SlideShare una empresa de Scribd logo

Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.

•
•
El Slawoy
El Slawoy

Streetworking as a method of work for serving the public.

Educación
1 de 70
Descargar para leer sin conexión
AKADEMIA PEDAGOGIKI SPECJALNEJ im. Marii Grzegorzewskiej Wydział stosowanych nauk społecznych Kierunek: Praca Socjalna Sławomir Góźdź nr albumu 56669 Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi Praca wykonana pod kierunkiem dr Marii Łuszczyńskiej Warszawa, 2014
Streszczenie pracy dyplomowej Imię i nazwisko autora pracy: Sławomir Góźdź Nr albumu: 56669 Imię i nazwisko promotora pracy: dr Maria Łuszczyńska Temat pracy dyplomowej: "Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi" Słowa kluczowe (max. 10, charakterystyczne nazwy i określenia będące przedmiotem pracy) praca na ulicy, wyjście sięganie poza, praca na imprezach, wykluczenie społeczne, profilaktyka, bezdomni, dzieci ulicy, pedagogika ulicy, uzależnienie, pomaganie ludziom. Streszczenie (max. 1000 znaków; główne treści, tezy, wyniki i wnioski) Niniejsza prace zawiera idea i założenia metody streetworkingu. Narzędzia, techniki, cele, role i wartości związane z pracą na ulicy. Opis metodologii badawczej zastosowanej w badaniu. Metodą zastosowaną w badaniu jest sondaż, techniką wywiad, a narzędziem badawczym kwestionariusz wywiadu. Badania potwierdziły ogromny wpływ, zarówno samych streetworkerów jak również sposobu organizacji pracy na metodę streetworkingu. Title: Streetworking as a method of work for serving the public. Keywords Streetworking, outreach, partyworking, social exclusion, prevention, homeless, street children, pedagogy of the street, addiction, helping people.
Spis treści Wstęp ................................................................................................................................ 1 Rozdział I Metoda Streetworkingu.................................................................................. 3 1.1. Pomaganie ludziom w ich środowisku, a pomoc zinstytucjonalizowana.............. 3 1.2. Idea i założenia metody streetworkingu. ............................................................... 5 1.3. Podmioty oddziaływania streetworkera oraz różnorodność treści jego pracy....... 8 1.4. Narzędzia pracy w streetworkingu ........................................................................ 9 1.5. Różnorodność technik pracy metodą streetworkingu.......................................... 11 1.6. Role Streetworkera .............................................................................................. 15 1.7. Wartości i cele w pracy streetworkera................................................................. 18 1.8. Charakterystyka wybranych kierunków pracy streetworkerów........................... 22 1.8.1. Praca z dziećmi ulicy................................................................................ 23 1.8.2. Praca z osobami bezdomnymi .................................................................. 23 1.8.3. Praca z seniorami...................................................................................... 24 1.8.4. Partyworking............................................................................................. 25 1.8.5. Praca bez ustalania z góry grupy odbiorców ............................................ 28 Rozdział II Założenia metodologiczne w badaniach nad wpływem streetworkera i organizacji jego pracy na metodę streetworkingu .......................................................... 30 2.1. Przedmiot i cel badań....................................................................................... 30 2.2. Problemy i pytania badawcze........................................................................... 31 2.3. Metoda, technika, narzędzie............................................................................. 32 2.4. Podmiot badań.................................................................................................. 33 2.5. Organizacja badań (Porządek badań)............................................................... 34 2.5.1. Rozpoznanie problemu ................................................................................. 34 2.5.2. Formułowanie problemów badawczych. ...................................................... 35 2.5.3. Wybór metod, technik i projektowanie narzędzia badawczego ................... 35 2.5.4. Dobór osób badanych ................................................................................... 35
2.5.5. Przeprowadzenie badań ................................................................................ 35 2.5.6. Analiza.......................................................................................................... 36 2.5.7. Wnioski......................................................................................................... 36 Rozdział III Wpływ streetworkera i sposobu organizacji jego pracy na metodę streetworkingu ................................................................................................................ 37 3.1. Przedstawienie celu i problemów badawczych................................................ 37 3.2. Zaprezentowanie wyników badań.................................................................... 38 3.3. Wnioski końcowe............................................................................................. 56 Zakończenie.................................................................................................................... 63 Biografia ......................................................................................................................... 64 Aneks .............................................................................................................................. 66
1 Wstęp Praca ta jest wyrazem mojej długoletniej praktyki wychodzenia ze wsparciem, pomocą, słowem zachęty i innymi ciekawymi przedsięwzięciami, zarówno na ulice Poznania, jak również rozmaite festiwale w całej Polsce. Początkowo chciałem pisać pracę na temat: „Modele zaradności życiowej i społecznej w opinii osób w wieku 18-25 lat, z terenu miasta Poznania.” Jest to temat bliski mojej pracy na ulicy, ponieważ mój streetworking najczęściej kieruję właśnie do młodzieży, w tym przedziale wiekowym oraz do osób niewiele starszych. Ostatecznie jednak zdecydowałem się na pisanie pracy w temacie: „Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi” pozostawiając wcześniejszy temat na inną okoliczność. To co najbardziej przekonało mnie aby pisać na ten temat, to możliwość podzielenia się swoimi doświadczeniami, sposobność wniesienia czegoś nowego do literatury tematu i podjęcia w niej polemiki z niektórymi szkodliwymi społecznie praktykami i treściami, propagowanymi wśród streetworkerów. Pierwszy rozdział pracy posłużył zebraniu i usystematyzowaniu mojej wiedzy na temat streetworkingu. Zawarłem w nim zarówno wiedzę dostępną w literaturze jak również osobiste przemyślenia i praktyki związane z metodą streetworkingu. Oczywiście oprócz przytoczenia istoty pracy tą metodą, poczyniłem wstępne uwagi ukazujące jej służebną rolę względem ludzkości. Starałem się nie tylko schlebiać metodzie ale również wskazać na istniejące braki lub nawet szkodliwe dla społeczeństwa praktyki. Precyzując zawartość pierwszego rozdziału, znajdujemy w nim rozstrzygnięcie zależności pomiędzy pracą w instytucjach społecznych a koniecznością wychodzenia, z pomocą i wsparciem w środowisko społeczne. Następnie przytoczyłem idee i założenia metody streetworkingu, wskazałem kto jest podmiotem oddziaływania streetworkerów oraz co jest przedmiotem tej pracy. Zostały wskazane techniki i narzędzia stosowane w metodzie oraz role, cele i wartości, które przyświecają streetworkerom. Ostatecznie krótko scharakteryzowałem wybrane kierunki pracy streetworkerów, szczególnie uwzględniając pracę z dziećmi ulicy, osobami bezdomnymi, seniorami, partyworking oraz pracę bez ustalania z góry grupy odbiorców. Drugi rozdział pracy stanowi podstawę metodologiczną do badań, które zostały przeprowadzone w obrębie tej pracy. Wybierając cel badania miałem na uwadze pragnienie, zweryfikowania w jakimś stopniu, opisanej w poprzednim rozdziale teorii. Za cel badań obrałem poznanie wpływu streetworkera i sposobu organizacji jego pracy
2 na metodę streetworkingu. W rozdziale tym również swoje miejsce znalazł opis wybranej metody, techniki i narzędzia badawczego. Za metodę badania posłużył sondaż, techniką stał się wywiad, czego konsekwencją było stworzenie kwestionariusza wywiadu jako narzędzia badawczego. W rozdziale merytorycznym pojawił się również opis przygotowań oraz przebiegu badania od początku, aż do wyciagnięcia wniosków końcowych. W trzecim rozdziale na wstępie przypomniałem cel badania i przyjęte problemy badawcze aby następnie przejść do przytoczenia wyników badania. Do każdego z pytań sporządziłem podsumowanie wniosków uwzględniając przyjęte dla pytania zmienne. Natomiast w ostatniej części tego rozdziału zostały przytoczone wnioski, nawiązujące bezpośrednio do pytań badawczych i odnoszące się do analizy odpowiedzi z wszystkich pytań wywiadu. Przeprowadzone badania potwierdziły ogromny wpływ, zarówno samych streetworkerów jak również sposobu organizacji pracy na metodę streetworkingu. Potwierdziła się również służebna rola metody względem człowieka, będącego w potrzebie. W zasadzie wszyscy respondenci, wielokrotnie podkreślali, że najważniejsza dla nich w tej pracy jest możliwość pomagania ludziom. Pragnę w tym miejscu bardzo gorąco podziękować wszystkim moim respondentom i respondentką, bez których nie byłbym w stanie napisać tej pracy. Przede wszystkim chcę wam wszystkim podziękować za waszą otwartość i szczerość ale również za nieocenione doświadczenie i mądrość, taką życiową, którą wnieśliście dzieląc się waszymi doświadczeniami i przekonaniami. Pragnę również serdecznie podziękować Pani dr Marii Łuszczyńskiej, za jej bezcenny wkład jako promotora mojej pracy, za poświęcony czas, spostrzeżenia, liczne korekty i uwagi.
3 Rozdział I Metoda Streetworkingu 1.1. Pomaganie ludziom w ich środowisku, a pomoc zinstytucjonalizowana. Człowiek już od samego poczęcia jest istotą, która wymaga wsparcia, akceptacji i ochrony drugiego człowieka. W chwili narodzin nie jest w stanie zadbać sam o siebie. Nie może wówczas zabezpieczyć swoich podstawowych potrzeb życiowych, takich jak wyżywienie, czy zapewnienie sobie bezpieczeństwa od zagrożeń z otoczenia. Ludzie posiadają również naturalny instynkt i potrzebę wspierania siebie nawzajem. Gdy człowiek dorasta bardzo szybko zauważa, że aby się mu dobrze powodziło, musi współpracować z innymi ludźmi. Zdaje sobie bowiem sprawę, że nie da się zrobić wszystkiego samemu, a zwłaszcza trudne sytuacje wymagają wsparcia od innych osób. Ponadto szybko spostrzega, że gdy jakiś człowiek w rodzinie lub społeczeństwie zaczyna posiadać problemy lub je stwarzać, ma to również odbicie w funkcjonowaniu wszystkich pozostałych członków rodziny i społeczeństwa. Uzasadnia to więc społeczną interwencję osób trzecich, wbrew kreowanemu dziś bardzo szeroko kultowi indywidualnej swobody jednostki. Istotna dla człowieka jest również świadomość, że każdy z nas nieoczekiwanie może znaleźć się w trudnej sytuacji, co zachęca ludzi do empatii i niepozostawiania innych na pastwę losu. Tak więc potrzeba wspierania drugiego człowieka lub jakiś grup społecznych jest naturalną potrzebą życiową. Podobnie interwencja, tam gdzie rozprzestrzeniają się destrukcyjne społecznie tendencje i zachowania. Realia, a za nimi również praktyka działania, ukazują, że wiele zadań, również tych pomocowych wymaga stworzenia złożonych systemów społecznych, jako odpowiedź na konkretne kwestie społeczne, potrzeby i wspólne interesy zbiorowości ludzkiej. W tym celu społeczność ludzka wyłania osoby lub grupy osób, posiadające odpowiednie atrybuty pozwalające zaspokoić interesy i potrzeby zbiorowości ludzkiej. Tego rodzaju systemy społeczne nazywamy instytucjami społecznymi. Poprzez nadanie przez społeczeństwo odpowiednich praw i autorytetu tym instytucjom, jak również poprzez wiedzę, umiejętności, zasoby i środki, którymi dysponują ludzie tworzący te instytucje, mogą one w skuteczny sposób zaspokajać potrzeby budujących je społeczeństw.1 Biorąc pod uwagę naturalną potrzebę wspierania drugiego człowieka, jak również praktyczne uzasadnienie tworzenia instytucji społecznych, mających na celu pełnienie tych funkcji, trzeba powiedzieć, że są one 1 Por. Instytucje społeczne, http://www.sciaga.pl/tekst/45970-46-instytucje_spoleczne (06.01.2014)
4 niezbędne w procesie wspierania i pomagania człowiekowi oraz konkretnym grupom społecznym. Niemniej oprócz ewidentnych zalet, tego rodzaju instytucje posiadają również swego rodzaju ograniczenia i wady. Ludzie pomimo że żyją w społeczeństwie, to lubią kierować się nie tylko zasadami i normami, które te społeczeństwa uznają, ale również chcą zachować swą autonomię względem norm społecznych stosując się do własnych. Może to dotyczyć zwłaszcza osób będących w zagrożeniu marginalizacją społeczną. Niektóre normy i zasady wymagane przez instytucje, od osób którym udzielają wsparcia, są nie do zaakceptowania przez tego rodzaju ludzi. Przykładem są osoby bezdomne, które nie chcą przestać pić alkoholu i narkomani niedostrzegający niczego złego w swoim nałogu. Mogą to być dzieci mieszkające na ulicy, które nie chcą iść do domu dziecka, czy innej placówki opiekuńczo-wychowawczej, jak również osoby, które weszły na drogę przestępczą. Często poszczególni ludzie lub grupy społeczne nie są nawet zdolne do rozpoznania swoich potrzeb lub negatywnych skutków, jakie funkcjonują w ramach norm, które same sobie wytworzyły. Ponadto nie każdy człowiek posiada pełną wiedzę na temat zinstytucjonalizowanych form pomocy i świadczeń, jakie są dostępne w społeczeństwie. Natomiast gdy człowiek nie ma świadomości tego, że istnieją instytucje, które mogą pomóc w jej trudnościach, nie będzie w nich szukał wsparcia. Ponadto osoby zagrożone wykluczeniem społecznym mogą mieć trudność, popartą brakiem umiejętności społecznych lub rozmaitymi lękami, wstydem i obawami związanymi na przykład z możliwością utraty czegoś, gdy udadzą się do tego rodzaju instytucji pomocowych. Ostatecznie osoby te same nie udadzą się do instytucji. Instytucje zaś rzadko same wychodzą do ludzi, raczej są nastawione na klientów, którzy zwracają się do nich. Bywa, że to właśnie niektóre instytucje, choć z założenia miały służyć ludziom, poprzez swoje istnienie lub sposób funkcjonowania stanowią problem społeczny, na przykład polski system emerytalno-rentowy. Ogólnie, często system prawny lub sama organizacja instytucji, czy niekompetencja niektórych urzędników, stanowią o częściowej lub całkowitej dysfunkcji instytucji. Przykład odbierania dzieci rodziną ubogim, zamiast udzielenia im wsparcia finansowego, gdy koszty utrzymania dziecka w placówce opiekuńczej są większe, niż byłoby wsparcie finansowe rodziny. Innym przykładem może być brak rozwiniętego wsparcia środowiskowego dla seniorów, którzy byliby w stanie jeszcze funkcjonować w środowisku domowym, posiadając odpowiednie wsparcie. Natomiast trafiają oni do domów pomocy społecznej, gdzie ich utrzymanie jest znacznie droższe, a przy okazji blokują miejsca osobom, które
5 naprawdę nie są w stanie funkcjonować w środowisku domowym. Ponadto jak powszechnie wiadomo, niektóre instytucje i prawa nie służą społeczeństwu, tylko interesom konkretnych grup społecznych. Chodzi o to, że wspierają interesy bogaczy i elit rządzących, nie licząc się z trudnościami, które wnoszą w życie przeciętnego człowieka i najuboższych. Świadomość społeczna o takich tendencjach, rzuca cień na zaufaniu społecznym, względem całego systemu instytucji społecznych. Choć zwykle silne uwarunkowania prawne instytucji są ogromną ich zaletą i siłą skuteczności ich działań, to jednak bardzo ścisłe uwarunkowania prawne, wyznaczające ramy ich oddziaływania, sprawiają brak możliwości elastycznego działania. Stanowi to również swego rodzaju niewydolność tych instytucji. Biorąc powyższe pod uwagę, pomaganie ludziom w ich środowisku, wychodzenie z pomocą do ludzi tam gdzie oni żyją, mieszkają, jak również nie narzucanie z góry zasad i norm sprzecznych z ich normami oraz wartościami, lecz ewentualne stopniowe uczenie oraz ukazywanie zalet społecznie akceptowanych norm i wartości, jest najlepszym uzupełnieniem dla form pomocy zinstytucjonalizowanej. Zaś wychodzenie do ludzi z pomocą, a nie czekanie na nich, gdy się sami odezwą uzasadnione jest faktem, że czasem człowiek jest w tak trudnej sytuacji, że nie ma siły wyjść po pomoc, albo nawet nie wie, gdzie mógłby uzyskać wsparcie w jego sytuacji. Również dysfunkcja w życiu jednego człowieka rzutuje na jego otoczenie i całe społeczeństwo, co wymaga interwencji dla dobra osób z jego otoczenia i tego społeczeństwa. Mając na względzie, że każdy z nas może się znaleźć nieoczekiwanie w trudnej sytuacji, winniśmy wykazać ludzką solidarność w zmaganiach innych ludzi. Uzasadnia to w znacznym stopniu istnienie zawodów wspierających człowieka, jakim między innymi jest zawód streetworkera. Jak również potrzebę istnienia zawodów nie tylko nastawionych na zysk materialny, ale służących człowiekowi, którego życie jest dużo cenniejsze niż wszelkie dobra materialne tego świata. 1.2. Idea i założenia metody streetworkingu. Streetworking z języka angielskiego znaczy praca na ulicy. Choć sama nazwa „streetworking” mówi o pracy stricte na ulicy, to jednak pojęcie to rozumie się znacznie szerzej, jako „metodę outreach – docierania na zewnątrz”, czyli metodę docierania
6 w miejsca, gdzie najczęściej przebywają osoby potrzebujące wsparcia.2 W literaturze tematu, we wszystkich definicjach streetworkingu przewija się kilka podstawowych cech. Mianowicie, że jest to metoda pomagania ludziom w środowisku, w którym oni przebywają i żyją na co dzień (m. innymi pubach, klubach, centrach handlowych, na podwórku, w parkach, czy w końcu stricte na ulicy). Jest to pomaganie poza instytucją. Przede wszystkim jest to praca skierowana głównie na osoby i grupy zmarginalizowane lub zagrożone wykluczeniem społecznym. Niemniej streetworker poprzez swoją obecność w środowisku ma wpływ na szersze grono osób i pełni również rolę animatora społeczności, w której pracuje. Pomagając jednostce lub grupą ludzi, siłą rzeczy wnosi wpływ na ogólny świat wartości i norm panujący w społeczeństwie, do którego kieruje swe wsparcie. Jest to z jednej strony świadczenie profesjonalnej pracy socjalnej, w gestii wspierania i pomagania w rozwiązywaniu trudnych sytuacji życiowych, czy pewnych destrukcyjnych zjawisk społecznych, jak również praca pedagoga z ludźmi w rozwijaniu ich zdolności i umiejętności społecznych, w wychowaniu do życia w społeczeństwie i nabywania umiejętności zmierzających do rozwoju osobistego. Poprzez ukierunkowanie na potrzeby i zasoby klienta, niezinstytucjonalizowaną formę pracy, elastyczność oraz indywidualne podejście, streetworking pozwala na docieranie ze wsparciem do grup odtrącanych i izolowanych, między innymi takich jak osoby bezdomne, dzieci ulicy, młodzież, seniorzy, osoby prostytuujące się, narkomani, członkowie gangów przestępczych, bojówek kibiców, czy marginalizowanych mniejszości etnicznych, imigrantów, obcokrajowców i członków różnych subkultur”3 Istotą streetworkingu jest zaproponowanie ludziom, którym grozi wykluczenie społeczne, lub funkcjonują poza nawiasem społeczeństwa, wsparcia we włączeniu ich do życia społecznego, zbudowaniu relacji społecznych, które umożliwią i pomogą im w rozwoju indywidualnym i odnalezieniu się w strukturach życia społecznego. Zwłaszcza gdy oferta istniejących mechanizmów pomocy w rozwiązywaniu ich problemów społecznych jest nieadekwatna do ich potrzeb, lub nie do zaakceptowania 2 Por. M. Dziurok, Streetwork jako metoda wsparcia społecznego, http://streetwork.mops.krakow.pl/sites/default/files/page/51/metoda-streetwork.pdf (25-11-2013) s. 3 3 Por. S.A. Bałchan, M. Lasota, Przewodnik Streetworkera, Stowarzyszenie „PoMOC” dla kobiet i dzieci im. Marii Niepokalanej, Katowice 2010r., s. 9; 62, oraz Streetworking, http://pl.wikipedia.org/wiki/Streetworking (09.01.2014)
7 w danej chwili, ze względu na ich świat wartości, sposób życia oraz oczekiwania.4 Metodą streetworkingu można również wspierać, nie tylko osoby będące w zagrożeniu wykluczeniem społecznym, ale również jednostki i grupy mogące wnieść pozytywne wzorce w tym społeczeństwie. Charakterystyka pracy streetworkera, wiąże się zwykle z uczestniczeniem w życiu osób, którym się pomaga, poprzez wspieranie ich rozwoju indywidualnego i społecznego. Czasem streetworker pracuje w oparciu o jedno spotkanie, które ma wnieść pozytywny zaczyn, mający wywrzeć ogromny wpływ na życie spotkanego człowieka. Oddziaływanie to dotyczy głównie szerokiego zakresu działań profilaktycznych i kierowane jest względem różnych odbiorców, np.: do młodzieży, jak również osób dorosły przebywających na imprezach masowych lub w innych miejscach publicznych. Pracując w oparciu o pojedyncze spotkanie, rzadko pojawia się możliwość dłuższego uczestniczenia i oddziaływania na życie spotkanych osób. Dlatego praca tą techniką wymaga od streetworkera ogromnej charyzmy, doświadczenia i wysokich umiejętności komunikacyjnych oraz co najważniejsze poukładanego przekazu, mocno osadzonego w realiach życia codziennego. Ma to bowiem być spotkanie, które potrafi zmienić całe życie, a bynajmniej spojrzenie na nie lub niektóre jego aspekty. Natomiast bardzo istotne w pracy streetworkera jest to, aby wnosząc nowe spojrzenie na życie, normy i zachowania społeczne, nie przychodził jako sędzia, czy osoba narzucająca swoje poglądy. Streetworker musi ukazać je poprzez swój osobisty przykład, bez osądzania postaw innych. Zwykle wykorzystując rozmowę o codziennym życiu i nie wdając się w ocenę życia swojego rozmówcy, wspólnie interpretuje się różne aspekty życia. Pomaga to spotkanej osobie, na drodze dedukcji, ujrzeć nowe bardziej pozytywne i konstruktywne spojrzenie na funkcjonowanie zasad i norm w życiu społecznym. Atmosfera i zaufanie, które buduje streetworker, sprawia że nie można na niego spoglądać jak na jakiegoś urzędnika. Bardziej postrzegany jest jako społecznik z zamiłowania lub po prostu osoba, pragnąca wspierać, pomagać i wnosić coś pozytywnego w życie innych ludzi. Duży wpływ na to ma fakt, że zwykle jest pracownikiem organizacji pozarządowej, a te są tworzone nie odgórnie, lecz z inicjatywy ludzi, którzy mają coś bardziej na sercu. Czasem faktycznie osoba 4 Por.za B. Erdal, Outreach social work aimed at young people , Oslo, Norwegia, [w:] Praca zbiorowa L. Helder Santos i in., (red.), Międzynarodowy przewodnik metodologiczny po streetworkingu na świecie, OSOS - Dynamo International, 2008, http://www.praktycy.org/osos/osos_przewodnik_metodologiczny.pdf (25.11.2013), s. 15
8 działająca w oparciu o metodę streetworkingu jest wolontariuszem lub społecznikiem. Jednak ograniczenia czasowe, które mają te osoby, są zbyt duże, aby nie miało to wpływu na jakość świadczonej pomocy i wsparcia. Stąd istnieje potrzeba, aby profesja streetworkerów była realizowana w oparciu o zatrudnienie i mogła stanowić normalny zawód wykonywany przez wykwalifikowanych i przygotowanych do tego pracowników, którzy nie muszą być dodatkowo uwikłani w inne zajęcia zarobkowe uniemożliwiające im skuteczną pracę streetworkera. 1.3. Podmioty oddziaływania streetworkera oraz różnorodność treści jego pracy. Podmiotami oddziaływania streetworkera są ludzie, w szczególności pojedynczy człowiek, ale i grupa społeczna, w obrębie której on funkcjonuje, oraz społeczność z której wywodzi się grupa. Podmiotem oddziaływania streetworkera stają się również miejsca, w których te osoby przebywają. Są to między innymi podwórka, puby, ulice, dworce itp. miejsca, w których żyją osoby wspierane przez streetworkerów. O ile podmiotem oddziaływania streetworkera jest człowiek i miejsce jego przebywania, to przedmiotem tego oddziaływania będzie wyjście naprzeciw rozmaitym kwestiom społecznym i indywidualnym, z którymi borykają się ludzie. W szczególności są to te kwestie społeczne i indywidualne, które uderzają najbardziej w relacje społeczne i rozwój indywidualny człowieka. A więc takie, które przyczyniają się do marginalizacji tych osób, czy grup społecznych, lub sprawiają, że te osoby lub grupy społeczne stwarzają zagrożenie dla pozostałej części społeczeństwa. W zasadzie, owych zagadnień, naprzeciw którym w życiu ludzi może wyjść streetworker, jest tyle, ile kwestii społecznych występuje w danym społeczeństwie. Jednak nie jest możliwe, aby poszczególni streetworkerzy zajęli się wszystkimi kwestiami społecznymi. Z tego powodu streetworkerzy specjalizują się w rozwiązywaniu zbioru kwestii społecznych, związanych zwykle z wybraną przez siebie grupą docelową osób, na których skupiają swą pracę. Najczęściej mamy do czynienia z pracą na rzecz osób bezdomnych, dzieci ulicy, osób prostytuujących się, prowadzących ryzykowne zachowania seksualne, narkomanów, członków gangów przestępczych, lub bojówek kibiców, czy innych subkultur jak np. blokersi. Streetworkerzy, a może trafniej nazwani partyworkerzy,5 pracują również z osobami uczęszczającymi na rozmaite imprezy klubowe, czy festiwale, na których kumuluje się wiele negatywnych społecznie zjawisk, takich jak 5 Szerzej o Partyworkingu można przeczytać, w artykule J. Sztuki, Innowacje w środowiskowych programach profilaktycznych. Partyworking [w:] B. Urbacz i M. Konopczyński, (red), Profilaktyka i Probacja w środowisku lokalnym, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012, s. 403-411
9 nadużywanie alkoholu i stosowanie środków psychoaktywnych, przemocy, czy wspomniane wcześniej ryzykowne zachowania seksualne. Z pewnością brakuje jeszcze inicjatyw podejmowanych względem seniorów, którzy bardzo często są osamotnieni po utracie wielu bliskich przyjaciół i trudno im samym zbudować nowe relacje społeczne. Streetworkerzy skupiając się zwykle na grupach faktycznie wyłączonych z życia społecznego, lub wnoszących nieład społeczny, zapominają często, o pracy na rzecz przeciętnych ludzi nie posiadających większych problemów z przystosowaniem społecznym. Natomiast zarówno młodzieży, dzieciom, jak również dorosłym ludziom, brak pozytywnych wzorców społecznych. Warto czasem zainwestować czas i energię, aby pomóc ludziom z pasją w rozwijaniu tych pasji i zarażaniu nimi innych. Często wśród młodzieży nie sprawiającej większych trudności społecznych, są ludzie którzy mają coś wspaniałego do przekazania innym, jednak brak im umiejętności rozwinięcia tego i przekazania dalej. Pomagając im w rozwijaniu tych pasji, możemy pomóc dzieciom, młodzieży i dorosłym, którzy mają wiele destruktywnych społecznie symptomów, odkryć coś nowego i znaleźć pozytywne wzorce. Dlatego również ograniczanie pracy streetworkerów tylko do grup zagrożonych marginalizacją społeczną jest ogromnym zubożeniem metody. Natomiast pomaganie ludziom z pasją w rozwinięciu i ukazaniu światu tych fajnych rzeczy, które mają, pomoże wnieść w życie osób zmarginalizowanych wiele nowych pozytywnych wzorców. Poza tym, nie powinno się dopuszczać osobom zmarginalizowanym, do zamykania się w swoim półświatku, ale jak najwięcej powinno się integrować takie grupy z osobami dobrze prosperującymi społecznie. Rolą streetworkera jest bowiem odnalezienie pozytywnych wzorców będących autorytetem dla grupy osób zmarginalizowanych. Takie autorytety mogą stać się dźwignią dla rozwoju i dążenia do zmian w śród osób wykluczonych społecznie. 1.4. Narzędzia pracy w streetworkingu Pisząc o narzędziach pracy streetworkera, nie sposób tu, nie zacytować doktora Riccardo Petrella. „Narzędzia streetworkerów to przede wszystkim umiejętność słuchania, szacunek, uczestnictwo, współpraca. Ich działalność edukacyjna nie jest aktem narzucania myśli, wizji, celów i metod pochodzących z zewnątrz, z góry czy z boku ludzi uczestniczących w edukacji, lecz jest wyrazem praktyki dzielenia doświadczeń, wspólnego ich odczytywania i interpretowania. « Lekcje » wyciągnięte z tych
10 doświadczeń są wyciągane wspólnie dla wspólnych działań, za które wszyscy są i muszą być odpowiedzialni.”6 Jest to w zasadzie kwintesencja sposobu pracy, kontaktu i komunikacji streetworkerów z ludźmi. To właśnie na okazywaniu szacunku, budowaniu zaufania, współpracy opartej o partnerstwo, a nie przywództwo oraz uczestnictwie w życiu osób, które wspieramy i którym pomagamy polega praca streetworkera. Nawet jeśli chcemy doprowadzić do przyjęcia naszej koncepcji postrzegania i funkcjonowania w rzeczywistości, przez osoby które wspieramy, powinno to nastąpić na drodze nienarzuconej i niewiążącej propozycji. W miarę możliwości powinna ona być wypracowana w oparciu o dzielenie się wspólnymi doświadczeniami życiowymi, ich wspólną obserwacją i interpretacją występujących w nich zjawisk i relacji społecznych. Narzędziami w pracy streetworkera, są przede wszystkim, zarówno jego wiedza, umiejętności i postawa, jak również cały potencjał tkwiący w osobach, czy grupach które wspiera i którym pomaga. Są nimi również relacje społeczne już istniejące, osoby z otoczenia, które mogą stanowić pozytywny autorytet i wzór dla tych ludzi. Są to narzędzia tkwiące w potencjale ludzkim, ale również użyteczne, a czasem niezbędne są inne narzędzia. Między innymi, istniejąca infrastruktura społeczna i infrastruktura urbanistyczna, technologie i środki przekazu oraz prawo, czy normy istniejące w społeczeństwie. Zaliczymy do nich także rozmaite organizacje, instytucje i przedsiębiorstwa biznesowe działające w danym społeczeństwie, ale również całą wspomnianą infrastrukturę, czyli budynki, środki komunikacji, ulice, czy puby oraz środowisko naturalne, na obszarze którego działa streetworker. Są one narzędziami również wykorzystywanymi w pracy streetworkerów. Oczywiście niezbędne stają się również środki finansowe, czy materialne, którymi można wesprzeć w potrzebie, lub wykorzystać je w rozmaitych zajęciach, treningach, szkoleniach czy zabawach edukacyjnych. W zasadzie dzięki naszej kreatywność i pomysłowość, możemy wykorzystać niemal wszystko, co jest w naszym zasięgu, aby realizować cel wspierania, rozwijania i pomagania ludziom. Oczywiście narzędziami w pracy streetworkerów, są również rozmaite techniki działania. Zwykle zależą one od różnych przesłanek (treści, pracy streetworkerów), specyfiki docelowej grupy odbiorców, miejsca, przestrzeni, czy czasu w którym mogą oni uczestniczyć w życiu ludzi, z którymi 6 Praca zbiorowa L. Helder Santos i in., Międzynarodowy przewodnik metodologiczny po streetworkingu na świecie, op. cit., s. 7
