Slides Lição 5, CPAD, Os Inimigos do Cristão, 2Tr24, Pr Henrique.pptx
Guia alig pdf
1. GUIA ELEMENTAL PARA
A ESCRITA E LECTURA DO GALEGO
NORMATIVA DA ALIG
Alianza Lingüística polo Idioma Galego
2. A nosa norma, a normativa da ALIG, nace co obxetivo
dũa melhor representacióm e unificacióm do galego
em toda-las suas variantes sem despreciar ningũa das
evoluciõs própias ocorridas no idioma. Está inspirada e
baseada na grafia histórica do galego e enfoca-se nas
falas galegas tomando-as como referéncia para o
estavlecemento da norma, ademais, tamém está
realizada o maiormente posivle livre de castelanismos
e de lusismos.
4. ABECEDÁRIO OU ALFABETO
A, a [a] - /a/, /a̝/
B, b [be] - /b/, /β/
C, c [ce] - /k/, /θ/, /s/, /g/
D, d [de] - /d/, /ð/
E, e [e] - /ɛ/, /e/, /e̝/, /e̯/, /i ̯/
F, f [efe] - /f/
G, g [gue] - /g/, /ɣ/, /h/, /k/
H, h [hache, ache]
I, i [i] - /e̝/, /i/, /e̯/, /i ̯/
L, l [ele] - /l/
M, m [eme] - /m/, /ŋ/, /ɱ/, /n/
N, n [ene] - /n/, /ŋ/, /ɱ/
O, o [o] - /ɔ/, /o/, /o̝ /, /o̯ /, /u̯ /
P, p [pe] - /p/
Q, q [qu, cu, que] - /k/
R, r [erre] - /r/, /ɾ/
S, s [ese] - /s/, /ɾ/, /h/
T, t [te] - /t/, /d/
U, u [u] - /o̝ /, /u/, /o̯ /, /u̯ /
V, v [uve] - /b/, /β/
X, x [equis, ex] - /ks/, /s/, /ʃ/
Z, z [zeta, ceta] - /θ/, /s/, /ɾ/, /h/
5. OS FONEMAS REPRESENTADOS POR CADA LETRA
A
A letra A respresenta sempre /a/ em posiciõs tónicas.
ligar /li.'haɾ/
pam /'paŋ/
Em posiciõs átonas pode-se corresponder com /a/ ou /a̝/.
nada /'na.ða̝ /, /'na.ða/
animal /a.ni.'mal/, /a̝ .ni.'mal/
Se ũa palavra rematada em A é grave, o máis comum é que o A final se
corresponda com /a̝/.
casa /'ka.sa̝ /
Se ũa palavra é esdrúxula, e presenta um A na última ou na penúltima sílaba (ou
nas duas), o máis comum é que soem como /a̝ /.
sílaba /'si.la̝ .βa̝ /
B
A letra B representa o fonema /b/ em posicióm inicial.
bola /'bɔ.la̝ /
bloquear /blo.ke.'aɾ/
Tamém presenta esa lectura nos casos nos que aparece em posicióm implosiva
(eses casos dam-se normalmente quando o B é a letra final dum prefixo).
abrogar /ab.ro.'haɾ/
subliminar /sub.li.mi.'naɾ/
Fóra deses casos, representa máis frequentemente o fonema /β/ (ainda que
tamém se poida oir como /b/).
trabalho /tɾa.'βa.ɟo̝ /
ablativo /a.βla.'ti.βo̝ /
abrigar /a.βɾi.'haɾ/
esbirrar /es.βi.'raɾ/
albergue /al.'βɛɾ.he̝/
arbitrário /aɾ.βi.'tɾa.ɾi̯o̝/
C
O C antes de A, O e U sempre se corresponde ao fonema /k/.
casar /ka.'saɾ/
6. comer /ko.'meɾ/
curar /ku.'ɾaɾ/
Em posicióm implosiva pode soar como /k/ para algũs falantes, pero pode ser
mudo para outros, e iso tamém varia d'acordo coa palavra.
diccionário /dik.θi̯o.'na.ɾi̯o̝/, /di.θi̯o.'na.ɾi̯o̝/
correcto /ko.'rɛk.to̝ /, /ko.'rɛ.to̝ /
Em posicióm implosiva seguido de consoante sonora, soe-se sonorizar em /g/
(pero tamém pode soar como /k/ ou ser muda).
anécdota /a.'nɛg.do̝ .ta̝ /
sinécdoque /si.'nɛg.do̝ .ke̝/
Antes de E e I, pode soar como /θ/ ou /s/, dependendo da zona.
centro /'θen.tɾo̝ /, /'sen.tɾo̝ /
facer /fa.'θeɾ/, /fa.'seɾ/
D
A letra D corresponde-se co fonema /d/ em posicióm inicial.
dicir /di.'θiɾ/
dar /'daɾ/
Tamém se le así quando aparece em posicióm implosiva.
adrenal /ad.re.'nal/
administrar /ad.mi.nis.'tɾaɾ/
Fóra deses casos, o máis comum é que soe como /ð/ (ainda que tamém se poida
oir como /d/).
cada /'ka.ða̝ /
pedra /'pɛ.ðɾa̝ /
E
O E pode representá-lo fonema /ɛ/.
preto /'pɾɛ.to̝ /
pé /'pɛ/
neto /'nɛ.to̝ /
Pode representá-lo /e/.
lei /'lei̯/
pe /'pe/
facer /fa.'θeɾ/
7. Pode representá-lo /e̝ / em posiciõs átonas (nese caso tamém se pode
pronunciar como /e/).
forte /'fɔɾ.te̝ /, /'fɔɾ.te/
fonte /'fon.te̝ /, /'fon.te/
Em diptongos pode representar /e̯/ ou /i̯/, dependendo da zona e do falante.
cae /'kae̯/, /'kai̯/
razões /ra.'θoe̯ s/, /ra.'θoi̯s/
Em posicióm átona, pode soar como / a̝/ nalgũas palavras em certas zonas.
