Trabajos realizados por alumnado y profesorado de Asturiano (bable , lengua originaria de Asturias), en el IES A. Valdés-Salas durante el curso 2011-2012, bajo la dirección de Noemí Martínez Padilla

1. AGUA Y BOSQUE
PROYECTO COMENIUS
Nerea ,Paula, Cristian,
Catalín y Carlos.

2. 1. La imaxen mas perfeuta del mundu.
2. Texu, árbol sagráu.
3. Texu, árbol sagráu.
4. Texu de salas.
5. Texu de salas.
6. El carbayu, árbol real.
7. El carbayu y la Cruz de la Victoria.
8. El carbayu de Valentín, Tinéu.
9. San Salvador de Curniana, una lleenda del bosque.
10. Las Xanas de La Rodriga.
11. El Viso, una ilesia nel monte.
12. Proverbios, citas y refranes.
13. Bibliografía y Webgrafía.
14. Autores.

3.  ¨L'árbol ye la imaxe perfecta
del centru sagráu, de la exa
central; a partir d'un puntu
crez escontra l'infinitu. De la
mesma, la tierra, en puntos
clave, irradia'l so poder.¨
 ¨L'árbol axunta en sí tolos
elementos, l'agua que flúi
poles sos venes y el fueu que
zarra la so materia y que
puede estrayese por
frotamiento. La tierra na que
se-y somorguia y de la cual
nútrese y l'aire al que se dirixe
y alienda.¨
La magia de los árboles, Ignacio
Abella

4.  El texu ye l'árbol sagráu de la mitoloxía
asturiana, representa'l venceyu del
pueblu asturianu cola tierra, cola relixón
antiguo, colos antepasaos.Ye un árbol
qu’atopamos al llau de munches ermites y
cementerios n’Asturies. Pero ye tamién
l'árbol de la escuridá, de la muerte. Con
venenu de texu cubríen les puntes de les
fleches y amás, suicidábense los guerreros
ástures antes de ser derrotaos y cayer na
esclavitú. Asina, na batalla del Monte
Medulio los ástures diéronse muerte cola
espada, el fueu, y el venenu de texu.

5.  Poro, el texu simboliza’l pasu al
Otru Mundu.Angüaño gocia esti
árbol de gran importancia nes
celebraciones del Día los
difuntos, llevase-yos una caña pa
que los guíe na so torna al País
de les Solombres. El venceyu
ente'l texu y el mundu de los
muertos ye reconocíu non yá
n'Asturies, sinón n'otres tierres
céltiques del occidente européu,
como Bretaña o Irlanda, onde
yera costume llantar texos nos
cementerios en llugar de
cipreses, y creíase que los
raigaños de dichos árboles
algamaben la boca de los
muertos soterraos nes sos
tumbes.

6.  El texu de Salas ye un
árbol milenariu, anque la
so datación nun se sabe
con seguridá, atópase nel
cementeriu de la localidá
asturiana de Salas.
Allúgase al llau de la ilesia
parroquial de San Martín
nel conceyu. Como solía
asoceder nestos casos
l'árbol yera veneráu poles
comunidaes antigües cosa
qu'aprovechó la ilesia pa
edificar depués los sos
templos a la vera los texos
de los astures.

7. Les sos dimensiones son de
15,5 metros d'altor, 13
d`envergadura de copa y
daqué más de 6 metros de
perímetru.Esti texu
milenariu ta declaráu pol
Principáu d´Asturies como
Monumentu Natural del
Texu de Salas, el 27 d'abril
de 1995 polo que ta
protexíu ya incluyíu nel
plan de recursos naturales
d'Asturies.

8.  Árbol símbolu de la realeza
n’Asturies. Nes capilles de
Santa Eulalia y de la Santa
Cruz, onde tovieron
enterraos Pelayu y Favila,
respectivamente,
atopamos fueyes de
carbayu grabaes en piedra.
 Yera l’árbol de la xusticia,
antaño xurábase baxo esti
árbol. Ya Plinio,
l’hestoriador romanu
falaba de lo sagráu que
yera esti árbol pa los
druidas, y tamién la planta
que crez nes sos rames, el
muérganu.