11 pracują. Podsumowując chociaż streetworkerzy pracują głównie „metodą gołych rąk”7 , to narzędziami ich pracy może być wszystko to, co dzięki kreatywności mogą oni legalnie i w zgodzie z przyjętymi przez siebie wartościami, wykorzystać w osiągnięciu celów społecznych ich pracy. 1.5. Różnorodność technik pracy metodą streetworkingu Streetworker oprócz silnego uporządkowania swojego świata wartości, nabycia umiejętności i wiedzy z zakresu możliwości wsparcia, jakie są dostępne w danym społeczeństwie, musi najpierw poznać życie, realia, normy i zasady, oraz potrzeby jakie panują w środowisku tych osób, które chce wspierać i pomóc w ich rozwoju. Jest to bardzo istotne ze względu na potrzebę budowania relacji i zaufania, ale i skuteczność oraz jakość jego pracy. Nawet jeśli dostrzega jakieś destrukcyjne trendy, normy i zasady panujące w tym środowisku, streetworker zwykle nie komunikuje swego sprzeciwu względem nich wprost. Natomiast jego zadanie polega na tym, aby poprzez towarzyszenie w życiu tych osób, własnym przykładem pokazać, że można żyć inaczej i to bez osądzania ich zachowania. Również ma pomóc naprowadzić osoby, które wspiera, aby te same wydedukowały i wyartykułowały świadomość o wadach tych norm i zasad, którymi do tej pory żyją oraz by zbudowały i przyjęły bardziej konstruktywne normy i zasady współżycia społecznego. Jest to podstawowa technika i zasada pracy streetworkerów. Mówiąc o technikach pracy streetworkera, ogromne znaczenie na ich dobór, ma specyfika grupy odbiorców pracy streetworkera. Inaczej bowiem będzie się pracowało z dziećmi, inaczej z młodzieżą, jeszcze inaczej z ludźmi dorosłymi, czy seniorami. Nawet jeśli weźmiemy pod uwagę dzieci, to ich wiek będzie miał ogromne znaczenie na sposób komunikacji i zajęcia jakie będziemy z nimi prowadzili. Pracując z każdą z tych grup, nawet jeśli będziemy dotykali się tych samych kwestii społecznych, będziemy to robili w inny sposób, dobierając inne techniki pracy. Na przykład inaczej będziemy pracowali z bezdomnymi dziećmi, inaczej z bezdomnymi dorosłymi, a jeszcze inaczej z bezdomnymi seniorami. Oczywiście część technik może się pokrywać. Skoro już wspomniałem o sprawie kwestii społecznych, to treść kwestii społecznej, której naprzeciw wychodzi streetworker, też ma ogromne znaczenie 7 M. Bernasiewicz, Streetworking (praca uliczna) wśród dzieci ulicy jako forma zapobiegania przestępczości nieletnich [w:] B. Urbacz i M. Konopczyński, (red.), Profilaktyka i probacja w środowisku lokalnym, op. cit., s. 381
12 w doborze sposobu pracy. Zwłaszcza ma to znaczenie wtenczas, gdy wiele kwestii się nakłada na siebie w życiu osoby, czy grupy z którą pracujemy. Oczywiście zawsze przed podjęciem działania, trzeba najpierw zdiagnozować, co stanowi najważniejszy problem, a zarazem przyczynę powstania tych kwestii społecznych, które wymagają włączenia się streetworkerów w życie osób nimi dotkniętymi lub zagrożonymi. Możemy założyć z góry, że na pewno nie będą nimi takie kwestie jak bezdomność, uzależnienia, prostytucja, czy inne rzucające się w oczy kwestie. Te bowiem znikąd się nie biorą i zwykle nie są korzeniem problemu, co raczej jego efektem końcowym. Zabierając się bowiem do pracy od rozwiązywania i redukowania konsekwencji, a nie źródła problemu, nie możemy liczyć na długotrwałe efekty naszej pracy. Choć nie można bagatelizować tych kwestii i zaniechać redukcji negatywnych ich konsekwencji, to jednak trzeba raczej najpierw poszukać źródła tych rażących nas problemów. W przeciwnym przypadku mogłoby się nawet okazać, że próbując w zły nieodpowiedni sposób redukować szkody, tak na prawdę pogłębialibyśmy problemy społeczne. Tutaj przydatne stają się rozmaite techniki diagnozowania sytuacji problemowej. Na przykład te stosowane w pracy socjalnej, jak wywiad środowiskowy, technika drzewa problemu i drzewa celów, czy nawet lustracji społecznej, pomagającej przy okazji w nawiązaniu relacje ze społecznością streetworkerowi. Oczywiście są i inne techniki diagnostyczne, jak na przykład krótka sonda, bardzo przydatna w przypadku spotkań i rozmów z osobami, w których życiu na dłuższy dystans najprawdopodobniej uczestniczyć nie będziemy. Kolejną kwestią mającą wpływ na dobór sposobów działania jest przestrzeń, czyli miejsce w którym działa streetworker, jak również czas, który możemy poświęcić drugiemu człowiekowi. Zwykle streetworkerzy starają się nawiązać stałą relację z ludźmi, tak aby móc oddziaływać na ich postawy życiowe, towarzysząc w ich życiu na przełomie dłuższego okresu czasu. Jest to technika oparta na towarzyszeniu w życiu ludzi. Ale co z sytuacjami, gdy nie mamy możliwości uczestniczenia w życiu spotkanych osób? Zwłaszcza gdy nasza praca ma miejsce na rozmaitych imprezach, festiwalach, klubach, czy przy okazji spotkania człowieka w danym momencie i miejscu bez możliwości dalszego podtrzymania relacji. Czy znaczyłoby to, że nie możemy wnieść niczego cennego w ich życie, albo wyjść naprzeciw jakimś problemom, z którymi zmaga się dana osoba, czy grupa w swym życiu? Może jest jakaś możliwość wzbudzenia refleksji, aby zapobiegać negatywnym trendom, jakie funkcjonują w grupie społecznej, w której życiu bierze udział spotkana osoba, czy grupka ludzi? Na przykład
13 biorąc pod uwagę szeroko widzianą profilaktykę uzależnień, czy przeciwdziałania ryzykownym zachowaniom seksualnym lub szerzeniu się kultu przemocy i zachwalania czynów przestępczych w danym środowisku. Tego rodzaju technik pracy na tu i teraz, też może być kilka. Najczęściej stosowane techniki, gdy streetworker nie ma możliwości uczestniczenia w życiu niektórych osób, spotkanych tak na ulicy, jak również na festiwalach, koncertach i w tym podobnych okolicznościach, to między innymi: rozmowa, pogadanka, debata, prelekcja, wystąpienia, scenki i dramy, konsultacje, poradnictwo oraz inne tego typu techniki. Rozmawia się zwykle ze spotkanymi tak ludźmi o pewnych zjawiskach społecznych w osobie trzeciej, czyli rozmawiamy o życiu ogólnie, ale staramy się nie mówić o życiu osoby, z którą rozmawiamy. Porusza się wówczas bardzo praktyczne kwestie, które są bardzo ważne dla każdego człowieka i samemu, artykułujemy drogą dedukcji konsekwencje zarówno pozytywne, jak i negatywne tych zjawisk. Najlepiej odnosząc się do jaskrawych przykładów z życia wziętych, które każdy człowiek może obserwować w relacjach społecznych. Powinna to być odwzajemniona polemika, a nie monolog, czemu sprzyja zadawanie pytań i dawanie miejsca na wyrażanie własnych przemyśleń przez naszych rozmówców. Punktem odniesienia dla zachęty ku zerwaniu lub unikaniu niepożądanych praktyk życiowych, jest zderzenie z wartościami wyższymi, czyli takimi dla których człowiek jest gotów do rezygnacji z tych niebezpiecznych postaw życiowych. Należą do nich między innymi takie wartości jak: Bóg, rodzina, obecne lub przyszłe potomstwo, kariera zawodowa, przyjaźń, miłość i szacunek do drugiego człowieka. Słowem to wszystko na czym może człowiekowi zależeć bardziej, aniżeli na korzyściach jakie czerpie z tych destrukcyjnych postaw, czyli te wartości, których nie chce zaprzepaścić poprzez konsekwencje wynikające z innych wartości. Przykładem może być umiłowanie alkoholu, co przynosi przejściową przyjemność, ale styl życia alkoholika ma destrukcyjny wpływ na inne sfery życia takie jak praca, rodzina i rozwój osobisty. Porządkując powyższe, możemy więc wyróżnić kilka istotnych przesłanek, które mają ogromny wpływ na dobór technik pracy przez streetworkera.  Potrzeba poznania kontekstu społecznego, kwestii społecznych, czy indywidualnych problemów oraz silnych i mocnych stron oraz ogromnego potencjału tkwiącego zarówno w ludziach, do których swą pracę kieruje streetworker, jak i potencjału w ich środowisku, jest przesłanką stosowania rozmaitych technik diagnostycznych.
14  Bardzo znaczącą sprawą, mającą ogromny wpływ na dobór stosowanych technik, jest wiek osób do których kierujemy wsparcie. Ma to ogromne znaczenie ze względu na sposób naszej komunikacji, uwarunkowania związane z rozwojem psychospołecznym tych osób, ale i oczekiwaniami społecznymi kierowanymi względem ludzi w rozmaitym wieku.  Dobierając odpowiednie techniki pracy, mamy zwykle na uwadze pracę związaną z przeciwdziałaniem jakimś konkretnym kwestiom społecznym lub indywidualnym problemom, tudzież zadanie rozwijania konkretnych umiejętności społecznych. W zależności od tego nad jakimi kwestiami się skupiamy, nasz sposób pracy, będziemy dostosowywali do nich.  Inne techniki pracy, będą stosowane oczywiście w przypadku pracy z indywidualnym przypadkiem, inne zaś w pracy z grupą, a jeszcze inne gdy nasze oddziaływania będą nakierowane na całą społeczność terytorialną lub kategorialną.  Istotnymi przesłankami dla doboru technik pracy, jest zarówno miejsce i przestrzeń czasowa, w której możemy oddziaływać na życie ludzi, jak również osobiste preferencje streetworkera. Oczywiście wspomniane przesłanki, traktują bardzo ogólnie sprawę stosowanych technik, w obrębie metody streetworkingu. Nie sposób jednak podać całej mnogości technik, jakie można wykorzystać lub wymyślić na bieżąco, aby realizować cele wspierania i pomagania ludziom oraz rozwijania ich możliwości i umiejętności. Tak naprawdę choć powinniśmy się starać planować, to na skutek kreatywności streetworkera trudno nawet czasem przewidzieć, w jaki sposób będziemy pracować z ludźmi. Nie da się również zawsze przewidzieć, z jakimi problemami, czy możliwościami przyjdzie nam się zmierzyć danego dnia. Pozwolę sobie na przytoczenie listy przykładowych technik wykorzystywanych w pracy streetworkera. Począwszy od wspomnianych wcześniej technik diagnostycznych, poprzez tak podstawowe techniki, jak bycie wzorem, modelem do naśladowania, czy zwykłą rozmowę, dyskusję i inne techniki komunikowania się, można przejść do innych technik, takich jak organizowanie wycieczek, gier i zabaw edukacyjnych, szkoleń, warsztatów, dram, scenek, zadawania zadań domowych, organizowania festynów, lub konkursów, spotkań z ciekawymi ludźmi i innego rodzaju zajęć artystycznych i sportowych. Ogromne znaczenie mają również konsultacje, poradnictwo, techniki związane z byciem mediatorem, czy rzecznikiem w relacjach społecznych. Można stosować technikę
15 kontraktu, na zasadach coś za coś, a nawet ucząc gry w szachy, ukazać jak wielkie znaczenie ma przewidywanie konsekwencji, naszych pozornie by się zdawało błahych posunięć życiowych. Słowem jest to przestrzeń otwarta by ją odkrywać, pogłębiać, udoskonalać, czyniąc z tej różnorodności technik wspaniałe narzędzia w służbie człowiekowi. 1.6. Role Streetworkera Kim tak naprawdę jest streetworker? Jakie są jego role? Są to pytania, na które pragnę odpowiedzieć w tym podrozdziale. Przyjęło się bardzo mocno w naszym społeczeństwie, że wszelkie zawody, czy odpowiedzialne społecznie funkcje powinni sprawować ludzie z odpowiednim wykształceniem, potwierdzającym ich kwalifikacje. Myślę, że jest to bardzo ważne, aby tego typu pracę wykonywały osoby bardzo dobrze przygotowane do pełnienia ról społecznych, jakie wiążą się z zawodem streetworkera. Jeszcze ważniejsze jednak są cechy osobiste, siła charakteru, wrażliwość, kreatywność, uporządkowany świat wartości, odpowiednie podejście do drugiego człowieka, umiejętność słuchania ludzi, opanowanie i inne tym podobne cechy. Osobiście nie przykładam większego znaczenia do tego, czy te osoby posiadają jakieś dyplomy potwierdzające ich kwalifikacje. Choć z pewnością uwiarygodnienie naturalnych predyspozycji, jak również nabycie wiedzy i rozmaitych umiejętności w drodze edukacji, jest niewątpliwym dodatkowym atutem. Również niezbędne jest ciągłe, permanentne kształcenie się, poszerzanie wiedzy i umiejętności. Tak naprawdę, to praktyka zweryfikują, czy ktoś się nadaje do pełnienia ról jakie stoją przed streetworkerem. Natomiast wiedzę i umiejętności można i trzeba zawsze nieustannie poszerzać. Należy natomiast przyznać, że jest to bardzo odpowiedzialne zajęcie, bardzo trudne i wymagające obszernej wiedzy, doświadczenia i wielu umiejętności społecznych, jak również ogromnej charyzmy. Trzeba mieć naprawdę odpowiednie predyspozycje do wykonywania tego zawodu, a sam dokument potwierdzający ukończenie studiów na kierunkach społecznych, do tego nie wystarczy.8 Natomiast bardzo przydatne dla tego zawodu jest rozwijanie nauk i teorii związanej z tą profesją. Bowiem nasze wspólne doświadczenia, wzajemnie nas wzbogacają i są bardzo przydatne w praktyce. Toteż tworzenie teorii i przelewanie tej praktyki na świat nauki 8 Por. S. Rost, Czym zajmują się streetworkerzy, http://kobieta.wp.pl/kat,132000,title,Czym-zajmuja- sie-streetworkerzy,wid,15309524,wiadomosc.html, (04.02.2014)
16 jest również niezbędne. Systematyzowanie i upowszechnianie wiedzy na temat streetworkingu, można więc również zaliczyć do jednej z roli streetworkerów. Poniżej pragnę przedstawić moją propozycję zestawienia kilku podstawowych ról, które są pełnione poprzez streetworkerów.  Przede wszystkim rolą streetworkera jest pomaganie, wspieranie oraz rozwijanie. Dotyczy to zarówno rozwoju osobistego oraz społecznego ludzi, na rzecz których świadczy swą pracę, jak również wspierania i pomagania w rozmaitych trudnościach, z którymi się oni zmagają w życiu.  Jego rolą jest prowadzenie szeroko rozumianej profilaktyki, zapobiegającej szerzeniu się rozmaitych społecznie destrukcyjnych zachowań.  Streetworker jest łącznikiem, czyli pomaga ludziom posiadającym trudności w przystosowaniu się społecznym, odnaleźć się w korzystny dla nich sposób w relacjach społecznych.  Jako towarzysz dzieli doświadczenia życiowe, towarzyszy w trudnych chwilach, ale i w sukcesach.  Powinien stawać się jak przyjaciel, czyli być kimś komu można zaufać i kto jest gotowym w miarę swoich możliwości, aby wesprzeć w potrzebie.  Jako animator motywuje, zachęca do działania, aranżuje zarówno społeczność, w której pracuje, jak również grupy oraz poszczególne osób do podejmowania rozmaitych konstruktywnych działań.  W roli pedagoga, dba o rozwój umiejętności nabywania zdolności społecznych oraz rozwój zdolności do samorozwoju.  Pełniąc rolę pracownika socjalnego, w profesjonalny sposób pracuje w celu rozwiązywania rozmaitych kwestii społecznych, czy trudności życiowych, z którymi zmagają się osoby i grupy przez niego wspierane.  Terapeuta – praca streetworkera ma bowiem charakter terapeutyczny.  Bardzo często staje się rzecznikiem osób i grup, które wspiera. Jest głosem, który wstawia się za nimi, przed innymi autorytetami w społeczeństwie.  Występuje również jako bezstronny mediator, pomagając nawiązać konstruktywny dialog w rozmaitych konfliktach, zarówno wewnątrz grupy, czy społeczności, w której pracuje, jak również w dialogu społecznym na przykład z władzami samorządowymi, szkołą itp.
17  Pełni rolę modelu do naśladowania, a z czasem również autorytetu. Swoją postawą daje przykład dobrego funkcjonowania w społeczeństwie, tak aby z czasem mógł się stać również autorytetem, dla tych ludzi, do których kieruje swoje działania.  Pełni rolę katalizatora zmian społecznych.  Jako wychowawca uczy życia w społeczeństwie, krytycznego spostrzegania rzeczywistości społecznej, ale również swą postawą przekazuje wartości moralne.  Pełni rolę informacyjną i poradniczą. Wykorzystując szeroką wiedzę odnośnie środowiska społecznego oraz rozmaitych form wsparcia, tudzież z innych dziedzin, prowadzi on poradnictwo, konsultacje lub dzieli się wiedzą odnoszącą się do rozmaitych dziedzin życia społecznego.  Wspomnę jeszcze raz tutaj rolę systematyzowania i upowszechnianie wiedzy na temat profesji streetworkingu. Jak widać jest to szereg ról, wymagających bogatej wiedzy oraz ogromnych umiejętności społecznych i komunikacyjnych. Jednak i te muszą być poparte doświadczeniem życiowym, które wcześniej zweryfikowało tę wiedzę i pomogło rozwinąć te umiejętności. Zdawałoby się, że szereg tych ról pełni wiele osób otaczających człowieka. Jednak osoba, którą wspiera streetworker, oczekuje po nim czegoś więcej. Oczekuje bardziej profesjonalnej pomocy i wiedzy, odnoszącej się do spraw, które powierza mu nawet jako osobie traktowanej troszkę jako przyjaciel. Gdyby tego rodzaju zażyłość się oczywiście wytworzyła. Tak samo wyglądają oczekiwania środowiska społecznego, w którym pracuje streetworker. Próbując, krótko zdefiniować kim jest streetworker, można powiedzieć, że jest to osoba pracująca metodą outreach „docierania do konkretnych grup odbiorców poprzez bezpośrednie spotkanie w miejscach najczęściej przez nich odwiedzanych9 ”, niosąca profesjonalne wsparcie i pomoc w rozwiązywaniu trudnych sytuacji życiowych i kwestii społecznych oraz w rozwijaniu umiejętności społecznych i indywidualnych, celem lepszej adaptacji w społeczeństwie osób, na rzecz których kieruje swoje działania. 9 Por.: D. Pogorzelska, Streetworker-nowy zawód dla charyzmatycznych i odważnych, http://www.ab.org.pl/?a=streetworker1, (04.02.2014)
18 1.7. Wartości i cele w pracy streetworkera Jedną z podstawowych cech, która powinna charakteryzować streetworkera, to uporządkowany świat wartości. Dlaczego jest to bardzo ważne? Streetworker ma za zadanie wejść w środowisko i swoją postawą zmieniać panujące w nim normy, wartości i zwyczaje. Jednak co by się stało, gdyby streetworker po wejściu w środowisko, raczej sam zacząłby przejmować normy, wartości i zwyczaje panujące w tym środowisku? Jesteśmy tylko ludźmi i bardzo często zależy nam na akceptacji innych. Jest to częstym powodem dla którego ludzie są gotowi na rezygnację ze swoich ideałów. Często nawet bezmyślnie ludzie przyjmują panujące w grupie zwyczaje, aby czasem nie odstawać od niej za bardzo. Natomiast streetworker zwykle jest w mniejszości i często jako jedyny ukazuje, że nie chce przyjmować jakichś postaw oczekiwanych przez wszystkich członków grupy. Gdy ktoś nie posiada jasno sprecyzowanego świata wartości, również cechuje go ogromna chwiejność. On sam nie wie wówczas, co jest słuszne, a co nie. Taka chwiejność jest szybko wyłapywana przez otoczenie i bywa przez nie wykorzystywana. Dzieci na przykład, bardzo dobrze wykorzystują takie rozdwojenie wartości u rodziców. Doskonale wiedzą, do którego z rodziców iść, aby ten się zgodził na coś, na co na pewno nie zgodzi się drugi rodzic. Ludzie bezdomni, żebracy, alkoholicy, czy narkomanie, doskonale potrafią grać na naiwności i litości człowieka. Mawiają na przykład: „Jak to, nie pomożesz?” Natomiast streetworker powinien doskonale zdawać sobie sprawę, kiedy dając im to co chcą, bardziej im zaszkodzi, a kiedy faktycznie może im to pomóc i nie powinien ulegać tym socjotechnikom. Nie może być również tak, że z jednej strony uczy się ludzi jakiś postaw, a za chwile przyłapaliby oni streetworkera na czynach zaprzeczających tym postawą. Nazywa się to obłudą i z pewnością nie jest korzystne wychowawczo. Jedynie w uzasadnionych przypadkach, gdy faktycznie człowiek widzi, że wartości, czy sposoby działania w jakich do tej pory funkcjonował są szkodliwe, powinien rozważyć dokonanie przewartościowania. Nie da się wyznaczyć jednego uniwersalnego poglądu na świat wartości, którymi powinni kierować się streetworkerzy, a z którym jednocześnie by się wszyscy zgodzili. Skoro bardzo ważnymi celami w streetworkingu, jest zarówno pomoc w przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu, jak również zapobieganie niepożądanym społecznie zachowaniom, znaczy to tyle, że ogromny wpływ na świat wartości, które przyświecają streetworkerom mają normy i wartości społecznie akceptowane w danym społeczeństwie. Niestety prawda jest taka, że społeczeństwa
19 zwykle są w tej kwestii bardzo podzielone, a wszelkie rozmowy, debaty i inne tego rodzaju dyskusje na temat świata norm i wartości, jakie powinny być społecznie akceptowane, kończą się zwykle nierozwiązanymi sporami, waśniami i kłótniami. Oczywiście te dwa cele zawsze stają w opozycji względem siebie, gdyż z jednej strony piętnujemy złe zachowania, stosując rozmaitego rodzaju sankcje społeczne, z drugiej strony nie chcemy odtrącić przecież człowieka, ze względu na te złe postawy. Jest to chyba jeden z większych konfliktów, które wewnętrznie może przeżywać streetworker. Dodatkową kwestię stanowi to, że każdy streetworker posiada własny indywidualny świat wartości. Ja postuluję za tym, że streetworker powinien pozostać wierny swojemu sumieniu, a ewentualnie powinien być gotowy, aby co jakiś czas zweryfikować słuszność swoich dotychczasowych poglądów. Mówiąc jednak o wartościach w pracy streetworkerów, może lepiej przyjrzeć się celom, które przyświecają tej profesji i powodom doboru pewnych sposobów osiągania tych celów. W ten sposób łatwiej znaleźć jakieś wspólne wskaźniki, na wytyczne, którymi powinny kierować się osoby pracujące metodą streetworkingu. Poniżej wytypowałem kilka uniwersalnych celów, którymi jak sądzę zwykli kierować się streetworkerzy.  Wspieranie i rozwijanie pozytywnych, budujących postaw, zainteresowań i umiejętności społecznych, zarówno u osób indywidualnych, wśród rozmaitych grup społecznych, jak i całych społeczności.  Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu ludzi.  Przeciwdziałanie destrukcyjnym i niepożądanym społecznie zachowaniom.  Pomaganie ludziom w rozwiązywaniu ich trudności życiowych, a grupą społecznym w rozwiązywaniu negatywnych kwestii społecznych.  Docieranie do środowisk i osób najbardziej potrzebujących wsparcia w powyższych celach, w miejscach w których najczęściej one przebywają. Te pięć głównych celów, nadal niesie ze sobą możliwość wystąpienia konfliktu wartości. Dla przykładu, które to są, te pozytywne i budujące postawy, zainteresowania i umiejętności, a które wprost przeciwnie? Tudzież jak rozumieć problem wykluczenia społecznego zwłaszcza w kontekście zachowań, które powinniśmy uznać za destrukcyjne lub niepożądane społecznie? Kiedy mamy do czynienia z trudnościami życiowymi, czy kwestiami społecznymi, w które powinien angażować się streetworker, a kiedy powinien zostawić je w prywatnej gestii samych
20 zainteresowanych? Czy każda forma docierania do drugiego człowieka jest słuszna i skuteczna, głównie w znaczeniu sposobu przekazywania/narzucania innym pewnych treści? Pozornie by się wydawało, że odpowiedzi na te pytania są oczywiste, niestety rzeczywistość jest bardziej złożona. Celem zapobiegania wykluczeniu społecznemu, jest pomoc w odnalezieniu się człowiekowi w gospodarczym, kulturalnym, społecznym i politycznym aspekcie życia.10 W aspekcie gospodarczym chodzi o to, by każdy człowiek był w stanie, godnie, uczciwie zarobić chociażby na podstawowe utrzymanie, tak swoje, jak również osób, za które jest odpowiedzialny. Gdy zaś nie jest w stanie tego uczynić, ze względu na stan zdrowia lub wiek, to aby miał zapewnione w miarę możliwości godne warunki życia. Tu zwykle w praktyce, chodzi o poprawę wizerunku danej osoby, poszerzenie jej kwalifikacji zawodowych i umiejętności społecznych, pomagających w odnalezieniu się na rynku pracy. Ewentualnie stworzeniu preferencyjnych, przejściowych form wsparcia i przywilejów ekonomicznych, zachęcających pracodawców do zatrudnienia osób zagrożonych wykluczeniem. Pominąwszy aspekt egzystencjalny, sprawa przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, dotyczy także umiejętności i sposobności rozwoju rozmaitych zainteresowań, hobby i innego rodzaju aktywności, zaspakajających potrzebę samorealizacji człowieka. Rozwojem tych sfer zajmował się będzie streetworker w aspekcie kulturalnym przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Gdy mówimy o aspekcie społecznym, chodzi o akceptację społeczeństwa względem danej osoby, grupy, czy społeczności, czyli aby osoba, która pragnie mieć relacje społeczne, nie była przez to społeczeństwo bezpodstawnie odtrącana. Natomiast gdy osoba ma z rozmaitych powodów trudności z nawiązaniem relacji społecznych, by mogła liczyć na wsparcie w procesie tworzenia tych relacji. Nie dotyczy to oczywiście wyrażania przez społeczeństwo dezaprobaty z powodu owych destrukcyjnych lub niepożądanych społecznie zachowań, przy jednoczesnej pomocy w nawiązywaniu pozytywnych relacji społecznych. Zwykle, chodzi o zachowania sprzeczne z prawem, zwłaszcza tym karnym i dotyczącym spraw wykroczeń, jak również zachowaniami destrukcyjnymi, wyniszczającymi zarówno osobę, która przejawia te zachowania, jak również jej otoczenie, bądź dotyczy to zachowań wprost wyrządzających krzywdę innym ludziom. Oczywiście w obrębie tego zagadnienia, 10 Por., R. Szarfenberg, Marginalizacja i wykluczenie społeczne – Wykłady http://www.ekonomiaspoleczna.pl/files/ekonomiaspoleczna.pl/public/Biblioteka/2006.4.pdf (08.01.2014), s. 20
21 każdy streetworker musi rozstrzygnąć te sprawy w ramach własnego sumienia, gdyż zdania dotyczące tego, które zachowania są społecznie destrukcyjne są bardzo podzielone. Przykładem jest rozdawanie prezerwatyw przez niektórych streetworkerów, co inni postrzegają za wspieranie patologii rozwiązłości, której owoce przynoszą daleko dalej idące szkody społeczne, niż tylko te objęte rzekomą redukcją szkód związaną tylko z chorobami wenerycznymi. Natomiast kontynuując sprawę wykluczenia społecznego, mamy tu jeszcze utrudnienia w sferze prawa przysługującego osobom i grupą marginalizowanym. Choć nie jest to stricte sfera, za którą jest odpowiedzialny streetworker, to jednak dziedzina ta może wiązać się z ogromnym sporem wartości niektórych streetworkerów. Dlaczego bowiem osoby sprawiające nieustanny konflikt z prawem, lub leniwe, niechcące uczciwie zarabiać na swoje utrzymanie, lecz żerujące na rozmaitych świadczeniach socjalnych, mają mieć równe prawa jak osoby, które naprawdę starają się pracować lub znaleźć zatrudnienie i nie wchodzą notorycznie w konflikt z prawem? Z kolei prawo, aby było również wychowawczym, powinno więc wspierać i pomagać w odnalezieniu się w strukturach społeczeństwa osobą zagrożonym wykluczeniem społecznym, a z drugiej strony wychowywać i zachęcać do podejmowania właściwych społecznie zachowań. Dylematem streetworkera może tu być problem związany z wyuczoną bezradnością, spowodowaną nieprzemyślanym prawem socjalnym utrwalającym postawy roszczeniowe. Z drugiej zaś strony może to być brak narzędzi prawnych do udzielenia odpowiedniej pomocy ułatwiającej jednak adaptację społeczną osobom marginalizowanym. Należy jeszcze poruszyć kwestię, która bardzo mocno determinuje sposób pracy i pewne wartości streetworkerów. Jest to cel docierania ze wsparciem i pomocą do środowisk i osób, wśród których panujące wartości i normy nie uchodzą za społecznie konstruktywne. Faktem jest, że staramy się szanować wartości panujące w tych środowiskach, ze względu na potrzebę zdobycia zaufania tych osób. Drugim powodem jest szacunek do samego człowieka, niezależnie od tego, co robi i jakie są jego poglądy oraz pragnienie wniesienia czegoś, co uznajemy za dobre dla nich. Ostatecznie jednak pragniemy dokonać pewnej przemian panujących tam norm, zwyczajów i wartości. To ukazuje fakt, że tak naprawdę nie zgadzamy się do końca na normy i wartości, czy zachowania panujące wśród nich. Jednak wiemy, że trudno jest osiągnąć cel takich przemian, otwarcie krytykując postawy tych ludzi. Łatwiej najpierw pokazać własnym przykładem, że można żyć inaczej. W ten sposób można pokazać nową jakość życia i pozytywy z niej płynące. Wprawdzie bardzo trudno jest ukazać
22 ludziom to, że ich kochamy i szanujemy, chociaż nie godzimy się na ich sposób funkcjonowania. Potrzebujemy więc najpierw ukazać właśnie to, że ich szanujemy, jako ludzi, niezależnie od tego co czynią, aby wówczas łatwiej było im nam zaufać i przyjąć ewentualne spostrzeżenia, czy nawet korektę do ich zachowań. Ponadto wtenczas zbliżymy się do nich i możemy zobaczyć, że każda z tych osób, w danym środowisku, ma coś cennego i indywidualnego, co bardzo warto rozwinąć. Jest to ogromny pomost do odnalezienia się przez te osoby, w obrębie szeroko widzianego społeczeństwa oraz zbudowania bardziej konstruktywnych norm i zasad współżycia w społeczeństwie. Warto wspomnieć jeszcze jedno ważne zagadnienie w obrębie wartości. Po pierwsze, nie jesteśmy żadnym wszechwiedzącym guru, mającym prawo do rozporządzania życiem ludzi. Po drugie jest bardzo niedobrze, gdy ktoś ma tylko podejście „pomagacza” w relacji z osobami, z którymi spotyka się w roli streetworkera. Nie jesteśmy z tymi ludźmi tylko dla tego, że możemy im jakoś pomóc, ale przede wszystkim dla tego, że są cennymi osobami. Chodzi o to, aby z jednej strony nie patrzeć na ludzi z góry, by oni nie czuli się też tak traktowani, a z drugiej strony zbyt przedmiotowo pragnąc się spełniać w roli jakiegoś pomagacza. Zdecydowanie mamy być bardziej jak przyjaciele tych osób, ciesząc się z ich sukcesów i wspierając w trudniejszych dla nich momentach. 1.8. Charakterystyka wybranych kierunków pracy streetworkerów. Trudno przytoczyć całokształt rozmaitych kierunków oddziaływań streetworkerów na świecie i omówić je wszystkie. Moim celem nie jest również podanie całokształtu złożoności konkretnych zagadnień, które będę omawiał w tym podrozdziale. Pragnę jedynie, w krótki sposób ogólnie zasygnalizować i wstępnie scharakteryzować, najważniejsze przesłanki i przykładowe formy pracy, przyświecające niektórym z kierunków oddziaływań. Przyznaję, że najłatwiej jest pisać o tym, co już istnieje i funkcjonuje, choć czasem widzimy braki, o których również warto wspomnieć. Podobnie łatwiej pisać o tym, co jest najbardziej nam bliskie i w czym sami funkcjonujemy. Niemniej zachęcam do podejmowania coraz to nowych wyzwań i trafiania do coraz to rozmaitszych grup odbiorców, wychodząc naprzeciw przeróżnym kwestiom społecznym, dotąd niedotykanym przez innych. Dokonałem wyboru konkretnych zagadnień, z jednej strony w oparciu o specyfikę grupy odbiorców, z drugiej próbując ukazać kierunki pracy nie koniecznie nastawione na długotrwałe towarzyszenie w życiu jej odbiorców.
23 1.8.1. Praca z dziećmi ulicy Głównym problemem w zagadnieniu dzieci ulicy, jest fakt, że dotyczy to właśnie dzieci, które w znaczącym stopniu pozostawione są same sobie i wychowywane przez nie zawsze właściwe wzorce i normy panujące na ulicy, czy podwórku, gdzie spędzają większość swojego czasu. Celem pracy z dziećmi ulicy jest zapobieganie rozwijaniu się demoralizacji. Przede wszystkim dotyczy to zagadnień przeciwdziałania przestępczości i innym patologiom wśród nieletnich. Zwłaszcza kradzieżom, rozbojom, chuligaństwu, kultowi przemocy, narkomani i alkoholizmowi, a czasem i prostytucji. Praca ta związana jest z towarzyszeniem tym dzieciom, w czasie spędzanym przez nie na ich podwórku i organizowaniem im czasu wolnego. Poprzez rozmaite zajęcia i wyjścia rozbudowuje się ich doświadczenia społeczne, pokazuje się ciekawe i konstruktywne formy spędzania wolnego czasu, ale również pomaga się w niezaniedbywaniu edukacji. Przede wszystkim zaś, własnym przykładem, daje się wzór pozytywnego funkcjonowania wśród ludzi. Wychodzi się również często, naprzeciw rozmaitym trudnościom życiowym, które mogą przeżywać zarówno one, jak również ich rodzice.11 1.8.2. Praca z osobami bezdomnymi Problem nieposiadania miejsca zamieszkania, nie jest jedynym problemem osób bezdomnych, zwykle jest on konsekwencjom innych problemów, z którymi się oni borykają. Złożoność tego zagadnienia jest więc dość ogromna i wymaga indywidualnego podejścia do każdego bezdomnego. Zwykle streetworkerzy przeczesują podległy im rewir, w poszukiwaniu bezdomnych i nawiązaniu z nimi kontaktu. Głównie dotyczy to tych bezdomnych, którzy nie korzystają ze schronisk przygotowywanych dla nich. Następnie jeśli uda się im zdobyć ich zaufanie, starają się pomóc im w miarę rozeznania, uporać z ich problemami.12 Celem jest często poprawa ich wizerunku i samooceny, pomoc w nabyciu rozmaitych umiejętności społecznych, czy rozwijaniu kwalifikacji zawodowych. Czasem jest to pomoc w nawiązaniu relacji z rodziną, czy realne poszukanie zatrudnienia, albo zachęta do podjęcia leczenia uzależnień, czy innych schorzeń. Najczęściej jednak praca ta polega na zachęcie do skorzystania z oferty ośrodków dla bezdomnych. Ogółem rodzaj zakresu pracy, zależy od indywidualnej sytuacji osoby bezdomnej. 11 Por. M. Bernasiewicz, „Streetworking (praca uliczna) wśród dzieci ulicy jako forma zapobiegania przestępczości nieletnich”, op. cit., s. 377-380. 12 Por. Streetworking, czyli co? http://www.streetworking.org/pl/street (15.02.2014)
