1. Litra Ewelina
Wydział Nauk o Ziemi

2. Stany Zjednoczone Ameryki
Obejmuje stołeczny Dystrykt Kolumbii i 50
stanów, w tym 48 w środkowej i południowej
części Ameryki Północnej, oraz Alaskę i
Hawaje. W skład USA wchodzą również
terytoria zależne oraz terytoria
stowarzyszone. Powierzchnia 9,6 mln km2.
Ponad 295 mln mieszkańców (2005). Stolica
Waszyngton (607 tys. mieszkańców, zespół
miejski 7,7 mln, 2004). Język urzędowy
angielski. Jednostka monetarna 1 dolar = 100
centów.

3. Stany
Zjednoczone
Ameryki
Mapa 50 stanów USA

4. Ustrój polityczny
Stany Zjednoczone Ameryki są:
 Państwem federalnym, w którym podmiotami
federacji są stany. Federację tworzy 50
autonomicznych stanów i Dystrykt Kolumbii,
obejmujący stolicę państwa.
 Państwem o systemie prezydenckim.
 Wielopartyjną republiką związkową z dwuizbowym
parlamentem (Kongresem) złożonym z Izby
Reprezentantów z 435 miejscami (dwuletnia
kadencja) i Senatu ze 100 miejscami (sześcioletnia
kadencja).
Ustrój polityczny opiera się głównie na zasadach
federalizmu i podziału władzy.

5. Wielka Pieczęd Stanów Zjednoczonych Ameryki
awers rewers

6. Konstytucja USA
Konstytucja Stanów
Zjednoczonych Ameryki
pochodzi z 17 września 1787 roku,
kiedy to została uchwalona przez
Konwencję Konstytucyjną w
Filadelfii. Później została
ratyfikowana przez specjalne
konwencje we wszystkich
stanach. Weszła w życie 4 marca
1789. Konstytucja stworzyła
federację stanów i rząd federalny
– zastępując konfederację
stanów powstałą na mocy tzw.
Articles of Confederation
(uchwalonych w 1777, weszły w
życie w 1781 r.).

7. Konstytucja USA
Konstytucja wprowadza
podział władz, określając
trzy odrębne funkcje aparatu
państwowego:
ustawodawczą, wykonawczą
i sądowniczą. Ponadto
ustanawia niepołączalność
funkcji i stanowisk, także
system hamulców i
równoważenia się
poszczególnych organów
państwa (checks and
balances), uniemożliwiający
dominację któregoś z nich:
 Prezydent wchodzi na
teren działalności
Kongresu, stosując weto, a
na teren
sądownictwa, nominując
sędziów;
 Kongres może owo weto
obalić, uchwala fundusze
na wykonywanie prawa
(czym wkracza w
uprawnienia prezydenta);
 Sąd Najwyższy natomiast
może pozbawić mocy
obowiązującej ustawy

8. Podział władzy
Władza została podzielona między stany (przysługują im
uprawnienia pierwotne) a federację (jej prawa zostały
określone w konstytucji) oraz pomiędzy instytucje
sprawujące władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą
(których uprawnienia i skład zostały prawnie rozdzielone).
 Władzę wykonawczą sprawuje prezydent (obecnie Barack
Obama), który jest jednocześnie głową państwa i szefem
rządu (administracji).
 Władza ustawodawcza należy do 2-izbowego parlamentu
— Kongresu, złożonego z Izby Reprezentantów i Senatu.
 Wymiar sprawiedliwości sprawują sądy federalne i Sąd
Najwyższy USA (9 sędziów, w tym przewodniczący), który
jest naczelnym organem sądowniczym (bada zgodność
ustaw z konstytucją).

