1. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗΣΥΝΟΠΤΙΚΗ
ΕΙΔΙΚΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΕΙΔΙΚΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ
ΤΗΣΤΗΣ
ΧΗΜΕΙΑΣΧΗΜΕΙΑΣ

2. Σκοπός της διδασκαλίας της Χημείας
είναι:
• Η προσέγγιση του επιστημονικού τρόπου σκέψης στο
Γυμνάσιο & Λύκειο σύμφωνα με τις θεματικές και
μεθοδολογικές ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει η Χημεία
• Η σύνδεση των επιτευγμάτων της Χημείας με την καθημερινή
ζωή
• Η συνειδητοποίηση της συμβολής της Χημείας στην
προστασία του Περιβάλλοντος»
Στους γενικούς διδακτικούς στόχους αναφέρεται μεταξύ άλλων
ότι «οι μαθητές θα πρέπει:
• Να ασκηθούν στην παρατήρηση περιγραφή ερμηνεία και
πρόβλεψη ορισμένων χημικών φαινομένων
• Να χρησιμοποιούν την επιστημονική ορολογία για να
διακρίνουν ταξινομούν και περιγράφουν χημικά φαινόμενα
υλικά και διαδικασίες»

3. Τα πιο σημαντικά θέματαΤα πιο σημαντικά θέματα
ΧημείαςΧημείας
• Η σύγχρονη Χημεία αρχίζει με τον Dalton και τις
αντιλήψεις του για τα άτομα και τα μόρια.
• Οι χημικοί δεσμοί σχηματίζονται από ηλεκτρο
στατικές έλξεις μεταξύ θετικών φορτίων πυρήνων και
αρνητικών φορτίων ηλεκτρονίων σθένους
• Η αντίληψη του μοριακού σχήματος και της
γεωμετρίας έχει τη σπουδαιότητα της στη Χημεία
• Από την κινητική θεωρία και την συνεχή κίνηση των
ατόμων μπορούμε να κάνουμε εισαγωγή στην
υπέρυθρη φασματοσκοπία και τη χρήση της π.χ. στην
ταυτοποίηση οργανικών μορίων

4. • Ο περιοδικός πίνακας βοηθά αποτελεσματικά στην
ταξινόμηση και κατανόηση των αντιδράσεων.
• Η χημική αντίδραση (σπάσιμο δεσμών και
δημιουργία νέων), η ταχύτητα των αντιδράσεων και
οι νόμοι της Χημείας είναι ουσιώδη θέματα.
• Τέλος η θερμοδυναμική (ενέργεια και εντροπία) μας
βοηθούν να αντιληφθούμε γιατί μερικές
αντιδράσεις συμβαίνουν και άλλες όχι, γιατί μερικές
αντιδράσεις φθάνουν σε ισορροπία, όταν πολύ
μικρές ποσότητες παράγονται, ενώ άλλες
πραγματοποιούνται ποσοτικά προς τα προϊόντα

5. Το βασικό στοιχείο όλων αυτών των προσεγγίσεων
είναι ότι έχουν ως κοινά θέματα τα παρακάτω:
• Έννοια της ύλης και συστατικά (άτομα, μόρια)
• Περιοδικός Πίνακας
• Χημικός δεσμός
• Χημική Θερμοδυναμική
• Χημική κινητική
• Ταξινόμηση ουσιών (ανόργανες και οργανικές, οξέα
και βάσεις, υγρά στερεά, αέρια, μίγματα διαλύματα
κλπ)

6. • Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό από τους
μαθητές ότι η Χημεία έχει συμβάλλει ουσιαστικά
στην εξέλιξη του πολιτισμού.
• Πρέπει να γίνει συνείδηση από τους αυριανούς
πολίτες ότι υπάρχει χρήση αλλά και κατάχρηση των
εφαρμογών της Χημείας.
• Είναι ανάγκη να καλλιεργείται το σύνολο γνώσεων
και δεξιοτήτων που θα μπορούσε να ονομασθεί
«χημικός εναλφαβητισμός» ή «χημική Παιδεία» των
μαθητών.

7. Με βάση αυτές τις αρχές διατυπώνονται
οι παρακάτω σκοποί για τη διδασκαλία
της Χημείας που αναφέρονται στη
σύνδεση της επιστήμης με την
τεχνολογία, την κοινωνία και τις
εφαρμογές της Χημείας την καθημερινή
ζωή:

8. • Προσέγγιση των βασικών εννοιών και μεθόδων
της Χημείας
• Κατανόηση από μέρους των μαθητών της
συμβολής της Χημείας στην ανάπτυξη του
πολιτισμού με τη δημιουργία νέων υλικών
• Καλλιέργεια της «χημικής παιδείας» ή του
«χημικού εναλφαβητισμού»
• Σύνδεση της Χημείας με άλλα γνωστικά
αντικείμενα και με την τεχνολογία
• Προσέγγιση χημικών εννοιών στο εργαστηριακό
περιβάλλον.
• Κατανόηση των ιδιοτήτων των χημικών ουσιών με
διεπιστημονικό, διερευνητικό, βιωματικό και
εργαστηριακό τρόπο.
• Προσέγγιση επιστημονικής μεθοδολογίας
• Κατανόηση του χημικού συμβολισμού.