24 1.8.3. Praca z seniorami Nie potrzeba wielkich badań, wystarczy obejrzeć się wokół siebie i spojrzeć, bądź to na naszych senioralnych sąsiadów, bądź to na osoby starsze w naszych rodzinach, by dostrzec jak często aktywność społeczna osób starszych jest mocno ograniczona. Bardzo często osoby starsze, utraciły już znaczną część swoich przyjaciół. Nawet jeśli posiadają rodzinę, kontakt ten często jest ograniczony poprzez rozmaite obowiązki życiowe, jakie posiadają krewni i sprowadza się tylko do odwiedzin raz na jakiś czas. Natomiast większość czasu osoby te spędzają samotnie, zwłaszcza gdy już pochowały swojego partnera życiowego. Nawet w najbliższym sąsiedztwie, z roku na rok mają coraz to młodsze otoczenie. Natomiast różnice pokoleniowe sprawiają również ogromny dystans społeczny, z tym młodniejącym w ich perspektywie otoczeniem. Często widać, że aktywność społeczna tych osób ogranicza się do zaspokajania podstawowych potrzeb, typu wizyta u lekarza i zrobienie zakupów. Natomiast są to osoby, które mają ogromny potencjał społeczny, ze względu na ogrom doświadczeń życiowych. Wchodząc do parku w godzinach, w których osoby aktywne zawodowo zwykle pracują, a dzieci i młodzież uczą się lub studiują, można tam z reguły spotkać przeważnie same osoby starsze. Jednak rzadko widać, aby potrafiły one wspólnie ze sobą spędzać ten czas. Często widać, że brak po prostu sił, ze względu na starość i rozmaite dolegliwości zdrowotne oraz brak im motywacji do budowania nowych relacji społecznych. Mając na uwadze również naszą przyszłość, warto jest pomóc dziś wnieść jakieś radosne światło w relacje tych osób, nie wspominając o bogactwie doświadczeń, które mogą one wnieść dla młodszych pokoleń, gdy pomożemy im zniwelować owe różnice międzypokoleniowe. Natomiast pomoc w zorganizowaniu się, jak również przekazywaniu wiedzy o możliwościach wsparcia społecznego na dotykające osoby starsze problemy, jest ogromną przestrzenią pracy, która doskonale może być realizowana przez osoby pracujące metodą streetworkingu. W praktyce warto po prostu porozmawiać z osobami starszymi, o ich perspektywie spoglądania na ich relacje społeczne, marzeniach i oczekiwaniach. Na pewno znajdzie się ogromna przestrzeń działań, w których bez naszego wsparcia nie dadzą sobie same rady.13 13 Szerzej o zagadnieniu streetworkingu wśród osób senioralnych, można przeczytać w artykule M. Łuszczyńskiej, W poszukiwaniu aktywizacji osób starszych – streetworking dla seniorów?, Instytut Rozwoju Służb Społecznych, Praca socjalna 5/2013 s. 92-107
25 1.8.4. Partyworking Partyworking jest formą pracy socjalnej i inną odsłoną streetworkingu, ukierunkowaną przede wszystkim na działania profilaktyczno-edukacyjne. Zwykle ta profilaktyka i edukacja dotyczy spraw związanych z negatywnymi skutkami zażywania wszelkiego rodzaju środków odurzających oraz podejmowania ryzykownych zachowań seksualnych. Tym co głównie różni partyworking od streetworkingu jest miejsce docierania do osób, którym się pomaga. Zgodnie ze swą nazwą, działania te mają miejsca na różnego rodzaju imprezach masowych, w klubach, na koncertach, czy festiwalach. W praktyce, tworzy się zwykle w takim miejscu punkt konsultacyjny, do którego każdy może podejść. Zwykle partyworkerzy nie próbują się narzucać, agitować, starają się również nie krytykować. Po prostu jest to punkt, w którym można porozmawiać i uzyskać informacje dotyczące zagadnień wspomnianych powyżej. Na tego rodzaju imprezach panuje dość luźna atmosfera, a ludzie po prostu są bardzo otwarci na rozmowy i poznawanie nowych osób.14 Na większych festiwalach, gdzie może pojawić się do tego przestrzeń, działania te można wzbogacić o różnego rodzaju dramy i scenki przedstawiające rozmaite sytuacje życiowe. Następnie można zaprosić do wspólnej rozmowy na tematy, które przewijały się w tego rodzaju przedstawieniach. Zwykle jest to praca oparta na pojedynczych spotkaniach, a nie na długotrwałym towarzyszeniu w życiu spotkanych tam osób. Wprawdzie istnieje możliwość stworzenia później grupy wsparcia, dla osób z rozmaitymi problemami, albo pomocy w podjęciu jakiś terapii. Omawiając zagadnienie partyworkingu, mając na uwadze powszechność w praktyce pewnych treści, związanych z zagadnieniem przeciwdziałania ryzykownym zachowaniom seksualnym, które w zasadzie są jednym z dwóch głównych treści w partyworkingu, pozwolę sobie na konieczną dygresję. Powodem tej dygresji jest świadomość, że milczenie jest cichą zgodą na rozpowszechnianie pewnych szkodliwych praktyk, jak również konieczność przedstawienia odmiennego od powszechnie rozpowszechnianego spojrzenia na treści niesione w tej edukacji. Przede wszystkim podstawowym problemem w tej edukacji jest przeświadczenie, że jedynym istotnym zagrożeniem wynikającym z uprawiania ryzykownych zachowań seksualnych jest zarażenie się jakąś chorobą weneryczną oraz postrzeganie ewentualnej ciąży jako czegoś złego, choć jest to naturalna i zdrowa konsekwencja współżycia seksualnego. 14 Por. J. Sztuki, Innowacje w środowiskowych programach profilaktycznych. Partyworking, op. cit., s. 404-407
26 Takie postrzeganie problemu prowadzi do przeświadczenia o konieczności redukcji szkód tylko i wyłącznie wynikających z możliwości zarażenia się tymi chorobami i ewentualnych kosztów ich leczenia. Stawia to zupełnie inne priorytety w owej edukacji aniżeli te, które by funkcjonowały po uwzględnieniu również innych konsekwencji. Jest to niestety wyrazem krótkowzroczności społecznej dotyczącej konsekwencji podejmowania ryzykownych zachowań seksualnych oraz samego postrzegania tego co powinno się nazywać ryzykownym zachowaniem seksualnym. Przede wszystkim ryzykowne nie jest uprawianie seksu bez prezerwatywy, tylko uprawianie go z wieloma partnerami mogącymi przenosić choroby weneryczne, jak również negatywne społecznie są następstwa wspierania lub nawet promowania przez tą edukację rozwiązłego stylu życia seksualnego. Do konsekwencji wspierania i promowania tego stylu życia seksualnego należą między innymi brak umiejętności tworzenia trwałych związków. Brak starania się o naprawę relacji w związkach. Gdy coś nie wychodzi, zamiast naprawiać związek, to przeważnie w dzisiejszych czasach się go zrywa.15 Pokazuje to jak przedmiotowo, a nie podmiotowo traktuje się wówczas tą drugą osobę. Przypomnę, że na wychowanie człowieka do momentu jego usamodzielnienia potrzeba wielu lat, dlatego w instynkcie człowieka powstaje potrzeba tworzenia trwalszych związków rodzinnych. Mamy tu jeszcze brak rozwagi i dojrzałego spojrzenia przy wyborze partnera życiowego. Innymi kryteriami będzie się kierowała osoba wchodząca w przygodny związek, a innymi myśląc o tym związku poważniej. Konsekwencje tego są jak lawina. Rozpadające się małżeństwa, dzieci cierpiące z powodu rozstania rodziców, ale i z powodu walki rodziców o ich względy. Następnie niemal samotne wychowywanie potomstwa, przez któregoś z rodziców, ale i utrudniony kontakt ze swoim dzieckiem dla drugiego rodzica. Na swój sposób dziecko traci troszkę ze wzorców i tego wszystkiego, co zwykle wnosi osoba matki lub ojca. Jeszcze dochodzi konieczność płacenia alimentów i to nie koniecznie przez osobę, która bezpośrednio przyczyniła się do rozpadu rodziny. W przypadku braku możliwości wywiązania się z tego zobowiązania, występuje ryzyko trafienia w błędne koło więziennictwa, za zobowiązania alimentacyjne. Czasem starczy, że ktoś na troszkę dłużej straci pracę, co w scalonej rodzinie dałoby możliwość uzyskania wsparcia z zewnątrz, a nie trefienia do więzienia za zobowiązania alimentacyjne. Gdy zaś znudzą się już zgodne z naturą doznania seksualne, rozjuszone popędy u osób rozwiązłych 15 Por. http://demotywatory.pl/3753921, (13.02.2014)
27 seksualnie, kierują je w poszukiwanie nowych doznań przeciwnych naturze, jak również w skrajnych przypadkach popychają one, te osoby do pedofilii, gwałtów, porwań dla handlu ludźmi, w celu zmuszania do niewolniczego świadczenia usług seksualnych. Negatywnych konsekwencji takiego stylu życia jest oczywiście znacznie więcej, jednak o tych sprawach rzadko się wspomina w ówczesnej profilaktyce przeciw niebezpiecznym zachowaniom seksualnym. Natomiast znacznie większy nacisk w tej edukacji kładzie się na rzekomą skuteczności stosowania prezerwatyw i konieczności ich rozdawania. Prowadzenie owej kampanii reklamowej prezerwatyw i ich rozdawnictwo, tak na prawdę wielokrotnie zwiększa częstotliwość podejmowania ryzykownych zachowań seksualnych. Dlatego nawet jeśli stosowanie prezerwatyw podczas stosunków daje około 80% skuteczności powstrzymania wystąpienia zarażenia się jakąś chorobom weneryczną, to te pozostałe ok 20% szans na zarażenie się tymi chorobami, powinniśmy pomnożyć przez zwiększoną ilość podejmowanych ryzykownych zachowań seksualnych w skutek promowania prezerwatyw.16 Ludzie palą papierosy, spożywają alkohol i mówią wówczas, że przecież muszą na coś kiedyś umrzeć. Jeśli potrafią się powstrzymać od ryzykownych zachowań seksualnych, to rzadko powodem jest lęk przed jakąś chorobą. Boją się raczej konsekwencji podjęcia odpowiedzialności za nowe ludzkie życie. Natomiast dobro dzieci, powodzenie w długoletnim związku i inne takie wartości są prawdziwymi argumentami, dla których ludzie potrafią rezygnować z przejściowych przyjemności. Chociaż w profilaktyce chorób przenoszonych drogą płciową naucza się o trzech głównych zasadach zmniejszających, bądź całkowicie eliminujących ryzyko zakażenia, czyli abstynencji seksualnej, pozostawaniu w stałym wzajemnie wiernym związku oraz praktykowaniu zachowań pozornie zmniejszających ryzyko zakażenia, to jednak główny nacisk stosuje się na tą trzecią najmniej skuteczną zasadę.17 Niestety czyniąc główny nacisk na praktykowanie zachowań pozornie zmniejszających ryzyko zakażenia podczas odbywania stosunków, czyli używanie prezerwatywy, oddziaływania w kierunku drugiej zasady zachęcania do posiadania jednego stałego partnera stają się mało atrakcyjne, przez co dużo mniej skuteczne. Wątpliwym jest również, aby te kilkaset tysięcy złotych zaoszczędzone na leczeniu osób zarażonych chorobami wenerycznymi, potrafiło 16 Por. Study confirms condom use reduces risk of HIV infection by 78%, http://www.news- medical.net/news/20120112/Study-confirms-condom-use-reduces-risk-of-HIV-infection-by- 7825.aspx , oraz http://apps.who.int/rhl/hiv_aids/dwcom/en/index.html; (30.04.2014) 17 Por. Ważne informacje HIV, http://www.pozytywniwteczy.pl/projekty/wolniodnalogow/03_hiv,index.html (30.04.2014)
28 chociaż w połowie zredukować nakłady finansowe związane z redukowaniem daleko dalej idących następstw społecznych, wynikających z naprawdę ryzykownych, czyli rozwiązłych zachowań seksualnych. Ponadto dyskusyjnym jest, czy wspominając o skuteczności prezerwatyw w zapobieganiu zarażeniu się chorobami, koniecznym jest rozdawanie tych prezerwatyw. Może posiadając wiedzę o ryzyku, a nie posiadając środków zaradczych sprawi to, że ludzie rzadziej podejmować będą ryzykowne zachowania seksualne? 1.8.5. Praca bez ustalania z góry grupy odbiorców Podobnie jak w przypadku partyworkingu, jest to forma działania, nastawiona głównie na profilaktykę i edukację społeczną. Zwykle jednak zakres tematyki tych działań jest znacznie szerszy, aniżeli poruszanie zagadnień dotyczących głównie uzależnień i ryzykownych zachowań seksualnych. Nie ma również sprecyzowanego miejsca, w którym tego rodzaju pracę świadczymy. Często również przyświeca tego rodzaju oddziaływaniom, szerzenie idei społeczeństwa obywatelskiego i podejmowania rozmaitych ciekawych inicjatyw społecznych, oraz zachęta do przedsiębiorczości. Zwykle trudno rozwijać tego rodzaju praktykę, ponieważ w większości wymogach stawianych przy oferowanych funduszach, grantach i innego tego rodzaju sposobach finansowania inicjatyw społecznych, potrzeba najpierw jasno sprecyzować, zarówno grupę odbiorców, jak również środki, techniki i działania, które w trakcie projektu będą stosowane. Natomiast w tym przypadku możemy spotkać ludzi w rozmaitym wieku, borykających się z przeróżnymi problemami. Przede wszystkim poszukuje się tego, co cennego pragnie w swoim życiu czynić spotkany człowiek i do czego tak naprawdę ma predyspozycje. Dopiero w oparciu o te przesłanki, podejmuje się działania pomagające rozwiązywać konkretne problemy, bądź rozwijać indywidualne talenty oraz wzmacniać potrzebne do nich umiejętności społeczne. Nie próbujemy narzucić im naszego wyobrażenia, jak powinno wyglądać ich życie. Bo to jest ich życie. My natomiast możemy pomóc im rozwinąć te dziedziny ich zainteresowań, które są konstruktywne społecznie i mogą pomóc im zaistnieć w społeczeństwie. Nie pracuje się na deficytach walcząc ze słabościami, lecz poprzez rozwijanie pozytywnych pasji, odkrytych w nich, wypiera się te destrukcyjne zachowania. Po prostu przestają mieć na nie czas i pomału przestają się nimi wówczas interesować. Nie da się więc na etapie tworzenia projektu przewidzieć zajęcia i działania, które będziemy podejmowali w trakcie realizacji tego rodzaju inicjatyw streetworkerskich. No może poza samym
29 wychodzeniem do ludzi, sposobami w jakie to będziemy robić i faktem, że potem chcemy w jakiś bliżej nieokreślony sposób, zależny od indywidualnych przesłanek, oddziaływać w życiu spotkanych osób. Oczywiście może nam przyjść pomagać seniorom w odnalezieniu nowych towarzyszy życia i pasji, które mogą im umilić ten wiek. Pomaga się bezdomnym w wyjściu z bezdomności. Pomaga się ludziom w wyborze właściwego kierunku dalszego rozwoju. Tutaj dobrze wskazywać na naturalne talenty i predyspozycje. Zamiast bowiem walczyć ze słabościami, w których nigdy nie osiągnie się ogromnych sukcesów, lepiej rozwijać te naturalne talenty, które przychodzą ludziom łatwo. Jest większe prawdopodobieństwo, że osiągną w nich sukces życiowy i wyprą tak te negatywne cechy. Najczęściej jest to praca oparta na pojedynczych spotkaniach z ludźmi. Jednak jest dużo łatwiej, niż w przypadku partyworkingu, utrzymać dalej kontakt ze spotkanymi osobami. Na przykład, gdy zaangażujemy się w pomoc w konkretnych trudnościach z jakimi się one zmagają, lub pomagając rozwinąć jakąś użyteczną społecznie inicjatywę, którą osoby te noszą w sobie. Gdy pojawi się większe grono osób, z którymi pracujemy w obrębie tego samego zagadnienia, może się okazać, że da się już rozpisać projekt, na pracę z konkretną grupą odbiorców i konkretnymi kwestiami społecznymi do rozwiązania.
30 Rozdział II Założenia metodologiczne w badaniach nad wpływem streetworkera i organizacji jego pracy na metodę streetworkingu Zarówno próbując opisać jakąś rzeczywistość, jak również podejmując się działań mających na celu dokonanie zmian społecznych, trudno się obejść bez przeprowadzenia badań społecznych. Nasze wyobrażenia o rzeczywistości bywają bowiem złudne, a dokonanie wnikliwej analizy stanu rzeczywistości, pomaga nam w ustaleniu faktów dotyczących stanu rzeczywistego badanych przez nas zjawisk. Natomiast, aby przeprowadzone badania, były naprawdę w miarę trafnym odzwierciedleniem rzeczywistości, a nie przyjętym tylko na wiarę, zdrowo- rozsądkowym i złudnym jej wyobrażeniem, należy zastosować się do sprawdzonych w metodologii badań zasad i sposobów postępowania.18 Jednocześnie przeprowadzając badania społeczne, musimy się zastanowić najpierw czego one będą się dotyczyć, jak również, czemu i komu mają przede wszystkim służyć. Z reguły poprzez badania, pragniemy odkryć nieznane dotąd obszary naszej niewiedzy. Czasem pragniemy sprawdzić, czy nasze wyobrażenia o rzeczywistości są trafne lub nie. Bywa i tak, że chociaż istnieje już jakaś wiedza odnośnie danego zjawiska, to występuje potrzeba powtórnego jej uwiarygodnienia, tudzież powtórnego zweryfikowania z uwzględnieniem nowych wcześniej nie branych pod uwagę czynników.19 Kiedy indziej wykonujemy badania dla potrzeb praktycznego działania. Powinniśmy bowiem najpierw zweryfikować stan faktyczny rzeczywistości, którą pragniemy zmieniać. Również jeśli potwierdzi się potrzeba dokonania tych zmian, badania mogą pomóc nam sprawdzić nasze realne możliwości na ich przeprowadzenie.20 2.1. Przedmiot i cel badań Niniejsza praca została poświęcona działaniom streetworkerów. Owe działania streetworkerów dotyczą stosowania metod postępowania wychowawczego, dydaktyczno - informacyjnego oraz pomocowego. Początkowo pragnąłem poznać bliżej to zagadnienie wyznaczając działania streetworkingowe jako obszar badań. Natomiast zgodnie z zaleceniem M. Łobockiego, jako cel badań przyjąłbym wówczas próbę 18 Por. M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna wydawnicza Impuls, Wydanie XI, Kraków 2011, s. 15-17 19 Por. Ibidem., s. 23-24 20 Por. J. Sztumski, Wstęp do metod i Technik Badań Społecznych, Wyd. „Śląsk” Sp. zo.o. Wydawnictwo Naukowe, Katowice 1999, s. 72
31 oszacowania/sprawdzenia wielkości wpływu pracy streetworkerów, na zmianę w życiu osób, do których oni tę pracę kierują, oraz czynników jakie muszą być spełnione, aby ta praca była skuteczna.21 Dokonanie ewaluacji długotrwałych efektów działań streetworkerskich jest natomiast stosunkowo trudnym zadaniem i niestety nie do osiągnięcia dla mnie, przede wszystkim ze względów ograniczeń w czasie. Z jednej strony występuje bowiem potrzeba dotarcia do odbiorców pracy streetworkerów, z drugiej zaś strony odroczenia tych badań w czasie, wykonując badania zarówno przed podjęciem działań streetworkerów, w trakcie ich trwania, jak również po dłuższym czasie od momentu ich zakończenia. Nie da się ukryć, że fundamentem dla działań streetworkerskich są sami streetworkerzy. To od nich zależy zarówno jakość pracy, jak i jej treść oraz kierunek w jakim prowadzone są ich przedsięwzięcia. Postanowiłem, jako obszar badań przyjąć motywacje do pracy, świat wartości oraz warunki organizacyjne pracy streetworkerów. Tym samym jako cel główny badania wyznaczyłem następujące zagadnienie: Poznanie wpływu streetworkera i sposobu organizacji jego pracy na metodę streetworkingu. Natomiast jako cele szczegółowe wyznaczyłem następujące zagadnienia: a) Poznanie czynników motywujących i demotywujących streetworkerów do pracy. b) Poznanie wpływu światopoglądu i wartości, którymi się kierują streetworkerzy na jakość i treść ich pracy. c) Poznanie zależności między warunkami organizacyjnymi, a wpływem na jakość pracy i motywację streetworkerów. Praktyczną korzyścią z badań było poszukanie czynników wpływających na motywację i jakość pracy streetworkerów, co stwarza możliwość odnajdywania rozwiązań wspierających działania streetworkerów. 2.2. Problemy i pytania badawcze Podejmując się zadania zbadania rzeczywistości, oprócz określenia przedmiotu badań i jego celu, występuje potrzeba sprecyzowania problemów badawczych. Owe problemy badawcze formułuje się w oparciu o cel badania i są one dopełnieniem, uszczegółowieniem celu badań. Dzięki problemom badawczym poznajemy szczegóły tego, co tak naprawdę zamierzamy zbadać, aby uzyskać odpowiedź na zagadnienie zawarte w celu głównym. Problemy badawcze wyrażamy poprzez sformułowanie pytań 21 Por. M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, op. cit., s. 26
32 badawczych, które są pomocnicze dla rozstrzygnięcia obszaru naszej niewiedzy, wyrażonej w celu badania.22 Poniżej przedstawiam pytania badawcze, którymi posłużyłem się do zdobycia informacji na postawione problemy badawcze. 1) Skąd streetworkerzy biorą swą siłę i motywację do pracy? 2) W jakim stopniu streetworking jest działalnością misyjną? 3) Jaki wpływ na pracę streetworkerów mają warunki organizacyjne, w obrębie których funkcjonują? 2.3. Metoda, technika, narzędzie „Metoda to tyle, co określony, powtarzalny i wyuczony sposób - schemat lub wzór - postępowania, świadomie skierowanego na realizację pewnego celu poprzez dobór środków odpowiednich do celu. Metoda naukowa to pewien określony sposób postępowania zmierzającego świadomie do realizacji pewnego celu czy pewnej kategorii celów poznawczych w nauce.”23 „Techniką nazywać będziemy czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów.”24 Technika jest elementem składowym metody, związanym ze sposobem gromadzenia danych w obrębie danej metody.25 Biorąc pod uwagę sprecyzowane wcześniej problemy badawcze oraz obszary badań, które w znaczącym stopniu dotyczyły osobistych, wewnętrznych przeżyć, przekonań, czy nawet wartości, musiałem wybrać metodę ukierunkowaną na wyciągnięcie relacji słownych poprzez pytania zadawane respondentom. Rozważałem w tym względzie między dwoma metodami zbierania danych. Pierwszą z nich miała być „metoda dialogowa, polegającej na wykorzystaniu swobodnie prowadzonej rozmowy w celach badawczych.”26 Natomiast w metodzie tej nie da się z góry przewidzieć kierunku, w którym może pójść taka rozmowa. Chcąc jednak zebrać w miarę jednolite dane, aby łatwiej uporządkować istotne dla celów badania treści i uzyskać odpowiedzi na nie od wszystkich respondentów, jako podstawową metodę badania wybrałem sondaż. 22 Por. Ibidem., s. 23 23 S. Nowak, Metodologia Badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 19 24 T. Pilch, T. Bauman, za (Kamiński A.1974), Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Żak, Warszawa 2001, s. 71 25 Por. R. A. Podgórski, Metodologia badań socjologicznych. Kompendium wiedzy metodologicznej dla studentów, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz – Olsztyn 2007, s. 190 26 Por. M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, op. cit., s. 277
33 „Najogólniej przez metodę sondażu rozumie się metodę badań, której podstawową funkcją jest gromadzenie informacji o interesujących badacza problemach w wyniku relacji słownych osób badanych, nazwanych respondentami. Cechą konstytutywną metody sondażu jest wypytywanie, czy sondowanie opinii. Tak więc częścią składową metody tej są zadawane respondentom pytania.”27 Na podstawie treści problemów badawczych ewidentnie mogłem wyciągnąć wniosek, że pytania w narzędziu badawczym muszą mieć charakter otwarty, tak aby respondenci mogli się swobodnie i wyczerpująco wypowiedzieć. Tym bardziej, gdy zależało mi na uzyskaniu wyników jakościowych. Dla tego jako technikę stosowaną w badaniu wybrałem wywiad. „Wywiad jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Wywiad służy głównie do poznawania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości. Materiał uzyskany drogą wywiadu pozwala ponadto na analizę układów i zależności między zjawiskami. Sprawność wywiadu i wartość uzyskanego materiału zależą od wielu czynników. Najważniejszym jednak warunkiem poprawnego przeprowadzenia wywiadu są właściwie przygotowane dyspozycje. Określa się je zazwyczaj mianem kwestionariusza.”28 Kwestionariusz wywiadu stanowi jednocześnie narzędzie badawcze, w którym zawarte są właściwie przygotowane do przeprowadzenia wywiadu dyspozycje. Narzędzie to zawiera nazwę, cel badań oraz odpowiednio opracowane pytania, które powinny w trafne i rzetelne sposób być podporządkowane celom badania zawartym w problemach badawczych.29 Sporządzony kwestionariusz wywiadu, został umieszczony do wglądu, w aneksie niniejszej pracy. 2.4. Podmiot badań Jako populację generalną w niniejszych badaniach wybrałem zbiorowość osób wykorzystujących metodę streetworkingu kierowaną do osób bezdomnych, czyli wybrałem osoby praktykujące działania wychowawcze, dydaktyczne i pomocowe metodą outreach względem konkretnej grupy odbiorców. Na chwilę obecną jest to jeszcze stosunkowo nieliczna zbiorowość osób, praktykująca tego rodzaju działania na terenie naszego kraju. Nie mniej, jako że metoda ta staje się coraz bardziej 27 Por. Ibidem., s. 247 28 T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych, op. cit., s. 91-92 29 Por. Ibidem., s. 148-149
34 popularna, wystąpiła potrzeba wyodrębnienia próby reprezentacyjnej. Próbując określić komplet cech charakterystycznych, które musiałem uwzględnić do wyłonienia próby reprezentacyjnej stworzyłem następującą ich listę.30  Streetworkerzy wybrani ze względu na świadczenie swej pracę względem konkretnej grup odbiorców jaką są osoby bezdomne lub zagrożone bezdomnością.  Podział ze względu na samopomocowy lub niesamopomocowy charakter świadczonej pracy przez streetworkerów. Gdzie samopomocowy charakter pracy jest oparty na pracy osób, które same borykały się wcześniej z problematyką, względem której obecnie przeciwdziałają. Niesamopomocowy charakter tej pracy dotyczy osób, które osobiście nie doświadczyły bezdomności. Podkreślę jednak w tym miejscu, że obie gruby osób potrafią pracować równie profesjonalnie, dlatego odchodzę w tej pracy od przyjętego w literaturze nazewnictwa.31  Streetworkerzy świadczący swą pracę w oparciu o zatrudnienie lub wolontariat.  Poziom wykształcenia streetworkera i jego specyfika.  Ze względu na wiek i płeć streetworkerów. 2.5. Organizacja badań (Porządek badań) Jak każde inne działanie, również niniejsze badanie przebiegało według pewnego ściśle ustalonego porządku. 2.5.1. Rozpoznanie problemu Pisząc pracę w temacie „Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi”, w części teoretycznej przytoczyłem rozmaite informacje zawarte zarówno w literaturze tematu, jak również będące osobistymi refleksjami w odniesieniu do streetworkingu. Naturalną koleją rzeczy było pragnienie weryfikacji w jakim stopniu moje spostrzeżenia pokrywają się ze spojrzeniem innych streetworkerów. Przy okazji uznałem, że badanie osobistych doświadczeń i przemyśleń streetworkerów dotyczących stosowania metody streetworkingu oraz zjawisk mających wpływ na jego formę, treści i jakość, może wnieść coś pozytywnego do rozwoju samej metody. 30 Por. Ibidem., s. 195 31 Por. M. Dębski, A. Michalska, (red.), Podręcznik Streetworkera Bezdomności, Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności, Gdańsk 2012, s. 26
35 2.5.2. Formułowanie problemów badawczych. Kolejnym etapem było uszczegółowienie celu badań oraz sformułowanie problemów badawczych. Pomogło to w określeniu przedmiotu badań i tego co konkretnie zamierzam zbadać. 2.5.3. Wybór metod, technik i projektowanie narzędzia badawczego Gdy już sprecyzowałem problemy badawcze, następnie dokonałem wyboru metod i technik badawczych oraz skonstruowałem narzędzie badawcze, którym w tym przypadku został kwestionariusz wywiadu. 2.5.4. Dobór osób badanych Następnym etapem było odnalezienie i dotarcie do osób, z którymi miałem przeprowadzić badanie. W tym celu najpierw przy okazji określania problemów badawczych musiałem ustalić populację generalną oraz cechy charakterystyczne dla próby reprezentacyjnej. Gdy już ustaliłem odpowiadające kryteria doboru respondentów, rozpocząłem starania w celu nawiązania kontaktu ze streetworkerami. Między innymi na szkoleniach dla streetworkerów, czy poprzez wyszukanie organizacji realizujących działania streetworkingowe. Następnie rozpocząłem nawiązywanie kontaktu drogą mailową, telefoniczną i poprzez polecenia od poznanych streetworkerów. Ostatecznie udało się mi pozyskać jedenastu respondentów, spośród dwóch organizacji działających z zastosowaniem metody streetworkingu, w środowisku osób bezdomnych. 2.5.5. Przeprowadzenie badań Po odnalezieniu osób spełniających kryteria doboru oraz zgadzających się na wzięcie udziału w badaniu, pozostało zaaranżowanie terminu i miejsca spotkania oraz odpowiednich okoliczności sprzyjających przeprowadzeniu wywiadu. W tym celu starałem się ustalić termin i porę najbardziej odpowiadającą respondentom, tak aby mogli udzielić wywiadu bez poczucia presji czasu. Natomiast szukając miejsca starałem się zapewnić możliwie największy komfort, jeśli chodzi o wygodę, anonimowość i brak skrępowania osobami trzecimi, mogącymi zakłócać przebieg badania. Postanowiłem również, że przebieg badania będzie miał charakter rozmowy, którą będę nagrywał, a nie zapisywał odręcznie, czy maszynowo. Miało to na celu zapewnienie swobody zarówno osobom poddawanym badaniu, jak również mnie, jako osobie
36 przeprowadzającej badanie. Natomiast zapis z rozmowy dał możliwość późniejszego szczegółowego przeprowadzenia analizy treści zdobytych w trakcie jej trwania. 2.5.6. Analiza Po zebraniu całego materiału badawczego w celu uporządkowania zebranych danych oraz ułatwienia przeprowadzenia analizy, cały zapis z nagranych wywiadów został spisany, a następnie umieszczony w osobnych dla każdego pytania tabelach. Tworzą one odrębną do tej pracy transkrypcję z przeprowadzonych wywiadów. Przedstawienie każdego pytania rozpoczynałem od nawiązania do pytania. Potem uszczegółowiłem zmienne i wskaźniki, którymi mogłem się posłużyć w dalszej analizie zebranych informacji. Następnie wydobywałem najistotniejsze informacje z każdej odpowiedzi mając na uwadze przyjęte zmienne. Po pogrupowaniu wypowiedzi respondentów rysował się obraz wskazujący na najczęściej i najmniej występujące wskazania. Kolejnym krokiem było przedstawienie tak zebranego materiału, przy zachowaniu możliwie wiernego respondentom słownictwa i stylu wypowiedzi. 2.5.7. Wnioski Po dokonaniu szczegółowej analizy każdego z pytań, pozostało odnieś całe zebrane podsumowanie do pytań badawczych i celów badania. Owe pytania i cele na samym początku rozbiłem na części, tak abym czytając powtórnie podsumowania przypisywał im właściwe odpowiedzi. W ten sposób mogłem osobno zebrać informacje o czynnikach motywujących do pracy streetworkerów, a osobno czynniki demotywujące do pracy. Podobnie było z czynnikami organizacyjnymi wpływającymi na jakość pracy, oraz motywację do pracy, wpływem światopoglądu na treść pracy oraz wpływem na jakość pracy. Tak samo jak w przypadku opracowania poszczególnych pytań i tym razem zredukowałem powtarzające się wypowiedzi, z tą różnicą, że zamiast przytaczać ilościowe wskazania w odpowiedziach, starałem się ułożyć listę tych wypowiedzi wykazując płynące z niej wnioski, które składają się na efekt końcowy badania.
37 Rozdział III Wpływ streetworkera i sposobu organizacji jego pracy na metodę streetworkingu Pragnąc przedstawić wyniki badań w podsumowaniu poszczególnych pytań, na samym początku starałem się wyjść, od uzasadnienia celowości danego pytania oraz podania zmiennych, którymi zamierzałem się kierować przy rozpatrywaniu wniosków do odpowiedzi. Następnie przytoczone zostały opracowane wnioski do pytania z uwzględnieniem bezpośrednich wypowiedzi respondentów. Ogólne zestawienie wniosków i odpowiedzi na postawione problemy badawcze przedłożyłem na końcu niniejszego rozdziału. 3.1. Przedstawienie celu i problemów badawczych Pragnąc dokonać zestawienia wyników przeprowadzonych badań na samym wstępie pozwolę sobie na przypomnienie celu badań i postawionych problemów badawczych. Cel główny badania miał przynieść odpowiedź na pytanie: I. Jaki jest wpływ streetworkera i sposobu organizacji jego pracy na metodę streetworkingu? Natomiast jako cele szczegółowe wyznaczyłem następujące zagadnienia:  Poznanie czynników motywujących i demotywujących streetworkerów do pracy.  Poznanie wpływu światopoglądu i wartości, którymi się kierują streetworkerzy na jakość i treść ich pracy.  Poznanie zależności między warunkami organizacyjnymi, a wpływem na jakość pracy i motywację streetworkerów. Problemy badawcze do tak postawionych celów badania brzmiały następująco: 1) Skąd streetworkerzy biorą swą siłę i motywację do pracy? 2) W jakim stopniu streetworking jest działalnością misyjną? 3) Jaki wpływ na pracę streetworkerów mają warunki organizacyjne, w obrębie których funkcjonują? Mogę więc dodać, że jako obszar badań przyjęte zostały motywacja do pracy, świat wartości oraz warunki organizacyjne pracy streetworkerów.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.
Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.

