Escolma de documentos sobre os procesos de descolonización, o neocolonialismo e o Terceiro Mundo

1. Colecci ón docum ental Capítulo XV 1º de bacharelato.
A descolonización. O Terceiro Mundo.
O concepto e as causas da descol onización. A busca da liberdad e polas colonias.
A. O concepto de descolonización.
“Nun sentido amplo o concepto de descolonización alude ao acceso á independencia dos pobos e
territorios sometidos a dominación política, soci al e económica por parte de potencias estrañas. Desde esta
perspectiva, é factible falar dunha pluralidad de procesos descolonizadores : o emprendido en América entre
1783 e 1900 e de resultas do cal emergen como realidades políticas os Estados Unidos e as diferentes
repúblicas latinoamericanas, o operado entre 1920 e 1945 en relación coas dependencias do Imperio Otomán
e de resultas do que xorden á vida independente boa parte dos Estados do Oriente Medio e o Maghreb ou o
comprendido entre 1945 e 1970, a raíz do cal o conxunto do conti nente africano e importantes áreas de Asia,
o Pacífico e o Caribe se estrutura en unidades políticas independentes, libres xa da dominación es tranxeira.
En sentido estrito, en cambio, o concepto de descolonización evoca exclusivamente este último proceso
histórico -cuxo punto culminante é 1960- en virtude do cal a práctica totalidade do continente africano e
substan ciais áreas do Pacíífico, Caribe e Sueste Asiáti co accederon á independe ncia, dotándose das súas
correspondentes estruturas estatais.”
(GONZ ÁLEZ VEGA, J . A.: Diccionario crítico de Ciencias Sociales. En: www.ucm.es. 10-III-2006)
B. As causas. Causas remotas.
“Os pobos coloniais foron sacu didos pola guerra (Primei ra Gue rra Mundial); tanto se participaron na
loita mediante os soldados e os traballadores en viados a loitar ou a t raballar pola metrópole -caso das colonias
británicas e francesas-, como se a súa economía fose obrigada a subministrar un esforzo destinado a
aprovisionar á Entente: extensi ón de plantacións e intens ificaci ón da indus tria. Durante es ta “guerra civil” de
Europa puideron ver de cerca, e cunha nova luz, a eses b rancos que gozaban ata entón du nha autoridade
indiscutible. Por outra banda, as potencias da Entente proclamaron repetidas veces uns principios liberais cúia
realización eses pobos esperaban con impaciencia. En todo o mundo, aquí como entre os belixerantes europeos,
despertou a esperanza nun novo estado de cousas máis xusto e máis humano.
O prestixio da civilización europea segue sendo conside rable; ó parecer podía ser posible, aínda,
gañarse ós pobos coloniais aplicándolles os principios liberais que a Entente proclamaba defender. Pero o
imperialismo do século XX móstrase aínda máis desexoso de colonias, de esferas de influéncia e de concesións
privilexiadas, e máis áspero na explotación dos recursos e dos homes que o do século XIX.
Apiándose nunh a séri e de c onsideracións -a superi oridade da raza branca, a incapacidade dos indíxen as
para diri xirs e ou uti lizar por sí mes mos os re cursos do s se us territo rios-, e a necesidade de manter o prestixio
dos brancos, a potencia dominante xustifica e organiza a explotación dos países en gran escala e transforma
a enorme mai oría numéric a dos indíxe nas nunha “ minoría soc iolóxica”, simple instrumento creador de riqueza,
á que só retorna unha parte moi reducida do beneficio.
Decpcionados por esta actitude, os reformadores liberais que tiveran fe nas ideas occidentai s de
progreso e liberdade e que crían poder colaborar con Europa, convértense en inimigos dos europeos e incluso
do espirito da súa civilización. O temor e o odio a Occidente acércaos ós tradicionalist as e despertan Asia e
África. En todas partes, pois, se afirma a aspiración á independencia coa que chocan os imperialismos...”
(CROU ZET, M.: Historia general de las civilizaciones. La época contemporánea. Ed. Destino, Barcelona, 1973. Vol. VII. Paxs.
620-621)
C. As causas. Causas remotas: o mandato.
“Hostís ó sistema colonial, Wilson e a opinión americana enfróntabanse violentamente cos
imperialismos británico e francés, unidos polos acordos de guerra e desexosos non só de conservar as súas
260

2. posicións, senón de aumentalas cos territorios alemáns e turcos dispoñibles. Imaxinouse unha fórmula, que
puid era prepar a transformación do sistema: a do mandato, suxerida polo xeneral Smuts. Os antigos territorios
alemáns e turcos confiaríanse a grandes potencias mandatarias da Sociedade de Nacións , encargadas de
administralos, coidar da educación do pobo e preparar a súa emancipación progresiva. A xestión da potencia
prote ctora sería controlada cada ano por unha Comisión de Mandato. Era unha solución transitoria no ánimo
dos Estados Unidos, e unha concesión sin importancia para os Estados mandatarios, pero o certo é que o
réxime de mandato só foi respectado de xeito moi parcial: non se fixo case nada para preparar a emencipación
daquelas poboacións; soamente Irak foi proclamado independente en 1930 sin que, por outra banda, se
resolvesen os problemas políticos e sociais de maior importancia. A rivalidade das potencias paralizou os
traballos da Comisión de Mandatos e X apón e África do Sur negaronse incluso a someterse á súa inspección...”
(CROUZET, M.: Obra citada. Paxs. 621-622)
D. As causas. Causas próximas.
“Os movementos nacionalis tas q ue maduraran en A sia e en Ori ente desp ois da Primei ra Gue rra
Mundial, vense reforzados pola pola crise económica e s ocial causada pola depresión; a partir de 1945 consiguen
obter dos conquist adores a independencia co mpleta; en África, onde naceron máis tardíamente, realizan
rápidos progresos, e xa non existe ningún lugar no mundo onde non aparezan movementos nacionais que se
esforzan en liberarse da subxección económica na que se atopa o seu país e en c onquistar a súa independencia
política.
A influencia da guerra foi decisiva para esta rápida evolución. A debilidade do anti go sistema co lonial
ponse de releve no afundimento dos imperios de Asia ante o avance xaponés; despois de ce nto vinte anos de
réxime británico en Singapur, os ingleses -coma os holandese en Indonesia, despois de tres séculos-, atópanse
sóos na defensa das súas posi cións. A faci lidade coa que consi gue a victoria unha gran potencia de coor,
destrúe de maneira definitiva o mito da superioridade dos brnacos, xa maltreito dende 1905...
O espectáculo das victorias de Rommel e a derrota de Francia provoca a mesma cnmoción en todo o
Oriente e en África do Norte. A guerra, finalmente, permite ós centos de milleiros de soldados hindúes ou
africanos, que foron reclutados para liberar ás nacións europeas, c omparar as súas mediocres con dicións de
vida coas das poboacións europeas. E inspíralles o dese xo de poñer fin á explotación das riquezas do seu país,
por e para o estranxeiro, e de conquistar asimesmo a liberdade da súa propia patria...”
(CROUZET, M.: Obra citada. Paxs. 623-624)
E. As causas. Causas próximas: a actitude das grandes potencias I.
“Nós temos boas razóns para se guir d esexando mant er a unidade cos nos os aliados occidenta is, pero
non podemos esquecer que fomos a primeira colonia en acceder á independencia. E nós démoslle un cheque en
branco a cada un dos países coloniais. Non hai ningunha dúbida de qu e a transici ón normal á autonomía se debe
realizar.”
(FOST ER DU LLES, J .: Declaracións en novembro de 1953. En: LÓ PEZ FAC AL, R . e DÍAZ OTERO, A.: Obra citada. Pax. 218)
F. As causas. Causas próximas: a actitude das grandes potencias II.
“Os pobos das colonias non queren vivir máis coma no pasado. As clases dominantes das metrópoles
non poden seguir domi nando as colonias como o viñ eron facendo. As tentat ivas de aniq uila-lo movemento de
liberación nacional pola forza atópanse coa crecente resistencia armada dos pobos das colonias e conducen
a guerras coloniais de longa duración, como en Indonesia e Indochina.”
(KHDA NOV, A.: Declaracións a prensa en 1947. En: ARÓSTEGUI SÁNCHEZ e outros: Obra citada. Pax. 233)
G. As causas. Causas próximas: ansias de independencia dos pobos colonizados.
“ O s imperialistas europeos... teñen a responsabilidade de manter o statu quo. E, naturalmente, empregan... a técnica
do “nun ca po derá n conse guir iso ” para retr asar o proc eso en Áfric a...
É corrente pensar que o africano non posúe capa cidade política; que non ten relixión nin pode resolver os asuntos
internos do seu país... ; non hai ningún país africano que non tivera os seus líderes propios ant es da invasión europea... Chegou
a hora de que cada nación africana dependente debe dirixirse ao seu “amo” europeo e dicirlle: “poñámonos de acordo cando e
261