9. Οι ανακαλυπτικές – διερευνητικέςΟι ανακαλυπτικές – διερευνητικές
προσεγγίσειςπροσεγγίσεις
• Οι ανακαλυπτικές, διερευνητικές προσεγγίσεις
βασίζονται στην πεποίθηση ότι οι μαθητές με την
καθοδήγηση του εκπαιδευτικού μπορούν να
αλληλεπιδράσουν με τα πειράματα, να
διερευνήσουν, μόνοι τους ή σε συνεργασία με τους
συμμαθητές τους, τα φαινόμενα και να
ανακαλύψουν τις επιθυμητές επιστημονικές γνώσεις
π.χ.
• ανακαλύψουν νόμους όπως ο νόμος του ohm ή
κατηγοριοποιήσεις όπως η κατάταξη των υλικών σε
αγωγούς και μονωτές.

10. Tο διδακτικό μοντέλο της ανακάλυψης
καταγράφεται με τους όρους
• «διδακτική προσέγγιση ανακάλυψης»,
• «μέθοδος ανακαλυπτικής επίδειξης»,
• «καθοδηγούμενη ανακάλυψη»,
• «προσέγγιση αναζήτησης»,
• «πρότυπο ανακαλυπτικής διδασκαλίας»,
• «ευρετική προσέγγιση».

11. καθοδηγούμενηκαθοδηγούμενη ανακάλυψηανακάλυψη
Οι γνωστικές δεξιότητες του πληροφοριακού επιπέδου
είναι υποβαθμισμένες ενώ κινητοποιούνται γνωστικές
δεξιότητες όπως
 η σύγκριση,
 η ταξινόμηση,
 η κατηγοριοποίηση,
 η ανάλυση δεδομένων,
 η διάκριση σχέσεων,
 η διατύπωση γενικεύσεων ,
 η πρόβλεψη,
 η επαλήθευση,
 η επεξήγηση.

12. Οι μαθητές
παρατηρούν,
κάνουν μετρήσεις,
καταγράφουν,
συγκρίνουν,
προβλέπουν,
ελέγχουν τις προβλέψεις τους,
συσχετίζουν δεδομένα,
βγάζουν συμπεράσματα,
βρίσκουν εφαρμογές για να επαληθεύσουν
κανόνες που τους δίνονται.

13. καθοδηγούμενηκαθοδηγούμενη ανακάλυψηανακάλυψη
1η φάση:
Οι μαθητές αντιμετωπίζουν ένα ερώτημα ή μία
υπόθεση (ατομικά ή ομαδικά), εκτελούν κατά
κανόνα πειραματικές δραστηριότητες με
βάση τις γραπτές οδηγίες φύλλου εργασίας ή
τις προφορικές οδηγίες του εκπαιδευτικού. Ο
ρόλος του εκπαιδευτικού είναι ουδέτερος.
παρεμβαίνει μόνο αν χρειαστεί για να δώσει
απαντήσεις σε διευκρινιστικές ερωτήσεις,
κυρίως τεχνικής φύσης.

14. 2η φάση: Ο εκπαιδευτικός μετά την ολοκλήρωση των
πειραματικών δραστηριοτήτων οργανώνει συζήτηση
την οποία και συντονίζει. Οι μαθητές ανακοινώνουν
τα αποτελέσματα των εργασιών τους και
διατυπώνουν τα συμπεράσματά τους. Ο
εκπαιδευτικός μπορεί να ανακεφαλαιώνει το νέο
περιεχόμενο, διατυπώνοντας ή οδηγώντας τους
μαθητές να διατυπώσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια
τη νέα γνώση που ανακαλύφθηκε.
3η φάση: Ο εκπαιδευτικός θέτει προβλήματα στους
μαθητές για να εφαρμόσουν και να γενικεύσουν τη
νέα γνώση.

15. Οι εποικοδομητικές προσεγγίσειςΟι εποικοδομητικές προσεγγίσεις
Η γνώση οικοδομείται ενεργητικά από το
μαθητή, ο οποίος δομεί το δικό του
νόημα μέσα από τις εμπειρίες και τη
διαδικασία αλληλεπίδρασης των
αρχικών απόψεων του με τις νέες
επιθυμητές γνώση, αλληλεπίδρασης
που μπορεί να επιφέρει αλλαγές στις
αρχικές απόψεις του.

16. Αυτό σημαίνει ότι η εποικοδομητική
διδασκαλία είναι κατά κύριο λόγο
μαθητοκεντρική αλλά και
κατευθυνόμενη από τον εκπαιδευτικό.
Στο επίκεντρο της εποικοδομητικής
διδασκαλίας δε βρίσκεται μόνο η νέα
γνώση που διδάσκεται αλλά και η
μέθοδος με την οποία εποικοδομείται η
νέα γνώση.

