Dit addendum bevat extra informatie bij enkele van de slides uit de presentatie ‘Ruimtevaarttoerist in de States’ (http://www.slideshare.net/geertbonte/ruimtevaarttoerist-in-de-states-31545926). – Bezoek aan het Smithsonian National Air and Space Museum (hoofdgebouw in Washington DC en Udvar-Hazy Center in Chantilly, VA), het Kennedy Space Center (Cape Canaveral, FL), twee bestemmingen die ongetwijfeld op het verlanglijstje van heel wat ruimtevaartfanaten staan. Tot slot gaan we ook nog even naar Mission: Space (Epcot, Walt Disney World, Orlando, FL).

1. Ruimtevaarttoerist
in de States
Addendum
Geert Bonte

2. Dit addendum bevat extra informatie bij enkele van de slides uit de presentatie Ruimte­
vaarttoerist in de States.
© 2014 Geert Bonte
Op dit werk is een Creative Commons-licentie (CC BY-NC-ND 3.0) van toepassing. Je mag dit werk doorsturen
naar anderen, maar er geen veranderingen in aanbrengen en het niet commercieel exploiteren.

3. National Air and Space Museum
Slide 6 – Smithsonian Institution
De National Mall is een uitgestrekt parkgebied in Washington, tussen het Capitool en het
imposante Lincoln Memorial.
De musea van het Smithsonian Institution waren in oktober 2013 een tijdje gesloten ten
gevolge van de government shutdown (de begrotingscrisis in de Verenigde Staten, waar­
bij alle niet-essentiële instellingen van de federale overheid moesten sluiten).
Slide 8 – National Air and Space Museum
Sommige stukken van de collectie (enkele vliegers) gaan terug tot 1876, toen in Phila­
delphia de Centennial Exposition gehouden werd ter gelegenheid van de 100e verjaar­
dag van de Verenigde Staten.
Slide 12 – NASM hoofdgebouw
Deze foto komt uit het archief van het museum. Op de foto zijn o.a. president Gerald Ford
en astronaut Michael Collins te zien, de eerste directeur van het nieuwe museum. Heel
speciaal is dat het lintje niet werd doorgeknipt door een van de hoogwaardigheidsbekle­
ders, maar door een robotarm, identiek aan de robotarm van de Viking-Marslanders. De
arm werd in werking gesteld door een signaal afkomstig van Viking 1, die op dat mo­
ment onderweg was naar Mars.
Slide 16 – Ad Astra
‘Ad astra’ is Latijn voor ‘naar de sterren’.
Slide 17 – The Space Mural – A Cosmic View
Deze muurschildering van Robert McCall was mijn eerste kennismaking met het Nation­
al Air and Space Museum. Als kind las ik er een artikel over, als ik me goed herinner in
het ondertussen ter ziele gegane stripblad Robbedoes. Het schilderij laat een astronaut
op de maan zien, die de toeschouwer recht aankijkt, Amerikaanse vlag in de hand; links
van hem wordt het ontstaan van het universum uitgebeeld, rechts van hem zien we in de
verte de maanlander, een maanauto en een tweede astronaut; de rest van het schilderij
wordt gevuld met sterren, nevels, planeten en sterrenstelsels.
Ruimtevaarttoerist in de States
3 / 11

