1. ЭТҮГЭН ДЭЭД СУРГУУЛЬ
МАКРО ЭДИЙН ЗАСАГ
Лекц №6
Багш О.Норовсамбуу

2. МАКРО ЭДИЙН ЗАСГИЙН
ОНОЛЫН ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ
 Макро эдийн засаг гэж эдийн засгийг нэгэн
бүхэл гэж үзэж, түүний салбар, зах зээлийг
судалдаг шинжлэх ухааныг хэлнэ. Энэ
Шинжлэх ухаан нь ХХ зууны дундуур үүссэн
гэж үздэг. Макро эдийн засгийн үүсэлд
үндэсний нийт бүтээгдэхүүн, үнийн түвшин
ба ажил эрхлэлт, хэрэглээ, хадгаламж,
хөрөнгө оруулалтын асуудлыг судалж байсан
Жон Мейнард Кейнс /1883-1946/ хувь нэмэр
асар их юм.

3. МАКРО ЭДИЙН ЗАСГИЙН
ОНОЛЫН ҮҮСЭЛ ХӨГЖИЛ
 Гэвч макро эдийн засгын судалгааг
түүнээс өмнө хийж байсан бөгөөд
анхны томъѐолол зүй тогтлыг Франсуа
Кенэ өөрийн алдарт эдийн засгын
хүснэгтэд харуулжээ. XIX зуунд Карл
Марксийн схем, Леон Вальрасийн
ерөгхий тэнцвэрийн томъѐо гарч ирсэн
ба норвегийн эрдэмтэн Рагнар Фриш
энэ сэдвээр судалгааны программ
эхлүүлжээ.

4. МАКРО ЭДИЙН ЗАСГИЙН ОНОЛЫН
ҮНДСЭН ЧИГЛЭЛҮҮД:
 Сонгодог онол
Зах зээл төгс өрсөлдөөнтэй, үнэ туйлын уян
хатан ба эдийн засаг ямагт тэнцвэрийн
байдалд байдаг гэж үздэг. Тиймээс эдийн
засагт төрийн оролцоо маш бага байх ѐстой
гэж үздэг.
 Кейнсийн онол
Зарим зах зээл төгс бус өрсөлдөөнтэй байдаг
ба үнэ ба цалин хөлс нь туйлын уян хатан бус
байдаг. Үүний улмаас эдийн засаг тэнцвэргүй
байдалд орж, эдийн засагт төрийн оролцоо
зайлшгүй шаардлагатай болдог гэж үздэг.

5. МАКРО ЭДИЙН ЗАСГИЙН
ОНОЛЫН ҮНДСЭН АСУУДЛУУД
Эдийн засгийн өсөлт
Эдийн засгийн тогтвортой байдал
Гадаад бодлого

6. МАКРО ЭДИЙН ЗАСГИЙН
БОДЛОГЫН ГОЛ ЗОРИЛГО
 Үйлдвэрлэлийн хэмжээг нэмэгдүүлэх
 Ажил эрхлэлтийн өндөр түвшин, ажил-
гүйдлийн доод түвшинд хүргэх
 Нийт эдийн засгийн тэнцвэрийг хангах
 Үнийн түвшинг тогтвортой байлгах
 Гадаад эдийн засгийн тэнцвэрийг
хангах гэх мэт

7. ЭДГЭЭР ЗОРИЛГУУДАА
ХЭРЭГЖҮҮЛЭХИЙН ТУЛД ДАРААХ
АРГЫГ АШИГЛАНА
Улсын сангийн бодлого
Мөнгөний бодлого
Гадаад эдийн засгийн бодлого гэх мэт

8. МАКРО ЭДИЙН ЗАСАГ ГЭДЭГ НЬ
Эдийн засгийн ангиллыг өргөн утгаар нь
авч үзэж
1. Түүний хөгжлийн зүй тогтол
2. Динамик хандлага
3. Эх үүсвэр
4. Хөдөлгөгч хүч
5. Харилцан үйлчлэлийг
эдийн засгийн нийт системийн
хүрээнд судлахыг хэлнэ.

