http://encyclopedia.pblogs.gr/

2. ÅÉÓÁÃÙÃÇ ÓÔÇ ÖÁÉÍÏÌÅÍÏËÏÃÉÁ

3. ROBERT SOKOLOWSKI
ÅÉÓÁÃÙÃÇ
ÓÔÇ
ÖÁÉÍÏÌÅÍÏËÏÃÉÁ
ÌåôÜöñáóç, ó÷üëéá: Ðáýëïò Êüíôïò
Åêäüóåéò Ðáíåðéóôçìßïõ Ðáôñþí
ÐÜôñá 2003

4. ÅÊÄÏÓÅÉÓ ÐÁÍÅÐÉÓÔÇÌÉÏÕ ÐÁÔÑÙÍ
Ðáí/ìéï Ðáôñþí
Ðáíåðéóôçìéïýðïëéò
265 00 Ñßï-Ðáôñþí
Ôçë.: +30(2610) 997-863, Fax: +30(2610) 997-864
e-mail: pup@upatras.gr, kkost@upatras.gr, christin@upatras.gr
URL: www.upatras.gr/pup
Ïé Åêäüóåéò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Ðáôñþí åßíáé ÔìÞìá ôçò Åôáéñåßáò
Áîéïðïßçóçò - Äéá÷åßñçóçò Ðåñéïõóßáò Ðáíåðéóôçìßïõ Ðáôñþí
Áðáãïñåýåôáé ç ìåñéêÞ Þ ïëéêÞ äçìïóßåõóç ôïõ Ýñãïõ áõôïý êáèþò
êáé ç áíáðáñáãùãÞ ôïõ ìå ïðïéïäÞðïôå ìÝóï, ÷ùñßò ôçí ó÷åôéêÞ Üäåéá ôïõ
åêäüôç.
ISBN 960-530-063-X
Ôßôëïò ðñùôïôýðïõ: R. Sokolowski: Introduction to Phe-
nomenology
c 2000, by Cambridge Uviv. Press
c 2003 ãéá ôçí ÅëëçíéêÞ ãëþóóá: Åêäüóåéò Ðáíåðéóôçìßïõ Ðáôñþí
ÌåôÜöñáóç: Ð. Êüíôïò
Äéïñèþóåéò: ×. ÔåñÝæçò, Ãéþôá ÌðÝëôá
Óôïé÷åéïèåóßá ìå L TEX:
A Åêäüóåéò Ðáí/ìßïõ Ðáôñþí
Ó÷åäßáóç åîùöýëëïõ: ×ñéóôßíá Áíôùíáêïðïýëïõ.
Åêôýðùóç: Áèáíáóüðïõëïò - ÐáðáäÜìçò & ÓÉÁ
Å.Å

5. ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ
ÐÑÏËÏÃÏÓ ÔÏÕ ÌÅÔÁÖÑÁÓÔH v
ÐÑÏËÏÃÏÓ ÓÔÇÍ ÅËËÇÍÉÊÇ ÅÊÄÏÓÇ vii
Åõ÷áñéóôßåò xi
ÅÉÓÁÃÙÃÇ xiii
ÐñïÝëåõóç êáé Óêïðüò ôïõ Âéâëßïõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xiii
Ç Öáéíïìåíïëïãßá êáé ôï ÆÞôçìá ôùí Åìöáíßóåùí . . . . . . . . . . . xv
Ó÷åäéÜãñáììá ôïõ Âéâëßïõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xvi
1 TÉ ÅIÍÁÉ Ç ÁÐÏÂËÅÐÔÉÊÏÔÇÔÁ ÊÁÉ ÃÉÁÔÉ ÅÉÍÁÉ ÓÇÌÁÍÔÉÊÇ; 1
1.1 Ç ÅãùêåíôñéêÞ Äõó÷Ýñåéá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
1.2 Ï Äçìüóéïò ×áñáêôÞñáò ôïõ Íïõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
2 Ç ÁÍÔÉËÇØÇ ÅÍÏÓ ÊÕÂÏÕ ÙÓ ÐÁÑÁÄÅÉÃÌÁ ÓÕÍÅÉÄÇÔÇÓ ÅÌÐÅÉ-
ÑÉÁÓ 11
2.1 ÐëåõñÝò, ¼øåéò êáé ÓêéÜóåéò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
2.2 Ç Ôáõôüôçôá ôïõ ºäéïõ ôïõ ÁíôéêåéìÝíïõ . . . . . . . . . . . . . . 14
3 ÔÑÅÉÓ ÔÕÐÉÊÅÓ ÄÏÌÅÓ ÓÔÇ ÖÁÉÍÏÌÅÍÏËÏÃÉÁ 17
3.1 ÌÝñç êáé ¼ëïí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
3.2 Ç Ôáõôüôçôá óôçí Ðïëëüôçôá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
3.3 Ç Ðáñïõóßá êáé ç Áðïõóßá êáé ç Ôáõôüôçôá áíÜìåóÜ ôïõò . . . . 29
4 ÌÉÁ ÁÑ×ÉÊÇ ÄÇËÙÓÇ ÃÉÁ ÔÏ ÔÉ ÅÉÍÁÉ Ç ÖÁÉÍÏÌÅÍÏËÏÃÉÁ 39
4.1 Ç ÖõóéêÞ ÓôÜóç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
4.2 Ç ÖáéíïìåíïëïãéêÞ ÓôÜóç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
4.3 Åðé÷åéñÞìáôá ãéá ôç ÖáéíïìåíïëïãéêÞ ÓôÜóç . . . . . . . . . . . . 48
4.4 ÏñéóìÝíïé Åéäéêïß ¼ñïé Ó÷åôéêïß ìå ôç ÖáéíïìåíïëïãéêÞ ÁíáãùãÞ 55
4.5 Ãéáôß Åßíáé ÓçìáíôéêÞ ç ÖáéíïìåíïëïãéêÞ ÁíáãùãÞ; . . . . . . . 60
i

6. ii ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ
5 ÁÍÔÉËÇØÇ, ÁÍÁÌÍÇÓÇ ÊÁÉ ÖÁÍÔÁÓÉÁ 65
5.1 Åíèýìçóç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
5.2 Öáíôáóßá êáé Ðñüëçøç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
5.3 Ìåôáôüðéóç ôïõ Åáõôïý . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
6 ËÅÎÅÉÓ, ÅÉÊÏÍÅÓ ÊÁÉ ÓÕÌÂÏËÁ 77
6.1 Ç ðáñïõóßá ôùí ËÝîåùí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
6.2 Åéêüíåò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
6.3 Åíäåßîåéò, Óýìâïëá Þ ÓÞìáôá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
6.4 Åìðëïõôéóìüò ôïõ Ðïëëáðëïý, ÁíÜäåéîç ôçò Ôáõôüôçôáò . . . . . 86
7 ÊÁÔÇÃÏÑÉÁÊÅÓ ÁÐÏÂËÅØÅÉÓ ÊÁÉ ÁÍÔÉÊÅÉÌÅÍÁ 89
7.1 Ç ÃÝíåóç ôùí Êñßóåùí áðü ôçí Åìðåéñßá . . . . . . . . . . . . . . 90
7.2 ÍÝá Åðßðåäá Ôáõôüôçôáò, ÍÝï Ðïëëáðëü . . . . . . . . . . . . . . 95
7.3 ÊáôçãïñéáêÜ Áíôéêåßìåíá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
7.4 Óçìáóßåò ùò ÍïçôéêÜ Þ ÅííïéáêÜ ÐñÜãìáôá . . . . . . . . . . . . 99
7.5 ÐåñáéôÝñù ðáñáôçñÞóåéò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
7.6 Ôï Öáéíüìåíï ôçò ÁóÜöåéáò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
7.7 ÊáôçãïñéáêÜ Áíôéêåßìåíá êáé Áíèñþðéíç ÄéÜíïéá . . . . . . . . . 110
8 ÖÁÉÍÏÌÅÍÏËÏÃÉÁ ÔÏÕ ÅÁÕÔÏÕ 115
8.1 Ôï Åìðåéñéêü êáé ôï Õðåñâáôïëïãéêü Åãþ . . . . . . . . . . . . . 115
8.2 Ôé Åßíáé ôï Õðåñâáôïëïãéêü Åãþ; . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
8.3 Äçìïóéüôçôá ôïõ Õðåñâáôïëïãéêïý Åãþ . . . . . . . . . . . . . . . 123
8.4 Ôï Åãþ óôç ÖáéíïìåíïëïãéêÞ ÓôÜóç . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
8.5 Ôï Åãþ êáé ç Óùìáôéêüôçôá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
8.6 Ôï Ìç-Óçìåéáêü Åãþ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
9 Ç ×ÑÏÍÉÊÏÔÇÔÁ 135
9.1 Åðßðåäá ×ñïíéêüôçôáò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
9.2 Ôï Ðñüâëçìá ôçò ÅóùôåñéêÞò Óõíåßäçóçò ôïõ ×ñüíïõ . . . . . . 138
9.3 Ç ÄïìÞ ôïõ Æùíôáíïý Ðáñüíôïò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
9.4 ÅóùôåñéêÞ Óõíåßäçóç ôïõ ×ñüíïõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
9.5 ÔåëéêÝò ÐáñáôçñÞóåéò ãéá ôéò Áðïñßåò Ó÷åôéêÜ ìå ôïí ×ñüíï . . 149
10 Ï ÊÏÓÌÏÓ ÔÇÓ ÆÙÇÓ ÊÁÉ Ç ÄÉÕÐÏÊÅÉÌÅÍÉÊÏÔÇÔÁ 153
10.1 Ï Êüóìïò−ôçò−ÆùÞò ùò Ðñüâëçìá . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
10.2 Ðþò Óõãêñïôïýíôáé ïé ÌáèçìáôéêÝò ÅðéóôÞìåò . . . . . . . . . . 155
10.3 ÐåñáéôÝñù Áðüøåéò ôùí Åðéóôçìïíéêþí ÁíôéêåéìÝíùí . . . . . . 157
10.4 Ç Äéõðïêåéìåíéêüôçôá: ¸íáò Êüóìïò áðü Êïéíïý . . . . . . . . . 159
10.5 Äéõðïêåéìåíéêüôçôá: Ãíùñßæïíôáò ôïí ¢ëëïí . . . . . . . . . . . . 161

7. ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ iii
11 ËÏÃÏÓ, ÁËÇÈÅÉÁ ÊÁÉ ÅÍÁÑÃÅÉÁ 165
11.1 Ç ÆùÞ ôïõ Ëüãïõ êáé ç Ôáõôüôçôá ôçò Óçìáóßáò . . . . . . . . . 166
11.2 Äýï Åßäç ÁëÞèåéáò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
11.3 Äýï Åßäç ÅíÜñãåéáò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169
11.4 Äýï Ôñüðïé ìå ôïõò Ïðïßïõò Åðé÷åéñåßôáé ç ÕðåêöõãÞ ôçò ÅíÜñãåéáò172
11.5 Êñõðôüôçôá êáé ÁëÞèåéá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175
11.6 Ôñßá Åðßðåäá ÄïìÞò ùò ðñïò ôç Óçìáóßá . . . . . . . . . . . . . . 178
11.7 Ç Åìðåéñßá ôùí ÊáèÝêáóôá ùò ç ÂáóéêÞ ÅíÜñãåéá . . . . . . . . 183
11.8 Ç ÅíÜñãåéá êáé ôï Ùñáßï . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
12 ÅÉÄÇÔÉÊÇ ÅÐÏÐÔÅÉÁ 187
12.1 ÁíÜëõóç ôçò ÅéäçôéêÞò Åðïðôåßáò . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
12.2 ÐåñáéôÝñù Ó÷üëéá ãéá ôçí ÅéäçôéêÞ Åðïðôåßá . . . . . . . . . . . 192
13 Ï ÏÑÉÓÌÏÓ ÔÇÓ ÖÁÉÍÏÌÅÍÏËÏÃÉÁÓ 197
13.1 ÄéáöïñÝò ùò ðñïò ôçí ¸êôáóç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199
13.2 ÄéáöïñÝò ùò ðñïò ôï Åßäïò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
13.3 ÄéáöïñÝò ÍïçìÜôùí . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
13.4 ÄéáöïñÝò ùò ðñïò ôçí ÐñïïðôéêÞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . 205
13.5 ¸íá ÃñÜöçìá ðïõ Äéåõêñéíßæåé ôéò äýï Áíáóôï÷Üóåéò . . . . . . . 207
13.6 Ãéáôß Åßíáé ÓçìáíôéêÝò ïé Äýï Áíáóôï÷Üóåéò . . . . . . . . . . . . 208
14 Ç ÖÁÉÍÏÌÅÍÏËÏÃÉÁ ÓÔÏ ÐÁÑÏÍ ÉÓÔÏÑÉÊÏ ÐËÁÉÓÉÏ 211
14.1 Íåùôåñéêüôçôá êáé Ìåôá−Íåùôåñéêüôçôá . . . . . . . . . . . . . 211
14.2 Ç Áíôßäñáóç ôçò Öáéíïìåíïëïãßáò . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
14.3 Ç Öáéíïìåíïëïãßá êáé ç ÈùìéóôéêÞ Öéëïóïößá . . . . . . . . . . 219
14.4 Ç Öáéíïìåíïëïãßá êáé ç Áíèñþðéíç Åìðåéñßá . . . . . . . . . . . 221
15 Ç ÖÁÉÍÏÌÅÍÏËÏÃÉÁ ÔÁ ÔÅËÅÕÔÁÉÁ ÅÊÁÔÏ ×ÑÏÍÉÁ 223
15.1 Ïé áðáñ÷Ýò ôïõ êéíÞìáôïò: Husserl . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
15.2 Ôï äåýôåñï óôÜäéï: Husserl, Heidegger, Scheler . . . . . . . . . . 225
15.3 Ç öáéíïìåíïëïãßá óôç Ãáëëßá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231
15.4 Ç öáéíïìåíïëïãßá óå Üëëåò ÷þñåò . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234
15.5 Ç åñìçíåõôéêÞ êáé ç áðïäüìçóç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
15.6 ÔåëéêÝò ðáñáôçñÞóåéò . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237
15.7 ÐôÌ:Ç öáéíïìåíïëïãßá óôçí ÅëëçíéêÞ Ãëþóóá . . . . . . . . . . 239
ÅðéëåãìÝíç âéâëéïãñáößá 241
ÅÕÑÅÔÇÑÉÏ 245