Recomendados

diagnoza funkcjonowania dziecka w szkole
diagnoza funkcjonowania dziecka w szkolediagnoza funkcjonowania dziecka w szkole
diagnoza funkcjonowania dziecka w szkoleŻaneta Kozubek
 
Metodologia badań
Metodologia badańMetodologia badań
Metodologia badańSzkoła Podstawowa w Kotomierzu
 
Zakończenie przykład
Zakończenie przykładZakończenie przykład
Zakończenie przykładSzkoła Podstawowa w Kotomierzu
 
Arkusz diagnostyczny-do-rozpoznawania-uczniow-ze-specjalnymi-potrzebami-eduka...
Arkusz diagnostyczny-do-rozpoznawania-uczniow-ze-specjalnymi-potrzebami-eduka...Arkusz diagnostyczny-do-rozpoznawania-uczniow-ze-specjalnymi-potrzebami-eduka...
Arkusz diagnostyczny-do-rozpoznawania-uczniow-ze-specjalnymi-potrzebami-eduka...Aga Szajda
 
Praca licencjacka "Zadania kuratora sądowego wynikające z przepisów а stan fa...
Praca licencjacka "Zadania kuratora sądowego wynikające z przepisów а stan fa...Praca licencjacka "Zadania kuratora sądowego wynikające z przepisów а stan fa...
Praca licencjacka "Zadania kuratora sądowego wynikające z przepisów а stan fa...Dagmara Lec
 
diagnoza sytuacji szkolnej uczniów
diagnoza sytuacji szkolnej uczniówdiagnoza sytuacji szkolnej uczniów
diagnoza sytuacji szkolnej uczniówŻaneta Kozubek
 
Diagnoza dziecka
Diagnoza dzieckaDiagnoza dziecka
Diagnoza dzieckaSzkoła Podstawowa nr 5 z Oddziałami Integracyjnymi
 
WYDARZENIE KULTURALNE JAKO ELEMENT TURYSTYCZNEJ PROMOCJI MIEJSCA NA PRZYKŁADZ...
WYDARZENIE KULTURALNE JAKO ELEMENT TURYSTYCZNEJ PROMOCJI MIEJSCA NA PRZYKŁADZ...WYDARZENIE KULTURALNE JAKO ELEMENT TURYSTYCZNEJ PROMOCJI MIEJSCA NA PRZYKŁADZ...
WYDARZENIE KULTURALNE JAKO ELEMENT TURYSTYCZNEJ PROMOCJI MIEJSCA NA PRZYKŁADZ...Małopolski Instytut Kultury
 

Recomendados

diagnoza funkcjonowania dziecka w szkole
diagnoza funkcjonowania dziecka w szkolediagnoza funkcjonowania dziecka w szkole
diagnoza funkcjonowania dziecka w szkoleŻaneta Kozubek
 
Metodologia badań
Metodologia badańMetodologia badań
Metodologia badańSzkoła Podstawowa w Kotomierzu
 
Zakończenie przykład
Zakończenie przykładZakończenie przykład
Zakończenie przykładSzkoła Podstawowa w Kotomierzu
 
Arkusz diagnostyczny-do-rozpoznawania-uczniow-ze-specjalnymi-potrzebami-eduka...
Arkusz diagnostyczny-do-rozpoznawania-uczniow-ze-specjalnymi-potrzebami-eduka...Arkusz diagnostyczny-do-rozpoznawania-uczniow-ze-specjalnymi-potrzebami-eduka...
Arkusz diagnostyczny-do-rozpoznawania-uczniow-ze-specjalnymi-potrzebami-eduka...Aga Szajda
 
Praca licencjacka "Zadania kuratora sądowego wynikające z przepisów а stan fa...
Praca licencjacka "Zadania kuratora sądowego wynikające z przepisów а stan fa...Praca licencjacka "Zadania kuratora sądowego wynikające z przepisów а stan fa...
Praca licencjacka "Zadania kuratora sądowego wynikające z przepisów а stan fa...Dagmara Lec
 
diagnoza sytuacji szkolnej uczniów
diagnoza sytuacji szkolnej uczniówdiagnoza sytuacji szkolnej uczniów
diagnoza sytuacji szkolnej uczniówŻaneta Kozubek
 
Diagnoza dziecka
Diagnoza dzieckaDiagnoza dziecka
Diagnoza dzieckaSzkoła Podstawowa nr 5 z Oddziałami Integracyjnymi
 
WYDARZENIE KULTURALNE JAKO ELEMENT TURYSTYCZNEJ PROMOCJI MIEJSCA NA PRZYKŁADZ...
WYDARZENIE KULTURALNE JAKO ELEMENT TURYSTYCZNEJ PROMOCJI MIEJSCA NA PRZYKŁADZ...WYDARZENIE KULTURALNE JAKO ELEMENT TURYSTYCZNEJ PROMOCJI MIEJSCA NA PRZYKŁADZ...
WYDARZENIE KULTURALNE JAKO ELEMENT TURYSTYCZNEJ PROMOCJI MIEJSCA NA PRZYKŁADZ...Małopolski Instytut Kultury
 
Prezentacja refleksje....
Prezentacja refleksje....Prezentacja refleksje....
Prezentacja refleksje....Angelika Skiba
 
Metody badań społecznych. Badania ilościowe i jakościowe
Metody badań społecznych. Badania ilościowe i jakościoweMetody badań społecznych. Badania ilościowe i jakościowe
Metody badań społecznych. Badania ilościowe i jakościoweFundacja Rozwoju Badań Społecznych
 
Rodzina jako srodowisko wychowawcze
Rodzina jako srodowisko wychowawczeRodzina jako srodowisko wychowawcze
Rodzina jako srodowisko wychowawczeknbb_mat
 
Prezentacja
PrezentacjaPrezentacja
Prezentacjanetka07
 
Metodologia badań psychologicznych - zajęcia 3 - eksperyment, badanie korelac...
Metodologia badań psychologicznych - zajęcia 3 - eksperyment, badanie korelac...Metodologia badań psychologicznych - zajęcia 3 - eksperyment, badanie korelac...
Metodologia badań psychologicznych - zajęcia 3 - eksperyment, badanie korelac...Karol Wolski
 
Prezentacja niewidomi
Prezentacja niewidomiPrezentacja niewidomi
Prezentacja niewidomizaradnamama
 
Hipoterapia2011
Hipoterapia2011Hipoterapia2011
Hipoterapia2011Szkoła Podstawowa nr 5 z Oddziałami Integracyjnymi
 
29.02 zapobieganie i zwalczanie przestepczosci kopia
29.02 zapobieganie i zwalczanie przestepczosci kopia29.02 zapobieganie i zwalczanie przestepczosci kopia
29.02 zapobieganie i zwalczanie przestepczosci kopiagucio978
 
Uniwersytet III wieku
Uniwersytet III wiekuUniwersytet III wieku
Uniwersytet III wiekuGertruda Gałek
 
Model pracy z uczniem o specjalnych potzrebach
Model pracy z uczniem o specjalnych potzrebachModel pracy z uczniem o specjalnych potzrebach
Model pracy z uczniem o specjalnych potzrebachdorotakolinska
 
Twórcza resocjalizacja
Twórcza resocjalizacjaTwórcza resocjalizacja
Twórcza resocjalizacjamarcin6
 
Kwestionariusz ankiety
Kwestionariusz ankietyKwestionariusz ankiety
Kwestionariusz ankietySzkoła Podstawowa w Kotomierzu
 
techniki projekcyjne w diagnozowaniu sytuacji rodzinnej i szkolnej
techniki projekcyjne w diagnozowaniu sytuacji rodzinnej i szkolnejtechniki projekcyjne w diagnozowaniu sytuacji rodzinnej i szkolnej
techniki projekcyjne w diagnozowaniu sytuacji rodzinnej i szkolnejŻaneta Kozubek
 
Praca ze sprawcą przemocy w rodzinie
Praca ze sprawcą przemocy w rodziniePraca ze sprawcą przemocy w rodzinie
Praca ze sprawcą przemocy w rodziniepaulinakaa113
 
uwarunkowania procesu diagnostycznego
uwarunkowania procesu diagnostycznegouwarunkowania procesu diagnostycznego
uwarunkowania procesu diagnostycznegoŻaneta Kozubek
 
Ankieta dotyczaca-adaptacji-ucznia-w-nowej-szkole
Ankieta dotyczaca-adaptacji-ucznia-w-nowej-szkoleAnkieta dotyczaca-adaptacji-ucznia-w-nowej-szkole
Ankieta dotyczaca-adaptacji-ucznia-w-nowej-szkoleAga Szajda
 
Досвід роботи практичного психолога Ціпкал М. В.
Досвід роботи практичного психолога Ціпкал М. В.Досвід роботи практичного психолога Ціпкал М. В.
Досвід роботи практичного психолога Ціпкал М. В.Віктор Пилип
 
презентація до атестації
презентація до атестаціїпрезентація до атестації
презентація до атестаціїlyudmila1970
 
Zawieranie kontraktu z uczniem sprawiającym trudności wychowawcze
Zawieranie kontraktu z uczniem sprawiającym trudności wychowawczeZawieranie kontraktu z uczniem sprawiającym trudności wychowawcze
Zawieranie kontraktu z uczniem sprawiającym trudności wychowawczeSzkoła Podstawowa nr 5 z Oddziałami Integracyjnymi
 
M. Łobocki - ABC wychowania
M. Łobocki - ABC wychowaniaM. Łobocki - ABC wychowania
M. Łobocki - ABC wychowaniaknbb_mat
 
Ocena jako ci i efektów działa media relations
Ocena jako ci i efektów działa media relationsOcena jako ci i efektów działa media relations
Ocena jako ci i efektów działa media relationsDariusz Tworzydło
 
26_Praca_socjalna_a_praktyka
26_Praca_socjalna_a_praktyka26_Praca_socjalna_a_praktyka
26_Praca_socjalna_a_praktykaEunike Bawarska-Kambou
 

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

Prezentacja refleksje....
Prezentacja refleksje....Prezentacja refleksje....
Prezentacja refleksje....Angelika Skiba
 
Rodzina jako srodowisko wychowawcze
Rodzina jako srodowisko wychowawczeRodzina jako srodowisko wychowawcze
Rodzina jako srodowisko wychowawczeknbb_mat
 
Prezentacja
PrezentacjaPrezentacja
Prezentacjanetka07
 
Metodologia badań psychologicznych - zajęcia 3 - eksperyment, badanie korelac...
Metodologia badań psychologicznych - zajęcia 3 - eksperyment, badanie korelac...Metodologia badań psychologicznych - zajęcia 3 - eksperyment, badanie korelac...
Metodologia badań psychologicznych - zajęcia 3 - eksperyment, badanie korelac...Karol Wolski
 
Prezentacja niewidomi
Prezentacja niewidomiPrezentacja niewidomi
Prezentacja niewidomizaradnamama
 
29.02 zapobieganie i zwalczanie przestepczosci kopia
29.02 zapobieganie i zwalczanie przestepczosci kopia29.02 zapobieganie i zwalczanie przestepczosci kopia
29.02 zapobieganie i zwalczanie przestepczosci kopiagucio978
 
Model pracy z uczniem o specjalnych potzrebach
Model pracy z uczniem o specjalnych potzrebachModel pracy z uczniem o specjalnych potzrebach
Model pracy z uczniem o specjalnych potzrebachdorotakolinska
 
Twórcza resocjalizacja
Twórcza resocjalizacjaTwórcza resocjalizacja
Twórcza resocjalizacjamarcin6
 
techniki projekcyjne w diagnozowaniu sytuacji rodzinnej i szkolnej
techniki projekcyjne w diagnozowaniu sytuacji rodzinnej i szkolnejtechniki projekcyjne w diagnozowaniu sytuacji rodzinnej i szkolnej
techniki projekcyjne w diagnozowaniu sytuacji rodzinnej i szkolnejŻaneta Kozubek
 
Praca ze sprawcą przemocy w rodzinie
Praca ze sprawcą przemocy w rodziniePraca ze sprawcą przemocy w rodzinie
Praca ze sprawcą przemocy w rodziniepaulinakaa113
 
uwarunkowania procesu diagnostycznego
uwarunkowania procesu diagnostycznegouwarunkowania procesu diagnostycznego
uwarunkowania procesu diagnostycznegoŻaneta Kozubek
 
Ankieta dotyczaca-adaptacji-ucznia-w-nowej-szkole
Ankieta dotyczaca-adaptacji-ucznia-w-nowej-szkoleAnkieta dotyczaca-adaptacji-ucznia-w-nowej-szkole
Ankieta dotyczaca-adaptacji-ucznia-w-nowej-szkoleAga Szajda
 
Досвід роботи практичного психолога Ціпкал М. В.
Досвід роботи практичного психолога Ціпкал М. В.Досвід роботи практичного психолога Ціпкал М. В.
Досвід роботи практичного психолога Ціпкал М. В.Віктор Пилип
 
презентація до атестації
презентація до атестаціїпрезентація до атестації
презентація до атестаціїlyudmila1970
 
M. Łobocki - ABC wychowania
M. Łobocki - ABC wychowaniaM. Łobocki - ABC wychowania
M. Łobocki - ABC wychowaniaknbb_mat
 

La actualidad más candente (20)

Prezentacja refleksje....
Prezentacja refleksje....Prezentacja refleksje....
Prezentacja refleksje....
 