3. c o m o rematará n vostedes o seu control dos nosos dereitos sob eranos”.. . O f r e z o u n período de dez a quince anos para a
tran smisió n dos g ober nos af ricano s aos a frica nos re spons ables ...
Advertimos a todo s que Á frica cheg ou ao lím ite da súa pa ciencia respecto á situación actual. Quere a liberdade de
m o d o q u e sexa libre para pensar , planificar e executar por si mesm a. Quere ser libre para poder seguir dando a s úa
contr ibució n -na art e, acien cia, a industria, a filosofía- ao progreso do home en África e ao enriquecemento da cultura xeral
dest e mu ndo.”
(OJIKE , Mbonu: África hoxe e mañán. 1945. En: ALFEIRÁN RODRIGUEZ e ROMERO MASIÁ, A.: Obra citada. Pax. 379)
H. As causas. Causas próximas: coordenación internacional das colonias.
“Nós afirmamos o dereito de todos os pobos colonizados a dirixir o seu propio destino. Compre que
todas as colonias sexan liberadas do dominio estranxeiro, sexa este político ou económico.
Os pobos das colonias deben ter odereito a elixir aos propios gobernos... Nós dicimos aos pobos das
colonias que deben loitar para acadar este obxectivos con todos os medios de que dispoñan... A loita polo poder
político é o primeiro paso e a condición previa necesaria que ten que levar a unha plena emancipa ción soc ial,
política e económica. O Congreso Panafricano invita a todos os traballadores das colonias a organizarse
efectivamente e a situarse na vangarda da loita contra o imperialismo. As súas armas, a folga e o boicot, son
invencibles. Nós invitamos igualmente a intelctuais e profesionais das colonias a tomar concienci a das súas
responsabilidades...
¡Pobos colonizados e sometidos do mundo, unídevos!.”
( C O N G R E S O P A N A F R I C AN O D E M A N C H E S TER. Resolución. 1945. En: ALFEIRÁN RODRIGUEZ e ROM ERO MASIÁ, A.: Obra
citada. Pax. 379)
I. As causas . Causas próximas: Xurdim ento dunha ideoloxía polític a autóctona.
“Sob re os fundamentos culturais do noso destino común... dixen, pouco máis ou menos, o seguinte:
fundar unha organización común soamente sobre a base do anticolonialismo é darlle unha base moi fraxil.
Porque o pasado colonia non nos caracteriza tanto como africanos. Iso é algo que temos en común con todos
os pobos de África e Am érica. Iso é o pasado.. ., sobre todo cando se trata de construír o noso futuro. Este
futu ro só pode repousar en valores que sexan comú ns aos africanos e que s exan ao mesmo tempo, permanentes.
Precisamente é ao conxunto destes valores ao que eu chamo “africanidade”.
É o meu propósito intentar definir estes valores. Son, esencialmente, os valores culturais. Pero estes
están condicionados pola xeografía, a historia e a etnografía ou o etnos, pola raza. Sempre defino a
“africanidade” como a simbiose complementaria dos valores do arabismo e dos valores da negritude...
Farei un intento para demostrar que esta simbiose por mestizaxe realizouse, primeiramente, a nivel
de raza... e logo tratarei das converxencias que descubrín nas culturas árabes e negro-africanas. Este é o
momento de diferenciar tres termos que sem pre se confunden: raza, que é unha co munidade física; pobo ou
etnos, que é unha comunidade cultural, e a nación, que é unha comunidade política.”
( S E D A R SENG HOR, Le opold: Fundamentos da africanidade. 1 97 2 . E n: A L F E IR Á N R O D R I G U E Z e R O M E R O MASIÁ, A.: Obra
citada. Pax. 380)
J. As causas. Causas próximas. A discriminación dos pobos indíxenas.
“Verdadeiramente trátase dun proceso entre a civilización europea e as civilizacións indíxenas que
Europa ten sometidas... Nalgúns países onde se estableceu o europeo, non hai indíxenas porque el os
exterminou... Pola contra, nos países cálidos puido comerciar gracias á súa colaboración xa que estas razas
estaban adaptadas ó clima e só elas eran quen de realizar o traballo corporal; el implantouse alí como director
da producción e guía da explotación... Así o europeo ten entre as súas mans a vida económica de moitos pobos.
Tutela moitas veces fatal, pois ó desenvolver os productos comerciais, sacrifícanse os cultivos alimenticios
e provócase a fame. Tutela, ademais doutras consideracións, nefasta, pois o europeo manu fact ureiro con sidera
as sociedade indíxenas como mercados naturais dos seus obxectos fabricados, e busca suprimir toda iniciativa
industrial a fin de non se crear rivais a el mesmo, e mantén, mentras pode ou lle interesa, o país fora da
evolución moderna.”
(DEMA NGEO N, A.: Le declin de l’E urope. París, 1920. En: LÓPEZ FACA L, R. e DÍAZ OTERO , A.: Obra citada. Pax. 220)
262

4. K. As causas. Causas próximas. A oposición dos intelectuais europeos ó colonialismo.
“Non hai moito tempo, a Terra estaba poboada por 2.000 millóns de homes e deles 1. 500 millóns de
indíxenas... A élite europea dedicouse a fabricar unha élite indíxena, seleccionaronse adolescentes,
marcáronlles na fronte, con ferro candente, os principios da cultura occidental... Logo dunha curta estancia
nas metrópoles devolvíanse ó seu país, falsific ados. Eran mentiras viviente s que non tiñan nada que lles dicir
ós seus irmáns. Eran un eco... Aquilo rematou: as bocas abríronse soas, as voces amarelas e negras seguen
falando do noso humanismo, pero para nos reprochar a nosa inhumanidade.”
(SARTRE, J. P.: Artigo na revista Presencia africana. En: LÓPEZ FACA L, R. e DÍAZ OTERO , A.: Obra citada. Pax. 220)
L. As causas. Causas próximas. A ONU impulsa a emancipación.
“A Asemblea xeral da ONU... Proclam a solemnement e a necesidade de pór fin rápida e
incondicionalmente ao colonialismo en todas as súas formas e manifestacións. A este efecto declara que:
1. O sometemento dos pobos a unha subxección, dominación e explotación estranxeiras constitúe unha
negación dos dereitos fundamentais do home, é contrario á Carta das Nacións Uni das e compromete a causa
da paz e da cooperación mundiais.
2. Todos os pobos teñen dereito da libre determinación...
3. A falta de preparación na orde política, económica, social ou educativa, non debe tomarse nunca
como pretexto para retrasar a independencia...
4. Porase fin a toda acción armadaa e a todos os medi os de presión, do tipo que sexan, di rixid as co ntra
os pobo s dep ende ntes , para permi tir a estes pobos que exerzan pacífica e libremente o seu dereito á
independe ncia com pleta, e se rá respectada a int egridade do seu territorio nacio nal.
5. Nos territorios baixo tutela, territorios non autónomos e todos aqueles territorios que non
accederon aínda á independencia, tomaranse medidas inmediatas para transferir todos os poderes aos pobos
destes territorios, sen ningunha condición nin reserva, de conformidade coa súa vontade e cos seus votos
libremente expresados, sen ningunha distinción de raza, de crenza ou de color, co fin de permitirlles que
disfruten dunha independencia e dunha liberdade completas.”
( A S E M B L E A XER AL D A ON U. Resolu ción 1514. 14-XII-1960. En: ALFEIRÁN RODRIGUEZ e RO MERO MASIÁ, A.: Obra citada.
Pax. 381)
Dúas vías no proceso de emancipación. Violencia e pacifismo.
LL. A vía violenta. A gue rra de Alxeria.
“1- Un certo número de atentados tivo lugar esta noite en varios puntos de Alxeria, movidos por
individuos e pequenos grupos illados. Tomaronse inmediatamente medidas polo Goberno Xe ral de Alxeria e o
Ministro do Interior puxo á súa disposición forzas suplementarias de policía. A calama é completa en toda a
poboación.
2- A Constitución é a nosa vontade. O Goberno vixiará para que todos os n osos conci udadáns de
Alxeria saiban que teñe n unha esperanza e esta esperanza é francesa.
3- Fronte a vontade criminal de certos homes debe responderse cunha represión sen paliativos. Os
departamentos de Alxeria forman parte da República. A súa poboación, q ue goza da cidadanía francesa e está
representada no Parlamento, e que deu probas da súa vinculación a Francia, non pode deixar que se poña en
dúbida a súa unidade. Nunca Francia, nin ningún Parlamento nin Goberno cederá neste principio fundamental.”
(MATHIEUX,J. E VIN CEN T, G.: Aujourdhui, 1945 -1970. P arís, 19 72. En : LÓPE Z FA CAL , R. e D Í A Z OTERO, A.: Obra citada.
Pax. 221)
M. A vía violenta. A guerra do Vietnam.
“Paradóxicamente, todo o mundo fala de piedade en Saigón. Os responsab les dos orfelinatos onde
vexetan nenos doces e eivados que queda ron sen pais durante a guerra explican que só sentindo piedade é
posibel desenvolver este traballo. O director do centro de recuperación de drogadictos de Saigón afirma que
a piedade e a comprensión s on básicas na súa terapia para desintoxicar do opio ós miles de rapaces que pasaron
e pasan polo local instalado no que antes fora seminario católico. Pi edade é unha compoñe nte fundamental do
263