9. ҮНДЭСНИЙ ТООЦООНЫ
СИСТЕМИЙН ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД
 Эдийн засаг дахь орлого, зарлагын
урсгалыг тодорхойлдог үзүүлэлтүүдийг
үндэсний тооцооны системийн үзүүлэл-
түүд гэнэ. Үүнд:
1. Үндэсний нийт бүтээгдэхүүн
2. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн
3. Дотоодын цэвэр бүтээгдэхүүн
4. Үндэсний орлого
5. Хувийн орлого
6. Үнийн индекс

10. ҮНДЭСНИЙ НИЙТ БҮТЭЭГДЭХҮҮН
 Тухайн улсад харьяалагдах үйлдвэр-
лэлийн нөөцийг ашиглан нэг жилийн
дотор үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээний нийлбэр дүнг үндэсний
нийт бүтээгдэхүүн /ҮНБ/ гэнэ.

11. ДОТООДЫН НИЙТ БҮТЭЭГДЭХҮҮН
 Тухайн улсын хил хязгаар дотор нэг
жилийн хугацаанд үйлдвэрлэсэн бүтээг-
дэхүүн үйлчилгээний нийлбэр дүнг
дотоодын нийт бүтээгдэхүүн /ДНБ/
гэнэ.
 ДНБ=ҮНБ – ГАА + ГӨӨ
 /ГАА-ГӨӨ/ гадаад цэвэр шилжүүлэг
гэнэ

12. ДНБ-ИЙГ ТООЦОХОД
АНХААРАХ ЗҮЙЛС
 Мөнгөн өртгөөр хэмжигдэх
 Давхар тооцоолол орох ѐсгүй
 Үйлдвэрлэлийн бус хэлцлүүдийг хасах
1. Нийгмийн шилжүүлэгдэх төлбөр /тэтгэвэр,
тэтгэмж/
2. Хувийн шилжүүлэгдэх төлбөр
3. Үнэт цаасны 2 дахь зах зээлийн арилжаа
4. Дахин худалдаалалт
 Эцсийн болон завсрын бүтээгдэхүүнийг
тогтоох

13. ЭЦСИЙН БОЛОН ЗАВСРЫН
БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙГ ТОГТООХ
 Эцсийн бүтээгдэхүүн гэдэг нь:
 Өрх гэр, хувь хүмүүсийн хэрэгцээнд шууд
зориулагддаг дахин боловсруулах
шаардлагагүй бүтээгдэхүүн үйлчилгээг
хэлнэ.
 Завсрын бүтээгдэхүүн гэдэг нь:
 Эцсийн хэрэгцээнд зориулагддаггүй дахин
боловсруулалт хийх шаардлагатай
бүтээгдэхүүн үйлчилгээг хэлдэг.

14. ДНБ-ИЙГ ТООЦОХ
Тооцох аргууд
Орлогын арга
Зарлагын арга
Үйлдвэрлэлийн арга

15. ДНБ-ИЙГ ОРЛОГЫН АРГААР
ТООЦОХ
ДНБ=W+R+i+P+Pp+T+d
W– Цалингийн орлого
 R – Түрээсийн орлого
 i – Зээлийн хүүгийн орлого
 P – Корпорацийн ашиг /КАТ+НА+ХА/
 Pp – Өмчиин орлого
T– Шууд бус татварын орлого
 d – Капиталын элэгдэл

16. ДНБ-ИЙГ ЗАРЛАГЫН АРГААР
ТООЦОХ
 ДНБ=C+I+G+Nx
 C – Хувийн хэрэглээний зардал /өрх гэр/
 I – Хөрөнгө оруулалтын зардал /пүүс/
 G – Засгийн газрын зардал
 Nx – Цэвэр экспорт
 Nx=Экспорт /X/ – Импорт /M/
 In=I-d
d – Капиталын элэгдэл

