1. Levende stenen

2. van de redactie
Colofon : Levende historie
Gastheer voor de hele stad
Hier staat hij te wachten op een bruidsstoet, in een onberispelijk jacquet met feestelijke
Uitgave van IZB – voor
zending in Nederland De website www.reliwiki.nl
en de Christelijke vlinderstrik. Sam van Kwawegen, al bijna 40 jaar koster; de afgelopen 22 jaar in de Grote
Gereformeerde Kerken geeft een werkelijk
in Nederland
verbluffend overzicht of Sint-Joriskerk in de binnenstad van Amersfoort.
ISSN 0012-9119
Redactie en
van duizenden religieuze De monumentale kerk ligt er momenten van de week. Dáárvoor is zuinig op ben, moet ik soms streng
administratie: mooi bij. Vanmorgen heeft hij deze kerk ook ooit gebouwd.’ De toren zijn. Dat vind ik onze
Joh. v. Oldenbarnevelt- gebouwen in ons land. De hier nog lopen stofzuigen en de dateert van het jaar 900, een eeuw verantwoordelijkheid ten
laan 10,
3818 HB Amersfoort, eerste kapel die St. Servaas verwarmingsinstallatie nagekeken. later werd er een kerk bijgebouwd, in opzicht van ons nageslacht.
tel. 033-4611949, Later vandaag moet het podium 1259 kreeg Amersfoort stadsrechten We zijn het trouwens
e-mail: echo@izb.nl vele eeuwen geleden in worden opgebouwd voor de en werd het gebouw ingewijd. In ook aan ons voorgeslacht
Abonnementen:
Abonnementsprijs Maastricht liet koorrepetitie, vanavond. Morgen de late Middeleeuwen kreeg het verplicht.
e 10,00 per jaar bij staan er tv-opnamen gepland. zijn huidige vorm – een imposante
bouwen, zou de eerste
vooruitbetaling. ‘Dat zijn de nevenklussen’, zegt Sam. hallenkerk; de lengte van het Ik heb mijn hart verpand
Reacties: worden in een lange reeks ‘De kerkdiensten op zondag zijn voor middenschip bedraagt 80 strekkende aan oude kerkgebouwen.
Voor reacties op de in-
mij het belangrijkst. Dan zitten hier meter. In Gouda, waar ik ben
houd van dit blad kunt kerkgebouwen.
u zich wenden tot de zo’n 400 mensen; in alle leeftijden. ‘Als je hier lang werkt, wordt zo’n opgegroeid, gingen we ’s
bezorger of de redactie. Veel gezinnen met kinderen, ook gebouw langzaam maar zeker zondags naar de Sint-Jan.
Redactie: een groepje asielzoekers. We hebben een stukje van jezelf’, zegt Sam. In de winter was die grote
ds. L.C. Buijs, De kerktoren werd zelfs een
bijbels in allerlei talen, de kerkdienst ‘Tachtig procent van wat je hier kerk nauwelijks warm
E. de Graaf-Klok,
vertrouwd onderdeel van het wordt voor hen in verschillende talen ziet, is origineel. De dooptuin, te stoken. Dan mocht je
K. van Noppen,
J.J. Timmer, Hollandse polderlandschap. vertaald. De uitleg van de Bijbel, de koorbanken, het oxaal, de als kerkganger blij zijn als je na de
J.W. v.d. Vegte, het zingen, het samen bidden, dat muurschilderingen, de pilaren… Als ochtenddienst ’s middags om drie
mw. J. de Waard, Koeien in de wei en aan de zijn voor mij de meest wezenlijke iets daarvan wordt beschadigd, is het uur weer een beetje op temperatuur
mw. E. Wolters-Koetsier.
Echo 06-2010 horizon, verscholen in het uitgesloten dat het in oude staat kan was… Maar de sfeer en de akoestiek
worden teruggebracht. Omdat ik er maakten veel goed.
groen, een dorp met in het
De kerk in het centrum is een gebouw
midden een kerktoren. Een voor de hele stad. Als het even
kan, bied ik passanten een gastvrij
oriëntatiepunt op de snelweg.
onthaal. Schoolkinderen komen vaak
Of in een gidsje van het langs, met de hele klas of individueel,
VVV: menig stadshart wordt als ze een werkstuk over de kerk
willen maken. In een zomerseizoen
gemarkeerd door een oude komen hier zo’n 4000 toeristen over
monumentale kerk. de drempel.’
Een koster maakt lange dagen.