8. iv ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ

9. ÐÑÏËÏÃÏÓ ÔÏÕ ÌÅÔÁÖÑÁÓÔÇ
Åßíáé, äß÷ùò Üëëï, åîáéñåôéêÜ óçìáíôéêÞ ç ðñùôïâïõëßá ôùí Åêäüóåùí ôïõ
Ðáíåðéóôçìßïõ Ðáôñþí íá ðñïãñáììáôßóåé ôçí ìåôÜöñáóç êáé Ýêäïóç ìéáò
‘åéóáãùãÞò óôç öáéíïìåíïëïãßá’. Êáé ÷áßñïìáé éäéáßôåñá ðïõ, ôåëéêÜ, áíÜìåóá
óôéò äéåèíþò Ýãêõñåò åéóáãùãÝò ðïõ ðñüôåéíá ùò ôéò ðéï åíäåäåéãìÝíåò ãéá
ôçí ðáñïýóá Ýêäïóç, Üëëåò ðéï áêáäçìáúêÝò êáé Üëëåò ìå åíôïíüôåñï åéóáãù-
ãéêü ÷áñáêôÞñá, ôåëéêÜ åðåëÝãç ç ÅéóáãùãÞ óôç Öáéíïìåíïëïãßá ôïõ Robert
Sokolowski.
Ï óõããñáöÝáò, êáèçãçôÞò óôï Catholic University of America, áðïôåëåß ìéá
áðü ôéò êïñõöáßåò ìïñöÝò ôçò óýã÷ñïíçò öáéíïìåíïëïãéêÞò ðáñÜäïóçò êáé ôá
Ýñãá ôïõ áðïôåëïýí sine qua non ðçãÝò ãéá ôéò óýã÷ñïíåò öáéíïìåíïëïãéêÝò
Ýñåõíåò. Åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêü üôé ôá ôñßá êýñéá âéâëßá ôïõ Ý÷ïõí êáèéåñùèåß
ùò óôáèìïß óôçí åðåîåñãáóßá éóÜñéèìþí öáéíïìåíïëïãéêþí, êáé ãåíéêüôåñá
öéëïóïöéêþí, èåìáôéêþí ðåñéï÷þí: ôï ðñþôï, The foundation of the concept of
constitution (Phaenomenologica 18, Kluwer, 1964), áíÝëõóå ôï æÞôçìá ôçò óõ-
ãêñüôçóçò ôùí éäåáôþí áíôéêåéìÝíùí, ôï äåýôåñï, Presence and Absence (Bloom-
ington, Indiana University Press, 1978), áíÝëõóå ôï æÞôçìá ôïõ ÷ñüíïõ, åíþ ôï
ôñßôï, Moral Action. A phenomenological Study (Bloomington, Indiana University
Press, 1985), áðïôåëåß ìéá ðñùôüôõðç öáéíïìåíïëïãéêÞ ðñüôáóç ó÷åôéêÜ ìå ôçí
ðåñéãñáöÞ ôçò çèéêÞò ðñÜîçò.
Ç åéóáãùãÞ ðïõ Ý÷ïõìå ìðñïóôÜ ìáò áðïôåëåß ìéá éäáíéêÞ Ýêèåóç ôçò öáé-
íïìåíïëïãéêÞò óêÝøçò. Áðïöåýãïíôáò ôçí Üóêïðç ÷ñÞóç ôçò öáéíïìåíïëï-
ãéêÞò ôå÷íéêÞò ïñïëïãßáò, áðïöåýãïíôáò åíôåëþò(!) ôéò ðáñáðïìðÝò óôá Ýñãá
ôïõ Husserl, ï Sokolowski åðéôõã÷Üíåé Ýíá äéðëü óôü÷ï. Áðü ôç ìéá, ðñïóöÝ-
ñåé óôïí ìç-åéäéêü, óôïí öïéôçôÞ Þ ôïí ïðïéïíäÞðïôå ðéèáíü áíáãíþóôç, ôçí
ðåñéãñáöÞ ôïõ ‘ôé êÜíåé’ ç öáéíïìåíïëïãßá, ôïõ ôñüðïõ åñãáóßáò ôçò, ôùí óôü-
÷ùí ôçò êáé ôçò ðñïïðôéêÞò õðü ôçí ïðïßá åîåôÜæåé ôá ðñÜãìáôá. Áðü ôçí
Üëëç, ðñïóöÝñåé óôïí åéäéêü, êáé åéäéêÜ óå áõôüí ðïõ áîéþíåé üôé ðáñÜãåé
v

10. vi ÐÑÏËÏÃÏÓ ÔÏÕ ÌÅÔÁÖÑÁÓÔÇ
öéëïóïößá áðü ôï åóùôåñéêü ôçò öáéíïìåíïëïãéêÞò ðáñÜäïóçò, ìéá áíåêôß-
ìçôç äõíáôüôçôá ðáñïõóßáóçò åíþðéïí ôùí Üëëùí: áõôÞ ç åéóáãùãÞ ìïéÜæåé
íá áðïôåëåß Ýíá åßäïò äçìüóéáò áõôï-ðáñïõóßáóçò ôçò öáéíïìåíïëïãßáò, ìéáò
äçìüóéáò áõôï-äéêáéïëüãçóçò Þ êáé áõôï-ðñïâïëÞò ôçò. ºóùò ìÜëéóôá íá ìðï-
ñåß íá ëåéôïõñãÞóåé êáé ùò ìéá áõôï-ðñïâïëÞ ôçò öéëïóïöéêÞò óêÝøçò åí ãÝíåé
óôçí ðñïóðÜèåéÜ ôçò íá åîáóöáëßóåé ôïí äçìüóéï ÷þñï ðïõ ôçò áíáëïãåß.
Ç ìåôÜöñáóç áêïëïõèåß ôï ðíåýìá ôïõ óõããñáöÝá ôïõ Ýñãïõ. Åíþ áñ-
÷éêÜ åß÷áìå ‘åìðëïõôßóåé’ ôï êåßìåíï ìå õðïóçìåéþóåéò ðïõ åðåîçãïýóáí ôéò
áíôéóôïé÷ßåò ðñïò ôçí ïñïëïãßá ôïõ Husserl êáé ðáñÝðåìðáí ôïí áíáãíþóôç óå
óõãêåêñéìÝíá Ýñãá ôïõ Husserl üðïõ áíáëýïíôáé ôá áíôßóôïé÷á æçôÞìáôá, ôå-
ëéêÜ üëåò áõôÝò ïé õðïóçìåéþóåéò áöáéñÝèçêáí. Äéüôé áðëÜ óõíåéäçôïðïéÞèçêå
üôé áõôü èá ìðïñïýóå íá ôï Ý÷åé êÜíåé, åÜí ôï åß÷å êñßíåé óêüðéìï, êáé ï ßäéïò
ï óõããñáöÝáò. Ç ðñüóèåóç åðåîçãçìáôéêþí õðïóçìåéþóåùí èá áëëïßùíå ôï
ýöïò êáé ôçí ðñüèåóç ôïõ êåéìÝíïõ.
Óôï ôÝëïò ôïõ êåéìÝíïõ ðñïóèÝóáìå ìéá óýíôïìç áíáöïñÜ óå ü,ôé Ý÷åé åê-
äïèåß óôá åëëçíéêÜ óå ó÷Ýóç ìå ôï Ýñãï ôïõ Husserl.
Ãéá ìÝíá ðñïóùðéêÜ, áõôÞ ç Ýêäïóç áðïôåëåß Ýíá åßäïò áíáãíþñéóçò ôçò
ïöåéëÞò ìïõ óôïí Robert Sokolowski êáé óôçí ‘öéëïóïöéêÞ öéëßá’ ìå ôçí ïðïßá
ìå Ý÷åé ôéìÞóåé. Óå áõôüí áöéåñþíù êáé ôçí ìåôÜöñáóç ôïõ âéâëßïõ ôïõ.

11. ÐÑÏËÏÃÏÓ ÓÔÇÍ ÅËËÇÍÉÊÇ
ÅÊÄÏÓÇ
‘Öáéíïìåíïëïãßá’ åßíáé ìéá ëÝîç ðïëõóýëëáâç êáé åõöÜíôáóôç ãéá êÜôé áðëü
êáé âáèý. Ïíïìáôßæåé Ýíá öéëïóïöéêü êßíçìá, ôï ïðïßï ùèåßôáé áðü ôçí êå-
íôñéêÞ äéÜèåóç íá áðïäÝ÷åôáé ôá ðñÜãìáôá üðùò åßíáé. Ôá ðñþôá ôçò ÷ñüíéá,
óôçí Ýíáñîç ôïõ 20ïõ áéþíá, ç öáéíïìåíïëïãßá ÷ñçóéìïðïéïýóå óõ÷íÜ ôï óýí-
èçìá ‘‘ðßóù óôá ßäéá ôá ðñÜãìáôá!’’. ÁõôÞ ç öñÜóç óÞìáéíå üôé èá ðñÝðåé,
ìå êÜèå êüóôïò, íá áðïöýãïõìå ôï íá êáôáóôñÝøïõìå Þ íá ðáñáâëÝøïõìå
ìå ôç öéëïóïößá ìáò ôá ðñÜãìáôá: èá ðñÝðåé íá áíáãíùñßóïõìå áõôü ðïõ
õðÜñ÷åé êáé íá áðïöýãïõìå íá ôï áíáãÜãïõìå óå êÜôé Üëëï. Ãíùñßæïõìå, ãéá
ðáñÜäåéãìá, üôé åîáóêïýìå ìå õðåõèõíüôçôá ôéò ðñÜîåéò êáé ôéò ãíþìåò ìáò
êáé, óõíåðþò, èá ðñÝðåé íá áíáãíùñßæïõìå ôçí õðåõèõíüôçôÜ ìáò êáé íá ìçí
óêåðôüìáóôå ôïõò åáõôïýò ìáò ùò áðëÝò ìç÷áíéêÝò äéáäéêáóßåò Þ ùò âéïëï-
ãéêÜ óõóôÞìáôá. Ãíùñßæïõìå üôé åìöáíßæïíôáé óå ìáò åéêüíåò, áíáìíÞóåéò êáé
öáíôáóßåò êáé, óõíåðþò, èá ðñÝðåé íá öÝñïõìå óôçí åðéöÜíåéá öéëïóïöéêÜ ôé
óçìáßíåé íá åßíáé êÜôé åéêüíá êáé ôé óçìáßíïõí ôá åíåñãÞìáôá ôçò åíèýìçóçò
êáé ôçò öáíôáóßáò: äåí èá ðñÝðåé íá áíáãÜãïõìå áõôÜ ôá ðñÜãìáôá óå åãêå-
öáëéêÝò êáôáóôÜóåéò. Ðáñüìïéá, ãíùñßæïõìå üôé ç ëïãéêÞ êáé ôá ìáèçìáôéêÜ
Ý÷ïõí ôçí äéêÞ ôïõò õðüóôáóç: äåí áðïôåëïýí áðëþò øõ÷ïëïãéêÝò ðñïâïëÝò êáé
Ý÷ïõí åðßóçò ôïí äéêü ôïõò ôñüðï åìöÜíéóçò êáé ôïí äéêü ôïõò ôñüðï ýðáñîçò.
Ïé áíèñþðéíåò ó÷Ýóåéò, ôá óõíáéóèÞìáôá, ç ðïëéôéêÞ êáé ç ïéêïíïìßá, áõôÜ êáé
áíáñßèìçôá Üëëá öáéíüìåíá, èá ðñÝðåé íá ãßíïõí áðïäåêôÜ ôÝôïéá ðïõ åßíáé
êáé íá ôý÷ïõí öéëïóïöéêÞò äéáóÜöçóçò. ¢ðáî êáé áñ÷ßóïõìå íá ëáìâÜíïõìå
ôá ðñÜãìáôá ôÝôïéá ðïõ åßíáé, áíáêáëýðôïõìå üôé ôá ðñÜãìáôá öáíåñþíïíôáé
óå åìÜò ìå ðïëëïýò äéáöïñåôéêïýò ôñüðïõò. Ï êüóìïò áðïôåëåß Ýíá äßêôõï
áðü äÝóìåò åìöáíßóåùí êáé ç öéëïóïößá áíáëáìâÜíåé ôï Ýñãï ôçò äéáóÜöç-
óçò, ôçò äéáöïñïðïßçóçò êáé ôçò ðåñéãñáöÞò ôïõò. ÐåñáéôÝñù, åðéóôñÝöïíôáò
vii

12. viii ÐÑÏËÏÃÏÓ ÓÔÇÍ ÅËËÇÍÉÊÇ ÅÊÄÏÓÇ
‘óôá ßäéá ôá ðñÜãìáôá’, ç öáéíïìåíïëïãßá óõíéóôÜ êÜôé ôï óõãêåêñéìÝíï, ü÷é
êÜôé ôï ðïìðþäåò Þ ôï èåùñçóéáêü: ôçí ðñïóï÷Þ ôçò ôçí áðïóðÜ áõôü ðïõ ï
Husserl êáëåß ‘ôá øéëÜ’ (Kleingeld) ôçò öéëïóïößáò. ÅíäéáöÝñåôáé íá åîåôÜóåé,
ãéá ðáñÜäåéãìá, ðþò ïé åéêüíåò äéáöÝñïõí áðü ôéò ëÝîåéò, ðþò ïé ðñïôÜóåéò
äéáöÝñïõí áðü ôéò åîéóþóåéò, ðþò Ýíá áèëçôéêü ãåãïíüò äéáöÝñåé áðü ìéá èå-
áôñéêÞ ðáñÜóôáóç, êáé ðþò ç ÷ñÞóç ôçò ëÝîçò ‘åãþ’ äéáöÝñåé áðü ôç ÷ñÞóç ôïõ
üñïõ ‘áõôü’. ÖÝñíåé ôç öéëïóïößá îáíÜ óå åããýôçôá ìå ôá êáèçìåñéíÜ ðñÜã-
ìáôá, ç óçìáóßá êáé ç ìáãåßá ôùí ïðïßùí ìðïñïýí ôþñá íá áíáãíùñéóèïýí.
Áõôüò ï óõãêåêñéìÝíïò ôñüðïò óêÝøçò êáèéóôÜ ôç öéëïóïößá åíäéáöÝñïõóá êáé
ó÷åôéêÞ ìå ôïí êüóìï: ìáò ëÝåé ðñÜãìáôá ðïõ ñß÷íïõí öùò óôïí êüóìï óôïí
ïðïßï æïýìå. Ìéá áëçèéíÜ öáéíïìåíïëïãéêÞ ðåñéãñáöÞ äåí èá ìðïñïýóå, åî
ïñéóìïý, íá åßíáé âáñåôÞ Þ áíüçôç.
ÁíÜìåóá óå üëá áõôÜ ôá ðñÜãìáôá êáé ôçí åìöÜíéóÞ ôïõò, ùóôüóï, äéá-
êñéíüìáóôå åìåßò, óôï áíèñþðéíï óôïé÷åßï ìáò, ùò áõôïß óôïõò ïðïßïõò åì-
öáíßæïíôáé ôá ðñÜãìáôá. Åìåßò, óôçí õðïêåéìåíéêüôçôÜ ìáò, åßìáóôå áõôïß ðïõ
áðïêáëýðôïõí ôá ðñÜãìáôá. Ôá åêöñÜæïõìå ìå ôïí ëüãï ìáò, ìå ôç öáíôáóßá
ìáò, êáé ìå ôéò Üëëåò ìáò ìïñöÝò ðáñïõóßáóçò, êáé ç öáéíïìåíïëïãßá ðåñéãñÜ-
öåé ðþò åðéôõã÷Üíïõìå êÜôé ôÝôïéï. ÖÝñíåé óôï öþò åìÜò ùò äïôéêÝò ôÝôïéùí
åìöáíßóåùí. Óýìöùíá ìå ôï ýöïò ôçò áñ÷áßáò öéëïóïößáò, ç öáéíïìåíïëïãßá
ìÜò âïçèÜ íá êáôáíïÞóïõìå ôïõò åáõôïýò ìáò ùò áíèñþðéíá, Ýëëïãá üíôá, ùò
öïñåßò ôçò áëÞèåéáò. ÐåñáéôÝñù, åîåôÜæïíôáò ôïí ôñüðï ýðáñîÞò ìáò, ç öáé-
íïìåíïëïãßá äéåñåõíÜ ôïí êåíôñéêü ñüëï ðïõ äéáäñáìáôßæåé ç áðïõóßá: äåß÷íåé
ðþò ëåéôïõñãïýí ïé áðïõóßåò óôçí åìðåéñßá ôùí ðñáãìÜôùí, óôçí åãêáèßäñõóç
ôçò ãëþóóáò êáé ôùí Üëëùí óçìåéáêþí óõóôçìÜôùí êáé óôçí áíÜðôõîç ôïõ
åáõôïý. Ç äéåñåýíçóç ôùí ðïéêßëùí åéäþí áðïõóßáò óõíéóôÜ ìßá áðü ôéò ðéï
ðñùôüôõðåò óõíåéóöïñÝò ôçò öáéíïìåíïëïãßáò óôç öéëïóïößá, ü÷é ìüíï óôçí
èåùñßá ôçò ãíþóçò áëëÜ åîßóïõ êáé óôç ìåôáöõóéêÞ. ×Üñç óå áõôÞ ôçí åðåîåñ-
ãáóßá ôçò áðïõóßáò, ç öáéíïìåíïëïãßá äéáôýðùóå ðñïêáôáâïëéêÜ ðïëëÝò áðü
ôéò óõíåéóöïñÝò ôçò áðïäüìçóçò, ÷ùñßò íá õðïðßðôåé óôïí ìçäåíéóìü ôçò.
Ç äõôéêÞ öéëïóïößá ôïõ 20ïõ áéþíá óçìáäåýôçêå áðü äýï âáóéêÜ êéíÞìáôá,
ôçí ‘áíáëõôéêÞ’ öéëïóïößá, ðïõ Ý÷åé ôçí åêêßíçóÞ ôçò óôïí Frege êáé êáëëéåñãÞ-
èçêå êõñßùò óôéò áããëüöùíåò ÷þñåò, êáé ôçí ‘öáéíïìåíïëïãßá’, ðïõ Ý÷åé ôçí
åêêßíçóÞ ôçò óôïí Husserl êáé êáëëéåñãÞèçêå ðñïðÜíôùí óôçí Ãåñìáíßá, ôçí
Ãáëëßá êáé óå Üëëåò äõôéêï-åõñùðáúêÝò ÷þñåò. Ï Frege êáé ï Husserl Þôáí
óýã÷ñïíïé êáé õðÞñîáí áìöüôåñïé ðñùôüôõðïé öéëüóïöïé, êáé ïé èÝóåéò êáé
ôùí äýï äåí ìðïñïýí íá åîçãçèïýí ìå âÜóç ü,ôé åß÷å ðñïçãçèåß óôçí éóôïñßá
ôçò öéëïóïößáò. Ãíþñéæáí ï Ýíáò ôïí Üëëïí êáé Üóêçóáí êñéôéêÞ ï Ýíáò óôï
Ýñãï ôïõ Üëëïõ, áëëÜ äåí ìðüñåóáí íá öèÜóïõí óå ìéá ôåëéêÞ óõìöùíßá, êáé
ç áðüóôáóç ìåôáîý ôïõò äéáôçñÞèçêå óôïõò åðéãüíïõò ôïõò êáè’ üëç ôç äéÜñ-
êåéá ôïõ áéþíá. Èá éó÷õñéæüìïõí üôé ïé óõíåéóöïñÝò ôïõ Husserl óôçí ëïãéêÞ,