setenta /sa̝.'ten.ta̝/, /se.'ten.ta̝/
tanxerina /tan. ʃa̝.'ɾi.na̝/, /tan. ʃe.'ɾi.na̝/
F
Sempre se corresponde ao fonema /f/.
naftalina /naf.ta.'li.na̝ /
facer /fa.'θeɾ/
G
O G representa o /h/ em toda-las posiciõs na maior parte de Galícia.
gato /'ha.to̝ /
golpe /'hɔl.pe̝ /
algo /'al.ho̝ /
pagar /pa.'haɾ/
agradecer /a.hɾa.ðe.'θeɾ/
grande /'hɾan.de̝/
fragmento /fɾah.'men.to̝ /
Na parte leste de Galícia, o G nom sufriu esa evolucióm, por tanto, soa como /g/
ou /ɣ/:
gato /'ga.to̝ /
golpe /'gɔl.pe̝ /
algo /'al.ɣo̝ /
pagar /pa'ɣaɾ/
agradecer /a.ɣɾa.ðe.'θeɾ/
grande /'gɾan.de̝/
fragmento /fɾag.'men.to̝ /
Como se ve no caso das palavra “algo”, “pagar” e “agradecer”, é comum que em
moitos casos o G no interior de palavras em posicióm explosiva represente o
fonema /ɣ/ (ainda que tamém se poida oir como /g/).
8. Nas zonas onde o G é pronunciado como /g/ e /ɣ/, normalmente soa como /g/
em posicióm implosiva.
fragmento /fɾag.'men.to̝ /
Nalgũas zonas e para algũs falantes, pode ser fricativo sonoro em toda-las
posiciõs.
gato /'ɣa.to̝ /
golpe /'ɣɔl.pe̝ /
grande /'ɣɾan.de̝/
É comum que os falantes que o pronúnciam co fonema aspirado /h/,
pronúnciem o G como /k/ quando vai despois de N (ou do M final da palavra
anterior).
domingo /do.'miŋ.ko̝/
um gato /'uŋ 'ka.to̝ /
H
O H é ũa letra muda.
home /'ɔ.me̝/
humano /u.'ma.no̝/
hábil /'a.βil/
I
O I pode representá-lo /i/.
imaxe /i.'ma.ʃe̝ /
dia /'di.a̝ /
Pode representá-la semivogal /i/, e nalgũs casos, em certas zonas, tamém pode
̯
soar como /e̯ / .
pai /'pai̯/, /'pae̯ /
nai /'nai̯/, /'nae̯ /
praia /pɾa.i̯a̝/, /pɾa.e̯ a̝/
A letra I tamém representa o fonema /e̝ / em posicióm átona na fala d'algũas
persoas.
húmido /'u.me̝.ðo̝ /, /'u.mi.ðo̝/
L
O L sempre representa o fonema /l/.
alí /a.'li/
9. animal /a.ni.'mal/
M
O M corresponde-se ao fonema /m/.
amar /a.'maɾ/
meu /'meu̯/
Em posicióm final corresponde-se co fonema nasal velar /ŋ/.
pam /'paŋ/
irmám /iɾ.'maŋ/
Pode soar como /n/ quando está em posicióm final dalgũas palavras, e a palavra
seguinte (normalmente artigo definido ou pronome) comeza por vogal.
nom o vim /'non o 'βiŋ/, /'noŋ o 'βiŋ/
E soa como /ɱ/ quando despois dũa palavra rematada em M está ũa comezada
em F.
falam francés /'fa.la̝ ɱ fɾan.'θes/
em forma /'eɱ 'foɾ.ma̝ /
N
A letra N representa o fonema /n/.
nada /'na.ða̝ /
novo /'no.βo̝ /
Tamém representa o fonema /ŋ/ em posicióm final de palavras e antes das
consoantes velares C e G.
fan /'faŋ/
áncora /'aŋ.ko̝.ɾa̝ /
língua /'liŋ.hu̯ a̝/
Ademais dos dous fonemas xa mencionados, o N tamém se corresponde ao
fonema /ɱ/ antes de F.
enforcar /eɱ.foɾ.'kaɾ/
anfiteatro /aɱ.fi.te.'a.tɾo̝ /
O
O O pode representá-lo fonema /ɔ/.
forte /'fɔɾ.te̝ /
tónico /'tɔ.ni.ko̝ /
10. Pode representá-lo /o/.
bo /'bo/
lonxe /'lon.ʃe̝ /
Pode representá-lo /o̝ / em posiciõs átonas (nese caso tamém se pode
pronunciar como /o/).
preto /'pɾɛ.to̝ /, /'pɾɛ.to/
neto /'nɛ.to̝ /, /'nɛ.to/
Em diptongos pode representar /o̯ / ou /u̯ /, dependendo da zona e do falante.
pao /'pao̯ /, /'pau̯/
irmão /iɾ.'mao̯ /, /iɾ.'mau̯/
P
O P corresponde-se ao fonema /p/.
poder /po.'ðeɾ/
apicultura /a.pi.kul.'tu.ra̝ /
Em posicióm implosiva pode-se pronunciar como /p/, pero tamém pode ser
mudo.
adoptar /a.ðop.'taɾ/, /a.ðo.'taɾ/
inscripcióm /ins.krip.'θi̯oŋ/, /ins.kri.'θi̯oŋ/
Q
Sempre se le como /k/.
quente /'ken.te̝ /
quanto /'kan.to̝ /
líquido /'li.ki.ðo̝ /
adequar /a.ðɛ.ku̯ aɾ/
R
O R corresponde-se ao /r/ em posicióm explosiva (no início de sílabas).
rato /'ra.to̝ /
israel /is.'ra.el/
Máis raramente tamém se pode corresponder a ese fonema em posicióm
implosiva (no final de sílabas), pero como um equivalente da forma /ɾ/, que é a
máis comum nese caso.
parto /'par.to̝ /, /'paɾ.to̝ /
harpa /'ar.pa̝ /, /'aɾ.pa̝ /
11. Noutras posiciõs corresponde-se sempre ao fonema /ɾ/.
paro /'pa.ɾo̝ /
cara /'ka.ɾa̝ /
trabalho /tɾa.'βa.ɟo̝ /
pranto /'pɾan.to̝ /
S
A letra S corresponde-se ao fonema /s/.
saber /sa.'βeɾ/
falas /'fa.la̝ s/
E em posiciõs implosivas pode presentá-las lecturas /ɾ/ e /h/.