9. Federalizm
Rozwój federalizmu w USA można podzielić z grubsza na trzy okresy:
 Do połowy XIX w. obowiązywała formuła tzw. formalizmu
dualistycznego – traktowano jako oddzielne, różne i niezależne
uprawnienia rządu federalnego i stanów (w wielu przypadkach nawet
wykluczające się nawzajem),
 W XX w. pojawia się tzw. federalizm kooperatywny – stany i rząd
centralny nawzajem dopełniają się, realizując wspólne cele.
Spowodowane to było problemami gospodarczymi czasów Wielkiego
Kryzysu, stąd też najważniejszym problemem była m.in.
redystrybucja środków finansowych pochodzących z budżetu
federacji na podstawie tzw. subsydiów.
 Reforma Reagana, kontynuowana także przez Busha – likwidacja 25%
subsydiów federalnych, ograniczanie liczby programów pomocy dla
stanów, itd.
Każdy stan ma własną konstytucję, godło, odrębny system prawny i
naczelne organy, sądownictwo. Na czele stanu stoi gubernator,
wybierany w wyborach powszechnych na 2- lub 4-letnią kadencję,
sprawuje władzę wykonawczą. Organem władzy ustawodawczej jest
legislatura stanowa (2- lub 1-izbowa).

10. Federalizm
Podział USA na stany

11. Federalizm
Legislatywy stanowe we
wszystkich stanach (z
wyjątkiem Nebraski) są
dwuizbowe
(bikameralizm). Zarówno
liczba członków
legislatur, jak i ich liczba
jest różna w
poszczególnych stanach.
Nazewnictwo najczęściej
odpowiada parlamentowi
federalnemu, stąd
istnieją stanowe Izby
Reprezentantów i Senaty.
Gubernator sprawuje funkcje władzy
wykonawczej w danym stanie. Często
także stoi na czele stanowej Gwardii
Narodowej, posiada również prawo
łaski. W większości stanów gubernator
posiada prawo weta wobec aktów
prawnych wydawanych przez
legislatury stanowe (od referendum w
1996 roku nie ma weta
gubernatorskiego w Karolinie
Północnej). Weto może być
przełamane przez legislatywę przez
większość 2/3 lub 3/4 głosów (w
Tennessee za pomocą większości
absolutnej). We wszystkich stanach
gubernator wybierany jest w wyborach
bezpośrednich na 4-letnią kadencję,
poza New Hampshire i Vermont, gdzie
trwa ona 2 lata.

12. Prezydent
 Kandydować ma prawo obywatel USA nie
naturalizowany, mający minimum 35 lat,
zamieszkujący w Stanach Zjednoczonych przez co
najmniej 14 lat, posiadający pełnię praw publicznych.
 Wybierany na 4-letnią kadencję (ponownie może być
wybrany tylko raz), w wyborach powszechnych i
formalnie pośrednich (w głosowaniu 2-stopniowym)
przez kolegium elektorów (538 elektorów), w którym
każdy stan ma tylu członków, ilu przedstawicieli w
Kongresie (najmniej 3), a Dystrykt Kolumbii — 3.
 Kandydat, który zwyciężył w wyborach powszechnych
w danym stanie, zdobywa wszystkie głosy elektorskie
z tego stanu; jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska
bezwzględnej większości głosów elektorskich (co
najmniej 270), wyboru dokonuje Izba Reprezentantów
Kongresu.
 Razem z prezydentem, wg tej samej procedury, jest
wybierany wiceprezydent, którego jedynym
konstytucyjnym uprawnieniem jest przewodniczenie
w Senacie.
 W przypadku śmierci lub ustąpienia prezydenta urząd
ten przejmuje wiceprezydent.
Barrack Obama