13. ÐÑÏËÏÃÏÓ ÓÔÇÍ ÅËËÇÍÉÊÇ ÅÊÄÏÓÇ ix
ôçí èåùñßá ôçò ãëþóóáò êáé ôçí èåùñßá ôçò áëÞèåéáò äåí Ý÷ïõí ôý÷åé ðëÞñïõò
êáôáíüçóçò áðü ôïõò áíáëõôéêïýò öéëïóüöïõò êáé åëðßæù üôé ôï ðáñüí âéâëßï
èá åðåêôåßíåé ôïí äéÜëïãï áíÜìåóá óôéò äýï öéëïóïöéêÝò ðáñáäüóåéò. Èá
õðïóôÞñéæá, ìÜëéóôá, üôé ç öáéíïìåíïëïãßá ðáñÝ÷åé ìéá âáèýôåñç åðßëõóç ôùí
åðéóôçìïëïãéêþí ðñïâëçìÜôùí áðü ü,ôé Ý÷åé åðéôý÷åé ç áíáëõôéêÞ öéëïóïößá.
Ç öáéíïìåíïëïãßá ìðïñåß íá ðáñÜó÷åé åðßóçò Ýíá íÝï ðëáßóéï ãéá ôï Ýñãï
ïñéóìÝíùí öéëïóüöùí, üðùò åßíáé ï Ludwig Wittgenstein, ï Gilbert Ryle, ï
J.L.Austin êáé ï Peter Strawson, åðåéäÞ áêñéâþò åðáí-åíåñãïðïéåß ôçí áßóèçóç
ôçò öéëïóïößáò ðïõ âñßóêïõìå óôçí áñ÷áßá åëëçíéêÞ óêÝøç. Ç öáéíïìåíï-
ëïãßá ìïéÜæåé ðñïðÜíôùí óôï Ýñãï ôïõ ÐëÜôùíá, ï ïðïßïò åðßóçò äéåñåýíçóå
ôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï ðáñïõóéÜæïíôáé ôá ðñÜãìáôá, êáèþò åóôßáóå ôçí ðñï-
óï÷Þ ôïõ óôéò ‘ìïñöÝò’ ôùí ðñáãìÜôùí.
Áõôü ôï âéâëßï äåí èÝëåé íá áðïôåëåß ìéá éóôïñéêÞ Þ åîçãçôéêÞ åðåîåñãáóßá
ôçò öéëïóïößáò, áëëÜ ìéá Üìåóç åéóáãùãÞ óôï öéëïóïöéêü ýöïò ôçò öáéíïìå-
íïëïãßáò. Åëðßæù üôé èá ÷ñçóéìåýóåé êáé ùò áíáäñïìÞ êáé ùò åöáëôÞñéï. Åßèå
íá ðáñïõóéÜóåé ôá åðéôåýãìáôá ôïõ ðáñåëèüíôïò ùò ðçãÝò ãéá ôç öéëïóïöéêÞ
óêÝøç óôï ìÝëëïí.
Robert Sokolowski
Washington, D.C.
03-02-2003

14. x ÐÑÏËÏÃÏÓ ÓÔÇÍ ÅËËÇÍÉÊÇ ÅÊÄÏÓÇ

15. Åõ÷áñéóôßåò
Åßìáé õðü÷ñåïò óôïí Gian-Carlo Rota ãéá ôï üôé ðñüôåéíå ôï èÝìá áõôïý ôïõ
âéâëßïõ êáé ãéá ôçí åíèÜññõíóÞ ôïõ êáé ôçí áñùãÞ ôïõ êáôÜ ôç óõããñáöÞ ôïõ
âéâëßïõ. Óôçí ÅéóáãùãÞ ðåñéãñÜöù ðþò ç óýëëçøç ôïõ âéâëßïõ ðñïÝêõøå óå
ìéá óõæÞôçóç ìåôáîý ìáò. Ôï ãåãïíüò üôé äåí ìðïñþ íá ìïéñáóôþ ìáæß ôïõ ôï
ðáñüí ïëïêëçñùìÝíï Ýñãï åßíáé ìüíï ìßá áðü ôéò ðïëëÝò ðôõ÷Ýò ôçò ëýðçò ðïõ
ðñïêÜëåóå ï ðñüóöáôïò, îáöíéêüò èÜíáôüò ôïõ.
Ðïëëïß ößëïé êáé óõíÜäåëöïé Ý÷ïõí äéáôõðþóåé ó÷üëéá åðß ðáëáéüôåñùí
ó÷åäßùí ôïõ ÷åéñïãñÜöïõ êáé óå ðïëëÜ óçìåßá Ýêáíá ÷ñÞóç ü÷é ìüíï ôùí éäåþí
ôïõò áëëÜ êáé ôùí äéáôõðþóåþí ôïõò. Åßìáé åõãíþìùí óôïõò John Brough,
Richard Cobb- Stevens, John Drummond, James Hart, Richard Hassing, Piet
Hut, John Smolko, Robert Tragesser, Kelvin White. Ï John McCarthy Þôáí
åîáéñåôéêÜ ãåííáéüäùñïò óôéò ðáñáôçñÞóåéò ôïõ. ×ñçóéìïðïßçóá ìéá ðáëáéü-
ôåñç åêäï÷Þ áõôÞò ôçò åñãáóßáò ùò âÜóç åíüò ìáèÞìáôïò óôï Catholic University
of America êáé åßìáé åõãíþìùí ãéá ôçí áíôáðüêñéóç êáé ôéò ðñïôÜóåéò ôùí öïé-
ôçôþí ðïõ óõììåôåß÷áí óå áõôü. ÏñéóìÝíåò áðü ôéò öñÜóåéò ôïõ Amy Singer
Þôáí éäéáßôåñá ÷ñÞóéìåò. ÔÝëïò, åßìáé åîáéñåôéêÜ õðü÷ñåïò óôçí Francis Slade
ãéá ôéò óêÝøåéò êáé ôéò äéáôõðþóåéò ôçò ðïõ ÷ñçóéìïðïßçóá áðü ôçí áñ÷Þ ùò ôï
ôÝëïò áõôïý ôïõ âéâëßïõ, åéäéêüôåñá ãéá ôéò éäÝåò ôçò ó÷åôéêÜ ìå ôçí íåùôåñé-
êüôçôá, óôéò ïðïßåò âáóßóôçêá ãéá ôï õëéêü ôïõ ôåëåõôáßïõ êåöáëáßïõ.
Áõôü ôï âéâëßï áöéåñþíåôáé óôïí Áäåëöü Owen J. Sadlier, ôïõ ïðïßïõ ç
ãåííáéïäùñßá êáé ç öéëïóïöéêÞ êñßóç óÞìáéíáí ôüóï ðïëëÜ ãéá üóïõò åß÷áí
ôçí ôý÷ç íá åßíáé ößëïé ôïõ.
xi

16. xii Åõ÷áñéóôßåò

17. ÅÉÓÁÃÙÃÇ
ÐñïÝëåõóç êáé Óêïðüò ôïõ Âéâëßïõ
Ôï ó÷Ýäéï óõããñáöÞò áõôïý ôïõ âéâëßïõ Ý÷åé ôçí áðáñ÷Þ ôïõ óå ìéá óõíïìéëßá
ðïõ åß÷á ìå ôïí Gian-Carlo Rota ôçí Üíïéîç ôïõ 1996. ¸äéíå ôüôå ìáèÞìáôá
ùò åðéóêÝðôçò êáèçãçôÞò ôùí ìáèçìáôéêþí êáé ôçò öéëïóïößáò óôï Catholic
University of America.
Ï Rota åß÷å óõ÷íÜ åðéóôÞóåé ôçí ðñïóï÷Þ óå ìéá äéáöïñÜ ìåôáîý ìáèçìá-
ôéêþí êáé öéëïóüöùí. Ïé ìáèçìáôéêïß, Ýëåãå, ôåßíïõí íá áöïìïéþíïõí Üìåóá
ôá ãñáðôÜ ôùí ðñïãåíÝóôåñùí óôï åóùôåñéêü ôçò äéêÞò ôïõò åñãáóßáò. Äåí
êÜíïõí ó÷üëéá åðß ôùí ãñáðôþí ôùí ðñïçãïýìåíùí ìáèçìáôéêþí, áêüìá êáé
óôçí ðåñßðôùóç ðïõ Ý÷ïõí åðçñåáóôåß ðÜñá ðïëý áðü áõôïýò. Áðëþò êÜíïõí
÷ñÞóç ôïõ õëéêïý ðïõ âñÞêáí óôïõò óõããñáöåßò ðïõ ìåëÝôçóáí. ¼ôáí óç-
ìåéþíåôáé ðñüïäïò óôá ìáèçìáôéêÜ, ïé ýóôåñïé óôï÷áóôÝò óõìðõêíþíïõí ôá
åõñÞìáôá êáé ðñï÷ùñïýí. Ëßãïé ìáèçìáôéêïß ìåëåôïýí åñãáóßåò ðåñáóìÝíùí
áéþíùí: óõãêñéíüìåíá ìå ôá óýã÷ñïíá ìáèçìáôéêÜ, ôÝôïéá ðáëáéüôåñá ãñáðôÜ
öáßíïíôáé óôïõò ìáèçìáôéêïýò ó÷åäüí óáí åñãáóßá åíüò ðáéäéïý.
Óôç öéëïóïößá, áíôéèÝôùò, ôá êëáóéêÜ Ýñãá óõ÷íÜ äéáöõëÜóóïíôáé ùò áíôé-
êåßìåíá åîÞãçóçò ðáñÜ ùò ðçãÝò ðñïò áîéïðïßçóç. Ïé öéëüóïöïé, ðáñáôç-
ñïýóå ï Rota, äåí Ý÷ïõí ôçí ôÜóç íá åñùôïýí: «Ðïý èá ïäçãçèïýìå áðü
åäþ ;» áëëÜ, áíôßèåôá, ìáò äßäïõí ðëçñïöïñßåò ãéá ôéò èåùñßåò ôùí ìåãÜëùí
óôï÷áóôþí. Êëßíïõí óôï íá ó÷ïëéÜæïõí ðáëáéüôåñá Ýñãá ðáñÜ óôï íá ôá ðá-
ñáöñÜæïõí. Ï Rota áíáãíþñéæå ôçí áîßá ôùí ó÷ïëéáóìþí áëëÜ óêåöôüôáí üôé
ïé öéëüóïöïé üöåéëáí íá êÜíïõí êÜôé ðáñáðÜíù. ÐÝñá áðü ôï íá ðñïóöÝ-
ñïõí åêèÝóåéò ôùí ðáëáéüôåñùí ãñáðôþí, èá Ýðñåðå íá ôá óõìðôýóóïõí êáé
íá èÝôïõí ìå ôñüðï Üìåóï ôá æçôÞìáôá, ìéëþíôáò ìå ôç äéêÞ ôïõò öùíÞ êáé
åíóùìáôþíïíôáò óôï äéêü ôïõò Ýñãï ü,ôé Ý÷ïõí êÜíåé ïé ðñïãåíÝóôåñïé. Èá
xiii

18. xiv ÅÉÓÁÃÙÃÇ
Ýðñåðå íá åíåñãïýí áöáéñåôéêÜ üóï êáé ó÷ïëéáóôéêÜ.
Ìå öüíôï áõôü ôï éóôïñéêü, ìïõ åßðå ï Rota, ìåôÜ áðü Ýíá ìïõ ìÜèçìá, Ýôóé
êáèþò ðáßñíáìå ôïí êáöÝ ìáò óôçí ðáíåðéóôçìéáêÞ êáöåôÝñéá ôïõ Columbus
School of Law: «Èá Ýðñåðå íá ãñÜøåéò ìéá åéóáãùãÞ óôç öáéíïìåíïëïãßá.
ÁðëÜ ãñÜøå ôçí. Ìçí ðåéò ôé óêÝöèçêáí ï Husserl êáé ï Heidegger, áðëÜ êáé
ìüíï íá ðåéò óôïí êüóìï ôé åßíáé ç öáéíïìåíïëïãßá. ×ùñßò åõöÜíôáóôï ôßôëï.
ÏíüìáóÝ ôï ‘åéóáãùãÞ óôç öáéíïìåíïëïãßá’».
Ìïõ Ýäùóå ôçí åíôýðùóç ìéáò ðïëý êáëÞò óõìâïõëÞò. ÕðÜñ÷ïõí ðïëëÜ
âéâëßá êáé Üñèñá ðïõ ó÷ïëéÜæïõí ôïí Husserl: ãéáôß íá ìçí ðñïóðáèÞóåé êáíåßò
íá ìéìçèåß ôéò äéÜöïñåò åéóáãùãÝò ðïõ Ýãñáøå ï ßäéïò; Ôïýôï öáéíüôáí óùóôü,
êáèþò ç öáéíïìåíïëïãßá ìðïñåß íá óõíå÷ßóåé íá óõìâÜëëåé óçìáíôéêÜ óôçí
ôñÝ÷ïõóá öéëïóïößá. Ôï ðíåõìáôéêü ôçò êåöÜëáéï ïõäüëùò Ý÷åé åîáíôëçèåß
êáé ç öéëïóïöéêÞ ôçò åíÝñãåéá åßíáé áêüìá åõñÝùò áíáîéïðïßçôç.
Ç öáéíïìåíïëïãßá åßíáé ç ìåëÝôç ôçò áíèñþðéíçò åìðåéñßáò êáé ôïõ ôñüðïõ
ìå ôïí ïðïßï ìáò ðáñïõóéÜæïíôáé ôá ðñÜãìáôá ìÝóá óå áõôÞ ôçí åìðåéñßá êáé
äéá ôçò åìðåéñßáò. Åðé÷åéñåß íá áðïêáôáóôÞóåé ôï íüçìá ôçò öéëïóïößáò ðïõ
âñßóêïõìå óôïí ÐëÜôùíá. Äåí ðñüêåéôáé, åðéðëÝïí, ãéá ìéá ìïõóåéáêÞ áíáâß-
ùóç áëëÜ ãéá ìéá áíáâßùóç ðïõ áíôéìåôùðßæåé ôá æçôÞìáôá ðïõ åãåßñïíôáé áðü
ôç óýã÷ñïíç óêÝøç. Õðåñâáßíåé ôïõò áñ÷áßïõò êáé ôïõò íåüôåñïõò, êáé ðñï-
óðáèåß íá åðáí-åíåñãïðïéÞóåé ôç öéëïóïöéêÞ æùÞ óôéò ðáñïýóåò óõíèÞêåò. Ôï
âéâëßï ìïõ Ý÷åé, ëïéðüí, ãñáöåß ü÷é ìüíï ãéá íá ðëçñïöïñÞóåé ôïõò áíáãíþ-
óôåò ó÷åôéêÜ ìå Ýíá åðéìÝñïõò öéëïóïöéêü êßíçìá, áëëÜ ãéá íá ðñïóöÝñåé ôç
äõíáôüôçôá ôçò öéëïóïöéêÞò óêÝøçò óå ìéá åðï÷Þ ðïõ áõôÞ ç óêÝøç Ý÷åé ôåèåß
óïâáñÜ õðü åñþôçóç Þ êáé áãíïåßôáé åõñÝùò.
ÅðåéäÞ áõôü ôï âéâëßï áðïôåëåß ìéá åéóáãùãÞ óôç öáéíïìåíïëïãßá, ÷ñçóé-
ìïðïéþ ôï öéëïóïöéêü ëåîéëüãéï ðïõ áíáðôý÷èçêå óå áõôÞ ôçí ðáñÜäïóç. ×ñç-
óéìïðïéþ ëÝîåéò üðùò «áðïâëåðôéêüôçôá», «åíÜñãåéá», «óõãêñüôçóç», «êáôç-
ãïñéáêÞ åðïðôåßá», «êüóìïò-ôçò-æùÞò» êáé «åéäçôéêÞ åðïðôåßá». Ùóôüóï, äåí
êÜíù ó÷üëéá åðß áõôþí ôùí üñùí óáí íá Þôáí áíïßêåéïé ðñïò ôç äéêÞ ìïõ
óêÝøç: ôïõò ÷ñçóéìïðïéþ. Èåùñþ üôé ïíïìáôßæïõí óçìáíôéêÜ öáéíüìåíá êáé
èÝëù íá êáôáóôÞóù áõôÜ ôá öáéíüìåíá ðñïóéôÜ óôïõò áíáãíþóôåò áõôïý ôïõ
âéâëßïõ. Áõôü ôï âéâëßï äåí é÷íçëáôåß ôïí ôñüðï ìå ôïí ïðïßï áõôïß êáé Üë-
ëïé üñïé åìöáíßóèçêáí óôá ãñáðôÜ ôïõ Husserl, êáé óôï Ýñãï ôïõ Heidegger,
ôïõ Merleau-Ponty êáé Üëëùí öáéíïìåíïëüãùí. ×ñçóéìïðïéþ Üìåóá áõôÝò ôéò
ëÝîåéò åðåéäÞ Ý÷ïõí áêüìá æùÞ ìÝóá ôïõò. Åßíáé íüìéìï, ãéá ðáñÜäåéãìá, íá
ìéëÜìå ãéá ôçí åíÜñãåéá ùò ôÝôïéá, êáé ü÷é ìüíï ãéá ü,ôé åßðå ï Husserl ó÷åôéêÜ
ìå ôçí åíÜñãåéá. Áõôïß ïé üñïé äåí ÷ñåéÜæåôáé íá åîçãïýíôáé äåß÷íïíôáò ìüíï
ðþò ôïõò ÷ñçóéìïðïßçóáí ïé Üëëïé. Äåí èá ðñÝðåé íá ôïõò êáñöéôóþóïõìå
óôïí ôïß÷ï ãéá íá Ý÷ïõìå êÜðïéï êÝñäïò áðü áõôïýò.
Ðñïò óôéãìÞí, áò õðåíèõìßóïõìå ìüíï üôé ï Edmund Husserl (1859-1938)

