1. HITZAURREA
Platon, best e osp e askor e n art e a n , elkarrizket a- idazle gisa sart u da historia n. Eta arraz oi osoz. Ez
aurr e n a izan zelako –ez bait a horrrel a, zenb ai tz uk oraindik ust e horret a k o a k badir a ere–, ezt a
elkarrizket a zab al d u zuel ako ere, baizik et a bera imitatz e n saiat u diren guzti ak, asko izanik ere,
esk a s gelditu direl ako elkarrizket a plato niko e n ondo a n . Bi elkarrizket a idazle bikain gogor a t u k o
ditut bak arrik. Bat a, Juan Scoto Erigen a. Haren Natur ar e n bereizke t a lan han di a, era gi n han diko a
bai erdi aroko filosofian bai mod e r n o a n Hegel e n bidez, iraka sl e et a ikasle art eko elkarrizket a gisa
aurk ez t e n da. Baina horret a r a mug a t z e n da den a . Eta irakurl e a k aurre tik daki zer itxaro n
dez ak e e n : bere iraka s p e n a k em a t e n ditu e n iraka sl e bat et a, gehi e n jota, bizkor et a argi a izango
den ikasle bat, objekzioak jarriko ditue n a iraka sl e a k bere ideiak zeh az t u edo argu di o a k indart u
ditza n. Anaia Luis Leongo a k ere, Kristore n izen ak lane a n , lagu n a r t e k o elkarrizket a era biltz e n du
ere Pseu d o- Dioniso Areop a g o a r r a z geroztik tradizio krist a u a n hain azt ert u a den gai hon e t a z hitz
egit ek o. Eta, hor hizket aki d e e k izen berezi a eduki arre n, elkarrizket a ez da horre g a t ik gutxia g o
bigarr e n mailako baliabi d e bat: gaia et a az alp e n a k dira garra n t zit s u a k . Bi idazleot a n elkarrizket a
alde bat er a utz ziteke el a ondoriozt a t z e n du irakurl e a k. Eta ez hori bak arrik, form a hori
ezt a b ai d a t u a r e kiko horre n arrotz a izanik, ia has err a r a z t e n gaitu ere: artifiziosa da. Eta ezt a b ai d a
intel ekt u al bat e a n gauz a gutxi dira jasa n e zi n a g o a k artifizioak argu di a k e t a r e n zailtas u n a ri gehitz e n
dizkion ak baino.
Elkarrizket a platoniko a inoizko best e edoz ei n form a literariot a tik bereizt e n due n a hizket aki d e e k
bert a n beti zerb ait jokoan dut el a da: ez dira idazle ak bere goga r a dara biltz a n piez a huts ak. Izan
ere, Sokrat e s e k ber e heriotz a ere du jokoa n. Ezin da elkarrizket a bat bera ere irakurri test ui n g u r u
horret a n ez bad a: Sokrat e s me m e n t u horret a n egit e n ari den a g a t ik, ezt a b ai d a t z e a g a t i k, epait u,
kond e n a t u et a hil zutel a. Testu inguru horret a n den a da goria, keinu txikien a ez da lagun t z a bat,
bizitza bat e n zantz u a baizik, et a elkarrizket a horiet a n ezt a b ai d a t z e n diren a k ideiak diren e z ,
ageri a n jartz e n da ideia horien lotur a bizitzar eki n, hob e t o es a n d a , heriotz ar e ki n. Platon e n
elkarrizket e k pent s a m e n d u a r e ki ko lotura horre g a t ik hartz e n dut e bere n berezit a s u n et a
bizitas u n a , ez gaia g a t ik.
Platon e k (K. a. 427- 347) elkarrizket a asko idatzi zitue n et a gaur egu n, XIX. et a XX. m e n d e e t a k o lan
historiogr afiko ari esker, elkarrizket a horien kronolo gi a erlatibo a eza g u t z e n dugu: hau da, ez
dakigu zeh a t z bakoitz a zein urt et a n idatzi zen, bain a bai ber ai e n art eko hurre nk e r a kronolo giko a.
Eta nahiko a ados t a s u n a dago elkarrizket ok hiru fase han dit a n ban a t z e k o .
Gazt ar ok o fase a (399- 388): Sokrat e s da prot a g o ni s t a , et a irakasl e mait e exek ut a t u a r e n
m et o d ol o gi a et a pent s a m e n d u a oso ondo islatz e n dut e. Garai horret a k o a k dira, best e a k best e ,
ep aik et a ri buruzko hiru lanak (Eutifron, Sokrat e s e n defe n t s a , Kriton), Karmid e s et a sofist ekiko

2. erres p e t u et a kritikazko elkarrizket a han di e t a k o batz uk: Prot a go r a s et a Gorgi as, azke n elkarrizket a
hon e kin garai hori ixten delarik. Eutide m o agi an gar ai horret a k o a da.
Bigarre n fase a k (387- 361) bai filosofiar e n et a bait a literat u r a r e n maisu hon e n zenb ait m ais u-
lanak sortz e n ditu: Fedo n, Menon, Sinposio a, Fedro, Errep u blika, Timeo, Sofist a, Politikari a,
Teet e t o, Parm e ni d e s . Platon, horrezk e r o ber e pent s a m e n d u a r e n jabe, Sokrat e s prot a g o ni s t a gisa
aurk ez t e n jarraitz e n du, bain a Sokrat e s e k adi er azit ak o ideiak jada Platon e n a k izango lirat ek e.
Hirugarr e n fase a n (360- 347) Sokrat e s des a g e r t u egit e n da hizket a ki d e gisa. Lan nagu si a Lege a k
da, hirigintz ari (antzin a t e t ik gord e den aurre n a ) et a politikari buruzko trat a t u han di a,
Errep u blikar e n propo s a m e n kom u ni st e n gogort a s u n a leuntz e n due n a 1 .
Elkarrizket a, jakintza legitima t z aile a.
Platon e k bizi zuen hiri- greko a r e n ego er a n bi ezgait a s u n dau d e : jakintz ak ez du bere funtzioa
bet e t z e n , lana teknikoki et a sozialki zatitz e a , politikar e n helbur u a lortzeko, gizaki ak hob e a k
bihurtz e a alegi a; ezt a gizakiak jardu e r a politikoa n zuze n part e hartz eko gaitz e a r e n funtzio a ere,
proz e s u politikoe n inguruko ez a g u p e n a z era b a kitz ek o gai izan dait ez e n : norb er a k ber e inter e s e n
ara b e r a jardut e n du, ez gizart e a r e n inter e s kolektibo e n arab e r a . Bi esk a si a hau e k hirug arr e n bat
dak art e berai ekin: ez dago lidergorik jardu er a et a indar des b e r di n a k helbur u kom u n bat e a n
koordin a t z e n ditue nik. Platon bi erat a r a nahi du eska si a hirukoitz hori konpo n d u , biak jakintz ar e n
kontz e p t u a n oinarrit u a k: bat a lidergo autorit ario bat e a n burutz e n den jakintz a ez arria et a
zuzen d a ri a: Errep u blikar e n ered u a da; best e a jakintz a ado st a s u n t z a t joz, elkarrizket a t z a t alegi a:
hon e t a z arituko naiz hitzaurr e hon e t a n .
Elkarrizket a horret a n gizakiek bere n art eko des a d o s t a s u n a k kentz e n dituzt e et a eginkizun kom u n
bat lortz e a rr e n elkarla n e a n aritze n dira; elkarrizket a n gizart e a r e n gat a zk e n konpo n k e t a ri
arrazion alt a s u n gehi e n dak arkion ideia nag u sitz e n da; et a konpok e t a horret a n ez dauk a era gi nik
leinu a r e n osp e a k edo indarr ar e n inpos ak e t a k, hizket a ki d e e k eraku s t e n dut e n jakintz ak baizik.
Elkarrizket a k, ber az, alde teoriko –dialektiko– bat e z gain motib a zio sozial hut s bat dauk a
Platon e n g a n : ado st a s u n arrazion al a elkarbizitz ar e n zentro gisa ez artz e a . Eutifron e n (7 b – 8 a),
elkarrizket a ri izenb ur u a em a t e n dion prot a g o ni s t a k bere aita hilket az salat u baino lehe n t x e a g o ,
Sokrat e s e kiko elkarrizket a motz bat ek ageri a n jartz e n du hau: hirian gizakie n art eko
des a d o s t a s u n a k ez dira zenb a ki edo irudie n inguru a n , ber a u e k konpo n t z e k o irizpide objektibo ak
bait a u d e , kalkulu a et a geo m e t ri a alegi a; gizart e des a d o s t a s u n a k justizia, ed ert a s u n a et a ongi ar e n
inguruk o ado st a s u n ezar e n ondorio dira; et a auzi horiet a n ados ego n art e, gat az k ek jarraituko
dut e; et a Sokrat e s e k gat az k a horien hiru gun e a k aipat z e n ditu: pert so n e n art eko a, gizart e a r e n
barn e k o tald ek o a , hirien art eko a (gerr a). Adost a s u n a edo zatiket a dago. Eta politikak ados t a s u n a
hart u beh a r du xed e. Eztab ai d a sokratiko ak, hain zuzen ere, ado st a s u n horre n t z a k o oinarri sen d o a
aurkitz e a du as m o a .
Bere legitim azio sozialar e n mod u a elkarrizket a r e n bidez inpos a t z e k o, Platon e k aurr e nik bere
gar aiko best e jakintz a lehiakor et a altern a ti b o a k kritikat u beh a r izan zitue n.
Poesi ak ez du ahal m e n legitim a t z ail erik, ezin baitu ber e buru a esplikat u: «inspirazio a r e n » gaia
poet a k egit e n due n a r e n arraz oi ak ber e esku e t a n ez dauzk al a es at e k o best e mod u bat best e rik ez
da. Gainer a, lortze n due n ados t a s u n a em ozio hut s e z k o a best e rik ez da, kuts a d u r a z , ez arrazion al
et a argia: errezit at z ail e a k edo poet a k neg a r egit e n due n e a n , entz ul e a k ere neg a r egit e n du, et a
barr e egit e n due n e a n , barr e egit e n du; ez da, beraz, entz ul e a k ber e buru a m e n e r a t z e k o due n
ah al m e n e a n oinarritz e n. Poesi a, gizart e jakintz a gisa, iraga n e k o gar ai bati dagokio beraz, ez
jakintz ak baizik et a antzin ak o aut orit a t e a k joko soziala me n e r a t z e n zuen gar ai bati. Ionek
gupid a g a b e azt ert z e n du jakintz a mot a hori legitim a zio sozialar e n iturri gisa 2 .

3. Oratori a gaurkot u a g o a zego e n . Sofist ek ekarri zute n et a politikari et a hizlarien jakintz a nagu si a
zen. Gorgia s izan zen horien guztie n m ais u a , oratori ar e n oinarrizko printzipio ak ezarri zitue n a .
Oratori a entz ul e a r e n bai ezko a lortz en saiatz e n da hiria et a gizaki a hob e t z e k o hizlariar e n
propo s a m e n e n t z a t . Platon e n kritika sunt si g a rri a da: orat ori ak ezin du ber e xed e a den justiziar e n
lorpe n a ber m a t u . Hizlaria ez delako bere hitzar e n erabiler ar e n ondorioz aldat z e n : hizlaria bidezko a
ala bide g a b e a den, best e hau s n a r k e t a mot a bat e n esku utzi beh a r da; ez dago erret orika et a
justiziar e n art eko nahit a e z k o erlaziorik. Gainer a , egi a ordezk a t z e n du lekuko e n pilaket a r e n bidez:
bain a, batz u e t a n , lekuko bakar bat e k egia esa n dez ak e best e guzti en aurk a, asko izanik ere. Eta
erret orik ak egi ar e kin loturarik ez baldin bad a u k a , hizlariaz gain entz ul e a ere ez da aldat z e n .
Dirkurt so mot a horret a n oinarritz e n den ado st a s u n a k , justizia et a egi arik gab e, kom e ni e n t zi e n
ado st a s u n a best e rik ezin du izan; et a horret a n beti indart s u e n a gailent z e n da: Kalikles ek garbi
ikust e n du Sokrat e s e n g a n : bizitza soziale a n hizlari treb e a gailent z e n da, ez egiar e n filosofo a.
Baina, hori horrel a baldin bad a, erret orikar e n gidatz ek o ah al m e n a k lur jotzen du, agint ari ak ez
duel ak o gob e r n a t u beh a r gizakiak diren bez al ak o a k izat e n jarraitz ek o, izan beh a r dut e n
bez al ako a k izat eko baizik: hob e t u beh a r ditu. Diskurts o erret oriko a n m e n p e r a k u n t z a- indark e ri a
bat ezkut a t z e n da. Gorgia s e n Platon e k bere gar aiko erret orikar eki n kont u a k kitatz e n ditu behin
betiko.
Sofistika legitimit a t e soziala lortu nahi due n best e jardu er a bat da. Bere gazt a r o a n et a bere
heldut a s u n e a n sofistikar ekiko Plkato n e n jarrer a era b a t aldatz e n da, urrutiko erre s p e t u bat e tik
ezert a n am or e em a n gab e k o kritika bat e r a . Aldaket a hori diskurt s o legitimitz aile ar e n inguruko
borrokar e n gogortz e a r e n ondorio a da. Platon e k sofist ek ber e n buru a publikoki jakintsu t z a t
aurk ez t e a gore s t e n du, horrel a jakintz ari toki bat em a t e n baitiot e esp a rr u soziale a n . Eta
Prota g or a s e n jarrer a onartz e n du, jakintz a giza bizitzar e n eza u g a r ri gore n t z a t jotze n due n a
(Prot a go r a s , 316 c – 317 c).
Baina badir a zenb ai t kritika Platon sofist e n g a n d i k garbi ber eizt e n dut e n a k. Balio bat indarr e a n
egot e a et a bero n e n egi at a s u n a nah a s t e n dituzt e: nahiko a da gizart e bat ek aus ar di a edo
ab er a s t a s u n a balioe st e a , sofist ek ere aber a s t a s u n a et a aus a r di a bert u t e a k direl a ust e izat eko.
Baina Platon e k bi maila horiek bereizt e a esk at uk o du: balio bat e n baliot a s u n a ez da gizart e a n
due n hed a d u r a n neurtz e n , argu di a k e t a teoriko ar e n esk akiz un argitz aile ei m e n egit eko due n
ah al m e n e a n baizik. Platon e k dirkurt so sofistiko ar e n oinarritz e eza ere kritikatz e n du: m et o d o
bes b e r di n e t a r a et a ez a g u p e n - entziklop e di a bat e r a (Hipias e k ber eziki) jotze n du, bain a
eklektizis m o horrek ez du jakintz a- aber a s t a s u n a adier a z t e n , oinarritz e eza baizik.
Eskasi a teoriko horiez gain, Platon e k ber e n jardu e r a ere kritikatz e n die sofist ei. Aurrenik, ber e n
koka p e n ez a: sofist ek irakas p e n ber a aldarrikat z e n dut e bai Korinton et a bait a Atena s e n ere, bai
Megar a n et a bait a irlet a n ere. Platon e n t z a t horrek esa n nahi du haien diskurt s o a zeh az t u g a b e a
dela, ez- politikoa azke n fine a n, ez baitu gizaki a ber e polisar eki n lotzen, ezt a gizaki ak ber e n
jainkoekin ere: guzti en t z a t balio due n a k ez du inore nt z a t balio. Maiz aipat u den topiko bat dago:
Platon e k errefu s a t z e n zuel a sofist ek ber e n iraka s p e n e n g a t i k dirua kobrat z e a (Sokrat e s e n
defe n t s a , 19 d–20 c; Sofist a, 221 c–223 b) 3 . Hori Platon e n elitism o t z a t jo izan da, lanik egit e n ez
zue n klase a r e n jarrer a berez kot z a t . Baina legitim azio ar e n ikusp u n t u tik zentz u garbi a du: sofist ek
onbid er a t z e sozial a –bakarrik jakintz ar e n bidez lortze n den a– onbid e r a t z e ekono m iko a r e ki n
nah a s t e n dut e; eza g u e r a mon e t a riz a t u egit e n da et a horrekin bat e r a edoz ei n jakintz a best e
edoz ei n jakintz ar e n berdi n a da; kritika teorikoar e n oinarritz e ezar e n korrel at u a da. Gainer a,
eza g u e r a horrek pert so n e n art eko harr e m a n a k faktor e bat e n bidez kohe si on a t u nahi ditu: dirua,
aldakorr a den inter e s e a n oinarritz e n den a, et a ez balio iraunkorr e t a n , arraz oi ar e n a k bez al ako a k:
ordai nk e t a k iraka sk u n t z a n subj ekt u a r e n jakintz ar e kiko harr e m a n a k konting e n t e bihurtz e n ditu,
dirua alterit at e a r e n zeinu soziala bait a: eskuz esku dabil et a aldi oro ken diez a g u k e t e n a da;
jakintz a, berriz, ber ez da gur e a den a et a inork lapurt u ezin digun a ; nor bere buru ar e n t z a t aski ez
izat e a da. Azkenik, diruak ezt a b ai d a arrazion al ar e n oinarrizko ele m e n t u e t a k o bat era go z t e n du,

