjysmëfabrikatit dhe e vinçit.
Gjysëmfabrikati kapet më anë të vinçi dhe vendosët në mbajtësin që shifët në figurë dhe dërgohet më
anën e një vagonete nëpër binar deri tek makina e parë që e bënë përpunimin e parë të gurit pra behët
fjalë për makinën sharrë.
6Punim Diplome

7. Figura 2. Procesi i sharritjes së copave të meremertë.
Këtu është makina e parë për përpunim me prerje, guri vendoset mbi tavolinën e saj, makina ka thika te
ndryshme te cilat me ane te nofullave te makinës levizin para-pas dhe lartë-poshtë ne gjatësin 50cm për ta berë
prerjen e parë te gurit, në figur pra është e paraqitur makina sharrë, pastaj një Elektromotor i cili bënë
përzierjen e granulatit me gëlqere në bazenin e treguar dhë e cila përzierje dërgohet më anë të gypave në figurë
deri tek makina sharrë mbi të cilën lëshohët kjo përzierje për të bërë sharritjën e gurit, pastaj tregohët rrota
udhezuese e leves e cila është si transmetues me rripa i fuqisë së dhenë nga elektromotori në figurë, si dhe një
pamje e levës e cila lëvizë para-pas e lidhur për makinën Sharrë. Këto pra janë elemtet të cilat udhëzojnë dhe
përgadisin procesin e parë teknologjik të përpunimit të gurit të cilat janë të domosdoshme për proces punues.
7Punim Diplome

8. Figura 3. Burimi kryesor për komprimimin e ajrit.
Përmes këtij i burimi kryesor furnizohe të gjitha makinave më anën e te cilit vihën në
lëvizje, pra ky është një kompresorë i cili e ka nivelin e shtypjes deri ne 200.000 Pa
[N/mm²]
8Punim Diplome

9. Figura 4. Paraqitja e gurëve të mermert të sharritur.
Kjo është pamja e gurëve të sapo sharritur dhe i cili është i gatshëm për procesin e dytë
pra polirimin, pastrimin dhe tharjen në mënyrë që të bëhët i gatshëm për prerje(Frezim)
9Punim Diplome

10. Figura 5. Paraqitja e fillimit të procesit të ratifikimit.
Ky proces nis përseri me kapjen e gurit me vinç dhe vendosjen në shirit transportues i
cili e dergon gurin deri tek makina e dytë, Makina Retifikuese (Poliriuese),
Kjo makinë burimin e punës e ka tek Kompresori krysesor i cili me anë të gypave e
dergon ajrin tek qdo makinë, ajri vjen deri tek pistonat e makinës e cila perbëhët nga
13 elektromotorë dhe e cila punon ne drejtim horizontal para pas dhe e benë polirimin
e gurit, mjetë për pastrim është uji.
10Punim Diplome

11. Figura 6. Paraqitja e operacioneve të ratifikimit.
Kjo është pamja e procesit të dytë të përpunimit, i cili pra fillon me vendosjen e
gurëve të sharritur në shirita transportues, pastaj nga shiriti guri hynë në retifik
duke u poliruar dhe pamja tjeter është momenti i pastrimit të gurit me brushë e cila
me levizje poshtë-lartë bënë fshierjen dhe pastrimin e gurit nga papastertitë
eventuale, si dhe një pamje e tharesës se cila e thanë dhe e terë gurin që
përfundimisht te jetë n gjendje të duhur për të hyrë në procesin e prerjes.
11Punim Diplome

12. 1. RREGULLAT THEMELORE TË ALGJEBRËS SË BOOL-it
 1.1 TEKNOLOGJIA QË ZBATOHET NË AUTOMATIZIMIN E
PROCESEVE PRODHUESE
 Roli dhe detyra e sistemit drejtues për automatizim është që të projektohen
sistemet e tilla për automatizimin e proceseve teknologjike, pajisjeve dhe
makinave industriale. Për realizimin e këtyre projekteve, pajisjet gjegjëse
teknike mund të përfshihen në këto tri grupe:
 pajisjet për pranimin dhe transformimin e informatave,
 pajisjet për përpunimin e informatave,
 pajisjet për kryerjen e obligimeve (ekzekutimeve).

 Sa i përket sistemit, në të cilin ndërtohen (montohen) këto pajisje, sipas
funksionit të tyre ndahen në:
 Qarku informativ (bllok, nënsistem)
 Qarku drejtues (bllok, nënsistem)
 Qarku energjetik (bllok, nënsistem).
12Punim Diplome

13. Figura 7. Paraqitja skematike e qarqeve
Qarku informativ në vete përmban elemente të cilët i pranojnë informatat
për definimin e procesit në formë të madhësive të ndryshme fizike si: a1,
a2,….,an dhe të transformimit të tyre në formë të përshtatshme në mënyrë
që të paraqiten me ndihmën e algjebrës së Boolit, me emërtim dhënës. Si
bartës të këtyre informatave përdoren sinjalet diskrete me dy nivele d.m.th.
binare. Informatat në dalje të qarkut informativ barten në hyrje të qarkut
drejtues, në të cilin bëhet përpunimi i tyre me ndihmën e elementeve logjike
dhe kjo pjesë e sistemit (ky nënsistem) paraqet automatin e fundit
(përfundimtar). Sinjalet në dalje të qarkut drejtues janë urdhëratë ose
komandat për kryerjen e ndonjë procesi
13Punim Diplome

14.  1.1.1 Qarku i informativ
 Si që u tha më lartë se ky qark është i përbërë me elemente të cilët i pranojnë dhe i transformojnë
madhësitë fizike hyrëse të cilët e karakterizojnë procesin që do të automatizohet dhe bartjen e tyre deri në
hyrje të qarkut drejtues.