4. Slide 19 – COSTAR
Bij de laatste HST Servicing Mission (HST-SM4) werd de COSTAR terug naar de Aarde ge­
bracht. De HST had COSTAR niet meer nodig omdat latere instrumenten uitgerust wer­
den met hun eigen corrigerende optica. COSTAR had tot dan toe de plaats ingenomen die
eigenlijk bedoeld was voor andere instrumenten, en werd vervangen door COS (Cosmic
Origins Spectrograph).
Slide 20 – HST backup mirror
Een aantal ruimtetuigen die hier staan zijn zogenaamde backups: toestellen die nooit in
de ruimte hebben gevlogen, maar die vervaardigd werden als reserve, voor het geval er
iets mis zou gaan met het primaire toestel.
Slide 22 – Friendship 7
Dit is de Mercury-capsule waarmee John Glenn op 20 februari 1962 de eerste Amerikaan
in een baan om de aarde werd. Glenn was de eerste Amerikaan in een baan om de aarde
maar niet de eerste Amerikaan in de ruimte: dat was Alan Shepard in mei 1961. Shepard
was ook de enige Mercury-astronaut die later op de maan zou wandelen. De ‘7’ van
Friendship 7 is niet het nummer van de missie, zoals je misschien verkeerdelijk zou kun­
nen denken: alle Mercury-capsules hadden immers een naam met een 7 aan het einde –
de Mercury-capsule van Alan Shepard was de Freedom 7 – de 7 slaat op de 7 astronauten
van het Mercury-programma, die gezamenlijk gekend waren onder de naam ‘Mercury
Seven’: Alan Shepard, Gus Grissom, John Glenn, Scott Carpenter, Wally Schirra, Gordon
Cooper en Deke Slayton. Hun verhaal is gedramatiseerd in de speelfilm The Right Stuff
uit 1983, gebaseerd op het gelijknamige boek van Tom Wolfe.
Slide 35 – Skylab 4 CM
De eerste, onbemande Skylab-missie, waarbij het ruimtestation in een baan om de aarde
gebracht werd, was Skylab 1; de drie bemande missies naar het ruimtestation waren
Skylab 2, 3 en 4. Door een communicatiefout over de nummering van de missies stond
op de emblemen van die drie laatste missies echter ‘Skylab I’, ‘Skylab II’ en ‘Skylab III’,
waardoor er enige verwarring mogelijk is.
Slide 38 – Surveyor
De astronauten van Apollo 12 hebben de Surveyor 3 bezocht en hebben de camera van
het toestel mee teruggenomen naar de Aarde. Later werden op deze camera bacteriën
aangetroffen waarvan men lange tijd heeft vermoed dat ze de ruimtereis en de blootstel­
ling aan het vacuüm op de maan hadden overleefd, maar in 2011 is duidelijk geworden
dat deze bacteriën na de terugkeer op Aarde op het toestel zijn gekomen door gebrekki­
ge cleanroometiquette en dus nooit op de Maan zijn geweest.
Ruimtevaarttoerist in de States
4 / 11

5. Slide 41 – Glamorous Glennis
Ook het verhaal van Chuck Yeager en de Bell X-1 is te zien in The Right Stuff.
Slide 50 – USS Enterprise (Star Trek)
Dit is het originele model van het fictieve ruimteschip uit Star Trek, de tv-serie die voor
het eerst op de Amerikaanse tv te zien was in 1966 en die tal van ingenieurs en astro­
nauten geïnspireerd heeft tot een carrière in de ruimtevaart. Dit 11 feet (3,35 m) grote
model werd ontworpen door Matt Jefferies en werd in 1974 door Paramount Studios ge­
schonken aan de National Collection. Dit model staat een beetje verstopt, op de beneden­
verdieping van de shop van het museum. De eerste spaceshuttle-orbiter (die nooit in de
ruimte heeft gevlogen maar enkel gebruikt is voor testdoeleinden) werd Enterprise ge­
noemd, naar het gelijknamige ruimteschip uit de sciencefiction-tv-serie Star Trek, na een
briefschrijfcampagne van de fans.
Slide 52 – Einstein Planetarium
Hier zijn een aantal fulldome-planetariumvoorstellingen te zien. Tijdens mijn bezoek
merk ik dat hier de voorstelling Undiscovered Worlds op het programma staat (waarvan
in Cozmix een Nederlandstalige versie vertoond wordt onder de naam Zoeken naar on­
bekende Planeten); die heb ik al gezien en ik kies dus voor een andere voorstelling: Jour­
ney to the Stars, narrated by Whoopi Goldberg.
Slide 57 – Lockheed Martin IMAX Theater
Hier zijn doorlopend IMAX-films te zien, waarvan enkele in 3D – ik heb er Space Junk 3D
gezien, een documentaire die het probleem van het ruimtepuin onder de aandacht
brengt, en To Fly!, een ode aan de geschiedenis van de luchtvaart, van de 19e-eeuwse bal­
lonvaart tot de 20e-eeuwse bemande ruimtevaart; de film werd speciaal voor het NASM
gemaakt maar kende ook een wereldwijd succes in bioscopen.
Slide 61 – Steven F. Udvar-Hazy Center
Dit tweede gebouw van het National Air and Space Museum bevindt zich op zo’n 50 km
rijden van het hoofdgebouw aan de National Mall. De Hongaarse naam István wordt in
het Engels vertaald als Steven. De opening van het Udvar-Hazy Center in 2003 liet toe om
de grotere toestellen uit de collectie, waar in het hoofdgebouw geen plaats voor was, nu
ook voor het publiek toegankelijk te maken.
Ruimtevaarttoerist in de States
5 / 11