5. traballo da doutora Nguyen Thi Ngoc, s ubdirectora do hospital xinec olóxico onde se tratan as malformacións
infantís conxén itas producidas pola dioxina norteame ricana.
“Olle para estes nenos de cinco anos unidos polo tronco. Son lindos e espilidos e vivirán como máximo
outros cinco anos”. “Os herbicidas e defoliantes provocaron non só malformacións externas, senón
probablemente mutacións cromosómicas que se transmutarán na herencia”.
(Fonte: El País . 3 de novembro de 1985.En: VILLARES PAZ e outros: Obra citada, pax. 259)
N. A vía pacífica. O pensamento de Gandhi.
“Cando un home pretende ser non violento non debe irritarse contra aqu el que o aldraxou. Non lle
desexará ningún mal; desexaralle ben; non o maldirá e non lle inflixirá ningun sufrimento físisco...
Non debemos desexarlles mal ningún ós ingleses nin ós nosos compatriotas que cooperan con eles, en
tanto fagamos profesión de seren no n violentos... O noso voto de non violenci a exclúe toda posibili dade de
represalias futuras.
... Se a India obtén (a independencia) pola non violencia, necesita igualmente conservala por medios
non violentos. No cal Mr. Churchill non cre a penas, a non ser que a India dea unha proba do que é capaz... Esta
demostración é im posible en tanto qu e a sociedade non es tea impregnada do espírito da non violencia de tal
forma que o pobo, na súa vida política, se conforme coa non violencia ou, noutros termos: que estime a
autoridade civil sobre a autoridade militar.”
(Historia do mundo contem poráneo. Ed. Rodeira-Edebé. Pax. 288)
O. A vía pacífica. O pensamento de Nkrumah.
“Xa sinalei que había dous modos de adquirir a autonomía: unha, pola revolución armada, e outra polos
métodos non violentos, co nstitucio nais e lexítimos . Eu puxen como e xemplo... a victoria alc anzada na India
sob re o imperialismo británico por medio da presión moral. Nós preconizamos o segundo método. Sen embargo
a liberdade non foi concedida a ningún país colonial nunha bandexa de parta: só se gañou logo de amargas e
vigorosas loitas. A causa do atraso das colonias en materia de instrucci ón, a maioría das xentes so n iletradas
e só hai unha cousa que elas poden comprender: a saber, a acción.”
(NKRUMAH, Kwame : Presencia africana (declaración á prensa) 2 -I I I -1 9 5 7 . E n : A LF E I R Á N R O D R I GU E Z e R O M E R O M AS I Á ,
A.: Obra citada. Pax. 383)
P. A vía pacífica. Gandh i, líder da non violencia na India.
Fonte: www.historiasiglo20.0rg.
264

6. A descolonizac ión de Asia. A independenci a da India.
Q. Os protagonistas. A Liga Musumana de Jinah.
“A Liga Musulmana, ó contrario que o Partido do Congreso do señor Nheru, baséase na realidade que
existe hoxe en día na India. Expliquei repetidamente as diferencias entre hindús e musulmáns. Non houbo
endexamais, ó longo de todos estes séculos, un idade social e política entre as dúas nacións. A Unión India da
que se fala hoxe en día, é unha continu idade da administración británi ca que só manti vo a paz, a lei e a orde
coa axuda da policía e do exercito. A idea da unidade que defende o Partido do Congreso fundaméntase nunha
nacionalidade que existe só nos seus soños. A nosa solución propón a partición do territorio deste
subcontinente en dous Estados soberanos: o Indostán e o Pakistan.”
(JINAH, Ahm et. A.: Declaracións na Convención da Liga Musulmana, 1946. En: ARÓSTEGUI SÁNCHEZ e outros: Obra citada.
Pax. 235)
R. Os protagonistas. Problemas relixiosos.
“Baixo a colonización, a soc iedade in dia era complexa dabondo para o seu entendemento, así que os
británicos a dividiron dacordo con criterios de relixión; a partir deste momento as relixións empezaron a
considerarse mutuamente como grupos diferentes.
Mentras que en Europa se empezaba a falar de nacións, empezouse na I ndia a falar de nación hindú
e de nación musu lmana: esta concepc ión colonialista qu e asentaba India sob re identidades relixiosas separadas
amputou o seu pasado á poboación, provocando efectos desastrosos. Contradecía a historiografía sánscrita
e persa que non tiña conciencia da existencia de dúas nacións. Por exemplo, desenvolveus e un sistem a de
representación separada sobre unha base relixiosa, a noción de maioría e de minoría e a de comunidade hin dú
e musulmana.”
(THAPAR, Romila: Artigo en: Le Monde, 11 de maio de 1993. En: SÁNCHEZ PÉREZ, F.: Historia del mundo
contemporáneo. Ed. Oxford educación. Madrid. 2002. Pax. 254)
S. Os protagonistas. O Partido do Congreso de Nehru.
“Aínda que con frecuencia quebrantado politicamente, o espirito da India sempre gardou unha
herencia común, e na sú a diversidade constituíu sempre unha asombrosa unidade. Como as terras antigas, foi
unha curiosa mixtura do ben e do mal, pero o fin atopábase oculto e era preciso buscalo, mentras que o olor
da decadencia era evidente...
Hai unha certa semellanza entre Italia e a India. Ambolos dous son países antigos, respaldados por
vellas tradicións culturais... Pero, a diferencia de Roma nunca intentou construír un imperio ou pensou no poder
temporal. A cultura india estaba tan difundida por toda a India que ningunha parte do país podía chamarse
corazón desa cultura...
Italia legou o don da cultura e da relixión a Europa Occiden tal; o mesm o fixo a India c oa Asia Orien tal,
aínda que China era tan antiga e venerable coma ela...
A vella cultura foi capaz de vivir a través de moitas tempestades; e se, por unha banda, conservou a
súa forma externa, pola outra, perdeu o seu verdadeiro contido. Hoxe loita silenciosa e desesperadamente
contra un novo e todopoderoso antagonista: a civilización bania (mercantil) do Occidente capitalista. Ante este
recen chegado sucum birá, pois o Occide nte trae consigo a cien cia, e a ciencia significa alimento para millóns
de famentos. Pero o Occidente trae tamén consigo o antídoto contra os males desta civilización degollada: os
princiios do socialismo, da cooperación e o servicio á comunidade polo ben común. Is to non difire do vello ideal
brahmánico do servizo, pero significa a brahamanización (non no se ntido relixioso, por supost o) de todas as
clases e de todos os grupos, e a abolición das distincións de clase...”
(NEH RU, Ja wahar lal: Autobiografía. 1936. En: KO HN, H.: El nacionalismo. Su significado y su hist oria . Ed. Paidós. Bos Aires,
1966. Paxs. 251-257)
T. Os protagonistas. A non cooperación de Gandhi.
“Ao meu pesar cheguei á conclusión de que a nosa asociación coa Gran Bretaña fixera á India máis
impotente que nunca, politica e económicamente... O país chegou a tal extremo que a penas se pode resistir
265