Metody badań społecznych. Badania ilościowe i jakościowe
Metody badań społecznych. Badania ilościowe i jakościoweMetody badań społecznych. Badania ilościowe i jakościowe
Metody badań społecznych. Badania ilościowe i jakościowe
 
Rodzina jako srodowisko wychowawcze
Rodzina jako srodowisko wychowawczeRodzina jako srodowisko wychowawcze
Rodzina jako srodowisko wychowawcze
 
Prezentacja
PrezentacjaPrezentacja
Prezentacja
 
Metodologia badań psychologicznych - zajęcia 3 - eksperyment, badanie korelac...
Metodologia badań psychologicznych - zajęcia 3 - eksperyment, badanie korelac...Metodologia badań psychologicznych - zajęcia 3 - eksperyment, badanie korelac...
Metodologia badań psychologicznych - zajęcia 3 - eksperyment, badanie korelac...
 
Prezentacja niewidomi
Prezentacja niewidomiPrezentacja niewidomi
Prezentacja niewidomi
 
Hipoterapia2011
Hipoterapia2011Hipoterapia2011
Hipoterapia2011
 
29.02 zapobieganie i zwalczanie przestepczosci kopia
29.02 zapobieganie i zwalczanie przestepczosci kopia29.02 zapobieganie i zwalczanie przestepczosci kopia
29.02 zapobieganie i zwalczanie przestepczosci kopia
 
Uniwersytet III wieku
Uniwersytet III wiekuUniwersytet III wieku
Uniwersytet III wieku
 
Model pracy z uczniem o specjalnych potzrebach
Model pracy z uczniem o specjalnych potzrebachModel pracy z uczniem o specjalnych potzrebach
Model pracy z uczniem o specjalnych potzrebach
 
Twórcza resocjalizacja
Twórcza resocjalizacjaTwórcza resocjalizacja
Twórcza resocjalizacja
 
Kwestionariusz ankiety
Kwestionariusz ankietyKwestionariusz ankiety
Kwestionariusz ankiety
 
techniki projekcyjne w diagnozowaniu sytuacji rodzinnej i szkolnej
techniki projekcyjne w diagnozowaniu sytuacji rodzinnej i szkolnejtechniki projekcyjne w diagnozowaniu sytuacji rodzinnej i szkolnej
techniki projekcyjne w diagnozowaniu sytuacji rodzinnej i szkolnej
 
Praca ze sprawcą przemocy w rodzinie
Praca ze sprawcą przemocy w rodziniePraca ze sprawcą przemocy w rodzinie
Praca ze sprawcą przemocy w rodzinie
 
uwarunkowania procesu diagnostycznego
uwarunkowania procesu diagnostycznegouwarunkowania procesu diagnostycznego
uwarunkowania procesu diagnostycznego
 
Ankieta dotyczaca-adaptacji-ucznia-w-nowej-szkole
Ankieta dotyczaca-adaptacji-ucznia-w-nowej-szkoleAnkieta dotyczaca-adaptacji-ucznia-w-nowej-szkole
Ankieta dotyczaca-adaptacji-ucznia-w-nowej-szkole
 
Досвід роботи практичного психолога Ціпкал М. В.
Досвід роботи практичного психолога Ціпкал М. В.Досвід роботи практичного психолога Ціпкал М. В.
Досвід роботи практичного психолога Ціпкал М. В.
 
презентація до атестації
презентація до атестаціїпрезентація до атестації
презентація до атестації
 
Zawieranie kontraktu z uczniem sprawiającym trudności wychowawcze
Zawieranie kontraktu z uczniem sprawiającym trudności wychowawczeZawieranie kontraktu z uczniem sprawiającym trudności wychowawcze
Zawieranie kontraktu z uczniem sprawiającym trudności wychowawcze
 
M. Łobocki - ABC wychowania
M. Łobocki - ABC wychowaniaM. Łobocki - ABC wychowania
M. Łobocki - ABC wychowania
 

Similar a Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.

Ocena jako ci i efektów działa media relations
Ocena jako ci i efektów działa media relationsOcena jako ci i efektów działa media relations
Ocena jako ci i efektów działa media relationsDariusz Tworzydło
 
Informacje prasowe i ich wykorzystanie w mediach w świetle wyników bada empir...
Informacje prasowe i ich wykorzystanie w mediach w świetle wyników bada empir...Informacje prasowe i ich wykorzystanie w mediach w świetle wyników bada empir...
Informacje prasowe i ich wykorzystanie w mediach w świetle wyników bada empir...Dariusz Tworzydło
 
WOLONTARIUSZE W INSTYTUCJACH KULTURY - PRAWO, ZARZĄDZANIE, ORGANIZACJA. PRZYK...
WOLONTARIUSZE W INSTYTUCJACH KULTURY - PRAWO, ZARZĄDZANIE, ORGANIZACJA. PRZYK...WOLONTARIUSZE W INSTYTUCJACH KULTURY - PRAWO, ZARZĄDZANIE, ORGANIZACJA. PRZYK...
WOLONTARIUSZE W INSTYTUCJACH KULTURY - PRAWO, ZARZĄDZANIE, ORGANIZACJA. PRZYK...Małopolski Instytut Kultury
 
Samorzadnosc zaczyna sie_w_toalecie
Samorzadnosc zaczyna sie_w_toalecieSamorzadnosc zaczyna sie_w_toalecie
Samorzadnosc zaczyna sie_w_toalecieMarrkusss
 
Asystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_u
Asystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_uAsystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_u
Asystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_uKubaSroka
 
Asystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_u
Asystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_uAsystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_u
Asystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_uMateusz Krumpolc
 
Asystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_u
Asystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_uAsystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_u
Asystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_uKubaSroka
 
Strategie promocyjne czasopism naukowych
Strategie promocyjne czasopism naukowychStrategie promocyjne czasopism naukowych
Strategie promocyjne czasopism naukowychPiotr Siuda
 
Quo Vadis - Wrzeszcz Górny
Quo Vadis - Wrzeszcz GórnyQuo Vadis - Wrzeszcz Górny
Quo Vadis - Wrzeszcz GórnyTrojmiasto.pl
 

Similar a Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi. (15)

Ocena jako ci i efektów działa media relations
Ocena jako ci i efektów działa media relationsOcena jako ci i efektów działa media relations
Ocena jako ci i efektów działa media relations
 
26_Praca_socjalna_a_praktyka
26_Praca_socjalna_a_praktyka26_Praca_socjalna_a_praktyka
26_Praca_socjalna_a_praktyka
 
Informacje prasowe i ich wykorzystanie w mediach w świetle wyników bada empir...
Informacje prasowe i ich wykorzystanie w mediach w świetle wyników bada empir...Informacje prasowe i ich wykorzystanie w mediach w świetle wyników bada empir...
Informacje prasowe i ich wykorzystanie w mediach w świetle wyników bada empir...
 
WOLONTARIUSZE W INSTYTUCJACH KULTURY - PRAWO, ZARZĄDZANIE, ORGANIZACJA. PRZYK...
WOLONTARIUSZE W INSTYTUCJACH KULTURY - PRAWO, ZARZĄDZANIE, ORGANIZACJA. PRZYK...WOLONTARIUSZE W INSTYTUCJACH KULTURY - PRAWO, ZARZĄDZANIE, ORGANIZACJA. PRZYK...
WOLONTARIUSZE W INSTYTUCJACH KULTURY - PRAWO, ZARZĄDZANIE, ORGANIZACJA. PRZYK...
 
Szkoła demokracji
Szkoła demokracjiSzkoła demokracji
Szkoła demokracji
 
8
88
8
 
Samorzadnosc zaczyna sie_w_toalecie
Samorzadnosc zaczyna sie_w_toalecieSamorzadnosc zaczyna sie_w_toalecie
Samorzadnosc zaczyna sie_w_toalecie
 
Asystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_u
Asystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_uAsystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_u
Asystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_u
 
Asystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_u
Asystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_uAsystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_u
Asystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_u
 
Asystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_u
Asystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_uAsystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_u
Asystent.osoby.niepelnosprawnej 346[02] z1.02_u
 
Cieszyn prezentacja koncowa_1
Cieszyn prezentacja koncowa_1Cieszyn prezentacja koncowa_1
Cieszyn prezentacja koncowa_1
 
Pyzalski nauczyciele ok
Pyzalski nauczyciele okPyzalski nauczyciele ok
Pyzalski nauczyciele ok
 
Strategie promocyjne czasopism naukowych
Strategie promocyjne czasopism naukowychStrategie promocyjne czasopism naukowych
Strategie promocyjne czasopism naukowych
 
Quo Vadis - Wrzeszcz Górny
Quo Vadis - Wrzeszcz GórnyQuo Vadis - Wrzeszcz Górny
Quo Vadis - Wrzeszcz Górny
 
11
1111
11
 

Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi.