19. Ç öáéíïìåíïëïãßá êáé ôï æÞôçìá ôùí åìöáíßóåùí xv
Þôáí ï éäñõôÞò ôçò öáéíïìåíïëïãßáò êáé üôé ôï Ýñãï ôïõ ËïãéêÝò ¸ñåõíåò ìðïñåß
äßêáéá íá èåùñçèåß ùò ç áñ÷éêÞ äÞëùóç ôïõ êéíÞìáôïò. Ôï âéâëßï åìöáíßóèçêå
óå äýï ìÝñç, ôï 1900 êáé ôï 1901, êáé Ýôóé ç öáéíïìåíïëïãßá îåêßíçóå ìå ôçí ÷á-
ñáõãÞ ôïõ íÝïõ áéþíá. Êáèþò âñéóêüìáóôå ðéá óôï ôÝëïò áõôÞò ôçò ÷ñïíéêÞò
ðåñéüäïõ, ìðïñïýìå íá ñßîïõìå ôï âëÝììá ìáò ðßóù óôá åêáôü ó÷åäüí ÷ñü-
íéá éóôïñßáò ôïõ êéíÞìáôïò. Ï Martin Heidegger (1889-1976), ìáèçôÞò, óõíÜ-
äåëöïò êáé áñãüôåñá áíôßðáëïò ôïõ Husserl, õðÞñîå ç óçìáíôéêüôåñç ìïñöÞ
ôçò ãåñìáíéêÞò öáéíïìåíïëïãßáò. Ôï êßíçìá Üíèéóå åðßóçò óôç Ãáëëßá, üðïõ
áíôéðñïóùðåýôçêå áðü óõããñáöåßò üðùò ï Emmanuel Levinas (1906-1995), ï
Jean-Paul Sartre (1905-1980), ï Maurice Merleau-Ponty (1907-1960) êáé ï Paul
Ricoeur (1913-). ÓçìáíôéêÞ áíÜðôõîç ôïõ êéíÞìáôïò óçìåéþèçêå óôçí ðñï-
åðáíáóôáôéêÞ Ñùóßá êáé óôï ÂÝëãéï, ôçí Éóðáíßá, ôçí Éôáëßá, ôçí Ðïëùíßá,
ôçí Áããëßá êáé ôéò ÇíùìÝíåò Ðïëéôåßåò. Ç öáéíïìåíïëïãßá åðçñÝáóå ðïëëÜ
Üëëá öéëïóïöéêÜ êáé ðïëéôéóìéêÜ êéíÞìáôá, üðùò ç åñìçíåõôéêÞ, ï óôñïõêôïõ-
ñáëéóìüò, ï ëïãïôå÷íéêüò öïñìáëéóìüò, êáé ç áðïäüìçóç. ÊáôÜ ôç äéÜñêåéá
üëïõ ôïõ åéêïóôïý áéþíá, õðÞñîå ôï óçìáíôéêüôåñï ìÝñïò áõôïý ðïõ ïíïìÜ-
æïõìå ‘åõñùðáúêÞ’ öéëïóïößá, üðùò áõôÞ áíôéôßèåôáé óôçí ‘áíáëõôéêÞ’ ðáñÜ-
äïóç ç ïðïßá Ý÷åé êáôáóôåß ï êõñßáñ÷ïò ôýðïò öéëïóïößáò óôçí Áããëßá êáé ôéò
ÇíùìÝíåò Ðïëéôåßåò.
Ç Öáéíïìåíïëïãßá êáé ôï ÆÞôçìá ôùí Åìöáíßóåùí
Ç öáéíïìåíïëïãßá óõíéóôÜ Ýíá óçìáíôéêü öéëïóïöéêü êßíçìá äéüôé áêñéâþò
áíôéìåôùðßæåé ôüóï êáëÜ ôï ðñüâëçìá ôùí åìöáíßóåùí. Ôï æÞôçìá ôùí åìöáíß-
óåùí Ý÷åé êáôáóôåß ìÝñïò ôïõ áíèñþðéíïõ åñùôÞìáôïò Þäç áðü ôçí Ýíáñîç ôçò
öéëïóïößáò. Ïé óïöéóôÝò äéá÷åéñßóôçêáí ôéò åìöáíßóåéò ìÝóá áðü ôç ìáãåßá
ôùí ëÝîåùí êáé ï ÐëÜôùíáò áðÞíôçóå óå ü,ôé åßðáí. Áðü ôüôå, ïé åìöáíßóåéò
Ý÷ïõí ðïëëáðëáóéáóôåß êáé äéïãêùèåß óå ôåñÜóôéï âáèìü. Ôéò äçìéïõñãïýìå
ü÷é ìüíï ìÝóá áðü ôéò ëÝîåéò ðïõ ëÝåé Þ ãñÜöåé ôï Ýíá ðñüóùðï óôï Üëëï,
áëëÜ áðü ôá ìéêñüöùíá, ôá ôçëÝöùíá, ôéò ôáéíßåò êáé ôçí ôçëåüñáóç, üðùò
êáé ìÝóù õðïëïãéóôþí êáé ôïõ äéáäéêôýïõ, êáé ìÝóù ôçò ðñïðáãÜíäáò êáé ôçò
äéáöÞìéóçò. Ïé ôñüðïé ðáñïõóßáóçò êáé áíáðáñïõóßáóçò ðïëëáðëáóéÜæïíôáé
êáé ãïçôåõôéêÜ æçôÞìáôá ðñïêýðôïõí: ùò ðñïò ôé Ýíá ìÞíõìá ìÝóù çëåêôñï-
íéêïý ôá÷õäñïìåßïõ äéáöÝñåé áðü Ýíá ôçëåöþíçìá Þ áðü Ýíá ãñÜììá; Ðïéïò
ìáò áðåõèýíåôáé üôáí äéáâÜæïõìå ìéá óåëßäá óôï äéáäßêôõï; Ùò ðñïò ôé Ý÷ïõí
äéáöïñïðïéçèåß ïé áêñïáôÝò, ïé ïìéëçôÝò êáé ç óõíïìéëßá åîáéôßáò ôïõ ôñüðïõ
ìå ôïí ïðïßï åðéêïéíùíïýìå ôþñá;
¸íáò áðü ôïõò êéíäýíïõò ðïõ äéáôñÝ÷ïõìå ôþñá åßíáé üôé, ìå ôçí ôå÷íïëï-
ãéêÞ åîÜðëùóç ôùí åéêüíùí êáé ôùí ëÝîåùí, ôï êáèåôß ìïéÜæåé íá áðïóõíôßèåôáé

20. xvi ÅÉÓÁÃÙÃÇ
óå áðëÝò åìöáíßóåéò. Èá ìðïñïýóáìå íá äéáôõðþóïõìå áõôü ôï ðñüâëçìá ìå
âÜóç ôïõò üñïõò ôùí ðáñáêÜôù ôñéþí èåìáôéêþí: ìÝñç êáé üëïí, ôáõôüôçôá
ìÝóá óôçí ðïëëüôçôá, ðáñïõóßá/áðïõóßá. Öáßíåôáé ëïéðüí üôé ôþñá êáôáêëõ-
æüìáóôå áðü áðïóðÜóìáôá ðïõ äåí áíÞêïõí óå Ýíá üëïí, áðü ðïëëüôçôåò áðï-
óôåñçìÝíåò ôáõôüôçôáò, êáé áðü ðïëëáðëÝò áðïõóßåò ÷ùñßò êáìéÜ ðáñáìüíéìç
ðñáãìáôéêÞ ðáñïõóßá. ¸÷ïõìå Ýíá bricolage êáé ôßðïôå Üëëï, êáé íïìßæïõìå
üôé ìðïñïýìå ìÜëéóôá íá åöåõñßóêïõìå ôïõò åáõôïýò ìáò êáôÜ ôý÷ç, óõíáñ-
ìïëïãþíôáò åîõðçñåôéêÝò êáé åõ÷Üñéóôåò, áëëÜ ðñïóùñéíÝò, ôáõôüôçôåò ìÝóá
áðü êïììÜôéá ðïõ âñßóêïõìå ãýñù ìáò. Ðåñéìáæåýïõìå áðïóðÜóìáôá ãéá íá
óôçñé÷èïýìå áðÝíáíôé óôçí êáôáóôñïöÞ ìáò.
Óå áíôßèåóç ðñïò áõôÞ ôç ìåôá-íåùôåñéêÞ êáôáíüçóç ôùí åìöáíßóåùí, ç
öáéíïìåíïëïãßá, óôçí êëáóéêÞ ôçò ìïñöÞ, åðéìÝíåé óôï üôé ôá ìÝñç ìðïñïýí
íá êáôáíïçèïýí ìüíï óôï öùò ôùí êáôÜëëçëùí ïëïôÞôùí, üôé ïé ðïëëüôçôåò
ôùí öáéíïìÝíùí õðïêñýðôïõí ôáõôüôçôåò, êáé üôé ïé áðïõóßåò äåí Ý÷ïõí íüçìá
åêôüò åÜí áíôéðáñáôßèåíôáé óå ðáñïõóßåò ðïõ ìðïñïýí íá ãßíïõí ðñïóéôÝò
ìÝóù ôùí ðñþôùí. Ç öáéíïìåíïëïãßá õðïóôçñßæåé üôé ç ôáõôüôçôá êáé ç êá-
ôáíïçôüôçôá åßíáé äéáèÝóéìåò óôá ßäéá ôá ðñÜãìáôá êáé üôé åìåßò ïñéæüìáóôå
ùò áõôïß óôïõò ïðïßïõò äßäïíôáé ôÝôïéåò ôáõôüôçôåò êáé êáôáíïçôüôçôåò. Ìðï-
ñïýìå íá äïýìå ìå åíÜñãåéá ôï ðþò åßíáé ôá ðñÜãìáôá: üôáí ôï ðñÜôôïõìå,
áíáêáëýðôïõìå ôá ðñÜãìáôá áëëÜ áíáêáëýðôïõìå êáé ôïõò åáõôïýò ìáò, ôïõò
áðïêáëýðôïõìå ùò äïôéêÝò áõôÞò ôçò äéÜíïéîçò, ùò áõôïýò óôïõò ïðïßïõò åì-
öáíßæïíôáé ôá ðñÜãìáôá. ¼÷é ìüíï ìðïñïýìå íá óêåöèïýìå ôá ðñÜãìáôá
ðïõ ìáò äßäïíôáé óôçí åìðåéñßá, áëëÜ ìðïñïýìå åðßóçò íá êáôáíïÞóïõìå ôïõò
åáõôïýò ìáò ùò áõôïýò ðïõ ôá óêÝöôïíôáé. Ç öáéíïìåíïëïãßá åßíáé áêñéâþò
áõôü ôï åßäïò êáôáíüçóçò: ç öáéíïìåíïëïãßá åßíáé ç áõôï-áíáêÜëõøç ôïõ ëü-
ãïõ åðß ôçò ðáñïõóßáò êáôáíïçôþí áíôéêåéìÝíùí. Ïé áíáëýóåéò óå áõôü ôï
âéâëßï ðáñïõóéÜæïíôáé óôïí áíáãíþóôç ùò ìéá äéáóÜöçóç ãéá ôï ôé óçìáßíåé
üôé åðéôñÝðïõìå óôá ðñÜãìáôá íá åìöáíßæïíôáé êáé ôé óçìáßíåé ôï üôé åßìáóôå
ïé äïôéêÝò ôçò åìöÜíéóÞò ôïõò. Ðïëëïß öéëüóïöïé Ý÷ïõí éó÷õñéóôåß üôé èá ðñÝ-
ðåé íá ìÜèïõìå íá æïýìå äß÷ùò ‘áëÞèåéá’ êáé ‘ëïãéêüôçôá’, áëëÜ áõôü ôï âéâëßï
ðñïóðáèåß íá äåßîåé üôé, åÜí èÝëïõìå íá åßìáóôå áíèñþðéíá üíôá, ìðïñïýìå
êáé ðñÝðåé íá åîáóêÞóïõìå ôçí õðåõèõíüôçôá êáé ôçí êáôï÷Þ ôçò áëÞèåéáò.
Ó÷åäéÜãñáììá ôïõ Âéâëßïõ
Ç åéóáãùãÞ ìïõ óôç öáéíïìåíïëïãßá ÷ñçóéìïðïéåß åí ãÝíåé ôçí ïñïëïãßá ðïõ
äéáìïñöþèçêå áðü ôïí Husserl êáé ðïõ Ý÷åé ðáãéùèåß óôï êßíçìá. Óôï ÊåöÜ-
ëáéï 1, óõæçôþ ôçí áðïâëåðôéêüôçôá, ôï êåíôñéêü èÝìá ôçò öáéíïìåíïëïãßáò,
êáé åðåîçãþ ãéáôß áðïôåëåß Ýíá óçìáíôéêü æÞôçìá óôçí ôñÝ÷ïõóá öéëïóïöéêÞ