7. a fame. Antes da chegada dos ingleses, a india tecia e fiaba o suf iciente para que os seus millóns de parados
puideran engadir aos seus febles recursos da agricultura un mínimo vital. Esta industria caseira, tan importante
para a existencia da India, foi arruinada por procedementos inhumanos e crueis...
Estou convencido, ademais, de que teño prestado un servicio á India e a Inglaterra ao lles mostrar
como a non cooperación co mal é un deber tan evidente como a cooperación co ben. Nestas ocasións a non
cooperación consistía en usar deliberadamente a violencia contra o que facía o mal. Eu quixen mostrar aos meus
com patriotas que a non coop eraci ón violen ta non fai máis que aume ntar o mal e, dado que o mal só semanten
pola violencia, era preciso, se non queremos fome ntar o mal, abstermos de toda violenc ia. A non violencia pide
o somete mento volu ntario á pena en q ue se inc orra por non ter colaborado co mal. Estou pois disposto a
someterme co corazón ledo ao castigo má is s evero que se me podía inflixir polo que, segundo a lei, é un crime
deliberado e que a min me parece que constitúe o primeiro deber do cidadán.”
(GAND HI, M. K, : Declaracións. 1921. En: ALFEIRÁN RODRIGUEZ e ROMERO MASIÁ, A.: Obra citada. Pax. 383)
U. A independenc ia da India.
“Coa fin da Segunda Guerra Mundial e o retorno ó poder en Inglaterra dun goberno laborista,
anunciouse que terían lugar unhas eleccións para oscorpos lexislativos centrais e provinc iais da India, e que
logo, tan pronto como fose posible, sería convocado un organismo constituínte. En febreiro de 1946 decidiuse
o envio á India dunha misión do goberno británico para discutir co vicerrei e os xefes políticos hindúes o
futuro constitucional do país.
En marzo, cando chegou a misión á India, funcionaban ministerios responsables en todas as provincias,
por primeira vez desde 1939. Os principais partidos políticos non lograban chegar a un acordo e a misión víuse
forzada a presentar o seu propio plan. Á espera de que unha asemblea constituínte decida a futura constitución
da India, propúxose establecer un goberno provisional, no que todas as carteiras serían detentadas polos
hindúes. A demanda de creación dun Estado mu sulmán pak istaní i ndependen te foi rexeit ada por incompat ible
coas esixencias da defensa da India. Finalmente o Partido do Congreso aceptou formar goberno provisional que
entrou en funcións o 2 de setembro con Nehru como vicepresidente a carón do vicerrei.
Sucederonse choq ues entre hindúes e musulmáns no curso dos que 7.000 persoas resultaron mortas.
Cando a Asemblea constituínte se reuniu o 9 de decembro de 1946, foi boicoteada pola Liga Musulmana e os
Estados indios. O 20 de febreiro de 1947, o goberno británico anunciou a súa intención de ceder o poder ós
hindúes o máis tarde en 1948. Ante isto, Lord Wavell dimitiu; o visconde Mountbatten sucedeu lle o 23 de
marzo de 1947. Despois dunha série de de consultas cos xefes políticos hindúes, este anunciou que a única
solución era a división da India en dous Estados separados. Un proxecto de lei sobre a independencia da India
se converteu en lei o 18 de xullo de 1947, dous Estados totalmente independentes: o dominio do Pakistan e o
dominio da India, as súas fronteiras definitivas no Punjab e en Bengala debían ser determinadas por sir Cyril
Radcliffe...”
(CHAULANGES e outros: Obra citada. Paxs. 157-159)
V. A independencia da India nas imaxes.
Jawaharlal Nehru, 1889-1964. Primeiro Ministro da
indpependencia in dia.
266

8. W. A independencia da India no espacio xeográfico.
Fonte: www.indexnet.santillana.es
A descolonizació n de Asia. A independencia de In dochina.
X. A batalla de Dien Bien Phu.
“Dien Bien Phu caeu porque tiña que caer. Non nos enganemos. Francia ven xugando a carta de
Indochina sin sinceridade, sin capacidade de sacrificio e sin forza para vencer. Sin sinceridade, porque nin
quería cumplir o seu compromiso de conceder unha auténtica independencia aos estados asociados nin confesar
que o seu verdad eiro propósito era unha guerra levada a cabo con diñeiro e con material ianquis , tropas
indochinas e europeas e europeas da Lexión estranxeira, dirección francesa e beneficios coloniais franceses
tamén. Sen capacidade de sacrificio, porque non se pode facer unha guerra, sen contribución de sang re, di ñeiro
e traballo, e ningunha das tres cous as querían os franceses aportar. E sin forza moral nin material para alcanzar
a victoria, como o acaba de poñer de manifesto o xeneral Navarre, coa súa declaración de que soamente
internacionalizando o conflicto poderá evitarse o desastre en Indochina.”
(Artigo pu blicado en: La Nación , 8 de maio de 1 954. En: SÁNCHEZ PÉREZ, F. : Obra citada. Pax. 256)
Y. A guerra de Indochina nas imaxes.
Tropas francesas en Indochina. 1954. Fonte:
www.historiasiglo20.org.
267

9. Z. A independencia do Vietnam.
“Impuxéronnos leis inhumanas... Durante máis de vintecatro anos, os colonialistas franceses, abusando
da bandeira da liberdade, da igualdade e da fraternidade, violaron a nosa terra e oprimiron ós nosos
compatriotas... Construíron máis cadeas ca escolas... Bañaron as nosas revolucións en ríos de sangue...
No dominio económico explotáronnos e expreméronnos por completo, reduciron o noso pobo á peor das
miserias e saquearon sen piedade o noso país. Espoliaron os nosos arrozais, as nosas minas, os bosques de noso.
Ostentaron o privi lexio de emitir billetes de banc o e o m onopolio do co merc io ex terior. Inventaron impostos
inxustificables que levaro n ós n osos compat riota s, s obre todo ós campesi ños e comerciant es, a unha pobreza
extrema. Impediron que a nosa burguesía nacional prosperase. Explotaron os nosos obreiros da maneira máis
salvaxe.
Por todas estas razóns, nós, membros do goberno provisional, declaramos, en nome de todo o pobo de
Vietnam, que nos liberamos totalmente de claquera relación colonial coa Francia imperialista... e que abolimos
tódolos privilexios que os franceses se outorgaron no noso territorio.”
(Declaración de independencia de Vietnam. Setembro de 1945. En: AROSTEGUI SÁNCHEZ, J.: Obra citada. Pax. 235)
Z. 1. Os protagonistas da Independencia de Vietnam.
Ho Chi Minh, 1890-1969. Lider do Vietminh Xeneral Nguyen Giap. Vencedor en Dien Bien Phu
Z. 2 A descolonización de Asia. Xeografía e cronoloxía do proceso.
268

