1. Benidictus de SpinozaBenidictus de Spinoza
(1632- 1677)(1632- 1677)

2. Zijn levenZijn leven
 Nederlands filosoof .Nederlands filosoof .
 Lenzenslijper.Lenzenslijper.
 Zoon van Portugees-JoodseZoon van Portugees-Joodse immigranten.immigranten.
 Hij was een van de rationalisten van de vroege moderneHij was een van de rationalisten van de vroege moderne
filosofie samen met René Descartes en Gottfried Leibniz.filosofie samen met René Descartes en Gottfried Leibniz.

"Spinoza“, "Benedictus de Spinoza""Spinoza“, "Benedictus de Spinoza" ( volledig in het Latijn)( volledig in het Latijn) ofof ""BentoBento
de Espinosa“de Espinosa“ ( in het Portugees).( in het Portugees).

Stierf aan tuberculoseStierf aan tuberculose (21 februari 1677).(21 februari 1677).

3.  Groot voorstander van de democratieGroot voorstander van de democratie
( cf. Uiteenzetting over de grondslagen van de staat.)( cf. Uiteenzetting over de grondslagen van de staat.)
 Het begrip "gehoorzaamheid"Het begrip "gehoorzaamheid"
1) gerelateerd aan zijn bespreking van verschillende1) gerelateerd aan zijn bespreking van verschillende
staatsvormenstaatsvormen
(monarchie en aristocratie)(monarchie en aristocratie)
2) gerelateerd worden aan zijn bespreking van de religie;2) gerelateerd worden aan zijn bespreking van de religie;
 ‘‘God’God’
- voor theologen (de profeten): het machtigste wezen,- voor theologen (de profeten): het machtigste wezen,
gevreesd en gehoorzaamdgevreesd en gehoorzaamd
- voor elke vrije mens: de hoogste Waarheid, gehoorzaamt de- voor elke vrije mens: de hoogste Waarheid, gehoorzaamt de
Wetten van zijn eigen Verstand, geenWetten van zijn eigen Verstand, geen
autoriteit (autoriteit (cf. Ethica)cf. Ethica)

4. 2 belangrijkste werken2 belangrijkste werken

5. De ‘Ethica’De ‘Ethica’
 Zijn levenswerkZijn levenswerk ‘Ethica ordine geometrico demonstrata’.‘Ethica ordine geometrico demonstrata’.
 De Ethica bestaat uit vijf delen:De Ethica bestaat uit vijf delen:
1) God1) God
2) Aard en oorsprong van de geest2) Aard en oorsprong van de geest
3) Oorsprong en aard van de hartstochten3) Oorsprong en aard van de hartstochten
4) Menselijke slavernij of kracht van de hartstochten4) Menselijke slavernij of kracht van de hartstochten
5) Macht van het verstand of de menselijke kracht.5) Macht van het verstand of de menselijke kracht.
 Ethiek vormt het hoofdonderwerp.Ethiek vormt het hoofdonderwerp.
 Een uitgebreide uiteenzetting van Spinoza's metafysica, metEen uitgebreide uiteenzetting van Spinoza's metafysica, met
de wiskunde als voorbeeld voor de filosofie.de wiskunde als voorbeeld voor de filosofie. (cf. Descartes)(cf. Descartes)
 De ‘axiomatische en geometrische methode’, vorm vanDe ‘axiomatische en geometrische methode’, vorm van
bewijsvoering.bewijsvoering. (cf. Euclides Elementen: definities, axioma’s, bewijzen, stellingen en(cf. Euclides Elementen: definities, axioma’s, bewijzen, stellingen en
gevolgtrekkingen.)gevolgtrekkingen.)

