Τι εκφράζουν, Πώς εκφέρονται. Ασκήσεις εμπέδωσης στους επιρρηματικούς προσδιορισμούς

1. Οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί και τα είδη τους
Είναι τα λεκτικά σύνολα που συμπληρώνουν και εξειδικεύουν τη βασική πληροφορία του ρήματος.
Τι εκφράζουν οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί Πώς εκφέρονται οι επιρρηματικές σχέσεις
Τόπο  Τοπικά επιρρήματα μόνα τους ή συνδυασμένα με πρόθεση ή με τους αδύνατους τύπους της
προσωπικής αντωνυμίας σε γενική: Δίπλα μένει ένα ευγενικό ζευγάρι. Μένει κοντά στο σπίτι μου.
Βάλε κάτι πάνω σου.
 Ζεύγη επιρρημάτων και διπλή πτώση με τοπική σημασία: Κάθισαν πίσω πίσω. Έψαξαν το σπίτι
δωμάτιο δωμάτιο.
 Πτωτικούς προσδιορισμούς (συνήθως αιτιατική): Γύρνα σπίτι.
 Προθετικά σύνολα: Στάθηκε στην πόρτα. Πέρασε από το γραφείο.
 Αναφορική πρόταση που δηλώνει τόπο: Πήγαινε όπου θέλεις.
Επιμέρους σημασίες
Στάση: Μείνε εκεί. Αυτό τον άνθρωπο τον έχω στην καρδιά μου.
Κατεύθυνση/κίνηση: Τους είδα να πηγαίνουν προς το σχολείο.
Αφετηρία/προέλευση/καταγωγή: Ξεκίνησε αργά από το σχολείο. Κατάγομαι από την Καλαμάτα.
Διέλευση (πέρασμα μέσα/δίπλα από κάτι): Η μπάλα πέρασε μέσα από το αμυντικό τείχος.
Προορισμός: Έφυγε για το γραφείο.
Κίνηση: Αποσπάστηκε από το πλήθος.
Χρόνο  Χρονικά επιρρήματα: Δεν τον έχω δει τελευταία.
 Ζεύγη επιρρημάτων / διπλή πτώση με χρονική σημασία: Ερχόταν πότε πότε. Ήρθε πρωί πρωί.
 Προθετικά σύνολα: Από καιρό ήταν γνωστό. Σ’ ένα μήνα θα είμαι εκεί.
 Επιρρηματική μετοχή: Έλυνε ένα σταυρόλεξο, βλέποντας συγχρόνως τηλεόραση.
 Επίθετο (ως επιρρηματικό κατηγορούμενο): Μας ήρθε πρωινός πρωινός.
 Χρονική πρόταση: Όποτε τη σκέφτομαι, συγκινούμαι.
Αιτία  Προθετικό σύνολο: Από περιέργεια ρώτησα. Εξαιτίας της βροχής πλημμύρισαν οι δρόμοι.
 Πτωτικό προσδιορισμό (συνήθως αιτιατική, σπανιότερα γενική): Πεθαίνω της πείνας. - Τι με κοιτάς
έτσι;
 Επιρρηματική μετοχή: Μη μπορώντας να αντιδράσει, υπέκυψε στον εκβιασμό.
 Αιτιολογική πρόταση: Φώναξα, επειδή δεν άκουγες. - Ζητώ συγγνώμη που άργησα.
Τρόπο  Τροπικά επιρρήματα: Μίλησε συγκινητικά. Τον υποστηρίζω ανεπιφύλακτα.
 Ζεύγη επιρρημάτων και διπλή πτώση με τροπική σημασία: Έτσι κι αλλιώς κάποια μέρα θα το
μάθαινε. Θα ενεργήσουμε βήμα βήμα.
 Προθετικό σύνολο: Κατά σύμπτωση περνούσα απ' το ίδιο σημείο. Του μιλούσαν με σεβασμό.
 Πτωτικό προσδιορισμό (συνήθως αιτιατική, σπανιότερα γενική): Κάνει του κεφαλιού του. Πηγαίνει
γραμμή στον γκρεμό.
 Επιρρηματική μετοχή: Έβγαζε το ψωμί του τραγουδώντας.
 Επιθετική τροπική μετοχή: Γύρισε σπίτι κατατρομαγμένος.
 Επίθετο (ως επιρρηματικό κατηγορούμενο): Την κοιτούσε ασυγκίνητος.