10. A descolonización do mundo árabe Loita contra Francia e Ingl aterra.
Z.2. A in dependenc ia de Alxeria. A insurrecci ón de Argel.
Secreto. “No momento en que a poboación de Argel acaba de abandonar os arredores do Ministero
de Alxeria, teño a honra de informarvos dos acontecem entos que marcaron as horas difíciles que acabamos
de vivir.
A folga decidida pola organización de antigos combatentes era absolutamente xeral dende as trece
horas como se tiña previsto. A partir das catorce horas, dec enas de milleiros de homes e mulleres diriíanse
a pe cara a plaza Laferriére. Cara as dazasete horas cerca de 100.000 persoas estaban concentradas nos
xardíns subindo ó monumento ós Mortos, entre a plaza Laferriére e as rúas circundantes. A multitude, que
contaba con varios milleiros de franceses de orixe norteafricana, estaba tranquila. Obedec ía puntualmente as
instruccións que lles eran dadas polos vehículos “altavoces” dos organizadores.
Ás dezaoito horas, acompañado polo Sr. Baret, I.G.A.M.E. (Inspector Xeral da Administración en
Misión Extraordinaria) da rexión de Arxel, do xeneral Jouhaud, do almirante Auboyneau, do xenral Massau, me
dirixía ao mo numento aos m ortos . Alí era acollido por unha vibrante Marsellesa cantada únanimeme nte por toda
a multitude. A cerimonia prevista para commem orar o recordo dos tres prisioneiros asasinados desenvolveuse
coa maior orde e coa máis absoluta disciplina. Cara as 18,30 horas, a multitude dispersábase sen incidentes.
Sen embargo, debido á instigación de elementos extranos ás organizacións oficiais de antigos
combatentes, algúns milleiros de manifestantes dirxíronse cara o Ministeri de Alxeria a partir das 17 horas.
Rapidamente trataron de penetrar no interior do edificio. Antes incluso que as unidades de paracidistas
apostadas para asegurar a protección do ministerio puidesen intervir, as C.R.S. (Com pañías Republicanas de
Seguridade) concentradas no interior despe xaban os arredores inmediatos uti lizando granadas lacrimóxenas.
A multitude replicaba lanzando adoquíns e pedras ás C.R.S. e aos paracaidistas que acudían.
Aproveitando estes incidentes, os novos dirixentes da manifestación chamaban aos reforzos e
facíanos penetrar á forza no ministerio. Un elevado número de oficinas eran saqueadas, mentras que os
vehículos deste servicio eran destruídos en parte...”
( I nf o rm e do 14 de maio do xeneral Raul Sala comandante en xefe de Alxeria, ao Sr. de Chevigné, ministro de Defe nsa. En:
CHAULANGES e outros: Obra citada. Paxs. 67-69)
Z. 3. A independencia de Alxeria. O plantexamento do Estado francés.
“Ó someterse ao pobo francés o proxecto de Lei de Referendum, lle propoño adoptar solemnemente
as medidas previstas nas declaracións gubernamentais do 19 de marzo, no que concerne, por unha parte ao cese
do fogo e a autodeterminación de Alxeria, e por outra banda, a asociación de Francia con ese país se , como todo
o mundo cre, opta por un futuro independente. Ademais, é indispensable para o Presidente da República os
medios para aplicar este conxunto (de medidas); solicito pois, ao país que o aprobe para que as adopte. O asunto
é de tal alcance que require directamente o consenso soberano da nación.
¿Qué significa, en efecto, a decisión á que todos os cidadáns son invitados a ratificar mediante o seu
sufraxio?. En primeiro lugar, eso significa a paz. Non hai home de ben e de corazón que non deba felicitarse
por isto. Desde o momento que Francia quere que Alxeria dispoña de sí mesma, desde o momento en que o noso
exercito se asegurou o dominio do territorio, desde o momento en que el o conqui stou, que en contrapartida
da nosa axuda á nova Alxeria respecta os intereses do noso país e procura as garantías necesarias á co munidade
de orixe francés, a loita non ten xa ningun sentido...”
(LAR AN, M . e VILLEQ UET, J.: L’ epoque cont empor aine (1871-1965 ). T. V. Discurso do xeneral De Gaulle. Ed. Dessain, Lieja-
París, 1969. Paxs . 443-444)
Z. 4. A independen cia de Alxeria. Punto de vis ta indíxena.
“Hai algúns días aínda (novembro de 1957), o sangue de tres mozos alxerianos recubriu o patio da
prisión... No inm enso berro de dor que brotou de todas as celas no momento en que o verdugo foi buscar aos
condenados, así como no si lencio absoluto , solemne, qu e seguiu, era a alma de Alxeria que vibraba. C hovía e
unhas pingas escorregaban, brillantes, na escuridade, polos barrotes da miña cela. Os gardas pecharon todas
as taquillas, pero oímos berrar a un dos condenados, antes de que o amordazaren: “¡Tahia El Djezair! ¡Viva
Alxeria!”. E todas a unha, sen dúbi da no mom ento mes mo en que o prim eiro dos tres subía ao patíbulo, brotou
da prisión de mulleres a canción dos combatentes alxerianos:
“Das nosas montañas/A voz dos homes libres elevouse:
269

11. Chama a independencia da patria/Douche todo o que amo.
Douche a miña vida,/¡Oh, meu país!”
Todo isto era preciso que o dixese para os franceses que me queiran ler.”
(ALLEG . H.: La Questión. 1961. En: ALFEIRÁN RODRIGUEZ e ROMERO MASIÁ, A.: Obra citada. Pax. 384)
Z. 5. Os protagonistas da inde pendencia de Alxeria.
Ahmed Ben Bella. Líder anticolonialista de Charles De Gaulle. Presidente de Francia durante a
Alxeria. descolonización de Alxeria.
Z. 6. A ruptura de Exipto con Francia e Inglate rra. Nacionalización do Canal de Suez.
“A pobreza non é u nha ve rgoña, pero si o é a explotación dos pobos. Recuperaremos tódolos nosos
dereitos, xa que todas estas riquezas son nosas e este can al é propiedade de Exipto. A com pañ' çia é unha
sociedade anónima exipcia e o canal foi contruído por 120.000 exipcios... A Sociedade do Canal de Suez en París
non é senón unha pantalla que agacha unha grande explotación... Non lles daremos ningunha ocasión ós países
ocupantes para que poidan executa-los seus plans e e sta é a razón pola que hoxe asino o acordo do goberno
sob re a nacionalización da Compañía do Canal... En Exipto non existe ningunha outra soberanía que a do pobo
exipcio, un só pobo..., que constitúe un bloque unido contra calquera agresor e contra as conspiracións dos
imperialistas.”
(Discurso de G. Nasser, 26 de xullo de 1956. En: AROSTEGUI SÁNCHEZ, J.: Obra citada. Pax. 237)
Z. 6. A des colonizac ión no Orient e Medio. O con flicto árabe-israelí . Problemas internos de Israel.
270

12. Z. 7. A des colonizac ión no Orient e Medio. O con flicto árabe-israelí . Problemas internos de Israel.
Fonte: LÓPE Z ALO NSO, C: Israel, tierra de las promesas rotas. Artigo publicado en: La av entu ra de la hist oria , n º 4 4 , p a x . 5 0
Z. 8. A des colo nización no Oriente Med io. O con flic to árab e-isra elí. A int erpret ació n no e xteri or.
Interpretación do conflicto israelo-palestino do debuxante A. Krauze, publicada no diario británico The Guardian. O 1 3 d e a b ril d e
2002.
Z. 9. A descolonización no Oriente Medio. O conflicto árabe-israelí. As reivindicacións palestinas.
“Art. 2. Os territorios de Palestina, q ue constitu ían as fronteiras baixo mandato británico, constitúen
unha unidade territorial indivisible.
Art. 3. Soamente o pobo palestino ten dereitos lexítimos sobre a súa patria. Desppois de tela liberado,
exercerá o seu dereito á autodeterminación, segundo a súa única voz e a súa soa vontade.
271

13. Art. 4. A identidade palestina transmítese de pais a fillos. Nin a ocupación sionista nin a dispersión
do pobo árabe palestino poden atolda-la identidade palesti na.
Art. 15. A liberación de Palest ina é unha obriga nacional para os árabes. A súa obriga é rexeita-la
invasión sioni sta e imperialista na gran patria árabe e liquida-la presencia sionis ta en Palestina.
Art. 19. A partición de Palestina, en 1947, e a creación de Israel non teñen ningunha validez, sexa cal
sexa o tempo transcorrido despois desta data, xa que son contrarias á vontade do pobo palestino e ó dereito
natural sobre a súa patria. Tamén son contrarias á carta de Nacións Unidas no que conce rne ó dereito de
autodeterminación.”
(Carta da Organización para a Liberación de Palestina (OLP). 1964. En: ARÓSTEGUI SÁNCHEZ, J.: Obra citada. Pax. 239)
Z. 10. A descolonización no Oriente Medio. O conflicto árabe-israelí. O conflicto nos mapas.
Evolución espacial do reparto de Palestina. En: SOLAR, D.: iIsra elíes y palestinos en el laberinto. La av entu ra de la hist oria , n º 4 4 . Pa x . 3 5
Z. 11. A descolonización no Oriente Medio. O conflicto árabe-israelí. Violencia e fracaso.
“A conflictividade foi grande en Palestina desde o comenzo do mandato, distinguíndose tres
momentos: A revolta do Mufti: En 1928, o Mufti Amin el Husseini in iciou, primeiro, u nha campaña para afirmar
o seu liderádego político sobre os árabes de Palestina e, despois, unha série de tumultos e desordes moi
violentos, nos que se rexistraron 299 mortos (133 xudeos ) e 571 feridos (339 xudeos), segundo cifras oficiais
británicas.
Segunda Guerra Santa: Entre 1936 e 1939, Palestina viviu un conflicto ininterrumpido que causou máis de 3.600
mortos e máis de 3.000 feridos, promovida polo Alto Comité Árabe, cúios membros foron detidos pola policía
británica e deportados. Esa rebelión árabe provocou o Libro Blanco, ainda que nin a súa promulgación logrou
paralizala e foi preciso que a metrópole enviara a Palestina máis de 16.000 soldados.
Os momentos cumio de barbarie desatada en Palestina desde 1946 a mio de 1948 son, sen dúbida,a
voladura do hotel King David, de Jerusalen, por terroristas xudeos do Irgun, o 22 de xullo de 1946, na que
272