6.  Slechts 1 substantie:Slechts 1 substantie:
- dat wat op-zich-zelf bestaat,- dat wat op-zich-zelf bestaat,
- de oorzaak,- de oorzaak,
- de hele natuur- de hele natuur
- God.- God.
 Attributen van deze substantie zijn oneindig in aantal enAttributen van deze substantie zijn oneindig in aantal en
vormen een ‘wezen’.vormen een ‘wezen’.
 De mens kent er twee, nl. ‘De mens kent er twee, nl. ‘denkingdenking’ en ‘’ en ‘uitgebreidheid’uitgebreidheid’..
 Afzonderlijke dingen van deze substantie zijn ‘modi’Afzonderlijke dingen van deze substantie zijn ‘modi’
(wijzigingen of veranderingen).(wijzigingen of veranderingen).
 Onderscheidt tussen ‘Onderscheidt tussen ‘natura naturansnatura naturans ‘- de scheppende‘- de scheppende
natuur - en ‘natuur - en ‘natura naturatanatura naturata’- de geschapen natuur.’- de geschapen natuur.

7. Theologisch-politiek traktaatTheologisch-politiek traktaat
 Verscheen in 1670.Verscheen in 1670.
 Inhoud: ‘dInhoud: ‘de eerste logische analyses van de Bijbel’e eerste logische analyses van de Bijbel’
= analyse van de onderlinge verhoudingen tussen religieus= analyse van de onderlinge verhoudingen tussen religieus
geloof, filosofisch denken en de politieke macht en hetgeloof, filosofisch denken en de politieke macht en het
pleitenpleiten voor een nieuwe ordevoor een nieuwe orde
-- een pleidooi voor vrijheid van meningsuiting en democratieeen pleidooi voor vrijheid van meningsuiting en democratie
en tegen religieuze intolerantie,en tegen religieuze intolerantie,
- een kritische analyse van het Oude Testament en de- een kritische analyse van het Oude Testament en de
zeventiende eeuwse dogmatiek,zeventiende eeuwse dogmatiek,
- een scherpe analyse van de culturele en politieke context- een scherpe analyse van de culturele en politieke context
van de joodse staat die in het Oude Testament beschrevenvan de joodse staat die in het Oude Testament beschreven
wordt,wordt,
- een getuigschrift van de macht van de Rede.een getuigschrift van de macht van de Rede.

8. ““De bijbel bevat contradicties en isDe bijbel bevat contradicties en is
derhalve twijfelachtig;derhalve twijfelachtig;
de vrijheid van de filosofie isde vrijheid van de filosofie is
noodzakelijk voor het welzijn vannoodzakelijk voor het welzijn van
burgers en staat;burgers en staat;
democratie is de beste staatsvorm.”democratie is de beste staatsvorm.”
(B. d. Spinoza)(B. d. Spinoza)

9. ““Aangezien ‘gehoorzaamheid ‘ erin bestaat datAangezien ‘gehoorzaamheid ‘ erin bestaat dat
iemand opdrachten alleen op gezag van een gebiederiemand opdrachten alleen op gezag van een gebieder
uitvoert, volgt hieruit dat er voor gehoorzaamheiduitvoert, volgt hieruit dat er voor gehoorzaamheid
geen plaats kan zijn in een gemeenschap waarin degeen plaats kan zijn in een gemeenschap waarin de
macht bij allen berust en de wetten door algemenemacht bij allen berust en de wetten door algemene
instemming van kracht worden”.instemming van kracht worden”. (B. d. Spinoza)(B. d. Spinoza)

10. GevolgGevolg
Veel kritiek:Veel kritiek:
1) Godsdienstkritiek1) Godsdienstkritiek
2) Bijbelkritiek2) Bijbelkritiek
3) Politieke kritiek3) Politieke kritiek

11. 1) Godsdienstkritiek1) Godsdienstkritiek
 Hoofdstukken 1 en 2Hoofdstukken 1 en 2
- over de profetie- over de profetie
- de verschillende wijzen van gebruik- de verschillende wijzen van gebruik
van de naam ‘God’van de naam ‘God’
 Hoofdstuk 3Hoofdstuk 3
- gericht tegen de opvattingen van sommige- gericht tegen de opvattingen van sommige
rabbijnen, die verkondigen dat het joodse volkrabbijnen, die verkondigen dat het joodse volk
het uitverkoren volk van God ishet uitverkoren volk van God is
- joden boven andere volkeren- joden boven andere volkeren