6. John F. Kennedy Space Center
Slide 97 – KSC Visitor Complex
Een tip: als je van plan bent om twee dagen of meer in het Kennedy Space Center door te
brengen, dan koop je net als ik beter meteen een jaarpas. Een jaarpas is immers goedko ­
per dan twee dagtickets en bovendien krijg je met een jaarpas nog andere voordelen, zo­
als gratis parking, korting op eten en drinken en in de shops, en korting op extra toe­
gangstickets die je voor andere bezoekers koopt – en zo’n jaarpasje met je foto erop is
natuurlijk ook nog een mooi souvenir.
Slide 98 – KSC Visitor Complex
Vroeger stond hier ook een mock-up van een spaceshuttle, waar je doorheen kon lopen
om een blik in de cockpit en in het laadruim te werpen, maar deze nep-shuttle (de Explo­
rer) heeft plaats moeten maken voor een nieuwe attractie, de Shuttle Launch Experience.
Bovendien is in het KCS sedert midden 2012 een echte spaceshuttle te zien: de Atlantis.
Tijdens mijn bezoek was de Atlantis nog niet toegankelijk, maar gelukkig had ik enkele
dagen eerder al een andere shuttle gezien: de Discovery bij de luchthaven van Washing­
ton.
Slide 99 – KSC Visitor Complex
Het Visitor Complex bevat een aantal tentoonstellingen en attracties en heeft 2 IMAXtheaters waar doorlopend documentaires over ruimtevaart vertoond worden, waarvan
enkele in 3D. Alle IMAX-voorstellingen zijn hier inbegrepen in de toegangsprijs. Hier ben
ik Space Station 3D gaan bekijken, een 3D-film over het leven aan boord van het Interna­
tional Space Station (ISS). De combinatie van IMAX (dat gebruik maakt van een projec­
tiescherm dat zo groot is dat het bijna je hele gezichtsveld vult) en 3D (waardoor je diep ­
te ziet), levert een bijzonder waarheidsgetrouwe ervaring op, en het lijkt alsof we echt
door het ruimtestation vliegen. Tijdens een vorig bezoek heb ik hier ook Magnificent De­
solation: Walking On The Moon 3D gezien, een IMAX-film van Tom Hanks, een mix van
historisch beeldmateriaal en in de studio opgenomen 3D-scènes (jawel: dezelfde Tom
Hanks die in de verfilming van Apollo 13 de rol van gezagvoerder Jim Lovell speelde).
Slide 100 – Rocket Garden
De Rocket Garden is een openluchttentoonstelling van raketten, capsules en raketmoto­
ren. De capsules zijn mock-ups (nep). In de Apollo-capsule kun je net als de astronauten
op je rug gaan liggen, en doen alsof je de knopjes bedient. In de Rocket Garden vind je
rechtopstaand: Mercury-Redstone, Mercury-Atlas, Titan II (bemande lanceringen) en
Juno I, Juno II, Thor-Delta en Atlas-Agena (onbemande lanceringen); liggend: Saturn IB.
De Saturn IB is het kleinere broertje van de Saturn V (de maanraket) en werd gebruikt
Ruimtevaarttoerist in de States
6 / 11

