3DBH.Gizarte ikasgaia

1. 1.Lehen sektorea.
Gizakiek elikagaiak lortzeko egiten dituzten
jarduerak:Nekazaritza,abeltzaintza,arrantzabasogintza,meatzaritza.
1.1.Lehen sektorea gaur egun.
Munduko biztanleria aktiboaren %40ak lan egiten du.
Lurralde garatuetan biztanleria aktiboaren %3ak baino
ez.Arrazoia→Mekanizaioa eta teknifikazioa.Ondorioz→Biztanleria
aktiboaren jeitsiera makinek gizakiak ordezkatzen dituzte eta ekoizpenak
gorakada izango du.
2.Nekazaritza-paisaiaren faktoreak eta
elementuak.
2.1.Faktore naturalak:Klima-Erliebea-Lurzoru mota.
Klima:Tenperaturak,prezipitazioak eta haizeak baldintzatzen dute zer
labore mota haz daitekeen.
Erliebea:Nekazaritza eremu gehienak haranetan eta ordokietan daude.Maila
handiko erliebeak nekazaritza lana oztopatzen du,,batez ere
mekanizaziorako.
Lurzoru mota:Lurraren konposizioak eragin du emankortasunean.Lurzoru
mota bakoitza landare batzuetarako baino ez da.
2.1.Giza faktoreak:Presio demografikoa-Ohiturak-Laborantza
teknikak-Gobernuaren jokabidea.
Presio demografikoa:Lur gehiago landu beharra elikagai gehiago lortzeko.
Ohiturak:Zer eta nola landatu baldintzatzen dute.
Laborantza teknikak:Ongarri organikoek eta kimikoek eta ureztatze
sistemek eragozpen naturalak gainditzea posibilitatzen dute.
Gobernuaren jokabidea:Dirulaguntza eman produktubat sustatzeko edo
mugak jarri beste baten ekoizpena murrizteko.
2.2.Nekazaritza paisaiaren elementuak.
2.2.1.Laboreak eta errendimendua:
Labore motak:Belarkarak→zerealak eta barazkiak.
Zuhaixkak→mahatsondoa.
Zuhaitzak→fruta arbolak.
1

2. Laborantza motak:Polilaborantza→Hainbat labore mota
landatzen dira lursail berean.
Monolaborantza→Labore mota
bakarra landatzen da lursail bakoitzean.
Lursailerrendimendua:Nekazaritza
intentsiboa→Helburua,lursailei etekin handiena ateratzea horretarako asko
inbertitzen da hazietan,ongarrietan,teknologian etab.Erabilera→batez ere,
biztanle ugari eta lur erabilgarri gutxi dituzten tokietan erabiltzen da
teknika hau,Espainiako hego ekialdean.
Nekazaritza
estentsiboa→Helburua,ekoizpen kostuak ahal beste gutxitzea.Oso lursail
handiak lantzen dira makinen bidez eta langile oso gutxi erabiltzen
da.Erabilera→batez ere,biztanleria urriko eskualdeetan eta lehorreko
laboreekin,Espainiako mesetako zereal sail handiak.
Laborantza sistemak:Lehorrekoa eta ureztatua izan
daitezke.
2.2.2. Lursailen banaketa:
Neurriaren arabera:Latifundioak:Lursail handiak.
Minifundioak:Lursail txikiak.
Formaren arabera:Erregularrak:Forma bereko lursail
handiak.AEB,Kanadan eta Australian ohikoak dira.
Irregularrak:Erliebe malkartsuko
aldeetan edo nekazaritza aintzinako jarduera den eskualdeetan ematen da.
Mugen arabera:Lursail irekiak edo Oppenfield.
Lursail itxiak edo Bocage.Lursailak
hesien edo harrizko hormen bidez mugatzen dira.
2