13. Wybory
prezydenckie
Rozkład wyników wyborów w 2008r.

14. Prezydent
 Funkcje prezydenta mają
trojakie źródło. Formalnie
regulowane są przez przepisy
konstytucyjne, które mogą
być interpretowane dość
elastycznie. Innymi źródłami
są ustawodawstwo Kongresu i
orzecznictwo Sądu
Najwyższego, a także bogata
praktyka projektodawcza.
 Prezydent jest głową państwa
i szefem rządu (nazywany
administracją, gabinetem) i
sprawuje ogólne
kierownictwo nad polityką
państwową.
 Wraz z gabinetem sprawuje
władzę wykonawczą.
 Prezydent ma bardzo
szerokie uprawnienia, m.in.
jest naczelnym dowódcą sił
zbrojnych, powołuje
sekretarzy (ministrów)
gabinetu (rządu) za zgodą
Senatu, mianuje sędziów
Sądu Najwyższego i
ambasadorów, zawiera
umowy międzynarodowe.
 Prezydent dysponuje także
całkiem sporymi
uprawnieniami
prawodawczymi. Może
wydawać rozporządzenia
wykonawcze i proklamacje,
które muszą mieć za
podstawę akty wyższego
rzędu – konstytucję i ustawy.

15. Prezydent
 Dysponuje prawem veta w stosunku
do ustaw parlamentu dwóch
rodzajów:
 regularne – odmowa podpisania
ustawy, która może być odrzucona
większością 2/3 głosów Kongresu
(co zdarza się bardzo rzadko),
 tzw. kieszonkowe – w sytuacji gdy
projekt ustawy trafia do podpisu w
ciągu ostatnich 10 dni sesji
Kongresu, prezydent może nie
zająć stanowiska wobec tego
projektu, co nie pozwala na
wejście ustawy w życie.
 Prezydent ponosi odpowiedzialność
polityczną za działanie sprzeczne z
prawem w drodze procedury
impeachment (oskarżenie wnosi
Izba Reprezentantów, sądzi —
Senat, który może większością 2/3
głosów pozbawić prezydenta
urzędu).
Pieczęć prezydenta Stanów
Zjednoczonych Ameryki.

16. Prezydent
Stany z których najczęściej pochodzili prezydenci

17. Prezydenci Stanów Zjednoczonych
Imię i nazwisko Lata sprawowania urzędu
John Kennedy 1961-1963
Lyndon Johnson 1963-1969
Richard Nixon 1969-1974
Gerald Ford 1974-1977
Jimmy Carter 1977-1981
Ronald Regan 1981-1989
George Bush 1989-1993
William Clinton 1993-2001
George W. Bush 2001-2009
Barrack Obama od 2009

18. Prezydenci
Mt. Rushmore National Momument South Dakota

19. Wiceprezydent
 Pierwotnie, na początku historii
konstytucjonalizmu
amerykańskiego, wiceprezydentem
zostawała ta osoba, która uzyskała drugą
liczbę głosów podczas głosowania w
kolegium elektorów.
 XII poprawka do konstytucji z 1804 roku
zmieniła sposób wyboru
prezydenta, ustanawiając osobne wybory na
prezydenta i wiceprezydenta. Od tego czasu
parę tę wyznaczają partie na swoich
konwencjach.
 Wiceprezydent jest przede wszystkim
przewodniczącym Senatu i kieruje jego
pracami (de iure).Przyjęła się zasada, że na
początku kadencji wiceprezydent mianuje
kogoś innego na przewodniczącego Senatu.
 Jeżeli wiceprezydent umrze lub jest w stanie
trwałej niezdolności do sprawowania
urzędu, prezydent wyznacza osobę na to
stanowisko. Nowy wiceprezydent musi
zostać zaakceptowany przez obie izby, które
muszą udzielić mu poparcia większością
głosów.
Joe Biden

20. Kongres
Kongres USA jest bikameralny, tzn.
składa się z dwóch izb:
 Izba Reprezentantów – członkowie
pochodzący z okręgów wyborczych,
na które podzielone są stany,
 Senat – członkowie pochodzący z
poszczególnych stanów.
Kompetencje Kongresu można
podzielić na kilka rodzajów:
 projektodawcze (znaczna rola w
procesie zmiany konstytucji),
 ustawodawcze (uchwalanie ustaw),
 kreacyjne (w pewnych sytuacjach
wybór prezydenta i
wiceprezydenta),
 sądownicze i śledcze (np.
impeachment),
 kontrolne (komisje, jako część
checks and balances).
Capitol – siedziba Kongresu w
Waszyngtonie.