14. morreron 91 persoas e 200 máis foron afectadas de diversa gravidade. O asalto da poboación palestina de Deir
Yessin, durante a noite do 9 de abril de 1948, por unidades do Irgun, arroxou o terrible saldo de 254 mortos,
nenos, mulleres e ancians na súa gran maioría. Unha partida de terroristas árabes tomouse a inmediata
vinganza: asaltou un convoy sanitario xudeo cerca de Xerusalén, asasinando a 76 persoas: enfermeiras,
médicos, camilleiros e conductores. Segundo os británicos, en 28 meses esa guerra produciu 1.500 mortos e
máis de 5.000 feridos.”
(La Aventura de la historia, nº 44. Pax. 37)
Z. 12. A descolonización no Oriente Medio.O conflicto árabe-israelí. O conflicto na actualidade.
“Durante más de un cuarto de siglo, la política israelí ha estado en conflicto con la de Estados Unidos
y la de la comunidad internacional. La ocupación israelí de Palestina ha impedido alcanzar un acuerdo de paz
amplio en Tierra Santa, independientem ente de los problemas propios palestinos. La postura estadounidense
desde Eisenhower es que las fronteras de Israel coincidan con las instauradas en 1949, y, desd e 1967, la
Resolución 242 de la ONU, adoptada universalmente, ordena la retirada israelí de los territorios ocupados ese
año. Como parte del C uarteto, qu e incluy e a Rusia, la ONU y la Unión Europea, George W. Bush ha refrendado
una Hoja de Ruta para la paz. Pero Israel ha rechazado oficialmente sus premisas básicas.
El Centro Carter, co n el visto b ueno de Is rael, ha realizado un s eguimi ento de las tres elecciones
palestinas. Supervisadas por una comisión de expertos, todas han sido honestas, justas y pacíficas, y ganadores
y perdedores han aceptado los resultados. Las últimas fueron ganadas por Hamás, pero los sondeos
poselect orales demue stran que un 80% de los pales tinos si gue dese ando la paz con Is rael.
Israel ha anunciado una política de aislamiento y desestabilización del nuevo Gobierno de Hamás (a
la que quizá se sume Estados Unidos). Pero el enviado especial del Cuarteto, James Wolfensohn, ha propuesto
que los donantes ayu den al pueblo palestino si n violar las leyes antiterroristas que prohíben el envío directo
de fondos a Hamás. A corto plazo, el me jor planteamiento es segu ir el consejo de Wolfensohn, dejar que pase
la tormenta en Palestina, y esperar el resultado de los comicios israelíes este mismo mes . Ham ás de sea ahora
consolidar sus triunfos políticos, mantener el orden y la estabilidad internos y abstenerse de cualquier
contact o con Israel.
El principal obstáculo para la paz es la colonización de Palestina por parte de Israel. Cuando me
nom braron presidente había sólo unos cientos de colonos en Cisjordania y Gaza, pero el Gobierno del Likud
amplió la actividad de los asentamientos después de que yo abandonara el cargo. Ronald Reagan condenó esta
política; George W. Bush amenazó incluso con recortar la ayuda de EE UU a Israel. Aunque Bill Clinton h izo
grandes esfuerzos por fomentar la paz, durante su Administración se produjo un masivo incremento de colonos,
hasta alcanzar los 225.000, sobre todo mientras Ehud Barak fue primer ministro israelí. Su mejor oferta
oficial a los palestinos fue reti rar a un 20% de los colonos, dejando a 180.000 en 209 asentamientos. Este
laberinto mantendría la división de Cisjordania en múltiples e inhabitables fragmentos.
Recientem ente, los líderes is raelíes han optado por acciones unilaterales sin la participación de EE
UU o los palestinos, con la retirada de Gaza como primer paso. Gaza, con las restricciones y aislamiento
actuales, sin ac ceso al aire, al mar o a Cisjordania, es una enti dad económica y polít ica inviable. El futu ro de
Cisjordania también es sombrío. Resulta especialmente problemática la construcción por parte de Israel de
enormes muros divisorios de cemento en zonas pobladas y vallas altas en áreas rurales, ubicadas en su totalidad
en territorio palestino, y a menudo con profundas intrusiones para abarcar más tierra y asentamientos. El mu ro
está diseñado para rodear por completo a una truncada Palestina. Esto n unca será aceptable ni para los
palestino s ni para la comu nidad inte rnacional.
A lo largo de los años, los sondeos de opinión han mostrado sistemáticamente que en torno a un 60%
de los israelíes están a favor de la retira da de C isjo rdania a cam bio de la paz perm anen te. De forma si mila r,
una abrumadora cantidad de israelííes y palestinos desean una solución duradera de dos Estados.
Caben pocas dud as de que la reconciliación con los palestinos puede suponer para Israel un pleno
273

15. reconocimiento por parte de los árabes y el derecho a vivir en paz. Cualquier política de Hamás o de cualquier
otro grupo terrorista se superará med iante un c ompromiso árabe general de co ntener la violencia y fomentar
el bienestar del pueblo palestino.
Ni siquie ra ahora debemos perder la esperanza de una paz permanente para los israelíes y de libertad
y justicia para los palestinos si se respetan tres premisas básicas:
1. El derecho de Israel a existir -y a vivir en paz - debe ser reconocido y aceptado por los palestinos y todos
los demás vecinos;
2. El asesinato de personas inocentes mediante bombas sui cidas u otros actos de viole ncia no pu ede c onti nuar;
y
3. Los palestinos deben vivir en paz y con dignidad, y los asentamientos israelíes permanentes en su tierra son
un gran obstáculo para ese objetivo.
Jimmy Carter, ex presidente de Estados Unidos, dirigió la observación de las elecciones palestinas de enero.
Traducción de News Clips. ©© Project Syndicate y The Council on Foreign Relations.
(Fonte: El País. 14 de marzo de 2006)
A descolonizac ión da África negra. Na procura da l iberdade.
Z. 13. A descoloni zación do Congo belga.
“A todos vos, amigos meus que loitastes sen descanso ó no so lado, pídovos facer deste 30 de xu ño de
1960 unha data ilustre que gardaredes indeleblemente grabada nos vosos corazóns, unha data que ensinaredes
con orgullo aos vosos nenos para que eles á súa vez fagan coñecer aos seus fillos e aos seus netos a historia
gloriosa da nosa loita pola liberdade.
Porque esta independenc ia do Congo, se é proclamada hoxe en armonía con Bélxica, país amigo con quen
nós tratamos de ig ual a igual, ning ún congo leño digno des e nom bre xamais poderá esquecer, sen embargo, que
foi a través da loita como el a conquistou, unha loita de todos os días, unha loita ardente e idealista, unha loita
na que nós non esc atimamos, ni n as nosas forzas, nin as nosas privacións, nin os nosos sufrimentos, nin o noso
sangue. Unha loita que foi de lágrimas, de lume e de sangue: nós estamos orgullosos disto ata o máis profundo
de nós mesmos, pois esta foi unha loita nobre e xusta, unha loita indispensable para poñer fin á humillante
esclavitude que se nos impoñí a pola forza.
O que foi o noso des tino en 80 anos de réxime colonialista, as nos as feridas están dabondo frescas
e son demasiado dolorosas aínda para que as poidamos borrar da nosa memoria...”
(Discurso d e P at r i ce L u m u m b a o 30 de xuño de 1960. En: GO THIER , L. e EBER TZHE IN, R.: A la rencontre des hommes” , ed.
Dessain, Lieja, 1968. Paxs. 256-257)
Z. 14. A descoloni zación de Ghana.
“A marea crecente da reacción internacional contra Ghana chegou ao se u punto culminan te de
turbulencia no mes de setembro, a fins do que a prensa e a radio imperialistas, de ambolos dous lados do
Atlántico, fixeron circular unha mentira abominable sobre o noso amado presidente vitalicio da República de
Ghana, Osagyefo Dr. Kwame Nkrumah.
Os incidentes que conduciron á declaración do estado de emerxencia na capital de Ghana e no porto
de Tema demostraron, sen lugar a dúbidas, a existencia dunha conspiración global contra Ghana, dirixida polos
axentes do imperialis mo mundi al e coa axuda da parte reacc ionaria da prensa oc cidental.
Entre as razóns aducidas ata o momen to nesta xugada desespe rada das forzas organizadas do
neocolonialismo para deter o golpe do Movemento de Liberación Africano áchase a declaración que o presidente
de Ghana formulará a comenzos deste ano, no sentido de que o imperialismo debe abandonar África a fins
deste ano, 1962.”
(CISN EROS FRAIL E e outros : Historia do mundo contem poráneo. Ed. Ecir. Valencia. 1986. Paxs. 515-516)
274