às duas /'aɾ 'du.a̝ s/
os quatro /'oh 'ka.tɾo̝ /
T
A letra T corresponde-se co fonema /t/.
tamanho /ta.'ma.ɲo̝ /
correcto /ko.'rɛk.to̝ /
feito /'fei̯.to̝ /
Tamém pode representá-lo fonema /d/ quando está em posicióm implosiva
seguido de consoante sonora (ainda que tamém se poida ler como /t/).
ritmo /'rid.mo̝ /, /'rit.mo̝/
U
O U pode presentá-la lectura /u/.
uva /'u.βa̝ /
lua /'lu.a̝ /
Tamém pode representá-la semivogal /u̯ /, e nalgũs casos tamém se pode ler
como /o̯ / (normalmente antes de A ou E).
meu /'meu̯ /, /'meo̯/
língua /'liŋ.hu̯ a̝/, /'liŋ.ho̯ a̝/
cautela /kau̯ .'tɛ.la̝ /, /kao̯ .'tɛ.la̝ /
A letra U tamém representa o fonema /o̝ / em posicióm átona na fala d'algũas
persoas.
túmulo /'tu.mo̝ .lo̝ /, /'tu.mu.lo̝ /
12. V
A letra V representa o fonema /b/ em posicióm inicial.
veira /'bei̯.ɾa̝ /
voda /'bo.ða̝ /
No interior de palavras é máis comum que soe como /β/ (ainda que tamém se
poida ler como /b/).
amava /a.'ma.βa̝ /
palavra /pa.'la.βɾa̝ /
transversal /tɾans.βɛɾ.'sal/
árvore /'aɾ.βo̝ .ɾe̝ /
alvo /'al.βo̝ /
X
O X pode representar o /ʃ/ (pero nunca tem ese valor em posicióm implosiva, é
dicir, no final de sílabas).
xeito /'ʃei̯.to̝ /
paxaro /pa.'ʃa.ɾo̝ /
Tamém pode representar /s/ e /ks/, que som equivalentes.
extrair /es.tɾa.'iɾ/, /eks.tɾa.'iɾ/
próximo /'pɾɔ.si.mo̝/, /'pɾɔ.ksi.mo̝ /
Z
O Z pode corresponder-se em toda-las posiciõs co /θ/.
zapato /θa.'pa.to̝ /
rapaz /ra.'paθ/
Pode corresponder-se sempre co /s/.
zapato /sa.'pa.to̝ /
rapaz /ra.'pas/
Pode soar como /θ/ em posicióm explosiva (no início de sílaba), pero como /s/
em posicióm implosiva (no final de sílaba).
zapato /θa.'pa.to̝ /
rapaz /ra.'pas/
E em posiciõs implosivas pode presentá-las lecturas /ɾ/ e /h/.
luz do sol /'luɾ 'ðo 'sol/
rapaz catalám /ra.'pah ka.ta.'laŋ/
13. DÍGRAFOS
CH, ch [ce ache] - /tʃ/
GU, gu [gue u] - /h/, /hu̯ /, /g/, /gu̯ /, /ɣ/, /ɣu̯ /
LH, lh [ele ache] - /ɟ/, /ʎ/
MH, mh [eme ache] - /ŋ/, /n/
NH, nh [ene ache] - /ɲ/
QU, qu [que u, qu u, cu u] /k/, /ku̯ /
CH
Corresponde-se ò fonema /tʃ/.
chave /'tʃa.βe̝ /
chamar /tʃa.'maɾ/
GU
Representa o mesmo ca a letra G.
guerra /'hɛ.ra̝ /, /'gɛ.ra̝ /
guióm /hi.'oŋ/, /gi.'oŋ/
Pode representá-los fonemas da letra G seguido do fonema /u̯ / (ou /o̯ /,
normalmente antes de A ou E).
língua /'liŋ.hu̯ a̝/, /'liŋ.ho̯ a̝/
linguística /liŋ.'hu̯ is.ti.ka̝ /
Tamém pode presentar duas lecturas na mesma palavra dependendo da zona, é
dicir, nas zonas onde o U é mudo, pois nom se le, nas outras si.
guardar /'gaɾ.ðaɾ/, /'gu̯ aɾ.ðaɾ/
guadanha /ga.'ða.ɲa̝ /, /gu̯ a.'ða.ɲa̝ /
E nalgũas palavras em certas zonas, “gua” pode soar como /ho/ (ou /go/ ou /ɣo/).
gorida /ho.'ɾi.ða̝ /
gorecer /ho.ɾe.'θeɾ/
LH
14. Corresponde-se òs fonemas /ɟ/ e /ʎ/, dependendo da zona ou do falante.
olho /'o.ɟo̝ /, /'o.ʎo̝ /
trabalhar /tɾa.βa.'ɟaɾ/, /tɾa.βa.'ʎaɾ/
MH
Corresponde-se òs fonemas /ŋ/ e /n/, dependendo da zona ou do falante.
umha /'u.ŋa̝ /, /'u.na̝ /
imhábil /i.'ŋa.βil/, /i.'na.βil/
NH
Corresponde-se ao fonema /ɲ/.
ganhar /ha.'ɲaɾ/
estenha /es.'te.ɲa̝ /
QU
Pode-se corresponder co fonema /k/.
quente /'kɛn.te̝ /
quitar /ki.'taɾ/
Pode presentá-la lectura /ku̯ /, ou nalgũs casos /ko̯ / (normalmente antes de A ou E).
