Scenariomapping en igp

Omgeving
15-10-2007 : 15-10-2007
3 hour(s)
R: KO

Slachtoffer
15-10-2007 : 16-10-2007
2 hour(s)
R: MK

In notes velden van master mindmap
Volgens PD-management protocol

Verzamelen gegevens Incident
Uitvoeren PD management
15-10-2007 : 19-10-2007
12 hour(s)
R: ER, YU, XK

buiten 150 mtr

Observaties vastleggen wegen ; A12
15-10-2007 : 19-10-2007
2 hour(s)
R: HV, MK

Scenariomapping en Regelen van de sectie te Rijswijk
15-10-2007 : 19-10-2007
3 hour(s)
R: HV

Informatiegestuurd Politiewerk Gevonden oplossing
Onderzoek naar verdere identiteit slachtoffer
16-10-2007 : 2-11-2007
6 hour(s)
R: OP, KO, ER, YU

Financiële gegevens van het slachtoffer veiligstellen
documenteren, archiveren 15-10-2007 : 22-10-2007
en overdragen aan justitie 4 hour(s)
R: KO, MK
14-12-2007 : 14-12-2007
1 hour(s) sport
R: HK

Theo Derksen
Maken van een mindmap van de diverse bridgeclub
Slachtoffer
(sociale) netwerken uitgaan
actie 1 16-11-2007 : 19-11-2007
Meest waarschijnlijke
Falsificeren 4 hour(s) leraren
actie 2 scenario/oplossing R: HV
actie 3 overlap?
Analyse communicatie (www, post,
actie 1 advertenties in bladen, brieven, )
2e meest waarschijnlijke Team brainstorm 16-11-2007 : 23-11-2007
actie 2 falsificeren
scenario/oplossing 4-12-2007 : 4-12-2007 12 hour(s)
6 hour(s) R: KO, ER
actie 3 R: HK
Check in andere lopende onderzoeken
16-11-2007 : 21-11-2007
Bevindingen en Conclusie mindmaps netwerken 4 hour(s)
R: XK
19-10-2007 : 30-10-2007
3 hour(s)
R: HV

Bevindingen en Conclusie Trajectbewaking Uitwerken en falsificeren
19-10-2007 : 30-10-2007
3 hour(s) Priority 1
R: RJ
beschikbaar stellen Priority 2
Bevindingen en Conclusie Snelheidcamera’s in omgeving Task Priorities Priority 3
16-11-2007 : 21-11-2007
2 hour(s)
Priority 4
R: RJ

Bevindingen en Conclusie Videobewaking van Texaco en BP Priority 5
16-11-2007 : 20-11-2007
2 hour(s)
Task start
R: KP, RJ
Invoeren conclusies in Quarter done
Analyse/Synthes en voorlopige conclusie Getuigenverhoren Task Complete (%)
master mindmap Half done
20-11-2007 : 26-11-2007
1 hour(s) 2 meest aannemelijke Three quarters done
R: KP scenario's
Task done
Analyse/Synthes en voorlopige conclusie PD
27-11-2007 : 3-12-2007
Waarschijnlijk
4 hour(s)
R: HV
Nog neutraal
Bevindingen en Conclusie onderzoek Auto Smileys Onwaarschijnlijk
26-11-2007 : 4-12-2007
1 hour(s) Zeer onwaarschijnlijk
R: HV
Uitgesloten
Bevindingen en Conclusie Communicatie onderzoek
27-10-2007 : 2-11-2007 Yes!
2 hour(s)
R: JD
TGO Bizar master Important

mindmap Arrows Both ways
Horen directe getuigen 15-10-2007 : 7-12-2007
17-11-2007 : 25-11-2007 Reference
7 hour(s)
Scenario 1: Afrekening Legend Postponed
R: KP, WH
22-10-2007 : 26-11-2007
Horen andere getuigen 6 hour(s) Verder
17-11-2007 : 29-11-2007 R: HV
5 hour(s) Ter discussie
R: KP, WH
In de wacht
Buurtonderzoek Flags Geen voortgang andere netwerken?
link naar
16-11-2007 : 21-11-2007
6 hour(s) Vergt veel resources
R: RJ, BP 1ste opzet mogelijke
Scenario’s Zeer voorzichtig verder
Passantenonderzoek Getuigen
Gestopt
16-11-2007 : ___
3 hour(s)
R: RJ, BP
Goed idee

Meldingen meldkamer regio Besluit genomen
16-11-2007 : 17-11-2007 Single Icons Inplannen
3 hour(s)
R: GH, DF Budget
Meldingen meldkamer KLPD
Emergency
16-11-2007 : 17-11-2007
3 hour(s) Oplossing
R: GH, DF
Controles

In kennis stellen van de Analyse / Synthese
korpsleiding Verzamelen
Fill Colors
15-10-2007 : 15-10-2007
1 hour(s) Vastleggen
R: KG Scenario's
In kennis stellen van de OvJ Produceren
15-10-2007 : 15-10-2007
1 hour(s) Regelen / coordineren
R: LD