  • 1. AKADEMIA PEDAGOGIKI SPECJALNEJ im. Marii Grzegorzewskiej Wydział stosowanych nauk społecznych Kierunek: Praca Socjalna Sławomir Góźdź nr albumu 56669 Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi Praca wykonana pod kierunkiem dr Marii Łuszczyńskiej Warszawa, 2014
  • 2. Streszczenie pracy dyplomowej Imię i nazwisko autora pracy: Sławomir Góźdź Nr albumu: 56669 Imię i nazwisko promotora pracy: dr Maria Łuszczyńska Temat pracy dyplomowej: "Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi" Słowa kluczowe (max. 10, charakterystyczne nazwy i określenia będące przedmiotem pracy) praca na ulicy, wyjście sięganie poza, praca na imprezach, wykluczenie społeczne, profilaktyka, bezdomni, dzieci ulicy, pedagogika ulicy, uzależnienie, pomaganie ludziom. Streszczenie (max. 1000 znaków; główne treści, tezy, wyniki i wnioski) Niniejsza prace zawiera idea i założenia metody streetworkingu. Narzędzia, techniki, cele, role i wartości związane z pracą na ulicy. Opis metodologii badawczej zastosowanej w badaniu. Metodą zastosowaną w badaniu jest sondaż, techniką wywiad, a narzędziem badawczym kwestionariusz wywiadu. Badania potwierdziły ogromny wpływ, zarówno samych streetworkerów jak również sposobu organizacji pracy na metodę streetworkingu. Title: Streetworking as a method of work for serving the public. Keywords Streetworking, outreach, partyworking, social exclusion, prevention, homeless, street children, pedagogy of the street, addiction, helping people.
  • 3. Spis treści Wstęp ................................................................................................................................ 1 Rozdział I Metoda Streetworkingu.................................................................................. 3 1.1. Pomaganie ludziom w ich środowisku, a pomoc zinstytucjonalizowana.............. 3 1.2. Idea i założenia metody streetworkingu. ............................................................... 5 1.3. Podmioty oddziaływania streetworkera oraz różnorodność treści jego pracy....... 8 1.4. Narzędzia pracy w streetworkingu ........................................................................ 9 1.5. Różnorodność technik pracy metodą streetworkingu.......................................... 11 1.6. Role Streetworkera .............................................................................................. 15 1.7. Wartości i cele w pracy streetworkera................................................................. 18 1.8. Charakterystyka wybranych kierunków pracy streetworkerów........................... 22 1.8.1. Praca z dziećmi ulicy................................................................................ 23 1.8.2. Praca z osobami bezdomnymi .................................................................. 23 1.8.3. Praca z seniorami...................................................................................... 24 1.8.4. Partyworking............................................................................................. 25 1.8.5. Praca bez ustalania z góry grupy odbiorców ............................................ 28 Rozdział II Założenia metodologiczne w badaniach nad wpływem streetworkera i organizacji jego pracy na metodę streetworkingu .......................................................... 30 2.1. Przedmiot i cel badań....................................................................................... 30 2.2. Problemy i pytania badawcze........................................................................... 31 2.3. Metoda, technika, narzędzie............................................................................. 32 2.4. Podmiot badań.................................................................................................. 33 2.5. Organizacja badań (Porządek badań)............................................................... 34 2.5.1. Rozpoznanie problemu ................................................................................. 34 2.5.2. Formułowanie problemów badawczych. ...................................................... 35 2.5.3. Wybór metod, technik i projektowanie narzędzia badawczego ................... 35 2.5.4. Dobór osób badanych ................................................................................... 35
  • 4. 2.5.5. Przeprowadzenie badań ................................................................................ 35 2.5.6. Analiza.......................................................................................................... 36 2.5.7. Wnioski......................................................................................................... 36 Rozdział III Wpływ streetworkera i sposobu organizacji jego pracy na metodę streetworkingu ................................................................................................................ 37 3.1. Przedstawienie celu i problemów badawczych................................................ 37 3.2. Zaprezentowanie wyników badań.................................................................... 38 3.3. Wnioski końcowe............................................................................................. 56 Zakończenie.................................................................................................................... 63 Biografia ......................................................................................................................... 64 Aneks .............................................................................................................................. 66
  • 5. 1 Wstęp Praca ta jest wyrazem mojej długoletniej praktyki wychodzenia ze wsparciem, pomocą, słowem zachęty i innymi ciekawymi przedsięwzięciami, zarówno na ulice Poznania, jak również rozmaite festiwale w całej Polsce. Początkowo chciałem pisać pracę na temat: „Modele zaradności życiowej i społecznej w opinii osób w wieku 18-25 lat, z terenu miasta Poznania.” Jest to temat bliski mojej pracy na ulicy, ponieważ mój streetworking najczęściej kieruję właśnie do młodzieży, w tym przedziale wiekowym oraz do osób niewiele starszych. Ostatecznie jednak zdecydowałem się na pisanie pracy w temacie: „Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi” pozostawiając wcześniejszy temat na inną okoliczność. To co najbardziej przekonało mnie aby pisać na ten temat, to możliwość podzielenia się swoimi doświadczeniami, sposobność wniesienia czegoś nowego do literatury tematu i podjęcia w niej polemiki z niektórymi szkodliwymi społecznie praktykami i treściami, propagowanymi wśród streetworkerów. Pierwszy rozdział pracy posłużył zebraniu i usystematyzowaniu mojej wiedzy na temat streetworkingu. Zawarłem w nim zarówno wiedzę dostępną w literaturze jak również osobiste przemyślenia i praktyki związane z metodą streetworkingu. Oczywiście oprócz przytoczenia istoty pracy tą metodą, poczyniłem wstępne uwagi ukazujące jej służebną rolę względem ludzkości. Starałem się nie tylko schlebiać metodzie ale również wskazać na istniejące braki lub nawet szkodliwe dla społeczeństwa praktyki. Precyzując zawartość pierwszego rozdziału, znajdujemy w nim rozstrzygnięcie zależności pomiędzy pracą w instytucjach społecznych a koniecznością wychodzenia, z pomocą i wsparciem w środowisko społeczne. Następnie przytoczyłem idee i założenia metody streetworkingu, wskazałem kto jest podmiotem oddziaływania streetworkerów oraz co jest przedmiotem tej pracy. Zostały wskazane techniki i narzędzia stosowane w metodzie oraz role, cele i wartości, które przyświecają streetworkerom. Ostatecznie krótko scharakteryzowałem wybrane kierunki pracy streetworkerów, szczególnie uwzględniając pracę z dziećmi ulicy, osobami bezdomnymi, seniorami, partyworking oraz pracę bez ustalania z góry grupy odbiorców. Drugi rozdział pracy stanowi podstawę metodologiczną do badań, które zostały przeprowadzone w obrębie tej pracy. Wybierając cel badania miałem na uwadze pragnienie, zweryfikowania w jakimś stopniu, opisanej w poprzednim rozdziale teorii. Za cel badań obrałem poznanie wpływu streetworkera i sposobu organizacji jego pracy
  • 6. 2 na metodę streetworkingu. W rozdziale tym również swoje miejsce znalazł opis wybranej metody, techniki i narzędzia badawczego. Za metodę badania posłużył sondaż, techniką stał się wywiad, czego konsekwencją było stworzenie kwestionariusza wywiadu jako narzędzia badawczego. W rozdziale merytorycznym pojawił się również opis przygotowań oraz przebiegu badania od początku, aż do wyciagnięcia wniosków końcowych. W trzecim rozdziale na wstępie przypomniałem cel badania i przyjęte problemy badawcze aby następnie przejść do przytoczenia wyników badania. Do każdego z pytań sporządziłem podsumowanie wniosków uwzględniając przyjęte dla pytania zmienne. Natomiast w ostatniej części tego rozdziału zostały przytoczone wnioski, nawiązujące bezpośrednio do pytań badawczych i odnoszące się do analizy odpowiedzi z wszystkich pytań wywiadu. Przeprowadzone badania potwierdziły ogromny wpływ, zarówno samych streetworkerów jak również sposobu organizacji pracy na metodę streetworkingu. Potwierdziła się również służebna rola metody względem człowieka, będącego w potrzebie. W zasadzie wszyscy respondenci, wielokrotnie podkreślali, że najważniejsza dla nich w tej pracy jest możliwość pomagania ludziom. Pragnę w tym miejscu bardzo gorąco podziękować wszystkim moim respondentom i respondentką, bez których nie byłbym w stanie napisać tej pracy. Przede wszystkim chcę wam wszystkim podziękować za waszą otwartość i szczerość ale również za nieocenione doświadczenie i mądrość, taką życiową, którą wnieśliście dzieląc się waszymi doświadczeniami i przekonaniami. Pragnę również serdecznie podziękować Pani dr Marii Łuszczyńskiej, za jej bezcenny wkład jako promotora mojej pracy, za poświęcony czas, spostrzeżenia, liczne korekty i uwagi.
  • 7. 3 Rozdział I Metoda Streetworkingu 1.1. Pomaganie ludziom w ich środowisku, a pomoc zinstytucjonalizowana. Człowiek już od samego poczęcia jest istotą, która wymaga wsparcia, akceptacji i ochrony drugiego człowieka. W chwili narodzin nie jest w stanie zadbać sam o siebie. Nie może wówczas zabezpieczyć swoich podstawowych potrzeb życiowych, takich jak wyżywienie, czy zapewnienie sobie bezpieczeństwa od zagrożeń z otoczenia. Ludzie posiadają również naturalny instynkt i potrzebę wspierania siebie nawzajem. Gdy człowiek dorasta bardzo szybko zauważa, że aby się mu dobrze powodziło, musi współpracować z innymi ludźmi. Zdaje sobie bowiem sprawę, że nie da się zrobić wszystkiego samemu, a zwłaszcza trudne sytuacje wymagają wsparcia od innych osób. Ponadto szybko spostrzega, że gdy jakiś człowiek w rodzinie lub społeczeństwie zaczyna posiadać problemy lub je stwarzać, ma to również odbicie w funkcjonowaniu wszystkich pozostałych członków rodziny i społeczeństwa. Uzasadnia to więc społeczną interwencję osób trzecich, wbrew kreowanemu dziś bardzo szeroko kultowi indywidualnej swobody jednostki. Istotna dla człowieka jest również świadomość, że każdy z nas nieoczekiwanie może znaleźć się w trudnej sytuacji, co zachęca ludzi do empatii i niepozostawiania innych na pastwę losu. Tak więc potrzeba wspierania drugiego człowieka lub jakiś grup społecznych jest naturalną potrzebą życiową. Podobnie interwencja, tam gdzie rozprzestrzeniają się destrukcyjne społecznie tendencje i zachowania. Realia, a za nimi również praktyka działania, ukazują, że wiele zadań, również tych pomocowych wymaga stworzenia złożonych systemów społecznych, jako odpowiedź na konkretne kwestie społeczne, potrzeby i wspólne interesy zbiorowości ludzkiej. W tym celu społeczność ludzka wyłania osoby lub grupy osób, posiadające odpowiednie atrybuty pozwalające zaspokoić interesy i potrzeby zbiorowości ludzkiej. Tego rodzaju systemy społeczne nazywamy instytucjami społecznymi. Poprzez nadanie przez społeczeństwo odpowiednich praw i autorytetu tym instytucjom, jak również poprzez wiedzę, umiejętności, zasoby i środki, którymi dysponują ludzie tworzący te instytucje, mogą one w skuteczny sposób zaspokajać potrzeby budujących je społeczeństw.1 Biorąc pod uwagę naturalną potrzebę wspierania drugiego człowieka, jak również praktyczne uzasadnienie tworzenia instytucji społecznych, mających na celu pełnienie tych funkcji, trzeba powiedzieć, że są one 1 Por. Instytucje społeczne, http://www.sciaga.pl/tekst/45970-46-instytucje_spoleczne (06.01.2014)
  • 8. 4 niezbędne w procesie wspierania i pomagania człowiekowi oraz konkretnym grupom społecznym. Niemniej oprócz ewidentnych zalet, tego rodzaju instytucje posiadają również swego rodzaju ograniczenia i wady. Ludzie pomimo że żyją w społeczeństwie, to lubią kierować się nie tylko zasadami i normami, które te społeczeństwa uznają, ale również chcą zachować swą autonomię względem norm społecznych stosując się do własnych. Może to dotyczyć zwłaszcza osób będących w zagrożeniu marginalizacją społeczną. Niektóre normy i zasady wymagane przez instytucje, od osób którym udzielają wsparcia, są nie do zaakceptowania przez tego rodzaju ludzi. Przykładem są osoby bezdomne, które nie chcą przestać pić alkoholu i narkomani niedostrzegający niczego złego w swoim nałogu. Mogą to być dzieci mieszkające na ulicy, które nie chcą iść do domu dziecka, czy innej placówki opiekuńczo-wychowawczej, jak również osoby, które weszły na drogę przestępczą. Często poszczególni ludzie lub grupy społeczne nie są nawet zdolne do rozpoznania swoich potrzeb lub negatywnych skutków, jakie funkcjonują w ramach norm, które same sobie wytworzyły. Ponadto nie każdy człowiek posiada pełną wiedzę na temat zinstytucjonalizowanych form pomocy i świadczeń, jakie są dostępne w społeczeństwie. Natomiast gdy człowiek nie ma świadomości tego, że istnieją instytucje, które mogą pomóc w jej trudnościach, nie będzie w nich szukał wsparcia. Ponadto osoby zagrożone wykluczeniem społecznym mogą mieć trudność, popartą brakiem umiejętności społecznych lub rozmaitymi lękami, wstydem i obawami związanymi na przykład z możliwością utraty czegoś, gdy udadzą się do tego rodzaju instytucji pomocowych. Ostatecznie osoby te same nie udadzą się do instytucji. Instytucje zaś rzadko same wychodzą do ludzi, raczej są nastawione na klientów, którzy zwracają się do nich. Bywa, że to właśnie niektóre instytucje, choć z założenia miały służyć ludziom, poprzez swoje istnienie lub sposób funkcjonowania stanowią problem społeczny, na przykład polski system emerytalno-rentowy. Ogólnie, często system prawny lub sama organizacja instytucji, czy niekompetencja niektórych urzędników, stanowią o częściowej lub całkowitej dysfunkcji instytucji. Przykład odbierania dzieci rodziną ubogim, zamiast udzielenia im wsparcia finansowego, gdy koszty utrzymania dziecka w placówce opiekuńczej są większe, niż byłoby wsparcie finansowe rodziny. Innym przykładem może być brak rozwiniętego wsparcia środowiskowego dla seniorów, którzy byliby w stanie jeszcze funkcjonować w środowisku domowym, posiadając odpowiednie wsparcie. Natomiast trafiają oni do domów pomocy społecznej, gdzie ich utrzymanie jest znacznie droższe, a przy okazji blokują miejsca osobom, które
  • 9. 5 naprawdę nie są w stanie funkcjonować w środowisku domowym. Ponadto jak powszechnie wiadomo, niektóre instytucje i prawa nie służą społeczeństwu, tylko interesom konkretnych grup społecznych. Chodzi o to, że wspierają interesy bogaczy i elit rządzących, nie licząc się z trudnościami, które wnoszą w życie przeciętnego człowieka i najuboższych. Świadomość społeczna o takich tendencjach, rzuca cień na zaufaniu społecznym, względem całego systemu instytucji społecznych. Choć zwykle silne uwarunkowania prawne instytucji są ogromną ich zaletą i siłą skuteczności ich działań, to jednak bardzo ścisłe uwarunkowania prawne, wyznaczające ramy ich oddziaływania, sprawiają brak możliwości elastycznego działania. Stanowi to również swego rodzaju niewydolność tych instytucji. Biorąc powyższe pod uwagę, pomaganie ludziom w ich środowisku, wychodzenie z pomocą do ludzi tam gdzie oni żyją, mieszkają, jak również nie narzucanie z góry zasad i norm sprzecznych z ich normami oraz wartościami, lecz ewentualne stopniowe uczenie oraz ukazywanie zalet społecznie akceptowanych norm i wartości, jest najlepszym uzupełnieniem dla form pomocy zinstytucjonalizowanej. Zaś wychodzenie do ludzi z pomocą, a nie czekanie na nich, gdy się sami odezwą uzasadnione jest faktem, że czasem człowiek jest w tak trudnej sytuacji, że nie ma siły wyjść po pomoc, albo nawet nie wie, gdzie mógłby uzyskać wsparcie w jego sytuacji. Również dysfunkcja w życiu jednego człowieka rzutuje na jego otoczenie i całe społeczeństwo, co wymaga interwencji dla dobra osób z jego otoczenia i tego społeczeństwa. Mając na względzie, że każdy z nas może się znaleźć nieoczekiwanie w trudnej sytuacji, winniśmy wykazać ludzką solidarność w zmaganiach innych ludzi. Uzasadnia to w znacznym stopniu istnienie zawodów wspierających człowieka, jakim między innymi jest zawód streetworkera. Jak również potrzebę istnienia zawodów nie tylko nastawionych na zysk materialny, ale służących człowiekowi, którego życie jest dużo cenniejsze niż wszelkie dobra materialne tego świata. 1.2. Idea i założenia metody streetworkingu. Streetworking z języka angielskiego znaczy praca na ulicy. Choć sama nazwa „streetworking” mówi o pracy stricte na ulicy, to jednak pojęcie to rozumie się znacznie szerzej, jako „metodę outreach – docierania na zewnątrz”, czyli metodę docierania
  • 10. 6 w miejsca, gdzie najczęściej przebywają osoby potrzebujące wsparcia.2 W literaturze tematu, we wszystkich definicjach streetworkingu przewija się kilka podstawowych cech. Mianowicie, że jest to metoda pomagania ludziom w środowisku, w którym oni przebywają i żyją na co dzień (m. innymi pubach, klubach, centrach handlowych, na podwórku, w parkach, czy w końcu stricte na ulicy). Jest to pomaganie poza instytucją. Przede wszystkim jest to praca skierowana głównie na osoby i grupy zmarginalizowane lub zagrożone wykluczeniem społecznym. Niemniej streetworker poprzez swoją obecność w środowisku ma wpływ na szersze grono osób i pełni również rolę animatora społeczności, w której pracuje. Pomagając jednostce lub grupą ludzi, siłą rzeczy wnosi wpływ na ogólny świat wartości i norm panujący w społeczeństwie, do którego kieruje swe wsparcie. Jest to z jednej strony świadczenie profesjonalnej pracy socjalnej, w gestii wspierania i pomagania w rozwiązywaniu trudnych sytuacji życiowych, czy pewnych destrukcyjnych zjawisk społecznych, jak również praca pedagoga z ludźmi w rozwijaniu ich zdolności i umiejętności społecznych, w wychowaniu do życia w społeczeństwie i nabywania umiejętności zmierzających do rozwoju osobistego. Poprzez ukierunkowanie na potrzeby i zasoby klienta, niezinstytucjonalizowaną formę pracy, elastyczność oraz indywidualne podejście, streetworking pozwala na docieranie ze wsparciem do grup odtrącanych i izolowanych, między innymi takich jak osoby bezdomne, dzieci ulicy, młodzież, seniorzy, osoby prostytuujące się, narkomani, członkowie gangów przestępczych, bojówek kibiców, czy marginalizowanych mniejszości etnicznych, imigrantów, obcokrajowców i członków różnych subkultur”3 Istotą streetworkingu jest zaproponowanie ludziom, którym grozi wykluczenie społeczne, lub funkcjonują poza nawiasem społeczeństwa, wsparcia we włączeniu ich do życia społecznego, zbudowaniu relacji społecznych, które umożliwią i pomogą im w rozwoju indywidualnym i odnalezieniu się w strukturach życia społecznego. Zwłaszcza gdy oferta istniejących mechanizmów pomocy w rozwiązywaniu ich problemów społecznych jest nieadekwatna do ich potrzeb, lub nie do zaakceptowania 2 Por. M. Dziurok, Streetwork jako metoda wsparcia społecznego, http://streetwork.mops.krakow.pl/sites/default/files/page/51/metoda-streetwork.pdf (25-11-2013) s. 3 3 Por. S.A. Bałchan, M. Lasota, Przewodnik Streetworkera, Stowarzyszenie „PoMOC” dla kobiet i dzieci im. Marii Niepokalanej, Katowice 2010r., s. 9; 62, oraz Streetworking, http://pl.wikipedia.org/wiki/Streetworking (09.01.2014)
  • 11. 7 w danej chwili, ze względu na ich świat wartości, sposób życia oraz oczekiwania.4 Metodą streetworkingu można również wspierać, nie tylko osoby będące w zagrożeniu wykluczeniem społecznym, ale również jednostki i grupy mogące wnieść pozytywne wzorce w tym społeczeństwie. Charakterystyka pracy streetworkera, wiąże się zwykle z uczestniczeniem w życiu osób, którym się pomaga, poprzez wspieranie ich rozwoju indywidualnego i społecznego. Czasem streetworker pracuje w oparciu o jedno spotkanie, które ma wnieść pozytywny zaczyn, mający wywrzeć ogromny wpływ na życie spotkanego człowieka. Oddziaływanie to dotyczy głównie szerokiego zakresu działań profilaktycznych i kierowane jest względem różnych odbiorców, np.: do młodzieży, jak również osób dorosły przebywających na imprezach masowych lub w innych miejscach publicznych. Pracując w oparciu o pojedyncze spotkanie, rzadko pojawia się możliwość dłuższego uczestniczenia i oddziaływania na życie spotkanych osób. Dlatego praca tą techniką wymaga od streetworkera ogromnej charyzmy, doświadczenia i wysokich umiejętności komunikacyjnych oraz co najważniejsze poukładanego przekazu, mocno osadzonego w realiach życia codziennego. Ma to bowiem być spotkanie, które potrafi zmienić całe życie, a bynajmniej spojrzenie na nie lub niektóre jego aspekty. Natomiast bardzo istotne w pracy streetworkera jest to, aby wnosząc nowe spojrzenie na życie, normy i zachowania społeczne, nie przychodził jako sędzia, czy osoba narzucająca swoje poglądy. Streetworker musi ukazać je poprzez swój osobisty przykład, bez osądzania postaw innych. Zwykle wykorzystując rozmowę o codziennym życiu i nie wdając się w ocenę życia swojego rozmówcy, wspólnie interpretuje się różne aspekty życia. Pomaga to spotkanej osobie, na drodze dedukcji, ujrzeć nowe bardziej pozytywne i konstruktywne spojrzenie na funkcjonowanie zasad i norm w życiu społecznym. Atmosfera i zaufanie, które buduje streetworker, sprawia że nie można na niego spoglądać jak na jakiegoś urzędnika. Bardziej postrzegany jest jako społecznik z zamiłowania lub po prostu osoba, pragnąca wspierać, pomagać i wnosić coś pozytywnego w życie innych ludzi. Duży wpływ na to ma fakt, że zwykle jest pracownikiem organizacji pozarządowej, a te są tworzone nie odgórnie, lecz z inicjatywy ludzi, którzy mają coś bardziej na sercu. Czasem faktycznie osoba 4 Por.za B. Erdal, Outreach social work aimed at young people , Oslo, Norwegia, [w:] Praca zbiorowa L. Helder Santos i in., (red.), Międzynarodowy przewodnik metodologiczny po streetworkingu na świecie, OSOS - Dynamo International, 2008, http://www.praktycy.org/osos/osos_przewodnik_metodologiczny.pdf (25.11.2013), s. 15
  • 12. 8 działająca w oparciu o metodę streetworkingu jest wolontariuszem lub społecznikiem. Jednak ograniczenia czasowe, które mają te osoby, są zbyt duże, aby nie miało to wpływu na jakość świadczonej pomocy i wsparcia. Stąd istnieje potrzeba, aby profesja streetworkerów była realizowana w oparciu o zatrudnienie i mogła stanowić normalny zawód wykonywany przez wykwalifikowanych i przygotowanych do tego pracowników, którzy nie muszą być dodatkowo uwikłani w inne zajęcia zarobkowe uniemożliwiające im skuteczną pracę streetworkera. 1.3. Podmioty oddziaływania streetworkera oraz różnorodność treści jego pracy. Podmiotami oddziaływania streetworkera są ludzie, w szczególności pojedynczy człowiek, ale i grupa społeczna, w obrębie której on funkcjonuje, oraz społeczność z której wywodzi się grupa. Podmiotem oddziaływania streetworkera stają się również miejsca, w których te osoby przebywają. Są to między innymi podwórka, puby, ulice, dworce itp. miejsca, w których żyją osoby wspierane przez streetworkerów. O ile podmiotem oddziaływania streetworkera jest człowiek i miejsce jego przebywania, to przedmiotem tego oddziaływania będzie wyjście naprzeciw rozmaitym kwestiom społecznym i indywidualnym, z którymi borykają się ludzie. W szczególności są to te kwestie społeczne i indywidualne, które uderzają najbardziej w relacje społeczne i rozwój indywidualny człowieka. A więc takie, które przyczyniają się do marginalizacji tych osób, czy grup społecznych, lub sprawiają, że te osoby lub grupy społeczne stwarzają zagrożenie dla pozostałej części społeczeństwa. W zasadzie, owych zagadnień, naprzeciw którym w życiu ludzi może wyjść streetworker, jest tyle, ile kwestii społecznych występuje w danym społeczeństwie. Jednak nie jest możliwe, aby poszczególni streetworkerzy zajęli się wszystkimi kwestiami społecznymi. Z tego powodu streetworkerzy specjalizują się w rozwiązywaniu zbioru kwestii społecznych, związanych zwykle z wybraną przez siebie grupą docelową osób, na których skupiają swą pracę. Najczęściej mamy do czynienia z pracą na rzecz osób bezdomnych, dzieci ulicy, osób prostytuujących się, prowadzących ryzykowne zachowania seksualne, narkomanów, członków gangów przestępczych, lub bojówek kibiców, czy innych subkultur jak np. blokersi. Streetworkerzy, a może trafniej nazwani partyworkerzy,5 pracują również z osobami uczęszczającymi na rozmaite imprezy klubowe, czy festiwale, na których kumuluje się wiele negatywnych społecznie zjawisk, takich jak 5 Szerzej o Partyworkingu można przeczytać, w artykule J. Sztuki, Innowacje w środowiskowych programach profilaktycznych. Partyworking [w:] B. Urbacz i M. Konopczyński, (red), Profilaktyka i Probacja w środowisku lokalnym, Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012, s. 403-411
  • 13. 9 nadużywanie alkoholu i stosowanie środków psychoaktywnych, przemocy, czy wspomniane wcześniej ryzykowne zachowania seksualne. Z pewnością brakuje jeszcze inicjatyw podejmowanych względem seniorów, którzy bardzo często są osamotnieni po utracie wielu bliskich przyjaciół i trudno im samym zbudować nowe relacje społeczne. Streetworkerzy skupiając się zwykle na grupach faktycznie wyłączonych z życia społecznego, lub wnoszących nieład społeczny, zapominają często, o pracy na rzecz przeciętnych ludzi nie posiadających większych problemów z przystosowaniem społecznym. Natomiast zarówno młodzieży, dzieciom, jak również dorosłym ludziom, brak pozytywnych wzorców społecznych. Warto czasem zainwestować czas i energię, aby pomóc ludziom z pasją w rozwijaniu tych pasji i zarażaniu nimi innych. Często wśród młodzieży nie sprawiającej większych trudności społecznych, są ludzie którzy mają coś wspaniałego do przekazania innym, jednak brak im umiejętności rozwinięcia tego i przekazania dalej. Pomagając im w rozwijaniu tych pasji, możemy pomóc dzieciom, młodzieży i dorosłym, którzy mają wiele destruktywnych społecznie symptomów, odkryć coś nowego i znaleźć pozytywne wzorce. Dlatego również ograniczanie pracy streetworkerów tylko do grup zagrożonych marginalizacją społeczną jest ogromnym zubożeniem metody. Natomiast pomaganie ludziom z pasją w rozwinięciu i ukazaniu światu tych fajnych rzeczy, które mają, pomoże wnieść w życie osób zmarginalizowanych wiele nowych pozytywnych wzorców. Poza tym, nie powinno się dopuszczać osobom zmarginalizowanym, do zamykania się w swoim półświatku, ale jak najwięcej powinno się integrować takie grupy z osobami dobrze prosperującymi społecznie. Rolą streetworkera jest bowiem odnalezienie pozytywnych wzorców będących autorytetem dla grupy osób zmarginalizowanych. Takie autorytety mogą stać się dźwignią dla rozwoju i dążenia do zmian w śród osób wykluczonych społecznie. 1.4. Narzędzia pracy w streetworkingu Pisząc o narzędziach pracy streetworkera, nie sposób tu, nie zacytować doktora Riccardo Petrella. „Narzędzia streetworkerów to przede wszystkim umiejętność słuchania, szacunek, uczestnictwo, współpraca. Ich działalność edukacyjna nie jest aktem narzucania myśli, wizji, celów i metod pochodzących z zewnątrz, z góry czy z boku ludzi uczestniczących w edukacji, lecz jest wyrazem praktyki dzielenia doświadczeń, wspólnego ich odczytywania i interpretowania. « Lekcje » wyciągnięte z tych
  • 14. 10 doświadczeń są wyciągane wspólnie dla wspólnych działań, za które wszyscy są i muszą być odpowiedzialni.”6 Jest to w zasadzie kwintesencja sposobu pracy, kontaktu i komunikacji streetworkerów z ludźmi. To właśnie na okazywaniu szacunku, budowaniu zaufania, współpracy opartej o partnerstwo, a nie przywództwo oraz uczestnictwie w życiu osób, które wspieramy i którym pomagamy polega praca streetworkera. Nawet jeśli chcemy doprowadzić do przyjęcia naszej koncepcji postrzegania i funkcjonowania w rzeczywistości, przez osoby które wspieramy, powinno to nastąpić na drodze nienarzuconej i niewiążącej propozycji. W miarę możliwości powinna ona być wypracowana w oparciu o dzielenie się wspólnymi doświadczeniami życiowymi, ich wspólną obserwacją i interpretacją występujących w nich zjawisk i relacji społecznych. Narzędziami w pracy streetworkera, są przede wszystkim, zarówno jego wiedza, umiejętności i postawa, jak również cały potencjał tkwiący w osobach, czy grupach które wspiera i którym pomaga. Są nimi również relacje społeczne już istniejące, osoby z otoczenia, które mogą stanowić pozytywny autorytet i wzór dla tych ludzi. Są to narzędzia tkwiące w potencjale ludzkim, ale również użyteczne, a czasem niezbędne są inne narzędzia. Między innymi, istniejąca infrastruktura społeczna i infrastruktura urbanistyczna, technologie i środki przekazu oraz prawo, czy normy istniejące w społeczeństwie. Zaliczymy do nich także rozmaite organizacje, instytucje i przedsiębiorstwa biznesowe działające w danym społeczeństwie, ale również całą wspomnianą infrastrukturę, czyli budynki, środki komunikacji, ulice, czy puby oraz środowisko naturalne, na obszarze którego działa streetworker. Są one narzędziami również wykorzystywanymi w pracy streetworkerów. Oczywiście niezbędne stają się również środki finansowe, czy materialne, którymi można wesprzeć w potrzebie, lub wykorzystać je w rozmaitych zajęciach, treningach, szkoleniach czy zabawach edukacyjnych. W zasadzie dzięki naszej kreatywność i pomysłowość, możemy wykorzystać niemal wszystko, co jest w naszym zasięgu, aby realizować cel wspierania, rozwijania i pomagania ludziom. Oczywiście narzędziami w pracy streetworkerów, są również rozmaite techniki działania. Zwykle zależą one od różnych przesłanek (treści, pracy streetworkerów), specyfiki docelowej grupy odbiorców, miejsca, przestrzeni, czy czasu w którym mogą oni uczestniczyć w życiu ludzi, z którymi 6 Praca zbiorowa L. Helder Santos i in., Międzynarodowy przewodnik metodologiczny po streetworkingu na świecie, op. cit., s. 7
