Samenvatting in de vorm van een presentatie over handelingsgerich

1. Handelingsgericht
werken: een handreiking
voor het schoolteam
Auteurs: Noëlle Pameijer, Tanja van Beukeringen en Sonja de Lange
Samenvatting: Gerard Dümmer

2. Inhoudsopgave
Woord vooraf
1. Uitgangspunten Handelingsgericht werken
2. Effectief adaptief onderwijs: de rol van de leerkracht
3. De HGW-cyclus op groepsniveau
4. Gesprekken met leerlingen
5. Constructief communiceren met ouders
6. Leerlingbespreking, ZAT en Verwijzing
7. Succesvolle handelingsplannen
8. Implementatie van HGW op school

3. Woord vooraf
 “Handelingsgericht werken beoogt de kwaliteit van het
onderwijs en de begeleiding voor alle leerlingen te
verbeteren. HGW maakt adaptief onderwijs en
doeltreffende leerlingbegeleiding concreet, zodat een
schoolteam effectief kan omgaan met verschillen tussen
leerlingen. HGW is een planmatige en cyclische
werkwijze”

4. Woord vooraf
 Zeven uitgangspunten:
1. Onderwijsbehoeften van leerlingen staat centraal
2. Het gaat om afstemming en wisselwerking van
kind met omgeving
3. Leerkrachten realiseren passend onderwijs
4. Focus op positieve aspecten is van groot belang
5. Samenwerking tussen betrokkenen is noodzakelijk
6. Het team werkt doelgericht
7. De werkwijze is systematisch, in stappen en
transparant

5. Woord vooraf
 Zorg als school dat de manier waarop je HGW past
bij de visie.

6. Woord vooraf
 Omslag in denken:
 Van wat een kind heeft (het probleem) naar wat het
nodig heeft van de leerkracht
 Van probleemgericht naar oplossingsgericht denken
en handelen
 Van een school die ouders informeert naar een school
die tevens de ervaringsdeskundigheid van ouders
benut in haar onderwijs

7. 1. Uitgangspunten HGW
 Gebaseerd op Handelingsgerichte diagnostiek voor
orthopedagogen/ schoolpedagogen en HGW voor
interne begeleiders.
 HGW streeft naar evidencebased kennis te vertalen
naar de praktijk

8. 1. Uitgangspunten HGW
 1. Onderwijsbehoeften staan centraal:
 Wat heeft een leerling nodig om een bepaald doel te
bereiken? (sociale ontwikkeling, extra leer- en
oefentijd, meer intellectuele uitdaging)
 Welke vaardigheden moet het aanleren?
 Welke benadering en instructie heeft het nodig?
 Welke aanpak heeft een positief effect?

9. 1. Uitgangspunten HGW
 Wat heeft dit kind, van deze ouders, in deze groep,
bij deze leerkracht, op deze school de komende
periode nodig?
 Gebruik hiervoor: observaties, gesprekken, toetsen
en analyses schriftelijk werk

10. 1. Uitgangspunten HGW
 5 redenen om onderwijsbehoeften centraal te
stellen:
 Voorkomen dat je blijft hangen in problemen. Wees
oplossingsgericht.
 Het concretiseert het streven naar afstemming
 Je kunt gebruik maken van kennis en ervaring van alle
betrokkenen
 Het biedt een helder en zinvol kader voor
communicatie over Passend Onderwijs
 Het vormt de basis voor de HGW-cyclus op
groepsniveau

11. 1. Uitgangspunten HGW
 2. Afstemming en Wisselwerking:
 Een kind ontwikkelt zich in interactie met zijn
omgeving (het transactionele model)
 Welke wisselwerking is gunstig en hoe kunnen we
deze verder uitbouwen?
 Welke wisselwerking werkt contraproductief en hoe
we deze doorbreken of ombuigen.

12. 1. Uitgangspunten HGW
 Kinderen ontwikkelen zich in verschillende
systemen
 Kind en omgeving beïnvloeden elkaar voortdurend
 Reflectie voor leerkracht: welk effect heeft mijn
aanpak op deze leerling en hoe ik mijn aanpak beter
afstemmen op wat deze leerling nodig heeft?

13. 1. Uitgangspunten HGW
 3. De leerkracht doet er toe
 Verander je de leerkracht, dan verander je het
kind…en omgekeerd.
 Scholen dragen voor 20% bij aan de leerresultaten van
leerlingen. Binnen die 20% heeft de school voor één
derde en een leerkracht voor twee derde effect op de
leerling

14. 1. Uitgangspunten HGW
 Doelgericht omgaan met verschillen tussen
leerlingen is een belangrijk kenmerk van een
effectieve leerkracht.
 Het is belangrijk dat een leerkracht reflecteert op
zijn handelen.