Alarmeren van personeel Scenario 2. Afpersing
werkzaam voor het TGO 22-10-2007 : 26-11-2007
16-10-2007 : 16-10-2007 6 hour(s)
1 hour(s) R: CV
R: KG
Scenario 3. Potenrammers
Persvoorlichting 22-10-2007 : 26-11-2007
6 hour(s)
16-10-2007 : 16-10-2007 R: KO
1 hour(s)
R: LD Organisatie Scenario 4. Getuige criminele deal
22-10-2007 : 26-11-2007
Inlichten CIE 6 hour(s)
16-10-2007 : 16-10-2007 R: KG
1 hour(s)
R: KG Scenario 5. Zelfdoding
22-10-2007 : 26-11-2007
Briefing 6 hour(s)
16-10-2007 : 16-10-2007 R: ER
1 hour(s)
R: JD, KG

De-briefing In kennis stellen familie
1 hour(s) 15-10-2007 : 16-10-2007
R: KG, LD 1 hour(s)
R: CV, XK
Inrichten Team Horen familie
16-10-2007 : 18-11-2007
12 hour(s)
R: OP, KO, ER, YU

protocollen Doorzoeking in het huis van het slachtoffer
16-10-2007 : 19-10-2007
logboeken PD-management
Onderzoek plaats delict 4 hour(s)
16-10-2007 : 17-11-2007 R: WS, EH, KG
cpdu
18 hour(s)
R: HV
Veiligstellen van PC van het slachtoffer
16-10-2007 : 16-10-2007
2 hour(s)
Familie R: WS
Maken van een mindmap van
Nader onderzoek auto van het slachtoffer Familiestructuur
17-11-2007 : 18-11-2007 16-11-2007 : 21-11-2007
Aanstellen familierechercheur
6 hour(s) Plaats delict uitwerking 3 hour(s)
R: HV 16-10-2007 : 16-10-2007
R: OP
1 hour(s)
R: OP

Opvragen en vastleggen van de Check email communicatie
telefoongegevens Check bestellingen via www
Onderzoeken van PC
Dwarsligger tactiek Check chatrooms, forums
16-10-2007 : 25-10-2007
16-11-2007 : 23-11-2007 1 hour(s)
3 hour(s) R: YU, JD Check Favorites
R: JD

Scenariomapping en
Informatiegestuurd Politiewerk

© Januari 2009
Politieacademie
Lectoraat Criminaliteitsbeheersing en Recherchekunde
Theo Derksen
Project ‘IGP in het onderwijs’
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door
middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder
voorafgaande toestemming van de uitgever.

Scenariomapping en Informatiegestuurd Politiewerk 1

Voorwoord

Het oplossen van moordzaken komt doorgaans neer op zorgvuldige reconstructie van
noodlottige gebeurtenissen in het verleden. Niet zelden hebben betrokkenen er baat
bij om de waarheid te maskeren. Zelfs wanneer het onderzoeksteam er in slaagt om op
basis van empirisch bewijs de meest waarschijnlijke gang van zaken te reconstrueren
kan de verdediging ter zitting nog altijd met een onwaarschijnlijke, maar niet
onmogelijke alternatieve verklaring komen. Wanneer het openbaar ministerie er niet
op is voorbereid zo een alternatieve verklaring te weerleggen, kan de zaak alsnog
uitlopen op vrijspraak. Daarom is het van belang tijdens het strafrechtelijk onderzoek
een onomstreden systematiek te volgen.

De rond hypothesen en scenario’s opgebouwde benadering die in dit boekje
is uiteengezet, biedt een dergelijke systematiek. Het gebruik vergt enige
voorbereidingstijd, waarbij het handig is als de gebruiker bekend is met de Mindmap
techniek. Bij het prioriteren van onderzoekslijnen blijft het gezond verstand van de
recherchemanager natuurlijk een belangrijke rol spelen. Maar de geconstrueerde
Mindmap van hypothesen en scenario’s biedt het onderzoeksteam en beleidsmatige
beslissers een overzichtelijke kaart, waarop marsroute en doelen altijd in beeld blijven.
Ik hoop en verwacht daarom dat generaties studenten aan de Politieacademie deze
lesstof tot zich zullen nemen om die vervolgens ook toe te passen bij waarheidsvinding
in de opsporingspraktijk.

Peter Klerks

Lector Recherchekunde

Dit boek gaat over Scenariomapping en informatie gestuurd politiewerk (IGP). Hierbij is sprake van
hypothesevorming en scenariodenken met behulp van de techniek Mindmapping en geplaatst in de
context van een TGO onderzoek. Dit boek werd geschreven als naslagwerk voor studenten van de Politie-
academie en het is onderdeel van het project “IGP in het politieonderwijs”. Tijdens politieopleidingen
wordt veel aandacht besteed aan het informatie gestuurd politiewerk (IGP). Het werken met hypothese-
vorming en scenariodenken met behulp van de techniek van Mindmapping is een vorm van informatie-
sturing.