4. hots, berdi nt a s u n a , et a, horrekin bat e r a , hizket a ki d e baliag a r ri ak izan zitezk e e n zenb ai t hiritar
ezt a b ai d a t ik kanp o uzte n ditu: Sokrat e s e k ber ak sofist ekin ezt a b ai d a t z e a n bere lagun a k fidatz aile
hart u beh a r ditu, ber ak ez dauk al ak o nahiko a diru ab al at u a izat eko.
Kritika teoriko et a praktiko horiek laburbilduz, esa n dez ak e g u Platon e n ust ez sofist ek inperi alis m o
at e n a s t a r r a r e n pent s a m o l d e a ordezk a t z e n dut el a: Prota g or a s hirira heldu dela jakin orduko
goiztirian hura entz ut e r a doaz e n gazt e e n berot a s u n han di a (Prot a go r a s , 310 a - ...), Hipias e n
lañot a s u n gart s u a , ez dira izaer a eza u g a r ri bat, baizik et a K. a. V. m e n d e k o 50eko ha m a r k a d a k o
hed a p e n a k esk aint z e n dion mun d u r a lilurat urik irekitz e n den bel au n a l di ar e n ez au g a r ri historiko a.
Sofistika, bere prot a g o ni st e n ara b e r a , jakintz e n et a tradizio greko oso ar e n gailurra litzat ek e: ez da
harrigarri a gert a k a ri horre n ma g o a , Perikles, ingur a t z e n bad u t e .
Azkenik, artisa u a k . Talde sozial bat baino zerb ait gehi a g o ziren, et a Platon e k Errep u blika n em a t e n
due n irudiak haie n ben e t a k o garra n t zi a, ezine go n a et a ber e pent s a m e n d u a n bet e zut e n pap e r a
ezkut a t z e n ditu. Platon e n g a n lehe n a g o k o et a bere gar aiko idazle guzti et a n baino bost aldiz
gehi a g o agertz e n dira artisa u t z a r e n aipu a k 4. Eta hori ez da kasu alit a t e hut s a , at e n a s t a r
de m okr a zi ar e n oinarri a izan baitzire n. Eta Platon e k berai e n g a n d i k hart u zitue n pent s a m e n d u
zorrotz bat e k eduki beh a r zitue n zenb ai t eza u g a r ri: egit e n dut e n jardu e r a r e n ez a g u t z a zeh a t z a.
Giza jardu e r a –prod uktibo a bak arrik ez, baizik mor al a ere bai– helbur u bat ek gidat u a den e k o
kontz e p t u a hartz e n du artisa u e n g a n d i k: ez dago kasu alit a t e z k o giza ekintz arik (Gorgia s 503 d –
504 a). Teleologi ak helbur u bat e r a n t z ezartz e n ditu baliabi d e a k, et a horrel a orde n a bat et a
ed ert a s u n bat sortz e n du: nozio horiek guzti ek garr a n t zi tran sz e n d e n t a l a dauk a t e Platon e n
mun d u a r e n kontz e p t u a n –eta ez horret a n bakarrik–. Artisa utz a gizart e at e n a s t a r r a r e n talde
sozialet a k o bat zen, m erk a t a ri et a lur- jabe e n ondo a n . Eta arraro a litzat ek e bere onur ar a k o
diskurt so sozial oroh a rt z ail e a k ekoitziz ber e posizioa legitim a t z e n saiat u ez balitz. Baina jakintz a
mot a bat ere bad a, aditu bat da. Eta Platon e k gizon ona beti jakints ut z a t joko du, ber e ust e t a n
mor al e a n aditu a esa n nahi due n a : gai az arituko den bakoitz e a n artis a u e n ere d u r a joko du,
sen d a gil e a edo best e r e n bat.
Baina artisautz ar e n mugak mota desberdinet ako ak dira. Lehenik artisaue n berezko espezializazioa:
horrek lan egiten duen erem u estura mugatz e n du artisau a eta beste artisautz a batet az ezin du ezer
esan: arkitekto batek ez dauka irizpiderik ehule bati buruz. Horrek ondorio politiko zuzenak dakartza:
artisau ak ezin du bere posizioa gizarte a n haute m a n eta, horren ondorioz, bere lidergo nahiak lur jotzen
du. Gainera, artisau ar e n jarduerak eta jakintzak balioztatze mugak dauzka: larrua nola ontzen den azal
dezake, baina inola ere ez larrua ontzea politikoki eta moralki ona ala txarra den, ez jasotzailearentz at
ezta hiriarentz at ere. Artisauak, beraz, ezin du ezer esan giza harre m a n ei buruz, helburu bat daukat e n
harrem a n a k direnak (Sokrat es e n defentsa 22 c – e). Artisautz are n best e ahultasun a bere heterono mi a
da: artisau ak beste e ntz at egiten du lan; gizaki ona, berriz, bere buruare ntz at aski da beti: Karmides e n
hausn arket a (164 d - ...) zuhurtziaren ingurua n, artee n desberdina den norberare n hausn arket a bezala,
«norber ar e n a egitea » leloaren ingurua n da.
Legitim azio sozialar e n inguruk o ust ez ko lehiakid e a k kend u t a , ber az, Platon e k bere esk aint z a
aurk ez t e n du: gizart e berria bak arrik elkarrizket a n ez ar dait ek e .
Elkarrizket a platoniko orok jokoan jartz e n ditue n dim e n t si o a k azt ert uz hurbilduko naiz liburuki
hon e n elkarrizket e t a r a ; ondor e n horiet ak o bakoitz ar e n inguru a n iruzkin pare bat egin go ditut:
gain er a k o a irakurl e a k egin beh a r du.
I
Elkarrizket a platonikoar e n dime n t sio ak
Bere itxurazko lañot a s u n et a liluran, elkarrizket a platoniko ak hiru dim e n t si o dauzk a:
bizimo d u bat da, dirkurt so argu di a t z ail e bat da, lan literario mot a bat da. Horiet ak o bakoitz ak
legitim a zio a r e n beh a rr ei era nt z u t e n die: bizimo d u bez al a, hiritarr ar e n gaikun tz a jasotz e n du;
dirkurt s o argu di a t z ail e bez al a, jakintz a orde n a sozialar e n ard a t z a bihurtz ek o eska e r a plato niko a;

5. et a idazker a mot a bez al a, literat u r a greko a ri auk er a plato niko a kontraj art z e n dio hiriare n m ais u
gisa. Dimen t sio horiet a k o bakoitz ari buruz gauz a par e bat esa n g o ditugu.
Elkarrizket a, bizimod u a
«Hau da gizaki ar e n ond a s u n han di e n a : balioari buruz et a niri hizket a n entz u n dizkidaz u e n
best e gaiei buruz egu n e r o ezt a b ai d a t z e a , et a neur e buru a et a best e a k azt ert u, azt erk e t a gab e k o
bizitza ez bait a bizitzeko duin a gizaki bat e n t z a t » (Sokrat e s e n defe n t s a 38 a).
Sokrat e s e n hitz horiek, ber e bizitza osoa jokoan dago e n ep aik et a r e n une serio a n esa n a k ,
ber e jardu e r a r e n zentz u a dira: elkarrizket a da hitz giltza. Eta elkarrizket a egu n e r o k o t a s u n e t i k
sortz e n da. Sokrat e s e k ez du antzin ak o sekre t u e z haus n a r t z e n , bert ak o a z et a bert a k otik baizik.
Hau da, Platon e n ust ez, egu n e r o k o bizimo d u a k nahiko ele m e n t u arrazion al a k dauzk a ber e
exist e n t zi a justifikatz ek o, et a ez bere araz o a k konpo n t z e k o bak arrik, bait a bera u ei buruz
hau s n a r t z e k o ere. Komunikazio a n part e hartz eko beh a rr e z k o baldintz a k ezt a b ai d a n part e hartz ek o
beh a rr e z ko a k diren berb e r a k dira. Horreg a tik dago egu n e r o k o bizimo d u a pil-pilea n Platon e n g a n ,
et a ez da dirkurts otik bereizt e n , baizik et a ber e barn e a n agert z e n da et a irakurl e a egu n e r o k o
bizimo d u horret a n dago murgildut a .
Egun e r ok ot a s u n horret a n erab a kitz e n da gizakiar e n t z a t garr a n t zit s u e n a den a, bere
zoriont a s u n a («ber e ond a s u n han di e n a »). Baina Platon e k egu n e r o k o t a s u n horret a tik
ezt a b ai d a t z e n duel ako, hain zuze n ere, dira ber e lanak hain giza trinkot a s u n han diko a k:
Sokrat e s e k gel a bat e tik haus n a r t u izan balu, ber e bizitzako zenb ai t alde agert uk o lirat ek e bak arrik,
bain a egu n e r o k o t a s u n e t ik egit e a n , egu n e k o hogeit a lau ordu ak et a egin et a nahi dugu n a r e n
dim e n t si o guzti ak bat e r a pres e n t dau d e elkarrizket a n . Trinkot a s u n a ez da zailtas u n teorikoko
auzia, zirrikiturik gab e k o bizitas u n e k o a baizik. Platon e n ust ez, filosofia ez da ariket a intel ekt u al
bat, arn a s t e k o mod u bat baizik. Horreg a tik, intel ekt u alki met o d o jasa n g a r ri a g o ala laxoa g o a
lirudike e n elkarrizket a erak ar g a r ri a g o gert a t z e n da bizitzar e n aldetik. Eta bere bizimod u ere d u a k
horre n b e s t e exijitze n du.
Elkarrizket a, diskurt so argudi a tz aile a
Elkarrizket a r e n lotura et a errotz e horrek egu n e r o k o bizimod u a n –merk at u a n et a
gim n a si o e t a n hitzontzi han di a den Sokrat e s– ez dio diskurt s o a ri zorrozt a s u nik kentz e n , guztiz
kontrak o a baizik: are zorrozt a s u n han di a g o a esk at z e n dio. Platon e k at e n a s t a r r e k ber e n
elkarrizket e t a n egit e n dut e n a deskrib a t z e a r e ki n nahiko a izan balu, ez litzat ek e ohitur e n best e
histori a gile ala kom e di a gil e bat baino izango. Baina Platon zerb ait guztiz des b e r di n a da: filosofoa
da: egu n e r o k o diskurt s o a diskurt siboki arazt e n du. Platon e k ikust e n du gizakiak egu n e r o k o
elkarrizket e t a n inter e s e k gidat u a k dau d el a et a ez dut el a zuze n arraz oitz e n. Bi eska si a horiei aurr e
egit ek o, Platon e k argu di ak e t a printzipio ak et a ara u a k ez artz e n ditu. Bakarrik bi mot a horiet ak o
esk a e r a k bet e t z e n diren e a n gau d e elkarrizket a filosofiko bat e n barru a n , hau da, mun d u politikoa
hob e t u et a legitim a t z e k o gai den elkarrizket a bat e n barru a n .
Elkarrizketa filosofikoaren eskaera funtsezkoe n a da hizketakide ek ez bilatzea ospe a, ez irabazia,
ez beren ideien inposaket a, ez garaipen a. Bakarrik eta esklusiboki egia bilatzen du (Gorgias, 457 c – e):
jakiteko eztabaid atz e n da eta jakitea gauzak (naturalarak zein politikoak) nolakoak diren aurkitzea da.
Sokrates ek eta Platonek, irakasle gisa, grina hori gizakienga n berez dagoela diote, eta grina hori
elkarrizketan zehar dabil, beraz, eta beraiek berau burutzen laguntz eko prest daude. Platoni kritikatzen
zaio egiaren bilaketa ezinezkoa dela, eztab aida guztietan daudela interes ak tartea n, balditzape n
enpirikoak (adinaren ak, ezagup e n e n a k, aberast a s u n a r e n a k, osasun ar e n a k...) ezin direla alde batera
utzi. Baina hori ez da bakarrik platonism o ar e n esentzia bera ez ezagutz e a, pentsa m e n d u filosofiko bat
denare n esentzia bera baizik: hori kritikatzen dioten ek soziologo ala psikologo gisa jokatzen dute,
gizakiek taldean ala banaka nola jokatzen duten esat e n diguten ek. Baina gizateriaren beste dimentsio
bat dago, bere arau emat e a: nola jokatu beharko luketen, bai banaka eta baita taldea n. Eta gizakia