Religieus erfgoed; prachtig om Zestig, zeventig uur per week is
te zien. geen uitzondering. Sam: ‘Ik ervaar
het als een voorrecht om dit werk te
Maar de gebouwen komen
doen. Het gebouw ademt een gewijde
nog het meest tot hun sfeer. Als ik hier ’s morgens vroeg op
recht, als ze gebruikt een stil plekje onder het orgel zit te
genieten van de rust en de stilte, kom
worden waarvoor ze
oorspronkelijk bedoeld zijn.
ik tot mezelf.’
<
Als ontmoetingsplaatsen.
Open voor de ontmoeting met
God en met elkaar.
Dat is - gelukkig - allerminst
louter historie.
De redactie
Echo - Levende stenen Echo

3. Geloof, werk en passie Vader had dat ook: zijn broer en
zwager waren ook predikant.’
Maar het was meer dan dat. De fa-
milie is geworteld in de protestantse
tale kerk. De lijst kerkrestauraties van
het architectenbureau is lang.
De Oude en Nieuwe Kerk in Delft,
de St. Maartenskerk in Zaltbommel,
over de herbouw van het ontbrekende deel is
weer in volle hevigheid losgebarsten. ‘Er zijn
in de loop van de tijd al heel wat suggesties
gedaan, om het helemaal of gedeeltelijk, in
‘Het werken aan kerken zit me in traditie; geloof, werk en passie liggen de Sint Servaesbasilliek in Maas- glas of in steen te laten herrijzen. Ik vind dat
voor hen in één perspectief. Gijsbert: tricht, de Grote Kerk in Harderwijk, je bij zo’n vraag allereerst met het kerk-
de genen’, zegt architect Gijsbert ‘In de jaren zestig, zeventig werd een de Utrechtse binnenstadskerken… bestuur moet gaan praten: Wat willen jullie?
kerkrestauratie altijd officieel afge- Gijsbert: ‘Aan het begin van de restau- Zouden jullie er wat aan hebben?’
van Hoogevest. rond met een plechtige bijeenkomst ratie is zo’n kerk soms een bouwval, Want, zo luidt het adagium van Van
of een kerkdienst, waarbij de archi- werkelijk in abominabele staat; zeker Hoogevest: de primaire functie van een
Zijn grootvader en vader zaten tect ook het woord mocht voeren. Ik in de jaren zestig kwam dat veel voor. monumentale kerk is de eredienst. Al het
heb mijn vader zodoende vaak horen Na afloop kon het gebouw weer ge- andere gebruik, voor culturele activiteiten
ook in het vak. ‘Opa had door zijn speechen; dat kon hij goed. Hij ein- bruikt worden, zoals het bedoeld was. bijvoorbeeld, is daaraan ondergeschikt.
digde altijd met een frase: Ik feliciteer Als mijn vader een kerk ‘af’ had, ging Het is een helder standpunt in gesprek met
huwelijk heel wat dominees in de u met dit gebouw en ik hoop dat het hij naar de eerste dienst. ‘Dan is het kerkbesturen en overheden. ‘Gesprekken
nog lang zijn zegenrijke functie mag werk pas echt af’, zei hij. ‘Dan leeft de over oude monumentale kerken concentre-
familie. Soms is zo’n ‘kruiwagen’ uitoefenen.’ Zelf citeert hij die stan- kerk weer, vooral onder begeleiding ren zich altijd op twee zaken; instand-
daardzin ook graag, bijvoorbeeld als van orgelmuziek.’ houding en functioneren. Nu is de in
wel handig als je een opdracht in
over ruim een jaar de Amersfoortse Door zijn persoonlijke betrokkenheid standhouding van de meeste monumentale
de wacht wilt slepen. St. Joriskerk weer van de steigers bij de zaken van kerk en geloof heeft kerken gelukkig wel op orde. Dankzij de
wordt ontdaan. ‘Het ís natuurlijk ook Gijsbert als architect meestal snel bijdragen van de rijksoverheid treffen we
prachtig werk.’ een ‘klik’ met de opdrachtgevers en nog zelden kerken in zo’n beroerde staat aan
De restauratie van het raadhuis in gebruikers. ‘Ik ken de liturgische ge- als voorheen. Maar de vraag naar het func-
Hilversum of het Rijksmuseum bruiken en de theologische gebruiken tioneren is zeer actueel. Daarbij stel ik me
in Amsterdam zijn prestigieuze en gevoeligheden van de kerken – of op het standpunt: het is in de eerste plaats
projecten, waar het familiebedrijf bij ze nu zeer behoudend of vooruitstre- een kérk. Dus als tienduizenden toeristen
betrokken was/is, maar voor een Van vend zijn. Dat vergemakkelijkt het in de Nieuwe Kerk van Delft het graf van de
Hoogevest gaat er weinig boven de contact en het komt uiteindelijk de Oranjes willen bezichtigen, mag dat niet
restauratie van een oude monumen- kwaliteit van het werk ten goede.’ ten koste gaan van de eredienst. Dat vind ik
Toen hij nog in Utrecht woonde, interessante kwesties, waarvan ik vermoed
was Gijsbert jarenlang kerkganger dat we die in de komende decennia nog vaak
in de Dom; een schitterend gebouw,
ondanks het litteken van de storm
op ons bordje krijgen.’