  • 15. 11 pracują. Podsumowując chociaż streetworkerzy pracują głównie „metodą gołych rąk”7 , to narzędziami ich pracy może być wszystko to, co dzięki kreatywności mogą oni legalnie i w zgodzie z przyjętymi przez siebie wartościami, wykorzystać w osiągnięciu celów społecznych ich pracy. 1.5. Różnorodność technik pracy metodą streetworkingu Streetworker oprócz silnego uporządkowania swojego świata wartości, nabycia umiejętności i wiedzy z zakresu możliwości wsparcia, jakie są dostępne w danym społeczeństwie, musi najpierw poznać życie, realia, normy i zasady, oraz potrzeby jakie panują w środowisku tych osób, które chce wspierać i pomóc w ich rozwoju. Jest to bardzo istotne ze względu na potrzebę budowania relacji i zaufania, ale i skuteczność oraz jakość jego pracy. Nawet jeśli dostrzega jakieś destrukcyjne trendy, normy i zasady panujące w tym środowisku, streetworker zwykle nie komunikuje swego sprzeciwu względem nich wprost. Natomiast jego zadanie polega na tym, aby poprzez towarzyszenie w życiu tych osób, własnym przykładem pokazać, że można żyć inaczej i to bez osądzania ich zachowania. Również ma pomóc naprowadzić osoby, które wspiera, aby te same wydedukowały i wyartykułowały świadomość o wadach tych norm i zasad, którymi do tej pory żyją oraz by zbudowały i przyjęły bardziej konstruktywne normy i zasady współżycia społecznego. Jest to podstawowa technika i zasada pracy streetworkerów. Mówiąc o technikach pracy streetworkera, ogromne znaczenie na ich dobór, ma specyfika grupy odbiorców pracy streetworkera. Inaczej bowiem będzie się pracowało z dziećmi, inaczej z młodzieżą, jeszcze inaczej z ludźmi dorosłymi, czy seniorami. Nawet jeśli weźmiemy pod uwagę dzieci, to ich wiek będzie miał ogromne znaczenie na sposób komunikacji i zajęcia jakie będziemy z nimi prowadzili. Pracując z każdą z tych grup, nawet jeśli będziemy dotykali się tych samych kwestii społecznych, będziemy to robili w inny sposób, dobierając inne techniki pracy. Na przykład inaczej będziemy pracowali z bezdomnymi dziećmi, inaczej z bezdomnymi dorosłymi, a jeszcze inaczej z bezdomnymi seniorami. Oczywiście część technik może się pokrywać. Skoro już wspomniałem o sprawie kwestii społecznych, to treść kwestii społecznej, której naprzeciw wychodzi streetworker, też ma ogromne znaczenie 7 M. Bernasiewicz, Streetworking (praca uliczna) wśród dzieci ulicy jako forma zapobiegania przestępczości nieletnich [w:] B. Urbacz i M. Konopczyński, (red.), Profilaktyka i probacja w środowisku lokalnym, op. cit., s. 381
  • 16. 12 w doborze sposobu pracy. Zwłaszcza ma to znaczenie wtenczas, gdy wiele kwestii się nakłada na siebie w życiu osoby, czy grupy z którą pracujemy. Oczywiście zawsze przed podjęciem działania, trzeba najpierw zdiagnozować, co stanowi najważniejszy problem, a zarazem przyczynę powstania tych kwestii społecznych, które wymagają włączenia się streetworkerów w życie osób nimi dotkniętymi lub zagrożonymi. Możemy założyć z góry, że na pewno nie będą nimi takie kwestie jak bezdomność, uzależnienia, prostytucja, czy inne rzucające się w oczy kwestie. Te bowiem znikąd się nie biorą i zwykle nie są korzeniem problemu, co raczej jego efektem końcowym. Zabierając się bowiem do pracy od rozwiązywania i redukowania konsekwencji, a nie źródła problemu, nie możemy liczyć na długotrwałe efekty naszej pracy. Choć nie można bagatelizować tych kwestii i zaniechać redukcji negatywnych ich konsekwencji, to jednak trzeba raczej najpierw poszukać źródła tych rażących nas problemów. W przeciwnym przypadku mogłoby się nawet okazać, że próbując w zły nieodpowiedni sposób redukować szkody, tak na prawdę pogłębialibyśmy problemy społeczne. Tutaj przydatne stają się rozmaite techniki diagnozowania sytuacji problemowej. Na przykład te stosowane w pracy socjalnej, jak wywiad środowiskowy, technika drzewa problemu i drzewa celów, czy nawet lustracji społecznej, pomagającej przy okazji w nawiązaniu relacje ze społecznością streetworkerowi. Oczywiście są i inne techniki diagnostyczne, jak na przykład krótka sonda, bardzo przydatna w przypadku spotkań i rozmów z osobami, w których życiu na dłuższy dystans najprawdopodobniej uczestniczyć nie będziemy. Kolejną kwestią mającą wpływ na dobór sposobów działania jest przestrzeń, czyli miejsce w którym działa streetworker, jak również czas, który możemy poświęcić drugiemu człowiekowi. Zwykle streetworkerzy starają się nawiązać stałą relację z ludźmi, tak aby móc oddziaływać na ich postawy życiowe, towarzysząc w ich życiu na przełomie dłuższego okresu czasu. Jest to technika oparta na towarzyszeniu w życiu ludzi. Ale co z sytuacjami, gdy nie mamy możliwości uczestniczenia w życiu spotkanych osób? Zwłaszcza gdy nasza praca ma miejsce na rozmaitych imprezach, festiwalach, klubach, czy przy okazji spotkania człowieka w danym momencie i miejscu bez możliwości dalszego podtrzymania relacji. Czy znaczyłoby to, że nie możemy wnieść niczego cennego w ich życie, albo wyjść naprzeciw jakimś problemom, z którymi zmaga się dana osoba, czy grupa w swym życiu? Może jest jakaś możliwość wzbudzenia refleksji, aby zapobiegać negatywnym trendom, jakie funkcjonują w grupie społecznej, w której życiu bierze udział spotkana osoba, czy grupka ludzi? Na przykład
  • 17. 13 biorąc pod uwagę szeroko widzianą profilaktykę uzależnień, czy przeciwdziałania ryzykownym zachowaniom seksualnym lub szerzeniu się kultu przemocy i zachwalania czynów przestępczych w danym środowisku. Tego rodzaju technik pracy na tu i teraz, też może być kilka. Najczęściej stosowane techniki, gdy streetworker nie ma możliwości uczestniczenia w życiu niektórych osób, spotkanych tak na ulicy, jak również na festiwalach, koncertach i w tym podobnych okolicznościach, to między innymi: rozmowa, pogadanka, debata, prelekcja, wystąpienia, scenki i dramy, konsultacje, poradnictwo oraz inne tego typu techniki. Rozmawia się zwykle ze spotkanymi tak ludźmi o pewnych zjawiskach społecznych w osobie trzeciej, czyli rozmawiamy o życiu ogólnie, ale staramy się nie mówić o życiu osoby, z którą rozmawiamy. Porusza się wówczas bardzo praktyczne kwestie, które są bardzo ważne dla każdego człowieka i samemu, artykułujemy drogą dedukcji konsekwencje zarówno pozytywne, jak i negatywne tych zjawisk. Najlepiej odnosząc się do jaskrawych przykładów z życia wziętych, które każdy człowiek może obserwować w relacjach społecznych. Powinna to być odwzajemniona polemika, a nie monolog, czemu sprzyja zadawanie pytań i dawanie miejsca na wyrażanie własnych przemyśleń przez naszych rozmówców. Punktem odniesienia dla zachęty ku zerwaniu lub unikaniu niepożądanych praktyk życiowych, jest zderzenie z wartościami wyższymi, czyli takimi dla których człowiek jest gotów do rezygnacji z tych niebezpiecznych postaw życiowych. Należą do nich między innymi takie wartości jak: Bóg, rodzina, obecne lub przyszłe potomstwo, kariera zawodowa, przyjaźń, miłość i szacunek do drugiego człowieka. Słowem to wszystko na czym może człowiekowi zależeć bardziej, aniżeli na korzyściach jakie czerpie z tych destrukcyjnych postaw, czyli te wartości, których nie chce zaprzepaścić poprzez konsekwencje wynikające z innych wartości. Przykładem może być umiłowanie alkoholu, co przynosi przejściową przyjemność, ale styl życia alkoholika ma destrukcyjny wpływ na inne sfery życia takie jak praca, rodzina i rozwój osobisty. Porządkując powyższe, możemy więc wyróżnić kilka istotnych przesłanek, które mają ogromny wpływ na dobór technik pracy przez streetworkera.  Potrzeba poznania kontekstu społecznego, kwestii społecznych, czy indywidualnych problemów oraz silnych i mocnych stron oraz ogromnego potencjału tkwiącego zarówno w ludziach, do których swą pracę kieruje streetworker, jak i potencjału w ich środowisku, jest przesłanką stosowania rozmaitych technik diagnostycznych.
  • 18. 14  Bardzo znaczącą sprawą, mającą ogromny wpływ na dobór stosowanych technik, jest wiek osób do których kierujemy wsparcie. Ma to ogromne znaczenie ze względu na sposób naszej komunikacji, uwarunkowania związane z rozwojem psychospołecznym tych osób, ale i oczekiwaniami społecznymi kierowanymi względem ludzi w rozmaitym wieku.  Dobierając odpowiednie techniki pracy, mamy zwykle na uwadze pracę związaną z przeciwdziałaniem jakimś konkretnym kwestiom społecznym lub indywidualnym problemom, tudzież zadanie rozwijania konkretnych umiejętności społecznych. W zależności od tego nad jakimi kwestiami się skupiamy, nasz sposób pracy, będziemy dostosowywali do nich.  Inne techniki pracy, będą stosowane oczywiście w przypadku pracy z indywidualnym przypadkiem, inne zaś w pracy z grupą, a jeszcze inne gdy nasze oddziaływania będą nakierowane na całą społeczność terytorialną lub kategorialną.  Istotnymi przesłankami dla doboru technik pracy, jest zarówno miejsce i przestrzeń czasowa, w której możemy oddziaływać na życie ludzi, jak również osobiste preferencje streetworkera. Oczywiście wspomniane przesłanki, traktują bardzo ogólnie sprawę stosowanych technik, w obrębie metody streetworkingu. Nie sposób jednak podać całej mnogości technik, jakie można wykorzystać lub wymyślić na bieżąco, aby realizować cele wspierania i pomagania ludziom oraz rozwijania ich możliwości i umiejętności. Tak naprawdę choć powinniśmy się starać planować, to na skutek kreatywności streetworkera trudno nawet czasem przewidzieć, w jaki sposób będziemy pracować z ludźmi. Nie da się również zawsze przewidzieć, z jakimi problemami, czy możliwościami przyjdzie nam się zmierzyć danego dnia. Pozwolę sobie na przytoczenie listy przykładowych technik wykorzystywanych w pracy streetworkera. Począwszy od wspomnianych wcześniej technik diagnostycznych, poprzez tak podstawowe techniki, jak bycie wzorem, modelem do naśladowania, czy zwykłą rozmowę, dyskusję i inne techniki komunikowania się, można przejść do innych technik, takich jak organizowanie wycieczek, gier i zabaw edukacyjnych, szkoleń, warsztatów, dram, scenek, zadawania zadań domowych, organizowania festynów, lub konkursów, spotkań z ciekawymi ludźmi i innego rodzaju zajęć artystycznych i sportowych. Ogromne znaczenie mają również konsultacje, poradnictwo, techniki związane z byciem mediatorem, czy rzecznikiem w relacjach społecznych. Można stosować technikę
  • 19. 15 kontraktu, na zasadach coś za coś, a nawet ucząc gry w szachy, ukazać jak wielkie znaczenie ma przewidywanie konsekwencji, naszych pozornie by się zdawało błahych posunięć życiowych. Słowem jest to przestrzeń otwarta by ją odkrywać, pogłębiać, udoskonalać, czyniąc z tej różnorodności technik wspaniałe narzędzia w służbie człowiekowi. 1.6. Role Streetworkera Kim tak naprawdę jest streetworker? Jakie są jego role? Są to pytania, na które pragnę odpowiedzieć w tym podrozdziale. Przyjęło się bardzo mocno w naszym społeczeństwie, że wszelkie zawody, czy odpowiedzialne społecznie funkcje powinni sprawować ludzie z odpowiednim wykształceniem, potwierdzającym ich kwalifikacje. Myślę, że jest to bardzo ważne, aby tego typu pracę wykonywały osoby bardzo dobrze przygotowane do pełnienia ról społecznych, jakie wiążą się z zawodem streetworkera. Jeszcze ważniejsze jednak są cechy osobiste, siła charakteru, wrażliwość, kreatywność, uporządkowany świat wartości, odpowiednie podejście do drugiego człowieka, umiejętność słuchania ludzi, opanowanie i inne tym podobne cechy. Osobiście nie przykładam większego znaczenia do tego, czy te osoby posiadają jakieś dyplomy potwierdzające ich kwalifikacje. Choć z pewnością uwiarygodnienie naturalnych predyspozycji, jak również nabycie wiedzy i rozmaitych umiejętności w drodze edukacji, jest niewątpliwym dodatkowym atutem. Również niezbędne jest ciągłe, permanentne kształcenie się, poszerzanie wiedzy i umiejętności. Tak naprawdę, to praktyka zweryfikują, czy ktoś się nadaje do pełnienia ról jakie stoją przed streetworkerem. Natomiast wiedzę i umiejętności można i trzeba zawsze nieustannie poszerzać. Należy natomiast przyznać, że jest to bardzo odpowiedzialne zajęcie, bardzo trudne i wymagające obszernej wiedzy, doświadczenia i wielu umiejętności społecznych, jak również ogromnej charyzmy. Trzeba mieć naprawdę odpowiednie predyspozycje do wykonywania tego zawodu, a sam dokument potwierdzający ukończenie studiów na kierunkach społecznych, do tego nie wystarczy.8 Natomiast bardzo przydatne dla tego zawodu jest rozwijanie nauk i teorii związanej z tą profesją. Bowiem nasze wspólne doświadczenia, wzajemnie nas wzbogacają i są bardzo przydatne w praktyce. Toteż tworzenie teorii i przelewanie tej praktyki na świat nauki 8 Por. S. Rost, Czym zajmują się streetworkerzy, http://kobieta.wp.pl/kat,132000,title,Czym-zajmuja- sie-streetworkerzy,wid,15309524,wiadomosc.html, (04.02.2014)
  • 20. 16 jest również niezbędne. Systematyzowanie i upowszechnianie wiedzy na temat streetworkingu, można więc również zaliczyć do jednej z roli streetworkerów. Poniżej pragnę przedstawić moją propozycję zestawienia kilku podstawowych ról, które są pełnione poprzez streetworkerów.  Przede wszystkim rolą streetworkera jest pomaganie, wspieranie oraz rozwijanie. Dotyczy to zarówno rozwoju osobistego oraz społecznego ludzi, na rzecz których świadczy swą pracę, jak również wspierania i pomagania w rozmaitych trudnościach, z którymi się oni zmagają w życiu.  Jego rolą jest prowadzenie szeroko rozumianej profilaktyki, zapobiegającej szerzeniu się rozmaitych społecznie destrukcyjnych zachowań.  Streetworker jest łącznikiem, czyli pomaga ludziom posiadającym trudności w przystosowaniu się społecznym, odnaleźć się w korzystny dla nich sposób w relacjach społecznych.  Jako towarzysz dzieli doświadczenia życiowe, towarzyszy w trudnych chwilach, ale i w sukcesach.  Powinien stawać się jak przyjaciel, czyli być kimś komu można zaufać i kto jest gotowym w miarę swoich możliwości, aby wesprzeć w potrzebie.  Jako animator motywuje, zachęca do działania, aranżuje zarówno społeczność, w której pracuje, jak również grupy oraz poszczególne osób do podejmowania rozmaitych konstruktywnych działań.  W roli pedagoga, dba o rozwój umiejętności nabywania zdolności społecznych oraz rozwój zdolności do samorozwoju.  Pełniąc rolę pracownika socjalnego, w profesjonalny sposób pracuje w celu rozwiązywania rozmaitych kwestii społecznych, czy trudności życiowych, z którymi zmagają się osoby i grupy przez niego wspierane.  Terapeuta – praca streetworkera ma bowiem charakter terapeutyczny.  Bardzo często staje się rzecznikiem osób i grup, które wspiera. Jest głosem, który wstawia się za nimi, przed innymi autorytetami w społeczeństwie.  Występuje również jako bezstronny mediator, pomagając nawiązać konstruktywny dialog w rozmaitych konfliktach, zarówno wewnątrz grupy, czy społeczności, w której pracuje, jak również w dialogu społecznym na przykład z władzami samorządowymi, szkołą itp.
  • 21. 17  Pełni rolę modelu do naśladowania, a z czasem również autorytetu. Swoją postawą daje przykład dobrego funkcjonowania w społeczeństwie, tak aby z czasem mógł się stać również autorytetem, dla tych ludzi, do których kieruje swoje działania.  Pełni rolę katalizatora zmian społecznych.  Jako wychowawca uczy życia w społeczeństwie, krytycznego spostrzegania rzeczywistości społecznej, ale również swą postawą przekazuje wartości moralne.  Pełni rolę informacyjną i poradniczą. Wykorzystując szeroką wiedzę odnośnie środowiska społecznego oraz rozmaitych form wsparcia, tudzież z innych dziedzin, prowadzi on poradnictwo, konsultacje lub dzieli się wiedzą odnoszącą się do rozmaitych dziedzin życia społecznego.  Wspomnę jeszcze raz tutaj rolę systematyzowania i upowszechnianie wiedzy na temat profesji streetworkingu. Jak widać jest to szereg ról, wymagających bogatej wiedzy oraz ogromnych umiejętności społecznych i komunikacyjnych. Jednak i te muszą być poparte doświadczeniem życiowym, które wcześniej zweryfikowało tę wiedzę i pomogło rozwinąć te umiejętności. Zdawałoby się, że szereg tych ról pełni wiele osób otaczających człowieka. Jednak osoba, którą wspiera streetworker, oczekuje po nim czegoś więcej. Oczekuje bardziej profesjonalnej pomocy i wiedzy, odnoszącej się do spraw, które powierza mu nawet jako osobie traktowanej troszkę jako przyjaciel. Gdyby tego rodzaju zażyłość się oczywiście wytworzyła. Tak samo wyglądają oczekiwania środowiska społecznego, w którym pracuje streetworker. Próbując, krótko zdefiniować kim jest streetworker, można powiedzieć, że jest to osoba pracująca metodą outreach „docierania do konkretnych grup odbiorców poprzez bezpośrednie spotkanie w miejscach najczęściej przez nich odwiedzanych9 ”, niosąca profesjonalne wsparcie i pomoc w rozwiązywaniu trudnych sytuacji życiowych i kwestii społecznych oraz w rozwijaniu umiejętności społecznych i indywidualnych, celem lepszej adaptacji w społeczeństwie osób, na rzecz których kieruje swoje działania. 9 Por.: D. Pogorzelska, Streetworker-nowy zawód dla charyzmatycznych i odważnych, http://www.ab.org.pl/?a=streetworker1, (04.02.2014)
  • 22. 18 1.7. Wartości i cele w pracy streetworkera Jedną z podstawowych cech, która powinna charakteryzować streetworkera, to uporządkowany świat wartości. Dlaczego jest to bardzo ważne? Streetworker ma za zadanie wejść w środowisko i swoją postawą zmieniać panujące w nim normy, wartości i zwyczaje. Jednak co by się stało, gdyby streetworker po wejściu w środowisko, raczej sam zacząłby przejmować normy, wartości i zwyczaje panujące w tym środowisku? Jesteśmy tylko ludźmi i bardzo często zależy nam na akceptacji innych. Jest to częstym powodem dla którego ludzie są gotowi na rezygnację ze swoich ideałów. Często nawet bezmyślnie ludzie przyjmują panujące w grupie zwyczaje, aby czasem nie odstawać od niej za bardzo. Natomiast streetworker zwykle jest w mniejszości i często jako jedyny ukazuje, że nie chce przyjmować jakichś postaw oczekiwanych przez wszystkich członków grupy. Gdy ktoś nie posiada jasno sprecyzowanego świata wartości, również cechuje go ogromna chwiejność. On sam nie wie wówczas, co jest słuszne, a co nie. Taka chwiejność jest szybko wyłapywana przez otoczenie i bywa przez nie wykorzystywana. Dzieci na przykład, bardzo dobrze wykorzystują takie rozdwojenie wartości u rodziców. Doskonale wiedzą, do którego z rodziców iść, aby ten się zgodził na coś, na co na pewno nie zgodzi się drugi rodzic. Ludzie bezdomni, żebracy, alkoholicy, czy narkomanie, doskonale potrafią grać na naiwności i litości człowieka. Mawiają na przykład: „Jak to, nie pomożesz?” Natomiast streetworker powinien doskonale zdawać sobie sprawę, kiedy dając im to co chcą, bardziej im zaszkodzi, a kiedy faktycznie może im to pomóc i nie powinien ulegać tym socjotechnikom. Nie może być również tak, że z jednej strony uczy się ludzi jakiś postaw, a za chwile przyłapaliby oni streetworkera na czynach zaprzeczających tym postawą. Nazywa się to obłudą i z pewnością nie jest korzystne wychowawczo. Jedynie w uzasadnionych przypadkach, gdy faktycznie człowiek widzi, że wartości, czy sposoby działania w jakich do tej pory funkcjonował są szkodliwe, powinien rozważyć dokonanie przewartościowania. Nie da się wyznaczyć jednego uniwersalnego poglądu na świat wartości, którymi powinni kierować się streetworkerzy, a z którym jednocześnie by się wszyscy zgodzili. Skoro bardzo ważnymi celami w streetworkingu, jest zarówno pomoc w przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu, jak również zapobieganie niepożądanym społecznie zachowaniom, znaczy to tyle, że ogromny wpływ na świat wartości, które przyświecają streetworkerom mają normy i wartości społecznie akceptowane w danym społeczeństwie. Niestety prawda jest taka, że społeczeństwa
  • 23. 19 zwykle są w tej kwestii bardzo podzielone, a wszelkie rozmowy, debaty i inne tego rodzaju dyskusje na temat świata norm i wartości, jakie powinny być społecznie akceptowane, kończą się zwykle nierozwiązanymi sporami, waśniami i kłótniami. Oczywiście te dwa cele zawsze stają w opozycji względem siebie, gdyż z jednej strony piętnujemy złe zachowania, stosując rozmaitego rodzaju sankcje społeczne, z drugiej strony nie chcemy odtrącić przecież człowieka, ze względu na te złe postawy. Jest to chyba jeden z większych konfliktów, które wewnętrznie może przeżywać streetworker. Dodatkową kwestię stanowi to, że każdy streetworker posiada własny indywidualny świat wartości. Ja postuluję za tym, że streetworker powinien pozostać wierny swojemu sumieniu, a ewentualnie powinien być gotowy, aby co jakiś czas zweryfikować słuszność swoich dotychczasowych poglądów. Mówiąc jednak o wartościach w pracy streetworkerów, może lepiej przyjrzeć się celom, które przyświecają tej profesji i powodom doboru pewnych sposobów osiągania tych celów. W ten sposób łatwiej znaleźć jakieś wspólne wskaźniki, na wytyczne, którymi powinny kierować się osoby pracujące metodą streetworkingu. Poniżej wytypowałem kilka uniwersalnych celów, którymi jak sądzę zwykli kierować się streetworkerzy.  Wspieranie i rozwijanie pozytywnych, budujących postaw, zainteresowań i umiejętności społecznych, zarówno u osób indywidualnych, wśród rozmaitych grup społecznych, jak i całych społeczności.  Przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu ludzi.  Przeciwdziałanie destrukcyjnym i niepożądanym społecznie zachowaniom.  Pomaganie ludziom w rozwiązywaniu ich trudności życiowych, a grupą społecznym w rozwiązywaniu negatywnych kwestii społecznych.  Docieranie do środowisk i osób najbardziej potrzebujących wsparcia w powyższych celach, w miejscach w których najczęściej one przebywają. Te pięć głównych celów, nadal niesie ze sobą możliwość wystąpienia konfliktu wartości. Dla przykładu, które to są, te pozytywne i budujące postawy, zainteresowania i umiejętności, a które wprost przeciwnie? Tudzież jak rozumieć problem wykluczenia społecznego zwłaszcza w kontekście zachowań, które powinniśmy uznać za destrukcyjne lub niepożądane społecznie? Kiedy mamy do czynienia z trudnościami życiowymi, czy kwestiami społecznymi, w które powinien angażować się streetworker, a kiedy powinien zostawić je w prywatnej gestii samych
  • 24. 20 zainteresowanych? Czy każda forma docierania do drugiego człowieka jest słuszna i skuteczna, głównie w znaczeniu sposobu przekazywania/narzucania innym pewnych treści? Pozornie by się wydawało, że odpowiedzi na te pytania są oczywiste, niestety rzeczywistość jest bardziej złożona. Celem zapobiegania wykluczeniu społecznemu, jest pomoc w odnalezieniu się człowiekowi w gospodarczym, kulturalnym, społecznym i politycznym aspekcie życia.10 W aspekcie gospodarczym chodzi o to, by każdy człowiek był w stanie, godnie, uczciwie zarobić chociażby na podstawowe utrzymanie, tak swoje, jak również osób, za które jest odpowiedzialny. Gdy zaś nie jest w stanie tego uczynić, ze względu na stan zdrowia lub wiek, to aby miał zapewnione w miarę możliwości godne warunki życia. Tu zwykle w praktyce, chodzi o poprawę wizerunku danej osoby, poszerzenie jej kwalifikacji zawodowych i umiejętności społecznych, pomagających w odnalezieniu się na rynku pracy. Ewentualnie stworzeniu preferencyjnych, przejściowych form wsparcia i przywilejów ekonomicznych, zachęcających pracodawców do zatrudnienia osób zagrożonych wykluczeniem. Pominąwszy aspekt egzystencjalny, sprawa przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, dotyczy także umiejętności i sposobności rozwoju rozmaitych zainteresowań, hobby i innego rodzaju aktywności, zaspakajających potrzebę samorealizacji człowieka. Rozwojem tych sfer zajmował się będzie streetworker w aspekcie kulturalnym przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Gdy mówimy o aspekcie społecznym, chodzi o akceptację społeczeństwa względem danej osoby, grupy, czy społeczności, czyli aby osoba, która pragnie mieć relacje społeczne, nie była przez to społeczeństwo bezpodstawnie odtrącana. Natomiast gdy osoba ma z rozmaitych powodów trudności z nawiązaniem relacji społecznych, by mogła liczyć na wsparcie w procesie tworzenia tych relacji. Nie dotyczy to oczywiście wyrażania przez społeczeństwo dezaprobaty z powodu owych destrukcyjnych lub niepożądanych społecznie zachowań, przy jednoczesnej pomocy w nawiązywaniu pozytywnych relacji społecznych. Zwykle, chodzi o zachowania sprzeczne z prawem, zwłaszcza tym karnym i dotyczącym spraw wykroczeń, jak również zachowaniami destrukcyjnymi, wyniszczającymi zarówno osobę, która przejawia te zachowania, jak również jej otoczenie, bądź dotyczy to zachowań wprost wyrządzających krzywdę innym ludziom. Oczywiście w obrębie tego zagadnienia, 10 Por., R. Szarfenberg, Marginalizacja i wykluczenie społeczne – Wykłady http://www.ekonomiaspoleczna.pl/files/ekonomiaspoleczna.pl/public/Biblioteka/2006.4.pdf (08.01.2014), s. 20
  • 25. 21 każdy streetworker musi rozstrzygnąć te sprawy w ramach własnego sumienia, gdyż zdania dotyczące tego, które zachowania są społecznie destrukcyjne są bardzo podzielone. Przykładem jest rozdawanie prezerwatyw przez niektórych streetworkerów, co inni postrzegają za wspieranie patologii rozwiązłości, której owoce przynoszą daleko dalej idące szkody społeczne, niż tylko te objęte rzekomą redukcją szkód związaną tylko z chorobami wenerycznymi. Natomiast kontynuując sprawę wykluczenia społecznego, mamy tu jeszcze utrudnienia w sferze prawa przysługującego osobom i grupą marginalizowanym. Choć nie jest to stricte sfera, za którą jest odpowiedzialny streetworker, to jednak dziedzina ta może wiązać się z ogromnym sporem wartości niektórych streetworkerów. Dlaczego bowiem osoby sprawiające nieustanny konflikt z prawem, lub leniwe, niechcące uczciwie zarabiać na swoje utrzymanie, lecz żerujące na rozmaitych świadczeniach socjalnych, mają mieć równe prawa jak osoby, które naprawdę starają się pracować lub znaleźć zatrudnienie i nie wchodzą notorycznie w konflikt z prawem? Z kolei prawo, aby było również wychowawczym, powinno więc wspierać i pomagać w odnalezieniu się w strukturach społeczeństwa osobą zagrożonym wykluczeniem społecznym, a z drugiej strony wychowywać i zachęcać do podejmowania właściwych społecznie zachowań. Dylematem streetworkera może tu być problem związany z wyuczoną bezradnością, spowodowaną nieprzemyślanym prawem socjalnym utrwalającym postawy roszczeniowe. Z drugiej zaś strony może to być brak narzędzi prawnych do udzielenia odpowiedniej pomocy ułatwiającej jednak adaptację społeczną osobom marginalizowanym. Należy jeszcze poruszyć kwestię, która bardzo mocno determinuje sposób pracy i pewne wartości streetworkerów. Jest to cel docierania ze wsparciem i pomocą do środowisk i osób, wśród których panujące wartości i normy nie uchodzą za społecznie konstruktywne. Faktem jest, że staramy się szanować wartości panujące w tych środowiskach, ze względu na potrzebę zdobycia zaufania tych osób. Drugim powodem jest szacunek do samego człowieka, niezależnie od tego, co robi i jakie są jego poglądy oraz pragnienie wniesienia czegoś, co uznajemy za dobre dla nich. Ostatecznie jednak pragniemy dokonać pewnej przemian panujących tam norm, zwyczajów i wartości. To ukazuje fakt, że tak naprawdę nie zgadzamy się do końca na normy i wartości, czy zachowania panujące wśród nich. Jednak wiemy, że trudno jest osiągnąć cel takich przemian, otwarcie krytykując postawy tych ludzi. Łatwiej najpierw pokazać własnym przykładem, że można żyć inaczej. W ten sposób można pokazać nową jakość życia i pozytywy z niej płynące. Wprawdzie bardzo trudno jest ukazać
  • 26. 22 ludziom to, że ich kochamy i szanujemy, chociaż nie godzimy się na ich sposób funkcjonowania. Potrzebujemy więc najpierw ukazać właśnie to, że ich szanujemy, jako ludzi, niezależnie od tego co czynią, aby wówczas łatwiej było im nam zaufać i przyjąć ewentualne spostrzeżenia, czy nawet korektę do ich zachowań. Ponadto wtenczas zbliżymy się do nich i możemy zobaczyć, że każda z tych osób, w danym środowisku, ma coś cennego i indywidualnego, co bardzo warto rozwinąć. Jest to ogromny pomost do odnalezienia się przez te osoby, w obrębie szeroko widzianego społeczeństwa oraz zbudowania bardziej konstruktywnych norm i zasad współżycia w społeczeństwie. Warto wspomnieć jeszcze jedno ważne zagadnienie w obrębie wartości. Po pierwsze, nie jesteśmy żadnym wszechwiedzącym guru, mającym prawo do rozporządzania życiem ludzi. Po drugie jest bardzo niedobrze, gdy ktoś ma tylko podejście „pomagacza” w relacji z osobami, z którymi spotyka się w roli streetworkera. Nie jesteśmy z tymi ludźmi tylko dla tego, że możemy im jakoś pomóc, ale przede wszystkim dla tego, że są cennymi osobami. Chodzi o to, aby z jednej strony nie patrzeć na ludzi z góry, by oni nie czuli się też tak traktowani, a z drugiej strony zbyt przedmiotowo pragnąc się spełniać w roli jakiegoś pomagacza. Zdecydowanie mamy być bardziej jak przyjaciele tych osób, ciesząc się z ich sukcesów i wspierając w trudniejszych dla nich momentach. 1.8. Charakterystyka wybranych kierunków pracy streetworkerów. Trudno przytoczyć całokształt rozmaitych kierunków oddziaływań streetworkerów na świecie i omówić je wszystkie. Moim celem nie jest również podanie całokształtu złożoności konkretnych zagadnień, które będę omawiał w tym podrozdziale. Pragnę jedynie, w krótki sposób ogólnie zasygnalizować i wstępnie scharakteryzować, najważniejsze przesłanki i przykładowe formy pracy, przyświecające niektórym z kierunków oddziaływań. Przyznaję, że najłatwiej jest pisać o tym, co już istnieje i funkcjonuje, choć czasem widzimy braki, o których również warto wspomnieć. Podobnie łatwiej pisać o tym, co jest najbardziej nam bliskie i w czym sami funkcjonujemy. Niemniej zachęcam do podejmowania coraz to nowych wyzwań i trafiania do coraz to rozmaitszych grup odbiorców, wychodząc naprzeciw przeróżnym kwestiom społecznym, dotąd niedotykanym przez innych. Dokonałem wyboru konkretnych zagadnień, z jednej strony w oparciu o specyfikę grupy odbiorców, z drugiej próbując ukazać kierunki pracy nie koniecznie nastawione na długotrwałe towarzyszenie w życiu jej odbiorców.
  • 27. 23 1.8.1. Praca z dziećmi ulicy Głównym problemem w zagadnieniu dzieci ulicy, jest fakt, że dotyczy to właśnie dzieci, które w znaczącym stopniu pozostawione są same sobie i wychowywane przez nie zawsze właściwe wzorce i normy panujące na ulicy, czy podwórku, gdzie spędzają większość swojego czasu. Celem pracy z dziećmi ulicy jest zapobieganie rozwijaniu się demoralizacji. Przede wszystkim dotyczy to zagadnień przeciwdziałania przestępczości i innym patologiom wśród nieletnich. Zwłaszcza kradzieżom, rozbojom, chuligaństwu, kultowi przemocy, narkomani i alkoholizmowi, a czasem i prostytucji. Praca ta związana jest z towarzyszeniem tym dzieciom, w czasie spędzanym przez nie na ich podwórku i organizowaniem im czasu wolnego. Poprzez rozmaite zajęcia i wyjścia rozbudowuje się ich doświadczenia społeczne, pokazuje się ciekawe i konstruktywne formy spędzania wolnego czasu, ale również pomaga się w niezaniedbywaniu edukacji. Przede wszystkim zaś, własnym przykładem, daje się wzór pozytywnego funkcjonowania wśród ludzi. Wychodzi się również często, naprzeciw rozmaitym trudnościom życiowym, które mogą przeżywać zarówno one, jak również ich rodzice.11 1.8.2. Praca z osobami bezdomnymi Problem nieposiadania miejsca zamieszkania, nie jest jedynym problemem osób bezdomnych, zwykle jest on konsekwencjom innych problemów, z którymi się oni borykają. Złożoność tego zagadnienia jest więc dość ogromna i wymaga indywidualnego podejścia do każdego bezdomnego. Zwykle streetworkerzy przeczesują podległy im rewir, w poszukiwaniu bezdomnych i nawiązaniu z nimi kontaktu. Głównie dotyczy to tych bezdomnych, którzy nie korzystają ze schronisk przygotowywanych dla nich. Następnie jeśli uda się im zdobyć ich zaufanie, starają się pomóc im w miarę rozeznania, uporać z ich problemami.12 Celem jest często poprawa ich wizerunku i samooceny, pomoc w nabyciu rozmaitych umiejętności społecznych, czy rozwijaniu kwalifikacji zawodowych. Czasem jest to pomoc w nawiązaniu relacji z rodziną, czy realne poszukanie zatrudnienia, albo zachęta do podjęcia leczenia uzależnień, czy innych schorzeń. Najczęściej jednak praca ta polega na zachęcie do skorzystania z oferty ośrodków dla bezdomnych. Ogółem rodzaj zakresu pracy, zależy od indywidualnej sytuacji osoby bezdomnej. 11 Por. M. Bernasiewicz, „Streetworking (praca uliczna) wśród dzieci ulicy jako forma zapobiegania przestępczości nieletnich”, op. cit., s. 377-380. 12 Por. Streetworking, czyli co? http://www.streetworking.org/pl/street (15.02.2014)