1.1.1.1 Ndërprerësit elektromekanik
 Përdoren për kyçjen ose çkyçjen e qarkut elektrik.
 Pa marr parasysh zgjidhjen konstruktive, munden me u aktivizu me dorë, mekanikisht dhe elektrik. Prej tyre
më të thjeshtit janë ata të cilët aktivizohen me dorë, ku shtypja bëhet me gisht dhe pasi të ndërpritet
shtypja në ndërprerës ai do të kthehet në pozitën fillestare. Realizimi i tyre mundet me qenë i aktivizuar (në
punë) – hapur normal dhe i çaktivizuar ( i qetë) – i mbyllur normal si në figurën 2.
 Në rastin e parë kur ndërprerësi aktivizohet, bëhet kyçja e tij, ndërsa në rastin tjetër, çkyçet qarku elektrik.
 Ekzistojnë edhe zgjidhjet te të cilët, pas veprimit ndërprerësi mbetet në pozitën e re dhe për kthimin
 e tij në pozitën fillestare nevojitet përsëri aktivizimi me dorë i treguar në figurën 2.
Fig. 2
14Punim Diplome

15. 1.1.1.3 Shpërndarësit
Sipas definicionit këto janë elemente vepruese nën rrjedhën e mediumit të punës.
Me ndihmën e tyre bëhet ndërprerja ose vazhdimi i rrjedhës ose ndërrimi i kahes
së rrjedhjes. Emërtimi dhe simboli i përgjigjen udhëzimeve të komitetit Evropian
për vajrat hidraulike dhe pneumatike (Comité Européen des Transmissiones
Oléohydrauliques et Pneumatiques – CETOP), sipas projektit ISO/T10/SC-2.
Karakteristikë e tyre është numri i vrimave kyçëse dhe numri i pozitave punuese, e
që paraqiten me n/m, ku n është numri i kyçeve, dhe m numri i pozitave. Numri i
kyçeve dhe i pozitave e kushtëzojnë funksionin e shpërndarësit.
Me katror tregohet numri i pozitave në të cilat ushtron veprim elementi
lëvizës në shtëpizë me çrast realizohen rrjedhat e ndryshme në brendi të
shpërndarësit, ndërsa vetë rrjedhat shënjohen me linja ku në njërin skaj të
saj vendoset shigjeta.
Aktivizimi i shpërndarësve bëhet me dorë figura 4a (simboli i
përgjithshëm), ndrydhja e butonit me dorë figura 4b, me levë figura 4c,
me pedale figura 4d, mekanikisht me ndihmën e pipave figura 4e, me
ndihmën e sustës figura 4f), me ndihmën e rrotëzës në të dy anët figura 4g
ose në njërin drejtim figura 4h, me elektrik figura 4i
15Punim Diplome

16.  Në bazë të kohës së zgjatjes aktive dallojmë këta shpërndarës:
 1. Me aktivizim të përhershëm për aq sa zgjatë pozita e punës. Dhe pas ndërprerjes së
veprimit aktivizues ai do të kthehet në pozitën fillestare dhe ky veprim i kthimit rëndom bëhet
me anë të sustës. Shpërndarësit e tillë quhen monostabil.
 2. Me aktivizim momental (shpërndarësit impulsiv) i cili arrihet me sinjal drejtues
impulsiv (intervali i shkurtër). Kthimi në pozitën fillestare bëhet me impulsin tjetër.
Shpërndarësit e tillë quhen bistabil.
 Për qarqet informative me interes të veçantë janë shpërndarësit dypozicional monostabil me
numër të ndryshëm të kyçeve, d.m.th. tipi n/2, të cilët do të shqyrtohen më detajisht më vonë.
 Principi i punës i shpërndarësit të tipit me piston 2/2 aktivizim me dorë është dhënë në figurën
5. Ku pas ndërprerjes së forcës, pistoni i cilindrit do të kthehet në pozitën paraprake nën
veprimin e sustës.
Figura 5. Prezentimi i qarkut monostabil 2/2 në
gjendjen normale i mbyllur
16Punim Diplome

17. 1.1.2 Qarqet drejtuese
 1.1.2 Qarqet drejtuese
 Funksioni i këtij qarku është se sinjali, gjegjësisht informata, nga qarku informativ e
përpunon sinjalin e ri komandues për aktivizimin e organeve ekzekutuese. Në hyrje
të qarkut komandues janë të pranishme sinjalet nga qarku informativ dhe në dalje
sinjalet që përcillen deri te qarku energjetik. Përpunimi i sinjaleve më parë
kushtëzohet nga detyra programore përkatësisht nga rrjedha e procesit teknologjik
të cilin duhet automatizuar, prandaj raporti në mes sinjaleve hyrëse dhe dalëse të
këtij qarku duhet të ekzistoj varshmëria funksionale. Realizimi fizik i varshmërisë
funksionale të hyrjeve dhe daljeve realizohet drejtpërdrejtë nga elementet logjike
dhe memoriet që gjinden në tërësinë e këtij qarku.
 Elementet logjike janë pajisje teknike përmes së cilave realizohen disa funksione
logjike elementare. Pasi që çdo funksion logjik e kryen ndonjë operacion logjik,
atëherë këto elemente logjike quhen si operator. Për realizimin e funksioneve
logjike të përbëra duhet të bëhet lidhja e shumë elementeve logjike me çrast edhe
fitohet qarku drejtues. Pavarësisht nga llojllojshmëria në konstruksione, në vetitë
fizike dhe në principin e punës, për të gjithë elementet logjike për kahë veprimi
kanë të përbashkët veprim kontinual dhe se kanë dy gjendje, çka do thotë
përmbajnë vetin duale (binare). Njëra gjendej simbolikisht shënjohet me 1, ndërsa
tjetra anasjelltas me 0.
17Punim Diplome