16. Z. 15. A visión dos indíxenas sobre a colonización.
“Unha vez un elefante fixo un pacto de amistade co home. Un día de tormenta e de moit a chuvia, o
elefante -o europeo- solicitou do seu amigo que lle permitise meter a súa trompa,, porque era moi delicada, no
interior da súa choza. O home deulle autorización e, en pouco tempo, o lefante entraba na casa, botaba ao home
e dexábao debaixo da chuvia. Ante os berros de protesta do home, chegou o rei -o león- e, considerados os
disturbios ocasionados no seu reino, solicitou que se estudiara o caso por unha comisión real. A Comisión,
despois de numerosas consultas, chegou ao seguinte fallo: o elefante cumplíu cun deber sagrado ó interesarse
pola casa do alborotador, cúia protesta se produciu porque se trataba dunha persoa subdesenvolvida. En
resumo, foi polo ben do home polo que o elefante ocupou aquela casa, e como o seu dono non chegou aínda a un
suficiente grado de coñecemento, estabreceremos o se guinte compromi so: Que o elefante se q uede donde
está e que o home busque nout ra parte, en plena liberdade, un lugar para construír a súa nova choza.
(RUÍZ GARCÍ A, E.: El Tercer Mundo. Alianza Editor ial)
Z. 16. Os problemas da colonización. O segregacionismo.
“A política de apartheid xurdíu da esperiencia da poboación branca estabrecida no país, e baséase no
principio do dereito e da xustiza cristians.
A súa finalidade é a conservación e a protecc ión da poboación branca como unha raza branca pura, e
a conservación e protección dos grupos raciais indíxenas como comunidades nacionais separadas, con
posibilidades de desenvolverse nas súas propias zonas ata converterse na verdadeira patria dos africanos. O
Partido Nacional (afrikaners) dase conta do perigo qu e representan as oleadas de africanos que van ás cidades
e trata de protexer o carácter branco das nosas cidades.
(En: Áfric a desd e 180 0, Ed. Alianza)
Z. 17. A independencia de África nos mapas.
Fonte: www.indexnet.santillana.es.
275

17. Z. 18. A fin do imperialismo. Unha visión satírica do caso francés.
Liquida ción do imper io colonial fran cés. Fonte: www.historiasiglo20.org. 10-III-2006
Z. 19. Movemento de integración nos países descolonizados. A Organización da Unidade Africana (OUA)
“Nós, Xefes de Estado e Goberno africanos, reunidos en Addis-Abeba, Etiopía, convencidos de que
os pobos teñen o dereito inalienble de determina-lo propio destino, conscientes do feito de que a liberdade,
a igualdade, a xustiza e maila dignidade son aspiracións lexítimas dos pobos africanos, sabendo que o noso
deber é o p oñe -los recursos naturais e humanos do noso continente ó servicio do progreso xeral dos nosos
pobos en tódolos dom inios da actividade hu mana.
Guiados por unha común vontade de reforza-la comprensión en tre os noso s pob os e a cooperac ión e ntre
os noso s Es tados, c o fin de responder ás aspiracións dos nosos pobos de ir cara a consolidación dunha
fraternidade e unha solidariedade integradas no cen so dunha unidade máis ampla que transcenda as
diverxencias étnicas e nacionais.
Convencido de que para poñer esta firme determinación ó s ervicio do progreso humano, com pre crear
e manter condicións de paz e seguridade.
Firmemente resoltos a ssalvagardar e consolidar a independencia e soberanía duramente conquistadas,
así como a integridade territorial dos nosos Estados, e a comb ate-lo neocolonialismo bai xo tóda-las súas
formas.
Consagrados ó proceso xeral de África, ...
Resoltos a reafirma-los lazos entre os nosos Estados creando institucións comúns e reforzándoos.
Conviñemos en crear: a Organización da Unidade Africana.”
(Carta da Organización da Unidade Africana. 25 de maio de 1963)
O Terceiro Mundo. Os países non aliñados.
Z. 20. O concepto de Terceiro Mundo.
“Falamos de boa gana da existencia de dous mundos, do seu posible enfrontamento, da súa
coexistenc ia, etc., esquecendo demasiado a miudo que existe un terceiro mundo, o máis importante... É o
conxunto de aqueles que se denominan, na linguaxe das Nacións Unidas, os países subdesenvolvidos...
Quizais polo seu propio ben, o primeiro mundo podería, inclus o máis aló de toda solidariedade hum ana,
non permanecer insensib le ao ascenso lento e i rresistible, humi lde e fero, cara á vida. Porque, a fin de contas,
276

18. este terceiro mundo, ignorado, explotado, desprezado como o terceiro estado, tamén quere ser algo.”
(SAUV Y, A.: Tres mundos, un planeta. 1952. En: ALFEIRÁN RODRIGUEZ e ROMERO MASIÁ, A.: Obra citada. Pax. 385)
Z. 21. Os problemas do Terce iro Mundo. A explosión demográfica.
Fonte: LÓPEZ FACAL e DÍAZ OTERO: Obra citada. Pax. 226.
Z. 22. Os problemas do Terceiro Mundo. Deficiencias sanitarias.
Fonte: LÓPEZ FACAL e DÍAZ OTERO: Obra citada. Pax. 226.
277

19. Z. 23. Os problemas do Terce iro Mundo. A dependencia eco nómica.
Fonte: LÓPEZ FACAL e DÍAZ OTERO: Obra citada. Pax. 228.
Z. 24. Os problemas do Terceiro Mundo. A intervención das compañías multinacionais.
“A United Fruit Company é un exemplo clásico. En 59 anos a compañía medrou tanto que controla máis
dun millón de acres en Guatemala, Honduras, Ecuador, Costa Rica, Colombia, Panamá e outros países.
En 1957 a súa Gran Flota Branca de 61 Barcos transportou non menos de 61 mi llóns de acios de bananas
aos EE.UU. A compañía cultiva tamén numerosos acres de caña de azucre, cacao, abacá, palma ole axinosa,
madeiras e posúe, ademáis , preto de 1.400 millas de ferrocarrís. Buscando un maior grado de diversificación,
está actualmente dedicada á busca de petróleo e gas natural, bauxita, minerais de ferro e outros metais.
Actualmente, a empresa e as súas subsidiarias, teñen orzamentos de case 400 millóns de dólares. Se a United
Fruit dista moito de ser xigantesca comparada coas empresas similares nos EE.UU., parece como un coloso se
a comparamos coa maioría das empresas centroamericanas.”
(BARRON’S. Revista Financeira. VIII-1958. En: ALFEIRÁN RODRIGUEZ e ROMERO MASIÁ, A.: Obra citada. Pax. 388)
Z. 25. Os problemas do Terceiro Mundo. As grandes desigualdades económicas.
“En 1980 no Salvador, o 66% do ingreso nacional foi parar ás máns do 20% máis rico da poboación,
mentras que o 20% máis pobre únicamente recibía o 2% dese ingreso. Nese mesmo ano, o 60% da poboación
da rexión vivía en Estado de pobreza e máis do 40% en estado de “extrema pobreza”. Os ingresos reais das
familias pobres en Guatemala eran menores en 1980 que en 1970.”
( K I S S IN G E R , H.: Informe sobre Centroamérica. 1984. En: A L F E I R Á N RODRIGU EZ e ROME RO MASIÁ , A.: Obra citada. Pax.
389)
Z. 26. Os problemas do Terceiro Mundo. As guerras civís.
“¿Pode sorprender a alguén que os países máis explotados gasten o mesmo en armas que en
desenvolvemento agrícola? O dato pode e debe provocar indignación; sorpresa nunca. ¿Acaso eses países non
teñen dono s? E ese s donos , ¿no n teñen mot ivos para sentirse acosados? Os países subdesenvolvidos...
duplicaron os seus gastos militares entre 1970 e 1975. No me smo período diminu íron a súa producción de
alimentos por paersoa.
Sen unha baioneta detrás das costas, ¿como podería gobernar, por exemplo, (Pinochet) quen afogou
en sangue a democracia en Chile?... Guatemala foi o primeiro país latinoamericano onde se desenvolveu en gran
escala a técnica das desaparición s. Nos nosos días, o método se gue aplicándose alí e tamén no salvador e
noutros países gobernados por secuestradores. En Arxentina cobraron non menos de 20.000 víctimas...
Coñecemos os prtestos. ¿Haberá quen honestamente crea que os axentes soviéticos son os culpables
de que os salvadoreños teñan o máis baixo consumo de calorías en América Latina? De cada dez nenos
278