15. 1. Uitgangspunten HGW
 Ondersteuningsbehoeften van een leerkracht:
 Als leerkracht wil ik bereiken dat …(doel). Zelf kan ik
al… Verder heb ik nodig ….
 Formuleer je je ondersteuningsbehoefte dan heb je
regie op je eigen onderwijs.
 Ook ouders kunnen ondersteuningsbehoefte
formuleren.

16. 1. Uitgangspunten HGW
 4. Positieve effecten zijn van groot belang:
 Aandacht voor positieve aspecten beschermt om tegen
een te negatief beeld van een kind, groep, ouders of
van onszelf als leerkracht of team.
 Voorkomen van een tunnelvisie
 Positieve aspecten bieden een perspectief: wat goed
gaat breiden we uit.
 Je kunt positieve aspecten benutten: kracht gebruiken
om probleem aan te pakken.

17. 1. Uitgangspunten HGW
 Waarom nadruk op het positieve:
 Dwingt om genuanceerd waar te nemen.
 Zorgt voor formulering ambitieuzere doelen
 Verhoogt gevoel van competentie
 Komt sfeer tussen betrokkenen ten goede
 Je kunt positieve kenmerken benutten in de aanpak

18. 1. Uitgangspunten HGW
 5. Constructieve samenwerking:
 Een van de bepalende kenmerken van effectieve
ouderbetrokkenheid blijkt een goede communicatie te
zijn.
 Samen analyseren van situatie, formuleren doelen en
onderwijsbehoeften, zoeken naar concrete
oplossingen.

19. 1. Uitgangspunten HGW
 6. Doelgericht werken:
 Zonder doelen geen richting, geen effectieve feedback
en geen mogelijkheid om je werk te evalueren.
 Ambitieuze doelen en effectieve feedback zijn
belangrijke kenmerken van effectief adaptief
onderwijs

20. 1. Uitgangspunten HGW
 Leerlingen die eindniveau niet halen: formuleren
van ontwikkelingsperspectief:
 Ontwikkeling stimuleren, leerwinst verhogen en eruit
halen wat erin zit.
 Doelen SMARTI formuleren

21. 1. Uitgangspunten HGW
 7. Systematisch en transparant:
 Op school zeggen we wat we doen en doen wat we
zeggen.
 Drie keer per jaar HGW-cyclus doorlopen:
 Verzamelen en analyseren van leerlinggegevens
 Signaleren van leerlingen extra begeleiding
 Clusteren leerlingen zelfde onderwijsbehoeften
 Opstellen van een groepsplan
 Plan uitvoeren
 Plan evalueren

22. 2. Effectief adaptief onderwijs:
de rol van de leerkracht
 Adaptief onderwijs:
 Het pedagogisch klimaat centraal? Sociaal-emotionele
problemen mogen geen aanleiding zijn om het leren
op te schorten of uit te stellen. Integendeel, effectief
adaptief onderwijs heeft een preventieve werking.

23. 2. Effectief adaptief onderwijs:
de rol van de leerkracht
 Adaptief onderwijs:
 Voor ieder kind een eigen programma? Nee. Kinderen
leren juist veel van elkaar. Bijna onmogelijk om voor
ieder kind eigen programma te creëren. Klassikale
activiteiten zijn niet strijdig met adaptief onderwijs.

24. 2. Effectief adaptief onderwijs:
de rol van de leerkracht
 Adaptief onderwijs:
 Kindvolgend onderwijs? Leerkracht is medebepalend
voor het leerniveau en het gedrag van de leerling.
Afwachtend kan contraproductief werken.

25. 2. Effectief adaptief onderwijs:
de rol van de leerkracht
 Adaptief onderwijs:
 Een middel om het onderwijs doelgericht en effectief
af te stemmen op de verschillende onderwijsbehoeften
van alle leerlingen door het creëren van een
uitdagende en kwalitatief goede leeromgeving.
 Integratief onderwijs

26. 2. Effectief adaptief onderwijs:
de rol van de leerkracht
 Basishouding van de leerkracht:
 Wees een rolmodel (loudteachers have loud classes)
 Wees duidelijk over je rol (bespreek verwachtingen)
 Wees positief en heb hoge verwachtingen
 Wees geduldig, beslist en consequent (bespreek wat een
leerling kan doen om een doel te bereiken; help leerlingen
hierbij stap voor stap)
 Werk constructief samen met ouders (doe niet aan
parentblaming)
 (H)erken je aandeel in relaties met leerlingen (wees je
bewust van de beelden die je hebt)
 Vraag om feedback en experimenteer