21. Kongres
W Kongresie większość prac odbywa się w komisjach. Wyróżnia się
komisje:
 stałe – zajmują się przygotowywaniem projektów ustaw do
rozpatrzenia na forum izb; w komisjach tych zawsze
przewodniczący i większość członków pochodzi z partii
większościowej w parlamencie,
 specjalne – powołane ad hoc, do zbadania konkretnych spraw, w
których członkowie są dobierani przez przewodniczącego,
 wspólne – powoływane, kiedy rozpatrywane zagadnienie
wymaga wspólnej rezolucji izb, tworzone spośród członków obu
izb parlamentu,
 uzgadniające – wyznaczone w celu doprowadzenia do ustalenia
jednolitego tekstu ustawy przegłosowanej uprzednio w różnych
wersjach przez obie izby Kongresu.
Do kompetencji Kongresu należy: ustawodawstwo, uchwalanie
budżetu, kontrola polityki prezydenta, akceptacja niektórych
aktów prezydenta oraz pociąganie prezydenta do
odpowiedzialności politycznej.

22. Izba Reprezentantów
 Izba Reprezentantów (House of Representatives)
składa się ze 435 członków wybieranych na
kadencję trwającą 2 lata. Członkowie tej izby
reprezentują grupy wyborców zamieszkujące
okręgi wyborcze, na które podzielone są stany. Z
reguły zasiadający w Izbie Reprezentantów są
specjalistami zajmującymi się wąskimi
dziedzinami.
 Liczba reprezentantów poszczególnych stanów
jest proporcjonalna do liczby ich mieszkańców
(każdy stan musi mieć co najmniej 1
przedstawiciela).
 Do Izby Reprezentantów kandydować może
osoba, która ukończyła 25 lat, będąca
obywatelem USA od co najmniej 7 lat i
zamieszkująca w stanie, w którym znajduje się
okręg wyborczy z którego pragnie kandydować.
 Posiedzeniom Izby Reprezentantów
przewodniczy speaker, który jest także
przewodniczącym większości partyjnej. Zajmuje
się on podejmowaniem decyzji o przebiegu
obrad i przekazuje ustawy właściwym komisjom.
Reprezentuje także izbę na zewnątrz.
Pieczęć Izby
Reprezentantów USA

23. Senat
 O kadencji 6-letniej, liczy 100
członków, wszystkie stany mają równą
reprezentację — po 2 senatorów (co 2 lata
odnawia się 1/3 składu w wyborach
częściowych);
 Z reguły zasiadający w Senacie są osobami
wyspecjalizowanymi w szerokich
zagadnieniach.
 Kandydować może osoba powyżej 30 lat, będąca
obywatelem Stanów Zjednoczonych od
minimum 9 lat, zamieszkująca w stanie, który
ma reprezentować.
 Posiedzeniom Senatu przewodniczy, według
konstytucji, wiceprezydent, a podczas jego
nieobecności prezydent pro tempore (senator
partii mającej większość w Senacie, o
najdłuższym stażu), a najczęściej senator o
największym autorytecie, którego Senat
wybierze.
 Dystrykt Kolumbii nie ma reprezentacji w
Senacie.
Pieczęć Senatu
USA

24. System partyjny
W Stanach Zjednoczonych istnieje system wielopartyjny, ale
faktycznie politykę kontrolują jedynie dwie partie: Partia
Demokratyczna (Democratic Party), istniejąca od lat 20. XIX
w., i Partia Republikańska (Republican Party) — 1854. Partia
Demokratyczna jest uważana za partię centrum ze
skrzydłami lewicowymi, z kolei Partia Republikańska jest
uważana za prawicową. Amerykańska scena polityczna jest
klasyfikowana inaczej niż w Europie, politycy zbliżeni do
europejskiego centrum i lewicy są nazywani liberałami, a
zbliżeni do prawicy konserwatystami. Ponadto w kraju
istnieje kilkanaście partii politycznych, ale ich dostęp do
życia publicznego jest znikomy. Zazwyczaj jedna partia
kontroluje przez dekady konkretny powiat. W przypadku
przejęcia władzy w legislaturze stanowej, wszystkie
kluczowe stanowiska są obsadzane przez współpracowników
jednej partii.

