1. AMERINDIARRAK
Andra Mari ikastola (Etxarri-A)
LH. 4. MAILA

2. AMERIKA
Amerika munduko kontinente luzeena da. Lurralde handia izanik, hiru
zatitan banatzen da: Ipar Amerika, Ertamerika eta Hego Amerika.
Ameriketan ibai eta mendi asko daude. Bertan munduko ohian handiena
eta garrantzitsuena dago: Amazonia. Oso paisai ezberdinak aurki
daitezke: Alde batetik munduko basamortu lehorrena dago, Atakama,
bestetik mendikate ospetsuak , Andeak eta Alaskako mendiak.
Oso lurralde aberatsa da baliabide natural asko dituelako: Petroleoa,
burdina…. Baina aberastasun honen banaketa ez da berdina; herri batuk
oso pobreak dira besteak berriz aberatsak, gainera gutxien eskuetan dago
aberastasuna.

3. AMERINDIARRAK
Amerindiarrak, jatorriz
asiarrak dira. Garai batean
Bering itsasoa izoztuta
zegoenean, zeharkatu
ondoren iparretik hasi eta
hegoalderaino sakabanatu
ziren. Oso herrialde
ezberdinek osatzen dute
Indigenen mundua
INUITAK
LAUTADA HANDIKO
AMERINDIARRAK
BASAMORTUKO
AMERINDIARRAK
AZTEKAK
MAIAK
INKAK

4. INUITAK
Inuitak,Ipar Poloan, Groelandian,
Alaskako medietan… bizitzen
gelditu ziren.Ez zaie gustatzen
“esquimal” deitzea, haragi gordina
jaten duena esan nahi duelako.
Beraiek INUITAK dira, hau da
HERRIA.
Txikiak, zabalak eta begi luzeak dituzte. Hotzari aurre egiteko,aurpegian eta eskuetan
odol gehiago izaten dute.
Animalien larruz egindako jantziak erabiltzen
zituzten eta elurretatik begiak babesteko,
antejuen asmatzaileak izan dira.

5. Udan animalien larruz egindako etxetxoak erabiltzen zituzten baina neguko
hotzaz babesteko IGLUAK..
Igluak animalien hezurrez eta izotz puskez lurpean eginak daude eta berotasuna
gordetzeko tunela izaten dute sarrera moduan. Bero izateko, foka eta
baleengandik jasotako koipea erretzen dute.Bertan, emakumeak bazkaria
prestatzez, jostez…arduratzen dira eta ehizarako behar dutena prestatzez,
gizonak.

6. Inuitek naturarekin lotura handia dute,
beraien etxea da.
Azken urte horietan bzitzeko zaila dute, Bertako
itzotza urtzean animalien desagerpena dakarrelako,
Arrantzaz eta ehizaz bizi ziren:Baleak,
baliabide naturalen lapurketa ugaritzen ari delako…
fokak, karibuak….Elurretan bidaiatzeko
Hori dela eta, herri honen desagerpena gerta ez dadin.
txukurrek gidatutako trineoak eta
ohiturak, sinesmenak, bizitzeko erak… gprdetzera
uretan ·kayak” erabiltzen zituzten
behartuta dauide

7. Iparameriketako
amerindiarrak
Iparameriketako amerindiar batzuk, nomadak, Lautada Handian bizi
ziren, beste batzuk berriz sedentarioak eta herrixkak osatuz basamortuan bizi
ziren.

8. Larruz egindakoak eta alde batetik
bestera mugitzeko erraz garraiatzen
ziren etxeetan bizi zirenTtipietan”
Bisonteak.. ehitzatuz bizi ziren,.
horretarako lekuz mugitu beharra zeukaten.
Lantzak, geziak…erabiliz oso ehiztari
trebeak ziren Jantziak, larruz egindakoak eta
txorien lumak apaingarri moduan jantzita
erabiltzen zituzten.

9. Ez zekiten idazten. Beraien
historiak..ahoz ahoz kontatuz
denborean bizi ziren . Ipuin
kontalari onak eta borrokalari
sutsuak izateaz gain artisautzan
oso trebeak ziren : Ohialak…..
Jainko asko zituzten eta naturarekin harreman
nandia zuten. Aurpegiak margotuz eta dantzatuz
agurtzen zituzten jainkoak. Beraien apeza
txamana zen. Gainera umea izanik, gizona izatera
pasatzeko froga gogorrak pasa beharko zituzten.