21. Ó÷åäéÜãñáììá ôïõ Âéâëßïõ xvii
êáé ãåíéêüôåñá ðïëéôéóìéêÞ ìáò êáôÜóôáóç. Ôï ÊåöÜëáéï 2 áíáðôýóóåé Ýíá
áðëü ðáñÜäåéãìá ôïõ åßäïõò ôçò áíÜëõóçò ðïõ ðáñÝ÷åé ç öáéíïìåíïëïãßá,
ãéá íá äþóåé óôïí áíáãíþóôç ìéá áßóèçóç ãéá ôï ýöïò ôçò óêÝøçò ôçò. Ôï
ÊåöÜëáéï 3 åîåôÜæåé ôñßá óçìáíôéêÜ æçôÞìáôá óôç öáéíïìåíïëïãßá: ìÝñç êáé
üëïí, ôáõôüôçôá óôçí ðïëëüôçôá êáé ðáñïõóßá/áðïõóßá. ÁõôÝò ïé ôñåéò ôõðéêÝò
äïìÝò äéáôñÝ÷ïõí ôç öáéíïìåíïëïãßá êáé, åÜí åðéêáëåóèïýìå ôçí ðáñïõóßá
ôïõò, ðïëëÜ æçôÞìáôá ìðïñïýí íá óõëëçöèïýí ìå åõêïëüôåñï ôñüðï. Èá õðï-
óôçñßîù, åðßóçò, üôé åíþ ôá èÝìáôá ‘ìÝñç êáé üëïí’ êáé ‘ôáõôüôçôá óôçí ðïëëü-
ôçôá’ (ôï Ýíá óôá ðïëëÜ) âñßóêïíôáé óå üëåò ó÷åäüí ôéò öéëïóïöéêÝò ó÷ïëÝò,
ç ñçôÞ êáé åìâñéèÞò ìåëÝôç ôïõ ðñïâëÞìáôïò ôçò ðáñïõóßáò êáé ôçò áðïõóßáò
Ý÷åé ôçí êáôáãùãÞ ôçò óôç öáéíïìåíïëïãßá.
Óå áõôü ôï óçìåßï ôïõ âéâëßïõ, áöïý èá Ý÷ïõìå ðáñïõóéÜóåé Ýíáí áñéèìü
öáéíïìåíïëïãéêþí áíáëýóåùí, èá åßíáé äõíáôüí íá êÜíïõìå Ýíá âÞìá ðßóù ãéá
íá åîçãÞóïõìå ôé åßäïõò öéëïóïößá åßíáé ç öáéíïìåíïëïãßá êáé íá äåßîïõìå
ùò ðñïò ôé ï ôñüðïò óêÝøçò ôçò äéáöÝñåé áðü ôçí ðñï-öéëïóïöéêÞ åìðåéñßá.
Áõôüò ï áñ÷éêüò ïñéóìüò ôçò öáéíïìåíïëïãßáò äßäåôáé óôï ÊåöÜëáéï 4, üðïõ
ç ‘öáéíïìåíïëïãéêÞ óôÜóç’ äéáêñßíåôáé áðü ôçí ‘öõóéêÞ óôÜóç’.
Ôá åðüìåíá ôñßá ÊåöÜëáéá áíáðôýóóïõí óõãêåêñéìÝíåò öáéíïìåíïëïãéêÝò
Ýñåõíåò óå äéáöïñåôéêÝò ðåñéï÷Ýò ôçò áíèñþðéíçò åìðåéñßáò. Ôï ÊåöÜëáéï 5
åóôéÜæåé óôçí êáô’áßóèçóç áíôßëçøç1 êáé óôéò äýï åêäï÷Ýò ôçò, ôçí áíÜìíçóç
êáé ôçí öáíôáóßá. ÅîåôÜæåé áõôü ðïõ èá ìðïñïýóáìå íá ïíïìÜóïõìå ‘åóùôå-
ñéêÞ’ ìåôáôñïðÞ ôùí áíôéëÞøåþí ìáò: ðÝñá áðü ôï íá âëÝðïõìå êáé íá áêïýìå
ðñÜãìáôá, åðáí- åíèõìïýìáóôå, ðñï-ëáìâÜíïõìå êáé öáíôáæüìáóôå êáé, åíåñ-
ãþíôáò ìå áõôü ôïí ôñüðï, æïýìå ìéá éäéùôéêÞ, ó÷åäüí êñõöÞ, óõíåéäçóéáêÞ
æùÞ. Ôï ÊåöÜëáéï 6 óôñÝöåôáé óå ìéá ðéï äçìüóéá ìåôáôñïðÞ ôùí áíôéëÞøåþí
ìáò, óôç ìåôáôñïðÞ ôïõò óå ëÝîåéò, åéêüíåò êáé óýìâïëá. Åäþ Ý÷ïõìå óõ-
íåßäçóç åîùôåñéêþí áíôéêåéìÝíùí ðïõ äåí äßäïíôáé áðëþò óôçí áíôßëçøç áëëÜ
ðïõ åñìçíåýïíôáé ùò åéêüíåò Þ ëÝîåéò Þ ùò Üëëá åßäç áíáðáñáóôÜóåùí. ÔÝëïò,
ôï ÊåöÜëáéï 7 åéóÜãåé ôï èÝìá ôçò êáôçãïñéáêÞò óêÝøçò, äçëáäÞ ôçò óêÝøçò
ðïõ ü÷é ìüíï áíôéëáìâÜíåôáé ðñÜãìáôá áëëÜ ôá äéáñèñþíåé, åìöáíßæïíôáò ü÷é
ìüíï áðëÜ áíôéêåßìåíá áëëÜ êáé äéåõèåôÞóåéò áíôéêåéìÝíùí êáé êáôáóôÜóåéò-
ðñáãìÜôùí. Óôçí êáôçãïñéáêÞ óêÝøç êéíïýìáóôå áðü ôçí åìðåéñßá áðëþí
áíôéêåéìÝíùí óôçí ðáñïõóßáóç äéáíïçôéêþí áíôéêåéìÝíùí. Áõôü ôï êåöÜëáéï
åìðåñéÝ÷åé áêüìá ìéá óçìáíôéêÞ åðåîåñãáóßá ôïõ æçôÞìáôïò ôùí óçìáóéþí,
ôùí íïçìÜôùí êáé ôùí ðñïôÜóåùí. Åðé÷åéñåß íá åðåîçãÞóåé ôéò ‘Ýííïéåò’ êáé
ôéò ‘óêÝøåéò’ ùò êÜôé ðéï äçìüóéï áðü ü,ôé óõ÷íÜ ôéò åêëáìâÜíïõìå. Ðñïóðáèåß
íá äåßîåé üôé ôá íïÞìáôá êáé ïé ðñïôÜóåéò äåí áðïôåëïýí øõ÷ïëïãéêÝò, íïç-
ôéêÝò Þ åííïéáêÝò ïíôüôçôåò. Ôï íá êáôáíïåßò ôéò ðñïôÜóåéò êáé ôá íïÞìáôá ìå
1
[ÓôÌ] ‘Êáô’ áßóèçóç áíôßëçøç’: Wahrnehmung, perception. Óôï åîÞò áðëþò: áíôßëçøç.

22. xviii ÅÉÓÁÃÙÃÇ
ôï óùóôü ôñüðï áðïôåëåß Ýíá êñßóéìï æÞôçìá üôáí óõæçôÜìå ãéá ôçí öýóç ôçò
áëÞèåéáò, éäéáßôåñá óôï öéëïóïöéêü êëßìá ðïõ Ý÷åé äçìéïõñãÞóåé ç óýã÷ñïíç
öéëïóïößá. Ôá ÊåöÜëáéá 5 Ýùò 7 ðñïóöÝñïõí, ëïéðüí, öáéíïìåíïëïãéêÝò ðåñé-
ãñáöÝò ôñéþí ðåñéï÷þí ôçò åìðåéñßáò: ôïõ ‘åóùôåñéêïý’ ðåäßïõ ôçò áíÜìíçóçò
êáé ôçò öáíôáóßáò, ôïõ ‘åîùôåñéêïý’ ðåäßïõ ôùí áíôéëçðôþí áíôéêåéìÝíùí, ôùí
ëÝîåùí, ôùí åéêüíùí êáé ôùí óõìâüëùí, êáé ôïõ ‘äéáíïçôéêïý’ ðåäßïõ ôùí êá-
ôçãïñéáêþí áíôéêåéìÝíùí.
Ôï ÊåöÜëáéï 8 åîåôÜæåé ôïí åáõôü Þ ôï åãþ ùò ôçí ôáõôüôçôá ðïõ éäñýåôáé
ìáæß ìå üëåò ôéò áðïâëåðôéêüôçôåò ðïõ ðåñéãñÜöçóáí ðñïçãïõìÝíùò. Ï åáõôüò
ðåñéãñÜöåôáé ùò ï õðåýèõíïò öïñÝáò ôçò áëÞèåéáò. Ôáõôïðïéåßôáé ÷Üñç óôéò
áíáìíÞóåéò êáé ôéò ðñï-ëÞøåéò, üóï êáé ÷Üñç óôçí äéõðïêåéìåíéêÞ åìðåéñßá, êáé
åðéôåëåß ôá ãíùóôéêÜ åíåñãÞìáôá ìÝóù ôùí ïðïßùí ðáñïõóéÜæïíôáé õøçëüôåñá,
äéáíïçôéêÜ áíôéêåßìåíá, üðùò êáôáóôÜóåéò-ðñáãìÜôùí êáé óýíïëá. Ï åáõôüò
åßíáé áõôüò ðïõ ëáìâÜíåé ôçí åõèýíç ãéá üóá õðïóôçñßæåé. Ôï æÞôçìá ôïõ
åáõôïý ïäçãåß, êáôÜ ëïãéêÞ áêïëïõèßá, óôï ÊåöÜëáéï 9, óôï èÝìá ôïõ ÷ñüíïõ
êáé ôçò åóùôåñéêÞò óõíåßäçóçò ôïõ ÷ñüíïõ, ç ïðïßá õðüêåéôáé ôçò ôáõôüôçôáò
ôïõ åáõôïý. Ç ÷ñïíéêüôçôá åßíáé ç óõíèÞêç äõíáôüôçôáò ôùí áíôéëÞøåùí, ôùí
áíáìíÞóåùí êáé ôùí ðñï-ëÞøåùí êáé ôïõ åáõôïý ðïõ æåé ìÝóá ôïõò. ÔÝëïò, ôï
ÊåöÜëáéï 10 åîåôÜæåé ôïí êüóìï üðïõ åíïéêåß ï åáõôüò, ôïí ‘êüóìï-ôçò-æùÞò’,
åíôüò ôïõ ïðïßïõ Ý÷ïõìå ôçí Üìåóç åìðåéñßá ôùí ðñáãìÜôùí ãýñù ìáò. Áõôüò
ï êüóìïò åßíáé ôï èåìÝëéï åðß ôïõ ïðïßïõ âáóßæïíôáé ïé óýã÷ñïíåò öõóéêÝò
åðéóôÞìåò. Ïé åðéóôÞìåò äåí ðáñÝ÷ïõí Ýíáí åíáëëáêôéêü êüóìï óå ó÷Ýóç ìå
áõôüí óôïí ïðïßï æïýìå, áëëÜ áðü áõôüí áíáäýïíôáé êáé óå áõôüí ðñÝðåé êáé
ðÜëé íá åíóùìáôþíïíôáé. Áõôü ôï ÊåöÜëáéï óõæçôÜ åðßóçò, ðïëý ðåñéëçðôéêÜ,
ôï èÝìá ôçò äéõðïêåéìåíéêüôçôáò.
Ôï ÊåöÜëáéï 11 óôñÝöåôáé óå áõôü ðïõ ïíïìÜæïõìå öáéíïìåíïëïãßá ôïõ
ëüãïõ. Äåí åîåôÜæåé áðëÜ êáé ìüíï ôéò äéÜöïñåò áðïâëåðôéêüôçôåò ðïõ åîá-
óêïýìå, áëëÜ åéäéêÜ åêåßíåò ðïõ ïäçãïýí óôçí áëÞèåéá ôùí ðñáãìÜôùí, áõôÝò
ðïõ èá ìðïñïýóáí íá êëçèïýí ‘åíÜñãåéåò’. Åßíáé åéäéêÜ óå áõôü ôï ÊåöÜ-
ëáéï ðïõ èá äïýìå ðþò ç öáéíïìåíïëïãßá óõëëáìâÜíåé ôïí áíèñþðéíï íïõ
êáé ôïí áíèñþðéíï ëüãï Ýôóé üðùò åßíáé äéáôåôáãìÝíïé ðñïò ôçí áëÞèåéá. Ôï
ÊåöÜëáéï 12 óõæçôÜ ôçí åéäçôéêÞ åðïðôåßá, ôï åßäïò ôçò áðïâëåðôéêüôçôáò ðïõ
äéáíïßãåé ïõóéáóôéêÜ ãíùñßóìáôá ôùí ðñáãìÜôùí, ãíùñßóìáôá ÷ùñßò ôá ïðïßá
ôá ðñÜãìáôá äåí èá ìðïñïýóáí íá õðÜñîïõí. Ç åéäçôéêÞ åíÜñãåéá äåí öèÜíåé
ìüíï óôçí ãåãïíéêÞ áëÞèåéá áëëÜ óôçí ïõóéáêÞ áëÞèåéá. Áõôü ôï ÊåöÜëáéï
áðïôåëåß ìéá ðåñáéôÝñù áíÜðôõîç ôçò öáéíïìåíïëïãßáò ôïõ ëüãïõ.
Ôá ôåëåõôáßá äýï ÊåöÜëáéá ôïõ âéâëßïõ åðéóôñÝöïõí óôï åñþôçìá ôé åßíáé
ç öáéíïìåíïëïãßá. Ç öáéíïìåíïëïãßá ðåñéåãñÜöç áñ÷éêÜ óôï ÊåöÜëáéï 4,
áëëÜ ôþñá ìðïñåß íá äïèåß ìéá ðéï ðëÞñçò ðåñéãñáöÞ ôçò. Ôï ÊåöÜëáéï 13
öáíåñþíåé ôç öýóç ôçò öéëïóïöéêÞò óêÝøçò, äéáêñßíïíôáò ôç öáéíïìåíïëïãéêÞ