17. ДОТООДЫН ЦЭВЭР
БҮТЭЭГДЭХҮҮН /ДЦБ/
 ДЦБ гэж тухайн жилд үйлдвэрлэсэн
бүтээгдэхүүн үйлчилгээний жилийн
эцсийн цэвэр дүнг хэлдэг.
 ДЦБ=ДНБ –d
= W+R+i+P+Pp+T
= C+In+G+Nx

18. ҮНДЭСНИЙ ОРЛОГО /ҮО/
 Үндэсний орлого гэж бизнесийн үйл
ажиллагаанд оролцож байгаа өрх гэр
хувь хүмүүс болон бизнесийн нэгжүү-
дийн бий болгосон цэвэр орлогын дүнг
хэлдэг.
 ҮО=ДЦБ – Гадаад цэвэр шилжүүлэг

19. ХУВИЙН ОРЛОГО /ХО/
 Хувийн орлого гэдэг нь хувь хүмүүсийн
цэвэр орлогын дүнг хэлдэг
 ХО=ҮО-Нийгмийн даатгалын шимтгэл-
Корпорацийн ашгийн татвар-
Корпорацийн хуваарилагдаагүй ашиг-
Шилжүүлэх төлбөр

20. ҮНИЙН ИНДЕКС
 Үнийн индекс гэдэг нь тодорхой хуга-
цааны үнийн ерөнхий түвшнийг харуул-
сан үзүүлэлт юм.
 Үнийн индексийг тооцох хэлбэрүүд
 Хэрэглээний үнийн индекс
 Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний дефлятор

21. ХЭРЭГЛЭЭНИЙ ҮНИЙН ИНДЕКС
 Хэрэглээний үнийн индекс (CPI) нь
хэрэглэгчийн худалдаж авсан бараа болон
үйлчлүүлсэн үйлчилгээний үнийн ерөнхий
өөрчлөлтийг харуулдаг харьцангуй
үзүүлэлт юм.
 Олон улсын хөдөлмөрийн байгууллагын
1987 оны тогтоолд "ХҮИ-ийн зорилго нь
хүн амаас үйлдвэрлэлийн бус зориулал-
таар хэрэглэсэн бараа, үйлчилгээний
үнийн ерөнхий түвшний цаг хугацааны
өөрчлөлтийг судлах явдал" гэж заасан
байдаг.

22. ХЭРЭГЛЭЭНИЙ ҮНИЙН ИНДЕКС
Тухайн улс өөрсдийн хэрэглээний
сагс үүсгэдэг.
n
P Q T C
СТ P Q
T
 PT Q  ...  PT Q
C C C i i
CPI   C 1 12 2 n n
 i n1

С С P1 Q  PC Q  ...  PC Q
C
12
C
2 n
C
n  P i Qi
C C
i 1
 СТ –Тухайн оны сагсны өртөг
СС – Суурь оны сагсны өртөг

23. ДЕФЛЯТОР
 Дефлятор гэж нэрлэсэн дотоодын нийт
бүтээгэхүүнийг бодит дотоодын нийт
бүтээгдэхүүнд харьцуулсан дүнг хэлдэг.
n
P Q
T T
DEF 
ДНБ N
 i 1
i i
ДНБ R
n
P Q
C
i
T
i
i 1

24. ДЕФЛЯТОР
 ДНБ N - гэдэг нь тухайн жилд үйлдвэр-
лэсэн бүтээгдэхүүн үйлчилгээний
тухайн оны үнээр илэрхийлэгдсэн дүнг
хэлдэг.
 ДНБ -
R
гэдэг нь тухайн жилд
үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн
үйлчилгээний суурь оны үнээр
илэрхийлэгдсэн дүнг хэлдэг