18. 1.1.2.1 Elementet me piston
 Si element logjik mund të përdoret edhe shpërndarësi klasik pneumatik. Nëse aktivizimin mekanik e
zëvendësojmë me atë pneumatik, atëherë këta shpërndarës mund të shfrytëzohen për ta realizuar
 Për një analizë më të përshtatshme dhe një dukshmëri më të mirë, lidhur me funksionin e elementeve
si operator, do të tregohet një paraqitje e veçantë e shpërndarësve, e propozuar nga standardet:
CETOP, ISO, DIN, … Koncepti bazohet në shikueshmërinë më të mirë të komunikacionit lëvizës në
trupin e brendshëm të shpërndarësit, si dhe në tërësinë e sistemit drejtues, e në veçanti është më i
përshtatshëm interpretimi i punës së shpërndarësit përmes algjebrës së Boolit.
 Figura 8. Shpërndarësi 5/2 me piston
 Në figurën 8 është treguar lidhshmëria funksionale e shpërndarësit real 5/2 me piston dhe skema e
thjeshtë simbolike.
Figura 8. Shpërndarësi 5/2 me piston
18Punim Diplome

19. Elementi logjik PO
 shërben për realizimin e funksionit logjik përsëritës. Në algjebrën e Boolit është e njohur
se ai është funksion logjik i një variable të pavarur e cila do ta ketë vlerën e njëjtë si
variabla e varur, dhe shprehet përmes këtij relacioni:
 Figura 10. Elementi logjik PO
 Me ndihmën e shpërndarësit monostabil 3/2, realizohet funksioni logjik i përsëritur,
përmes ekuacioni logjik të pistonit të shpërndarësit dhe është:

pas operimeve logjike të Bool-it e fitojmë ekuacionin:
 kjo do të arrihet me këtë zëvendësim: Që do të thotë se vrima hyrëse e a-së duhet të
lidhet me atmosferën, ndërsa vrima hyrëse b do të lidhet me burimin e ajrit nënpresion.
Kjo që u tha u tregua në figurën 10.
 Figura 11. Elementi logjik JO
 Në zgjidhjen teknike këta shpërndarës ndryshe quhen edhe si normal i mbyllur NB.
Figura 10. Elementi logjik PO
19Punim Diplome

20. Elementi logjik JO
 - Funksionin që e realizon ky element, gjithashtu varet vetëm nga një variabël e pavarur
dhe vlera e të cilit është inversë (komplementare, negacioni) e vlerës së variablës së
pavarur, e cila përmes algjebrës së Boolit shprehet me këtë relacion:
 .
 Te elementi logjik i cili duhet ta realizoj këtë funksion, në dalje të tij do të lajmërohet
sinjali vetëm atëherë kur në hyrje nuk vepron variabla e pavarur.
 Prapë nisemi nga ekuacioni i përgjithshëm , fitohet ekuacioni për të cilin nevojiten këto
ndërrime:
 dhe për shpërndarësin do të thotë se vrima hyrëse a duhet të lidhet me prurjen e ajrit nën
presion, ndërsa vrima hyrëse b do të lidhet me atmosferën. Skema lidhëse është dhënë në
figurën 11, dhe këta shpërndarës ndryshe quhen normal i hapur (NH).
20Punim Diplome
y x
y x

21. Elementi logjik DHE
 Elementi logjik DHE - e realizon shumëzimin logjik, për të cilin nevojiten dy variabla të pavarura e
shprehur me këtë relacion: y=X1·X2
 vrima kyçëse a lidhet me atmosferën, kurse vrima b e bie sinjalin me ndryshoren . Skema e lidhjeve
është dhënë në figurën 12.
Figura 12. Elementi logjik DHE Fig. 13
Sinjali X2, mund të bihet ose prej qarkut drejtues ose mund të realizohet në shpërndarësin 3/2, që është i
lidhur për ta realizuar funksionin PO, ashtu që operacioni i prodhimit logjik mund të realizohet përmes lidhjes
serike të dy shpërndarësve, si në figurën 13.
21
Punim Diplome

22. Elementi logjik OSE.
Për realizimin e funksionit logjik OSE, përkatësisht operacionin e mbledhjes logjike, për rastin e dy
variablave të pavarura shprehet përmes relacionit:
 duhet që në relacionin e përgjithshëm të shpërndarësit 3/2 do të bëhen këto zëvendësime:
 dhe fitojmë:
 .
 Shprehja e fituar paraqet formën normale disjunkte (FND), mund ta biejmë deri në formën normale
të avansuar disjunkte (FNAD), kur anëtarit të dytë të shprehjes paraprake ia shtojmë variablën e dytë,
dhe kemi:
 .
 Duke e përdorur metodën e minimizimit të prodhimeve fqinje, e fitojmë zgjidhjen përfundimtare:
 shprehja e fundit e vërteton se lidhja e shpërndarësit e realizon operacionin logjik mbledhjen.
Preferohet se aty ku është e mundur realizimi i operacionit logjik mbledhja të shfrytëzohet valvola
alternative me sferë.
 Figura. 14 Elementi logjik OSE
 Nëse të dy variablat dhe janë sinjale për kyçjen (aktivizimin) e dy shpërndarësve, realizimi i tyre
është dhënë në figurën 14, së bashku me skemën. Për lidhjen e shpërndarësve në skemën drejtuese
mund të propozohet, që përpos emërtimit të kyçeve do të emërtohen edhe rrjedhjet brenda
shpërndarësit.
Figura. 14 Elementi logjik OSE
22Punim Diplome