2 Scenariomapping en Informatiegestuurd Politiewerk Scenariomapping en Informatiegestuurd Politiewerk 3

Inhoudsopgave

1. Inleiding 7
1.1. De essenties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7
1.2. Meerdere benaderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8
1.3. Combinatie van invalshoeken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8
1.4. Het begrip ‘Hypothese’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8
1.4.1. Ongeval Amercentrale Geertruidenberg op 28 september 2003 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
1.4.2. Twee mannen dood na val van stuw met motorjacht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10
1.4.3. Verkeersdoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11
1.5. Het begrip ‘Scenario’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11
1.6. Mindmapping . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13

2. TGO zaken als kader 17
2.1. Daily Build Up . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
2.2. Hypothesen en scenario’s in de opsporing: reconstructie in plaats van voorspellen. . . .18
2.3. Twee praktijkvoorbeelden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
2.3.1. Moord Louis Sévèke (Nijmegen) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
2.3.2. Gert Nijkamp (Apeldoorn) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20

3. Toelichting op de diverse invalshoeken 21
3.1. Juridisch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21
3.1.1. Vrijspraak voor witwassen Air Holland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21
3.1.2. Vrijspraak brandstichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22
3.1.3. XTC-handel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22
3.1.4. Vrijspraak van dubbele moord/doodslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
3.2. Psychologisch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
3.2.1. Bewuste en onbewuste informatie: 1 : 200.000 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24
3.2.2. Short cuts en specialisten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25
3.2.3. Niets aan de hand; je lijdt niet aan ‘confirmatiebias’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25
3.2.4. Reduceren van tunnelvisie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25
3.2.5. Falsifiëren en verifiëren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26
3.3. Tactische benadering met behulp van informatiesturing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .27
3.3.1. Prioriteiten stellen tussen scenario’s en keuzes onderzoekslijnen . . . . . . . . . . . . . . . . . .28
3.3.2. Strategievorming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29
3.4. Communicatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29
3.5. Vastlegging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30
3.6. Bedrijfsvoering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .30

4. Schiedammer Parkmoord en verhoogde aandacht informatiesturing 33
5. Voorspellende scenario’s: een toekomstscenario 35
5.1. Metafoor van de bergbeklimmer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37


1. Inleiding

Informatie Gestuurd Politiewerk (IGP) door hypothesevorming en scenariodenken bij lijkvinding
met behulp van Mindmapping

“In de bossen bij de grensovergang Hazeldonk stuiten wandelaars op een onbeheerde
auto. Verderop vinden zij het lijk van een man. Het forensisch team constateert dat
het gaat om de bekende profvoetballer Johnny Meerkamp. Zijn schedel is ingeslagen,
zijn knieën verbrijzeld, de rechterarm is gebroken en overal op het lichaam heeft hij
verwondingen”.

Dit is het begin van een instructiefilm1 van de Politieacademie over het gevaar van
tunnelvisie en over het werken met hypothesen en scenario’s in de opsporing.

Hypothesevorming en scenariodenken met behulp van Mindmapping in het kader
van het aantreffen van een stoffelijk overschot wordt in dit boek toegelicht en in de
context van Informatie Gestuurd Politiewerk (IGP) geplaatst.

1.1. De essenties
In essentie gaat het om de volgende benadering in vijf stappen:
1. De hypothesen gaan over WAT er gebeurd kan zijn;
2. De scenario’s gaan over HOE het voorval uit de verschillende hypothesen gebeurd
zou kunnen zijn;
3. Vervolgens is de vraag welke informatie het scenario bevestigt of versterkt;
de verificatie van het scenario (plus-info)
4. Daarop de vraag welke informatie het scenario ontkracht, de falsificatie van het
scenario (min-info)
5. Als laatste blijft de vraag over wat je nog zou willen weten, dus wat nog onderzocht
moet worden.

verifiërende informatie (informatie plus)
falsifiërende informatie (informatie min)
scenario 1
welke informatie nog nodig (vraag)

Hypothese scenario 2

scenario 3

Illustratie 1.1a

Er zijn slechts vier hypothesen denkbaar in geval van lijkvinding:

1. Natuurlijk overlijden
2. Zelfdoding
3. Overlijden ten gevolge van een ongeval
4. Overlijden ten gevolge van een misdrijf