frequéncia /fɾe.ku̯ ɛn.θi̯a̝/, /fɾe.ko̯ ɛn.θi̯a̝/
aquífero /a.'ku̯ i.fe̝ .ɾo̝ /
Tamém pode presentá-las duas lecturas na mesma palavra dependendo da zona.
quatro /'ka.tɾo̝ /, /'ku̯ a.tɾo̝ /
quando /'kan.do̝/, /'ku̯ an.do̝/
E nalgũas palavras em certas zonas, “qua” pode soar como /ko/.
quarenta /ko.ɾen.ta̝ /, /ku̯ a.ɾen.ta̝ /
quarta-feira /koɾ.ta.fei̯.ɾa̝ /, /ku̯ aɾ.ta.fei̯.ɾa̝ /
15. DIPTONGOS
Explicacióm sobre os tipos de vogaes:
Vogal aberta (VA): A
Vogaes intermédias (VI): E, O
Vogaes pechadas (VP): I, U
As combinaciõs GU + qualquera vogal e QU + qualquera vogal formam diptongo
crecente nos casos nos que o U do dígrafo nom é mudo.
língua /'liŋ.hu̯ a̝/
aquífero /a.'ku̯ i.fe̝.ɾo̝ /
frequéncia /fɾe.ku̯ ɛn.θi̯a̝/
oblíquo /ɔ.'βli.ku̯ o̝/
VA + VA
Nom forma diptongo.
VA + VI
Normalmente forma diptongo decrecente no final de palavra (raramente le-se
como hiato), pero no interior ou comezo de palavra soe formar hiato (tamém
pode, com menos frequéncia, formar diptongo no início e interior de palavra,
sempre e quando a segunda vogal dese grupo nom estea na sílaba tónica da
palavra, como na palavra laosiano).
irmão /iɾ.'mau̯ / - /iɾ.'ma.o̝ /
animaes /a.ni.'mai̯s/ - /a.ni.'ma.e̝ s/
quaesquera /ka.es.'kɛ.ɾa̝ / - /kai̯s.'kɛ.ɾa̝ /
VA + VP
Normalmente forma diptongo decrecente no final de palavra (raramente le-se
como hiato), pero no interior ou comezo de palavra forma hiato (nalgũs casos
tamém pode formar diptongo no início e interior, pero é menos frequente).
pai /'pai̯/ - /'pa.i/
saudade /sa.u.'ða.ðe̝ / - /sau̯ .'ða.ðe̝ /
VI + VA
Pode formar diptongo crecente em posicióm final quando a palavra é grave ou
esdrúxula (pero nese mesmo caso tamém se pode pronunciar como hiato).
aérea /a.'ɛ.ɾe̯ a̝/ - /a.'ɛ.ɾe.a̝ /
orquídea /ɔɾ.'ki.ðe̯ a̝/ - /ɔɾ.'ki.ðe.a̝ /
16. VI + VI
Pode formar diptongo decrecente em posicióm final, e tamém pode formar
diptongo crecente em posicióm final átona.
papees /pa.'pɛi̯s/ - /pa.'pɛ.e̝ s/
aéreo /a.'ɛ.ɾe̯ o̝/ - /a.'ɛ.ɾe.o̝ /
VI + VP
Normalmente forma diptongo decrecente no final de palavra, pero no interior
ou comezo de palavra forma hiato (tamém pode formar hiato no final e, nalgũs
casos, diptongo no início e interior, pero é menos frequente).
andei /an.'dei/̯
soidade /so.i.'ða.ðe̝ / - /soi̯.'ða.ðe̝ /
proibido /pɾo.i.βi.ðo̝/ - /pɾoi̯.βi.ðo̝/
VP + VA
Pode formar diptongo crecente (pero nos mesmos casos tamém se pode
pronunciar como hiato).
história /is.'tɔ.ɾi̯a̝/ - /is.'tɔ.ɾi.a̝ /
hiato /i.'a.to̝ / - /'i̯a.to̝ /
VP + VI
Pode formar diptongo crecente (pero nos mesmos casos tamém se pode
pronunciar como hiato).
exercício /e.ʃeɾ.'θi.θi̯o̝/ - /e.ʃeɾ.'θi.θi.o̝ /
iode /i.'ɔ.ðe̝ / - /'i̯ɔ.ðe̝ /
VP + VP
Pode formar diptongo decrecente nalgũs casos crecente noutros.
fuxiu /fu.'ʃiu̯ /
ouir /o.'u̯ iɾ/
TRIPTONGOS
Os triptongos podem-se formar quando hai ũa sequéncia que forma um
diptongo crecente seguida dũa vogal que pode formar diptongo decrecente coa
segunda vogal dese diptongo.
uruguai /u.ɾu.'hu̯ ai̯/
canciões /kan.'θi̯oi̯s/
17. LECTURA DO TIL
Recuperamos o til para ũa melhor representacióm e unificacióm do galego.
1) Pode-se le-lo til como o fonema nasal velar /ŋ/ em posicióm final de palavra e
em posicióm final + S, e tamém pode ser mudo nas mesmas posiciõs,
dependendo da zona.
manhã /ma.'ɲaŋ/ - manhã /ma.'ɲa/
irmã /iɾ.'maŋ/ - irmã /iɾ.'ma/
lã /'laŋ/ - lã /'la/
corazõs /ko.ɾa.'θoŋs/ - corazõs /ko.ɾa.'θos/
2) Em posicióm de hiato tem tres posivles lecturas segundo a zona. Pode-se
corresponder co fonema /ŋ/, co fonema /n/, ou pode ser mudo.