25. System partyjny
Podział mandatów w Kongresie USA
Nazwa
Liczba
deputowanych
Procent
deputowanych
Izba Reprezentantów
Partia
Demokratyczna
233 53,56%
Partia
Republikańska
202 46,44%
Niezależni 0 0%
Senat
Partia
Demokratyczna
49 49%
Partia
Republikańska
49 49%
Niezależni 2 2%
Lista partii politycznych w
USA:
 Partia Niepodległości
Alaski (Alaskan
Independence Party)
 Connecticut na rzecz
Liebermana
(Connecticut for
Lieberman)
 Partia Demokratyczna
(Democratic Party)
 Partia Konstytucyjna
(Constitution Party)
 Partia Libertariańska
(Libertarian Party)
 Partia Republikańska
(Republican Party)
 Partia Zielonych (Green
Party)

26. System partyjny
Obie gł. partie nie reprezentują zdecydowanie określonych ideologii
politycznych, są pozbawione jednolitego programu i
zinstytucjonalizowanych struktur. Swoje działania podporządkowują
wymogom walki wyborczej i zapewnieniu sukcesu wyborczego
reprezentowanym przez nie elitom. Najwyższą instancją w obu partiach
jest, zwoływana co 4 lata, konwencja krajowa. Jej podstawowym
zadaniem jest wyłonienie kandydata na urząd prezydenta i
wiceprezydenta oraz uchwalenie programu wyborczego. Najwyższym
szczeblem struktury organizacyjnej jest komitet krajowy, składający się
z przedstawicieli poszczególnych stanów. Za przywódcę partii jest
uznawany prezydent lub kandydat na prezydenta. Zasadniczym ogniwem
w strukturze obu partii jest organizacja stanowa, której zadaniem jest
obsadzanie stanowisk we władzach danego stanu, zwłaszcza stanowiska
gubernatora. Nie istnieje pojęcie członkostwa danej partii — za
członków uznawani są ci, którzy zarejestrują się w poczet członków partii
bądź sami się za takich uważają. Za najważniejszą metodę wyłaniania
kandydatów przez partie polityczne uznaje się prawybory, które
umożliwiają udział w procesie nominacyjnym; zakończenie tego procesu
oznacza początek kampanii wyborczej.

27. Władza sądownicza
 Sądy tworzy Kongres, który określa ich właściwości i
organizację, a także wynagrodzenie sędziów.
Natomiast sędziów sądów federalnych mianuje
prezydent, jeżeli stanowisko opróżni się w wyniku
rezygnacji lub śmierci.
 Sędziowie amerykańscy, według zapisów
konstytucyjnych są niezawiśli i pełnią swe funkcje
bezterminowo, nawet dożywotnio. Do usunięcia
sędziego może dojść tylko w drodze impeachmentu.
 Wymiar sprawiedliwości sprawują sądy federalne i Sąd
Najwyższy USA (9 sędziów, w tym przewodniczący),
który jest naczelnym organem sądowniczym (bada
zgodność ustaw z konstytucją).