6. izaki arau- emailea dela jaten duela bezain gerta er a errotiko eta funtsezkoa da: inork ez dio uzten
daukan a baino osasun hobea eduki nahi izateari, ezta maitatu a izan eta maitatu nahi izateari, inork ez
du bere bizi maila hobetz eko nahia alde batera uzten; hori giza bizitzaren alde arau- emailea da.
Kontzeptu horri gizaki edo talde bakoitzak em at e n dizkion edukiak desberdinak dira; baina ibiltzen
garela bezain gertaer a benet ako a da nahi eta desiratzen dugula.
Platon pent s al a ri ara u- em ail e a da, et a ez digu gizakiak ben e t a n nola jokatz e n due n es a n
nahi, nola jokat u beh a r due n baizik. Politikan, mor al e a n , et a, noski, diskurt so a n et a arraz oitz ek o
mod u a n . Egiare n bilaket a da ezt a b ai d a orore n ered u ara u- em ail e hori. Bi erat a r a : ere d u
erre g ul a t z ail e a da, des bi d e r a t z e a k orient a t z e n ditu e n a ; bain a lortu beh a rr e k o hel m u g a bez al a ere:
elkarrizket a ikask et a ere bad el a k o et a, bat ez ere, ikaske t a . Egiare n bilaket a k gidatz e n du
elkarrrizket a et a, gait a s u n gehi a g o r e ki n ezt a b ai d a t z e n den hein e a n , gehi a g o sartz e n zara egi an.
Egiare n bilaket a k dim e n t si o intelekt u al bat dauk a, gero azald uko dud a n a et a best e ez er
baino erraz a g o onartz ek o prest gau d e n a . Baina bait a dim e n t si o politiko bat ere. Egia bilat u nahi a n
ezt a b ai d a t z e n due n a ezt a b ai d a r e n gain er a k o kide e n lankide bihurtz e n bait a: lehe n a g o lehiakid e a k
izat etik lankide a k izat er a pas a t z e n dira. Elkarrizket a lankide t z a sozialar e n muin a da, ber az.
Elkarrizket a platoniko ar e n et a sofistikoar e n art eko alde han di a hon e t a n datz a: sofist ek gar ai p e n a
bilatz e n zute n; Platon e k lankid et z a 5 .
Egiare n bilaket a hau elkarrizket a plato niko ar e n best e zenb ait esk a e r a r e ki n dago lotut a.
Horiet ak o bat hizket a ki d e a k egit e n ditue n bai ezt a p e n a k ber e a k bez al a hartz e a da: auzi a ez da
definizio edo eran t z u n gisa propo s a t z e n ditu e n baiez t a p e n a k egiazko a k ala gez urr e zk o a k izat e a –
hori ikust ek e dago, hori da zalantz a n jartz e n den a–, propo s a t z e n ditu e n a k ber e g a n d i k etorriak
bez al a et a ber e n egia n sinet siz propo s a t z e a baizik. Auzia ez da, hal ab e r, propo s a m e n a k berriak
edo origin al ak izat e a: best e batz u e n a k izan dait ezk e, topiko sozial ak ere izan dait ezk e. Sokrat e s e k
esk at z e n due n a zera da, propo s a m e n horiek aurkez t e n ditu e n hizket aki d e a k bere a k bez al a
hartz e a . Sokrat e s e k ber e ikasle izan nahi zut e n asko errefu s a t z e n ditu bere n propo s a m e n a k balira
bez al a ez hartz e a g a t ik: best e e n iritziak diren hein e a n hitz egit e n dut e best e e n iritziez (Teet e t o,
150 b – 151 d). Ikasle horiek, hutsik, sofist e n g a n a bidaltz e n ditu. Horreg a tik, Sokrat e s e k ia ez ditu
era biltz e n ezt a b ai d a n bert a n ez dau d e n filosofo osp e t s u e n izen ak.
Egilet a s u n hon e n arraz oi a da norb e r a zalantz a n jartz e a : ezt a b ai d a tesi et a argu dio bat e n
balio et a egi a azt ert z e a den e z, argu di o bat gez urt a t z e a n , sost e n g a t z e n due n a ere gez urt a t z e n da.
Ez da gizaki edo hiritar gisa gez urt a t z e n , bere oker egot e a da gez urt a t z e n den a . Horrel a,
elkarrizket a k, egit e n den logos ar e n berr az t e rk e t a r e n bidez, hizket aki d e a k erald a t z e n ditu (Lakes,
187 e – 188 c). Hizket akid e a k sost e n g a t u ditu e n ideiak bere a k bez al a hart uk o ez balitu, ideia
horien gez urt a p e n a k edo aldak e t a k lehe n g o ego e r a berb e r e a n utziko luke: ideiak era n s kin bat
lirat ek e, bain a Platon ideien aldak e t a r e n bidezko aldak e t a politikoar e n beh a rr e tik abi at u da; ideiak
aldatz e a n , gizakia ere aldatz e n da, et a horrekin bat er a sist e m a politikoa.
Eztab ai d a r e n helbur u a egi a erdi es t e a da. Egia erdi et si den e a n , hizket a ki d e a k oro dau d e
ego er a berri ber e a n ; bat- etortz e ego e r a hori ado st a s u n a da. Elkarrizket a , beraz, mod u bikoitz e a n
da koop er a t z ail e a: bilaket a- proz e d u r a bez al a, et a lorpe n bez al a. Baina Platon e n g a n agertz e n diren
bi ado st a s u n mot a bereizi beh a r dira: bat a, best e a ri arraz oi a em a t e a aurka es at e k o ez er ez
edukitz e a g a t i k edo neka t u t a egot e a g a t i k edo kasu alit at e a g a t i k (synd ok ei n, sygch ô r ei n); hori
ado st a s u n txarr a da inter e s e t a n oinarritz e n del ako, den b or al diko a da baldintz ak aldatz e n diren
orduko hizket aki d e a k ban a n t z e n direl ako, ahul a da izaer a r e n et a orde n a sozial ar e n dim e n t si o oso
azal eko ei era git e n dielako (Karmid e s, 175 a – d). Baina best e mot a bat ek o ados t a s u n a dago,
arraz oi e t a n oinarritu a, gez urt a t z e argu di a t z ail e a r e n prob a gaindit u due n a : ados t a s u n arrazion al
(hom olo gi a) hori da elkarrizket a bilatz e n due n a , et a ado st a s u n arrazion al horret a n ber m a t z e n da
polisa. Batzu e t a n lortzen da, best e e t a n ez, bain a hori da ezt a b ai d a beti gidat u beh a r due n a ; egi an
oinarritut a k o ado st a s u n a den e z , iraunkorr a da, egi a ez delako aldatz e n , trinko a da egi an
gizakiar e n es e n t zi a lotzen del ako (Gorgia s, 518 a b).

7. Elkarrizketare n teoria horret an, interes et a tik askatz en duena, Sokrates ek eta Platonek egia
objektiboa eta subjektiboa lotzen dituzte: objektiboa, argudioek eta beren zuzent a s u n formalak
baieztap e n e k arrazoizko sostengu a k dauzkat ela berm atz e n dutelako, ez dira iritziak bakarrik;
subjektiboa, hizketakide ar e n izaera egia horren araber a aldatu eta transform a tz e n delako: subjektuak
bere burua aurkitzen du eztabaid a n.
Printzipio orokor horiek zenb ait jarrer a t a n eratz e n dira, ezt a b ai d a t z e k o ordu a n zenb ai t
teknika dau d e . Gorgias e n (486 e – 487 e) argi et a garbi adi er az t e n dira: hizket a ki d e e k «zientzi a,
onb e r a t a s u n a et a zintzot a s u n a » eduki beh a r dut e elkarr ekiko. Zientzi ak esa n nahi du ezin duel a
edoz ei n e k ezt a b ai d a bat e a n part e hart u, best e hizket a ki d e a r e n m ailan ego n beh a r baitu et a ber e
hitza kont u a n hartz ek o duin a izat eko adin a hau s n a r t u beh a r izan baitu gai horri buruz; horre g a t ik
bilatz e n ditu Sokrat e s e k gar aiko jakintsu e n a k om e n ziren ak gai bakoitz e a n : politikari ak orat ori ar e n
inguru a n , sofist ak bert ut e a r e n inguru a n , militarr ak aus a r di a r e n inguru a n . Onber a t a s u n a ez da
best e a r e n okerr ak onart u et a bark at z e a , jarrer a hori egiar e n bilaket a r e n printzipioari huts egit e a
bailitzat e k e et a hizket aki d e e t a k o bati (onb er a ri) inork em a n ez dion ust ezko nag u sit a s u n bat
em a n g o liokeel ako: ezt a b ai d a bat e a n den a k berdi n a k dira. Zintzot a s u n a , ezt a b ai d a r e n
prot a g o ni st a bak arr a ben e t a n logos a izan dadin, hizket aki d e e n art e a n tart ek a ri dago e n a :
pent s a t z e n dugu n a es a n g o ez bag e n u , guk geuk ez gen uk e egilet a s u n a r e n irizpide a onart uko ezt a
lagun d u k o ere best e a k onar dez a n; horrel a test ui n g u r u bat erat uko litzat ek e , bert a n logos ar e n
ordez jada hizket a ki d e e n subj ektibot a s u n enpirikoak jardu n g o luke el a ber e kas a.
Printzipio et a teknika horiekin guzti ekin, Platon e k hizket a ki d e a k mugitz e n diren kultura
berrikust e n du. Kulturak bi erat a r a era git e n du ezt a b ai d a n . Aurren a , hizket aki d e a k hai en barn e a n
dau d e n ideia et a balioe n test ui n g u r u kom u n bat em a n e z : balio horiet a k o batz uk part ek a t u k o ez
balituzt e, ezingo luket e elkarrizket a bat hasi ere. Baina, bigarr e nik, ezt a b ai d a r e n eduki a.
Platon e n g a n bi osa g ai a k bat dira: aus a r di a, heziket a , justizia, neurrit a s u n a , bot er e a . Horiek dira
hizket a ki d e e k part ek a t z e n dituzt e n balioak et a bait a gizart e a r e n balioak ere.
Kulturar e n kritika balio horien kritikar e n bidez et a hizket a ki d e e k balio horiet az dauzk a t e n
kontz e p t u e n kritikar e n bidez egit e n da: horiek gizart e a r e n kide gailen a k diren e z (politikari a,
sofist a, hizlaria, militarr a, artisa u a ...) et a ezt a b ai d a t z e n diren balioak ideia arrotz ak ez diren e z ,
egu n e r o k o t a s u n e a n indarr e a n dau d e n a k baizik, ideia horien kritika, aldi ber e a n , ordezk a t z e n
dut e n gizart e a r e n kultur ar e n kritika da.
Gizart e balio horiek ez baitira edoz ei n, gizart e a r e n gehi e n g o han di ak part ek a t z e n ditu e n a k
baizik, et a, ondorioz, ber e kide ak koordin a t u et a elkartz e n dituzt e n a k . Baina ez mod u est a tiko
bat e a n , dina m iko a n baizik, gizart e horre n et a ber e kide e n jardu er a orient a t z e n dut e n ideia-
indarr ak direlako. Balio et a ideia horiek dira era git e n dut e n a k hiritar bat e k onartz e a gizart e orok
dak arr e n sufrim e n d u kuot a, et a, are gehi a g o, ber e gizart e a ahal den one nt z a t jo et a bizitze a
ah al bid er a t z e n diot e n a k, hau da, funtzio legitim a t z ail e a dauk a t e . Balio horiek kritikatz e n diren e a n ,
aldi ber e a n funtzio horiek guzti ak era s ot z e n dira.
Kritika horre n beh a rr a ez da ape t a plato niko bat ezt a filosofo ar e n fintas u n bat ere. Atena s e n
histori atik bert a tik sortz e n da beh a r hori. Pelopon e s o k o gerra galtz e a k Aten a sk o gizart e a tald e et a
mugi m e n d u des b e r di n et a kontraj arri et a n zatitu zue n. Sokrat e s e n hilket a legal a proz e s u horre n
burutz e a izan zen, et a Platon e n t z a t zerb ait historikoki jasa n e zi n a. Gizart e at e n a s t a r r a k ez dauzk a
balio part e k a t u a k , ber e bidez elkart urik jarrait u ah al izat eko.
Baina bad a g o best e arraz oi bat historia gil e ek kontu a n hart u ez dut e n a , ezt a Platon e k ere,
atz er a begir a et a gizart e at e n a s t a r r a zetorr e n tokitik ikust e n te m a t u t a zego e n e z : krisi
sunt sitz ail etz a t jotze n du. Baina ikusp e gi hori ez da era b a t zuzen a . Orduko gizart e greko a ez
delako nagu si go- borrok e n krisi bat pairatz e n ari, konpl ex u t a s u n krisi bat baizik: gizart e mot a berri
bat ari da sortz e n, giza tald e berriak (mertz e n a ri o a k), hirian errot u gab e a k , ab er a s t a s u n mot a
berri ak, gizart e harre m a n mot a berriak, unibert s alis m o politiko berri bat. Hori guztia Alexan dr o
Handi ar e n g a n burut uk o da. Best el a ez luke zentz urik et e n g a b e hiriare n krisiari buruz aritze a k, hiri-