27. 2. Effectief adaptief onderwijs:
de rol van de leerkracht
 Omgaan met verschillen tussen leerlingen: wat
weten we?
 Van remediëring naar preventie en van afwachten
naar snel aanpakken
 Het centraal stellen van de instructie en begeleiding
door de groepsleerkracht
 Het belang van heterogeen groeperen
 De afstemming tussen groeps- en schoolniveau

28. 2. Effectief adaptief onderwijs:
de rol van de leerkracht
 Van remediëring naar preventie en van afwachten
naar snel aanpakken:
 Leg meer nadruk op preventie en vroegtijdig ingrijpen
en minder op remediëring.
 Motiveren van leerlingen en activeren en intensiveren
van het leerproces
 Valkuil dat leerstof verschraalt
 Aandacht besteden aan leren leren.
 Flexibele groepering is meest effectief

29. 2. Effectief adaptief onderwijs:
de rol van de leerkracht
 Het centraal stellen van de instructie en begeleiding
door de groepsleerkracht:
 Leerkracht moet proberen zoveel mogelijk regie te
houden.

30. 2. Effectief adaptief onderwijs:
de rol van de leerkracht
 Het belang van heterogeen groeperen:
 Onderwijs aan homogene groepen leidt niet tot betere
resultaten behalve bij begaafde leerlingen.
 Het is op den duur ongunstig om leerlingen die
moeite hebben met leren langdurig, individueel
bijvoorbeeld achter de computer te laten werken. Ze
krijgen dan onvoldoende stimulering en feedback van
hun leerkracht en medeleerlingen.
 In heterogene groep zijn verwachtingen en doelen van
leerkracht hoger.
 In heterogene groep zijn meer positieve rolmodellen

31. 2. Effectief adaptief onderwijs:
de rol van de leerkracht
 De afstemming tussen groeps- en schoolniveau:
 Voorkomen en aanpakken van leer- en
gedragsproblemen lukt alleen als er een heldere door
het team gedragen onderwijsvisie is.

32. 2. Effectief adaptief onderwijs:
de rol van de leerkracht
 Kwalitatief goede instructie en begeleiding:
 Kwalitatief goede instructie
 Kennis van de leerlijnen (cruciale leermomenten, investeren in
drijfvermogen, inzicht in de leerprincipes, inzicht in
didactische opbouw methoden)
 Gerichte feedback (op taak, proces, zelfregulatie en persoon
van de leerling)
 Kwalitatief goede methoden en materialen (niet in verwarring
brengen)
 Uitbreiding leertijd (moeizaam lerende kinderen hebben meer
leertijd nodig)
 Zelfstandig werken
 Vroegtijdig signaleren en doelgericht werken
(methodegebonden toetsen, methodeonafhankelijke toetsen
van LVS, observaties gesprekken met leerlingen en ouders)

33. 2. Effectief adaptief onderwijs:
de rol van de leerkracht
 Goed klassenmanagement:
 Alertheid, orkestratie en flexibiliteit
 Timen en faseren
 Optimale en effectieve leertijd voor alle leerlingen
(60% actief leren, 20% afgeleid, 20% organisatie)
 Gebruik van ruimte en materiaal

34. 2. Effectief adaptief onderwijs:
de rol van de leerkracht
 Samenhang tussen school- en groepsniveau:
 Een goed pedagogisch klimaat
 Prioriteiten stellen (geen projectitis maar duurzaam)
 Nastreven duidelijke doelen
 Een goed samengesteld curriculum (geen breuken in
gebruikte methoden of didactische aanpak)
 Uitbreiden van de instructie- en leertijd:
organisatorische consequenties
 Integrale kwaliteitszorg (kijken of gestelde doelen ook
daadwerkelijk worden gehaald)
 Eigen grenzen onderkennen, bewaken en verleggen

35. 3. De HGW-cyclus op
groepsniveau

36. 3. De HGW-cyclus op
groepsniveau
 HGW-cyclus: 4 fasen en zes stappen:
 Fase 1: waarnemen/ signaleren
 Stap 1: verzamelen van leerlinggegevens in een groepsoverzicht
 Stap 2: Signaleren van leerlingen die extra begeleiding nodig
hebben
 Fase 2: Begrijpen/ analyseren
 Stap 3: Benoemen van de onderwijsbehoefte van de leerlingen
 Fase 3: Plannen
 Stap 4: Clusteren van leerlingen met vergelijkbare
onderwijsbehoeften
 Stap 5: Opstellen van een groepsplan
 Fase 4: Realiseren
 Stap 6: Uitvoeren van het groepsplan