1 Instructiefilm “Breed “ van de houden van de Politieacademie


Hypothesevorming en scenariodenken wordt gekoppeld aan de techniek van Een voor de opsporing eveneens duidelijke en goed te gebruiken uitleg van het
Mindmapping en is sinds het najaar van 2004 onderdeel van de lesstof2 van de begrip ‘hypothese’ is die van McDowell in zijn boek ‘Strategic Intelligence’, namelijk:
Leergang Algemene Recherchekunde van de Politieacademie. “A hypothesis may be thought of as a conclusion or assumption you may reach about
Mindmapping wordt in paragraaf 1.5 nader uitgelegd. Illustratie 1.1a is een voorbeeld anything at all. It doesn’t have to be right; it only has to be realistic and reasonable in
van een Mindmap. terms of being able to be right! In other words, a hypothesis is a plausible explanation.
The hypothesis doesn’t represent the end of your problem solving activity; it is just a
Als je het bovenstaande, in combinatie met paragraaf 1.5, gelezen hebt, is dat in point en route to formulating your final interpretation”.
principe voldoende om de systematiek toe te kunnen passen. Dus je hoeft wat dat
betreft niet verder te lezen. In dit verband gaat het meer om een benaderingswijze, een mindset, dan om een
definitiediscussie over wat het begrip hypothese vanuit de toepassing van methoden
en technieken inhoudt.
1.2. Meerdere benaderingen
Er zijn bij hypothesevorming en scenariodenken andere benaderingen mogelijk zoals Hierboven zijn 4 hypothesemogelijkheden beschreven op het moment dat een
in de context van forensisch technisch onderzoek (Broeders 2003) bij bijvoorbeeld het stoffelijk overschot wordt aangetroffen. Aan de hand van een paar voorbeelden wordt
Nederlands Forensisch Instituut (NFI) in Rijswijk. dit toegelicht.
Deze benadering heeft niet de pretentie allesomvattend te zijn, maar richt zich op het
tactische rechercheproces bij onderzoeken naar de toedracht van het overlijden van
een menselijk slachtoffer. 1.4.1. Ongeval Amercentrale Geertruidenberg op 28 september 2003
In de nacht van zaterdag 27 september op zondag 28 september 2003 verrichten negen
arbeiders groot onderhoud in Eenheid 9 van de Amercentrale in Geertruidenberg.
1.3. Combinatie van invalshoeken Die werkzaamheden vinden plaats vanaf een zestig meter hoge steiger langs de
De combinatie van het werken met hypothesen en scenario’s en Mindmapping levert ketelwanden. Er zijn vijf gritstralers en vier lassers aan het werk. Rond 01.00 uur verlaat
een vorm van synergie op waarbij meerdere invalshoeken gelijktijdig gevolgd kunnen één van de mannen de ketel en kort nadat hij de ketel heeft verlaten stort de steiger
worden. waarop de andere mannen aan het werk zijn volledig in. Er volgt een uitgebreid en
minutieus onderzoek naar de toedracht van dit instorten.
Deze invalshoeken worden afzonderlijk toegelicht; het gaat om:
• Juridische invalshoek Dit instorten van de steiger met acht doden als gevolg kan worden geprojecteerd op
• Psychologische elementen de vier hypothesen. Ze zijn alle vier mogelijk, al zijn er meer en minder waarschijnlijke
• Tactische benadering m.b.v. informatiesturing mogelijkheden.
• Communicatievorm
• Wijze van vastlegging Instorten en overlijden is het gevolg van natuurlijk overlijden
• Aspecten m.b.t. bedrijfsvoering Het kan zijn dat één van de arbeiders getroffen is door een hersenbloeding of
hartaanval, vervolgens van zijn steiger valt en daarbij een cruciaal onderdeel van de
steigerconstructie raakt waardoor de hele steiger instort.
1.4. Het begrip ‘Hypothese’
Er bestaat in de opsporingspraktijk onduidelijkheid over wat nu een ‘hypothese’ is, Instorten en overlijden is het gevolg van zelfdoding
wat een ‘scenario’ en hoe je daar op een effectieve wijze mee om kunt gaan, inclusief De arbeider die het meest hoog stond is al tijden depressief en het leven moe.
een goede vastlegging. Hij besluit van de steiger te springen en tijdens de val raakt hij een belangrijk deel van
Opstellen van een hypothese is onderdeel van wetenschappelijk onderzoek. de constructie. Hierdoor stort de steiger in en overlijden er nog zeven collegae.
Een omschrijving is: ‘een hypothese is een propositie of bewering die als het ware het
sluitstuk van een theorie vormt en die hypothese moet via onderzoek getoetst worden’ Instorten en overlijden is het gevolg van een misdrijf3
(Baarda & De Goede 2005). ‘Het gaat dan om de toetsing van een gefundeerd idee’ De vorige hypothese, maar nu in combinatie met een wraakneming op een collega of
(Baarda, De Goede en Teunissen 2006). meerdere collegae. Iemand springt met die intentie van de steiger, treft daarbij zijn
In de context van de toepassing van deze term ‘hypothese’ bij Teams Grootschalige doelwit, een collega, en neemt en passant ook de steigerconstructie mee met zeven
Opsporing (TGO), wordt aangesloten bij het ‘spraakgebruik’ binnen de opsporing en is aanvullende doden als gevolg. Eveneens is het mogelijk dat de arbeider die net op tijd
voor een pragmatische invulling gekozen. vertrok de instorting met opzet heeft veroorzaakt.
Het gaat om: ‘een op basis van het voorlopige feitenmateriaal beredeneerde
veronderstelling over de feitelijke en nog nader te onderzoeken toedracht of situatie.’
(Blonk 2004).

2 Onderdeel in de kernopgave ‘Beoordelen van recherchestrategieën’ nr 53.3.01 3 Het gaat hier om spraakgebruik. ‘Dood door schuld’ is als misdrijf in het wetboek van strafrecht gekwalificeerd.


Instorten en overlijden is het gevolg van een ongeval 1.4.3. Verkeersdoden
De meest voor de hand liggende en eveneens de uitkomst van het onderzoek. Bij onderzoeken naar verkeersdoden is het werken met hypothesen en scenario’s
De constructie van de steiger vertoonde gebreken en was niet berekend op deze eveneens mogelijk. De volgende hypothesen zijn te onderzoeken.
werkzaamheden; een fataal ontwerp4 .