 Αναφορική πρόταση: Πήγαν όλα όπως τα περίμενα.
 Εξαρτημένη πρόταση με το χωρίς να: Έφυγε χωρίς να πει κουβέντα.

2. Ποσό  Ποσοτικό επίρρημα: Δεν ενδιαφέρομαι καθόλου. Επιμένει υπερβολικά στις λεπτομέρειες.
 Ζεύγη επιρρημάτων και διπλή πτώση με ποσοτική σημασία: Ζυγίζει πάνω κάτω εκατό κιλά.
Συνεννοηθήκαμε μέσες άκρες!
 Προθετικό σύνολο: Μίλησαν όλοι από δέκα λεπτά. Η επίδοσή σου εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό
από την προσπάθεια που καταβάλλεις.
 Πτωτικό προσδιορισμό (συνήθως αιτιατική): Τρέχαμε πέντε χιλιόμετρα κάθε πρωί.
 Αναφορική πρόταση: Ξέχασε όσα έκανα για χάρη του!
Αποτέλεσμα  Προθετικό σύνολο: Το τζάμι έσπασε σε χίλια κομμάτια!
 Εξαρτημένες αποτελεσματικές προτάσεις: Το καράβι είχε ανοιχτεί στη θάλασσα τόσο, που η
στεριά δε φαινόταν πια. Τους το εξήγησε τόσο καθαρά, ώστε το κατάλαβαν όλοι.
Σκοπό  Επιρρηματικές εκφράσεις: Για χάρη της φήμης, θυσίασε την προσωπική του ζωή.
 Προθετικό σύνολο: Ας δουλέψουμε όλοι μαζί για την ειρήνη. Η εκδήλωση οργανώθηκε προς τιμήν
της.
 Πτωτικό προσδιορισμό (συνήθως αιτιατική): Καλού κακού τηλεφώνησε πρώτα. Θα βγω βόλτα.
Πάω κυνήγι.
 Εξαρτημένη τελική πρόταση: Μετανάστευσε για να βρει δουλειά. Σηκώθηκε χαράματα να
ετοιμάσει το σπίτι. Έφυγε μην τον συναντήσει.
Εναντίωση/  Προθετικό σύνολο: Ο αγώνας συνεχίστηκε παρά τη δυνατή βροχή. Τα κατάφερε περίφημα, ενάντια
Παραχώρηση
σε όλα τα εμπόδια.
 Εξαρτημένες εναντιωματικές/παραχωρητικές προτάσεις: Αν και του μίλησε άσχημα, τελικά τον
συγχώρεσε. Και άρρωστος να είμαι, θα έρθω!
 Εναντιωματικές/παραχωρητικές μετοχές: Και πληγωμένος, συνέχισε να πολεμάει.
Αναφορά
 Επιρρηματικές εκφράσεις (όσο για, σχετικά με, ως προς, σε σχέση με, αναφορικά προς/με +
αιτιατική): Σχετικά με την αίτηση σας, δεν υπάρχει κάποια εξέλιξη. Ως προς την πρώτη απορία σου,
δεν είμαι αρμόδιος να απαντήσω. Όσο για σένα, θα τα πούμε μετά!
 Προθετικό σύνολο (προθέσεις: από, για, κατά, με, σε, προς + αιτιατική): Από ηλεκτρονικούς
υπολογιστές γνωρίζω λίγα πράγματα. Αυτά προς το παρόν σού είναι αρκετά. Πώς τα πας με το
διάβασμα; Είμαι άσος στο κολύμπι.
 Πτωτικό προσδιορισμό (σπάνια): Τι (= σε τι) σου φταίει το σκυλάκι και το χτυπάς;
Βεβαίωση Επιρρήματα και φραστικά σύνολα : ναι, μάλιστα, βέβαια, βεβαιότατα, ασφαλώς, σίγουρα, οπωσδή-
ποτε, αναμφίβολα, σωστά, ακριβώς, το δίχως άλλο, αμέ, γιατί όχι, εξάπαντος, πράγματι, όντως κ.λπ.
Αναμφίβολα υποκρίνεται. Θα έρθει αύριο εξάπαντος. Πράγματι, η αίτηση υποβλήθηκε εκπρόθεσμα.
(προσδιορίζει ολόκληρη την πρόταση)
Άρνηση Επιρρήματα και φραστικά σύνολα : όχι, δε[ν], μη[ν], ποτέ, μπα, ουδέποτε, κάθε άλλο κ.λπ.
