1. เอกสารโบราณอีสาน

2. ประเภทของเอกสารโบราณที่พบในภาคอีสาน
คัมภีร์ใบลาน หรือเอกสารใบลาน
สมุดไทย ประกอบด้ วย สมุดไทยขาว สมุดไทยดา
ศิลาจารึก
แผ่ นไม้
แผ่ นเงิน ทอง ทองเหลือง
แผ่ นผ้ า
เมื่อศึกษาจานวนที่ปรากฏพบว่ า เอกสารใบลาน มีจานวนมากทีสุด
่
เมื่อเทียบกับชนิดอืนๆ
่

3. การสารวจ การอนุรักษ์ เอกสารใบลาน
องค์ กรและหน่ วยงานทีมบทบาทสารวจและอนุรักษ์ ใบลาน
่ ี
๑. วัด
๒. ศูนย์ ศิลปวัฒนธรรม
๓. สถาบันการศึกษา
๔. ประชาชน

4. สภาพของคัมภีร์ใบลานภาคอีสาน
การสารวจของโครงการอนุรักษ์ คมภีร์ใบลาน มหาวิทยาลัยมหาสารคาม
ั
ระหว่ างปี ๒๕๔๗ – ปัจจุบัน (รวม ๗ ปี ) ๖ จังหวัดคือ มหาสารคาม
ร้ อยเอ็ด กาฬสิ นธุ์ ขอนแก่น ชัยภูมิ ยโสธร โดยสารวจเฉพาะที่วดใน
ั
อาเภอต่ างๆ พบว่ า
๑.วัดมหาชัย อ.เมืองจ.มหาสารคามและวัดมหาธาตุ อ.เมือง
จ. ยโสธร มีใบลานจานวนมากกว่ าจังหวัดอืนๆ ่
วัดมหาชัย จานวนประมาณ ๘๐๐ มัด/๑๓,๐๐๐ ผูก
วัดมหาธาตุ จานวนประมาณ ๑,๕๐๐ มัด/๓๖,๐๐๐ ผูก
และเอกสารทั้งหมดอยู่ทวด ี่ ั

5. กิจกรรมที่ 1
การสารวจเอกสารใบลานในศูนย์ วฒนธรรมท้ องถิ่นวัดมหาชัย
ั
ทาความสะอาดและจัดหมวดหมู่ให้ อยู่ในสภาพดีและคงทน
คัมภีร์ใบลานทีเ่ จ้ าหน้ าทีนาออกมาทาความสะอาดและตรวจสอบชื่อเรื่อง
่

6. เจ้ าหน้ าทีกาลังทาความสะอาดโดยเช็ดฝุ่ นและตรวจสอบชื่อเรื่อง
่
เจ้ าหน้ าทีกาลังทาความสะอาดโดยเช็ดฝุ่ นและตรวจสอบชื่อเรื่อง
่

7. คัมภีร์ใบลานที่ทาความสะอาดและตรวจสอบชื่อเรื่องเรียบร้ อยแล้ ว รอการห่ อ
ทับด้ วยผ้ าด้ ายดิบ
คัมภีร์ใบลานที่ห่อผ้ าขาวทับอีกชั้นหนึ่งเพือรอการมัดเชือก
่
ซึ่งเป็ นขั้นตอนสุ ดท้ าย

8. คัมภีร์ใบลานที่ห่อผ้ าขาวทับอีกชั้นหนึ่งเพือรอการมัดเชือก
่
ซึ่งเป็ นขั้นตอนสุ ดท้ าย
เจ้ าหน้ าทีกาลังมัดคัมภีร์ใบลานที่ห่อผ้ าด้ ายดิบเรียบร้ อยแล้ วและเขียน
่
ใบปะหน้ าบอกชื่อเรื่องติดทีห่อคัมภีร์ใบลาน
่

9. คัมภีร์ใบลานที่มดเชือกเรียบร้ อย รอการเก็บเข้ าตู้ตามหมวดหมู่
ั

10. กิจกรรมที่ 2
เก็บรักษาใบลานให้ เป็ นระเบียบ สะดวกต่ อการสื บค้ นและให้ บริการ
เจ้ าหน้ าทีกาลังนาคัมภีร์ใบลานเก็บเข้ าตู้ตามหมวดหมู่
่

11. คัมภีร์ใบลานเก็บเข้ าตู้ตามหมวดหมู่เสร็จเรียบร้ อยแล้ ว
คัมภีร์ใบลานเก็บเข้ าตู้ตามหมวดหมู่เสร็จเรียบร้ อยแล้ ว