8. est a t u a k lur joko balu bez al a et a, bat- bat e a n , aldak e t a guzti ak sortuko balira bez al a, hob e t o
es a n d a , Alexan d r or e n iraultz a, egu n bat e tik best e r a : historia ez doa horrel a. Platon e n kasu a n ,
Jenofont e bez al ako orduko best e histori a gile batz u e n kasu a n bez al a, gar aiko krisia bak arrik
hiriar e n sunt sip e n a bez al a ikust e n dut e, proz e s u hori histori ar e n proz e s u zab al a g o bat e n barru a n
ikusi ordez, hots, mun d u hele nistiko a r e n m ailak ak o erak e t a bez al a 6 .
Elkarrizket a platoniko a n ber ezko met o d o kritikoa gald er a- era nt z u n e k o a da, ironia
sokratiko a r e n test ui n g u r u a n . Galdetz e n due n a k ez daki el ako gald e t z e n du, bain a bait a gald er a
posible den toki bat e a n dago el a k o ere: erab a t e k o ezjakint a s u n e t ik ezinezko a da gald er a bat,
bak arrik argilun e tik gald e t u dait ek e 7 . Eta norm al a da part ek a t u gab e k o et a zalantz az k o balioet a k o
gizart e bat e a n bizi den a k gald e t u beh a rr a izat e a .
Baina gald er a- eran t z u n hau ironia sokratikotik bereizi beh a r da: ironia hau «bak a rrik dakit ez
dakid al a ez er » (Hipias txikia, 372 a – d; Sokrat e s e n defe n t s a , 21 b – e) lelo osp e t s u a n agertz e n da.
Lehen e n g o me m e n t o a n , harritz e n gait u horrel ako lelo et a jarrer a bat ek heriotz ar a era m a t e k o
adin ak o su min d u r a era gi n ah al izat e a k. Baina ez da leloa, Sokrat e s e k lelo horret a tik at er a t z e n
ditu e n ondorio ak, baizik, su min d u r a era git e n dut e n a k. Sokrat e s e k gald e t u egit e n du. Eta,
gald e t z e r a k o a n , bere hizket a ki d e e n jakinduri az zalantz a egit e n du, ez bere a z : haie n jakinduri az
konb e n t zit ut a bal e go, ez luke gald e t uk o, edo ber e gald er a k ikasp e n konkre t u a k ikast er a egon g o
lirat ek e zuzen d u a k, militar bat e n ikasp e n a estr a t e gi a r e n inguru a n , sofist a bat e n a bert ut e a r e n
inguru a n , politikari bat e n a gob er n u a r e n inguru a n . Baina Sokrat e s e n gald er a k ez dira horret a r a
zuzen t z e n : bere hizket aki d e e k bad a kit el a diot e n a ben e t a n dakit e n ala ez jakiter a zuzen t z e n dira.
Eta hori haien presti gio ust e e n zalant z a n jartz e osoa da. «Bakarrik dakit ez dakid al a ezer » horrek
ben e t a n esa n nahi du «ez dut ez er onartz e n »: et a hori da bere erra dik alt a s u n a . Eta ber e
arrisku g a rrit a s u n a . Ez pert s o n a r e n t z a t bak arrik –aipat ut a k o jakint su a k et a hizket a ki d e a k
jakints u a k om e n diren gai horret a n t x e gert a t z e n baitira ezjakin ak– bait a ere, ezjakint a s u n hori
dela m e di o, ust ezko jakints u horiek sost e n g a t z e n dituzt e n balioe n t z a t , bere n prestigio a et a
jakintz a haiet a n oinarritz e n om e n direl arik, hots, balio kolektibo e n t z a t . Ez da bak arrik pert so n a l e r a
irist en, kolektibor a ere. Sokrat e si hilgarria gert a t u zitzaion bere ikerket a , hain zuzen ere kultur a
at e n a s t a r r e a n printzipioz onarp e n ez hori jasa n zez ak e e n ezer ez zego el a k o. Baina gizart e bat ek
ezin du baliorik et a gidaririk gab e bizi, diren me n d r e n a k izand a ere. Hala ere, Platoni ez zitzaion
ezer gert a t u , berrikusk e t a kritikoar eki n bat e r a konpo n bi d e a eskai ni zuelako. Konpon bi d e hori ez
zela konb e n t zi g a r ri izan best e auzi bat da.
Ekarrizket a, lan literarioa
Auzia ez da elkarrizket a r e n edert a s u n a r e n gore s p e n a egit e a lan literario gisa, bat ez ere
gazt ar ok o elkarrizket a bizien a: guztiak dau d e ado s, et a «art e lan» bez al a bereziki azt ertz e n
segur a s ki aurr e n a izan zen Schlei er m a c h e r e n g a n d i k ez da zalant z a rik gelditz e n gaiar e n
inguru a n 8 . Eta liburuki hon e t a n jasot a dau d e n elkarrizket a k baiez t a p e n hon e n froga sen d o a k dira.
Oraingo auzia elkarrizket e t a n egitur ar e n bat bilatz e a da, baldin bad a g o . Horret a r a k o helbur u
filosofiko et a, aldi bere a n , legitim a t z ail e a eduki beh a r da kontu a n . Eta nik ust e dut bad a g o e l a . Une
hon e t a n elkarrizket a r e n form ari bak arrik em a n g o diot harr et a , elkarrizket a r e n dra m a t i s m o a r e n
best e alde a k (egilet a s u n a , norb e r a zalantz a n jartz e a , Sokrat e s e n heriotz a) aipat u ditud al ak o jada.
Elkarrizket a beti egu n e r o k o ego er a bat e a n hast e n da, bi lagu n e k elkarr ekin topo egin edo
lagun kom u n bat ek bi ez ez a g u n a k kont akt u a n jartz e n ditu el arik. Oso m aiz deskrib a p e n a ez da
zuzen a («Sokr at e s e k Prot a go r a si bisita egit e n dio...), zeh ark ak o a baizik («X-k Y-ari Sokrat e s e k Z-
rekin topo egin zuela kont a t z e n dio»). Eszen o gr afi a deskrib a t u baino gehi a g o zeh ark a aipatz e n da.
Elkarrizket a r e n gai a askot a riko a da, hizket a ki d e a r e n arab e r a : beti hizket a ki d e a r e n t z a t
es a n g u r a t s u e n et a era bilga rri e n t z a t jotzen den gai az hitz egit e n da (Karmid e s : gogo
neurrit a s u n a r e n inguru a n osas u n e r a k o onur a g a r ri bez al a, mutilak buruko mina dauk al ak o), ala

9. hizket a ki d e a aditu a den gai az (Prota go r a s : bert ut e a r e n iraka s g a r rit a s u n a ) . Sokrat e s e k bere
hizket a ki d e a ri esa t e n dio hura aditu a den gaia definitz eko (bert ut e a , aus a r di a, heziket a,
gob e r n u a ). Sokrat e s e k definizioa okerra del a eraku s t e n du, edo bert ut e horre n erak u s g a r ritz a t
jotzen diren et a definizioa n sart u a k ez dau d e n kasu a k dau d el a k o, edo definizioak egokiak ez diren
kasu a k jasotz e n dituel ako. Definizio hori gez urt a t u t a gelditu ondor e n , Sokrat e s e k best e bat
esk at z e n du, et a an alisi proz e d u r a ber a era biltz e n da: definizioak prob a gainditz e n baldin bad u,
onartz e n da, best el a errefu s a t z e n da et a best e definizio bat bilatz e n da. Elkarrizket a gehi e n a k ,
gazt ar ok o a k bat ez ere, irekirik am ai tz e n dira, hau da, hizket aki d e e n esk a e r a intel ekt u al a k
as e b e t e t z e n ditu e n definiziorik em a n gab e . Definizioar e n a baino analisi mot a konpl ex u a g o a k
dau d e , bain a hori da prototipiko a et a deiga rri e n a .
Horret a n ados dau d e ikertz aile guztiak. Baina ezt a b ai d a g a i bat dago: propo s a m e n
des b e r di n e n aurkez p e n et a errefu s a t z e horret a n orde n a bat al dago edo halab e h a r r e z k o a al da,
edo auzi mot a bakoitz ar e n arab e r a al da bak arrik, horrel a, adibid ez, aus a r di ar e n inguruko
ikerket a k et a heziket a r e n inguruko a k arazo des b e r di n a k edukiko lituzket el a, bi kontz e p t u
des b e r di n a k izanik? Ala elkarrizket e t a n idazke t a proz e s u kom u n bat al dago? Eta, baldin bad a g o ,
zein da?
Nire ust ez bad a g o , et a hon a k o hau da. Arazo bat e n ber ezko ezt a b ai d a filosofikoa hast e n den
orduko, ezt a b ai d a ia et et e n den me m e n t o bat heltz e n da, elkarrizket a k ezin duel ak o gehi a g o
em a n . Mem e n t o horret a n Sokrat e s itxuraz des bi d e r a t z e n da et a printzipioz hizket a g ai a r e ki n
zerikusi zuzenik ez dauk a t e n best e gai batz u e z hitz egit e n hast e n da, ezt a b ai d a r e n ordur a art eko
m aila baino orokorra g o a k et a zab al a g o a k diren ideia filosofikoak. Baina maila berri horret a n ,
mod u bitxian, aurr eko m ailan egit e n ziren baiezt a p e n a k ulert u, az aldu et a justifikatz eko argia
aurkitz e n da. Best el a es a n d a : ezt a b ai d a filosofikoa m aila filosofiko batz u e t a t ik gero et a
orokorr a g o a k diren best e e t a r a pas a t z e a n datz a, maila berri et a gora go k o a k beh e r a g o k o e n funt s a k
direl arik. Fund a t z ail e a k diren hein e a n , Platon e k aurr eko e n «printzipiotz a t » (arch ai) jotze n ditu; et a
filosofoak ber e aurkari e n kritiken aurr e a n bere baiezt a p e n e i eust e k o gai izan beh a r due n hein e a n ,
filosofoak «ber e buru a ri et a bere arraz oik et a ri lagun t z e n die» (boêt h eî n tô lógô ).
Adibide par e bat. Fedo n 84 c – 88 b zatia n Simias e k et a Kebe s e k arim a r e n hilezkort a s u n a r e n
tesiar e n inguruko zenb ait objekzio egit e n dituzt e. Ordu a n argu di ak e t a et e n egit e n da, et a
Sokrat e s e n heriotz ar e n aurr eko azke n uneko ezt a b ai d a osp e t s u a n pres e n t egon zen et a
narr at z ail e a den Ekekrat e s e n entz ul e e n inter e s a k kont a t z e n zaizkigu, et a Sokrat e s e n port a e r a
kritiken aurr e a n . Eta esa t e n zaigu: Sokrat e s e k, has e rr e t u ordez, argu di a t z e n jarrait u zue n
(«diskurt s o a ri et a bere buru ari lagu n d u zion»), bain a ez ideia berb e r e t a n tem a t u z , sorket a et a
hon d a k e t a z hitz egin ez baizik, heriotz ar e n a baino gai askoz zab al a g o a den a, bert a tik heriotz ar e n
gai a intelekt u alki argit u dait ek e el a rik (95 e – 99 c). Arazo horre n irten bi d e a k, ber e aldetik, best e
m aila des b e r di n et a gora go k o bat er a dar a m a , ideien teori ar a (99 d - ...). Azken m aila hon e t a t ik
arim ar e n hilezkort a s u n a auzi orokorra g o a r e n barn e k o auzi partikul ar bat bez al a azt ert u dait ek e.
Errep u blikar e n bigarr e n liburu a n Adima n t o et a Glauko n e k Sokrat e s e k Trasi m a k o r e n tesie n
aurk a lehe n e n g o liburu a n egit e n zue n justiziar e n defe n t s a ri eras o t z e n diot e. Lehen e n g o liburu a r e n
am ai er a n justiziari buruzko ego e r a bat e a n et a maila bat e a n gau d e , ber az. Baina maila hori ezin da
ber e horret a n defe n d a t u : horre g a tik eras o t z e n diot e Adima n t o et a Glauko n e k. Sokrat e s e k filosofo
gisa bere tesi ari et a bere buru a ri defe n d a t z e a ri ekit en dio. Horret a r a k o itzulingur u izugarri bat
egit e n du: gizart e ideal bat e n ered u oso bat disein a t z e n du, gain er a k o liburu osoa horret a n
em a n e z . Estat u one n a r e n bere ideia defe n d a t z e k o , berriro best e itzulingur u bat egin beh a r du et a
m ailaz aldat u, et a ideal ar e n et a enpirikoar e n art e a n bereizi. Eta berriro, itzulingur u bat e n bidez,
ber ezko ideal ar e n ordez Ongiar e n ideia hart u beh a r du. Ongiar e n edo, gutxi e n e z , ber e hurbilen a
den a r e n ez a g u p e n a dauk a g u n e a n bakarrik baliozkot u ditzak e g u justiziare n kontz e p t u a et a
ezt a b ai d a n zeh ar agert u diren tart ek o hau s n a r k e t a - maila guzti ak.

10. Ikusp e gi horret a tik azt er gen e z a k e elkarrizket a bakoitz a, bain a hob e da irakurle ak egit e a.
Eske m a labur bilduz, elkarrizket a plato niko bat e k ondor e n g o egitur a dauk al a es a n dez ak e g u :
1) Abiapu n t u a : egu n e r o k o bizitzar e n ego er a ; balio konkret u bat e n egu n e r o k o kontz e p t u a .
2) Sokrat e s e k kontz e p t u hori gez urt a t z e a .
3) Hizket akid e e n art eko ados t a s u n eza: kontz e p t u sokratiko ar e n kritika.
4) Sokrat e s e k m aila teorikoa igotz e a hortik aurrek o tesi ak justifikatz ek o («printzipio e t a r a
igotz e a », «norb e r a r e n et a argu dio a r e n defe n t s a ») 9 .
Elkarrizket a idatziar e n egitur a hori del a onart uz gero, elkarr eki n est u lotut a dau d e n bi araz o
gelditz e n dira zintzilik, he m e n jasotz e n diren elkarrizket e t a k o bakoitz ari buruz gauz a par e bat
es a n baino lehe n: elkarrizket e n ezt a b ai d a n azke n printzipioe t a r a heltz e n al da? Zer jarrer a hart u
zue n Platon e k ber e elkarrizket a idatzie n aurr e a n ? Lehe n e n g o a Platon e n filosofia ulertz ek o auzi
sist e m a t i ko a da; bigarr e n a k idazk et a platoniko a ber e jardu e r a intel ekt u al a r e n osot a s u n e a n
kokatz e n du.
Arraka s t a izan due n elkarrizket e n interpr e t a zi o bat lan irekiak bez al a hartz e a izan da:
Platon e k araz o a k propo s a t u k o lituzke, bain a ez lituzke konpo n d u k o et a irakurle ari utziko lioke
araz o horiek konpo n t z e k o edo berai e n aurre a n jarrer a bat hartz ek o lana; probok azio intel ekt u al a k
lirat ek e ber ai ek propo s a t z e n dituzt e n araz o e n t z a k o eran t z u n a k baino gehi a g o . Pent s a m e n d u
sist e m a t i ko bati uko egingo lioke ere esplizitoki 10 .
Interpr e t a zi o horrek bi objekzio dauzk a aurk a. Aurrenik, eran t z u n a k nab a r m e n a k diren
elkarrizket a k bad a u d e l a , ber e n egitur a sist e m a t i ko a dela, ez apor e tiko a bakarrik, era nt z u n a k
es at e n ez zaizkigu n elkarrizket e t a n ere irakurle a zenb ai t tokit ar a bider a t z e k o edo, gutxie n e z ,
posizio zeh a t z batz u e t a t ik ap art a t z e k o presio han di a dago el a : elkarrizket a horiek era nt z u n a
es at e n ez badiz ut e ere, bide bat e r a era m a t e n zaituzt e behintz a t , nahiz et a zuk ez jakin bide
horre n azke n konklusio a zein den. Errep u blika, Timeo, Politikari a, Lege a k elkarrizket a
propo s a t z ail e a k dira, ez apor e tiko a k bak arrik; Sofist a, Teet e t o irakurl e a r e n esku utzit ako et a
era nt z u n e t a r a irekiak dau d e n gald er a baino gehi a g o dira.
Baina interpr e t a zi o apor e tiko a r e n aurk ako best e argu dio bat dago: Platon e n berar e n iritziak.
Platon e k ahozko irakas p e n a idatzizko a baino hob e a dela utzi zuen idatzit a. (Fedro, 274 c – 279 c)
et a ber e doktrin e n eduki garr a n t zit s u e n a ez zuela inoiz idatzi ezt a idatziko ere esa t e r a heldu zen
(VII. gut u n a , 340 b – 345 c). Horrekin ez da ulert u beh a r iraka s p e n idatziak (elkarrizket a k)
garra n t zirik ez dauk a nik, best e irakask u n t z a- jardu e r a are hob e a dago el a baizik; et a filosofoar e n
hitza aintz at hart u beh a r del a 11 . Eta ber e ikasle zuzen e n e k (ber eziki Aristot el e s e k, bain a ez hon ek
bak arrik) egit e n dituzt e n Platon e n doktrine n azalp e n e k baiezt a t z e n dituzt e Platon e n hitz horiek,
har e n idatzi et a n aipat u a k agert z e n ez diren doktrin ak kritikat u et a hari egozt e n dizkiot e n e k;
funt s e a n bi printzipioe n teori a bat, Platon e k beron e n bidez erre alit a t e a r e n osot a s u n a azald uko
zuke el a rik 12 . Platon e k bere Akade m i a k o ahozko iraka s p e n e a n azald uko zituzke e n idatzi gab e k o
doktrin a horiek hain zuzen 13 .
Datu horiek era biliz, Platon e n interpr e t a zi o berri bat e k dio beti esa n gab e k o zerb ait e n
errefer e n t zi a bat dago e n elkarrizket e n irekit as u n horrek doktrin a aka d e m i k o horien erref er e n t zi a
egingo luke el a, et a elkarrizket e t a n defe n d a t u t a k o tesi e n azke n justifikazio a lirat ek e e l a .
Errep u blikar e n a da kasu deiga rri e n et a garr a n t zit s u e n a , bak arr a izan gab e . Lehen ikusi ditugu
Sokrat e s e k bere justiziare n teoria defe n d a t z e k o egit e n ditue n pau s o a k Ongiar e n teori a bat er a
heldu art e. Baina auzia ez da hor am ai tz e n , hizket aki d e e k, Sokrat e si Ongiaz hitz egit e n
zenb ait e t a n entz u n diot e n e z , zer den gald e t z e n diot e n e a n , berak era nt z u t e n baitu: «hori gai
konpl ex u e gi a da orain az altz ek o. Baina Ongiar e n se m e a ri buruz hitz egin dez ak e g u , eguzki ari
buruz » (Errep u blika, 504 e – 505 a; 506 d – e). Eta irudi han di ak azaltz e n ditu: eguzkiar e n a ,
lerroar e n a , kobaz ul o a r e n a (Errep u blika, 507 a – 517 a). Batzu e n ust ez Sokrat e s e n es aldi hori
Ongiari buruzko eza g u p e n ez ar e n t z a k o aitz aki a da, bain a ondor e n dat orr e n lerroar e n konp a r a zi o a