9.  Emplegóse madera de carbayu
pa facer la Cruz de la Victoria
de Pelayu, que según la
tradición lexendaria llevábenla
tolos reis asturianos nes
batalles, dende Pelayu, yá que
con esi signu d’amuletu
protector venceríen a tolos
enemigos nes batalles.
 Llueu Alfonsu III, el Magno,
revistióla d’oru. Comprobóse
que la Cruz de la Victoria ye de
carbayu asturianu. Nun foi sólo
un símbolu relixosu sinon
tamién políticu-ideolóxicu.

10.  El carbayu de Valentín en
Tinéu ta situáu a unos metros
de la Capilla de San Pedro de
Valentín.
 Ye un exemplar de 16 metros
d’altor y tien un troncu de 10
metros de diámetru. Ya
apaez citáu según la
Enciclopedia Asturiana, en
documentos anteriores al
descubrimientu d’América.

11.  Fundáu nel añu 1024, cedióse a los
monxes de Cluny en 1122, que
punxeron un cenobiu benedictino.
Enriba la puerta del güertu
alcuéntrase’l relieve d’una osa
amamantando una neña, con dos
cabeces de lleón a los dos llaos. La
lleenda cunta que la infanta
Cristina, fía de Bermudo II de
Asturies y Lleón y la reina
Velasquita, perdióse de bien
pequeña nos montes asturianos y
llogró sobrevivir gracies a que la
amamantó una osa.
 Otra versión diz que yera la fía del
señor de La Doriga, la neña a la
qu’amamantó la osa.
 Lo cierto ye que fundó’l Monasteriu
de Curniana onde se retiró a vivir
cuando quedó viuda.

12. En La Rodriga había tres Xanes que Vivíen nel calce
soterrañu del regueru que mueve la rueda del molín llamáu
de Paxina. Un día apaeciéronse-y a un home y dixéron-y
“toma estos tres bollos y échalos per onde surde l’agua que
mueve’l molín. Nosotres desencantámonos y tu faeraste
ricu”.
Pero’l paisanu foi enantes a casa y la muyer cortó un picu
d’un bollu. Pero cuando vió que salía sangre volvió a ponelu
onde taba.
L’home nun se dio cuenta de nada y tiró los bollos onde-y
mandaren.
Al poco tiempu salieron tres xanes a caballu, mientres dos
marchaben al galope, el caballu de la tercera taba coxu y
nun pudu desencantase. Dende esa sal las mañanas de San
Xuan.

13. D'esta Xana que quedó cunten munches hestories. Una
d'elles ye la del filu, tan corriente en munchos pueblos.
Resulta qu'un domingu, mientres la xente de La Rodriga
taba oyendo misa en Curniana, una muyer que se
quedara en casa vio salir un fermosu filu de seda peles
agües del regueru.
La muyer, maraviada, coyó'l filu y púnxose a faer un
duviellu con él. Pero'l filu nun s'acababa nunca. Por eso,
cuando-y paeció que tenía abondo pa les prendes que
tenía que texer, cortar.

14.  Según la lleenda, la Virxen
apaecióse-y a un pastor y
dixo-y que tenían que facer
un templu nel so nome naquel
llugar. Pero los vecinos
daquella decidieron facelu
más abaxo, en Folguerúa que
taba más cerca.
Los materiales desapaecían
pela nueche y apaecían nel
sitiu que dixera la virxen.
Entós fixeron lo qu’ella quería.
Nun se sabe de xuru la fecha
d’edificación pero lo que ta
datáu ye yá de 1614, sieglu
XVII. Plantáronse carbayos
alredor del templu, amás del
propio bosque que la rodia.

15.  “Losárboles más vieyos dan los
frutos más dulces.”
Proverbio alemán
 “Nunpodemos dexar que los árboles
muerran. Los árboles son pa los
nuesos nietos.”
Mary Lou Cook

16.  Abella, Ignacio,La magia de los árboles,
editorial
 www.educastur.princast.es/asturias/espaci
o/.../
 http://recursostic.educacion.es/bancoimag
enes/web/
 Tolos materiales obtenidos de la rede
internet son con fines educativos.
 Fotografías y soníu propios y de la rede
internet con fines educativos.

17. Catalin Carlos Cristian Nerea Paula