12.  Hoofdstuk 4Hoofdstuk 4
- de notie ‘wet’- de notie ‘wet’
- het onderscheid tussen "menselijke wet" en "goddelijke wet"- het onderscheid tussen "menselijke wet" en "goddelijke wet"
is slechts schijn.is slechts schijn.
 Hoofdstuk 5Hoofdstuk 5
-- de autoriteit van de kerk door de ceremonieënde autoriteit van de kerk door de ceremonieën
- het geloof in de geschiedverhalen- het geloof in de geschiedverhalen

13. 2) Bijbelkritiek2) Bijbelkritiek
 Zijn bewijs dat de Bijbelse figuur Job niet Joods was .Zijn bewijs dat de Bijbelse figuur Job niet Joods was .
 De vele contradicties die de Bijbel bevat.De vele contradicties die de Bijbel bevat.
 De ‘enige’ leer van de bijbel is de gehoorzaamheid te leren.De ‘enige’ leer van de bijbel is de gehoorzaamheid te leren.
 Het tiende hoofdstukHet tiende hoofdstuk
Spinoza’s verdediging tegen hen die beweren dat hij hetSpinoza’s verdediging tegen hen die beweren dat hij het
gezag van de bijbel omver werpt.gezag van de bijbel omver werpt.
 De laatste vier hoofdstukken (12-15)De laatste vier hoofdstukken (12-15)
- over religie- over religie
- ‘de godsdienst’ in eigenlijke zin- ‘de godsdienst’ in eigenlijke zin
- Hoe verhouden geloof zich tot de Rede?- Hoe verhouden geloof zich tot de Rede?

14. ““Het geloof is niet meer dan het hebben van zodanigeHet geloof is niet meer dan het hebben van zodanige
meningen over God, dat als men die niet heeft, demeningen over God, dat als men die niet heeft, de
gehoorzaamheid jegens God logisch wordt opgeheven,gehoorzaamheid jegens God logisch wordt opgeheven,
en dat als men deze gehoorzaamheid poneert,en dat als men deze gehoorzaamheid poneert,
noodzakelijkerwijs ook de meningen wordennoodzakelijkerwijs ook de meningen worden
geponeerd.”geponeerd.” (B.d.Spinoza(B.d.Spinoza))

15. 3) Politieke kritiek3) Politieke kritiek
 Het toestaan van de vrijheid van filosoferen is noodzakelijkHet toestaan van de vrijheid van filosoferen is noodzakelijk
voor het behoud van de staat.voor het behoud van de staat.
 De democratie is de meest redelijke en de meest vrijeDe democratie is de meest redelijke en de meest vrije
staatsvorm.staatsvorm.
 God heerst bij gratie van de staat.God heerst bij gratie van de staat.
 Leiders werden op basis van leeftijd en deugd geselecteerd .Leiders werden op basis van leeftijd en deugd geselecteerd .
( niet adel)( niet adel)
 Hij wijst iedere vorm van aristocratie of monarchie af.Hij wijst iedere vorm van aristocratie of monarchie af.
 Het doel van de politiek is niet te heersen of te dwingen, maarHet doel van de politiek is niet te heersen of te dwingen, maar
de vrijheid.de vrijheid.
 De staat beoordeelt de burgers op basis van hun werken.De staat beoordeelt de burgers op basis van hun werken.

16. Radicaal denkenRadicaal denken
 Zijn filosofische stelsel= een traditie van het ‘radicale denken’.Zijn filosofische stelsel= een traditie van het ‘radicale denken’.
 Discussie over het bestaan van wonderen en hetDiscussie over het bestaan van wonderen en het
bovennatuurlijke: gevaarlijk uitgangspunt.bovennatuurlijke: gevaarlijk uitgangspunt.
 ‘‘God is onpersoonlijk.’God is onpersoonlijk.’
= Een standpunt uit de 33e stelling uit het eerste deel van= Een standpunt uit de 33e stelling uit het eerste deel van
de ‘de ‘Ethica’.Ethica’.
 ‘‘Alle dingen zijn bepaald door God.’Alle dingen zijn bepaald door God.’
- niet door de vrijheid van diens wil- niet door de vrijheid van diens wil
- wel door zijn absolute natuur, of onbegrensde macht.- wel door zijn absolute natuur, of onbegrensde macht.