23. Ó÷åäéÜãñáììá ôïõ Âéâëßïõ xix
áíáóôü÷áóç áðü áõôü ðïõ ïíïìÜæù ðñïôáóéáêÞ áíáóôü÷áóç (Ýíá áðü ôá èÝ-
ìáôá ôïõ Êåöáëáßïõ 7). Åäþ, óôï ÊåöÜëáéï 13, èá äåé÷èåß üôé ç öéëïóïößá, Þ
ç öáéíïìåíïëïãßá, äåí óõíéóôÜ áðëÜ êáé ìüíï ìéá äéáóÜöçóç óçìáóéþí áëëÜ
êÜôé ðïõ ïäçãåß âáèýôåñá. Ïé äéáêñßóåéò ðïõ ìåëåôþíôáé óå áõôü ôï ÊåöÜëáéï
öáíåñþíïõí ìå óáöÞíåéá áìöüôåñá: êáé ôï ôé åßíáé ç öéëïóïößá êáé ôï ôé åßíáé
ïé Ýííïéåò, ôá íïÞìáôá êáé ïé ðñïôÜóåéò. ÔÝëïò, óôï ÊåöÜëáéï 14, ðñïóðáèþ
íá ðåñéãñÜøù ôç öáéíïìåíïëïãßá áíôéèÝôïíôÜò ôçí ðñïò ôç íåùôåñéêÞ êáé ôç
ìåôáíåùôåñéêÞ óêÝøç, êáé ðñïèÝôù Ýíá óýíôïìï ó÷üëéï ãéá ôï ðþò ìðïñåß íá
äéáêñéèåß áðü ôç ÈùìéóôéêÞ öéëïóïößá. Ïñßæù ôç öáéíïìåíïëïãßá ôáîéèåôþ-
íôáò ôçí óôçí ðáñïýóá éóôïñéêÞ êáôÜóôáóç. Ç óýã÷ñïíç öéëïóïößá Ý÷åé äýï
êýñéá óôïé÷åßá, ôçí ðïëéôéêÞ öéëïóïößá êáé ôçí åðéóôçìïëïãßá, êáé ç öáéíïìå-
íïëïãßá èßãåé ñçôÜ ìüíï ôï äåýôåñï. Ùóôüóï, êáèþò åîåôÜæåé ôïí áíèñþðéíï
ëüãï Ýôóé üðùò åßíáé äéáôåôáãìÝíïò ðñïò ôçí åíÜñãåéá êáé ôçí áëÞèåéá, ç öáéíï-
ìåíïëïãßá ìðïñåß íá èßîåé Ýììåóá êáé èÝìáôá ôçò íåüôåñçò ðïëéôéêÞò èåùñßáò.
ÅÜí ôá áíèñþðéíá üíôá äéáêñßíïíôáé ãéá ôçí éêáíüôçôÜ ôïõò íá ãíùñßæïõí ôçí
áëÞèåéá, ôüôå ç ðïëéôéêÞ êáé ç éäéüôçôá ôïõ ðïëßôç ëáìâÜíïõí Ýíá îå÷ùñéóôü
íüçìá.
ÅîåôÜæïíôáò ôïí ëüãï ùò ôåëåïëïãéêÜ ðñïóáíáôïëéóìÝíï ðñïò ôçí áëÞ-
èåéá, ç öáéíïìåíïëïãßá ìïéÜæåé ìå ôçí ÈùìéóôéêÞ öéëïóïößá, ç ïðïßá áíôéðñï-
óùðåýåé ìéá ðñï-íåüôåñç êáôáíüçóç ôïõ åßíáé êáé ôïõ íïõ, áëëÜ äéáöÝñåé áðü
ôïí Èùìéóìü ùò ðñïò ôï üôé äåí ðñïóåããßæåé ôç öéëïóïößá ìÝóá áðü ôçí âéâëéêÞ
áðïêÜëõøç. Êáé ç öáéíïìåíïëïãßá êáé ï Èùìéóìüò áðïôåëïýí åíáëëáêôéêÝò
ðñïôÜóåéò óå ó÷Ýóç ìå ôï íåüôåñï ðñüãñáììá óêÝøçò, áëëÜ ôï ðñÜôôïõí ìå
äéáöïñåôéêïýò ôñüðïõò, êáé áíôéèÝôïíôÜò ôåò ìåôáîý ôïõò êåñäßæïõìå ìéá ðå-
ñáéôÝñù äéáóÜöçóç ôçò öáéíïìåíïëïãßáò ùò ìéáò ìïñöÞò ôçò öéëïóïößáò.
Ôï âéâëßï åéóÜãåé ôïí áíáãíþóôç óôçí ïñïëïãßá êáé ôéò éäÝåò ìéáò áðü
ôéò êýñéåò êáôåõèýíóåéò áíÜðôõîçò ôçò öéëïóïößáò óôïí åéêïóôü áéþíá. ÁõôÞ
ç êáôåýèõíóç áíÜðôõîçò, ç öáéíïìåíïëïãßá, äåí áíÞêåé ìüíï óôï ðáñåëèüí.
Ìðïñåß íá äñÜóåé ùò áñùãüò ìáò êáèþò ðñïóðáèïýìå íá èõìßæïõìå óôïõò
åáõôïýò ìáò, óôçí Ýíáñîç åíüò íÝïõ áéþíá êáé ìéáò íÝáò ÷éëéåôßáò, ðñÜãìáôá
ôá ïðïßá äåí ìðïñïýìå ðïôÝ íá ëçóìïíÞóïõìå ïëüôåëá. Ôï âéâëßï îåêßíçóå
óáí ìéá óõæÞôçóç ìåôáîý ôùí ìáèçìáôéêþí êáé ôçò öéëïóïößáò. Åßèå íá ìáò
âïçèÞóåé íá êáëëéåñãÞóïõìå ôç æùÞ ôïõ ëüãïõ ðïõ åêöñÜæåôáé êáé óôéò äýï
áõôÝò áíèñþðéíåò ðåñéðÝôåéåò.

24. xx ÅÉÓÁÃÙÃÇ

25. ÊåöÜëáéï 1
TÉ ÅIÍÁÉ Ç ÁÐÏÂËÅÐÔÉÊÏÔÇÔÁ ÊÁÉ
ÃÉÁÔÉ ÅÉÍÁÉ ÓÇÌÁÍÔÉÊÇ;
Ï üñïò ðïõ óõíäÝåôáé åããýôåñá ìå ôç öáéíïìåíïëïãßá åßíáé ç ‘áðïâëåðôéêü-
ôçôá’. Ç êåíôñéêÞ èåùñßá ôçò öáéíïìåíïëïãßáò åßíáé ç äéäáóêáëßá üôé êÜèå
óõíåéäçóéáêü åíÝñãçìá ðïõ åðéôåëïýìå, êÜèå åìðåéñßá ðïõ Ý÷ïõìå, åßíáé áðï-
âëåðôéêÜ: áðïôåëïýí áðü ôçí ïõóßá ôïõò ‘óõíåßäçóç ôéíüò’ Þ ‘åìðåéñßá ôéíüò’.
¼ëç ìáò ç óõíåéäçôüôçôá êáôåõèýíåôáé ðñïò áíôéêåßìåíá. ÅÜí âëÝðù, âëÝðù
êÜðïéï ïðôéêü áíôéêåßìåíï, üðùò Ýíá äÝíôñï Þ êÜôé ðáñüìïéï, åÜí öáíôÜæïíôáé,
ôï åíÝñãçìá ôçò öáíôáóßáò ðáñïõóéÜæåé Ýíá öáíôáóéáêü áíôéêåßìåíï, üðùò Ýíá
áõôïêßíçôï ðïõ ôï ïðôéêïðïéþ íá êáôåâáßíåé ôï äñüìï, åÜí åìðëáêþ óôçí åí-
èýìçóç, Ý÷ù ôçí åíèýìçóç åíüò ðáñåëèüíôïò áíôéêåéìÝíïõ, åÜí åìðëáêþ óå
ìéá êñßóç, Ý÷ù ôçí áðüâëåøç ìéáò êáôÜóôáóçò-ðñáãìÜôùí Þ åíüò ãåãïíüôïò.
ÊÜèå óõíåéäçóéáêü åíÝñãçìá, êÜèå åìðåéñßá, óõóôïé÷åß ðñïò Ýíá áíôéêåßìåíï.
ÊÜèå áðüâëåøç Ý÷åé ôï áðïâëåðôéêü ôçò áíôéêåßìåíï.
Èá ðñÝðåé íá óçìåéþóïõìå üôé áõôÞ ç Ýííïéá ôçò ‘áðüâëåøçò’ Þ ‘ôïõ ‘áðï-
âëåðôéêïý’ äåí èá ðñÝðåé íá óõã÷Ýåôáé ìå ôçí ‘ðñüèåóç’ ðïõ Ý÷ïõìå óôï íïõ
ìáò üôáí åíåñãïýìå (‘Áãüñáóå îýëá ìå ôçí ðñüèåóç íá êôßóåé ìéá êáëýâá’,
‘Ðñïôßèåôáé íá ôåëåéþóåé ôç íïìéêÞ Ýíá ÷ñüíï áñãüôåñá’). Ç öáéíïìåíïëïãéêÞ
Ýííïéá ôçò áðïâëåðôéêüôçôáò åöáñìüæåôáé êáôáñ÷Üò óôç èåùñßá ôçò ãíþóçò,
ü÷é óôç èåùñßá ôçò áíèñþðéíçò ðñÜîçò. Ç öáéíïìåíïëïãéêÞ ÷ñÞóç ôïõ üñïõ åß-
íáé êáôÜ êÜðïéï ôñüðï áäÝîéá, åðåéäÞ áíôéôßèåôáé óôç óõíÞèç ÷ñÞóç ðïõ ôåßíåé
íá ÷ñçóéìïðïéåß ôçí ‘ðñüèåóç’ ìå ôçí ðñáêôéêÞ ôçò Ýííïéá. Ç öáéíïìåíïëïãéêÞ
÷ñÞóç èá åðéóôñáôåýåé ó÷åäüí ðÜíôá ôçí Ýííïéá ôçò ðñáêôéêÞò ðñüèåóçò ùò
áðëÞ óõíõðïäÞëùóç. Ùóôüóï, ç ‘áðïâëåðôéêüôçôá’ êáé ôá óýíèåôÜ ôçò Ý÷ïõí
êáôáóôåß ôå÷íéêïß üñïé ôçò öáéíïìåíïëïãßáò êáé äåí õðÜñ÷åé ôñüðïò íá ôïõò
áðïöýãïõìå óå ìéá óõæÞôçóç ãéá áõôÞ ôç öéëïóïöéêÞ ðáñÜäïóç. Èá ðñÝðåé
1

26. 2 ÊÅÖ. 1: TÉ ÅÉÍÁÉ Ç ÁÐÏÂËÅÐÔÉÊÏÔÇÔÁ;
íá êÜíïõìå ôçí áíáãêáßá ðñïóáñìïãÞ ôçò êáé íá êáôáíïïýìå ôç ëÝîç ‘áðï-
âëåðôéêüôçôá’ ìå ôçí êýñéá óçìáóßá ôïõ íïçôéêïý Þ ôïõ ãíùóôéêïý êáé ü÷é ôïõ
ðñáêôéêïý, ôçò ðñüèåóçò. Óôç öáéíïìåíïëïãßá, ‘ôï áðïâëÝðåéí’ óçìáßíåé ôç
óõíåéäçóéáêÞ ó÷Ýóç ðïõ Ý÷ïõìå ìå Ýíá áíôéêåßìåíï.
1.1 Ç ÅãùêåíôñéêÞ Äõó÷Ýñåéá
Ç èåùñßá ôçò áðïâëåðôéêüôçôáò èÝôåé, ëïéðüí üôé êÜèå åíÝñãçìá ôçò óõíåß-
äçóçò êáôåõèýíåôáé ðñïò Ýíá áíôéêåßìåíï êÜðïéïõ åßäïõò. Ç óõíåßäçóç åßíáé
áðü ôçí ïõóßá ôçò ‘óõíåßäçóç ôéíüò’. ¼ôáí, ôþñá, ìáò ðáñïõóéÜæåôáé áõôÞ ç
äéäáóêáëßá êáé üôáí ìáò ëÝíå üôé áõôÞ ç èåùñßá âñßóêåôáé óôïí ðõñÞíá ôçò
öáéíïìåíïëïãßáò, ìðïñåß êÜëëéóôá íá áíôéäñÜóïõìå ìå Ýíá áßóèçìá áðïãïÞ-
ôåõóçò. Ôé õðÜñ÷åé ôï ôüóï óçìáíôéêü óå áõôÞ ôçí éäÝá; Ãéáôß ç öáéíïìåíïëïãßá
Ýðñåðå íá äçìéïõñãÞóåé ôüóï èüñõâï ãéá ôçí áðïâëåðôéêüôçôá; Äåí åßíáé áðï-
ëýôùò ðñïöáíÝò üôé ç óõíåßäçóç åßíáé óõíåßäçóç ôéíüò, üôé ç åìðåéñßá åßíáé
åìðåéñßá åíüò áíôéêåéìÝíïõ êÜðïéïõ åßäïõò; ÔÝôïéåò êïéíïôïðßåò ÷ñåéÜæåôáé
Üñáãå íá äçëþíïíôáé;
×ñåéÜæåôáé ðñÜãìáôé íá äéáôõðùèïýí, ãéáôß óôç öéëïóïößá ôùí ôñéþí Þ ôåó-
óÜñùí ôåëåõôáßùí áéþíùí, ç áíèñþðéíç óõíåßäçóç êáé åìðåéñßá êáôáíïÞèçêáí
ìå Ýíáí üëùò äéáöïñåôéêü ôñüðï. Óôçí ðáñÜäïóç ôïõ Descartes, ôïõ Hobbes
êáé ôïõ Locke ðïõ êõñéáñ÷ïýí óôïí ðïëéôéóìü ìáò, Ý÷åé åéðùèåß üôé üôáí Ý÷ïõìå
óõíåßäçóç, Ý÷ïõìå åðßãíùóç ôùí åáõôþí ìáò Þ ôùí äéêþí ìáò éäåþí. Ç óõíåß-
äçóç ëáìâÜíåôáé ùò Ýíá åßäïò öõóáëßäáò Þ ùò Ýíá êëåéóôü äùìÜôéï. Ï íïõò
êëåßíåôáé óå Ýíá êïõôß. Ïé åíôõðþóåéò êáé ïé Ýííïéåò ëáìâÜíïõí ÷þñá óå áõôüí
ôïí êëåéóôü ÷þñï, óå áõôüí ôïí êýêëï éäåþí êáé åìðåéñéþí, êáé ç óõíåßäçóÞ ìáò
ðñïóáíáôïëßæåôáé ðñïò áõôÜ, ü÷é Üìåóá ðñïò ôá ðñÜãìáôá ‘åêåß Ýîù’. Ìðï-
ñïýìå íá ðñïóðáèÞóïõìå íá âãïýìå ðñïò ôá Ýîù åîÜãïíôáò óõìðåñÜóìáôá:
ìðïñïýìå íá åðé÷åéñçìáôïëïãÞóïõìå üôé ïé éäÝåò ìáò èá ðñÝðåé íá Ý÷ïõí ðñï-
êëçèåß áðü êÜôé Ýîù áðü åìÜò, êáé ìðïñïýìå íá êáôáóêåõÜóïõìå õðïèÝóåéò
Þ ìïíôÝëá ãéá ôï ðþò èá ðñÝðåé íá ìïéÜæïõí ôá ðñÜãìáôá, áëëÜ äåí Ý÷ïõìå
êáìéÜ Üìåóç åðáöÞ ìáæß ôïõò. ÖèÜíïõìå óôá ðñÜãìáôá ìüíï êáé ìüíï åðé÷åé-
ñçìáôïëïãþíôáò ìå âÜóç ôéò íïçôéêÝò ìáò åíôõðþóåéò, ü÷é ìå ôï íá ôá Ý÷ïõìå
ðáñüíôá åíþðéüí ìáò. Ç óõíåßäçóÞ ìáò, êáôáñ÷Üò êáé ðñïðÜíôùí, äåí åßíáé
óõíåßäçóç ‘ãéá’ ôßðïôå. ÌÜëëïí, åßìáóôå åãêëùâéóìÝíïé óå ü,ôé Ý÷åé ïíïìáóôåß
‘åãùêåíôñéêÞ äõó÷Ýñåéá’: áõôü êáé ìüíï ãéá ôï ïðïßï ìðïñïýìå íá åßìáóôå óß-
ãïõñïé êáôáñ÷Üò åßíáé ç äéêÞ ìáò óõíåéäçôÞ ýðáñîç êáé ïé êáôáóôÜóåéò áõôÞò
ôçò óõíåßäçóçò.
ÁõôÞ ç êáôáíüçóç ôçò áíèñþðéíçò óõíåßäçóçò åíéó÷ýåôáé áðü üóá ãíùñß-
æïõìå ãéá ôïí åãêÝöáëï êáé ôï íåõñéêü óýóôçìá. Öáßíåôáé íá åßíáé ðÝñáí