11. nahiko a konplikat u a da ihes al di huts a dela pent s a t z e k o, bat e z ere Platon e n filosofia osoa
laburbiltz e n duel a kontu a n hart u t a . Eta, Platon e k ber e Akad e m i a k o ikast ar o a k Ongiari buruz
izenb ur u p e a n em a t e n zituel a gogor a t z e n bad u g u , eduki a printzipio bikoitza zelarik hain zuze n ere,
aitz aki a baino zerb ait gehi a g o del a ikusiko dugu: Akade m i a r a ikast er a joat eko gon bid a p e n a da,
ber e doktrin ar e n eduki garra n t zit s u e n a idatziz argit ar a t z e k o ber e buru a ri ezarrit ako deb e k u hori
haut si gab e 14 .
Horrek ez du es a n nahi elkarrizket e k baliorik ez dauk a t e ni k, guztiz kontrak o a baizik: Platon
eza g u t z e k o idatzi gab e k o doktrin eki n osat u beh a r direla alegi a. Eta bi irakas p e n horien sint e sitik,
iraka s p e n idatzi ar e n et a ahozko ar e n sint e sitik, Platon sist e m a t i ko bat sortz e n da, ez probok a t z ail e
intel ekt u al hut s bat, ber e ikasle a k kontrol atz e n ditue n iraka sl e bat, ez bakarrik kuts at z ail e
exist e n t zi alist a bat joko intel ekt u al e a n . Platon e k ber e elkarrizket a k ikasle ak ber e Akad e m i a r a
erak a rt z e k o idatziko zituzke e n , ber e doktrina filosofikoak zab altz ek o baino gehi a g o prop a g a n d a
baliabi d e gisa.
II
Liburuki hone n elkarrizket a k
Amaitz eko, liburuki hon e t a n jasot a dau d e n elkarrizket e t a k o bakoitz ari buruzko ohar pare bat.
Eutifron e k kultura herrikoi an –eta ez herrikoia n– ulertz e n zaila den zerb ait azaltz e n du
argit a s u n osoz: gizaki ar e n jainko ekiko harr e m a n a ez da eska e r a k o a –hori otoitz berek oi a da:
sen d a dadila nire se m e a , dirua irab az dez a d a l a–, haie n gailent a s u n a ri himn o bat baizik. Bene t a k o
otoitz a jainko ak gore s t e n ditue n a da, ez zerb ait esk at z e n dien a.
Eutide m o k era gi n kalt e g a rri a eduki du me n d e b a l d e k o kultura n sofist ei buruzko gur e iritzian:
Platon e k bi an ai a hau e k ust ez ko arraz oitz aile ak bez al a aurk ez t e n ditu, egiat a n funtsik gab e k o
hitze n m al a b a ri st a hut s a k izanik. Zen b ait interpr e t a rik an ai a hau e k sofist ak direla pent s a t u
dut e n e z , sofist ak intelekt u al buru g a b e a k diren e k o ondorio a at er a dut e, oraindik ere iraut e n due n
iritzia. Baina hori ez da Hipias, Prota g or a s edo Gorgia s e kiko ezt a b ai d a t ik at er a t z e n den irudia. Eta
Platon e k bere heldut a s u n e a n ez artz e n dien kritika (Sofist a) elkarrizket a kalte g a r ri horre n
zentz u g a b e k e ri a multzo a baino askoz serio a g o a da.
Gorgi as e ki n Platon e k bere idazker a r e n maisu lanet a k o bat ekoizt e n du. Hitzare n bi loturak
nab a r m e n nola uzte n ditu e n mod u a : bot er e a r e kiko lotur a, Gorgia s, Polo et a Kalikles ek ordezk a t u a ,
hau da, erret orika; et a egi ar e kiko lotura, filosofiak ordezk a t u a Sokrat e s e n irudia n; Kalikles e n
deskrib a p e n a politikari m aki a b eliko gisa erab a t e k o sen d o t a s u n e k o a da: pert so n ai a hon e t a n
Platon e k jada maisu a den zerb ait e t a n bere buru a gaindit u du: doktrin a et a bizitzar e n art eko
elkarrekiko era gi n a eraku s t e a n ; Kalikles hau Errepu blika- ren lehe n e n g o liburuko Trasi m a k or e n
pert so n ai a par al el o a da. Platon e n elkarrizket e t a n gutxit a n ikust e n da horret a n bez ai n argi ideiak
ez direla era gi n g a b e a k bizitza n: imintziorik gab e k o pat e ti s m o a elkarrizket a oso horret a n zeh ar
dabil trag e di a haiz e bat bez al a.
Mend e b a l d e k o kultur ak, krista u t a s u n a k em a n due n antzin a t e k o mun d u a r e n irudiak
baldintz a t u t a , Fedo n Platon e n et a antzin a t e k o filosofiar e n elkarrizket a era gi nkorr e n e t a k o bat
bihurt u du. Platon e k bert a n arim ar e n hilezkort a s u n a defe n d a t z e n baitu. Bizitza et a doktrin ar e n
art eko elkarr ekiko era gi n a r e n inguruko best e elkarrizket a bat da. Baina ber e gorp ut z a r e n et a
arim ar e n ber eizke t a zorrotz ar e ki n me n d e b a l d e k o pent s a m e n d u a eskizofre niko bihurt u du. Bere
ed ert a s u n literario ak bere era gi n intelekt u al sunt si g a rri ak biderk a t u ditu.
Menon e k Platon oso ar e n pau s o osp et s u e n e t a k o bat dauk a: Sokrat e s e k eraku s t e n du
eskla b o a k, ber ak jakin gab e, m at e m a t i k a bad a ki el a, hau da, bere oroitz a p e n edo innatis m o a r e n
tesiar e n kasu praktiko bat eraku s t e n du. Platon e n t z a t beh a rr e z k o a zen tesi hori, ez del ako
gnos e ol o gi ak o auzi hut s a , innatis m o a r e n geroko bert sio e t a n horret a r a murrizt u a izan den bez al a,

12. bat ez ere mod e r n o e t a n (Desc a rt e s , Chom sk y), baizik et a arraz oi politikoak zeuzkal ako: politika
plat oniko a nat ur a n errotz e n da azke n fine a n et a, Platon e n ust ez, inna ntis m o a k –ana m n e s i a k–
gauz a guzti en art eko lotura nab a r m e n uzte n du, gizakiar e n a nat ur a r e ki n.
Ez da lortu Kratilore n gutxie n e k o interpr e t a zi o ado st u a : batz u e n ust ez, Platon e k barr e egin go
zieke e n etim ologi e n inguruk o ondoriorik gab e k o joko intel ekt u al huts a da; best e batz u e n ust ez,
Platon e k posizio bat hart uko zuke e n zenb ai t posizio intelekt u al e n aurr e a n . Baina ezt a b ai d a e z i n a
zera da, hitzek et a hizkuntz ak nat ur a z ala konb e n t zioz jokatz e n dut e n e k o ber e plant e a m e n d u a k
histori a egin duel a, gaurko egu n e r a art e.
Fedron Platon et a platonis m o a r e n ildo asko gurutz a t z e n dira. Bere erret orikar e kiko inter e s a ,
bain a egiar a zuzen d u t a et a entz ul e a r e n izaer a r a egokitut a, bero n e t a n arim a mot a bat ala best e a
nag u si den ara b e r a ; m ait a s u n a , elkarrizket a horret a n et a Sinposio a- n Platon m e n d e b a l d e k o
kulturak o bere tem a tiz a t z ail e han di e n e t a k o bat izan zelarik; arim e n trans m i gr a zio a , ber e lanet a k o
toki askot a n defe n d a t u zuen a , nahiz et a Greziako aurr e n a ez izan; et a idazke t a r e n est a t u t u a , ber e
elkarrizket e n gaurko interpr e t a ri ak zatitz e n ditu e n a . Beren ed ert a s u n a z itsutz e n dut e n best e
elkarrizket a horiet ak o bat.
Elkarrizket a horien aurre a n irakurle e n era nt z u n a edoz ei n izand a ere, jarrer a bat inpos a t z e n
da: lum ar e n maisu hon e t a z goz at z e a pent s a m e n d u a r e n m ais u a delako. Ala alder a n t ziz.
José Ram ó n Aran a,
Euskal Herriko Unibert sit a t e a .

13. Oharrak
1 Elkarrizke t e n kronologi a r e n inguruko guztirako, Ik. José Ramón Arana, 2001, 29 – 36 or.
2 Ik. José Ramó n Arana, 1998; Erre pu blika, III, 377 b - ...; X, 596 d - ...; poet ei egind a ko kritikar e n paus o a k,
askoz eza gu n a g o a k ; hala b e r Lege a k, II, 653 d - ...
3 Sofist a r e n lehe n e n g o definizioa da: «ga z t e aber a t s eta osp et s u e n ehiztaria limurtz e a r e n bidez, batez ere
diru ete kin a lortz eko ».
4 Ik. D. Rössler, Welskopf- en, 1981, 205- 222 or.
5 Ik. K. Gaiser, 1959, 71 or. ... : elkarrizke t a sofistiko ar e n azterk e t a bi-
kaina izat e n jarraizt e n du oraindik ere.
6 Ik. José Ramó n Arana, 2001, 13 – 19 or., hiri- est a t u a r e n krisi hone n interpr e t a zio a r e n inguru a n ; et a 19 – 24
or., Platon e n posizioar e n inguru a n Sokra t e s e n heriotza r e n aurre a n .
7 Ik. M. Heide gg e r , 1977, 2. para gr a fo a .
8 Ik. F. Schleie r m a c h e r , 1969.
9 Ik. Th. Szlez á k 1997, 84 - 91 or.: hortik hart u zuen egitur a hau.
10 Ik. K. Jasper s, 1993.
11 Ik. José Ramó n Arana, 2001, 36 - 49 or.

14. 12 Ik. José Ramó n Arana, 1998: gaiar e n inguruko antzin a t e ko test u guztien dago e n bildu m a zab ale n a da,
sarre r a k, laburp e n a k et a oharr a k ditue n a .
13 Ik. Kräm e r, 1983: antzina t e k o Akade mi a r e n iraka sk u n t z a r e n azalpe n onen a izate n jarraitze n du.
14 Gaur egun ezt a b a i d a bizia da go idatzi gab eko doktrina k elkarrizket e kin integr a t z e a r e n aldeko e n
art e a n (Krä m e r, Reale, Szlez á k) eta idatzi gab e ko doktrin e n inguruko Aristotele s e n txost e n a k ahozko
iraka sku n t z a r e n gab e , elkarrizke t e n interpr e t a zio a r e n gaizki- ulertu filosofikoe n ondorio ak direla ust e dut e n e n
art e a n (Cherni ss). Ezta b ai d a horre k zuze n eragit e n dio elkarrizket e n interpr e t a zio a ri. Idatzi gab e ko doktrin e n
azalp e n bikain batz uk dau d e n arre n, adibid ez, Krämer 1982, ezag u t z e n duda n bi tradizioe n arteko sinte si
baka rr a José Ramó n Arana, 2001 da; sarr er a liburu a da eta bi tradizioak onartz e a r e n aldeko a, Platon e n
interpr e t a z i o inm a n e n t i s t a bat em a t e a z gain, idatzi gab e ko doktrin e n aldeko e k onartz e n ez dut e n a , baina bai
biak eza gu t z e n zitue n Hegel e k, mod u bitxia n: Ik. José Ramó n Arana, 1998.
EUTIFRON
Eutifron 1 : «Ezer berririk gert a t u al da, Sokrat e s , zuk, Lizeoko 2 elkarrizket a k utzita, orain
he m e n erre g e a r e n arkup e a r e n 3 inguru a n den b or a pas a dez az u n ? Zuk ez bait a u k a z u , segur u e n ik
ere, proz e s u bat erre g e- arkont e a r e n aurr e a n , nik bez al a. »
Sokrat e s: «Aten a s t a r r e k nire honi ez diot e proz e s u a deitz e n, Eutifron, salak e t a baizik.»
– Zer diozu? Norbait ek salak e t a aurkez t u du zure aurk a, antz a den e z; ez baitut pent s a t u k o
zuk best e norb ait e n aurk a aurkez t u duz unik.
– Ez, noski.
– Best e bat ek zure aurka baizik.
-Horixe hain zuzen ere, bai.
– Zein da hori?
– Nik neuk ere ez dut gizon a oso ondo ez a g u t z e n , Eutifron, gazt e et a ezez a g u n a bait a, antz a;
bain a, ust e dud a n e z , Meleto deitz e n diot e. Eta Piteo de m o s e k o a da; Piteoko Meletor e n bat
eza g u t z e n baldin bad uz u aka s o, ile luze a, ez oso bizart s u a et a sudur konkorr eko a .
– Ez zait burur a t z e n , Sokrat e s; bain a, zer salak e t a aurk ez t u du zure aurk a?