uit 1674, waarbij kerk en toren van
elkaar werden gescheiden. Het debat
Echo - Levende stenen Echo

4. Uit de Bijbel
Gek eigenlijk
, dat de brie
lezers moet fschrijver zijn
aansporen om
Woord, de wo naar het
orden van Je
gen. Je hoef zus, te verlan
t baby’s toch -
te sporen? D ook nooit a
ie laten zich an
wel horen!
Jezus heeft slechts drie jaar rondgereisd, voor-
dat Hij na een schijnproces werd terechtge-
Bouwstenen taa t
steld. Dan moet er wel iets heel speciaals met nu s
Hem zijn. Anders zou Hij na 2000 jaar echt Hé, in het
het voud!
m e er
wel vergeten zijn.
Een volgeling van Jezus van het eerste uur, Petrus, schrijft
aan de mensen die zich aangesproken weten door wat Jezus
van
Christus leerde en leefde. Hij wijst ze de weg van geloof. g en
olg elin den dus !
D e v s wor g eleken
J ezu em ver
enlijk
Wa t is eig d
Ontdoe u dus van alles wat slecht is, maar door God werd uitgekozen H
m et
precies goe van alle bedrog en huichelarij, om zijn kostbaarheid,
Wie
en slecht? alle afgunst en kwaadsprekerij, en laat u ook zelf als levende stenen gebruiken
t?
bepaalt da en verlang als pasgeboren zuigelingen voor de bouw van een geestelijke tempel.
naar de zuivere melk van het Woord, Vorm een heilige priesterschap
opdat u daardoor groeit en uw redding bereikt. om geestelijke offers te brengen
U hebt toch ondervonden hoe goed de Heer is? die God, dankzij Jezus Christus, welgevallig zijn. Daar mag je zeker
Dat zijn inder- Voeg u bij Hem, bij de levende steen In de Schrift staat immers: van zijn. Als je je
Geloven is een wa
daad slechte die door de mensen werd afgekeurd ‘In Sion leg ik een hoeksteen vertrouwen stelt op y of life,
geen verplicht uu
dingen! Alleen, Jezus, kom je niet rtje op
die Ik heb uitgekozen om zijn kostbaarheid; zond ag, ma ar 24
uu r per
zoiets overkomt bedrogen uit.
da g, zeven da ge
wie daarop vertrouwt, komt niet bedrogen uit.’ n in de week .
iedereen wel. Al die christene
n bij elkaa r
Het gaat ge- Tja, dat gaat niet vormen du s een
‘bouwwerk ’.
woon vanzelf. van zelf. Sterker, het Je ku nt wel rade
n wie de
rd t
b y wo
Nou ja, het kost je iets van jezelf. architect is! Die
oude bouw-
e en ba
Maar wat zou God
Zo als n de
overkomt je… je werken wa ren va
w o rd e
n natu ur-
lk, zo
dan graag van mij
e er
steen. Geen stee
doet het e
do o r m ijzer, m
Ee n l e v n is het-
g e vo ed zus, w
e willen?
natuurlijk zelf! Je n tot d e s te e n- zelfde! Zo is he
t natu urlijk
en va n o o rd e
lg elin g zijn w
n, ook met mensen
Je kunt ook vo ls ze
da t ka . Allem aal
sen, a n Daar heb ik natuurlijk de verschillend.
kiezen om er volw as n a tuu so ep-
a nn en in
woorden van Jezus voor nodig.
emen.
r-
zich n G een m tuurlijk. Maa r
tegenin te gaan. Uitgekotst! Door de Al t h a n
s, n i et l l i jk n i et! na
Er staat ook ‘d ankzij Jezus’.
mensen verworpen, zo u e rm ett e rl i jk jurken, n en die
Da t i s v e e b e d o e l d w . Wi e en m a n Blijkbaar heeft het offer van zijn
maar door God uitge- vr ouw en streepje
or bin din g s o d en
het ver
a s t J ez leven iets te maken met de ‘off ers’
u s Ch ri d e n? G
kozen. Zijn volgelingen tussen
vormen
st u s. die ik breng.