Uiteraard is de propositie dat het instorten en het daardoor overlijden van acht
arbeiders te wijten is aan een ongeval. Desondanks zal het onderzoek zich ook moeten ongeval door menselijk falen
richten op de andere hypothesen.

ongeval door voertuig
1.4.2. Twee mannen dood na val van stuw met motorjacht
Zondagmiddag 9 januari 2005 stort in Borgharen van zeven meter hoogte een
motorjacht van een stuw omlaag. De boot brak daarbij in stukken. Twee mannen
ongeval door omgevingsfactoren
werden vermist, zes andere opvarenden, twee vrouwen en vier kinderen, wisten
zichzelf met hulp van toegesnelde omstanders in veiligheid te brengen.
Het zoeken richtte zich onder meer op een plek direct achter de stuw waar een
betonnen plateau iets lager in de bodem zit. De zoekers hoopten daar het wrak van
het schip te vinden. Maandag werd op die plek een oliespoor ontdekt. Er werd echter Verkeer opzettelijk, namelijk
vooralsnog geen scheepswrak aangetroffen. zelfdoding/verwonding

De publicaties in de pers berichtten bij deze zaak over een ongeval. Dat zal ook wel de
meest voor de hand liggende verklaring zijn, maar ook hier zijn meerdere hypothesen opzettelijk, namelijk moord cq
mogelijk. Natuurlijk kan het overlijden een gevolg zijn van een ongeval. Wat zijn nog mishandeling
meer denkbare hypothesen?
Het kan gaan om een zelfdoding van één van de mannen, waarbij het zijn intentie was
om zijn familie, maar wellicht ook zijn vrienden of relaties mee te nemen in de dood
(hypothese moord in combinatie met zelfmoord).
Of is het van de stuw afvallen een gevolg van een natuurlijk overlijden van de schipper, 1.5. Het begrip ‘Scenario’
waardoor het schip onbestuurbaar raakte en van de stuw af viel (hypothese natuurlijke De term ‘scenario’ is feitelijk onjuist, maar sluit mooi aan bij dit inmiddels binnen de
dood in combinatie met ongeval)? opsporing ingeburgerde begrip. Synopsis is hier de juiste term, maar om verwarring
Eveneens een aanname kan zijn het feit dat beide echtgenotes hun heren zat waren, te reduceren stellen we het begrip ‘scenario’ gelijk aan de aaneenschakeling van
ze in het vooronder stuurden om zich te bezatten en vervolgens het schip richting de handelingen die zich voor, tijdens en na het misdrijf mogelijk hebben afgespeeld.
stuw koersten, van boord gingen met de dood van de heren als gevolg (hypothese Het is als het ware de film die afgedraaid wordt. Scenariodenken is in zijn algemeen-
overlijden t.g.v. misdrijf). Ook hier zijn er meerdere mogelijkheden, met ongeval5 als heid bedoeld om vooruit te kijken. Scenariostudies zijn vaak toekomststudies.
meest waarschijnlijke hypothese.
In het kader van moord en doodslag gaat het echter om een terugblik.
Een reconstructie van wat zich in het verleden heeft afgespeeld. Belangrijk is wat er
fysiek gebeurde, maar ook wat er zich in het hoofd van de dader afspeelde.
Welk motief had hij/zij, welke stoornis, waarom bijvoorbeeld zoveel overkill?

Binnen deze reconstructieomgeving is er ook plaats voor mogelijke, toekomstgerichte
ontwikkelingen. Een vorm van eventualiteitplanning. Het gaat er dan om antwoorden
te hebben op vragen of situaties die zich mogelijk voor zouden kunnen doen. Dat gaat
dan om bijvoorbeeld wat te doen als de dader ineens een politiebureau binnenloopt
en zich meldt. Hoe omvangrijk moeten de doorzoekingen zijn als een verdachte in
beeld komt? Het opstellen van een verhoorplan, zeker als dat vanaf de start van het
onderzoek gedaan is, is een vorm van toekomstplanning.