12. การจัดนิทรรศการในพิพธภัณฑ์ คมภีร์ใบลานแสดงให้ ผ้ ูสนใจทัวไป
ิ ั ่
ได้ ศึกษาค้ นคว้ า
ป้ ายโครงการ ภาพวาดพระอริยา มุมหนึ่งภายในพิพธภัณฑ์
ิ
นุวตรเขมจารี
ั
หีบพระธรรมเก็บคัมภีร์ใบลาน ตู้วางแสดงผลงานปริวรรต ตู้วางแสดงพัฒนาการของตัวอักษร
ที่จารในใบลาน

13. หีบพระธรรมเก็บคัมภีร์ใบลาน หีบพระธรรมเก็บคัมภีร์ลวดลายต่ างๆ บรรยากาศภายใน
พิพธภัณฑ์ โดยรวม
ิ
มุมหนึ่งภายในพิพธภัณฑ์
ิ พัดยศวางแสดงเพือการศึกษา
่ ภาพกิจกรรมของ
โครงการอนุรักษ์ ใบลาน

14. หีบพระธรรม
ปิ ดทองล่องชาดแบบ หีบพระธรรมลงรักปิ ดทอง หีบพระธรรมปิ ดทองล่องชาด
พืนบ้ าน
้
ตู้พระธรรมแบบพืนบ้ าน
้ ตู้พระธรรมแบบพืนบ้ าน
้ ตู้พระธรรมสมัยใหม่

15. พระสงฆ์ นักเรียน นักศึกษา และประชาชนผู้สนใจ เข้ าเยียมชม
่
พระบวรปริยติกจ รองเจ้ าคณะจังหวัดมหาสารคาม และพระสั งฆาธิการชั้นปกครอง เข้ า
ั ิ
เยียมชมพิพธภัณฑ์
่ ิ
ศาสตราจารย์ (พิเศษ) ดร.ภาวิช ทองโรจน์ เลขาธิการ สานักงานคณะกรรมการการ
อุดมศึกษา และคณะ เข้ าเยียมชม
่

16. อาจารย์ และนักเรียนจากโรงเรียนผดุงนารี เข้ าเยียมชม
่
คณบดีคณะเภสัชศาสตร์ และนิสิต มหาวิทยาลัยมหาสารคาม เข้ าเยียมชม
่
โดยมีประธานโครงการให้ การต้ อนรับ

21. จานวนเอกสารใบลาน ๕ จังหวัด
๑. จ.มหาสารคาม ๑๓ อาเภอ ๑๑๐วัดๆละ ๒๐๐มัด ๒๒,๐๐๐ มัด
๒. จ. ร้ อยเอ็ด ๑๑ อาเภอ ๖๖ วัดๆละ ๒๐๐ มัด ๑๓,๒๐๐ มัด
๓. จ. กาฬสิ นธุ์ ๗๒อาเภอ ๗๒ วัดๆละ๒๐๐ มัด ๑๔,๔๐๐ มัด
๔. จ. ขอนแก่น ๑๔อาเภอ ๗๕ วัดๆละ๒๐๐ มัด ๑๕,๐๐๐ มัด
๕. จ. ชัยภูมิ ๖ อาเภอ ๙๓ วัดๆละ ๕๐ มัด ๔,๖๕๐ มัด
วัดมหาชัย (จ. มหาสารคาม) ๘๐๐ มัด
วัดมหาธาตุ (จ.ยโสธร) ๑๕,๐๐ มัด
รวม ๔๑๘ วัด ๕๗,๑๕๐มัด/๑,๓๗๑,๖๐๐ ผูก

22. ความร่ วมมือกับหน่ วยงานและองค์ กรต่ างๆ
๑. หอสมุดแห่ งชาติ กทม. (ส่ วนภาษาโบราณ)
๒. มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ (สานักส่ งเสริมศิลปวัฒนธรรม
สานักหอสมุด สถาบันวิจัยสั งคม)
๓. หอสมุดแห่ งชาติเฉลิมพระเกียรติ ฯ จ. นครราชสี มา
๔. หอสมุดแห่ งชาติ สปป.ลาว

23. ฐานข้ อมูลด้ านเอกสารใบลาน/สมุดข่ อยกรณีวดมหาชัย
ั
๑. หมวดพระวินัย ๒๗ มัด
๒. หมวดพระสุ ตตันตปิ ฎก ๒๓ มัด
๓.หมวดพระอภิธรรม ๘๘ มัด
๔.หมวดคัมภีร์อนๆภาษาบาลี
ื่ ๔๑ มัด
๕.หมวดบทสวดมนต์ ๘ มัด
๖.หมวดอานิสงค์ /ฉลอง ๕ มัด
๗.หมวดชาดก ๔๑ มัด
๘.หมวดโอวาทคาสอน ๑๒ มัด
๙.หมวดพิธีกรรม ๘ มัด
๑๐หมวดธรรมทั่วไป ๓๙ มัด