Wie worden herkenden in Hem de .
men sen
hier bedoeld? Zoon van God.
Christenen,
denk ik. Blijkbaar hebben ze
iets gemerkt van hun Heer. De hoeksteen, dat is die
Kennelijk is dragende steen, waar alle
het van levens-
krachten samenkomen. Zonder
belang!
die steen stort de hele boel in
elkaar. Jezus is dus beslissend.
Hij ‘draagt’ ons, zoals een
fundament het gebouw.
Echo - Levende stenen Echo

5. Voorbij de
vanzelfsprekendheid
De zeecontainer achter de klein kringetje. Het werk vereist
een bepaalde mentaliteit. En: veel
schotten van de kolossale geduld. Als ik ergens bij een project
begin, zie ik het meteen - hij wijst
kerk is ingericht als timmer- met zijn vinger: Hij houdt van zijn
vak en hij… kan beter iets anders
manswerkplaats, met zaag- en gaan doen.’
De Bartholomeüskerk in zijn
schaafmachines. Op tafel liggen woonplaats Schoonhoven, de
dorpskerken in Voorthuizen en
de boterhammen en appels te Hazerswoude, de Catharinakerk in
Utrecht - hij heeft al heel wat dagen
wachten op de lunch. op steigers rond de kerk gestaan. Al
meer dan veertig jaar werkt hij bij
Aan de wanden hangen de hetzelfde familiebedrijf. ‘Ik werk nu
werktekeningen, die door de onder de derde generatie.’
vakman van een toelichting worden ‘Het werken aan een kerk heeft
voorzien. ‘Zie je hoe deze trekbalken voor mij speciale betekenis’, zegt hij. kerkgang de vanzelfsprekendheid
zijn verbonden met de korbeels? En ’Hier hebben mensen al generaties uit het leven haalt. Want in de kerk
deze spanbenen moeten hier worden lang tot God gebeden, hun hart hoor ik dat het helemaal niet zo
getoogd….’ uitgestort, hun heil gezocht. Er zijn vanzelfsprekend is, dat ik de kracht
Arie Schep is timmerman, maar mensen in de kerk getrouwd, vanuit krijg om mijn werk te doen, dat ik
als het zo uitkomt, draait hij de kerk begraven. Dat alles maakt gezond ben. Ik ben in alles van God
zijn hand niet om voor wat het tot een bijzondere plaats. En afhankelijk.’
metselwerk. Hij doet hoofdzakelijk ik vind het mooi om eraan bij te Arie is ouderling geweest en dat
restauratieprojecten: eeuwenoude dragen dat het gebouw behouden heeft zijn mensenkennis vergroot.
kerken, torens en boerderijen. ‘Daar blijft. Zodat de verkondiging van het ‘Zo’n koningsstijl – die lange
moet je voor in de wieg gelegd zijn. evangelie door kan blijven gaan.’ staander, met al die dwarse balken
Collega’s die vooral in de nieuwbouw Door de week staat hij op de steigers die er op uitkomen – daar zie ik een
zitten, willen meestal liever meters boven de gewelven, ’s zondags symboliek in. Geen van die balken
maken – de goeden niet te na zit hij beneden in de kerkbank. is gelijk en allemaal dragen ze de
gesproken. Dit is meer vakwerk. Het ‘Heerlijk vind ik dat, om na een sporen van het verleden, littekens,
ligt mij wel.’ Waar je ook komt voor week werken, ’s zondags naar de zou je kunnen zeggen. Maar ze zijn
restauratiewerk, overal ontmoet je kerk te gaan.’ Zijn dochters zijn allemaal gericht op het centrum.
dezelfde loodgieters en leidekkers, er getrouwd, zijn kleinkinderen Zoals iedere gelovige is gericht
is zijn ervaring. ‘Het is maar een gedoopt. ‘Je moet het zo zien, dat de op God.’