4 Blauw-reconstructie van spraakmakende zaken, Amsterdam 2007

5 Ongeval door menselijk falen of grove nalatigheid, als gevolg van technisch defect, etc.


Het is handig om, wanneer een scenario volledig uitgeschreven wordt, daar de 1.6. Mindmapping6
bestanddelen en elementen van de betreffende mogelijke strafbare feiten in op te Voor het verkennen van de verschillende onderzoeksgebieden die voor de analyse
nemen. Dit volledig uitschrijven van een scenario is uiteraard niet aan de orde in de van belang zijn, is de Mindmap-techniek zoals die in de jaren 1970 door Tony Buzan
hectische fase aan het begin van een onderzoek. Wanneer het echter langer gaat is geïntroduceerd bij uitstek geschikt7. De Mindmap-techniek kent drie toepassingen,
duren, dan komt er een moment dat het goed is om het scenario van steekwoorden om die alle voor criminaliteitsanalisten van belang zijn. In de eerste plaats is deze techniek
te vormen naar een lopend verhaal, een ‘script’. zeer geschikt om ideeën (en indicatoren) te genereren en te noteren. Dat komt
goed van pas bij het bedenken van onderzoeksvragen. Hoe dat gaat wordt in deze
Het opstellen van de scenario’s is een creatief proces waarbij het verzamelen van de paragraaf uitgelegd. In de tweede plaats is het een techniek waarmee samenhang in
scenario’s (op hoofdlijnen) voorop staat. Alle deelnemers aan die scenariovorming afzonderlijke onderwerpen kan worden gebracht, wat bij het verwerken van (veel)
moeten dan over de volledige informatie beschikken. Dat kan gaan om details, informatie bijzonder handig is. Ten slotte zijn Mindmaps, vanwege de eigenschap
waaronder daderwetenschap. dat zij samenhang laten zien, een goed hulpmiddel bij het presenteren van
In deze fase is het niet handig om al te discussiëren over de mate van waarschijnlijkheid analyseresultaten.
van bepaalde scenario’s. Eerst inventariseren, dan discussiëren over de haalbaarheid en
prioritering van bepaalde scenario’s. Mindmapping is een manier van noteren die door de wijze waarop dat gebeurt,
stimuleert dat bij elke notitie nog even wordt nagedacht over wat er misschien bij
Een scenario kan in subscenario’s nader uitgewerkt worden wanneer een scenario op hoort, wat dan ook wordt genoteerd enzovoort. Zodoende kom je sneller en op meer
individueel, persoonsniveau beschreven moet worden. onderwerpen dan bij een traditionele manier van noteren kan worden verwacht.
Stel dat het scenario is dat de moord gepleegd is door een (ex)werknemer. Op een papier dat bij voorkeur in de breedte (landscape) wordt beschreven, wordt
Het slachtoffer had een bedrijf met 10 werknemers. Dat kan betekenen dat er na het in het midden een kadertje getekend waarin het onderwerp van de Mindmap wordt
scenario dat de moord gepleegd zou kunnen zijn door een (ex)werknemer er dan tien aangegeven. Bijvoorbeeld ‘cocaïnetransporten vanuit Spanje naar Nederland’, omwille
individuele scenario’s volgen. van ruimtebesparing af te korten tot ‘cocaïnetransporten’. Vanuit dat kadertje
worden lijnen getrokken waarop de onderwerpen zijn genoteerd die op het eerste
In dit verband zijn er nog twee aspecten van belang. gezicht van belang lijken. Dat zijn in ons voorbeeld onder andere de onderwerpen:
Ten eerste: er zijn binnen de verschillende hypothesen standaardscenario’s mogelijk. ‘betrokkenen’, ‘werkwijze’, eigenschappen van het product ‘cocaïne’, ‘financiering’ en
Als er sprake is van de hypothese moord (of het is overduidelijk moord) dan zijn ‘distributie’. Deze onderwerpen kunnen op elk gewenst moment worden aangevuld
scenario’s als het ware in een format te zetten. Dat is het scenario dat de moord door met andere. Het begin van de Mindmap kan er zodoende uitzien zoals in figuur 1.6a is
iemand uit de inner circle is gepleegd. Dit wordt ook ondersteund door statistieken weergegeven.
waaruit naar voren komt dat circa 35% van de levensdelicten in de relatiesfeer van het
slachtoffer gepleegd worden (Nieuwbeerta & Leistra 2007). Eveneens zijn er formats te
maken van de scenario’s ‘persoonsverwisseling’ en ‘actieve levensbeëindiging door een
ander als vorm van zelfmoord.
werkwijze betrokkenen

Ten tweede: bij het beoordelen van de verschillende scenario’s en het uitzetten van
de diverse onderzoekslijnen is het belangrijk uit te gaan van vragen over motief,
gelegenheid en middel (in het Engels: motive, means and opportunity). In hoeverre
heeft iemand een reden om het delict te plegen, in welke mate was die persoon in
de gelegenheid en welke middelen stonden ter beschikking en wie er voordeel kan
Cocaïne transporten financiering
hebben bij de gang van zaken (qui bono)?

distributie cocaïne

Figuur 1.6a - De opbouw van een Mindmap: het begin

6 Deze tekst over mindmapping in 1.5 is ontleend aan het boek ‘Criminaliteitsanalyse verklaard’ van mr. drs. Paul Minnebo en
wordt met zijn toestemming gebruikt.

7 Tony Buzan werd geboren in 1942 in Londen. Hij studeerde psychologie aan de University of British Columbia in Vancouver,
Canada. Hij introduceerde in 1974 de Mind Map en werd daar wereldberoemd mee. Hij heeft veel verschillende boeken
geschreven, waaronder: Use Your Head, Make the Most of Your Mind en The Mind Map Book. Recent (2002) verscheen How to
Mind Map.