ũa
/'u.ŋa̝ / - /'u.na̝ / - /'u.a/
3) Nom se aplica a regra anterior na formacióm dos femeninos das palavras
rematadas em -om e -am, neses casos, pode-se le-lo til coma /n/, ou o til pode
ser mudo dependendo da palavra e da zona.
leóm > leõa
/le.'o.na̝ / - /le.'o.a̝ /
alemám > alemãa
/a.le.'ma.na̝ / - /a.le.'ma/
(só se le um A se nom se pronúncia o til)
4) Nom se le o til em posicióm de diptongo ou triptongo (ainda que o diptongo
sexa pronunciado como hiato, ou que o triptongo sexa pronunciado como duas
ou tres sílabas diferentes, que som lecturas pouco comũs).
burelão /bu.ɾɛ.'lau̯ / - /bu.ɾɛ.'la.o̝ /
canciões /kan.θi̯oi̯s/ - /kan.θi̯o.e̝ s/
5) Quando o til actua como diacrítico diferencial, nunca se le.
põr /'poɾ/ ( = ponher) vĩm /'biŋ/ ( = vinhem) vẽm /'bɛŋ/ ( = venhem)
por (conxuncióm)
vim (1ª pers. sing. pret. perf. ind. do verbo ver)
vem (3ª pers. pl. pres. ind. do verbo ver)
vém (1ª pers. sing pres. ind. do verbo vir)
18. O USO DO H
O H é ũa letra muda, pero conserva-se na escrita por questiõs etimolóxicas.
Escrivem-se os H iniciais latinos.
home /'ɔ.me̝/
humano /u.'ma.no̝/
hábil /'a.βil/
Pero no interior de palavras nom se escrivem.
Exs.:
coerente /ko.e.ɾen.te̝/ (e nom coherente)
proibir /pɾo.i.βiɾ/ (e nom prohibir)
O USO DE B/V
Na fala nom se fai diferenciacióm entre o B e o V, pero conserva-se na escrita
por questiõs etimolóxicas.
A escrita desas duas letras está baseada na grafia do galego medieval.
· Se na palavra orixinal havia um P que se sonorizou no galego, escrive-se B:
populu -> pobo
tripaliu -> trabalho
aperire -> abrir
· Se na palavra orixinal havia um B no início de palavra, escrive-se B:
bulla -> bola
battuere -> bater
· Se na palavra orixinal havia BB, escrive-se B:
abbate -> abade
· Se na palavra orixinal havia um B intervocálico, escrive-se V:
amabat -> amava
parabola -> palavra
· Se na palavra orixinal havia um B precedido de L ou R, escrive-se V:
arbore -> árvore
albu -> alvo
· Se na palavra orixinal havia um V inicial ou no interior de palavra, escrive-se V:
cavare -> cavar
viria -> veira
19. exvanescere -> esvaecer
· Se na palavra orixinal havia um um F no interior de palavra que se sonorizou,
escrive-se V (a mesma regra tamém se aplica para PH).
defensa -> devesa
Stephanu -> Estevo
· Por regra xeral, nom se aplicam esas regras às palavras cultas. Nesas palavras
esas letras conservam a sua grafia orixinal.
syllaba -> sílaba
sibilare -> sibilar (em cámbio, escrive-se silvar e asuviar, que tamém venhem de
sibilare, porque que som palavras patrimoniaes)
O USO DE C/Z
Para representá-lo fonema /θ/ (equivalente ao /s/ nalgũas zonas) deve-se usá-la
letra C antes de E e I, e a letra Z antes de A, O e U.
zapato
centro
fácil
conhezo
azucre
GRUPOS CONSONÁNTICOS CC, CT, PC, PT, X /ks/
O primeiro C e o primeiro P destes grupos consonánticos tendem a desaparecer,
do mesmo modo que o valor /ks/ do X tende a volver-se /s/. Por tanto, segundo
a persoa, pode-se optar por manté-lo grupo coas duas consoantes na escrita, ou
escribir só a segunda consoante. E com relacióm ao X, tamém se pode escribir S.
correcto/correto, diccionário/dicionário, helicóptero/helicótero,
expresar/espresar, exame/esame
Pero nos casos nos que a nom representacióm gráfica da primeira consoante
deses grupos (ou a representacióm do S em vez do X) pode causar confusióm,
recomenda-se que se escrivam as duas consoantes (ou o X).
acto e apto, e nom ato e ato.
AS PALAVRAS COM TIL OU M FINAL
Levam til final todas aquelas palavras vidas do latim rematadas em -ana.
avelã, campã, irmã, lã, manhã, mazã, rã, ventã
As rematadas em -anu tenhem duas terminaciõs posivles segundo a zona.
cham, gram, irmám, mam, serám, verám
20. chão, grão, irmão, mão, serão, verão
Levam -m final todas aquelas palavras vidas do latim rematadas em -ane,
abreviaciõs doutras, palavras rexionais e algũas outras.
pam, cam, tam, gram, cacholám, lacazám
Levam -m final todas aquelas palavras rematadas em /oŋ/.
leóm, corazóm, razóm, som
Levam -am final todos aqueles xentilícios que rematem em /aŋ/.
Ex.: redondelám, alemám, catalám
Levam -ão todas aqueles que rematem em /ao̯ /.
Ex.: burelão
REGRAS DE ACENTUACIÓM
1º Agudas
a) Toda-las palavras agudas rematadas em vogal ou vogal + s levam acento
gráfico (se a palavra é aguda pero xa tem um til na vogal final, nom se acentua).
Exemplos de agudas rematadas em vogal ou vogal + s que se acentuam:
falará, dirás, café, aquí, saís, aló
Exemplos que nom se acentuam:
manhã, manhãs, corazõs, algũs
b) As agudas rematadas em vogal aberta ou de abertura intermédia (a, e, o) + m,
n* ou ns* levam acento.
irmám, alguém, cafés, corazóm
c) Toda-las agudas que nom siguem os puntos a) e b) nom se acentuam.
rapaz, poder, subim, color, algum
2º Graves
a) Acentuam-se toda-las palavras graves excepto as rematadas em vogal aberta
ou de abertura intermédia + m, n* ou ns*, e vogal pechada + s.
Exemplos de graves com acento gráfico: túnel, líder, González, álbum
Exemplos de graves sem acento gráfico: auga, parede, falam, portas
b) Toda-las palavras graves rematadas em diptongo levam acento.
farmácia, Galícia, língua, exercício, água
3º Esdrúxulas
Toda-las palavras esdrúxulas levam acento.