3. 3.Nekazaritzaren eta abeltzaintzaren gaur
egungo banaketa eta egoera.
3.1.Nekazaritza sistemak:
Nekazaritza sistema tradizionalak:Helburua→Nekazarien eta abeltzainen
autohornikuntza.Ezaugarriak→Teknika zaharkituak erabiltzen dituzte
batez ere,Sahara azpiko Afrikan,Asia hego ekialdean,erdialdeko Amerikan
eta hego Amerikako iparralde eta ekialdean.
Nekazaritza sistema teknifikatuak:Helburua→Kantitate handiak ekoiztea
merkatu askotara iristeko.Ezaugarriak→Aurrerapen teknikoak erabiltzen
dituzte,batez ere,ipar Amerikan,Europan,Australian,hego Amerikako
eskualde batzuetan eta Afrika tropikaleko beste batzuetan.
3.2.Nekazaritza eta abeltzaintza gaur:
Alde onak:Errendimendua asko hazi da mekanizazioari eta aurrerapen
zientifikoari esker.
Alde txarrak:Ingurumen arazoak:-Uraren kutsadura eta kontsumo handia.
-Abeltzaintzak lursorua eta ura kutsatzen
ditu.
-Izurriteen erresistentzia.
-Gosearen arazoa batez ere nekazaritza
munduan eta 3.munduan.
4.Nekazaritza sistema tradizionalak.
Ezaugarriak:Nekazari familien biziraupena bermatzea.
Famili ustiategiak dira,txikiak eta errendimendu gutxikoak.
Hainbat produktu,polilaborantza,landatzen dira.
Lanbes zaharkituak erabiltzen dira.
Munduko nekazari erdiek erabiltzen dute sistema hau.
Luberriko nekazaritza ibiltaria:-nekazaritza beregaina.
-Afrika eta hego Amerikako eremu
tropikaletan.
-Lur eremu bateko landaredia erretzen
da,sastrakak kendu eta lurra lantzen da.
-Eragozpena―Lurzorua berehala agortzen
da.
3

4. Lehorreko nekazaritza estentsiboa:-nekazaritza beregaina.
-Afrikako hegoaldean,erdialdeko
Amerikan eta hego Amerikako ekialdean.
-Landuko den lurra hainbat lursailetan
banatzen da,haietako bat lugorrian utziz.
Arroz sail montzonikoak:-nekazaritza intentsiboa.
-langile asko lurra ongi aprobetxatzeko.
-lurra oso emankorra urtea bizpahiru uzta ematen
ditu.
-Asia hego ekialdean ematen da→arrazoia
↓
euri
ugari,negu
beroak,lur
emankorrak
eta presio
demografiko
a.
-Arroza protagonista nagusi urte osoan lurra
lantzen dute sistema tradizionala erabiliz.
5.Nekazaritza sistema teknifikatuak.
Helburuak: -Merkatuak produktuz hornitzea.
-Errendimendu handia bilatzea.
-Inbertsio handiak tekonologian.
-Laboreak oso espezializatuak dira.
-Lehiakortasuna bilatzen da.
5.1.Sail handietako nekazaritza:
Non:Afrikan,Ertamerikan,hego Amerikan eta Asian.
Ezaugarriak:-Labore bakarreko nekazaritza:kafea-kotoia-tea-tabakoa.
-Produktu tropikalen esportazioa herrialde garatuetara.
-Lursail oso handiak:-multinazionalen jabe.
-teknika modernoak.
-jende asko lanean.
4

5. 5.2.Zerealen nekazaritza teknifikatua edo TOWNSHIP:
Non:AEB,Kanadan,Australian.
Ezaugarriak:-nekazaritza estentsiboa.
-lursail oso handiak:-langile gutxi.
-produktibitate handia.
-oso mekanizatua.
-produktu nagusia:zereala.
5.3.Nekazaritza atlantikoa:
Non:Europa atlantikoko herrialdeetan.
Ezaugarriak:-teknologia modernoa.
-produktibitate handia.
-produktu nagusia:garia eta artoa.
5.4.Nekazaritzaq mediterraneo modernoa:
Bi talde:
1.-Lehorreko laboreak:Tekonologia berriak aplikatuz,zerealak,olibondoak eta
batez ere mahatsondoak ugaritu dira, azken honetan,markako ardoak
sortuz.
2.-Labore ureztatuak:Teknologia berriak aplikatuz, adibidez:ubideak eta
ureztatze sistemak,fruita arbolak eta barazkiak ugaritu dira.
6.Nekazaritza paisaiak aztergai.
6.1.Nekazaritza paisana bat nola aztertu:
Faktore fisikoak:-Erliebea:mendiak,haranak,ibaiak… .
-Lurzoru mota.
-Klima:euritsua,lehorra… .
Gizakiak sortutako elementuak:Eraikinak,bideak, etab.
Nekazaritza paisaiako elementuak:-Labore mota:fruta arbolak.
-Laborantza mota:mono-polilaborantza.
- Laborantza sistema:lehorrekoa-
ureztatua.
- Lursailen
neurria,forma,mugak:latifundioak-minifundioak,irekiak-itxiak,erregularrak-
irregularrak.
-Habitat mota:sakabanatua-bildua.
5