Vervolgens wordt elk onderwerp verder uitgewerkt, door ieder afzonderlijk onderwerp De functies van Mindmapping zijn in figuur 1.6c nogmaals samengevat.
op zich weer als uitgangspunt te laten gelden voor verdere vertakkingen.
hiërarchie
Bij ‘werkwijze’ kunnen bijvoorbeeld deelonderwerpen als ‘verpakking’, ‘transport’ en ordening
herkenning

‘communicatie’ worden genoteerd (figuur 1.6b). gemak kleuren
associatie overzicht 1 A4'tje/A3'tje
productiviteit veelheid noteren verbanden

bedenken tijdsbepaling briefing-debriefing
verwerving open
stimulerend creatief
betaling onthouden visualiseren
aanvoer inspirerend

verpakking
doorvoer
presentaties
transport visualiseren
organisatie Mindmap-toepassingen managementrapportages
opslag werkwijze betrokkenen transparant toegankelijk
boeken
logistiek hoofdzaken gericht
studie
samenvattingen
beleidsnota's
communicatie
faciliterend organisatie uiteenrafelen nieuwe wetsartikelen

protectie integratie overzicht brainstormsessie

samenhang communiceren voorbeelden vergaderingen voorbereiden
afzet cocaïne uitnodigend notuleren of actiepunten

voorbereiding tijdsbesparing bouwen sauna
transport
Cocaïne transporten uitvoering boodschappenlijstje vakantieplanning

financiering logistiek trefwoorden flexibiliteit feestje
etc.
voorzieningen
organisatie
distributie herkomst Figuur 1.6c - De functies van Mindmapping
inkomsten
kwaliteit
cocaïne
hoeveelheid Buzan heeft voor het (handmatig) maken van Mindmaps zeven hoofdregels bedacht8.
1. Begin in het midden van het vel papier. Bij voorkeur met een gekleurde afbeelding.
Figuur 1.6b - De opbouw van een Mindmap: het uitwerken van de verschillende vertakkingen Een afbeelding vertelt meer dan duizend woorden en brengt het creatief associëren
op gang. Daarbij worden beelden ook gemakkelijker onthouden.
Elk van de onderwerpen in dit volgende niveau binnen de vertakkingen kan zelf weer 2. Gebruik door de hele Mindmap heen zoveel mogelijk beelden om oog en geheugen
worden onderverdeeld, enzovoort. Bij transport kan aan een onderverdeling in de te helpen.
vertakkingen ‘weg’, ‘rail’, ‘water’ en ‘lucht’ worden gedacht, waarbij ‘weg’ weer kan 3. Schrijf in hoofdletters om het teruglezen te vergemakkelijken.
worden onderverdeeld in ‘vrachtwagens’, ‘bussen’ en ‘auto’s’, om maar wat te noemen. 4. Plaats de gehanteerde trefwoorden op in de Mindmap getekende lijnen die in
De verschillende vertakkingen leiden naar allerlei deelvragen, waarvan de antwoorden vertakkingen onderling zijn verbonden. Dat geeft structuur aan de Mindmap.
uiteindelijk aan de informatie bijdragen die wordt verzameld naar aanleiding van de 5. Ieder takje bevat bij voorkeur slechts één woord, omdat dat meer ruimte geeft en
analysevraag, in ons voorbeeld ‘de aanvoer van cocaïne vanuit Spanje naar Nederland’. flexibiliteit in verdere onderverdelingen. (‘Deur’ in plaats van ‘garagedeur’, opdat
Waarom is deze manier van noteren zo effectief? ‘deur’ vervolgens nog kan worden vertakt in ‘huis-’, ‘schuur-’, ‘keuken-’, ‘tuin-’ en
Allereerst omdat met Mindmapping een overzichtelijk beeld ontstaat van alle relevant ‘garage-’).
geachte onderwerpen. Bij criminaliteitsanalyse zijn dat de onderwerpen waarvan op 6. Gebruik zoveel mogelijk kleuren, om ook hiermee oog en geheugen te helpen.
zijn minst moet worden nagegaan of zij een betekenisvolle of aan de andere kant 7. Maak je bij een Mindmap in het begin niet al te druk om de structuur, maar neem er
vermeldenswaardige relatie hebben met het onderwerp van analyse. direct in op wat je te binnen valt. De gewenste structuur kan er dan later in worden
Anders dan wanneer deze traditioneel onder elkaar zouden worden opgeschreven, aangebracht door onderwerpen eventueel te verplaatsen naar andere vertakkingen, of
biedt de Mindmap de mogelijkheid altijd nog zaken toe te voegen zonder dat daarmee bij nader inzien weer uit de Mindmap te verwijderen. Teveel aandacht voor structuur
het overzicht geweld wordt aangedaan. Een Mindmap is ook nooit ‘af’ in de zin van gaat ten koste van aandacht voor de inhoud en vertraagt daarmee het creatieve proces.
gesloten voor verdere toevoegingen, terwijl traditionele lineaire opsommingen, rijtjes,
al snel – terecht of onterecht – iets van volledigheid uitstralen, waardoor je niet wordt Het is natuurlijk geheel aan de gebruiker om te bepalen in hoeverre hij zich wil houden
uitgenodigd om daaraan te sleutelen. Omdat vanuit een overzicht wordt gewerkt, aan deze regels, maar naarmate er meer van wordt afgeweken, kan de effectiviteit
is het ook niet moeilijk om een nieuw gegeven direct onder de juiste vertakking te verminderen. Huidige computertoepassingen maken het wel heel gemakkelijk om
plaatsen of daarvoor speciaal een eigen vertakking aan te maken. Door hun vorm de structuur pas achteraf in Mindmaps aan te brengen, omdat het met de muis
helpen Mindmaps gedachten te verduidelijken, te ordenen, samen te vatten en ook te verplaatsen van afzonderlijke trefwoorden of hele vertakkingen een fluitje van een
communiceren. cent is. Ook het aanbrengen of veranderen van kleuren en het gebruik van symbolen
en illustraties wordt door moderne MindMapping-programmatuur ondersteund.
Mindmaps helpen visueel ingestelde mensen om de informatie te onthouden die erin is Andere voordelen van het maken van Mindmaps met behulp van de computer zijn dat
weergegeven. Het onthouden van informatie wordt bevorderd als in de Mindmaps met ze moeiteloos in een document kunnen worden geplakt, per e-mail zo nodig de hele
verschillende kleuren wordt gewerkt en er bijvoorbeeld ook tekeningen of figuren in wereld kunnen worden rondgestuurd en eindeloos kunnen worden gereproduceerd.
worden verwerkt.