23. 1.1.3 Qarku energjetik
 Kjo është pjesë e sistemit ku është e lidhur energjia nga burimi i jashtëm me të cilin në bazë të sinjalit që
vjen nga qarku drejtues, e kryen operacionin e caktuar në përshtatje të programit përmes të cilit zhvillohet
procesi teknologjik. Për kryerjen e këtyre operacioneve shërben organi ekzekutues ku funksionaliteti varet
nga lloji i energjisë, ndërsa veprimi mund të jetë mekanik, elektrik, hidraulik, pneumatik, vizuale, akustike
etj.
 1.1.3.1 Organi ekzekutues
 Detyra e organit ekzekutues është që në bazë të sinjalit nga qarku drejtues dhe energjinë e marr nga ana e
burimit dhe të njëjtën energji e transformon në punë mekanike. Organi ekzekutues më së shpeshti është
zgjidhë në formë të elektro-pneumatik ose hidro-motor.
 Figura 15. Organi ekzekutues
 Te sistemet te të cilët bartës i energjisë shërben fluidi e që mund të jetë vaji, uji dhe ajri te të cilët
shfrytëzohet energjia e presionit, sipas figurës 15.
Figura 15. Organi ekzekutues
23Punim Diplome

24. 1.1.3.1 Cilindrat
 Si motor linear shërben cilindri me piston dhe si i tillë në instalimet pneumatike dhe hidraulike e kryen
funksionin e organit ekzekutues. Janë paraparë për lëvizjen dejtëvizore. Ndarja e cilindrave bëhet në tri
grupe themelore:
 cilindrat me veprim një kahu (njëanësh)
 cilindrat me veprim dy kahu
 cilindrat special.
 Cilindrat me veprim një kahu e kanë vetëm një Komore për prurjen e fluidit punues, dhe se presioni
fitohet vetëm nga njëra anë, prandaj përcaktimi i forcës mund të realizohet vetëm në një kahe. Kthimi në
pozitën fillestare bëhet ose me anë të sustës të ndërtuar brenda ose nga forca e jashtme. (figura 16a,b,c).
Cilindrat ku hapi kthyes bëhet me sustë, hapi punues i tyre është i kufizuar nga kufizimi i gjatësisë së
sustës. Susta mund të vendoset ose kahe ana e pistonit ose kah ana e pistonetës. Kur për çfarëdo arsye
nuk është e mundur të vendoset susta te cilindrat me veprim një kahu, atëherë për rastet e tillë përdoren
cilindrat diferencial me veprim një kahu (figura 16). Komora kah ana e pistonetës, gjithmonë është e
lidhur me magjistralen e fluidit nën presion.

 Cilindrat me veprim dy kahu, fluidi punues në mënyrë alternative vepron në njërën apo anën tjetër të
pistonit, dhe kështu është e mundur realizimi i forcave të caktuara në të dy anët. Për kahë numri i
pistonetave ata mund ta kenë në njërën apo në të dy anët e tij (figura 41e,f). Për pengimin e ramjeve të
forta në fund të hapit vendosen shuarësit që mund të jenë të rregullueshëm ose jo të rregullueshëm
(figura 41g,h).
24
Punim Diplome

25. 1.2 AUTOMATET KOMBINUESE DHE SEKUENCIALE
 Sipas mënyrës së fitimit të sinjaleve dalëse dallojmë dy lloje të automateve digjitale:
 - kombinuese,
 - sekuenciale.
 Logjika e automateve kombinuese, nuk do të shqyrtohet në veçanti, pasi këto janë pjesë përbërëse të
automateve sekuenciale. Këtu duhet vetëm të përmendim se karakteristika themelore e automateve
kombinuese është se gjendja në dalje të automatit kushtëzohet vetëm nga kombinimi i vlerave të
sinjaleve në hyrje në momentin e shqyrtimit, prandaj edhe quhen automate kombinuese.
 Te automatet sekuenciale, funksionet e daljes rrjedhin nga kombinimi i vlerave të sinjaleve
momentale të hyrjes me gjendjet e brendshme paraprake të automatit, prandaj automatet sekuenciale
duhet të posedojnë edhe memorien, e cila mbanë në kujtesë sinjalet e mëparshme të hyrjes dhe
gjendjet e brendshme. Nga kjo rrjedhë se sekuenca e njëjtë e fituar me kombinimin e variablave
primare me gjendjet e brendshme momentale jep dalje të ndryshme. Prandaj, automatet digjitale
sekuenciale i takojnë pasqyrimit shumë kuptimor (shumë vlefshëm).
 Varësisht nga intervali i paraqitjes së sinjaleve hyrëse dhe nga ndërrimi i gjendjes, automatet
sekuenciale ndahen në:
 - sinkrone,
 - asinkrone.
 Te automati sekuencial sinkron, përpos sinjaleve hyrëse të automatit, në të vepron edhe sinjali hyrës
nga pajisja e jashtme (gjeneratori i impulseve sinkronizuese), i cili prodhon sinjale me përcaktim
kohor Externally-timed.
 Automatet sekuenciale asinkrone, në hyrje nuk e kanë këtë sinjal plotësues nga pajisja e jashtme Self-
timed, pra në hyrje të këtyre sistemeve veprojnë vetëm sinjalet e variablave primare të pavarura. Mu
për shkak të këtij koncepti, dhe përgjigjes së shpejt të sistemit, bazuar në mediumin pneumatik,
automatet industriale më së tepërmi përdorin logjikën asinkrone.
 Puna interne e automateve sekuenciale karakterizohet me aplikimin e elementeve me vonesë kohore
me qëllim të memorimit të dhënave. Por, në praktikë është vërtetuar se elementet e logjikës së
kombinuar kanë vonesë kohore të mjaftueshme, prandaj te këto raste nuk ka nevojë që sistemet të
plotësohen me elemente me vonesë të tillë kohore.
25Punim Diplome