37. 3. De HGW-cyclus op
groepsniveau
 Vroeg signaleren: van afwachten naar zo snel
mogelijk adequaat handelen
 Preventieve aanpak: wat zijn de doelen voor de
komende periode en wat hebben mijn leerlingen
nodig om deze doelen te bereiken?
 Investeren in het drijfvermogen van de leerlingen

38. 3. De HGW-cyclus op
groepsniveau
 Fase 1: waarnemen
 Stap 1: Verzamelen van leerlinggegevens in een
groepsoverzicht (beginsituatie, doelen voor komende
cyclus, evalueren van vorige cyclus)
 OEN: Open, Eerlijk en Nieuwsgierig
 OMA: Oordeel, Mening en Aanname

39. 3. De HGW-cyclus op
groepsniveau
 Gegevens verzamelen:
 Analyseren van toetsen (methodegebonden, toetsen
leerlingvolgsysteem)
 Observeren van leerlingen (in spel en werk, aanpak taak of
opdracht, samenwerking, effecten van jouw aanpak)
 Praten met leerlingen (tijdens onderzoekskring of
onderzoekstafel, in persoonlijk gesprek)
 Praten met ouders (input vanuit ervaringsdeskundigheid)
 Informatie uit overdracht (We dragen vooral over wat deze
groep of deze leerling nodig heeft en wat het afgelopen
schooljaar goed en minder goed heeft gewerkt;
onbevooroordeeld is niet hetzelfde als ontwetend)

40. 3. De HGW-cyclus op
groepsniveau
 Stap 2: Signaleren van leerlingen de extra
begeleiding nodig hebben: ook leerlingen waar
meer inzit dan eruit komt, leerlingen met
opvallende werkhouding, specifieke leerstijl of die
specifieke sociale-emotionele vaardigheid missen

41. 3. De HGW-cyclus op
groepsniveau
 Fase 2: Begrijpen
 Stap 3: Benoemen van de onderwijsbehoeften van
leerlingen: formuleren doelen voor de hele groep en
onderwijsbehoeften van elke leerling
 Stap 3a: Hoe leert deze leerling het beste?
 Stap 3b: Voor de leerlingen die extra begeleiding nodig
hebben: wat zijn hun onderwijsbehoeften?
 Wat willen we bereiken
 Wat heeft dit kind (extra) nodig om dit doel te bereiken?

42. 3. De HGW-cyclus op
groepsniveau
 Welke doelen willen we bereiken?
 Kleine snelle doelen
 Mogelijk om hier effectief feedback op te geven
 Duidelijk voor de ouders waaraan leerling werkt
 Grotere kans op slagen >> succeservaring
 Beter te evalueren

43. 3. De HGW-cyclus op
groepsniveau
 Voor leerlingen met een ontwikkelingsperspectief
bepalen we de minimumdoelen die we in ieder
geval willen bereiken.

44. 3. De HGW-cyclus op
groepsniveau
 Wat heeft deze leerling nodig om dit doel te bereiken?
 Deze leerling heeft:
 Instructie nodig…
 Opdrachten, taken, leeractiviteiten of materialen nodig…
 Een leeromgeving of werkvormen nodig…
 Feedback nodig…
 Groepsgenoten nodig…
 Een leerkracht nodig…
 Ouders nodig …
 Om het doel te kunnen behalen.

45. 3. De HGW-cyclus op
groepsniveau
 Hoe komen we aan de invulling van de hulpzinnen:
 Analyseer de methodegebonden en –onafhankelijke
toetsen
 Verricht observaties: situaties die moeilijk zijn maar
ook in situaties waarin het juist goed gaat
 Wissel met elkaar van gedachten (lk, IB, AB, ouders,
lln)
 Zoek ook informatie in de vakliteratuur of via internet

46. 3. De HGW-cyclus op
groepsniveau
 Fase 3: Plannen
 Stap 4: Clusteren van leerlingen met vergelijkbare
onderwijsbehoeften:
 Specifieke competenties of vaardigheden van een
ontwikkelings- of vakgebied
 Leerstijl
 Behoefte aan relatie
 Behoefte aan autonomie
 Interesse en talenten

47. 3. De HGW-cyclus op
groepsniveau
 Stap 5: Opstellen van een groepsplan:
 Een groepsplan bevat schriftelijke richtlijnen voor het
onderwijs aan alle leerlingen van de groep. Het
beschrijft de didactische en pedagogische doelen voor
de komende periode (8-12 weken)
 Het bevat informatie over het aanbod (wat) en de
aanpak (hoe)
 Twee delen: ontwikkelings- of vakgebieden en
werkhouding en sociaal-emotioneel functioneren.

48. 3. De HGW-cyclus op
groepsniveau
 Deel 1: de ontwikkelings- of vakgebieden
 Technisch en begrijpend lezen, taal en rekenen,
beginnende geletterdheid en gecijferdheid
 Basisaanbod voor de hele groep: wat heeft deze groep
nodig? (ontwikkelingslijn, leerdoel en materialen en
activiteiten)
 Aanbod voor een aantal subgroepjes: welk subgroepje
heeft wat nodig?
 Doelen: reguliere groepsdoelen, groepsdoelen en
drijfvermogen, groepsdoelen en verdieping en
aangepaste doelen

49. 3. De HGW-cyclus op
groepsniveau
 Deel 2: werkhouding en sociaal-emotioneel
functioneren:
 Leerstijl, behoefte aan relatie, competentie en
autonomie, interesses en talenten
 Logboek: belangrijkste informatie uit toetsen,
observaties en gesprekken

50. 3. De HGW-cyclus op
groepsniveau
 Fase 4: Realiseren
 Stap 6: Uitvoeren van het groepsplan
 Weekplanning: basisaanbod voor de komende week

51. 3. De HGW-cyclus op
groepsniveau
 Groepsbespreking:
 Met het bijwerken van het groepsoverzicht en het
evalueren van het groepsplan, ronden we een cyclus
af. Tegelijkertijd starten we een nieuwe cyclus, waarin
we een nieuw groepsplan opstellen.
 Gesprek tussen groepsleerkracht en IB’er

52. 3. De HGW-cyclus op
groepsniveau
 Voorbereiding groepsbespreking:
 Evaluatie vorig groepsplan
 Evaluatie opbrengsten
 Vooruitkijken
 Doelen stellen en onderwijsbehoeften vastleggen
 Clusteren leerlingen met gelijke onderwijsbehoeften
 Bespreekpunten

53. 3. De HGW-cyclus op
groepsniveau
 Groepsbezoek:
 Ondersteuning van de leerkracht bij uitvoeren van
groepsplan door groepsbezoek (IB’er,
bouwcoördinator, leidinggevende)

54. 4. Gesprekken met
leerlingen
 Veel kinderen blijken hun eigen onderwijsbehoeften
goed aan te kunnen geven.
 Leerlingen kunnen hun eigen visie weergeven en
eigen oplossingen voordragen.
 Leerlingen zijn gemotiveerder om eigen idee uit te
voeren. Voelen zich meer betrokken en
verantwoordelijker.

55. 4. Gesprekken met
leerlingen
 Verschillende soorten gesprekken:
 Een overhorings- of toetsingsgesprek
 Een gesprek over de beleving en mening van het kind

56. 4. Gesprekken met
leerlingen
 Gesprek over de beleving en mening van een leerling:
 De voorbereiding:
 Formuleer vragen die je gaat stellen
 Informeer kind dat het gesprek gaat komen
 De introductie:
 Geef aan dat je graag de mening wilt horen van het kind
 Stel het kind op zijn gemak
 Begin met een startvraag die het onderwerp inleidt
 De romp van het gesprek:
 Samenvatten en doorvragen
 De afronding:
 Sluit positief af

57. 4. Gesprekken met
leerlingen
 Samen onderwijsbehoeften formuleren en een
kindplan maken:
 Doel formuleren/ Wens formuleren
 Onderwijsbehoefte om doel te bereiken (instructie;
opdracht/ materialen en leeractiviteiten; feedback;
medeleerling(en); leerkracht; ouders; verder nog)
 Kindplan: wat weet/kan ik al, wat wil straks
weten/kunnen, wat ga ik doen, hoe helpt de
leerkracht me, hoe helpen mijn ouders me, welke
materialen heb ik nodig, wie heb ik nog meer nodig?

58. 4. Gesprekken met
leerlingen
 Motivatie is sterk te beïnvloeden door de leerkracht
 Waar leerlingen hun succes of falen aan toeschrijven
bepaalt hun volharding:
 Bekwaamheid
 Inspanning
 Geluk
 Moeilijkheid van de opdracht
 Vooral inspanning is van belang
 Leerlingen moet zich niet met ander vergelijken maar
met zichzelf