17. Politieke filosofiePolitieke filosofie
 ‘‘Theologisch- Politiek Traktaat’:Theologisch- Politiek Traktaat’:
Pleidooi voor volledige vrijheid van meningsuiting enPleidooi voor volledige vrijheid van meningsuiting en
godsddienstvrijheid.godsddienstvrijheid.
 Dit in tegenstelling tot zijn tijdgenoten:Dit in tegenstelling tot zijn tijdgenoten:
Geloof onderdanig aan de staat.Geloof onderdanig aan de staat.
 Spinoza samen met John Locke waren de eersten die deSpinoza samen met John Locke waren de eersten die de
principiële tolerantie verdedigden.principiële tolerantie verdedigden.
 Spinoza baseerde zich op de kenmerken van de mens:Spinoza baseerde zich op de kenmerken van de mens:
de symmetrische relatie tussen tolereerder ende symmetrische relatie tussen tolereerder en
getolereerde.getolereerde.
 Eerder was deze relatie, a-symmetrisch.Eerder was deze relatie, a-symmetrisch. (cf Hobbes)(cf Hobbes)

18. Atheïsme?Atheïsme?
 Spinoza was niet atheïstisch, maar pantheïstisch:Spinoza was niet atheïstisch, maar pantheïstisch:
- verwerping joods-christelijk godsbeeld- verwerping joods-christelijk godsbeeld (atheïstisch)(atheïstisch)
- toewijding aan filosofie en wetenschap- toewijding aan filosofie en wetenschap (monnikenleven)(monnikenleven)
 De basis van zijn stelsel is zijn Godsopvatting.De basis van zijn stelsel is zijn Godsopvatting.
 Hij had een heel ander godsbeeld dan de drie groteHij had een heel ander godsbeeld dan de drie grote
monotheïstische religies.monotheïstische religies. De ‘us sive Natura’De ‘us sive Natura’ schreef Spinoza,schreef Spinoza,
"God ofwel de Natuur"."God ofwel de Natuur".
 Zowel atheïsten als pantheïsten hebben geen geloof in eenZowel atheïsten als pantheïsten hebben geen geloof in een
scheppende of interveniërende god.scheppende of interveniërende god.

19. Invloed van het spinozismeInvloed van het spinozisme
 De invloed van Spinoza op de hedendaagse filosofie is raarDe invloed van Spinoza op de hedendaagse filosofie is raar
verlopen.verlopen.
 2020ee
Eeuw: Twee bloeiperioden van het spinozismeEeuw: Twee bloeiperioden van het spinozisme
1) Een Spinoza- cultus in de Weimarrepubliek1) Een Spinoza- cultus in de Weimarrepubliek
Het toenemende antisemitisme ( begin van de 2Het toenemende antisemitisme ( begin van de 2ee
W.O.) bracht een eind aan het succes.W.O.) bracht een eind aan het succes.
2) Na de 22) Na de 2ee
W.O.W.O.
Spinoza werd een populair studieobject voor deSpinoza werd een populair studieobject voor de
Franse Marxisten.Franse Marxisten.
 De populariteit van het neoliberalisme en de ondergang vanDe populariteit van het neoliberalisme en de ondergang van
het Marxisme zorgde ervoor dat het spinozisme geen vastehet Marxisme zorgde ervoor dat het spinozisme geen vaste
plek meer kreeg binnen de hedendaagse politieke filosofie.plek meer kreeg binnen de hedendaagse politieke filosofie.

20. Het standbeeld van SpinozaHet standbeeld van Spinoza
en zijn studiekameren zijn studiekamer