26.  Klasifikimi i automateve digjitale është dhënë në figura 17.
 Në bazë të mënyrës së aktivizimit të sekuencave në hyrje, automatet asinkrone
ndahen në:
 1. Aktivizim të rregullt-determinues
 2. Aktivizim jo të rregullt-stokastik.
 Karakteristika kryesore e automateve determinuese është se sekuenca e hyrjes
dihet më parë, kurse te automatet stokastike sekuenca në hyrje është e rastit,
prandaj këtu duhet patjetër të shqyrtohen të gjitha kahjet (transzicionet) e
mundshme nën ndikimin e hyrjeve të rastit.
 Te sistemet determinuese, pas çdo ngjarje të kryer informata përcillet në
sistemin drejtues, dhe pastaj fillojnë ngjarjet vijuese (pasuese). Sekuenca
vazhdimisht përsëritet, dhe hyrjet e vetme në sistem vijnë nga ndërprerësit e
skajshëm të organeve ekzekutuese.
 Ndërsa karakteristika kryesore e automateve stokastike është se së bashku me
variablat primare të pavarura i pranojnë dhe i përpunojnë sinjalet e jashtme të
cilat dalin nga dhënësit plotësues të ndonjë kushti teknologjik, (p.sh. forca po
dhe jo e nevojshme, presioni i lartë dhe i ulët, prezenca dhe jo prezenca e
detalit, etj.).
 Pra, automatet determinuese i lejojnë në hyrje vetëm hyrjet e definuar, ndërsa
automatet stokastike i lejojnë në hyrje hyrjet jo determinuese, të rastit ose të dy
llojet.
 Në sistemet e prodhimit mund të paraqiten edhe sinjalet hyrëse jo ndikuese,
prandaj në vazhdim sinjaleve të tilla duhet t’i bëhet identifikimi, me qëllim të
thjeshtësimit të problemit për realizimin definitiv.
26Punim Diplome

27. 27
Punim Diplome

28. 1.2.1 Automatet Kombinuese
 Në këtë grup të automateve bëjnë pjesë automatet e fundme (përfundimtare). Përmbajnë një
numër të caktuar të kanaleve hyrëse dhe dalëse në të cilët bëjnë pjesë sinjalet binare. Sinjalet
hyrëse shërbejnë për mbrojtjen e programit, përkatësisht procesin teknologjik, ndërsa sinjalet
dalëse shërbejnë për aktivizimin e organeve ekzekutuese, përkatësisht realizimin e
operacioneve teknologjike.
 Te këto llojesh automatësh gjendja e daljes kushtëzohet vetëm nga kombinimi i vlerave të
sinjaleve hyrëse në momentin e shikuar, pra pa marr parasysh kohën se kur ato kombinime
lajmërohen dhe gjendjen e kombinuar paraprake, andaj edhe quhen kombinuese. Varshmëria
funksionale e hyrjes dhe e daljes realizohet me ndihmën e elementeve të aftë për realizimin e
funksioneve logjike, ndërsa vet varshmëria shprehet përmes funksionit logjik. Varësisht nga
numri i kanaleve të sinjaleve dalëse ekzistojnë sisteme me një dalje, e shprehur si tip dhe me
shumë dalje tipi , ku simboli i parë në kllapa tregon numri e sinjaleve hyrëse, ndërsa i dyti
sinjalet dalëse.
 1.2.1.1 Sinteza e automateve të kombinuara
 Varshmëria funksionale e hyrjeve-daljeve shprehet përmes funksionit logjik, sepse tërësia e
automatit përbëhet nga elementet logjike të cilët fizikisht e realizojnë operacionet logjike.
Këto elemente saktësisht lidhen në mënyra të caktuara me të cilat realizojnë funksionet logjike
me të cilët përshkruhet puna e automatit. Detyra e sintezës që të caktojë numrin dhe lidhjen
përkatëse të elementeve logjike që në mënyrë sa më të mirë të bëhet zgjidhja teknike e
sistemit automatik.
28Punim Diplome