24. ๑๑. หมวดนิยายธรรม ๓๔ มัด
๑๒. หมวดนิทานพืนบ้ าน
้ ๒๑๓ มัด
๑๓. หมวดตานานพระพุทธศาสนา ๕๘ มัด
๑๔. หมวดโหราศาสตร์ /ไสยศาสตร์ ๔๒ มัด
๑๕. ปกิณกะ (ลานยาว) ๑๐๖ มัด
๑๖. ปกิณกะ (ลานสั้ น) ๖๔ มัด
สมุดข่ อย
สมุดไทยขาว ๒๒ เล่ ม

25. ผลงานพระอริยานุวตร เขมจารี
ั
ผลงานปริวรรตจากคัมภีร์ใบลานที่จัดพิมพ์แล้วจานวน ๔๔ เรื่อง
ผลงานปริวรรตจากคัมภีร์ใบลานรอการจัดพิมพ์จานวน ๑๘๗ เรื่อง
ตู้พระธรรม,หีบพระธรรม,ภาพเก่าเกียวกับบุคคลทีเ่ กียวข้ องกับวัดมหาชัย
่ ่
ปัจจุบัน มหาวิทยาลัยมหาสารคามกาลังดาเนิน
“โครงการบันทึกข้ อมูลจากใบลานวัดมหาชัยโดยใช้ ระบบดิจิตอล”
เพือการบริการในอนาคต และเพิงเริ่มต้ นในปี ๒๕๕๔ นี้ คาดว่ า อาจต้ อง
่ ่
ใช้ เวลา ๒ – ๓ ปี และจัดทาMeta Data ในอนาคต

26. เอกสาร/ฐานข้ อมูลของโครงการอนุรักษ์ ใบลาน มมส.
คัมภีร์ใบลานทีบุคคล/ชุ มชนมอบให้ จานวนหนึ่ง
่
เอกสารใบลานตารายา
ผลงานที่ปริวรรต รอการจัดพิมพ์ ๘๗ เรื่อง
หนังสื อต่ างๆทีปริวรรตจากใบลานและจัดพิมพ์แล้ว
่
ตารายาที่ปริวรรตจากใบลาน ๑๐ หัวเรื่อง
ตาราโหราศาสตร์ นิทานเรื่องนกจอกน้ อย
ภูมิปัญญาอีสานจากใบลาน
สารตราเมืองมหาสารคาม ฉบับคัดร่ าง
พระเจ้ าเลียบโลก
แบบเรียนอักษรธรรมอีสาน

27. อนุรักษ์ ของเดิม เพิมของใหม่
่
เชิดชูไว้ ซึ่งภูมปัญญาอีสาน
ิ

32. รู ปแบบการให้ บริการ
ถ่ ายเอกสาร/สแกนให้
ปริวรรตเนือหาสาระจากใบลาน ในกรณีที่จาเป็ น เช่ น ปริวรรตตารายา
้
วรรณกรรมต่ างๆและจัดพิมพ์เผยแพร่
ถวาย/ให้ ความรู้แก่พระสงฆ์ ครู นิสิต นักเรียนด้ านตัวอักษรโบราณ
และออกภาคสนามเพือเข้ าใจสภาพจริง
่
สร้ างชุมชนต้ นแบบด้ านการเรียนรู้ อนุรักษ์ และสื บสานคัมภีร์ใบลาน
แบบบูรณาการ เช่ น บ้ านท่ าม่ วง อ.เสลภูมิ จ. ร้ อยเอ็ด
“โครงการโฮงเฮียนภูมิปัญญาท้ องถิ่น วัดมหาชัย”
จัดทาWebsite บทความ และ กระดานโต้ ตอบเชิงความรู้

33. จัดทาฐานข้ อมูลจังหวัด อาเภอ วัด ทีสารวจและจัดระบบใบลาน
่
อย่ างละเอียดแล้ว เสนอใน Website ของโครงการ
งานเผยแพร่
สร้ างเสริมและรณรงค์ให้ บ้ าน วัด โรงเรียน เห็นความสาคัญและ
เข้ าใจบทบาทในการรักษาและสื บทอดมรดกความทรงจาด้ านเอกสาร
โบราณและพระธรรมเจดีย์

39. สวัสดี