8 Tony Buzan (1974), Use Your Head. bbc Books. Tony & Barry Buzan (1973), The Mind Map Book. bbc Books.


2. TGO zaken als kader

De gemaakte Mindmap(s) kunnen worden bewaard in het dossier dat betreffende de Als een levensdelict of een ander ernstig delict gemeld of ontdekt wordt, bijvoorbeeld
analyse wordt aangelegd en dat ook al het goedgekeurde analysevoorstel bevat. een ontvoering of verkrachting, dan treedt de TGO-regeling in werking. Een Team
Niet alleen kunnen zij gedurende de hele analyse dienen als referentiemateriaal Grootschalige Opsporing (TGO) wordt gestart en kort na de melding staat er een team
voor de analist zelf. Ook kunnen zij anderen inzicht geven in de wijze waarop het van rechercheurs klaar om het delict te onderzoeken. Deze rechercheurs hebben ieder
onderwerp wordt benaderd. een eigen specialiteit, staan onder leiding van een tactisch leidinggevende en diverse
projectleiders. De factor tijd blijkt in dit soort zaken cruciaal te zijn. Hoe sneller de
Het is eveneens mogelijk om digitaal bestanden, afbeeldingen, filmpjes en hyperlinks opsporing start, des te eerder en des te groter de kans op het oplossen van de zaak.
aan een mindmap te koppelen. Dit betekent dat de Mindmap mede gebruikt kan
worden als opslag van informatie en koppeling naar bestanden of websites. Snelheid heeft drie belangrijke redenen.
De belangrijkste reden om snel ter plaatse te gaan is hulpverlening. Er kan dan
tevens een inschatting gemaakt worden van de benodigde hulpdiensten. Deze taak
gaat vóór de opsporing. De tweede reden om te reageren is dat op de plaats delict
meestal veel informatie gevonden kan worden, in de vorm van sporen en getuigen.
Hoe eerder getuigen, waaronder ook een slachtoffer, gehoord kunnen worden des
te beter de informatie. En hoe sneller technische sporen beoordeeld en veiliggesteld
kunnen worden, hoe beter de resultaten. De derde reden om vlot te reageren is
de mogelijkheid om onmiddellijk op de verkregen informatie te reageren, waarbij
de verdachte spoedig kan worden aangehouden. Onderzoek wijst uit dat daders
doorgaans óf snel óf niet worden opgespoord (De Poot et al. 2004: 33)9 . De Poot et al.
onderzochten een aantal misdrijven en kwamen tot de volgende opsomming (De Poot
et al. 2004: 34, tabel 2.2):

Invloed van snelheid ter plaatse gaan door de politie op identificatie van dader
(in procenten).

Korter dan een half uur Langer dan een half uur
Verdachte aangehouden in 41 4
omgeving plaats delict
Verdachte geïdentificeerd met 20 24
opsporingsonderzoek
Geen verdachte gevonden 39 72

Totaal 100% 100%

Aantallen 376 908

De Poot et al (2004: 50) maken in Rechercheportret een onderverdeling in soorten
zaken. Zij benoemen vier categorieën te weten:

1. Klip-en-klaarzaken
2. Verificatiezaken
3. Opsporingszaken
4. Zoekzaken

TGO zaken vallen over het algemeen onder de noemer ‘Zoekzaken’. Dit zijn zaken
die niet ter kennis van de politie komen in de vorm van een getuigenverklaring over
wat er is voorgevallen. Dit zijn zaken waarin het verhaal over wat er gebeurd kan
zijn in het opsporingsonderzoek achterhaald moet worden. Dit scenario speelt vooral
als er óf geen contact geweest is tussen het slachtoffer en de verdachte, óf dat het
slachtoffer geen verklaring af kan leggen. Bijvoorbeeld in geval van moord, doodslag
of vermissing.

9 Rechercheportret – De Poot, Bokhorst, Van Koppen & Muller, Kluwer 2004.


Scenariomapping en igp

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

Más de Frank Smilda

Más de Frank Smilda (20)

Scenariomapping en igp