29. 29Punim Diplome

30. 1.2.2 AUTOMATET SEKUENCIALE
 DEFINICIONI
 Automatet digjitale sekuenciale asinkrone zënë vend të rëndësishëm në mesin e automateve digjitale dhe
përdoren në lëmenjtë e ndryshëm të teknikës aplikative, posaçërisht në makinat metalpërpunuese dhe linjat
automatike, sepse shfrytëzohet parimi i pasqyrimit të shumëkuptimshëm të sinjalit hyrës në sinjale dalëse.
Automatet e tilla posedojnë memorien për memorimin e sinjalit të mëparshëm të hyrjes dhe për këtë arsye
quhen automate memorike. Për pranimin dhe transmetimin e sinjaleve këto automate kanë n kanale hyrëse
dhe m kanale dalëse, dhe dallohen nga automatet pa memorie me prezencën e gjendjeve të brendshme.
Gjendjet e brendshme fizikisht realizohen përmes elementeve memorie. Automatet me memorie pas
pranimit të sinjalit hyrës kanë aftësi që atë ta
 Figura 23. Diagrami struktural i Milit-it
 gjenerojnë në sinjalin dalës dhe njëherit të bëjnë ndërrimin e gjendjes së brendshme nga njëra gjendje në
tjetrën. Me ekzistimin e gjendjes së brendshme mundësohet pasqyrimi i shumëkuptimshëm i sinjalit hyrës në
sinjalin dalës. Daljet nuk varen vetëm nga prezenca e sinjalit në hyrje, por edhe nga gjendja momentale e
brendshme. Forma e përgjithshme e automatit sekuencial asinkron të tipit të Mili-it është paraqitur në
diagramin struktural në figurën 23. Ky automat përbëhet prej dy pjesëve kryesore: bllokut logjik dhe bllokut
memorik si dhe prej variablave primare, sekondare, dalëse dhe ngacmuese.
30
Punim Diplome

31.  Funksioni i automatit në tërësi mund të ndahet në dy pjesë. Pjesa e parë paraqet bllokun logjik me
elemente logjike të tipit (n+p, m+p), ndërsa pjesa e dytë paraqet bllokun memorik i lidhur me automatin e
kombinuar përmes lidhjeve kthyese p. Blloku logjik e kryen varësinë funksionale të n+p hyrjeve me m+p
dalje të kombinuara, ku operatori realizon operacionin e arsyeshëm logjik. Në njërën anë ai duke
funksionuar si sistem i tipit (n+p, m) realizon funksionin e daljes Fd dhe formon gjendjen e daljes d(t). Në
anën tjetër duke funksionuar si sistem i tipit (n+p, p) përmes daljeve ngacmuese, ngacmon bllokun
memorik dhe në dalje të tyre formohen variablat sekondare, d.m.th. definon gjendjet e reja të brendshme
b(t+).
 Sipas figurës 23 variablat e automatit ndahen në:
 n variabla hyrëse që janë komponentët e vektorit hyrës dhe quhen variablat primare.
 m variablat dalëse që janë komponentët e vektorit dalës dhe quhen variablat dalëse.
 p variablat plotësuese që janë komponentët e vektorit të gjendjeve të brendshme dhe quhen variablat
sekondare.
 variablat ngacmuese që njëherit janë komponentët e vektorit .
 Variablat primare definojnë gjendjen e hyrjes, variablat dalëse gjendjen e daljes, ndërsa variablat
sekondare gjendjen e brendshme. Në të njëjtën kohë gjendja e caktuar nga gjendja e hyrjes (variablat
primare) dhe nga gjendja e brendshme (variablat sekondare) quhet gjendja totale.
 Varësisht nga puna e sistemit është e nevojshme të definohen edhe këto gjendje:
 Gjendja stabile është kur të gjithë elementet në bashkësinë e sistemit janë në gjendjen stabile dhe ajo
permanent i përgjigjet regjimit deri sa të mos bëhet ndërrimi gjendjes hyrëse. Kjo gjendje karakterizohet
me gjendjen totale dhe gjendjen e jashtme përkatëse. Nga kjo del se puna e automatit sekuencial është e
kushtëzuar me renditjen e gjendjeve stabile.
 Gjendja jostabile e karakterizon dinamikën e sistemit. Kushti qëndron në natyrën fizike të elementeve në
bashkësinë e sistemit, ku në mes zgjimit (ngacmimit) momental dhe kalimit në gjendjen e re duhet të kaloj
një kohë e caktuar e quajtur „koha e zgjimit“. Gjatë asaj kohe sistemi nuk është stabil por evoluon nga një
gjendje stabile në tjetrën. Sipas kësaj zgjatja e taktit jostabil varet nga koha e zgjimit që e karakterizojnë
elementet e bashkësisë. Kjo kohë duhet të kalojë nga intervali kohor i ndërrimit të variablave primare,
përkatësisht ajo duhet të jetë më e vogël se takti i automatit.
31Punim Diplome

32. 1.2.2.2 GRAFI I AUTOMATIT
 Është metodë grafike për përshkrimin e punës së automatit.
 Metoda grafike për përshkrimin e punës e përdor modelin e grafit të orientuar, i cili përmban nyjet dhe
degët e orientuara. Nyjet emërtohen me rrath, brenda të cilëve shënohen gjendjet e brendshme, kurse
degët e orientuara lidhin nyjet përkatëse.
 ku nga secila nyje n dalin m degë , të cilat i përgjigjen gjendjeve kalimtare që paraqiten nga veprimi i
variablave primare. Po ashtu edhe grafi i orientuar mund të jetë i plotë dhe parcial, varërsisht se a janë apo
nuk janë të plotësuara të gjitha fushat e tabelës përshkruese.
 Përshkrimin e punës së automateve në tabelat 26 dhe 28, po e paraqesim me metodën e grafave të
orientuar në figurën 25a,b.
32Punim Diplome