Μη νομίσεις ότι με ξεγέλασες! Ουδέποτε ανταλλάξαμε κακή κουβέντα.
Δισταγμό Επιρρήματα και φραστικά σύνολα : ίσως, πιθανόν, πιθανώς, μήπως, ενδεχομένως, τάχα, άραγε,
Πιθανότητα σάμπως κ.λπ. Άραγε θα έχει φτάσει; Ο πληθωρισμός ενδεχομένως να ξεπεράσει τις προβλέψεις.
Προϋπόθεση/  Προθετικό σύνολο: Θα πληρώνεσαι με την ώρα.
Όρο
 Εξαρτημένη υποθετική πρόταση: Αν/ άμα έχεις φίλους, δε νιώθεις μοναξιά.

3. ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΥΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥΣ
Ι. Να υπογραμμίσετε τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς στις παρακάτω προτάσεις και να βρείτε
ποιες σχέσεις δηλώνουν:
1. Ο Εισαγγελέας έδωσε εντολή να ελεγχθεί εξονυχιστικά η περιουσία όσων θεωρήθηκαν ύποπτοι για
χρηματισμό.
2. Περπατούσε προβληματισμένος με το βλέμμα σκοτεινό και ανήσυχο.
3. Ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για την αστρονομία από μικρός.
4. Είναι τέτοια η συμπεριφορά της που σε εξοργίζει.
5. Διέθεσε μέρος της περιουσίας του για τη θεραπεία καρκινοπαθών.
6. Η θερμοκρασία κατέβηκε κατά πέντε βαθμούς Κελσίου.
7. Στις ομιλίες του τονίζει συνεχώς και με έμφαση τα ίδια ακριβώς θέματα.
8. Οι μέλισσες κάνουν ενστικτωδώς "μαθηματικούς" υπολογισμούς πιο γρήγορα και από κομπιούτερ! Οι
μέλισσες χαράζουν πορεία από λουλούδι σε λουλούδι ακολουθώντας συγκεκριμένο "σχέδιο", που τους
επιτρέπει να πετάνε όσο γίνεται λιγότερο. Παρά τους μικροσκοπικούς εγκεφάλους τους, οι μέλισσες είναι
ικανές για εντυπωσιακά κατορθώματα στη συμπεριφορά τους.
9. Ήταν ευχαριστημένος με την αναγνώριση της επίμονης και συνεπούς προσπάθειάς του.
10. Για να αντιμετωπίσεις τη ζωή με επιτυχία, πρέπει να είσαι εργατικός και υπομονετικός.
11. Κατάφερε να φτάσει ψηλά, παρά τα εμπόδια και τις αντιξοότητες που συναντούσε μπροστά του.
12. Με κόπο οι παρευρισκόμενοι συγκρατούσαν τα γέλια τους ακούγοντας τις ανοησίες που έλεγε με
υπερβολικά σοβαρό και πομπώδες ύφος ο κεντρικός ομιλητής του συνεδρίου.
13. Το κείμενό σου υστερεί σε εκφραστική ποικιλία και πλούτο επιχειρημάτων.
14. Ήταν εξίσου καλός από την εκκίνηση μέχρι τον τερματισμό του Μαραθώνιου.
15. Ίσως και να συνέβη εν αγνοία του, αφού πράγματι την Τετάρτη βρισκόταν πολύ μακριά.
ΙΙ. Να συμπληρώσετε τα παρακάτω κενά με την κατάλληλη πρόθεση και να προσδιορίσετε τι δηλώνουν οι
εμπρόθετοι επιρρηματικοί προσδιορισμοί που σχηματίζονται:
1. Τον υποδέχτηκαν θερμά……………….. τις αντίθετες φήμες που κυκλοφορούσαν ………………….. (κατά, παρά,
από, για) την προηγούμενη εβδομάδα.