  • 28. 24 1.8.3. Praca z seniorami Nie potrzeba wielkich badań, wystarczy obejrzeć się wokół siebie i spojrzeć, bądź to na naszych senioralnych sąsiadów, bądź to na osoby starsze w naszych rodzinach, by dostrzec jak często aktywność społeczna osób starszych jest mocno ograniczona. Bardzo często osoby starsze, utraciły już znaczną część swoich przyjaciół. Nawet jeśli posiadają rodzinę, kontakt ten często jest ograniczony poprzez rozmaite obowiązki życiowe, jakie posiadają krewni i sprowadza się tylko do odwiedzin raz na jakiś czas. Natomiast większość czasu osoby te spędzają samotnie, zwłaszcza gdy już pochowały swojego partnera życiowego. Nawet w najbliższym sąsiedztwie, z roku na rok mają coraz to młodsze otoczenie. Natomiast różnice pokoleniowe sprawiają również ogromny dystans społeczny, z tym młodniejącym w ich perspektywie otoczeniem. Często widać, że aktywność społeczna tych osób ogranicza się do zaspokajania podstawowych potrzeb, typu wizyta u lekarza i zrobienie zakupów. Natomiast są to osoby, które mają ogromny potencjał społeczny, ze względu na ogrom doświadczeń życiowych. Wchodząc do parku w godzinach, w których osoby aktywne zawodowo zwykle pracują, a dzieci i młodzież uczą się lub studiują, można tam z reguły spotkać przeważnie same osoby starsze. Jednak rzadko widać, aby potrafiły one wspólnie ze sobą spędzać ten czas. Często widać, że brak po prostu sił, ze względu na starość i rozmaite dolegliwości zdrowotne oraz brak im motywacji do budowania nowych relacji społecznych. Mając na uwadze również naszą przyszłość, warto jest pomóc dziś wnieść jakieś radosne światło w relacje tych osób, nie wspominając o bogactwie doświadczeń, które mogą one wnieść dla młodszych pokoleń, gdy pomożemy im zniwelować owe różnice międzypokoleniowe. Natomiast pomoc w zorganizowaniu się, jak również przekazywaniu wiedzy o możliwościach wsparcia społecznego na dotykające osoby starsze problemy, jest ogromną przestrzenią pracy, która doskonale może być realizowana przez osoby pracujące metodą streetworkingu. W praktyce warto po prostu porozmawiać z osobami starszymi, o ich perspektywie spoglądania na ich relacje społeczne, marzeniach i oczekiwaniach. Na pewno znajdzie się ogromna przestrzeń działań, w których bez naszego wsparcia nie dadzą sobie same rady.13 13 Szerzej o zagadnieniu streetworkingu wśród osób senioralnych, można przeczytać w artykule M. Łuszczyńskiej, W poszukiwaniu aktywizacji osób starszych – streetworking dla seniorów?, Instytut Rozwoju Służb Społecznych, Praca socjalna 5/2013 s. 92-107
  • 29. 25 1.8.4. Partyworking Partyworking jest formą pracy socjalnej i inną odsłoną streetworkingu, ukierunkowaną przede wszystkim na działania profilaktyczno-edukacyjne. Zwykle ta profilaktyka i edukacja dotyczy spraw związanych z negatywnymi skutkami zażywania wszelkiego rodzaju środków odurzających oraz podejmowania ryzykownych zachowań seksualnych. Tym co głównie różni partyworking od streetworkingu jest miejsce docierania do osób, którym się pomaga. Zgodnie ze swą nazwą, działania te mają miejsca na różnego rodzaju imprezach masowych, w klubach, na koncertach, czy festiwalach. W praktyce, tworzy się zwykle w takim miejscu punkt konsultacyjny, do którego każdy może podejść. Zwykle partyworkerzy nie próbują się narzucać, agitować, starają się również nie krytykować. Po prostu jest to punkt, w którym można porozmawiać i uzyskać informacje dotyczące zagadnień wspomnianych powyżej. Na tego rodzaju imprezach panuje dość luźna atmosfera, a ludzie po prostu są bardzo otwarci na rozmowy i poznawanie nowych osób.14 Na większych festiwalach, gdzie może pojawić się do tego przestrzeń, działania te można wzbogacić o różnego rodzaju dramy i scenki przedstawiające rozmaite sytuacje życiowe. Następnie można zaprosić do wspólnej rozmowy na tematy, które przewijały się w tego rodzaju przedstawieniach. Zwykle jest to praca oparta na pojedynczych spotkaniach, a nie na długotrwałym towarzyszeniu w życiu spotkanych tam osób. Wprawdzie istnieje możliwość stworzenia później grupy wsparcia, dla osób z rozmaitymi problemami, albo pomocy w podjęciu jakiś terapii. Omawiając zagadnienie partyworkingu, mając na uwadze powszechność w praktyce pewnych treści, związanych z zagadnieniem przeciwdziałania ryzykownym zachowaniom seksualnym, które w zasadzie są jednym z dwóch głównych treści w partyworkingu, pozwolę sobie na konieczną dygresję. Powodem tej dygresji jest świadomość, że milczenie jest cichą zgodą na rozpowszechnianie pewnych szkodliwych praktyk, jak również konieczność przedstawienia odmiennego od powszechnie rozpowszechnianego spojrzenia na treści niesione w tej edukacji. Przede wszystkim podstawowym problemem w tej edukacji jest przeświadczenie, że jedynym istotnym zagrożeniem wynikającym z uprawiania ryzykownych zachowań seksualnych jest zarażenie się jakąś chorobą weneryczną oraz postrzeganie ewentualnej ciąży jako czegoś złego, choć jest to naturalna i zdrowa konsekwencja współżycia seksualnego. 14 Por. J. Sztuki, Innowacje w środowiskowych programach profilaktycznych. Partyworking, op. cit., s. 404-407
  • 30. 26 Takie postrzeganie problemu prowadzi do przeświadczenia o konieczności redukcji szkód tylko i wyłącznie wynikających z możliwości zarażenia się tymi chorobami i ewentualnych kosztów ich leczenia. Stawia to zupełnie inne priorytety w owej edukacji aniżeli te, które by funkcjonowały po uwzględnieniu również innych konsekwencji. Jest to niestety wyrazem krótkowzroczności społecznej dotyczącej konsekwencji podejmowania ryzykownych zachowań seksualnych oraz samego postrzegania tego co powinno się nazywać ryzykownym zachowaniem seksualnym. Przede wszystkim ryzykowne nie jest uprawianie seksu bez prezerwatywy, tylko uprawianie go z wieloma partnerami mogącymi przenosić choroby weneryczne, jak również negatywne społecznie są następstwa wspierania lub nawet promowania przez tą edukację rozwiązłego stylu życia seksualnego. Do konsekwencji wspierania i promowania tego stylu życia seksualnego należą między innymi brak umiejętności tworzenia trwałych związków. Brak starania się o naprawę relacji w związkach. Gdy coś nie wychodzi, zamiast naprawiać związek, to przeważnie w dzisiejszych czasach się go zrywa.15 Pokazuje to jak przedmiotowo, a nie podmiotowo traktuje się wówczas tą drugą osobę. Przypomnę, że na wychowanie człowieka do momentu jego usamodzielnienia potrzeba wielu lat, dlatego w instynkcie człowieka powstaje potrzeba tworzenia trwalszych związków rodzinnych. Mamy tu jeszcze brak rozwagi i dojrzałego spojrzenia przy wyborze partnera życiowego. Innymi kryteriami będzie się kierowała osoba wchodząca w przygodny związek, a innymi myśląc o tym związku poważniej. Konsekwencje tego są jak lawina. Rozpadające się małżeństwa, dzieci cierpiące z powodu rozstania rodziców, ale i z powodu walki rodziców o ich względy. Następnie niemal samotne wychowywanie potomstwa, przez któregoś z rodziców, ale i utrudniony kontakt ze swoim dzieckiem dla drugiego rodzica. Na swój sposób dziecko traci troszkę ze wzorców i tego wszystkiego, co zwykle wnosi osoba matki lub ojca. Jeszcze dochodzi konieczność płacenia alimentów i to nie koniecznie przez osobę, która bezpośrednio przyczyniła się do rozpadu rodziny. W przypadku braku możliwości wywiązania się z tego zobowiązania, występuje ryzyko trafienia w błędne koło więziennictwa, za zobowiązania alimentacyjne. Czasem starczy, że ktoś na troszkę dłużej straci pracę, co w scalonej rodzinie dałoby możliwość uzyskania wsparcia z zewnątrz, a nie trefienia do więzienia za zobowiązania alimentacyjne. Gdy zaś znudzą się już zgodne z naturą doznania seksualne, rozjuszone popędy u osób rozwiązłych 15 Por. http://demotywatory.pl/3753921, (13.02.2014)
  • 31. 27 seksualnie, kierują je w poszukiwanie nowych doznań przeciwnych naturze, jak również w skrajnych przypadkach popychają one, te osoby do pedofilii, gwałtów, porwań dla handlu ludźmi, w celu zmuszania do niewolniczego świadczenia usług seksualnych. Negatywnych konsekwencji takiego stylu życia jest oczywiście znacznie więcej, jednak o tych sprawach rzadko się wspomina w ówczesnej profilaktyce przeciw niebezpiecznym zachowaniom seksualnym. Natomiast znacznie większy nacisk w tej edukacji kładzie się na rzekomą skuteczności stosowania prezerwatyw i konieczności ich rozdawania. Prowadzenie owej kampanii reklamowej prezerwatyw i ich rozdawnictwo, tak na prawdę wielokrotnie zwiększa częstotliwość podejmowania ryzykownych zachowań seksualnych. Dlatego nawet jeśli stosowanie prezerwatyw podczas stosunków daje około 80% skuteczności powstrzymania wystąpienia zarażenia się jakąś chorobom weneryczną, to te pozostałe ok 20% szans na zarażenie się tymi chorobami, powinniśmy pomnożyć przez zwiększoną ilość podejmowanych ryzykownych zachowań seksualnych w skutek promowania prezerwatyw.16 Ludzie palą papierosy, spożywają alkohol i mówią wówczas, że przecież muszą na coś kiedyś umrzeć. Jeśli potrafią się powstrzymać od ryzykownych zachowań seksualnych, to rzadko powodem jest lęk przed jakąś chorobą. Boją się raczej konsekwencji podjęcia odpowiedzialności za nowe ludzkie życie. Natomiast dobro dzieci, powodzenie w długoletnim związku i inne takie wartości są prawdziwymi argumentami, dla których ludzie potrafią rezygnować z przejściowych przyjemności. Chociaż w profilaktyce chorób przenoszonych drogą płciową naucza się o trzech głównych zasadach zmniejszających, bądź całkowicie eliminujących ryzyko zakażenia, czyli abstynencji seksualnej, pozostawaniu w stałym wzajemnie wiernym związku oraz praktykowaniu zachowań pozornie zmniejszających ryzyko zakażenia, to jednak główny nacisk stosuje się na tą trzecią najmniej skuteczną zasadę.17 Niestety czyniąc główny nacisk na praktykowanie zachowań pozornie zmniejszających ryzyko zakażenia podczas odbywania stosunków, czyli używanie prezerwatywy, oddziaływania w kierunku drugiej zasady zachęcania do posiadania jednego stałego partnera stają się mało atrakcyjne, przez co dużo mniej skuteczne. Wątpliwym jest również, aby te kilkaset tysięcy złotych zaoszczędzone na leczeniu osób zarażonych chorobami wenerycznymi, potrafiło 16 Por. Study confirms condom use reduces risk of HIV infection by 78%, http://www.news- medical.net/news/20120112/Study-confirms-condom-use-reduces-risk-of-HIV-infection-by- 7825.aspx , oraz http://apps.who.int/rhl/hiv_aids/dwcom/en/index.html; (30.04.2014) 17 Por. Ważne informacje HIV, http://www.pozytywniwteczy.pl/projekty/wolniodnalogow/03_hiv,index.html (30.04.2014)
  • 32. 28 chociaż w połowie zredukować nakłady finansowe związane z redukowaniem daleko dalej idących następstw społecznych, wynikających z naprawdę ryzykownych, czyli rozwiązłych zachowań seksualnych. Ponadto dyskusyjnym jest, czy wspominając o skuteczności prezerwatyw w zapobieganiu zarażeniu się chorobami, koniecznym jest rozdawanie tych prezerwatyw. Może posiadając wiedzę o ryzyku, a nie posiadając środków zaradczych sprawi to, że ludzie rzadziej podejmować będą ryzykowne zachowania seksualne? 1.8.5. Praca bez ustalania z góry grupy odbiorców Podobnie jak w przypadku partyworkingu, jest to forma działania, nastawiona głównie na profilaktykę i edukację społeczną. Zwykle jednak zakres tematyki tych działań jest znacznie szerszy, aniżeli poruszanie zagadnień dotyczących głównie uzależnień i ryzykownych zachowań seksualnych. Nie ma również sprecyzowanego miejsca, w którym tego rodzaju pracę świadczymy. Często również przyświeca tego rodzaju oddziaływaniom, szerzenie idei społeczeństwa obywatelskiego i podejmowania rozmaitych ciekawych inicjatyw społecznych, oraz zachęta do przedsiębiorczości. Zwykle trudno rozwijać tego rodzaju praktykę, ponieważ w większości wymogach stawianych przy oferowanych funduszach, grantach i innego tego rodzaju sposobach finansowania inicjatyw społecznych, potrzeba najpierw jasno sprecyzować, zarówno grupę odbiorców, jak również środki, techniki i działania, które w trakcie projektu będą stosowane. Natomiast w tym przypadku możemy spotkać ludzi w rozmaitym wieku, borykających się z przeróżnymi problemami. Przede wszystkim poszukuje się tego, co cennego pragnie w swoim życiu czynić spotkany człowiek i do czego tak naprawdę ma predyspozycje. Dopiero w oparciu o te przesłanki, podejmuje się działania pomagające rozwiązywać konkretne problemy, bądź rozwijać indywidualne talenty oraz wzmacniać potrzebne do nich umiejętności społeczne. Nie próbujemy narzucić im naszego wyobrażenia, jak powinno wyglądać ich życie. Bo to jest ich życie. My natomiast możemy pomóc im rozwinąć te dziedziny ich zainteresowań, które są konstruktywne społecznie i mogą pomóc im zaistnieć w społeczeństwie. Nie pracuje się na deficytach walcząc ze słabościami, lecz poprzez rozwijanie pozytywnych pasji, odkrytych w nich, wypiera się te destrukcyjne zachowania. Po prostu przestają mieć na nie czas i pomału przestają się nimi wówczas interesować. Nie da się więc na etapie tworzenia projektu przewidzieć zajęcia i działania, które będziemy podejmowali w trakcie realizacji tego rodzaju inicjatyw streetworkerskich. No może poza samym
  • 33. 29 wychodzeniem do ludzi, sposobami w jakie to będziemy robić i faktem, że potem chcemy w jakiś bliżej nieokreślony sposób, zależny od indywidualnych przesłanek, oddziaływać w życiu spotkanych osób. Oczywiście może nam przyjść pomagać seniorom w odnalezieniu nowych towarzyszy życia i pasji, które mogą im umilić ten wiek. Pomaga się bezdomnym w wyjściu z bezdomności. Pomaga się ludziom w wyborze właściwego kierunku dalszego rozwoju. Tutaj dobrze wskazywać na naturalne talenty i predyspozycje. Zamiast bowiem walczyć ze słabościami, w których nigdy nie osiągnie się ogromnych sukcesów, lepiej rozwijać te naturalne talenty, które przychodzą ludziom łatwo. Jest większe prawdopodobieństwo, że osiągną w nich sukces życiowy i wyprą tak te negatywne cechy. Najczęściej jest to praca oparta na pojedynczych spotkaniach z ludźmi. Jednak jest dużo łatwiej, niż w przypadku partyworkingu, utrzymać dalej kontakt ze spotkanymi osobami. Na przykład, gdy zaangażujemy się w pomoc w konkretnych trudnościach z jakimi się one zmagają, lub pomagając rozwinąć jakąś użyteczną społecznie inicjatywę, którą osoby te noszą w sobie. Gdy pojawi się większe grono osób, z którymi pracujemy w obrębie tego samego zagadnienia, może się okazać, że da się już rozpisać projekt, na pracę z konkretną grupą odbiorców i konkretnymi kwestiami społecznymi do rozwiązania.
  • 34. 30 Rozdział II Założenia metodologiczne w badaniach nad wpływem streetworkera i organizacji jego pracy na metodę streetworkingu Zarówno próbując opisać jakąś rzeczywistość, jak również podejmując się działań mających na celu dokonanie zmian społecznych, trudno się obejść bez przeprowadzenia badań społecznych. Nasze wyobrażenia o rzeczywistości bywają bowiem złudne, a dokonanie wnikliwej analizy stanu rzeczywistości, pomaga nam w ustaleniu faktów dotyczących stanu rzeczywistego badanych przez nas zjawisk. Natomiast, aby przeprowadzone badania, były naprawdę w miarę trafnym odzwierciedleniem rzeczywistości, a nie przyjętym tylko na wiarę, zdrowo- rozsądkowym i złudnym jej wyobrażeniem, należy zastosować się do sprawdzonych w metodologii badań zasad i sposobów postępowania.18 Jednocześnie przeprowadzając badania społeczne, musimy się zastanowić najpierw czego one będą się dotyczyć, jak również, czemu i komu mają przede wszystkim służyć. Z reguły poprzez badania, pragniemy odkryć nieznane dotąd obszary naszej niewiedzy. Czasem pragniemy sprawdzić, czy nasze wyobrażenia o rzeczywistości są trafne lub nie. Bywa i tak, że chociaż istnieje już jakaś wiedza odnośnie danego zjawiska, to występuje potrzeba powtórnego jej uwiarygodnienia, tudzież powtórnego zweryfikowania z uwzględnieniem nowych wcześniej nie branych pod uwagę czynników.19 Kiedy indziej wykonujemy badania dla potrzeb praktycznego działania. Powinniśmy bowiem najpierw zweryfikować stan faktyczny rzeczywistości, którą pragniemy zmieniać. Również jeśli potwierdzi się potrzeba dokonania tych zmian, badania mogą pomóc nam sprawdzić nasze realne możliwości na ich przeprowadzenie.20 2.1. Przedmiot i cel badań Niniejsza praca została poświęcona działaniom streetworkerów. Owe działania streetworkerów dotyczą stosowania metod postępowania wychowawczego, dydaktyczno - informacyjnego oraz pomocowego. Początkowo pragnąłem poznać bliżej to zagadnienie wyznaczając działania streetworkingowe jako obszar badań. Natomiast zgodnie z zaleceniem M. Łobockiego, jako cel badań przyjąłbym wówczas próbę 18 Por. M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna wydawnicza Impuls, Wydanie XI, Kraków 2011, s. 15-17 19 Por. Ibidem., s. 23-24 20 Por. J. Sztumski, Wstęp do metod i Technik Badań Społecznych, Wyd. „Śląsk” Sp. zo.o. Wydawnictwo Naukowe, Katowice 1999, s. 72
  • 35. 31 oszacowania/sprawdzenia wielkości wpływu pracy streetworkerów, na zmianę w życiu osób, do których oni tę pracę kierują, oraz czynników jakie muszą być spełnione, aby ta praca była skuteczna.21 Dokonanie ewaluacji długotrwałych efektów działań streetworkerskich jest natomiast stosunkowo trudnym zadaniem i niestety nie do osiągnięcia dla mnie, przede wszystkim ze względów ograniczeń w czasie. Z jednej strony występuje bowiem potrzeba dotarcia do odbiorców pracy streetworkerów, z drugiej zaś strony odroczenia tych badań w czasie, wykonując badania zarówno przed podjęciem działań streetworkerów, w trakcie ich trwania, jak również po dłuższym czasie od momentu ich zakończenia. Nie da się ukryć, że fundamentem dla działań streetworkerskich są sami streetworkerzy. To od nich zależy zarówno jakość pracy, jak i jej treść oraz kierunek w jakim prowadzone są ich przedsięwzięcia. Postanowiłem, jako obszar badań przyjąć motywacje do pracy, świat wartości oraz warunki organizacyjne pracy streetworkerów. Tym samym jako cel główny badania wyznaczyłem następujące zagadnienie: Poznanie wpływu streetworkera i sposobu organizacji jego pracy na metodę streetworkingu. Natomiast jako cele szczegółowe wyznaczyłem następujące zagadnienia: a) Poznanie czynników motywujących i demotywujących streetworkerów do pracy. b) Poznanie wpływu światopoglądu i wartości, którymi się kierują streetworkerzy na jakość i treść ich pracy. c) Poznanie zależności między warunkami organizacyjnymi, a wpływem na jakość pracy i motywację streetworkerów. Praktyczną korzyścią z badań było poszukanie czynników wpływających na motywację i jakość pracy streetworkerów, co stwarza możliwość odnajdywania rozwiązań wspierających działania streetworkerów. 2.2. Problemy i pytania badawcze Podejmując się zadania zbadania rzeczywistości, oprócz określenia przedmiotu badań i jego celu, występuje potrzeba sprecyzowania problemów badawczych. Owe problemy badawcze formułuje się w oparciu o cel badania i są one dopełnieniem, uszczegółowieniem celu badań. Dzięki problemom badawczym poznajemy szczegóły tego, co tak naprawdę zamierzamy zbadać, aby uzyskać odpowiedź na zagadnienie zawarte w celu głównym. Problemy badawcze wyrażamy poprzez sformułowanie pytań 21 Por. M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, op. cit., s. 26
  • 36. 32 badawczych, które są pomocnicze dla rozstrzygnięcia obszaru naszej niewiedzy, wyrażonej w celu badania.22 Poniżej przedstawiam pytania badawcze, którymi posłużyłem się do zdobycia informacji na postawione problemy badawcze. 1) Skąd streetworkerzy biorą swą siłę i motywację do pracy? 2) W jakim stopniu streetworking jest działalnością misyjną? 3) Jaki wpływ na pracę streetworkerów mają warunki organizacyjne, w obrębie których funkcjonują? 2.3. Metoda, technika, narzędzie „Metoda to tyle, co określony, powtarzalny i wyuczony sposób - schemat lub wzór - postępowania, świadomie skierowanego na realizację pewnego celu poprzez dobór środków odpowiednich do celu. Metoda naukowa to pewien określony sposób postępowania zmierzającego świadomie do realizacji pewnego celu czy pewnej kategorii celów poznawczych w nauce.”23 „Techniką nazywać będziemy czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów.”24 Technika jest elementem składowym metody, związanym ze sposobem gromadzenia danych w obrębie danej metody.25 Biorąc pod uwagę sprecyzowane wcześniej problemy badawcze oraz obszary badań, które w znaczącym stopniu dotyczyły osobistych, wewnętrznych przeżyć, przekonań, czy nawet wartości, musiałem wybrać metodę ukierunkowaną na wyciągnięcie relacji słownych poprzez pytania zadawane respondentom. Rozważałem w tym względzie między dwoma metodami zbierania danych. Pierwszą z nich miała być „metoda dialogowa, polegającej na wykorzystaniu swobodnie prowadzonej rozmowy w celach badawczych.”26 Natomiast w metodzie tej nie da się z góry przewidzieć kierunku, w którym może pójść taka rozmowa. Chcąc jednak zebrać w miarę jednolite dane, aby łatwiej uporządkować istotne dla celów badania treści i uzyskać odpowiedzi na nie od wszystkich respondentów, jako podstawową metodę badania wybrałem sondaż. 22 Por. Ibidem., s. 23 23 S. Nowak, Metodologia Badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 19 24 T. Pilch, T. Bauman, za (Kamiński A.1974), Zasady badań pedagogicznych, Wydawnictwo Żak, Warszawa 2001, s. 71 25 Por. R. A. Podgórski, Metodologia badań socjologicznych. Kompendium wiedzy metodologicznej dla studentów, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz – Olsztyn 2007, s. 190 26 Por. M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, op. cit., s. 277
  • 37. 33 „Najogólniej przez metodę sondażu rozumie się metodę badań, której podstawową funkcją jest gromadzenie informacji o interesujących badacza problemach w wyniku relacji słownych osób badanych, nazwanych respondentami. Cechą konstytutywną metody sondażu jest wypytywanie, czy sondowanie opinii. Tak więc częścią składową metody tej są zadawane respondentom pytania.”27 Na podstawie treści problemów badawczych ewidentnie mogłem wyciągnąć wniosek, że pytania w narzędziu badawczym muszą mieć charakter otwarty, tak aby respondenci mogli się swobodnie i wyczerpująco wypowiedzieć. Tym bardziej, gdy zależało mi na uzyskaniu wyników jakościowych. Dla tego jako technikę stosowaną w badaniu wybrałem wywiad. „Wywiad jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Wywiad służy głównie do poznawania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości. Materiał uzyskany drogą wywiadu pozwala ponadto na analizę układów i zależności między zjawiskami. Sprawność wywiadu i wartość uzyskanego materiału zależą od wielu czynników. Najważniejszym jednak warunkiem poprawnego przeprowadzenia wywiadu są właściwie przygotowane dyspozycje. Określa się je zazwyczaj mianem kwestionariusza.”28 Kwestionariusz wywiadu stanowi jednocześnie narzędzie badawcze, w którym zawarte są właściwie przygotowane do przeprowadzenia wywiadu dyspozycje. Narzędzie to zawiera nazwę, cel badań oraz odpowiednio opracowane pytania, które powinny w trafne i rzetelne sposób być podporządkowane celom badania zawartym w problemach badawczych.29 Sporządzony kwestionariusz wywiadu, został umieszczony do wglądu, w aneksie niniejszej pracy. 2.4. Podmiot badań Jako populację generalną w niniejszych badaniach wybrałem zbiorowość osób wykorzystujących metodę streetworkingu kierowaną do osób bezdomnych, czyli wybrałem osoby praktykujące działania wychowawcze, dydaktyczne i pomocowe metodą outreach względem konkretnej grupy odbiorców. Na chwilę obecną jest to jeszcze stosunkowo nieliczna zbiorowość osób, praktykująca tego rodzaju działania na terenie naszego kraju. Nie mniej, jako że metoda ta staje się coraz bardziej 27 Por. Ibidem., s. 247 28 T. Pilch, T. Bauman, Zasady badań pedagogicznych, op. cit., s. 91-92 29 Por. Ibidem., s. 148-149
  • 38. 34 popularna, wystąpiła potrzeba wyodrębnienia próby reprezentacyjnej. Próbując określić komplet cech charakterystycznych, które musiałem uwzględnić do wyłonienia próby reprezentacyjnej stworzyłem następującą ich listę.30  Streetworkerzy wybrani ze względu na świadczenie swej pracę względem konkretnej grup odbiorców jaką są osoby bezdomne lub zagrożone bezdomnością.  Podział ze względu na samopomocowy lub niesamopomocowy charakter świadczonej pracy przez streetworkerów. Gdzie samopomocowy charakter pracy jest oparty na pracy osób, które same borykały się wcześniej z problematyką, względem której obecnie przeciwdziałają. Niesamopomocowy charakter tej pracy dotyczy osób, które osobiście nie doświadczyły bezdomności. Podkreślę jednak w tym miejscu, że obie gruby osób potrafią pracować równie profesjonalnie, dlatego odchodzę w tej pracy od przyjętego w literaturze nazewnictwa.31  Streetworkerzy świadczący swą pracę w oparciu o zatrudnienie lub wolontariat.  Poziom wykształcenia streetworkera i jego specyfika.  Ze względu na wiek i płeć streetworkerów. 2.5. Organizacja badań (Porządek badań) Jak każde inne działanie, również niniejsze badanie przebiegało według pewnego ściśle ustalonego porządku. 2.5.1. Rozpoznanie problemu Pisząc pracę w temacie „Streetworking jako metoda pracy w służbie człowiekowi”, w części teoretycznej przytoczyłem rozmaite informacje zawarte zarówno w literaturze tematu, jak również będące osobistymi refleksjami w odniesieniu do streetworkingu. Naturalną koleją rzeczy było pragnienie weryfikacji w jakim stopniu moje spostrzeżenia pokrywają się ze spojrzeniem innych streetworkerów. Przy okazji uznałem, że badanie osobistych doświadczeń i przemyśleń streetworkerów dotyczących stosowania metody streetworkingu oraz zjawisk mających wpływ na jego formę, treści i jakość, może wnieść coś pozytywnego do rozwoju samej metody. 30 Por. Ibidem., s. 195 31 Por. M. Dębski, A. Michalska, (red.), Podręcznik Streetworkera Bezdomności, Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności, Gdańsk 2012, s. 26
  • 39. 35 2.5.2. Formułowanie problemów badawczych. Kolejnym etapem było uszczegółowienie celu badań oraz sformułowanie problemów badawczych. Pomogło to w określeniu przedmiotu badań i tego co konkretnie zamierzam zbadać. 2.5.3. Wybór metod, technik i projektowanie narzędzia badawczego Gdy już sprecyzowałem problemy badawcze, następnie dokonałem wyboru metod i technik badawczych oraz skonstruowałem narzędzie badawcze, którym w tym przypadku został kwestionariusz wywiadu. 2.5.4. Dobór osób badanych Następnym etapem było odnalezienie i dotarcie do osób, z którymi miałem przeprowadzić badanie. W tym celu najpierw przy okazji określania problemów badawczych musiałem ustalić populację generalną oraz cechy charakterystyczne dla próby reprezentacyjnej. Gdy już ustaliłem odpowiadające kryteria doboru respondentów, rozpocząłem starania w celu nawiązania kontaktu ze streetworkerami. Między innymi na szkoleniach dla streetworkerów, czy poprzez wyszukanie organizacji realizujących działania streetworkingowe. Następnie rozpocząłem nawiązywanie kontaktu drogą mailową, telefoniczną i poprzez polecenia od poznanych streetworkerów. Ostatecznie udało się mi pozyskać jedenastu respondentów, spośród dwóch organizacji działających z zastosowaniem metody streetworkingu, w środowisku osób bezdomnych. 2.5.5. Przeprowadzenie badań Po odnalezieniu osób spełniających kryteria doboru oraz zgadzających się na wzięcie udziału w badaniu, pozostało zaaranżowanie terminu i miejsca spotkania oraz odpowiednich okoliczności sprzyjających przeprowadzeniu wywiadu. W tym celu starałem się ustalić termin i porę najbardziej odpowiadającą respondentom, tak aby mogli udzielić wywiadu bez poczucia presji czasu. Natomiast szukając miejsca starałem się zapewnić możliwie największy komfort, jeśli chodzi o wygodę, anonimowość i brak skrępowania osobami trzecimi, mogącymi zakłócać przebieg badania. Postanowiłem również, że przebieg badania będzie miał charakter rozmowy, którą będę nagrywał, a nie zapisywał odręcznie, czy maszynowo. Miało to na celu zapewnienie swobody zarówno osobom poddawanym badaniu, jak również mnie, jako osobie
  • 40. 36 przeprowadzającej badanie. Natomiast zapis z rozmowy dał możliwość późniejszego szczegółowego przeprowadzenia analizy treści zdobytych w trakcie jej trwania. 2.5.6. Analiza Po zebraniu całego materiału badawczego w celu uporządkowania zebranych danych oraz ułatwienia przeprowadzenia analizy, cały zapis z nagranych wywiadów został spisany, a następnie umieszczony w osobnych dla każdego pytania tabelach. Tworzą one odrębną do tej pracy transkrypcję z przeprowadzonych wywiadów. Przedstawienie każdego pytania rozpoczynałem od nawiązania do pytania. Potem uszczegółowiłem zmienne i wskaźniki, którymi mogłem się posłużyć w dalszej analizie zebranych informacji. Następnie wydobywałem najistotniejsze informacje z każdej odpowiedzi mając na uwadze przyjęte zmienne. Po pogrupowaniu wypowiedzi respondentów rysował się obraz wskazujący na najczęściej i najmniej występujące wskazania. Kolejnym krokiem było przedstawienie tak zebranego materiału, przy zachowaniu możliwie wiernego respondentom słownictwa i stylu wypowiedzi. 2.5.7. Wnioski Po dokonaniu szczegółowej analizy każdego z pytań, pozostało odnieś całe zebrane podsumowanie do pytań badawczych i celów badania. Owe pytania i cele na samym początku rozbiłem na części, tak abym czytając powtórnie podsumowania przypisywał im właściwe odpowiedzi. W ten sposób mogłem osobno zebrać informacje o czynnikach motywujących do pracy streetworkerów, a osobno czynniki demotywujące do pracy. Podobnie było z czynnikami organizacyjnymi wpływającymi na jakość pracy, oraz motywację do pracy, wpływem światopoglądu na treść pracy oraz wpływem na jakość pracy. Tak samo jak w przypadku opracowania poszczególnych pytań i tym razem zredukowałem powtarzające się wypowiedzi, z tą różnicą, że zamiast przytaczać ilościowe wskazania w odpowiedziach, starałem się ułożyć listę tych wypowiedzi wykazując płynące z niej wnioski, które składają się na efekt końcowy badania.
  • 41. 37 Rozdział III Wpływ streetworkera i sposobu organizacji jego pracy na metodę streetworkingu Pragnąc przedstawić wyniki badań w podsumowaniu poszczególnych pytań, na samym początku starałem się wyjść, od uzasadnienia celowości danego pytania oraz podania zmiennych, którymi zamierzałem się kierować przy rozpatrywaniu wniosków do odpowiedzi. Następnie przytoczone zostały opracowane wnioski do pytania z uwzględnieniem bezpośrednich wypowiedzi respondentów. Ogólne zestawienie wniosków i odpowiedzi na postawione problemy badawcze przedłożyłem na końcu niniejszego rozdziału. 3.1. Przedstawienie celu i problemów badawczych Pragnąc dokonać zestawienia wyników przeprowadzonych badań na samym wstępie pozwolę sobie na przypomnienie celu badań i postawionych problemów badawczych. Cel główny badania miał przynieść odpowiedź na pytanie: I. Jaki jest wpływ streetworkera i sposobu organizacji jego pracy na metodę streetworkingu? Natomiast jako cele szczegółowe wyznaczyłem następujące zagadnienia:  Poznanie czynników motywujących i demotywujących streetworkerów do pracy.  Poznanie wpływu światopoglądu i wartości, którymi się kierują streetworkerzy na jakość i treść ich pracy.  Poznanie zależności między warunkami organizacyjnymi, a wpływem na jakość pracy i motywację streetworkerów. Problemy badawcze do tak postawionych celów badania brzmiały następująco: 1) Skąd streetworkerzy biorą swą siłę i motywację do pracy? 2) W jakim stopniu streetworking jest działalnością misyjną? 3) Jaki wpływ na pracę streetworkerów mają warunki organizacyjne, w obrębie których funkcjonują? Mogę więc dodać, że jako obszar badań przyjęte zostały motywacja do pracy, świat wartości oraz warunki organizacyjne pracy streetworkerów.