7. om Apollo CMS-combo’s in een baan om de aarde te brengen voor Apollo- en Skylab-mis­
sies en voor het Apollo-Soyuz Test Project (ASTP). Een Saturn V ligt hier niet – die ligt in
het Apollo/Saturn V Center, waar je vanaf het Visitor Complex met een bus naartoe ge­
bracht wordt. Hier bevinden zich ook mock-ups van Mercury-, Gemini- en Apollo-capsu­
les, alsook de loopbrug die de lanceertoren verbond met de Apollo-capsule, zodat je
eventjes kunt ervaren hoe het voelt voor een astronaut wanneer hij de laatste meters
naar zijn ruimteschip aflegt.
Slide 103 – Astronaut Encounter
Astronaut Encounter biedt iedere bezoeker de gelegenheid tot een ontmoeting met de
‘astronaut of the day’. De astronaut in kwestie houdt een praatje of geeft een presentatie
waarbij hij of zij vertelt over zijn of haar eigen ruimtemissies, en het publiek kan vragen
stellen. Vaak is er ook de gelegenheid om een kort praatje met de astronaut te maken of
samen met de astronaut op de foto te gaan. Zo ontmoette ik hier tijdens mijn recente be­
zoek Skylab-astronaut Edward Gibson, wiens Skylab 4-commandomodule ik enkele da­
gen eerder in het National Air and Space Museum in Washington had gezien. Tijdens eer­
dere bezoeken had ik het genoegen nog andere astronauten te ontmoeten: Guy Gardner
(twee shuttlemissies), Jon McBride (één shuttlemissie), en last but not least John Young
(een zeer ervaren astronaut: Gemini 3, Gemini 10, Apollo 10, Apollo 16 en twee shuttle­
missies) en Bob Crippen (vier shuttlemissies) – die laatste twee astronauten vormden
samen de voltallige bemanning van de allereerste spaceshuttlevlucht, STS-1, die gelan­
ceerd werd op 12 april 1981 (toevallig de 20e verjaardag van de vlucht van de eerste
mens in de ruimte, Joeri Gagarin). Young en Crippen ontmoette ik tijdens mijn bezoek in
2006, dat samenviel met de 25e verjaardag van die eerste shuttlevlucht.
Ik heb momenteel al acht astronauten in levenden lijve kunnen ontmoeten: behalve de
vijf reeds genoemde astronauten, heb ik ook nog onze twee Belgische astronauten ont­
moet, Dirk Frimout en Frank De Winne (tijdens hun lezingen die ze overal te lande gege­
ven hebben), en Rick Searfoss (op een sciencefictionconventie in Duitsland). Telkens
wanneer een gelegenheid zich voordoet, wil ik dat lijstje natuurlijk graag verder blijven
aanvullen.
Slide 105 – Lunch with an Astronaut
Het is ook mogelijk om een lunch of diner te boeken met de astronauten – verwacht niet
dat je dan naast hen aan tafel zit; deze maaltijden, in buffetvorm, worden door tientallen
mensen bijgewoond en tijdens het eten vertelt de astronaut ongeveer hetzelfde als wat je
tijdens Astronaut Encounter te horen krijgt. In 2006 was ik aanwezig op de STS-1 25th
Anniversary Lunch, een speciaal gebeuren ter gelegenheid van de 25e verjaardag van de
eerste shuttle-lancering. Om zeker te zijn van een plaats, had ik al van tevoren geboekt
via het internet. Bij deze lunch waren zo’n 300 gasten aanwezig, en de eregasten waren
STS-1-astronauten Bob Crippen en John Young.
Ruimtevaarttoerist in de States
7 / 11