15. – Zer salak e t a ? Ez m ak al a, nire ust ez; ez bait a gauz a esk a s a gazt e izanik hain gai han di a
ulertz e a . Izan ere, hark bad a ki, berak dioe n e z , gazt e a k zein mod u t a n hond a t u a k izat e n diren et a
hau e k hond a t z e n dituzt e n a k nortz uk diren. Balitek e, gain er a , jakint sur e n bat izat e a, et a nire
ezjakint a s u n a ikusita, bere adin ek o a k hond a t z e n ditud al ak o a n , ni salatz e r a etortz e a hiriare n
aurr er a am a bat e n aurr er a bez al a. Politikari en art e a n zuzen hast e n den bak arr a iruditz e n zait;
zuzen a bait a aurr e nik gazt e a k ah alik et a one n a k izan dait ez e n ardur a t z e a , nek az a ri ona aurr e nik
land a r e gazt e e z ardur a t z e a nat ur al a den bez al a, et a ondor e n gain er a k o e z ere bai. Eta horrel a,
segur aski, Meletok aurr e nik gu, berak dioe n e z gazt e e n ern a m u i n a k hond a t z e n ditugu n o k,
garbitz e n gait u; gero, horre n ondor e n , argi dago zah arr a g o e z ardur a t u z hiriari ongi ugari e n a k et a
han di e n a k era gi n g o dizkiola, horrel ak o oinarri et a tik abiat u t a gert a t u k o del a pent s a t z e k o a den e z .
– Horrel ax e nahiko nuke, Sokrat e s , bain a beldur naiz ez ote den kontrak o a gert a t u k o; zuri
bide g a b e k e ri a egit e n saiat uz, etx ek o one n e t ik hast e n dela hiriari kalte egit e n bait eritzot, best e rik
ez. Baina es aid a z u , gazt e ei zer egin ez hon d a t z e n dituzul a esa t e n du?
– Bitxikeri ak, best e rik gab e , mirag a r ri hori. Hain zuze n ere, jainko- egile a naizel a dio, et a
jainko berriak sortz e n ditud al ak o a n et a zah arr e t a n sine st e n ez dud al a k o a n , horrex e g a t i k aurk ez t u
du salak e t a , berak dioe n e z .
– Ulertz e n dut, Sokrat e s: zuk batz u e t a n jainkozko zerb ait gert a t z e n zaizula esa t e n baituz u.
Beraz, jainkozko kontu e n inguru a n berrizt a p e n a k egit e n dituzul ako a n aurk ez t u du salak e t a zure
aurk a, et a zu kalum ni a t z e r a doa epait e gir a, kont u horiek jend e t z a r e n aurr e a n kalum ni a t z e k o zein
egoki ak diren jakinik. Izan ere, neuri ere, bilkura n jainkozko gai ei buruz zerb ait es at e n dud a n e a n ,
gert a t u k o diren a k haiei iragarriz, barr e egit e n didat e erot urik nago el a k o a n ; bain a iragarri
ditud a n e t a t ik egi a ez den ezer ez dut esa n. Haler e, gu bez al ako guztiei bek aizkeri a digut e. Baina
ez dugu ber ai et a z bat e r e ardur a t u beh a r, aurre egin baizik.
– Eutifron m ait e a , guri barre egit e a ez da ezer, agia n. Atena s t a r r ei ez baitz ai e asko axola, nik
ust e dud a n e z , norb ait zerb ait e t a n treb e a dela ust e baldin bad u t e , bere jakind uri ar e n irakasl e ez
den bitart e a n , behintz a t ; bain a best e a k ere eurek egit e n dituzt e n bez al ako gauz a k egit e n saiatz e n
direl a pent s a t z e n baldin bad u t e , has err e t u egit e n dira, bekaizk eri a g a t ik, zuk diozun e z , edo best e
zerb ait e g a t ik.
– Hortaz, ez dut bat e r e jakin nahi horre n inguru a n nirekiko nola ote dau d e n .
– Izan ere, agia n zuk zeur e buru a gutxit a n aurkez t e n duzul a iruditz e n zaie et a ez duzul a
zeure jakinduri a irakat si nahi; bain a ni beldur naiz ez ote zaien irudituko nire giza m ait a s u n a g a t i k
dauk a d a n a edoz ei n gizoni jario bat e a n esa t e n diodal a, ez bak arrik lans aririk gab e, baizik et a nik
neuk gust ur a ordai n d u t a ere bai, norb ait e k entz u n nahi baldin badit behi ntz a t . Beraz, oraintx e
nioen a , niri barre egingo balidat e, zuri egit e n dizut el a diozun bez al a, ez litzat ek e bat er e
des a t s e gi n a izango ep ait e gi a n txant x e t a n et a barr ez den b or a pas a t z e a ; bain a serio ari badir a, hori
jada ez dago argi nola at er a k o litzat ek e e n , zuent z a t iragarl e o n t z a t izan ezik.
– Baina agi a n ez da ezer izango, Sokrat e s ; zuk zure kasu a zure ideiar e n arab e r a borroka t uk o
duzu, et a nik nire a ere bai, ust e dut.
– Eta zein da zure prozesu a, Eutifron? Salatu zaituzte ala salatu duzu?
– Salat u dut.
– Nor?
– Pertso n a hori salatz e a g a t i k, erot urik nago el a em a n g o du. Bad a, hain zuze n ere horixe.
– Zer, bad a ? Hega n egit e n due n norb ait salat u al duz u?
– Ezta hurrik em a n ere, oso zah arr a da, hain zuze n ere.
– Zein da, bad a, hori?
– Nire aita.

16. – Zure a, bikain hori?
– Nirea, bai.
– Zein da akus a zio a et a zere n a proz e s u a ?
– Hilket ar e n a , Sokrat e s .
– Ene Herakl es! Bene t a n , Eutifron, jend e t z a k ez daki zer dago e n zuze n; ez baitut ust e
egokitz e n zaion edoz ei n e k egin go luke e nik hori, jakinduri a n jada oso aurr er a t u a den bat e k ez
bad a .
– Oso aurrer a t u a ben e t a n , Sokrat e s, ala Zeus.
– Zure aitak hildako a etx ek o e t a k o norb ait da, ezt a? Ez al da nab a r m e n a ? Ez baitz e n u k e
kanp oko bat e n g a t i k hilket a proz e s u bat e kin aita jazarriko.
– Barregarria da, Sokrates, zuk uste izatea hildakoa kanpokoa edo etxekoa izatea zerbaitet a n
desberdin dela uste izatea zuk, eta ez pentsatz e a hau bakarrik hartu behar dela kontuan, hots, hil
zuenak justiziaz hil ote zuen ala ez; eta justiziaz hil bazuen, bere horreta n utzi, baina hala ez bada,
jazarri behar dela, hil zuena zure etxekoa eta mahaikidea baldin bada ere; izan ere, orban a bera baita
horrelako batekin bizi baldin bazara jakinaren gaine an eta zeure burua eta hura askatzen ez baldin
badituzu prozesu batekin jazarriz. Hildakoa nire jornalari bat zen, eta Naksosen lurra lantzen ari
ginen ez, gurea n ari zen han jornalaren truke lanean. Behin mozkortu eta gure zerbitzariet ako batekin
haserret u ondoren, lepoa moztu zion. Orduan, aitak, hankak eta eskuak lotu zizkion eta zulo batera
bota ondoren, gizon bat bidali zuen hona lege interpret ariari 4 zer egin behar zen galdetz eko. Baina
dendora horreta n lotuta zegoen jornalariaz gutxi ardurat u zen eta utzita zeukan, gizahiltzaile zenez,
hiltzen bazen ere ezer gertat uko ez zelakoan, eta horixe gertatu zitzaion hain zuzen ere; gose ar e n,
hotzaren eta loturen eraginez hil baitzen, mezularia lege interpret ariaren e tik heldu baino lehen. Eta
horregatik haserret u dira aita eta etxeko gainerakoak, nik gizahiltzaile bateng a tik hilketa prozesu
batekin jazartzen dudalako aita, berak ez baitu jornalaria hil, haiek diotenez, eta hil balu ere, hildakoa
gizahiltzailea zenez, horrelako batez ez dela ardurat u behar; jainkoen legee n aurka baitoa sem e batek
aita hilketa prozesu batekin jazartzea. Erlijioaren eta erlijiogabe a r e n inguruan jainkozkoa nola den oker
dakite, ordea, Sokrat es.
– Eta zuk, Eutifron, Zeus e n izen e a n , jainkozko ak, bai erlijiozko ak et a bait a erlijioga b e a k ere,
nolako ak diren horre n zeh a t z dakizula ust e al duzu, gert a e r a horiek guzti ak zuk diozun bez al a
gert a t u t a , aitari proz e s u a egin ez, zuk zeuk, aldi bere a n , ekintz a erlijioga b e a aus a z egit e n ote
duzun beldur ez izat eko?
– Ez nuke ezert a r a k o balioko, Sokrat e s, et a Eutifron ez litzat ek e gizaki gehi e n e n g a n d i k
ezert a n ber eiziko, horrel ako guzti ak zeh a t z jakingo ez banit u.
– Ordu a n , niretz a t one n a zure ikasle bihurtz e a al da, Eutifron mirag a r ri a, et a Meletor ekiko
proz e s u a baino lehe n hitz hau e x e ki n des afi atz e a , esa n e z bat e tik, nik neuk lehe n ere jainkozko ak
eza g u t z e a asko balioes t e n nuel a, et a orain, jainkozko kont u ei buruz arinkeri az hitz egin ez et a
berri ak as m a t u z oker egit e n dud al a esa t e n due n e a n berak, zure ikasle bihurt u naiz el a? Eta
best e tik, esa n g o nioke: «Eutifron horrel ak o e t a n jakints u a del a ado s baz a u d e , Meleto, pent s a ezaz u
nik ere zuzen pent s a t z e n dud al a et a ez naz az u proz e s u bat e kin jazarri; best el a, ni baino lehe n,
iraka sl e a ber a jazar ezaz u proz e s u bat e kin, zah arr a g o a k , ber e aita et a ni, hond a t z e n gait u el a k o a n ,
ni irakat siz, hura erriet a egin ez et a zigort uz ». Eta kasu egit e n ez badit et a proz e s u a uzt e n ez bad u,
edo nire ordez zu salatz e n ez baz ait u, des afi at u z es at e n nizkion horiex e k es a n g o nizkioke
ep ait e gi a n .
– Zeus e n izene a n , Sokrat e s, ni salatz e n saiat uk o balitz, aurkituko nuke el a ust e dut ahul a non
den, et a ep ait e gi a n askoz lehe n a g o hitz egingo gen u k e hart a z nitaz baino.
– Eta nik, adiskid e m ait e a , hori jakind a zure ikasl e bihurt u nahi dut, bad a ki d al ak o ez best e
inork, et a Meleto horrek ere ez zaitu el a ikusi ere egit e n; antz a, ni, orde a, horre n zorrotz et a erraz

17. beh a t u nau, erlijioga b e t a s u n a z salatz er ai n o. Orain, beraz, Zeus e n izen e a n , esai d a z u oraintx e argi
dakizul a berr e s t e n zenu e n a , zer diozu del a erlijozkoa et a erlijioga b e a , bai hilket ar e n bai
gain er a k o e n inguru a n ? Edo ez al da erlijiozko a bera ber ez ekintz a orot a n gauz a bera, et a
erlijioga b e a , aldiz, erlijiozkoar e n guztiz aurk ako a , bain a ber e buru ar e n berdin a et a
erlijioga b e t a s u n a r e ki ko izaer a bakarr a edukiz, erlijioga b e a izango den guztia?
– Erab a t , noski, Sokrat e s .
– Esaid az u, zer diozu dela erlijiozko a et a zer erlijioga b e a ?
– Erlijiozkoa orain egit e n ari naiz e n a del a diot, bad a , hilket e t a n , ten plu e n lapurr e t e t a n edo
horrel ak o best e zerb ait e t a n oker egin ez bide g a b e k e ri a egit e n due n a jazartz e a , aita, am a edo
best e edo n or izat e a egokitz e n bad a ere, et a erlijioga b e a , berriz, ez jazartz e a del a; et a ikus ezaz u,
Sokrat e s , lege a horrel a del a zein froga han di a es a n g o dizud a n –best e ei ere jada es a n died a n a ,
horiek horrel a gert a t u z gero zuzen ego n g o lirat ek e el a– : erlijioga b e a ri egit e n ez uzt e a, edoz ei n
dela ere. Izan ere, Zeus jainkoe t a n one n a et a bidezko e n a del a ust e dut e n gizon berb e r e k aitortz e n
dut e Zeus e k bere aita lotu zuel a, se m e a k bide g a b e irenst e n zituel ako, et a Zeus e n aitak, aldi
ber e a n , ber e aita mutilat u zuela horrel ak o best e arraz oi e n g a t ik; et a nirekin has e rr e t u egit e n dira
bide g a b e k e ri a egin due n nire aita jazartz e n dud al a k o, et a horrel a ber e n buru ar e n kontrak o a k
es at e n dituzt e jainkoei et a niri buruz.
– Akaso horre g a tik salatz e n al naut e , Eutifron, bat e n bat e k jainkoei buruz horrel ako a k es at e n
ditu e n e a n , gogo txarr ez hartz e n ditud al ak o? Horreg a tik, antz a den e z, oker egit e n dud al a esa n g o
du norb ait e k. Orain, beraz, zu ere, horrel ako gaiez ondo dakizun a, horiet a n ados baldin baz a u d e ,
nahit a e z k o a da guk ere onartz e a , antz a den e z . Izan ere, zer esa n g o dugu horiei buruz ezer ez
dakigul a aitortz e n dugu n o k? Baina es ai d a z u, lagun t a s u n a r e n jainko ar e n izen e a n , zuk ben e t a n
ust e duz u horiek horrel a gert a t u zirela?
– Eta horiek baino askoz harriga rri a g o a k ere bai, Sokrat e s , gehi e n e k ez dakizkit e n a k.
– Hortaz, jainkoe n art e a n ben e t a n elkarr e n aurk ako gerr a dago el a ust e duzu, et a ets ait a s u n
izugarri ak et a borrok ak et a horrel ak o best e asko, poet e k esa t e n dituzt e n a k et a mar gol ari ek
ten plu e t a n kolore askoz m ar go t u dizkigut e n a k , et a Pan at e n e a han di e t a n 5 horrel ak o brod a t u e z
bet eriko peplo a akropolis er a igotz e n dela? Horiek egi a direla es a n g o dugu, Eutifron?
– Eta ez hori bak arrik, Sokrat e s , oraintx e nioen a ere bai; jainkozko e n inguruko best e asko ere
azald uko dizkizut, nahi bad uz u, et a ondot x o dakit hau e k entz ut e a n aztor a t u k o zarel a.
– Ez nintz at e k e harrituko. Baina horiek best e noizb ait az alduk o dizkidaz u astia dugu n e a n ;
orain, berriz, saia zait ez oraintx e gald e t z e n nizun a argi a g o es at e n . Izan ere, lehe n a g o erlijiozko a
zer ote den gald e t u dizud a n e a n ez didaz u nahiko a azald u; horre n ordez, aita hilket a proz e s u
bat eki n jazarriz orain egit e n ari zare n hori dela erlijiozko a, hain zuzen ere, es a n didaz u.
– Eta egi a nioe n, Sokrat e s .
– Agian. Baina best e gauz a asko ere erlijiozko ak direla diozu, Eutifron.
– Eta hala dira.
– Gogo a n al duz u, bad a , ez nizula hori esk at z e n , alegi a erlijiozko gauz a ugari et a tik bat edo bi
azaltz e a , baizik et a erlijiozko gauz a guztiak berez erlijiozkoak izat eko izaer a bera esk at z e n nizula?
Izan ere, zuk esa t e n zenu e n izaer a bat e n bidez direla erlijioga b e a k erlijioga b e et a erlijiozkoak
erlijiozko; edo ez al zara gogor a t z e n ?
– Bai, gogor a t z e n naiz.
– Azal iezad a z u , bad a , izaer a hori zein den, horri begira et a bera ered u bez al a erabiliz, zuk
edo best e norb ait ek egit e n ditu e n e t a t ik horrel ak o a erlijiozko a dela es a n dez a d a n , et a horrel ako a
ez den a, ez del a erlijiozko a esa n dez a d a n .