ánimo, Sócrates, década
21. *-n e -ns: -n ou -ns finaes conservarám-se nos estranxeirismos, que se
acentuarám ou nom dependendo da palavra.
4º Estranxeirismos
Os estranxeirismos, é dicir, as palavras estranxeiras seguem as normas de
acentuacióm citadas anteriormente.
Exs.: autobús, vermú, iceberg, beisbol, album, bádminton, déficit, hobby
5º O acento grave
O acento grave representará a contraccióm de duas vogais ou crase.
Exemplos:
à (a prep. + a art.)
ò (a prep. + o art.)
cà (ca conx. comp. + a art.)
6º Acentuacióm de diptongos e triptongos
Os diptongos e triptongos por regra xeral nom se acentuam, a nom ser que sexa
necesário indicar que estám na sílaba tónica da palavra, ou nos casos que a
auséncia de acento gráfico faria que lesem como hiato. Neses casos acentuam-
se sempre as vogaes, e nunca as semivogaes.
Exemplos sem acento: moito (moi-to), ourense (ou-ren-se), ionizar(io-ni-zar)
Exemplos com acento: áudio (áu-dio), áureo (áu-reo), iámbico (iám-bi-co)
7º Acentuacióm de hiatos
Nos hiatos cuxa segunda vogal é ũa vogal pechada (i, u) e esa vogal forma ũa
sílaba coa consoante ou semivogal seguinte, só se acentua quando é necesário
indicá-la sílaba tónica da palavra (sem acento, esa vogal pode formar ũa sílaba
tónica com qualquera consoante, excepto com S, e tamém pode formar ũa
sílaba tónica coas semivogais I e U).
Exemplos sem acento:
ainda (a-in-da), saim (sa-im), raiz (ra-iz), cair (ca-ir), xuiz (xu-iz), coimbra (co-im-
bra), saiu (sa-iu), construiu (cons-tru-iu)
Exemplos com acento:
país (pa-ís), aí (a-í), proíbo (pro-í-bo), miúdo (mi-ú-do), caído (ca-í-do), raínha
(ra-í-nha), baúes (ba-ú-es)
Em palavras como proíbo, miúdo, caído e raínha a segunda vogal do hiato nom
pode formar ũa sílaba coa consoante (ou dígrafo) seguinte, porque esta (ou
este) xa forma parte doutra sílaba, por tanto, hai que acentuá-la vogal sempre
que esta estea na sílaba tónica da palavra.
22. Em todo-los outros casos, só se acentua ũa das vogaes do hiato quando é
necesário indicá-la sílaba tónica da palavra.
Exemplos sem acento:
poeta (po-e-ta), facia (fa-ci-a), oasis (o-a-sis)
Exemplos com acento:
poético (po-é-ti-co), facíamos (fa-cí-a-mos), coágulo (co-á-gu-lo)
8º Acentuacióm de monosílabos
Os monosílabos nom se acentuam, a nom ser que sexa para a diferenciacióm
gráfica de dous monosílabos homónimos.
pe (nome da letra P)
pé (parte do corpo)
vem (do verbo ver, eles vem)
vém (do verbo vir, el vém)
FORMACIÓM DOS FEMININOS
Femininos que engadem til
-ão > -ã | -am > -ã
As palavras vidas do latim com terminacióm -anu, dam dous resultados
maioritarios em Galícia:
As palavras masculinas rematadas em -ão fam sempre o femenino em -ã.
o irmão > a irmã
o curmão > a curmã
Na zona occidental, o equivalente da terminacióm -ão é a terminacióm -ám.
As palavras masculinas rematadas em -ám (equivalente de ão) fam o feminino
em -ã.
o irmám > a irmã
o curmám > a curmã
-am > -ãa
As palavras (adxectivos ou palavras que podem actuar como tal) que no
masculino rematam em -ám em toda-las zonas de Galícia fam o feminino em -ãa.
alemám > alemãa
catalám > catalãa
cacholám > cacholãa
folgazám > folgazãa
mentirám > mentirãa
cortesám > cortesãa
charlatám > charlatãa
23. -om > -õa
As palavras rematadas em -om fam o femenino em -õa.
leóm > leõa
patróm > patrõa
anfitrióm > anfitriõa
ladróm > ladrõa
bretóm > bretõa
Femininos que engadem -a ou forma semelhante
-o > -a
As palavras que rematam em vogal átona -o cambiam esa vogal por um -a.
gandeiro > gandeira
neto > neta
vogal > -a
Se o masculino remata em vogal tónica incrementa um -a.
avó > avoa
consoante > -a
Co masculino rematado nũa consoante distinta de -m, engadese um -a.
investigador > investigadora
rapaz > rapaza
francés > francesa
-e > -e | -e > -a | -e > -esa
As palavras rematadas em vogal átona -e podem presentar 3 xeitos diferentes
de facé-lo femenino.
Pode ser invariavle.
contente > contente
triste > triste
Pode cambiar a vogal final por um -a.
xefe > xefa
presidente > presidenta
Ou pode engadir a forma -esa.
alcalde > alcaldesa
abade > abadesa
Formacióm de femininos irregulares
Femininos dos xentilícios galegos
Os xentilícios galegos, fam o femenino das seguintes maneiras:
Se remata em -ão, fai-no em -á.
burelão > burelá
Se remata em -am, fai-no em -ana.
redondelám > redondelana
24. -om > -ona
Os aumentativos e/ou pexorativos rematados em -om fam o feminino em -ona.
faltóm > faltona
preguntóm > preguntona
Outros femininos
Hai outras palavras masculinas que formam o feminino de xeito diferente ou o
marca o determinante.
rei > raínha
pai > nai
xudeo > xudia
macho > fémia
o axente > a axente
FORMACIÓM DOS PLURAES
Formacióm dos pluraes que engadem ou levam til
-am > -ãs/ães
Toda-las palavras rematadas em -am fam o plural em -ãs.