8. Slide 106 – Shuttle Launch Experience
Dit doet misschien eerst wat aan een pretparkattractie denken, maar is het niet! Het is
een bijzonder realistische simulatie van een shuttlelancering. In een inleidende video
wordt het verloop van de lancering uitgelegd door niemand minder dan Charlie Bolden,
directeur van de NASA. Bolden weet waarover hij praat, want hij heeft zelf vier ruimte­
missies met de shuttle gemaakt, tweemaal als piloot en tweemaal als gezagvoerder. In de
video getuigen enkele shuttleastronauten dat dit een bijzonder realistische simulatie is.
Tijdens de lancering kunnen we op een groot scherm alle stappen volgen, netjes en met
de nodige humor toegelicht door Charlie Bolden. We zitten stevig vastgegespt in onze
stoelen, en bij de lancering kantelt de simulator verticaal, zodat we op onze rug liggen en
het voelt alsof we in onze stoel gedrukt worden. Wanneer de hoofdmotoren aangezet
worden, de solid rocket boosters (SRB’s) ontbranden en het hele gevaarte zich langzaam
van de grond verheft, worden we hevig door elkaar geschud. Even later worden de SRB’s
afgeworpen en houdt het gedaver op. Wanneer daarna ook de hoofdmotoren stilgelegd
worden en de grote brandstoftank afgeworpen wordt, is de simulator ongemerkt in de
andere richting gekanteld, zodat we nu de indruk krijgen dat we gewichtloos uit onze
stoelen willen wegvliegen. Gelukkig houden onze veiligheidsgordels ons tegen. Inder­
daad: dit is een erg realistische simulatie, en ik ben bijzonder blij dat we dit hier konden
ervaren.
Slide 113 – Spaceshuttle Atlantis
Deze shuttle is sedert kort te zien in het Kennedy Space Center Visitor Complex. Er werd
een groot, nieuw gebouw voor opgetrokken. In tegenstelling tot de shuttle in Washing­
ton, die gewoon met al zijn wielen op de grond staat met gesloten laaddeuren, staat de
Atlantis hier schuin opgesteld en met geopende laaddeuren, zodat je ook een blik in het
laadruim kunt werpen. Tijdens mijn bezoek was de Atlantis nog niet toegankelijk – bij­
gaande foto’s zijn dus niet van mij –, maar het spreekt vanzelf dat ik in de toekomst nog
een bezoekje aan het KSC zal plannen om de Atlantis met eigen ogen te kunnen aan­
schouwen. De Atlantis is het toestel waarmee onze enige Belgische shuttle-astronaut,
Dirk Frimout, zijn ruimtereis maakte in het voorjaar van 1992.
Slide 119 – Apollo/Saturn V Center
Het Apollo/Saturn V Center is een groot gebouw waar een Saturn V-raket tentoongesteld
ligt. Vroeger lag deze raket in open lucht op een terrein in de buurt van het VAB maar
had daar te veel te lijden van de weersomstandigheden. De raket werd later gerestau­
reerd en overgebracht naar het Apollo/Saturn V Center. Voor ze de raket te zien krijgen,
komen de bezoekers binnen in een grote ontvangstruimte waar ze eerst een audiovisue­
le voorstelling te zien krijgen die de geschiedenis van het Apollo-programma schetst.
Daarna kom je terecht in het Firing Room Theater: een recreatie van het controlecen­
trum. De consoles zijn de echte toestellen die bij de maanmissies gebruikt werden. Hier
wordt de lancering van Apollo 8 opnieuw geënsceneerd. Daarna kom je in een grote hal,
waar de raket ligt, opgedeeld in de afzonderlijke trappen en geflankeerd door uitvergro­
te versies van de mission patches van de Apollo-missies.
Ruimtevaarttoerist in de States
8 / 11