18. – Bad a horrel a nahi bad uz u, Sokrat e s , horrel ax e es a n g o dizut.

19. – Hala nahi dut, bad a .
– Jainkoe n t z a t m ait a g a r ri a den a da, bad a, erlijiozkoa, et a mait a g a r ri a ez den a, berriz,
erlijioga b e a .
– Guztiz ed erki, Eutifron, et a zuk era nt z u t e a nahi nue n bez al a era nt z u n duzu orain. Baina
egi a ote den, hori oraindik ez dakit, bain a argi dago es at e n dituzu n a k egia direla irakat siko
didaz ul a zuk.
– Guztiz, bai.
– Ea, bad a, azt er dez a g u n zer diogu n. Jainkoe n t z a t mait a g a r ri ak diren ekintz a et a gizaki a
erlijiozkoak dira, jainkoe n t z a t gorrot a g a r ri ak diren ekintz a et a gizakia, berriz, erlijioga b e a k ;
erlijiozkoa et a erlijioga b e a ez dira gauz a ber a, era b a t kontrak o a k baizik; ez al da horrel a?
– Horrel a, bai.
– Eta ondo esa n dugul a iruditz e n al zaizu?
– Nik baietz deritzot, Sokrat e s . Horrel a esa n baitu g u .
– Eta jainko ak elkarr e n aurk a altx atz e n direla, et a berai e n art e a n elkarr ekiko des a d o s t a s u n a k
et a ets ait a s u n a k dauzk a t el a ere ez al da esa n, Eutifron?
– Esan da, bai.
– Zein kont ur e n inguruko des a d o s t a s u n a k era git e n ditu ets ait a s u n a et a has e rr e a , bikain
hori? Azter dez a g u n hon el a. Zu et a ni bi zenb a ki e n art e a n han di a g o a zein den ados ez bagin a
ego n g o, horre n inguruko des a d o s t a s u n a k ets ai bihurt uko al gintuzk e et a elkarr eki n has e rr a r a zi,
edo kalkulur a jo ondor e n azkar jarriko ginat e k e ado s horrel ako e n inguru a n ?
– Guztiz, bai.
– Baita han di a g o a r e n et a txikiago a r e n inguru a n ado s ego n g o ez bagi n a ere, neurtz e r a jo
ondor e n azkar utziko geniok e des a d o s t a s u n a r i, ezt a?
– Hori da.
– Eta pisatz e r a jo ondor e n , nik ust e dud a n e z , ast u n a r e n et a arinar e n inguru a n era b a kiko
gen uk e ?
– Nola ez, bad a ?
– Zer gaire n inguru a n ez gen uk e ado s egon beh a rk o et a zein era b a kit ar a ezingo gen u k e
heldu elkarr e n ets ai izat eko et a has e rr e t z e k o? Agian ez zaizu burur a t z e n , bain a azt er ezaz u, nik
es a n d a k o a n , gai horiek bidezko a et a bide g a b e a , ed err a et a itsusi a, ona et a txarra diren. Akaso ez
al dira horiek, ber ai e n inguru a n ado s ez ego n d a et a era b a ki egoki bat er a heldu ezind a, elkarr e n
ets ai bihurtz e n gait uzt e n a k , bihurtz e n gar e n e a n , bai ni, bai zu et a bai gain er a k o gizaki guzti ak
ere?
– Hori da, orde a , des a d o s t a s u n a , Sokrat e s, et a horien inguruko a.
– Eta jainko ak zer, Eutifron? Zerb ait e n inguru a n ado s ez bad a u d e , ez al lirat ek e horiex e n
inguru a n ego n g o ?
– Nahita e z .
– Ordu a n, zure argu di ak e t a r e n ara b e r a , Eutifron nobl e a, jainko ek berai e n art e a n ere gauz a
des b e r di n a k jotze n dituzt e bidezkotz a t , ed ertz a t , itsusitz at et a txartz a t; ez bailirat e k e elkarr e n
aurk a altxat u k o, horien inguru a n ados ego n g o balira. Ez al da hal a?
– Zuze n diozu.
– Hort az, ber ai et a k o bakoitz ak ez al ditu eder, on et a bidezkot z a t jotze n ditu e n horiex e k
m ait at z e n , et a horien kontr ako a k, berriz, gorrot a t z e n ?
– Erab a t , bai.

20. – Eta gauz a berb e r a k, zuk diozun e z , jotzen dituzt e batz u e k bidezkotz a t , best e e k, berriz,
bide g a b e t z a t ; et a horiei buruz ezt a b ai d a t z e a n elkarr e n aurk a altxat u et a elkarr ekin borrok a t z e n
dut e. Ez al da horrel a?
– Horrel ax e da.
– Ordu a n , antz a den e z, jainko ek gauz a berb e r a k gorrot a t u et a mait a t z e n dituzt e, et a
berb e r a k izango lirat ek e jainko e n t z a t gorrot a g a r ri a k et a mait a g a r ri ak.
– Halax e dirudi.
– Eta, argu di ak e t a horre n ara b e r a , gauz a berb e r a k izango lirat ek e erlijioga b e a k et a
erlijiozkoak, Eutifron.
– Balitek e.
– Ordu a n, ez duz u era nt z u n gald e t z e n nizun a, harrigarri horrek. Ez bainizun hori gald e t z e n ,
aldi ber e a n erlijiozkoa et a erlijioga b e a zer den; dirudi e n e z , jainko e n t z a t m ait a g a r ri a den a
gorrot a g a r ri a ere bad a . Ondorioz, zu aita zigort uz orain egit e n ari zare n a , ez da bat er e harriga rri a
hori Zeus e n t z a t zerb ait m ait a g a r ri a izat e a , bain a gorrot a g a r ri a Kronos et a Uranor e n t z a t , et a
gust uko a Hefest or e n t z a t , bain a Herar e n t z a t gorrot a g a r ri a, et a jainko e t a k o best e bi horre n
inguru a n elkarr eki n ado s ez baldin bad a u d e , haiek ere ego er a bere a n egon g o dira.
– Baina ust e dut, Sokrat e s, jainko e t a k o inor ez dago el a best e bat eki n des a d o s horre n
inguru a n , norb ait bide g a b e hil due n hark ez duel a zigorra bet e beh a r es a n e z .
– Eta zer? Gizakiet a k o norb ait entz u n al duzu noizb ait ezt a b ai d a t z e n , Eutifron, bide g a b e hil
due n a k edo best e edoz e r bide g a b e egit e n due n a k ez duel a zigorra bet e beh a r es a n e z ?
– Hori ezt a b ai d a t z e a ri ez diot e, bad a, uzte n inon et a ber eziki ep ait e gi e t a n ; izan ere,
bide g a b e k e ri a izugarri asko egind a ere, edoz er egin et a esa t e n dut e zigorrari ihes egit e a g a t i k.
– Bideg a b e k e ri a egin izan a aitort u ere egit e n al dut e, Eutifron, et a aitort ut a ere, hal er e
ber ai ek ez dut el a zigorra bet e beh a r es at e n al dut e?
– Hori inola ere ez.
– Ordu a n, ez dut e edoz er egit e n et a es at e n ; ez baitira aus a rt z e n , nik ust e, hori esa t e r a ezt a
ezt a b ai d a t z e r a ere, alegi a bide g a b e k e ri a egit e n baldin bad u t e ez dut el a zigorra bet e beh a r;
es at e k o t a n , ez dut el a bide g a b e k e ri a rik egin es at e n dut e, nik ust e. Ez al da hala?
– Egia diozu.
– Ordu a n , ez dut e hau ezt a b ai d a t z e n , alegi a bide g a b e k e ri a egit e n due n a k zigorra ez duel a
bet e beh a r, baizik et a haux e , bide g a b e k e ri a egit e n due n a zein den, zer egin ez et a noiz.
– Egia diozu.
– Jainkoei ere ez al zaie horixe ber a gert a t z e n , bidezko e n et a bide g a b e e n inguru a n elkarr e n
aurk a borrok at z e n baldin bad u t e behi ntz a t , zuk es a n d a k o a r e n ara b e r a , et a batz u e k elkarri kalte
egit e n diot el a diot e, et a best e e k, berriz, ez etz? Izan ere, ez jainko e t a k o ez gizaki et a k o inor ez bait a
aus ar t z e n , noski, mira g a rri hori, hau esa t e r a , alegi a bide g a b e k e ri a egit e n due n a k ez duel a zigorra
bet e beh a r.
– Bai, hori egi a diozu, Sokrat e s , oinarrizko e n a behintz a t .
– Aitzitik, nire ust ez, ezt a b ai d a t z e n dut e n e k egind a k o e t a k o bakoitz a ezt a b ai d a t z e n dut e, bai
gizakiek et a bait a jainko ek ere, jainko ek ezt a b ai d a t z e n baldin bad u t e behintz a t . Ekintz a bat e n
inguru a n ado s ez egon d a , batz u e k justiziaz egin del a diot e, best e e k, berriz, mod u bide g a b e a n ; ez
al da horrel a?
– Erab a t , bai.
– Ea, bad a, Eutifron mait e a , irakat s iezad a z u niri ere, jakints u a g o bihur nadin. Zer froga duzu
jainko guztiek hura bide g a b e hil zela ust e izat eko, hura jornal ari lane a n ari zelarik gizahiltz aile
bihurt u baz e n, et a hildako a r e n nagu si ak jornal ari hura lotu baz u e n et a lege interpr e t a ri e n g a n d i k

21. hari buruz egin beh a r zen ar e n berri jaso baino lehe n, jornal ari hura loture n ondorioz gar aiz
aurr etik hil baz e n; et a zer froga duzu horrel ak o bat e n g a t ik se m e a k aita jazarri et a hilket az
salatz e a zuze n egot e k o? Aurrer a, horien inguru a n saia zaitez niri argi frogat z e n jainko guzti ek ust e
dut el a zalant z a rik gab e ekintz a hori zuze n dago el a; et a niri nahiko froga tz e n baldin badid az u, ez
diot inoiz zu jakinduri a g a t ik gore st e a ri utziko.
– Baina agi a n ez da lan txikia, Sokrat e s ; hal er e, erab a t argi frogat u ahal izango nizuke.
– Ulertz e n dut; epaile ak baino ikasle bald arr a g o a naizel a iruditz e n zaizu, nab a r m e n a bait a
haiei behi ntz a t frogat uk o diezul a ekintz a horiek bide g a b e a k direla et a jainko guzti ek horrel ak o a k
gorrot a t z e n dituzt el a.
– Erab a t argi gain er a , Sokrat e s , hitz egit e n dud a n e a n entz ut e n badid a t e .
– Entzungo dizute, ordea. Ondo hitz egiten duzula baderitzot e, behintzat. Baina hitz egiten ari
zinen bitarte a n, honako hau bururat u zait eta nire artean hausn artz e n aritu naiz: «Eutifronek ahalik eta
ondoen irakatsiko balit jainko guztiek horrelako heriotza bidega b e a dela pentsatz e n dutela, zertan
ikasiko nuke nik gehiago Eutifronen g a n dik erlijiozkoa eta erlijiogab e a zer den? Izan ere, ekintza hori
jainkoentz at gorrotag arria izango litzateke, antza denez. Baina erlijiozkoa eta erlijiogabe a ez daud el a
horren bidez mugat ut a agertu zaigu lehentx e a g o, jainkoentz at gorrotagarria dena jainkoentz at
maitagarria ere agertu baitzaigu». Ondorioz, frogaket a horretatik libratzen zaitut, Eutifron; jo dezat ela
jainko guztiek hori bidega b e t z at eta guztiek gorrota dezat el a, nahi baduzu. Baina argudiaket a n egiten
dugun zuzenket a horrekin –jainko guztiek gorrotatz en duten a erlijiogab e a dela, maitatz en duten a
erlijiozkoa dela, eta batzuek maitatu eta best e ek, berriz, gorrotatz e n duten a, ez dela ez bata ez best e a
edo biak batera dela– akaso horrela, orain, erlijiozkoa eta erlijiogabe a r e n inguruan muga guk ezartze a
nahi al duzu?
– Zerk era go z t e n du, bad a , Sokrat e s ?
– Niri ezerk ez, Eutifron, bain a zuk zeur e a azt er ez az u, hipot e si hori onart u t a , agind u
didaz u n a horre n erraz irakat siko ote didaz u n.
– Nik esango nuke hau dela erlijiozkoa, alegia jainko guztiek maitatz en duten a, eta kontrakoa,
jainko guztiek gorrotatz e n duten a, erlijiogab e a.
– Ez al dugu azt ert uk o, Eutifron, hori ondo es a n d a ote dago e n , edo horrel a utziko al dugu?
Eta geur e buru ar e n g a n d i k et a best e e n g a n d i k horrel a onart uk o al dugu, norb ait ek zerb ait horrel a
dela es at e n baldin bad u, horrel a dela onart uz? Edo esa t e n due n a k zer esa t e n due n azt ert u beh a r
al da?
– Aztert u beh a r da; hala ere, nik ust e dut oraingo hori ed erki es a n d a dago el a.
– Last er jakingo dugu hob e t o, lagun. Izan ere, hau s n a r ezaz u hon ak o hau: jainko ek erlijiozkoa
erlijiozkoa delako m ait e dut e, ala m ait e dut el ak o da erlijiozkoa?
– Ez dakit zer diozun, Sokrat e s .
– Saiat uk o naiz, hort az, argi a go az altz e n. Zerb aiti es at e n al diogu era m a n a et a era m a t e n
due n a , gidat u a et a gidatz e n due n a , ikusia et a ikust e n due n a ? Eta ulertz e n al duzu horrel ako
guzti ak elkarr e n des b e r di n a k direla et a zert a n diren des b e r di n a k ?
– Ulertz e n dud al a ust e dut.
– Ez al da mait a t u a gauz a bat et a horre n des b e r di n a mait a t z e n due n a ?
– Nola ez, bad a ?
– Esaid az u, ber az: era m a n a era m a n a del ako da era m a n a , ala best e zerb ait e n g a t i k?
– Ez, horre g a tik baizik.
– Eta gidat u a den a gidat u a del ako, et a ikusia den a ikusia delako?
– Erab a t , bai.
– Ordu a n, ikusia del ako, ez da horre g a tik ikust e n , kontr ako a baizik, ikust e n delako,
horre g a tik da ikusia; et a gidat u a delako ere, ez da horre g a t ik gidatz e n , baizik et a gidatz e n del ako,