27. § 1.1. Ç ÅãùêåíôñéêÞ Äõó÷Ýñåéá 3
êÜèå áìöéóâÞôçóçò üôé êáèåôß ãíùóôéêü èá ðñÝðåé íá ëáìâÜíåé ÷þñá ‘ìÝóá
óôï êåöÜëé’, êáé üôé åßíáé äõíáôüí íá Ý÷ïõìå Üìåóç åðáöÞ áðïêëåéóôéêÜ êáé
ìüíï ìå ôéò êáôáóôÜóåéò ôïõ åãêåöÜëïõ. ¢êïõóá êÜðïôå Ýíá äéÜóçìï åðéóôÞ-
ìïíá, åéäéêü óôá èÝìáôá ôïõ åãêåöÜëïõ, íá ëÝåé óå ìéá äéÜëåîÞ ôïõ, ó÷åäüí
äáêñõóìÝíïò, üôé ìåôÜ áðü ôüóá ÷ñüíéá ìåëåôþí ãéá ôïí åãêÝöáëï, äåí ìðï-
ñïýóå áêüìá íá åîçãÞóåé ðþò «áõôü ôï üñãáíï óôï ÷ñþìá ôïõ áâïêÜíôï óôï
êñáíßï ìáò» èá ìðïñïýóå íá åîÝëèåé áðü ôïí åáõôü ôïõ êáé íá öèÜóåé Ýîù
óôïí êüóìï. Èá ìðïñïýóá åðßóçò íá áðïôïëìÞóù íá ðù üôé ó÷åäüí êáèÝíáò
ðïõ Ý÷åé ðÜåé óå êïëÝãéï êáé Ý÷åé ðáñáêïëïõèÞóåé ïñéóìÝíá ìáèÞìáôá öõóéï-
ëïãßáò, íåõñïëïãßáò Þ øõ÷ïëïãßáò ìÜëëïí èá áíôéìåôùðßæåé ôçí ßäéá äõóêïëßá.
Áõôïß ïé öéëïóïöéêïß êáé åðéóôçìïíéêïß ôñüðïé êáôáíüçóçò ôçò óõíåßäç-
óçò Ý÷ïõí åîáðëùèåß ó÷åäüí êáèïëéêÜ óôïí ðïëéôéóìü ìáò êáé ç ‘åãùêåíôñéêÞ
äõó÷Ýñåéá’ ðïõ ìáò åðéâÜëëïõí ìáò êÜíåé íá íéþèïõìå ðïëý Üâïëá. ÎÝñïõìå
ìå ôñüðï åíóôéêôþäç üôé äåí åßìáóôå ðáãéäåõìÝíïé óôçí õðïêåéìåíéêüôçôÜ ìáò,
åßìáóôå óßãïõñïé üôé åîåñ÷üìáóôå áðü ôïõò åãêåöÜëïõò ìáò êáé ôéò åóùôåñéêÝò
ìáò íïçôéêÝò êáôáóôÜóåéò, áëëÜ äåí îÝñïõìå ðþò íá äéêáéïëïãÞóïõìå áõôÞ ôçí
ðåðïßèçóç. Äåí îÝñïõìå ðþò íá äåßîïõìå üôé ç åðáöÞ ìáò ìå ôïí ‘ðñáãìáôéêü
êüóìï’ äåí áðïôåëåß ìéá øåõäáßóèçóç, ìéá áðëÞ õðïêåéìåíéêÞ ðñïâïëÞ. Ùò åðß
ôï ðëåßóôïí, äåí Ý÷ïõìå éäÝá ãéá ôï ðþò åîåñ÷üìáóôå áðü ôïõò åáõôïýò ìáò,
êáé ðéèáíüí ÷åéñéæüìáóôå áõôü ôï èÝìá áðëþò áãíïþíôáò ôï êáé åëðßæïíôáò
üôé êáíåßò äåí èá ìáò èÝóåé ó÷åôéêÜ åñùôÞìáôá. ¼ôáí ðñïóðáèïýìå íá óêå-
öèïýìå ôï æÞôçìá ôçò áíèñþðéíçò óõíåßäçóçò, åêêéíïýìå áðü ôçí ðñïêåßìåíç
üôé åßìáóôå ïëïêëçñùôéêÜ ‘ìÝóá’ êáé íéþèïõìå ìåãÜëç áìç÷áíßá ãéá ôï ðþò èá
ìðïñïýóáìå ðïôÝ íá âãïýìå ‘Ýîù’.
ÅÜí åßìáóôå áðïóôåñçìÝíïé áðïâëåðôéêüôçôáò, åÜí äåí Ý÷ïõìå Ýíá êïéíü
êüóìï, ôüôå äåí åéóáãüìáóôå óå ìéá æùÞ ôïõ ðíåýìáôïò, ôçò åíÜñãåéáò êáé ôçò
áëÞèåéáò. Ï êáèÝíáò áðü åìÜò åðéóôñÝöåé óôïí äéêü ôïõ éäéùôéêü êüóìï êáé,
óôï ðñáêôéêü åðßðåäï, ï êáèÝíáò åðéôåëåß ôï äéêü ôïõ Ýñãï: ç áëÞèåéá äåí
åðéâÜëëåé êáìéÜ áðáßôçóç åðÜíù ìáò. Êáé ðÜëé, îÝñïõìå üôé áõôüò ï ó÷åôé-
êéóìüò äåí ìðïñåß íá åßíáé ôï ôÝëïò ôçò üëçò éóôïñßáò. Åðé÷åéñçìáôïëïãïýìå
ìåôáîý ìáò ãéá ôï ôé ïöåßëïõìå íá êÜíïõìå êáé ãéá ôï ðïéá åßíáé ôá ãåãïíüôá,
áëëÜ öéëïóïöéêÜ êáé ðïëéôéóìéêÜ âñßóêïõìå äõóêïëßá óôï íá åðéêõñþóïõìå ôç
öõóéêÞ áðïäï÷Þ åíüò êïéíïý êüóìïõ êáé ôçí éêáíüôçôÜ ìáò íá áíáêáëýðôïõìå
êáé íá êïéíïðïéïýìå ôé åßíáé áõôüò ï êüóìïò. Ç Üñíçóç ôçò áðïâëåðôéêüôçôáò
Ý÷åé ùò óýóôïé÷ü ôçò ôçí Üñíçóç ôïõ üôé ï íïõò åßíáé ðñïóáíáôïëéóìÝíïò ðñïò
ôçí áëÞèåéá.
Ìéá áíÜãëõöç äéáôýðùóç ôçò ‘åãùêåíôñéêÞò äõó÷Ýñåéáò’ ìðïñåß íá âñåèåß
óôç íïõâÝëá ôïõ Samuel Beckett ìå ôßôëï: Murphy.1 Ðåñßðïõ óôï Ýíá ôñßôï ôïõ
1
S.Beckett, Murphy, Grove Weidenfeld, New York, 1957

28. 4 ÊÅÖ. 1: TÉ ÅÉÍÁÉ Ç ÁÐÏÂËÅÐÔÉÊÏÔÇÔÁ;
âéâëßïõ, óôï ÊåöÜëáéï 6, ï Beckett äéáêüðôåé ôçí áöÞãçóÞ ôïõ êáé åðé÷åéñåß
ìéá «äéêáéïëüãçóç ôçò Ýêöñáóçò ‘ï íïõò ôïõ Murphy’». Ìáò ëÝåé üôé äåí èá
ðñïóðáèÞóåé íá ðåñéãñÜøåé «áõôÞ ôç ìç÷áíÞ üðùò ðñÜãìáôé Þôáí» áëëÜ ìüíï
«ôÝôïéá ðïõ ï ßäéïò ôçí Ýíéùèå íá åßíáé êáé üðùò ï ßäéïò ôçí åîåéêüíéæå». Ç
åéêüíá ðïõ ìáò ðáñïõóéÜæåé åßíáé ç ßäéá ìå åêåßíç ðïõ äéáðéóôþóáìå ùò êïéíÞ
óå üëïõò: «Ï íïõò ôïõ Murphy åîåéêüíéæå ôïí åáõôü ôïõ ùò ìéá ìåãÜëç êïßëç
óöáßñá, åñìçôéêÜ êëåéóôÞ óôï Ýîù óýìðáí». Åäþ, ï íïõò, ìå ôïí «åóùôåñéêü
íïçôéêü ôïõ êüóìï», åêåß, ï Ýîù êüóìïò, ï «åîùôåñéêüò ùò ðñïò ôïí íïõ», ï
êáèÝíáò áðïìïíùìÝíïò áðü ôïí Üëëïí. Ùóôüóï, ï íïõò äåí ðôù÷áßíåé åîáéôßáò
ôïõ üôé åßíáé Ýôóé ðåñéïñéóìÝíïò. Êáèåôß óôï åîùôåñéêü óýìðáí ìðïñåß íá áíá-
ðáñïõóéáóèåß ìÜëëïí óôï åóùôåñéêü ôïõ íïõ, êáé ïé áíáðáñïõóéÜóåéò åßíáé,
óýìöùíá ìå ôïí Beckett «åßôå äõíÜìåé, åßôå åíåñãåßá, åßôå êÜôé ôï äõíÜìåé ðïõ
ìåôáôñÝðåôáé óå åíåñãåßá åßôå êÜôé ôï åíåñãåßá ðïõ ìåôáôñÝðåôáé óå äõíÜìåé».
ÁõôÜ ôá ìÝñç ôïõ íïõ äéáêñßíïíôáé ìåôáîý ôïõò: «ï íïõò íéþèåé üôé ôï åíåñ-
ãåßá ìÝñïò ôïõ âñßóêåôáé åðÜíù êáé åßíáé öùôåéíü, åíþ ôï äõíÜìåé ìÝñïò ôïõ
âñßóêåôáé êÜôù êáé ÷Üíåôáé óôï óêïôÜäé».
Ï íïõò äåí ôïðïèåôåßôáé óå áíþôåñç èÝóç ìüíï óå ó÷Ýóç ìå ôï óýìðáí
ôïõ ðñáãìáôéêïý êüóìïõ, áëëÜ ôïðïèåôåßôáé óå áíþôåñç èÝóç êáé óå ó÷Ýóç ìå
ôï óþìá ðïõ åßíáé ôï Üëëï ìÝñïò ôïõ Murphy: «ï Murphy Ýíéùèå ëïéðüí ôïí
åáõôü ôïõ äéçñçìÝíï óå äýï ìÝñç, Ýíá óþìá êáé Ýíá íïõ». Ìå ôïí Ýíá Þ ôïí
Üëëïí ôñüðï, ôï óþìá êáé ï íïõò âñßóêïíôáé óå áëëçëåðßäñáóç: «¸÷ïõí ðñï-
öáíþò åðéêïéíùíßá, áëëéþò ï Murphy äåí èá ìðïñïýóå íá îÝñåé üôé Ý÷ïõí êÜôé
êïéíü ìåôáîý ôïõò. ÁëëÜ Ýíéùèå ôïí íïõ ôïõ íá åßíáé óùìáôï-óôåãÞò êáé äåí
ìðïñïýóå íá êáôáëÜâåé ìÝóá áðü ðïéá ïäü ðñáãìáôïðïéåßôáé ç åðéêïéíùíßá,
ïýôå ðþò ïé äýï áõôÝò åìðåéñßåò åðéêáëýðôïõí ç ìéá ôçí Üëëç». Ç áðïìüíùóç
ôïõ íïõ áðü ôï óþìá åíÝ÷åé ôçí áðïìüíùóç ôïõ íïõ áðü ôïí êüóìï: «Þôáí äéç-
ñçìÝíïò, Ýíá ìÝñïò ôïõ äåí åãêáôÝëåéðå ðïôÝ áõôü ôï äùìÜôéï ôçò íüçóçò ðïõ
åîåéêüíéæå ôïí åáõôü ôïõ ùò ìéá óöáßñá ðëÞñç öùôüò ðïõ Ýóâçíå óôï óêïôÜäé,
åðåéäÞ äåí õðÞñ÷å Ýîïäïò ðñïò ôá Ýîù». Ðþò ôï óþìá èá ìðïñïýóå íá åðç-
ñåÜóåé ôï íïõ Þ ôï áíôßóôñïöï, ðáñÝìåíå ãéá ôïí Murphy ïëüôåëá ìõóôÞñéï:
«ç áíÜðôõîç áõôïý ðïõ Ýìïéáæå ùò óõíåííüçóç ìåôáîý äýï ïëïêëçñùôéêÜ îÝ-
íùí ìåôáîý ôïõò óôïé÷åßùí ðáñÝìåíå ãéá ôïí Murphy ôüóï áêáôáíüçôç, üóï
áêáôáíüçôç Þôáí ãéá áõôüí ç ôçëåêßíçóç Þ ï óõìðõêíùôÞñáò ôïõ Leyden, êáé
Ýíá èÝìá åîßóïõ ìéêñïý åíäéáöÝñïíôïò».
Ç êáñôåóéáíÞ äõó÷Ýñåéá ðïõ ðåñéãñÜöåé ï Beckett, ëáìâÜíïíôáò ôïí íïõ
ùò ìéá ìåãÜëç óöáßñá ðëÞñç öùôüò, ðïõ óâÞíåé üìùò óôï óêïôÜäé, êëåéóôÞ
áðÝíáíôé êáé óôï óþìá êáé ôïí êüóìï, åßíáé ç áôõ÷Þò êáôÜóôáóç óôçí ïðïßá
âñßóêåôáé ç öéëïóïößá óôéò ìÝñåò ìáò. ÁõôÞ åßíáé ç ðïëéôéóìéêÞ êáôÜóôáóç,
ç áíèñþðéíç áõôï- êáôáíüçóç, áðü ôçí ïðïßá èá ðñÝðåé íá åêêéíÞóåé ç öéëï-
óïößá. Ðïëëïß áðü åìÜò äåí îÝñïõí ðþò íá áðïöýãïõí íá êáôáíïÞóïõí ôï íïõ

29. § 1.2. Ï Äçìüóéïò ×áñáêôÞñáò ôïõ Íïõ 5
ôïõò ìå ôïí ôñüðï ðïõ êáôåíüçóå ôïí äéêü ôïõ íïõ ï Murphy ôïõ Beckett Áõôü
ôï åðéóôçìïëïãéêü äßëçììá åßíáé ï óôü÷ïò ôçò èåùñßáò ôçò áðïâëåðôéêüôçôáò
1.2 Ï Äçìüóéïò ×áñáêôÞñáò ôïõ Íïõ
Äåí åßíáé ëïéðüí ïõäüëùò ðåñéôôü íá èÝóåé êáíåßò ôçí áðïâëåðôéêüôçôá óôï
ðñïóêÞíéï êáé íá ôçí êáôáóôÞóåé êÝíôñï ôïõ öéëïóïöéêïý óôï÷áóìïý. Äåí
áðïôåëåß êïéíïôïðßá íá ðåé êáíåßò üôé ç óõíåßäçóç åßíáé ‘óõíåßäçóç ôéíüò’,
óõíåßäçóç áíôéêåéìÝíùí. ÁíôéèÝôùò, áõôÞ ç äÞëùóç Ýñ÷åôáé óå áíôßèåóç ìå
ðïëëÝò êïéíÝò ðåðïéèÞóåéò. Ìéá áðü ôéò ðéï óçìáíôéêÝò óõìâïëÝò ôçò öáéíïìå-
íïëïãßáò óõíßóôáôáé óôï üôé Ýóðáóå ôçí åãùêåíôñéêÞ äõó÷Ýñåéá, üôé ïäÞãçóå
óå Þôôá, óå ìáô, ôçí êáñôåóéáíÞ èåùñßá. Ç öáéíïìåíïëïãßá äåß÷íåé üôé ï íïõò
åßíáé êÜôé ôï äçìüóéï, üôé åíåñãåß êáé åìöáíßæåôáé óå áíïéêôü ÷þñï, êáé ü÷é
ìüíï ìÝóá óôá äéêÜ ôïõ üñéá. Ôï êáèåôß åßíáé Ýîù. Ïé ßäéåò ïé Ýííïéåò åíüò
‘åóùôåñéêïý íïçôéêïý êüóìïõ’ êáé åíüò ‘êüóìïõ åîùôåñéêïý ùò ðñïò ôïí íïõ’
äåí Ý÷ïõí åóùôåñéêÞ óõíï÷Þ. Áðïôåëïýí ðáñáäåßãìáôá ãéá áõôü ðïõ ï Ezra
Pound áðïêÜëåóå «éäÝá-èñüìâïò». Ï íïõò êáé ï êüóìïò óõóôïé÷ïýí ìåôáîý
ôïõò. Ôá ðñÜãìáôá åìöáíßæïíôáé óå åìÜò, ôá ðñÜãìáôá äéáíïßãïíôáé ðñáãìá-
ôéêÜ, êáé åìåßò, áðü ôçí ðëåõñÜ ìáò, ðñÜãìáôé åêèÝôïõìå, êáé óôïõò åáõôïýò
ìáò êáé óôïõò Üëëïõò, ôï ðþò åßíáé ôá ðñÜãìáôá. ÄåäïìÝíïõ ôïõ ðïëéôéóìé-
êïý ðåñéâÜëëïíôïò óôï ïðïßï åìöáíßóèçêå ç öáéíïìåíïëïãßá êáé óôï ïðïßï
óõíå÷ßæïõìå íá æïýìå, ç åóôßáóç óôçí áðïâëåðôéêüôçôá äåí åßíáé Üìïéñç ìéáò
ìåãÜëçò öéëïóïöéêÞò áîßáò. ÈÝôïíôáò ôçí áðïâëåðôéêüôçôá óå óõæÞôçóç, ç
öáéíïìåíïëïãßá ìÜò âïçèÜ íá åðáíáêôÞóïõìå ìéá äçìüóéá Ýííïéá óêÝøçò, Ýë-
ëïãçò äñáóôçñéüôçôáò êáé áíôßëçøçò. Ìáò âïçèÜ íá áíáëÜâïõìå åê íÝïõ ôçí
áíèñþðéíÞ ìáò óõíèÞêç ùò öïñåßò ôçò áëÞèåéáò.
ÐÝñá áðü ôï üôé åóôéÜæåé ôçí ðñïóï÷Þ ôçò óôçí áðïâëåðôéêüôçôá ôçò óõ-
íåßäçóçò, ç öáéíïìåíïëïãßá áíáêáëýðôåé åðßóçò êáé ðåñéãñÜöåé ðïëëÝò äéá-
öïñåôéêÝò áðïâëåðôéêÝò äïìÝò. ¼ôáí ï íïõò ëáìâÜíåôáé, óýìöùíá ìå ôïí
Descartes Þ ôïí Locke, ùò ìéá êëåéóôÞ óöáßñá ìå ôïí êýêëï ôùí éäåþí ôçò, ï
üñïò ‘óõíåßäçóç’ èåùñåßôáé óõíÞèùò ùò êÜôé áðëþò ìïíïóÞìáíôï. Äåí õöß-
óôáíôáé äïìéêÝò äéáöïñÝò óôï åóùôåñéêü ôçò óõíåßäçóçò: õößóôáôáé áðëþò êáé
ìüíï ç óõíåéäçôüôçôá. Åðéóçìáßíïõìå ôéò üðïéåò åíôõðþóåéò áíáäýïíôáé ìÝóá
ìáò êáé, óôç óõíÝ÷åéá, ôéò äéåõèåôïýìå ìÝóá áðü êñßóåéò Þ ðñïôÜóåéò, ïé ïðïßåò
ðñïóðáèïýí íá äçëþóïõí ôé õðÜñ÷åé ‘åêåß Ýîù’. ÁëëÜ ãéá ôç öáéíïìåíïëïãßá,
ç áðïâëåðôéêüôçôá ôõã÷Üíåé ìåãÜëçò åóùôåñéêÞò äéáöïñïðïßçóçò. ÕðÜñ÷ïõí
äéáöïñåôéêÜ åßäç áðüâëåøçò, ðïõ óõóôïé÷ïýí óå äéáöïñåôéêÜ åßäç áíôéêåéìÝ-
íùí. Ãéá ðáñÜäåéãìá, åðéôåëïýìå áíôéëçðôéêÝò áðïâëÝøåéò üôáí âëÝðïõìå Ýíá
óýíçèåò õëéêü áíôéêåßìåíï, áëëÜ ðñÝðåé íá åðéôåëÝóïõìå ìéá áðüâëåøç ôçò
åéêüíáò üôáí âëÝðïõìå ìéá öùôïãñáößá Þ Ýíá ðßíáêá. ÐñÝðåé íá áëëÜæïõìå