33. 2. METODA KASKADË NË SINTEZËN E AUTOMATEVE
Drejtimi kaskad i sistemit ose drejtimi duke e shfrytëzuar kaskadën,
përdoret atëherë kur kemi të bëjmë me program të zhvilluar sipas
radhitjes, sepse kështu lajmërohen “sinjale të qeta” (impulsi i
vazhdueshëm-permanent).
 Figura 29. Impuls i vazhdueshem
 Impulsi i qetë .- është impuls i vazhdueshëm. P.sh. nëse në njërën anë të
shpërndarësit furnizues të cilindrit vepron ky impuls i vazhdueshëm për
ta aktivizuar cilindrin, dhe nëse në të njëjtin shpërndarës furnizues
vepron impulsi tjetër për ta aktivizuar cilindrin për kahun tjetër të punës,
atëherë prezenca aktive e të dy impulseve, shpërndarësi nuk mund ta
ndërroj pozitën paraprake, rrjedhimisht kemi bllokim të punës, figura 29
Impulsi në momentin vepron në shpërndarës furnizues për ta aktivizuar
cilindrin anën e Z, dhe ky impuls zgjatë për kohën , përkatësisht edhe pse
në momentin e veprimit të kohës kur vjen impulsi nga ana e Y në
shpërndarësin furnizues për cilindrin , çka do thotë se . Mirëpo veprimet
e dy sinjaleve në të njëjtin shpërndarës furnizues të cilindrit do ta
bllokonin funksionin e pistonetës së cilindrit.
 Fig. 30 Drejtues
 Cilindrat shënohen me germën e madhe C, dhe indeksi në numra tregon
radhitjen e cilindrave sipas procesit teknologjik, dhe nxjerrja e pistonetës
shënohet me shenjën “+”, ndërsa kthimi i pistonetës me shenjën “-“. Për
rastin ton, figura 29 kemi: .
 Rasti jonë tregon qartë se sistemi nuk mund të punoj pasi që ekziston
impulsi i vazhdueshëm, dhe e kundërta po të ishte cikli si:
 Impulsi i vazhdueshëm nuk do të ekzistonte, shih figurën 30
 Në anën e Z të shpërndarësit kryesor të cilindrit impulsi drejtues është
lajmërua në momentin , dhe do të zhduket para se të veproj impulsi në
momentin , në anën e Y të shpërndarësit kryesor dhe kështu i mundëson
shpërndarësit ta merr pozitën e re . - është koha e zgjatjes së impulsit Z
që është lajmërua në kohën .
33Punim Diplome

34.  Gjatë ndërtimit të skemës pneumatike me metodën kaskade (duhet ditur se ekzistojnë impulse të
vazhdueshme), me rëndësi është që t’i respektojmë këto rregulla:
 1. Të hulumtohet radha e zhvillimit të programit, duke e shënuar “+” për nxjerrjen e pistonetës të
cilindrit dhe kthimi i saj me shenjën “-“
 Njësoj është a do të shkruhen cilindrat njëri pran tjetrit ose njëri nën tjetrin, si psh.:
 (radhitja e përshkruar e zhvillimit të punës së cilindrave është e nevojshme të vërtetohet se a i
kanë kryer të hapat e nevojshme cilindrat).
 Nëse dy cilindra punojnë në të njëjtën kohë atëherë cilindri i dytë shënohet nën cilindrin e parë për
radhitjen e parë dhe për radhitjen e dytë këta dy cilindra shënohen paralel në mes veti.
 2. Programi i zhvilluar sipas renditjes shkruhet në një rreth, figura 31, në kahen e akrepave të orës.
Pastaj rrethi ndahet në pjesë ashtu që i njëjti cilindër të paraqitet vetëm njëherë, çdo pjesë e ndarë
e rrethit paraqet një kaskade.
 Mbi shenjën e cilindrit shkruhet edhe numri i shpërndarësit të cilin cilindri e aktivizon në momentin
e shqyrtimit.
3. Secila kaskadë drejtohet më ndihmën e impulsit të shpërndarësit drejtues 4/2. Shpërndarësit
kaskadë janë të lidhur ashtu që në momentin e caktuar është aktivë vetëm një kaskadë, ndërsa të
tjerat janë të çkyçura.
34Punim Diplome

35.  ku n – numri i kaskadave.
4. Secili cilindër (veç atyre që punojnë paralel) aktivizohet prej dy shpëndarësve 3/2 me
buton ose sferës (gjegjësisht vetëm me buton), në pozitat e saja të skajshme.
 5.Shpëndarësi i fundit 3/2 të cilin e aktivizon cilindri në njërën kaskadë, nuk jep impuls
për lëvizjen e cilindrit pasues, ku edhe punojnë të tjerat, por e aktivizon kaskadën
pasuese. Kaskada paraprake duhet të çaktivizohet.
 6.Aktivizimi i parë i lëvizjes së cilindrit në kaskadën pasuese kryhet direkt nga
shpërndarësi i kaskadës.
 7. Shpëndarësi 3/2 të cilët i aktivizon cilindri (numri i tyre shkruhen mbi shenjën e
cilindrit) lidhen në degën dalëse të shpëndarësit të kaskadës përkatëse.