20. salvadoreños, hai oito desnutridos. Desa violencia ven a violencia. Democracia era antes no Salvdor o reino de
catorce fami lias . Ago ra é o reino de 244 familias, e a farsa das eleccións baixo estado de sitio, que ninguén
cre. Desa violencia ven a viole nccia. Hai dous anos, as forzas armadas do Salvador ocuparon o campo.
Entregaron o 5% da terra ás cooperativas campesiñas, chamaron a iso reforma agraria. Antes da fin de 1980,
as forzas armada asasinaron a douscentos líderes desas cooperativas. Desa guerra ven a guerra.”
( G A L E A N O , Eduardo: As guerras da guerra. El País, 10-III-1982. En : A L F E I R Á N R O D RI G U E Z e R O ME R O M A S I Á , A.: Obra
citada. Pax. 390)
Z. 27. Os problemas do Terce iro Mundo. A débeda externa.
Fonte: Gar cía Almiñana e outros: Historia do mundo contem poráneo.
Ed. Ecir. Valencia. 2002. Pax. 395.
Z. 28. Os problemas do Terceiro Mundo. O cículo vicioso do subdesenvolvemento.
Fonte: Gar c í a Almiñana e outros: Historia do
mundo contemporá neo. Ed. Ecir. Valencia. 2002.
Pax. 394
279

21. Z. 29. Os problemas do Terce iro Mundo. Exceso de burocracia.
“A principal “industria” dos países de ultramar é, actualmente, a administración. É improductiva pois
absobe os gastos globais do país...; a administración tal e com o está concib ida vai levar a estes países á ruína.
A última fase “colonial” proclamara a igualdade dos salarios; o funcionario autóctono recibía ademáis dos soldos
metropolitanos, un complement o colonial, que ás veces foi reducido, pero non abolido. Coa independencia esta
pseudo-igualdade desembo cou nunha flagrante disparidade co resto da poboación, que tiñan un nivel de vida
a miúdo quince veces inferior ó noso... A saída amsiva de franceses entrañou unha forte promoción dos
subalternos africanos... Elementos da función pública, parlamentarios, ministros, constitúen unha especie de
casta privilexiada, con membros que se apoian uns ós outros...; créase en Á frica unha “burguesía” de novo ti po
que Karl Marx a penas puido prever, unha burguesía da función pública.”
(DUMO NT, René : L’Afr ique es t ma l part ie. En: LÓPEZ FACAL e DÍAZ OTERO. Obra citada, pax. 222)
Z. 30. A diferenciación espacial entre mundo rico e mundo pobre.
Fonte: ALFEIRÁN RODRIGUEZ e ROMERO MASIÁ, A.: Obra citada, pax. 386.
Z. 31. Os países no aliñados. A conferncia de Bandung.
“A Conferencia Afroasiática presto u seria ó problema da paz e da cooperación mundial. L ibre de
sospeitas e de medos e animados pola fe e a boa vontade de un ha cara a out ra, as naci óns debe ría prat icar a
tolerancia e vivir xuntas en paz e de bos veciños a desenvolver unha cooperación amigable sobre a base dos dez
principios seguintes:
1. Respecto polos dereitos fundamentais do home para os fins e principios da Carta das Nacións
Unidas.
2. Respecto para a soberanía e a integridade territorial de todas aas nacións.
3. Recoñecemento da igualdade de todas as razas e de todas as nacións, grandes e pequenas.
4. Abstención de intervencións ou interferencia dos asuntos internos doutros países.
5. Respeto ó dereito de toda nación a defenderse por si sóa ou en colaboración con outros Estados,
en conformidade coa Carta das Nacións Unidas.
6. a) Abstenció n de participar en acordos de defensa colect iva con vistas a favorecer os intereses
particulares dunha das grandes potencias.
280

22. b) Abstención por parte de todo país a exercitar presión sobre os outros países.
7. Abstenci ón de actos ou de ame aza de agresión e do uso da forza nos cotexos da integridade
territorial ou de independencia política de calquera país.
8. Composición de todas as diverxencias internacionais con medios pacíficos, como tratados,
conciliacións, arbitraxe ou composición xudicial, así como tamén con outros medi os pacíficos, s egun do a li bre
selección das partes en conformidade coa Carta das Nacións Unidas...”
(CORD ERO T ORRE S, J. Mª.: Textos básicos de África. I.E.P., Madrid, 1962. Pax. 451)
Z. 32. Os países non aliñados. A Conferencia nas imaxes.
Mesa pre sidencial da Conf rencia de Ba ndung. En: www.historiasiglo20.org.
Z. 33. Os países non aliñados. Os non aliñados no especio xeográfico.
Fonte: www.historiasiglo20.org.
281

23. Z. 34. Os países non aliñados. O fracaso do non aliñamento.
Fonte: ABC. 5-IX-89
282

24. Documentos fílm icos relacionados co a unidade temática.
1. A bat alla de Argel. Italia. 1965. Dir. Gillo Pontecorvo. Xénero: drama. Duración: 120 m.
2. Exodo. EE. UU. 1960. Dir. Otto Preminger. Xénero: drama. Duración: 213 m.
3. Gandhi. Reino Unido. 1982. Dir. Richard Atteborugh. Xénero: drama biográfico. Duración: 188 m.
4. Berra liberdade. Reino Unido. 1987. Dir. Richard Atteborough. Xénero: drama racial. Duración: 158 m.
5. Lawrence de Arabia. Reino Unido. 1962. Dir. David Lean. Xénero: aventuras biográfica. Duración: 222 m.
6. Indochina. Francia. 1992. Dir. Régis Wargnier. Xénero: drama romántico. Duración: 155 m.
7. Os esquecidos. México. 1950. Dir. Luís Buñuel. Xénero: drama social. Duración: 88 m.
8. Antonio das mortes. Brasil. 1969. Dir. Glauber Rocha. Xénero: drama. Duración: 94 m.
9. Estado de sitio. Francia. 1973. Dir. Constantin Costa-Gavras. Xénero: drama político. Duración: 125 m.
10. Un lugar no mundo. Arxentina. 1992. Dir. Adolfo Aristarain. Xénero: drama. Duración: 120 m.
11. A casa dos espíritos. EE. UU. 1993. Dir. Bille August. Xénero: drama. Duración: 138 m.
12. 55 días en Pekin. EE. UU. 1963. Dir. Nicholas Ray. Xénero: aventuras. Duración: 154 m.
13. Beau Geste. EE. UU. 1939. Dir. William A. Wellman. Xénero: aventuras. Duración: 114 m.
14. Máis aló de Rangun. EE. UU. 1995. Dir. Jhon Boorman. Xénero: drama. Duración: 96 m.
15. O ano que vivimos perigosamente. Australia. 1983. Dir. Peter Weir. Xénero: drama. Duración: 115 m.
16. Os berros do silencio. Reino Unido. 1984. Dir. Roland Joffé. Xénero: drama. Duración: 142 m.
283