9. In het Apollo/Saturn V Center is meer te zien dan alleen maar de maanraket: een astro­
van (autobusje waarmee de astronauten naar het lanceerplatform gebracht werden), als­
ook heel wat andere items uit het Apollo-tijdperk. Er ligt ook een stuk maansteen dat
door de bezoekers aangeraakt kan worden. Ik kan dus niet zonder enige trots zeggen dat
ik de maan aangeraakt heb. Ook de Kitty Hawk is hier te zien: de commandomodule van
Apollo 14. Aan het andere eind van de hal bevindt zich het Lunar Theater. Hier wordt de
eerste maanlanding (Apollo 11) geënsceneerd. Er is uiteraard ook een souvenir-shop
(The Right Stuff) en je kunt er iets eten of drinken in het Moon Rock Cafe.
Slide 128 – Vehicle Assembly Building (VAB)
Het VAB is een van de grootste gebouwen ter wereld: 160 m hoog, 218 m lang, 158 m
breed. Het werd in de jaren ’60 gebouwd om de maanraketten in elkaar te zetten en
werd later gebruikt om de spaceshuttles te assembleren. Het wordt ook gebruikt voor
andere raketten, en beschikt over grote kranen tegen het plafond om de verschillende ra­
ketonderdelen op te tillen. Afgewerkte raketten komen op een crawler (rupsvoertuig) te
staan om zo vanuit het gebouw door een van de vier gigantische, gesegmenteerde schuif­
deuren naar het lanceerplatform te rijden over een speciaal aangelegde weg (de Craw­
lerway) die bestand is tegen dergelijke grote gewichten.
Op deze illustratie wordt het gebouw vergeleken met de grote piramide van Gizeh en het
Washington Monument (de grootste obelisk ter wereld, die in Washington staat, in het
midden van de National Mall). Het VAB is zo enorm dat het een complex systeem van
ventilators nodig heeft om wolkvorming en zelfs regen in het gebouw te vermijden!
Slide 134 – KSC bus tours
De gewone bus tour brengt de bezoeker langsheen het VAB, dwarst de speciaal aangeleg­
de crawler-weg die van het VAB naar LC-39 leidt, en houdt halt bij de LC-39 Observation
Gantry, een uitkijktoren vanwaar je een uitzicht hebt over een groot gedeelte van het
KSC. Van hieruit kun je aan de ene kant het VAB zien en aan de andere kant de lanceer­
platformen LC-39A en B. Vroeger kwam de bus veel dichter bij de lanceerplatformen, bij
een observatiepunt halfweg tussen LC-39A en B in. Tijdens de busrit vertelt een gids niet
enkel over het ruimtevaartprogramma, maar ook over het natuurgebied dat het KSC is;
met een klein beetje geluk kun je langs de rand van de weg alligators zien en de bus pas­
seert ook langs een arendsnest dat al bewoond is sedert de jaren ’60.
Slide 135 – KSC bus tours
Tijdens mijn recentste bezoek heb ik een speciale bus tour gedaan: de Up-Close Mega
Tour, een combinatie van de Up-Close Launch Pad Tour en de Up-Close Vehicle Assembly
Building Tour. Deze tour combineert een bezoek aan LC-39 met een bezoek aan het VAB.
Het VAB is slechts tijdelijk voor bezoekers toegankelijk, na de stopzetting van het
shuttle-programma en in afwachting van de opvolger, het nieuws Space Launch System.
Ruimtevaarttoerist in de States
9 / 11

10. Mission: Space
Slide 142 – Mission: Space
Mission: Space is een pretparkattractie in Walt Disney World (Orlando, FL, op een uurtje
rijden van het Kennedy Space Center). Walt Disney World is onderverdeeld in een aantal
parken: Magic Kingdom, Disney’s Hollywood Studios, Disney’s Animal Kingdom, Epcot
en enkele waterparken. Epcot is niet zozeer gericht op de typische pretparkbezoeker; je
zult er geen snelle roetsjbanen aantreffen. Epcot is onderverdeeld in twee delen: Future
World en World Showcase. Future World is volledig gewijd aan wetenschap en technolo ­
gie. In World Showcase zijn bekende toeristische plaatsen uit verschillende landen nage­
bouwd. Mission: Space is onderdeel van Future World. Mission: Space is een gesimuleer­
de ruimtevlucht naar Mars. Bezoekers kunnen kiezen uit Green Team (zonder centrifu­
ge) en Orange Team (met centrifuge). De attractie beschikt over een interessante wacht­
lus met fictieve maar realistisch uitziende ruimtetuigen.
Ruimtevaarttoerist in de States
10 / 11

11. Links
National Air and Space Museum
Website: airandspace.si.edu
Het Smithsonian National Air and Space Museum heeft een uitgebreide website met een
overzicht van de collectie en heel wat bijkomende informatie over zowat elk museum­
stuk. Je kunt zien welke items in het hoofdgebouw en welke in het Udvar-Házy Center te
zien zijn.
John F. Kennedy Space Center
Website: kennedyspacecenter.com
Op de website van het Kennedy Space Center vind je een overzicht van wat er in het Visi­
tor Complex allemaal te zien is en welke bus tours je kunt maken. Je kunt er ook zien
wanneer er lanceringen gepland zijn. Je kunt hier ook online tickets boeken (toegangstic­
kets, bus tours, lunch with an astronaut etc.).
Mission: Space
Website: disneyworld.disney.go.com/atractions/epcot/mission-space
IMAX
Website: www.imax.com
www.slideshare.net/geertbonte/ruimtevaartoerist-in-de-states-31545926
Ruimtevaarttoerist in de States
11 / 11