35
Punim Diplome

36. 3. PROJEKTIMI I AUTOMATIT PËR PROCESIN E FORMËSIMIT TË
GURËVE TË MERMERTË ME METODËN KASKADE
DETYRA PROJEKTUESE
Nga skemat që pamë shihet se cilndri i parë-vinçi e vendosë gurin në
cilindrin e dytë-vagonetë, e cila e transporton gurin deri tek cilindri i
tretë-sharra e cila e sharritë gurin, pas së cilit veprim cilindri i katërt-
një vinç tjetër e kapë gurin dhe e vendosë në një vend të caktuar.
Programi i procesit të prodhimit është dhenë sipas radhës së lëvizjes së
cilindrave:
36
Punim Diplome

37. Tani i shkruajm cilindrat në rreth Figura. 32
37Punim Diplome

38. Numri i shpërndarësve kaskad është:
 Përshkrimi i punës: Vizatohen të gjithë elementet që paraqiten në skema e këto janë:
 4 cilindra dy kahu
 4 shpërndarës kryesor 4/2 të drejtuar me impulse
 4x2=8 shpërndarës 3/2 me buton sferë të cilët aktivizohen nga pistoneta e vetë cilindrit
 në kahun e tyre.
 1 shpëndarës 3/2 me taster për aktivizimin e tërë sistemit
 1 shpërndarës kaskadë 4/2 të drejtuar me impulse
Figura 32. Paraqitja e elementeve që nevojitën në sistemin
tonë
38Punim Diplome

39. Figura33. Zgjidhja e mundshme e këtij cikli të punës në
festo-fluidsim
39Punim Diplome

40. Figura34. Kapja e gurit me vinç për tu vendosur ne shirit
transportues për procesin e dytë
40Punim Diplome

41.  DETYRA PROJEKTUESE.2
 Pra nga skemat që pamë, cilindri i parë është vinçi i cili e kapë gurin nga vendi i caktuar d.m.th pasi guri të
jetë sharritur dhe e vendosë në cilindrin e dytë-shiriti transportues i cili e dërgon gurin tek cilindri i tretë-
poliruesja, pas se cililës cilindri i katërt tërësja-brusha e pastron gurin dhe e terë për një kohë të caktuar,
për ta pergaditur për proces të prerjës-dhënies së formës së dëshiruar.
Programi i procesit të prodhimit është dhenë sipas radhës së lëvizjes së cilindrave:
|E+F+G+|F-G-H+|H-E-|
Numri i shpërndarësve kaskad është:
Figura 35. Pamja e diagramit rrugë-hap
41Punim Diplome

42. Figura36. Pamja e rrethit me cilindra
42Punim Diplome

43. Fig38. Momenti i kthimit te cilindrit H pas një vonese
kohore, pra cilindri H kthehet vetëvetiu me anë të elementit
memorik-kaskadës 43Punim Diplome

44. Fig37. Zgjidhja e mundshme e ciklit të punës-momenti i
kyqjes
44Punim Diplome

45. DETYRA E PLOTE DHE LIDHJA E PLOTE E TE DY PROCESEVE
45Punim Diplome

46. 46Punim Diplome

47. 47Punim Diplome

48. Figura 41. Momenti i perfundimit te ciklit se stimulimit ne
dy operacionet-proceset e para të përpunimit të gurit
48Punim Diplome

49.  PËRFUNDIM
 Në kuadër të këtij punimi është analizuar procesi i formësimit të
gurëve të mermertë, në fabriken “ ELSA ’’ ku kam
paraqitur disa pika kryesore te automatizimit ne terësi si dhe
pjesen e detyrës projektuese, dhe si perfundim kemi ardhur se
automatizimi i proceseve teknologjike po gjenë zbatim gjithnjë e
më të madh në aplikimin e njësive teknologjike ku kemi arritur
për largimin e puntorit nga procesi i punës. Angazhimi i puntorit
në rastin tonë mbetet vetëm si mbikeqyrës, gjatë procesit të
punës dhe largimin e produktit nga vendi i procesit të punës. Në
makinën ekzistuese punëtori ka qenë i angazhuar për vendosjen,
bajtjen dhe largimin e tyre nga vendi i punës.
 Dhe për largimin e puntorit nga procesi i punës duhet që ti shtim
në funksion edhe katër cilindra .
 Sintezën e automatit sekuacial asinkron e kamë bërë më anë të
METODËS KASKADË, me te cilen rezultatet e fituara i kamë
realizuar me sovtverin FESTO DIDACTIK.
 Pra si rezultat i autmoatizimit procesi i punës po bëhet gjithnjë
e më i letë ku punët të cilat i kryente puntori po kryhen nga
makinat automatike.
49Punim Diplome

50. LITERATURA
 1. Shaban,Sh., “Dirigjimi dhe rregullimi automatik”, tekst Universitar, Prishtinë 2002
 2. Shaban,Sh., “Teknika e rregullimit – përmbledhje detyrash të zgjidhura”, tekst
Universitar, Prishtinë 1998
 3. Nikolla,Dh., “Bazat e kontrollit dhe të drejtimit të proceseve”, Tiranë1998
 4. Dhimitër,Ll., “Shembuj llogaritjesh të sistemeve automatike”, Tiranë 1979
 5. Tugomir,Š., “Analiza i sinteza servomehanizama i procesne regulacije”, Zagreb,
 1969
 6. Anton, Š., “Zbirka zadataka iz teorije automatske regulacije”, Zagreb, 1974
50Punim Diplome

51. Ju faleminderit
51Punim Diplome