o irmám > os irmãs
o cam > os cãs
o alemám > os alemãs
Tamém podem facer o plural em -ães em determinadas zonas quando estas
venhem da terminacióm latina -ane e tamém determinados xentilícios.
o cam > os cães
o alemám > os alemães
-om > -õs/-ões
Todas aquelas palavras rematadas em -om podem facer o plural em -õs ou -ões
segundo a zona, sendo a forma em -õs a maioritária.
o leóm > os leõs - os leões
o anfitrióm > os anfitriõs - os anfitriões
-ã > -ãs | -ãa > -ãas | -õa > -õas
Toda-las formas femininas com til só engadem -s.
a rã > as rãs
a irmã > as irmãs
a alemãa > as alemãas
a leõa > a leõas
Formacióm dos pluraes que rematam em -l
25. -l > -es / -eles
Toda-las palavras rematadas em -l sem excepcióm podem facer o plural
perdendo ou conservando o -l- intervocálico dependendo da zona e do falante.
animal > animaes - animales
quartel > quartees - quarteles
fácil > facies - fáciles
civil > civies - civiles
anzol > anzoes - anzoles
sol > soes - soles
baul > baúes - baules
-l > -s / -ls
Existe ainda tamém outra forma que actua como o punto anterior. Só que estas
engadem soamente um -s tendo duas pronúncias diferentes, conservando o -l-
ou perdendo-o.
animal > animals
quartel > quartels
fácil > fácils
civil > civils
anzol > anzols
sol > sols
baul > bauls
Formacióm dos pluraes em -s ou semelhante
-es
As palavras que rematam em consoante distinta de -m ou -l fam o plural em -es.
rapaz > rapaces
poder > poderes
-s
Todas aquelas palavras rematadas em vogal, diptongo ou hiato engadem -s.
rapariga > raparigas
ria > rias
xudeo > xudeos
pai > pais
CONTRACCIÕS
Sempre que ũa palavra rematada em E está seguida dũa palavra que comeza
por vogal, as duas podem-se xuntar cum apóstrofo.
de acordo > d'acordo
nom me acordo > nom m'acordo
onte à noite > ont'à noite
26. Hai palavras rematadas em E que, obrigatoriamente, se xuntam. Neses casos,
contraem-se sem apóstrofo.
Eses casos som:
de + artigo
do, da, dos, das
dum, dũa, dũs, dũas
pronome obx. ind. + pronome obx. dir.
mo, ma, mos, mas
cho, cha, chos, chas / to, ta, tos, tas
lho, lha, lhos, lhas
As palavras nom rematadas em E, e rematadas em consoante, nunca levam
apóstrofo quando se contraem.
Nese caso, as únicas contracciõs obrigatórias som:
com + artigo e em + artigo
co, coa/ca, cos, coas/cas
cum, cũa, cũs/cũos, cũas
Os outros casos presentam contraccióm opcional:
nalgum, nalgũa
noutro, noutra
Nos poucos casos de contraccióm na escrita de palavra rematada por vogal
(diferente de E) cũa palavra comezada por vogal, usa-se a regra do acento grave
quando ũa das vogais desaparece na escrita.
O único caso obrigatório é:
preposicióm a + artigo definido
ao/ò, à, aos/òs, às
Exemplos de contracciõs nom obrigatórias:
cò, cà, còs, càs
Nos casos de contraccióm obrigatória com UM e ŨA, esa contraccióm só é
obrigatória co artigo indefinido. Cos numeraes pode-se escriví-la forma
contraída, pero tamém se podem escriví-las duas palavras separadamente, ou
facé-la contraccióm com apóstrofo.
USO DO GUIÓM
O guióm usa-se para separá-lo pronome do verbo (menos frequentemente
tamém se pode usar pra separá-lo pronome de algũa outra palavra). Se o
pronome vai seguido doutros pronomes, volve-se a facer uso do guióm.
27. falo-che
dixo-no-lo
quando meno-lo penses
O guióm tamém se usa para facé-la segunda forma do artigo definido (lo, la, los,
las). O artigo pode presentar esa forma despois dum verbo que remate em -r ou
-s, e despois dos pronomes vos, nos e lhes.
vou facé-los deveres
fala-lo galego?
derom-lhe-los regalos?
Tamém se realiza com outras palavras, as máis frequentes som:
ambos, todos, tras, mais, por
amba-las duas
todo-los dias
tra-los montes
el e mai-lo teu filho
po-lo caminho
Separa-se com guióm tamém quando a segunda forma do artigo aparece
despois dos pronomes nós e vós seguidos de precisióm numérica.
nó-los tres
vó-los cinco
A segunda forma do artigo é obrigatória despois do advérbio u, e tamém se
separa por guióm.
u-lo teu filho?
Estas formas comportam-se na escrita como várias palavras e nom como ũa soa,
por tanto a forma antes do artigo ou pronome segue as regras de acentuacióm
como ũa palavra independente.
No caso da contraccióm polo e pola, é opcional o uso do guióm. Podem-se
escrivir po-lo e po-la ou polo e pola.
SUFIXOS E TERMINACIÕS
-cia, -za | -cio, -zo
Na idade média era comum que se usasem as terminaciõs -za e -zo nas palavras
patrimoniaes, e -cia e -cio nos cultismos que se forom introducindo, pero desde
de entóm, por asimilacióm, as terminaciõs -cia e -cio forom-se estentendo por
máis palavras, e incluso nalgũas zonas de Galícia sempre se usam -cia e -cio,
mesmo em palavras que soem estar rematadas em -za e -zo nas outras zonas,
como esperáncia, preguícia e perténcia.
28. Os cultismos devem-se escrivir sempre com -cia e -cio.
abundáncia, constáncia, distáncia, substáncia, fictício, precipício
As palavras patrimoniaes podem-se escrivir tanto com -cia e -cio como com -za
e -zo, dependendo de cada palavra e de como se fala na zona da persoa que
escrive.
preguiza/preguícia, pertenza/perténcia, grácia/graza, précio/prezo
-cióm, -sióm, -zóm
Para esas terminaciõs, aplica-se a mesa regra das terminaciõs -cia/-za e -cio/-zo.