2. …………………….. μαγειρική δεν καταλαβαίνει τίποτα. (για, παρά, από, με)
3. Το δηλώνω……………………… βεβαιότητος ότι θα παραμείνω σταθερός …………………….. το τέλος. (κατά,
προς, μετά, ως, για)
4. Υποθέτοντας ότι έδρασε……………….. δόλο, ………………προσωπικό όφελος, θα πρέπει να είμαστε αυστηροί
στην κρίση μας. (για, σε, με, προς, μετά)
5. Τελικά οι δύο ομάδες εξέδωσαν χθες κοινή ανακοίνωση, ουσιαστικά ………………..αποφυγήν
παρεξηγήσεων. (από, με, σε, προς)
6. …………………… προσόντα δεν είναι εύκολο να βρει κανείς δουλειά. (με, χωρίς, από, για)
7. Οι πανηγυρισμοί των φιλάθλων εξελίχθηκαν ………….. βίαια επεισόδια …………………….. το τέλος του
αγώνα. (με, σε, για, μετά)
8. Μόλις και …………….. βίας κατάφεραν να απομακρύνουν το δράστη του εγκλήματος ……..…….. τα χέρια
των έξαλλων συγγενών του θύματος. ( με, από, μετά, για)
9. Απευθύνθηκε …………. ήρεμο τόνο στα παιδιά, ……………. να μην τα τρομάξει. (από, σε, προς, για)
10. Το έμαθα ………………….. τύχη μιλώντας με τον αδελφό μου ……………….. άλλο θέμα. (από, για, κατά, προς)

4. ΙΙΙ. Να ταξινομήσετε τα προθετικά σύνολα των παρακάτω προτάσεων ανάλογα με το αν λειτουργούν ως
ποιητικό αίτιο, αντικείμενο, επιρρηματικός προσδιορισμός (να δηλώσετε και το είδος του)
1. Με τα χρήματα του κληροδοτήματος χορηγούν υποτροφίες στους αριστούχους.
2. Είναι αγαπητός σε όλους για τον πρόσχαρο και ευγενικό χαρακτήρα του.
3. Στο συνέδριο ο υπουργός αναφέρθηκε στη μεταρρύθμιση.
4. Πληγώθηκε από την αδιαφορία της όταν μίλησαν από το τηλέφωνο.
5. Με την πρώτη ατυχία αποθαρρύνθηκε και σταμάτησε να ασχολείται με το άθλημα.
6. Σε λίγες μέρες ανακοίνωσε σε όλους την απόφασή του.
7. Πέρασε από το σπίτι και πήρε από μένα τις σημειώσεις.
8. Πετάχτηκε από τη θέση του θυμωμένος από την αυθάδειά της.
9. Με την πρώτη ευκαιρία μου έστειλε ένα δώρο συμφιλίωσης φτιαγμένο με τα χέρια της.
10. Το διαμήνυσε σε όλους και σε όλους τους τόνους ότι δεν είναι επιθυμητή σ' αυτόν τέτοια ανευθυνότητα.
IV. Στις προτάσεις που ακολουθούν να χαρακτηρίσετε με Σωστό ή Λάθος το χαρακτηρισμό του
υπογραμμισμένου επιρρηματικού προσδιορισμού:
ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΙ ΕΚΦΡΑΖΕΙ ΣΩΣΤΟ ΛΑΘΟΣ
1. Θα έρθω εξάπαντος, γιατί μου έχεις εξάψει την περιέργεια. Τρόπο
2. Πώς τα πας με το καινούριο αυτοκίνητο; Αναφορά
3. Κοιτούσε αιφνιδιασμένος το φίλο του. Αιτία
4. Έψαχνε σπίτι για ενοικίαση τους καλοκαιρινούς μήνες. Χρόνο
5. Ξέσπασε σε δάκρυα, μόλις το έμαθε. Τρόπο
6. Αν θέλεις, έλα μαζί μου!! Όρο/προϋπόθεση
7. Έκανε τόσο κρύο, που δεν άντεχες να σταθείς έξω ούτε για Αιτία
λίγο.
8. Ο συνδρομητής που καλέσατε, πιθανόν, να έχει Άρνηση
απενεργοποιημένο το κινητό του.
9. Πέτυχε το στόχο του με όλες τις δυσκολίες που συνάντησε. Εναντίωση
10. Φασούλι το φασούλι γεμίζει το σακούλι Ποσό
11. Και να με παρακαλάς, δε γυρίζω πίσω! Δισταγμό
12. Η αξία δε μετριέται με το χρήμα. Ποσό
13. Βρέχει από τα ξημερώματα. Αιτία
14. Ψάχνει αυτοκίνητο, να το αγοράσει. Αποτέλεσμα
15. Ο καυγάς ξεκίνησε από μια απλή διαφωνία. Χρονική αφετηρία