22. horre g a tik da gidat u a ; ezt a era m a n a del ako ere era m a t e n da, baizik et a era m a t e n delako da
era m a n a . Argi et a garbi al dago, Eutifron, es a n nahi dud a n a ? Honako hau es a n nahi dut: zerb ait
gert a t u edo jasat e n den e a n , ez da gert a t z e n gert a t u a delako, baizik et a gert a t z e n delako da
gert a t u a ; et a ez da jasat e n jasa n a del ako, baizik et a jasat e n delako da jasa n a . Edo ez al zaud e
horret a n ado s?
– Bai, ban a g o .
– Ordu a n, m ait at u a den a gert a t z e n den zerb ait da edo norb ait e n era gi n e z jasat e n den
zerb ait?
– Zalant z a rik gab e.
– Ordu a n, hau ere aurr eko a k bez al ak o a da: m ait at z e n dut e n e k ez dut e m ait at z e n m ait at u a
delako, baizik et a mait a t z e n dut el ak o da m ait at u a .
– Nahita e z .
– Zer diogu, bad a , erlijiozkoari buruz, Eutifron? Ez al dut e jainko guztiek mait a t z e n , zuk
es a n d a k o a r e n ara b e r a ?
– Bai.
– Akaso horre g a tik, erlijiozko a delako, ala best e zerb ait e n g a t i k?
– Ez, horre g a tik baizik.
– Ordu a n, erlijiozko a del ako da mait a t u a , et a ez mait a t u a delako, horre g a t ik erlijiozkoa?
– Hala dirudi.
– Baina jainko ek m ait e dut el ako da m ait at u a et a jainko e n t z a t m ait a g a r ri a.
– Nola ez, bad a ?
– Ordu a n, jainko e n t z a k o m ait a g a r ri a ez da erlijiozko a, Eutifron, ezt a erlijiozko a jainko e n t z a k o
m ait a g a r ri a ere, zuk diozun bez al a; bat a best e a r e n g a n d i k des b e r di n a k dira.
– Nola, bad a, Sokrat e s ?
– Ados gau d el a k o erlijiozkoa horre g a t ik del a mait a t u a , erlijiozko a delako, bain a ez mait a t u a
delako del a erlijiozko a; ez al da hala?
– Bai.
– Eta jainko e n t z a k o mait a g a r ri a jainko ek m ait at z e n dut el ak o, m ait at u a izat e horrex e n bidez
dela jainko e n t z a k o mait a g a r ri a, bain a ez jainkoe n t z a k o m ait a g a r ri a del ako, horre g a tik del a
m ait at u a .
– Egia diozu.
– Hort az, jainkoe n t z a k o mait a g a r ri a et a erlijiozko a gauz a ber a izango lirat ek e, Eutifron
m ait e a , erlijiozkoa erlijiozko a izat e a g a t i k izango balitz mait a t u a et a, jainko e n t z a k o mait a g a r ri a ere
jainkoe n t z a k o m ait a g a r ri a izat e a g a t ik izango litzat ek e m ait at u a , edo jainko e n t z a k o m ait a g a r ri a
jainkoek m ait at z e a g a t i k izango balitz jainkoe n t z a k o m ait a g a r ri a, erlijiozko a ere mait a t u a
izat e a g a t i k izango litzat ek e erlijiozkoa; orain ikust e n duzu zeh ar o kontrak o a k direla, elkarre n
des b e r di n a k direlako era b a t . Bata mait a t u a del ako da mait a t u a izat eko mod uko a ; best e a , berriz,
m ait at u a izat eko mod uk o a delako, horre g a tik da m ait at u a . Eta balitek e, Eutifron, erlijiozko a zer
den gald e t u dizud a n e a n , ber ar e n izaer a niri erak ut si nahi ez izat e a zuk, et a horre n ordez berak
jasa n d a k o zerb ait es at e n didaz u, erlijiozko horrek jainko guzti ek m ait at z e a jasat e n duel a; bain a
zer den, ez didaz u oraindik esa n. Beraz, gust uko bad u z u, ez zaitez niga n dik ezkut a t u, baizik et a
atz er a hasi er a tik es aid a z u erlijiozko a zer den, bai jainko ek m ait at z e n bad u t e bai edoz er jasat e n
bad u ere –ez baitu g u horret a z ezt a b ai d a t u k o– bain a esai d a z u gogo onez zer den erlijiozkoa et a
erlijioga b e a .
– Baina, Sokrat e s, ez dakit pent s a t z e n dud a n a zuri nola es a n; propo s a t z e n dugu n a et e n g a b e
gur e inguru a n biraka bait a bil nolab ai t et a ez du ezartz e n dugu n tokian gelditu nahi.

23. – Zuk diozun a gure arb a s o Ded alor e n a dela dirudi, Eutifron. Nik horiek esa n et a ez arri banit u,
iseka egingo zenid ak e e n agi an, esa n e z niri ere, harekiko ahai d e t a s u n a g a t i k, hitzezko lanek ihes
egit e n didat el a et a bat e k ezartz e n ditu e n tokian ez dut el a gelditu nahi; bain a hipot e si a k zure ak
dira, bad a. Best e iseka bat beh a r da; izan ere, ez baitut e zuk ezarrit ako tokian gelditu nahi, zerorri
ere iruditu zaizun bez al a.
– Niri, orde a, esa n d a k o e k iseka hori bera beh a r dut el a iruditz e n zait, Sokrat e s; ni ez bain aiz
biraka ibiltze et a toki ber e a n ez egot e hori sart u dien a, baizik et a zu zarel a Dedalo iruditz e n zait
niri, nireg a tik horiek bere n lekua n geldituko bailirat e k e .
– Balitek e, ordu a n, adiskid e, ni oraindik ere gizon hura baino treb e a g o a izat e a , hark bere
lanak bak arrik bihurtz e n baitzitu e n mugikor, et a nik, berriz, nire ez gain, best e e n a k ere bai,
dirudi e n e z . Eta ben e t a n nire art e a r e n finen a hau da, nahi gab e naiz el a treb e a . Izan ere, nahi a g ok o
nuke nire argu di o a k geldirik et a mugit u gab e ezarrit a egot e a , Dedal or e n art e a z gain Tant al or e n 6
ond a s u n a k edukitz e a baino. Baina nahiko a dugu horiet a tik. Nagikeri az ari zarel a iruditz e n
zaida n e z , ni neu saiat uk o naiz zuri erak u s t e n erlijiozko ari buruz nola irakat si beh a r didaz u n . Eta ez
ezaz u gar aiz aurre tik am or e em a n ; azt er ezaz u ez ote zaizun nahit a e z k o a iruditz e n erlijiozko oro
bidezko a izat e a .
– Niri hala iruditz e n zait, bai.
– Ordu a n, bidezko oro ere erlijiozko a al da? Edo erlijiozko oro bidezko a da, bain a bidezko oro
ez da erlijiozkoa, baizik et a ber e zati bat bai, et a best e a , berriz, best e zerb ait?
– Ez ditut zuk esa n d a k o a k jarraitz e n, Sokrat e s.

24. – Baina ni baino gazt e a g o a zara, et a are jakint su a g o a hein han di a g o a n . Dioda n a da
nagikeri az ari zarel a zure jakind uri ar e n aber a s t a s u n a g a t i k. Baina, zorion eko hori, saia zaitez;
dioda n a ez bait a bat e r e zaila ulertz e n. Izan ere, hon ak o hau mold a t u zuen poet a r e n 7 kontrak o a
diot:
Ez iezaioz u Zeusi, hau e k guztiak egin et a sort u zitue n a ri, erri et a egin nahi; beldurr a dago e n
tokian, erres p e t u a ere bai bait a go .
Ni poet a horrekin ez nago ado s, bad a . Zert a n esa n g o al dizut?
– Noski, bai.
– Ez zait iruditz e n «bel d urr a dago e n tokian, erre s p e t u a ere bad a g o e l a »; izan ere,
gaixot a s u n e n , pobr ezi e n et a horrel ako best e askor e n beldur diren askok beldur diet el a iruditz e n
zait, bain a beldur dituzt e n horiek ez dituzt el a bat e r e erres p e t a t z e n ; ez al zaizu iruditz e n zuri ere?
– Erab a t , bai.
– Baina erre s p e t u a dago e n tokian beldurr a ere bad a g o e l a , bai; izan ere, ba al dago norb ait
zerb ait erre s p e t a t u et a horre n aurr e a n lotsat uz izutu ez denik et a, aldi bere a n , gaizt ak e ri ar e n
osp e a r e n beldur ez denik?
– Beldur da, bai.
– Ordu a n, ez da zuzen a es at e a : «izan ere, beldurr a dago e n tokian erre s p e t u a ere bad a g o »,
baizik et a erres p e t u a dago e n tokian beldurr a ere bad a g o . Izan ere, beldurr a dago e n guztiet a n ez
dago erre s p e t u a ; beldurr a erre s p e t u a baino zab al a g o a bait a, nik ust e. Erres p e t u a beldurr a r e n
zatia bait a, bakoiti a zenb a ki ar e n a bez al a; horrel a, zenb a ki a dago e n tokian ez dago bakoitia, bain a
bakoitia dago e n tokian zenb a ki a ere bad a g o . Jarraitz e n al didaz u orain?
– Guztiz, bai.
– Horrel ako zerb ait gald e t z e n nizun, bad a, lehe n ere: bidezko a dago e n tokian erlijiozko a ere
ba al dago? Edo erlijiozko a dago e n tokian bidezko a ere bad a g o , bain a bidezko a dago e n guztiet a n
den a ez da erlijiozkoa, hori bidezko a r e n zati bat del ako? Horrel a esa n g o dugu edo best e mod u
bat e a n iruditz e n zaizu zuri?
– Ez, horrel a baizik. Zuze n es at e n ari zarel a bait eritzot.
– Horre n ondor e n , begira ezaz u hori. Izan ere, erlijiozkoa bidezko a r e n zati bat baldin bad a ,
guk, dirudi e n e z , erlijiozko a bidezko a r e n zein zati den aurkitu beh a r dugu. Beraz, zuk
lehe n t x e a g o k o horiet a k or e n bat gald e t u k o baz e nit, bikoitia zenb a ki ar e n zein zati den et a zenb a ki
hori zein den hain zuzen ere, bakoitia ez den a et a bi zenb a ki berdi n e t a n zatigarri a den a dela
es a n g o nizuke nik. Ala ez al zaizu zuri iruditz e n?

25. – Niri bai.
– Saia zaitez, bad a, zu ere erlijiozkoa bidezko a r e n zein zati den niri horrel a iraka st e n ,
Meletori ere esa n diez aio g u n guri jada bide g a b e k e ri a rik ez egit ek o et a erlijioga b e t a s u n a g a t i k ere
ez salatz ek o, zuga n dik dago e n e k o nahiko ikasi ditugul ako jainkoz al e a k et a erlijiozko ak diren a k et a
ez diren a k.
– Jainkoz al e a et a erlijiozko a bidezko a r e n zati hau direla deritzot, bad a , nik, Sokrat e s, alegi a
jainkoe n zainket a r e n inguruk o a , et a gizakie n zainke t a r e n inguruko a dela bidezko a r e n gain er a k o
zatia.
– Eta ed erki es at e n duzul a deritzot nik, Eutifron. Baina oraindik pixka bat gehi a g o beh a r dut;
oraindik ez baitut ulertz e n zainket a zeri deitz e n diozun. Ez baituz u es at e n , noski, best e gauz e n
inguruk o zainket a bez al ako a dela jainko e n inguruko a ere. Izan ere, hitz hori era biltz e n dugu,
adibid ez , «edo n o rk ez daki zaldiak zaintz e n , zaldizain a k baizik» es at e n dugu n e a n . Ez al da hala?
– Guztiz, bai.
– Hortaz, zaldiket a zaldie n zainke t a da.
– Bai.
– Eta txakurr ak zaintz e n ere ez daki edon o rk, ehizt ari ak baizik.
– Horrel a da.
– Ordu a n, ehiz a txakurr e n zainket a da.
– Bai.
– Eta ab eltz ai ntz a , aber e e n a .
– Erab a t , bai.
– Eta erlijiota s u n a et a jainkoz al e t a s u n a , jainkoe n a , Eutifron? Horrela al diozu?
– Bai.
– Ordu a n, zainket a orok gauz a ber a burutz e n du? Horrelako zerb ait zaind u a den a r e n oner a k o
et a onur ar a k o da, zaldiket ak zaind ut a k o zaldiek onur a jasotz e n dut el a et a hob e a k bihurtz e n direla
ikust e n duzun bez al a. Ez al zaizu hala iruditz e n?
– Niri bai.

26. – Eta ehiz ak zaind ut a k o txakurr a k, et a ab eltz ai ntz a k zaind ut a k o ab er e a k, et a gain er a k o
guzti ak ere horrel a; edo zainke t a zaindu a den a r e n kalter ak o dela ust e al duz u?
– Zeus a rr e n , nik ez.
– Onurar a k o baizik?
– Nola ez, bad a ?
– Ordu a n , erlijiota s u n a ere, jainko e n zainket a izanik, jainkoe n t z a k o onur a da et a jainkoak
hob e a k bihurtz e n ditu? Zuk hau onart uko al zenuk e , erlijiozko zerb ait egit e n duzu n e a n , jainkore n
bat hob e a bihurtz e n duzul a?
– Zeus a rr e n , nik ez.
– Nik ere ez dut ust e, bad a , zuk hori diozunik, Eutifron, ezt a hurrik em a n ere, bain a
horrex e g a t ik gald e t z e n nizun jainko e n zainket a zeri es at e n ote zenion, ez nuel ak o ust e zuk
horrel ak orik es at e n zenu e nik.
– Eta zuzen ust e zenu e n , Sokrat e s , ez baitut horrel ak orik esa t e n .
– Ederki; ordu a n, erlijiot as u n a jainkoe n zein zainket a izango litzat ek e ?
– Esklabo e k eur e n nag u si a k zaind u a z egit e n dut e n a , Sokrat e s.
– Ulertz e n dut; jainko e n t z a k o zerbitzu bat izango litzat ek e, dirudi e n e z .
– Erab a t , bai.
– Ordu a n , es a n al zeniez a d a k e sen d a gil e e n t z a k o zerbitz u a zer lan ekoizt ek o zerbitzu a den?
Ez al duzu ust e osa s u n a ekoizt eko dela?
– Nik bai.
– Eta itsaso n t zi egile e n t z a k o zerbitzu a? Zer lan ekoizt eko zerbitzu a da?
– Argi dago, Sokrat e s , itsaso n t zi a ekoizt ek o dela.
– Eta etx e gil e e n t z a k o zerbitzu a etx e a k ekoizt eko, noski?
– Bai.
– Esaid az u, bikain hori; jainkoe n t z a k o zerbitzu a zer lan ekoizt eko izango litzat ek e ? Argi
bait a go zuk bad a kiz ul a, jainkozko ak edoz ei n gizakik baino askoz hob e t o eza g u t z e n dituzul a
diozun e z .
– Eta egi a diot, Sokrat e s.