28. Władza sądownicza
Sąd Najwyższy zajmuje się badaniem zgodności działania
administracji rządowej z zasadami konstytucji.
Sądownictwo federalne składa się z trzech szczebli:
 sądy dystryktowe – sądy najniższe w hierarchii,
rozstrzygają sprawy cywilne i karne w I instancji, w
składzie jednego sędziego zawodowego i ławy
przysięgłych. Takich sądów jest 94.
 sądy apelacyjne – umiejscowione wyżej, sądy odwoławcze
od wyroków sądów dystryktowych (II instancja); jest ich 13.
 Sąd Najwyższy – ostateczna instancja odwoławcza, dla
niektórych spraw uprawnienia I instancji i ferowanie w
tych kwestiach ostatecznych wyroków, np. w sporach
pomiędzy federacją a stanem.

29. Władza sądownicza
 W Stanach Zjednoczonych obowiązuje system prawa
precedensowego (common law). Sąd sam ustanawia normę
prawną, w przypadku gdy brakuje podstaw w prawie
pisanym do rozstrzygnięcia danej sprawy. Powstaje w ten
sposób precedens, który staje się podstawą rozstrzygnięcia
w przyszłości takich samych bądź bardzo podobnych
spraw.
 władza sądownicza ma trzy funkcje:
 kreacyjną (za pomocą precedensów tworzy nowe
prawo),
 interpretacyjną (interpretowanie aktów Kongresu i
władzy wykonawczej),
 projektodawczą (wszystkie sądy powszechne mają
prawo do badania konstytucji i legalności aktów
prawnych).

30. System karny
 Według danych z grudnia 2008, amerykański system
penitencjarny przetrzymuje 2,293,157 osób, co rocznie
kosztuje 57 miliardów dolarów. Większość z nich to
stosunkowo młodzi mężczyźni.
 W USA w dowolnej chwili około 20% mężczyzn –
czarnych lub pochodzenia latynoskiego – przebywa w
więzieniu.
 W miastach takich jak Waszyngton i Baltimore ponad
połowa czarnych mężczyzn w wieku od 18 do 30 lat jest
przetrzymywanych w więzieniach, na zwolnieniu
warunkowym lub poddanych probacji.
 W 37 stanach za najcięższe zabójstwa orzekana i
wykonywana jest kara śmierci. W USA średnio na 100
000 mieszkańców wypada 715 więźniów.

31. System karny
Mapa USA z uwzględnieniem
stanów, w których kara śmierci
wykonywana jest poprzez podanie
zastrzyku trucizny.
Mapa USA z uwzględnieniem
stanów, w których kara śmierci
wykonywana jest na krześle
elektrycznym.
Mapa USA z uwzględnieniem
stanów, w których kara śmierci
wykonywana jest przez
rozstrzelanie.
Mapa USA z uwzględnieniem stanów, w
których kara śmierci wykonywana jest
w komorze gazowej.
Legenda: Kolor brązowy - stan
wykorzystuje tylko tę metodę, Kolor
pomarańczowy – kara wykonywana
często, ale istnieją inne, Kolor żółty -
metoda wykonywana czasami, Kolor
zielony – stany które wykonywały, ale
zaprzestały, Kolor niebieski – dany
sposób nie był nigdy praktykowany.