Nos cultismos devem-se conservá-las formas -cióm e -sióm, e nas palavras
patrimoniaes, aplica-se na escrita a forma usada na zona do falante.
-eo, -eu, -ao, -ae, -ai
Todo-las palavras rematadas em -eo, -ao, -ae na escrita pronunciam-se como
diptongo por norma xeral.
Escrive-se -eu nos posesivos, no pronome persoal eu e nas conxugaciõs dos
verbos.
eu, meu, teu, seu, comeu, creceu
Escrive-se -ae nas conxungaciõs dos verbos rematados em vogal + er e vogal + ir
como moer, doer ou caer/cair.
moe, doe, cae
Escrive-se -ai no resto das conxugaciõs e noutras palavras
hai, vai, pai, nai/mai
-vle/-ble, -bil, -bili-
Pode-se escrivir com V ou B a terminacióm -vle/-ble.
amavle/amable, estavle/estable, terrivle/terrible
A terminacióm -bil escrive-se sempre com B, e tamém -bili- que aparece no
interior de palavras.
hábil, débil, móbil, habilidade, debilidade, mobilidade, posibilidade, estabilidade
A terminacióm -vel é um arcaismo que se perdeu hai moito tempo no galego e
que se intetou recuperar a través da literatura desde o século XIX. Por tanto,
recomenda-se o uso de -vle/-ble.
FORMAS DE CORTESIA
As formas de cortesia auténticas do galego som vós e el(es)/ela(s). Estas formas
tradicionaes ainda siguem vivas em certas zonas de Galícia e, por tanto, som as
formas recomendadas.
Por regra rexal, o pronome vós conxuga-se ca segunda persoa do plural. Pero
hai zonas de Galícia nas que se conxuga ca segunda persoa do singular.
29. O pronome pode estar oculto na frase, e nom fai diferéncia de singular ou plural
e tampouco de masculino e feminino.
Vós sodes ũa persoa moi sábia. - Sodes ũa persoa moi sábia.
Queredes vós axuda? - Queredes axuda?
O outro dia vós fostedes de viaxe, nom si? - O outro dia fostedes de viaxe, nom
si?
Soes vós quem me axudou o outro dia? - Soes quem me axudou o outro dia?
Os pronomes el(es) e ela(s) conxugam-se ca terceira persoa do singular e plural.
Podem aparecer baixo as formas o(s) senhor(es), a(s) senhora(s), o(s) rapaz(-
ces), a(s) rapaza(s)... Coma a forma anterior, pode estar oculto, pero este si fai
diferéncia entre singular ou plural e masculino ou feminino.
O senhor quere axuda? - Quere axuda?
A senhora foi quem me axudou? - Foi quem me axudou?
O rapacinho que vai querer mercar? - Que vai querer mercar?
No último exemplo podemos ver que o significado pode variar se ocultamos o
suxeito, mostrando así máis respeto por el. Mentres que se nom ocultamos o
suxeito, a frase amosa certo grao de simpatia e solidariedade.
Quando o pronome nom actua como suxeito, aparece baixo a forma vos, no
caso de vós, e o(s)/a(s)/lhe(s) no caso de el(s)/ela(s).
Espero que vos gustase a nosa aldea. (a vós)
Espero que lhe gustase a nosa aldea. (a el/ela - Ex.: à senhora)
Espero que lhes gustase a nosa aldea. (a eles/elas - Ex.: às senhoras)
Amba-las duas formas devem ser as difundidas no galego actual. Som as formas
própias do galego e que, ademais, ainda seguem vivas. Podem coexistir as duas
sem problema ningum. O uso e/ou difusióm de formas artificiaes (como
vostede) nom som aconselhavles nim adecuadas para o idioma.
O USO DA DIÉRESE
Nos dígrafos GU e QU, o uso do signo ortográfico da diérese no U sempre é
opcional quando este é pronunciado (nalgũs casos um mesmo U pronúncia-se
nũa zona e noutra nom, neses casos os falantes da zona onde o U é pronunciado
tamém podem optar por escriví-la diérese).
guardar - güardar
linguísticai - lingüística
A uso da diérese é obrigatória para diferenciá-lo presente do subxuntivo do
pretérito imperfecto na segunda persoa do plural de verbos como cair e sair.
caiamos (ca-ia-mos) e caïamos (ca-i-a-mos) / saiamos e saïamos
30. CONSIDERACIÕS SOBRE AS VARIANTES GALEGAS
O galego da ALIG aconselha sempre falar e escrivir no galego própio e nunca
imitando outra variante só porque se pense que esa é a forma correcta. O
galego conta com diversas formas e evoluciõs xenuínas e pensamos que falá-lo
galego correcto é usá-la variante que se dá na zona de seu.
Na norma da ALIG, toda evolucióm própia é digna de formar parte da normativa.
Escolher ũa única forma e/ou imponhé-la é algo sem sentido tendo em conta
que toda-las variantes som aptas para ser estandarizadas e recolhidas pola
norma así como para as funciõs que pode desempenhar.
Um exemplo da diversidade dialectal som os diptongos -oi-, -ui, -ou-, que
segundo a zona, ũs podem dicir nuite, outros noite, muito, moito, vasoira,
vasoura, etc. Hai outras diferéncias como o uso do pronome il, posesivos como
tou e sou, o verbo faguer, etc. Existem tamém algũas palavras que na maioria
das zonas presentam ũa forma culta, pero que podem presentar em certas
zonas formas semicultas co mesmo significado, tamém moi naturaes do galego,
que xa estám presentes na língua dende hai moito tempo, como pranta e
perfeito. Todas som formas própias e naturaes do galego, por tanto, formam
parte da normativa.
Normativa elaborada por Andrea Garrido e Estevam Fortunato