30. 6 ÊÅÖ. 1: TÉ ÅÉÍÁÉ Ç ÁÐÏÂËÅÐÔÉÊÏÔÇÔÁ;
ôçí áðïâëåðôéêüôçôÜ ìáò: ôï íá ëáìâÜíïõìå êÜôé ùò åéêüíá åßíáé äéáöïñåôéêü
áðü ôï íá ôï ëáìâÜíïõìå ùò áðëü áíôéêåßìåíï. Ïé åéêüíåò óõóôïé÷ïýí óôçí
áðüâëåøç ôçò åéêüíáò, ôá áíôéëçðôéêÜ áíôéêåßìåíá óõóôïé÷ïýí ðñïò ôçí áíôéëç-
ðôéêÞ áðüâëåøç. Êáé ðÜëé Üëëï åßäïò áðïâëåðôéêüôçôáò åßíáé åðß ôù Ýñãù üôáí
åêëáìâÜíïõìå êÜôé ùò ëÝîç, Üëëï åßäïò üôáí èõìüìáóôå êÜôé, êáé Üëëï ðÜëé
åßäïò üôáí äéáôõðþíïõìå êñßóåéò Þ óõëëÝãïõìå ðñÜãìáôá óå ïìÜäåò. ÁõôÜ êáé
Üëëá åßäç áðïâëåðôéêüôçôáò ðñÝðåé íá ðåñéãñáöïýí êáé íá äéáöïñïðïéçèïýí
ìåôáîý ôïõò. ÐåñáéôÝñù, ïé ìïñöÝò áðüâëåøçò ìðïñïýí íá óõíõöáßíïíôáé:
ôï íá äïýìå êÜôé ùò åéêüíá åìðåñéêëåßåé, ùò óôÞñéãìÜ ôïõ, üôé ôï Ý÷ïõìå êáé
ùò áíôéêåßìåíï ôçò áíôßëçøçò. Ç óõíåßäçóç ôçò åéêüíáò ôßèåôáé åðß ôçò áíôé-
ëçðôéêÞò óõíåßäçóçò, üðùò êáé ç åéêüíá ðïõ âëÝðïõìå ôßèåôáé ðÜíù óå Ýíá
ýöáóìá Þ óå Ýíá êïììÜôé ÷áñôß (ðïõ èá ìðïñïýóå íá éäùèåß åðßóçò áðëÜ ùò
Ýíá Ýã÷ñùìï áíôéêåßìåíï).
¢ëëåò áêüìá ìïñöÝò áðïâëåðôéêüôçôáò ìðïñïýí íá äéáêñéèïýí, üðùò åêåß-
íåò ðïõ ëáìâÜíïõí ÷þñá üôáí óêåöôüìáóôå ôï ðáñåëèüí. Ôé åßäïò áðïâëåðôé-
êüôçôáò åîáóêåßôáé üôáí, áò ðïýìå, ïé áñ÷áéïëüãïé âñßóêïõí äï÷åßá, óôÜ÷ôåò
êáé êïììÜôéá ñïý÷ùí, êáé áñ÷ßæïõí íá ìéëïýí ãéá áíèñþðïõò ðïõ Ýæçóáí óå
Ýíá óõãêåêñéìÝíï ÷þñï ðñéí áðü ðåíôáêüóéá ÷ñüíéá; Ðþò áõôÜ ôá áíôéêåß-
ìåíá, ôá äï÷åßá êáé ïé óôÜ÷ôåò, ðáñïõóéÜæïõí ôá áíèñþðéíá üíôá; Ðþò ðñÝðåé
íá ôá ‘åêëÜâïõìå’ þóôå íá ìðïñïýí íá ÷ñçóéìåýïõí ìå áõôüí ôïí ôñüðï; Ôé
åßäïò áðïâëåðôéêüôçôáò óõóôïé÷åß óôï íá âñßóêïõìå êáé íá åñìçíåýïõìå êÜôé
ùò áðïëßèùìá; Ôé åßäïò áðïâëåðôéêüôçôáò åßíáé åðß ôù Ýñãù üôáí ìéëÜìå ãéá
ðñùôüíéá, ãéá íåôñüíéá êáé ãéá êïõÜñêò; Äåí åßíáé ôï ßäéï åßäïò ìå ôçí áðï-
âëåðôéêüôçôá ðïõ åßíáé åðß ôù Ýñãù üôáí âëÝðïõìå åéêüíåò êáé óçìáßåò Þ üôáí
âëÝðïõìå êÜôé ùò öõôü Þ ùò æþï. ÌåñéêÜ áðü ôá äéëÞììáôá ðïõ ó÷åôßæïíôáé
ìå ôçí áôïìéêÞ öõóéêÞ ðñïêýðôïõí äéüôé õðïèÝôïõìå üôé áðïâëÝðïõìå ôéò õðï-
áôïìéêÝò ïíôüôçôåò ìå ôïí ßäéï ôñüðï ìå ôïí ïðïßï áðïâëÝðïõìå ôéò ìðÜëåò
ôïõ ìðéëéÜñäïõ. Ï äéá÷ùñéóìüò êáé ç äéáöïñïðïßçóç üëùí áõôþí ôùí ìïñöþí
áðïâëåðôéêüôçôáò, üðùò êáé ôùí éäéáßôåñùí åéäþí áíôéêåéìÝíùí ðïõ óõóôïé-
÷ïýí ðñïò áõôÝò, áõôü åßíáé ôï Ýñãï ôïõ åßäïõò åêåßíïõ ôçò öéëïóïößáò ðïõ
êáëåßôáé öáéíïìåíïëïãßá. ÔÝôïéåò ðåñéãñáöÝò ìÜò âïçèïýí íá êáôáíïÞóïõìå
ôçí áíèñþðéíç ãíþóç óå üëåò ôçò ôéò ìïñöÝò, êáé åðßóçò ìáò âïçèïýí íá êáôá-
íïÞóïõìå ôïõò ðïëëáðëïýò ôñüðïõò ìå ôïõò ïðïßïõò ó÷åôéæüìáóôå ìå ôïí êüóìï
óôïí ïðïßï æïýìå.
Ï üñïò ‘öáéíïìåíïëïãßá’ åßíáé ìéá óýíèåóç ôùí åëëçíéêþí ëÝîåùí öáéíü-
ìåíïí2 êáé ëüãïò. Óçìáßíåé ôçí äñáóôçñéüôçôá ôïõ íá äßíåéò ëüãï ãéá ðïéêßëá
öáéíüìåíá, ãéá ôïõò ðïéêßëïõò ôñüðïõò ìå ôïõò ïðïßïõò ìðïñïýí íá åìöáíß-
æïíôáé ôá ðñÜãìáôá. Ìå ôïí üñï öáéíüìåíá åííïïýìå, ãéá ðáñÜäåéãìá, ôéò
2
[ÓôÌ] ÅëëçíéêÜ óôï êåßìåíï.

31. § 1.2. Ï Äçìüóéïò ×áñáêôÞñáò ôïõ Íïõ 7
åéêüíåò óôçí áíôßèåóÞ ôïõò ðñïò ôá áðëÜ áíôéêåßìåíá, ôá ãåãïíüôá ðïõ åí-
èõìïýìáóôå óôçí áíôßèåóÞ ôïõò ðñïò ôá ãåãïíüôá ðïõ ðñï-ëáìâÜíïõìå, áíôé-
êåßìåíá ôçò öáíôáóßáò óôçí áíôßèåóÞ ôïõò ðñïò áíôéêåßìåíá ôçò áíôßëçøçò,
ìáèçìáôéêÜ áíôéêåßìåíá (üðùò ôá ôñßãùíá êáé ôá óýíïëá) óôçí áíôßèåóÞ ôïõò
ðñïò æùíôáíÜ ðñÜãìáôá, ôéò ëÝîåéò óôçí áíôßèåóÞ ôïõò ðñïò ôá áðïëéèþìáôá,
Üëëïõò áíèñþðïõò óôçí áíôßèåóÞ ôïõò ðñïò ìç-áíèñþðéíá æþá, ôçí ðïëéôéêÞ
ðñáãìáôéêüôçôá óôçí áíôßèåóÞ ôçò ðñïò ôçí ïéêïíïìéêÞ. ¼ëá áõôÜ ôá öáéíü-
ìåíá ìðïñïýí íá äéåñåõíçèïýí üôáí Ý÷ïõìå åðßãíùóç ôïõ üôé ç óõíåßäçóç åßíáé
‘óõíåßäçóç ôéíüò’, äçëáäÞ äåí åßíáé Ýãêëåéóôç óôï äéêü ôçò äùìÜôéï. Óå áíôß-
èåóç ðñïò ôïõò äåóìåõôéêïýò ðåñéïñéóìïýò ôçò öéëïóïößáò ôçò ãíþóçò óôïí
Descartes, ôïí Hobbes êáé ôïí Locke, ç öáéíïìåíïëïãßá ëåéôïõñãåß áðåëåõèå-
ñùôéêÜ. Ìáò ïäçãåß åêôüò ôùí èõñþí êáé áðïêáèéóôÜ ôïí êüóìï ðïõ ÷Üèçêå
åîáéôßáò ôùí öéëïóïöéêþí èåùñéþí ðïõ ìáò öõëÜêéóáí óôï åóùôåñéêü ôçò åãù-
êåíôñéêÞò äõó÷Ýñåéáò.
Ç öáéíïìåíïëïãßá áíáãíùñßæåé ôçí ðñáãìáôéêüôçôá êáé ôçí áëÞèåéá ôùí
öáéíïìÝíùí, ôá ðñÜãìáôá ðïõ åìöáíßæïíôáé. Äåí óõìâáßíåé, üðùò ìáò Ýêáíå
íá ðéóôåýïõìå ç êáñôåóéáíÞ ðáñÜäïóç, ùò åÜí ôï ‘åßíáé ùò åéêüíá’ Þ ôï ‘åßíáé
ùò áíôéëçðôü áíôéêåßìåíï’ Þ ôï ‘åßíáé ùò óýìâïëï’ íá õößóôáíôáé ìüíï ìÝóá
óôï íïõ. Áðïôåëïýí ôñüðïõò ìå ôïõò ïðïßïõò ìðïñïýí íá õðÜñîïõí ôá ðñÜã-
ìáôá. Ï ôñüðïò ìå ôïí ïðïßï åìöáíßæïíôáé ôá ðñÜãìáôá áðïôåëåß ìÝñïò ôïý
åßíáé ôïõò: ôá ðñÜãìáôá åìöáíßæïíôáé ôÝôïéá ðïõ åßíáé, êáé åßíáé ôÝôïéá ðïõ
åìöáíßæïíôáé. Ôá ðñÜãìáôá äåí õðÜñ÷ïõí áðëÜ êáé ìüíï: öáíåñþíïõí åðßóçò
ôïõò åáõôïýò ôïõò ôÝôïéá ðïõ åßíáé. Ôá æþá Ý÷ïõí Ýíáí ôñüðï åìöÜíéóçò ðïõ
åßíáé äéáöïñåôéêüò áðü åêåßíïí ôùí öõôþí, äéüôé ï ïíôïëïãéêüò ôïõò ôñüðïò
åßíáé äéáöïñåôéêüò. Ïé åéêüíåò Ý÷ïõí Ýíáí ôñüðï åìöÜíéóçò ðïõ åßíáé äéáöï-
ñåôéêüò áðü åêåßíïí ôùí áíôéêåéìÝíùí ôçò åðáíåíèýìçóçò, äéüôé ï ïíôïëïãéêüò
ôïõò ôñüðïò åßíáé äéáöïñåôéêüò. Ìéá åéêüíá åßíáé åêåß Ýîù, ðÜíù óôïí êáìâÜ
Þ ðÜíù óôï îýëéíï ðëáßóéï. ¸íáò ÷áéñåôéóìüò âñßóêåôáé óôï ÷Ýñé ðïõ êéíåßôáé,
åêåß Ýîù, ìåôáîý åêåßíïõ ðïõ ÷áéñåôÜ êáé åêåßíïõ ðïõ ëáìâÜíåé ôïí ÷áéñåôé-
óìü. ¸íá ãåãïíüò âñßóêåôáé åêåß üðïõ åßíáé ôïðïèåôçìÝíá ôá óõóôáôéêÜ ôïõ.
Ôï ãåãïíüò üôé ôï ãñáóßäé åßíáé õãñü åíõðÜñ÷åé óôï õãñü ãñáóßäé, ü÷é óôï íïõ
ìïõ üôáí ðñïöÝñù ôéò áíôßóôïé÷åò ëÝîåéò. Ï íïõò ìïõ åðß ôù Ýñãù äåí åßíáé
ðáñÜ áõôüò ðïõ ðáñïõóéÜæåé, óå åìÝíá êáé óôïõò Üëëïõò, ôï ãñáóßäé ùò êÜôé
ðïõ åßíáé õãñü. ¼ôáí äéáôõðþíïõìå êñßóåéò, äéáñèñþíïõìå ôçí ðáñïõóßáóç
ôùí ìåñþí ôïõ êüóìïõ: äåí äéåõèåôïýìå áðëÜ êáé ìüíï ìÝóá óôï íïõ ìáò éäÝåò
êáé Ýííïéåò.
ÊÜðïéïò ßóùò áíôéôåßíåé: «Ôé óõìâáßíåé ìå ôéò øåõäáéóèÞóåéò êáé ôá ëÜèç;
Åíßïôå ôá ðñÜãìáôá äåí åßíáé üðùò öáßíïíôáé. ºóùò íïìßæù üôé âëÝðù Ýíáí
Üíèñùðï, áëëÜ áðïäåéêíýåôáé üôé åßíáé ìüíï Ýíáò èÜìíïò, ßóùò íïìßæù üôé
âëÝðù Ýíá ìá÷áßñé, áëëÜ äåí õðÜñ÷åé ôßðïôå. Ðñïöáíþò, ï Üíèñùðïò êáé ôï