10. Gure arbasoen Izpiritu Handia,
neure pipa zugana altxatzen dut;
lau haizeetako zure mezulariengana, eta
zure semeez arduratzen den
Ama Lurrarengana.
Emaiguzu jakinduria
gure umeei maitatzen, errespetatzen eta
elkarrekin onak izaten irakasteko,
bakea ahaztu gabe hazi ahal daitezen.
Lur honetan ematen dizkiguzun
gauza on guztiak
elkarrekin banatzen ikas dezagun.
Euroiparrak beraien lurraldeetara iritsi
zirenean, lurra lapurtu, eta bizitokirik gabe
gelditu ondoren, erreserbetetara eraman
zituzten. Gaur egun, pelikuletan ez ezik,
inork inoiz kontutan hartzen ez duen herriak
dira

11. AZTEKAK, MAIAK ETA INKAK
•
Hiru herri ezberdinak ziren baina
jakinduria askokoak
.Aztekak eta Maiak Ertameriketan
bizi ziren, Inkak berriz Andeak
medikatearen inguruan,.Aurreko
herrialdeen antzera jatorriz asiarrak dira.

12. Lurra lantzen zekitenez batzuk
nekazariak zirenbeste batzuk ordea,
artisauak.Aztekak lurra ureztatzeko
sistema aurreratua zuten .
Hirurak metalak, urrea…. lantzen abilezia
handia zuten beraz, artisautzan oso
trebeak.

13. Hirurak sedentarioak zirenez, harrizko eta egurrezko etxeak eraiki zituzten hiriak osatuz...
Hiru herrialdeetan piramide mailakatuak aurkitu dituzte. Machu Picchu da espainolen
aurkako borrokan, konkistatu gabe gelditu zen inken azken herria.

14. JAKINDURIA
Oso herrialde jakintsuak. Matematika eta astronomian oso trebeak zirenez, egutegia
osatuta eta eguzki erlojua ezagutu eta erabiltzen zuten.
Maiek eta aztekek 0-20 bitarteko zenbakiak ezgutzen zituzten, inkek “quipua”(topoiloak)
erbiltzen zituzten kontatzeko.
Inkek, zuhaitzeko arramak erabiiz, ibaiak zeharkatzeko zubiak eraiki zituzten.
Ertameriketako herrialdeak Idazteko modu sistematikoa zuten “hieroglifikoa”, inkak berriz,
marrazkiak erabiltzen zituzten komunikatzeko

15. Hiru herrialdeak gogor borrakatu zuten konkistatzaileen aurka. Aztekak Hernan Cortes.en
konkistaren ondorioz desagertu ziren, inkak berriz Pizarrorekin. Maien desagerpenari buruz,
oso gutxi dakigu. Konkistaren ondorioz herrialde horien bizimodua, ohiturak, hizkuntza
galtzen joan ziren. Gaur egun, indigenen eskubidea defendatzen duen mugimendua bizirik
dago.

16. KOLONIZAZIOA
Euskaldun eta polinisiako arrantzaleentzat, Ameriketako lurraldeak oso ezagunak ziren
Gainera beraiekin komunikatzeko “Pidgina” hizkuntza erabiltzen zuten.
1492.an Indiako bidea moztu nahian, Cristobal Colon Ameriketara iritsi zen. Ondorengoak
lurralde haietako jabe egingo ziren. Handik urte batzuetara, Americo Vespuzio Brasilera
iritsi zenean, beste lurralde bat zela konturatu ondoren, mapak berritu zituen eta gizon
honen izena jarri zioten lurrtalde berriari.
Magallanes eta Elkano munduari bira eman nahian Hornos lurmuturra zeharkatu eta
Filipesetan hil zuten lehenengoa. Elkano, euskalduna, izan zen bira osoa emanez., munduari
buelta osoa eman zion lehen gizona.

17. Mundu berria eraikitzen
baztangak
TOMATEA….
ARTOA
I
PATATAK
PIPERRAK
ZAILDIA
TXERRIA
ARDIA
MAHATSA
BABARRUNAK
ESKLABOAK
Europarrak Ameriketara iritsi zirenean, kontinentearen aberastasuna
handia izanik (landareak, urrea….) Europara eramaten hasi ziren. Horrela
bi kontinenteen arteko produktu trukaketa abiatu zen. Europarrek
eraman zituzten baztangen eraginez, bertako biztanleria erabat gutxitu.
zen. Lanerako jendearen beharra zutenez, Afrikako esklaboak eraman
zituzten bertara

18. EUSKALDUNAK AMERIKETAN
19. eta 20. mendean euskaldun asko joan ziren
Ameriketara lana bila. Batzuk han gelditu ziren
bizitzen beste batzuk dirua egin eta gero itzuli
ziren Euskalerrira.
Horretarako arrazoi asko egon ziren bain
garrantzitsuenak hauek dira:
- Gerra ondoren pobrezia asko gelditu zelako.
-Lantegi gutxi zeundelako.
Euskaldunen artean lurralde banaketa
egiten zenean, zahareña denarekin
gelditzen zelako…
Atzerrira joandako euskaldunak
herri mina asetzeko,Euskal etxeak
Eraiki zituzten
Elkartzea, euskaraz hitzegitea
ohiturak gordetzea… zen eta da etxe
horien helburua. Gaur egun atzerrian
dagoen euskalduna soka sendo batez
lotzen da bere Ama Lurrarekin.

19. BUKATU
DUGU!!!!!