Echo - Levende stenen Echo

6. Kerk voor de buurt
‘Een schitterend gebouw, een
warme geloofsgemeenschap
van mensen met een diepe
geloofsovertuiging. Die dingen
samen maken dat ik hier iedere
zondag graag kom’, zegt Gerrit
van den Berg (28), als hij rond-
wandelt in de Noorderkerk in van het geloof, vertelt Gerrit. ‘Ik ben kerk. Tegenwoordig komen veel
opgegroeid in Harderwijk. De Grote kerkgangers uit de wijde omgeving.
de Amsterdamse Jordaan. Kerk in de binnenstad is monument Maar we willen de kerk als het ware
met prachtige middeleeuwse teruggeven aan de buurt. Daarom
‘In mijn studententijd ben ik hier gewelfschilderingen. Ik herinner organiseren we debatten over
voor het eerst geweest. We kregen me dat ik daar de eerste keer actuele thema’s die wij vanuit ons
soms college ‘op locatie’ en wat avondmaal vierde; dat is één van de geloof graag aan de orde stellen en
lag er dan meer voor de hand dan hoogtepunten in een kerkdienst, die ook buurtbewoners interesseren.
dat we voor een college over de waarbij je intiem en intens gericht Zo hadden we een verkiezingsdebat,
Reformatie naar de Noorderkerk bent op de kern van het evangelie, dat niet alleen maar over economie
gingen? Het was in de 17e eeuw Jezus Christus, zijn komst naar en bezuinigingen ging, maar ook
de eerste gereformeerde kerk deze wereld, zijn leven, lijden en over normen en waarden, over de
in Amsterdam. Dat kwam tot sterven, zijn opstanding. Terwijl ik aanpak van de Wallen, of over de Maar ik vind die verbinding met de
uitdrukking in het interieur: een dat daar zo zat te overdenken, viel overheidssubsidie aan organisaties geschiedenis wel mooi. De kerk is
centrale plaats voor het Woord van mijn oog opeens op een afbeelding op levensbeschouwelijke grondslag. niet van gisteren; we staan in een
God, de Bijbel op de preekstoel. De van de kruisiging van Christus. We plannen momenteel een gesprek lange traditie. Het geloof is ook niet
kerkgangers zitten daar in een halve Sindsdien komt vrijwel elke met buurtbewoners over de vraag zomaar een oprisping van ons.
cirkel omheen geschaard. Dat was avondmaalsviering dat beeld me ‘Wie is God? Bestaat Hij wel?’ In een In de nacht voorafgaand aan
indertijd een revolutionair concept, weer voor de geest.’ kerkdienst op zondagmorgen komen eerste Pinksterdag was de kerk
vergeleken met de gebruikelijke Naast zijn drukke baan als die vragen ook wel aan bod, maar open; er was een optreden van een
kruiskerken. Door de halfronde journalist investeert Gerrit veel een debatavond is toegankelijker. gospelband, er was een licht- en
vorm kun je vanuit elke plek alle in het werk van de kerk. Hij Al bijna 400 jaar komen mensen geluidshow – voor zo’n evenement
aanwezigen zien zitten. Dat geeft je is ouderling, hij is lid van de in deze kerk bijeen. In één van is een oude monumentale kerk
meer het gevoel dat je de kerkdienst redactie van ‘Kerk in Mokum’, een de bijgebouwen hangt een een ideale setting. De dominee
met elkaar beleeft. Op die manier maandelijks magazine, dat de overzicht van predikanten en interviewde een aantal jongeren die
onderstreept het oude gebouw Protestantse kerk in Amsterdam kerkrentmeesters uit lang vervlogen vertelden hoe ze tot geloof waren
eigenlijk wat de core business van de uitgeeft. ‘Ik zoek graag naar de tijden; een hele lijst. Ik wil er niet gekomen. Dat is toch uiteindelijk
kerk is: we zijn samen gericht op het verbinding tussen de leefwerelden romantisch of nostalgisch over ook waar het in deze kerk om draait.
Woord van God.’ van mensen binnen en buiten de doen, want het gaat om het geloof in Al eeuwenlang komen mensen hier
Ook op een andere manier kan zo’n kerk. Vroeger waren veel bewoners God, vandaag. Iedere dag moet je het tot geloof. En vandaag nóg.’
interieur bijdragen aan de beleving uit de Jordaan betrokken op deze leven met Hem opnieuw ontdekken. www.noorderkerk.org
10 Echo - Levende stenen Echo 11

7. Men kan niet een kerk bekijken en zeggen:
‘Wat een prachtige kerk’.
Men moet er eerst gezongen hebben.
Een kerk die niet klinkt, is geen kerk.
Frits Mehrtens
Deze Echo is u aangeboden door: