7. Toumai: “Bizi-itxaropena”(Urtaro lehorrean jaioa)
Duela 6-7 milioi urte
Aurkitutako fosil zaharrena
Hominidoen eta primateen arteko eslaboia
(Azken primate eta lehen hominido)
11. Australopithecus Garhi (Garhi=Ezustea)
Duela 2.500.000 milioi urte
Harrizko tresnak erabiltzen lehen espeziea (haragia zatitzeko,
tuetanoa ateratzeko, larrutzeko)
Austrolopithecus Afarensis eta Homo Habilis arteko kate-maila
12. Homo Habilis: (Homo = Gizakia -- Habilis =Trebea)
Duela 1,8 milioi urte
Ezaugarriak:
1. Garezur-kapazitatea australopithecus baino handiagoa
(600 zm3
)
2. Bipedoa, altuera txikikoa (1,6-1,2), dimorfismo sexuala
3. Industria litikoa (Choppers)
4. Lehendabiziko “Homo”
5. Orojalea (Ehiztaria? )
13. Homo Ergaster: (Ergaster = Langile)
Duela 1.800.00-1.500.000 urte
Ergaster izan zen lehen Homo Afrika utzita Europa eta Asian zehar
zabaltzen.
Ezaugarriak:
1. Habilis baino altuagoa eta garezur- kapazitatea handiagoa (800
zm
3
)
2. Ehiztaria eta orojalea
3. Tresneria hobeagoa (Aurpegibikoa)
4. Aurrerapen esanguratsuak giza-antolaketan eta hizkuntza)
14. Homo Erectus : (Erectus = Zutik)
Duela 1.800.000- 1.200.000 urte (azken aztarnak duela 150.000bat urte)
Banaketa: H.Erectus Asian, H.Ergaster Afrikan, H.Antecessor Europan)
Ezaugarriak:
1. Afrikan, Europan eta Asian hedatuta (Azken honetan H.Sapiensekin batera bizi zen)
2. Garezur-kapazitate handia (900-1200 zm
3
) eta altuera 1,50-1,70 m
3. Tresneria: Aurpegibikoa
4. Sua kontrolatzen zuen baina ez zekien sortzen
5. Ehiztari trebea
6. Hizkuntza
15. HomoAntecessor: (Antecessor = Exploratzailea)
Duela 800.000 urte
Habitat: Europa
Ezaugarriak:
1. Garezur-kapazitatea=1200 zm
3
2. Tresneria: choppers
3. Elikadura:Orojalea eta gizajalea
4. Eskuina
5. Txotxa modukoak erabiltzen zituen hortzak garbitzeko
6. Ez zuen sua ezagutzen
16. Homo Heidelbergensis
Duela 500.000 urte
Habitat: Europa,Asia, Afrika
Ezaugarriak:
1. Garezur-kapazitatea 1200 zm3
2. Tresneria Antecessorrena baino espezializatuagoa (Aurpegibikoa)
3. Ehiztaria
4. Sua egiten bazekien
5. Hildakoak lurperatzen zituen
17. Homo Neanderthalis:
Duela 230.000 urte
Duela 28.000 urte desagertu zen (5000 bat urte bitartean
H.Sapiensekin partekatu zuen bizilekua)
Ezaugarriak:
1. Garezur-kapazitatea: 1550 zm3
2. Klanetan bizi zen
3. Sua menderatzen zuen
4. Tresneria: Espezializatua (Musteriense)
5. Ehiztari trebea
6. Klanekide ahulen zaintza
7. Hildakoak lurperatzen zituzten (Ajuarra)
8. Artearen sorrera?
9. Homo Sapiensekin hibridatu?
18. Homo Rodhesiensis
Duela 200.000 urte Afrikan
Homo Sapiens zaharra
Ezaugarriak:
1. Garezur kapazitate handia, 1300 zm3
2. Tresneria: Espezializatua (Musteriense)
3. Ehiztari trebea
4. Kobazuloetan eta etxoletan bizi
5. Hizlaria
19. Homo Sapiens Sapiens:
Duela 150.000 Afrikan (Europan Cromagnon gizakia)
Mundu osoa kolonizatu zuen.
Ezaugarriak:
1. Garezur kapazitate handia (1350 zm3)
2. Mintzoduna
3. Tresneria aberatsa (Aurignactarra,Gravetiarra, Solutrearra, Magdalendarra)
4. Artea (Lascaux,Altamira…)
5. Sinesmenak
6. Giza-antolakuntza
22. BEHE-PALEOLITOS
Iraupena: Industria litika sortu zenetik duela 125.000 urte arte
Gizaki mota:
•Australopithecus Garhi (Afrika)
•Homo Habilis (Afrika)
•Homo Ergaster (Afrika)
•Homo Erectus (Afrika Europa,Asia)
•Homo Antecessor (Europa)
•Homo Heidelbergensis
Habitat:
a) Afrikan:
a) Kanpolibrean
b) Zuhaitz-adarrekin egindako etxolak
b) Europa (Hotza)
a) Haitzuloak (Sua eta arropa hotzaren kontra)
b) Etxolak
Elikadura
a) Belar-jaleak
b) Haratusteljalea
c) Ehiztaria (H.Habilis?, H. Ergaster, H.Erectus)
24. ERDI PALEOLITOS
(125.000-40.000
Gizaki mota: Homo Neanderthalis
Habitat: Europa (Asia: Homo Erectus, Afrikan H.Sapiens arkaicoa)
Klima: Izotzaldiak
Kultura:
Musteriense (Nukleo eta Laskak)
Komunitatearen garrantzia
Pentsamolde sinbolikoa (Sinesmenak, lurperaketak, artea)
Kobazuloak eta etxolak
Ibiltaria
25.
26.
27. GOI-PALEOLITOS
Iraupena: 40.000 – 10.000
Gizaki-mota:
1. H. Sapiens Afrikan sortua
2. Gainerako giza espeziak desagertu ziren
3. Mundu osoa kolonizatu (Izoztzaldiak probestuz)
Industria litikoaren garapena
Artearen agerpena (Altamira, Lascaux,Venusak…)
32. Nekazal-iraultza
Egoera: Azken izoztaldia bukaturik, tenperaturek gora egin zuten.
Klima hotzera egokitutako faunak emigratu behar izan zuen edo
desagertu egin zen hainbat lur eremuetan (Ekialde Hurbila).
Animalien faltak aldaketak ekarri zituen:
a) Abeltzantzaren agerpena
b) Nekazaritzarren agerpena
Ondorioak:
1. Populazioak gora egin zuen
2. Herriak agertu ziren
3. Sedentarizazioa
34. “Giza ekonomia eraldatu zuen lehen iraultzari esker, gizakiak bere
elikadura-horniduraren gaineko kontrola eskuratu zuen. Gizakia zenbait belar,
sustrai eta zuhaixka jangarri ereiten, landatzen eta hobetzen hasi zen. Halaber,
zenbait animalia espezie etxekotzea lortu zuen.
Elikagaiak ekoizten hasteak aukera eman zuen biztanleria hazteko. Hori
lortu aurretik, ahaleginak ahalegin eta magia-konjuruk konjuru, gizakiak ezin zuen
ezer egin elikagaien hornidura handitzeko. Laborantzak aurreko mugak apurtu
zituen. Elikagai gehiago ekoizteko, hazi gehiago erein eta lur gehiago landatu baino
ez zuen egin behar gizakiak.”
V. GORDON CHILDE, Zibilizazioaren hastapenak
NEKAZAL-IRAULTZA (II)
35. BIZIMODUAREN ALDAKETAK
1. Eraikuntza berriak:
1. Biltegiak
2. Ukuiluak
3. Harresiak
4. Txabola iraunkorrak
2. Tresneria berriak:
1. Aitzurrak
2. Igitaiak
3. Errotak (Eskukoak)
3. Teknika berriak harria lantzeko (Harri leundua)
4. Ehungintzaren agerpena
5. Zeramikaren agerpena (Eskuz moldeaturik)
6. Lanaren espezializazioa
37. Metal Aroak
“Harri bitxien bilaketan zebilela, harri horien ezaugarriei erreparatzean,
gizakiak metalak aurkitu zituen. Hasieran, urrea, zilarra, kobrea eta burdina beste
hainbat harri arrunt bezala erabili zituen. Geroago, metal horien xaflagarritasuna
eta fusio-ahalmena aurkitu zituen. Urrea eta zilarra apaingarrietarako eta luxuzko
baxerak eta objektuak egiteko erabili zituen, batez ere. Kobrez, berriz, mota
guztietako tresnak eta armak egin zituen. Metal puruen erreserbak agortzean,
sortutako eskari handia asetzeko, metalak mineraletatik lortu behar izan zituen.
Metalen ekoizpenean zenbait teknika garatu zituen: forja-lana (burdina),
mailukaketa (urrea, zilarra eta kobrea) eta molde-galdaketa (kobrea, eta geroago,
brontzea).”
L. PERICOT eta J. MALUQUER DE MOTES, La humanidad prehistórica. )
38. Aldaketak
•Metalen aurkikuntza (Kuprea, brontzea, burdina…)
•Gurpilaren agerpena:
•Garraioak
•Errota
•Zeramika
•Haize-ohialak (Nabigazioa)
•Goldea
•Ureztatzeko lanak (Kanalak)
ONDORIOAK
1. Hirien agerpena
2. Merkataritzaren garapena
3. Lanbide berrien agerpena
4. Gizartearen zatiketa eta mailaketa
41. MEGALITOS
Megalitoak (grezierazko mega, "handi", eta litos, "harri", hitzetatik) bereziki
Neolitikotik eta Brontze Arora arte harlauza eta beste harri handiekin eginiko monumentuak
dira. Megalitoen kulturak izendatzeko megalitismo terminoa erabiltzen da. Mota askotako
eraikuntzak eta monumentuak biltzen dira megalitoetan, besteak beste:
•trikuharriak edo dolmenak
•tumulu
•harrespilak edo cromlechak
•zutarriak edo menhirrak
Megalitoen helburuei buruzko eztabaida dago: trikuharrien kasuan, garbi dago hileta-
monumentuak zirela eta hildakoak lurperatzeko baliatzen zirela, beste kasu batzuetan, ordea,
ez dago batere garbi zein zen megalitoen funtzioa, zutarri eta harrespilen kasuan esaterako,
eta funtzio astronomikoak, erlijiosoak edo geografikoak adierazi badira hipotesi moduan