32. Siły zbrojne
Łączna liczba żołnierzy wynosi 1414 tys. (2001); od 1991 nie ma obowiązkowej zasadniczej
służby wojsk.; armia zaw.; są też zawierane kontrakty z żołnierzami (minimum 3-letnie) na
odbycie służby wojsk.; od 1949 czł. NATO, od 1951 — Paktu Bezpieczeństwa Pacyfiku. W
armii amer. występuje podział sił zbrojnych na:
 strategiczne siły jądrowe podporządkowane Dowództwu Strategicznemu USA;
 siły lądowe — 485,5 tys. żołnierzy (z czego duża część jest rozmieszczona poza granicami
państwa), w ich skład wchodzi też personel lądowy Gwardii Nar. — 355,9 tys. żołnierzy
oraz stała rezerwa sił lądowych — 358,1 tys. osób;
 siły morskie — 385,4 tys. żołnierzy, piechota mor. — 183 tys. żołnierzy; lotnictwo mor. —
70,2 tys. żołnierzy;
 siły powietrzne — 369,7 tys. żołnierzy, w ich skład wchodzi lotnictwo operacyjne (w tym
strategiczne), lotn. jednostki Gwardii Nar. i rezerwy lotnictwa operacyjnego;
 Siły zbrojne są także rozmieszczone poza terytorium Stanów Zjednoczonych;
największa ich część stacjonuje w Europie (98 tys. żołnierzy sił lądowych, w tym siły
lądowe 61 tys.);
Wojska amer. wzięły udział w operacji antyterrorystycznej (2001–02) w Afganistanie;
stacjonuje tam ok. 7,5 tys. żołnierzy; w ramach tejże operacji w bazach w Kirgistanie
stacjonuje 4 tys. żołnierzy, a w Uzbekistanie ok. 1,2 tys.; 2003 wojska amer. stanowiły gł. siłę
koalicji państw w wojnie z Irakiem.
Siły amer. uczestniczą w misjach pokojowych ONZ: w Kambodży, Bośni, Jugosławii,
Egipcie, Iraku, Kuwejcie, Macedonii, na Bliskim Wschodzie, Somalii. Budżet wojsk.
stanowił 3% PKB (2001).

33. Polityka społeczna
 W USA jest regulowana zarówno przez
ustawodawstwo federalne, jak i stanowe; specyficzną
cechą amer. polityki społ. jest duże zaangażowanie
w jej realizację prywatnych przedsiębiorców
i pracodawców oraz filantropów, a także to, że
większość kolejnych prezydentów przedstawia
własny program i koncepcję tej polityki.
 Reformy społ. zapoczątkował F.D. Roosevelt,
ogłaszając program Nowego Ładu (New Deal), który
oprócz ożywienia gospodarki po Wielkim Kryzysie
miał na celu wprowadzenie pewnych reform
socjalnych.

34. Polityka oświatowa
Zgodnie z konstytucją, problemy szkolnictwa leżą
w gestii rządów stanowych, które z reguły znaczną
część swych uprawnień przekazują lokalnym okręgom
szkolnym; z tego właśnie względu system szkolny
w USA jest zróżnicowany. Najbardziej powszechny jest
model: 6-letnia szkoła elementarna i 6-letnia szkoła
średnia, w której nauka odbywa się w 2 cyklach 3-
letnich: niższym (junior high school) i wyższym (senior
high school). Obowiązkiem szkolnym w większości
stanów są objęte dzieci między 7 i 16 rokiem życia;
nauczanie w szkołach publicznych na poziomie
elementarnym i średnim jest bezpłatne. Poza szkołami
publicznymi działają również szkoły prywatne, także
wyznaniowe.

35. Podział terytorialny
 Wskutek przemian
politycznych, jakie dokonywały
się na obszarze dzisiejszego USA
od XVIII wieku do XX wieku,
poszczególne stany różnią się
datą wstąpienia do unii.
 W połowie XVIII wieku istniało
tylko trzynaście kolonii
amerykańskich, które utworzyły
podwaliny dzisiejszego państwa
związkowego. Były to:
Connecticut, Delaware, Georgia,
Karolina Południowa, Karolina
Północna, Maryland,
Massachusetts, New Hampshire,
New Jersey, Nowy Jork,
Pensylwania, Rhode Island i
Wirginia. Liczyły one w sumie
około półtora miliona
mieszkańców.

37. Podział terytorialny
 Cztery spośród stanów noszą nazwę Związku
(Commonwealth), są to:
Kentucky, Massachusetts, Pensylwania i Wirginia. Jest to
tylko nazwa oficjalna i stany te nie różnią się niczym od
innych. Teksas i Kalifornia używają nazw Republika
Teksasu i Republika Kalifornijska.
 Każdy ze stanów podzielony jest na hrabstwa (counties).
Wyjątkiem są dwa stany: Luizjana – parafie (parishes) i
Alaska – okręgi (boroughs).
 Obecnie w Stanach Zjednoczonych jest 3141 hrabstw i
równoważnych jednostek terytorialnych. Najmniej
hrabstw liczy stan Delaware – 3, a najwięcej Teksas – 254.
 Zakres uprawnień lokalnych rad różni się w
poszczególnych hrabstwach, w zależności od stanu.
Niektóre hrabstwa podzielone są dodatkowo na okręgi
miejskie (townships).