6. -Abeltzaintza:estentsiboa-ukuiluko
abeltzaintza intentsiboa.
7.Abeltzaintza eta basogintza.
7.1.Abeltzaintza:
Ezaugarriak:-Neolitoan sortu.
-Bi mota daude:abeltzaintza tradicional estentsiboa eta
abeltzaintza intentsibo modernoa.
Abeltzaintza tradizional estentsiboa:
Ezaugarriak: -Animaliak larre naturaletan bazkatzen dute.
-Eremu oso lehorretan ematen da:Afrikako Sahara
hegoaldean.Ardi eta gameluekin.
-Eremu oso hotzetan ematen da:Europako iparraldean.Elur-
oreinak erabiliko dituzte.
-Larre ugari daueden tokietan:AEBko ordokietan eta
Argentinako Pamapan.Behi eta ardiak erabiliko dituzte.
-Transhumantzia:abereak batetik bestera eramatean dadaza,
hau da, udaberri eta udan,goi mendira eta urteko sasoi
hotzenetan,haranetara.
Abeltzaintza intentsibo modernoa:
Ezaugarriak:-Herrialde garatuetan ematen da.
-Errendimendu handia ateratzen zaie abereei,teknologia
aurreratu eta diru inbertsioak egitearen ondorioz.
-Etxaldeetan egongo dira(ustiategi handiak dira sistema
modernoez hornituak elikadura,pentsuak,kontrolatzeko eta horrela abereen
hazkuntza arintzeko.)
-Eskari handiko animaliak egongo dira.
-Merkatuan lehiakortasuna bilatu nahi da.
7.2.Basogintza:
Definizioa:basoak zaintzeko eta ustiatzeko teknika da.
Ezaugarriak:-Lehengai garrantzitsuena zura da.Altzariak eta papera
egiteko.
-ekoizle nagusiak:AEB,Errusia,Eskandinavia.
-artelazkia eta erretxina beste lehengai batzuk.
-alde positiboa:lurzorua higaduratik babeste dute,klimaren
erregulatzaileak dira eta mota askotako izaki bizidunen habitata.
-alde negatiboa:basoak neurririk gabe mozten ari dira,ondorioz
basamortuak eta birlandatze prozesuak geroz eta handiagoak.
6

7. MINDA:abereen iraizkin solido eta likidoen,hondakin uren eta janari
hondarren nahastea dira.Mindak lursailetara isuri izan dira ongarri moduan.
Minda gehiegi isuri ezkero,lurra eta lurpeko urak kutsatzen dira.
8.Arrantza
8.1.Arrantza motak:
Arrantza tradizionala:
Ezaugarriak:-itsasertzetik gertu.
-sistema tradizionalak erabiltzen dituzte (anuak,sare
arruntak…)
-gutxi garatutako herrialdeetan egiten da.
-autokontsumorako edo inguruko merkatuetan saltzeko
harrapatzen dira.
Arrantza industriala:
Ezaugarriak:-helburua arrain asko harrapatzea.
-oso teknologia aurreratua erabiltzen da.
-bi arrantza mota bereizten dira:
-baxurako arrantza:itsasertzetik hurbil,egunero
arrain freskoa eramaten da lonjetara eta herriko edo eskualdeko
merkatuetara banatzen da.
-alturako arrantza:Itxaso zabalean, itsasontzi handi
eta teknologia aurreratuaz (gps eta sonarra),hilabete ugari arrantza
guneetan eta faktoria ontziak dituzte,hau da,ontzi nagusian harrapatutakoa
bertan utzi eta arrantzan jarraitzen dute.
8.2.Itsasoaren arazoak:
Larriena hondakinen isurketa eta arrantza guneen agortzea.
|industria eta hirietatik datorrena eta ontzi
istripuetatik datorrena.
8.3.Arrantza gune nagusiak:
Azalera handiko plataforma da.
Sakonera gutxiko urak dira.
Plankton ugari dagoen tokia.
Itsaslaster beroak eta hotzak elkartzen diren lekuak,adibidez, Ternua ta
Japon.
7

8. 8