38. Największe stany USA
Lp. Stan
Powie-
rzchnia
(tys. km2)
Ludność
(mln) Stolica
Skrót
pocztowy
Skrót
angielski
Największe
miasto
1 Alaska 1530,7 0,6 Juneau AK Alaska Anchorage
2 Teksas 691 22,1 Austin TN Tenn. Memphis
3 Kalifornia 411 35,4
Sacrame
nto KS
Kan. lub
Kans. Wichita
4 Montana 380,3 0,9 Helena NJ N.J. Newark
5
Nowy
Meksyk 314,9 1,8 Santa Fe OK Okla.
Oklahoma
City
6 Arizona 295,3 5,5 Phoenix AZ Ariz. Phoenix
7 Nevada 286,3 2,2
Carson
City NY N.Y. Nowy Jork
8 Kolorado 269,5 4,5 Denver MA Mass. Boston
9 Wyoming 253,3 0,5
Cheyenn
e WY Wyo. Cheyenne
10 Oregon 251,4 3,5 Salem RI R.I. Providence

39. Podział terytorialny
Pozostałe stany to:
Utah, Minnesota, Idaho,
Kansas, Nebraska, Dakota Pd.,
Dakota Pn., Oklahoma,
Missouri, Waszyngton, Georgia,
Floryda, Michigan, Illinois,
Iowa, Wisconsin, Arkansas,
Karolina Pn., Alabama, Nowy
Jork, Luizjana, Mississippi,
Pensylwania, Tennessee, Ohio,
Wirginia, Kentucky, Indiana,
Maine, Karolina Pd., Wirginia
Zach., Maryland, Vermont, New
Hampshire, Massachusetts,
New Jersey, Hawaje,
Connecticut, Delaware, Rhode
Island.
Do terytoriów zależnych
należą:
Samoa Amerykańskie
(American Samoa), Baker
(Baker Island), Guam, Howland
(Howland Island), Jarvis (Jarvis
Island), Johnston (Johnston
Atoll), Kingman (Kingman
Reef), Midway (Midway
Islands), Navassa (Navassa
Island), Mariany Północne
(Northern Mariana Islands),
Palmyra (Palmyra Atoll),
Portoryko (Puerto Rico), Wyspy
Dziewicze Stanów
Zjednoczonych (U.S. Virgin
Islands), Wake (Wake Island)

40. Bibliografia
 Andrzej Bartnicki, Donald T. Critchlow: Historia Stanów Zjednoczonych
Ameryki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995,
 Hugh Brogan: Longman History of the United States of America. Longman,
1985-03-25, ss. 1-740,
 Paweł Sarnecki: Ustroje konstytucyjne państw współczesnych. Kraków:
Zakamycze, 2003,
 Garlicki, Leszek, Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych Ameryki : konstytucja
- polityka - prawa obywatelskie, Warszawa - Wrocław 1982,
 Gebert, Stanisław, Kongres Stanów Zjednoczonych Ameryki : zarys
monografii, Warszawa - Wrocław 1981,
 Langer, Tomasz, Stany w USA : instytucje, praktyka, doktryna, Koszalin 1997,
 Pułło, Andrzej (red.), Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki, Warszawa
2002,
 Pułło, Andrzej, System konstytucyjny Stanów Zjednoczonych, Warszawa 1997,
 Sarnecki, Paweł, Ustroje konstytucyjne państw współczesnych, Kraków 2003,
 http://encyklopedia.pwn.pl/
 http://portalwiedzy.onet.pl/