17. Οι εποικοδομητικές προσεγγίσειςΟι εποικοδομητικές προσεγγίσεις
• Πρώτη φάση : Η διδασκαλία στοχεύει στην
ανάδειξη των αρχικών απόψεων, οι μαθητές
οδηγούνται και ενθαρρύνονται να εκφράσουν
και να υποστηρίξουν τις υπάρχουσες απόψεις
τους με διάφορους τρόπους όπως η
απάντηση σε ερωτηματολόγια, η διατύπωση
παρατηρήσεων και απόψεων για ένα πείραμα
ή μια προσομοίωση. Οι αντιδράσεις του
εκπαιδευτικού είναι αρχικά ουδέτερες
απέναντι σε όλες τις απόψεις.

18. • Δεύτερη φάση: Η διδασκαλία στοχεύει στη
δοκιμασία και την επαύξηση ή αλλαγή των
αρχικών απόψεων, αναπτύσσονται
συνεργασίες, συζητήσεις, δραστηριότητες με
πειράματα ή προσομοιώσεις που βοηθούν
τους μαθητές να εξετάσουν αν οι αρχικές
τους απόψεις έχουν ατέλειες και όπου
χρειάζεται να τις αναδομήσουν ή να τις
συμπληρώσουν, με αναλογίες για τη
δημιουργία νοητικών γεφυρών. Ο
εκπαιδευτικός συζητά τα συμπεράσματα η
εισάγει νέες γνώσεις

19. •• Τρίτη φάση : Ο εκπαιδευτικός στοχεύει στην
εφαρμογή των νέων γνώσεων ,προσφέρονται στους
μαθητές νέα παραδείγματα έτσι ώστε να εξετάσουν
αν οι νέες απόψεις παρέχουν επαρκέστερες των
δικών τους ερμηνείες των φυσικών φαινομένων
• Τέταρτη φάση : Οι μαθητές ενθαρρύνονται να
αναλογιστούν τις διαφορές που έχουν οι αρχικές με
τις νέες απόψεις, τους λόγους για τους οποίους
άλλαξαν ή διατήρησαν τις αρχικές τους απόψεις, να
περιγράψουν ποια σημεία του μαθήματος τους
έκαναν περισσότερη εντύπωση ή τους δυσκόλεψαν.
Διαδικασία που ευνοεί την ανάπτυξη
μεταγνωστικών δεξιοτήτων και βοηθάει τους
μαθητές να συνειδητοποιήσουν τον τρόπο σκέψης
που ανέπτυξαν στη διάρκεια του μαθήματος.

20. Στις εποικοδομητικές προσεγγίσεις
εφαρμόζονται ή μπορεί να εφαρμοσθούν
πολλές διδακτικές μαθησιακές διαδικασίες, οι
οποίες βασίζονται, για παράδειγμα,
• στην πειραματική εργασία,
• στη γνωστική σύγκρουση,
• στη χρήση μεταφορών και αναλογιών,
• σωκρατικών διαλόγων,
• στην κατασκευή εννοιολογικών χαρτών,
• στην εφαρμογή συνεργατικής εργασίας με
κατάλληλα λογισμικά κ.α

21. Εναλλακτικές ιδέεςΕναλλακτικές ιδέες
• Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το συμπέρασμα ότι
εναλλακτικές ιδέες ή παρανοήσεις δεν υπάρχουν
μόνο στο μυαλό των μαθητών μας, αλλά και στην
ίδια τη σκέψη των δασκάλων των Φ.Ε. Η έρευνα για
τις εναλλακτικές ιδέες στηρίζεται κατά κύριο λόγω
στη θεωρία της εποικοδομητικής μάθησης. Οι
μαθητές οικοδομούν νέες έννοιες με τη βοήθεια
αντιλήψεων και απόψεων που προϋπάρχουν και οι
οποίες δεν είναι πάντα ορθές. Έτσι, το συνολικό
οικοδόμημα παρουσιάζει συχνά σημαντικές
αδυναμίες σε σχέση με την κατανόηση και την
ερμηνεία των φαινομένων που περιγράφουν οι Φ.Ε.

22. Εναλλακτικές ιδέες των μαθητών που σχετίζονται με την
ατομική και μοριακή δομή της ύλης είναι οι εξής:
• -Τα μόρια και τα άτομα έχουν ιδιότητες που χαρακτηρίζουν
τα υλικά σε μακροσκοπικό επίπεδο δηλαδή έχουν χρώμα,
οσμή, μετρήσιμο βάρος, συγκεκριμένο γεωμετρικά
καθορισμένο σχήμα (τέλειες σφαίρες) κλπ.
• -Τα μόρια και τα άτομα συμπιέζονται, συστέλλονται,
διαστέλλονται ανάλογα με την πίεση ή τη θερμοκρασία
• -Τα μόρια και τα άτομα συμπεριφέροντε σαν μικρά ζωντανά
πλάσματα!
• -Όταν αναφερόμαστε στη σύσταση μιας ουσίας (πχ το νερό),
αυτό αποτελείται από υδρογόνο και οξυγόνο τα οποία
διατηρούν τις αρχικές τους ιδιότητες (φυσικές ή χημικές)
• -Τα αέρια (γενικά) δεν έχουν μάζα

23. Εναλλακτικές ιδέες των μαθητών που σχετίζονται με
θέματα χημικών δεσμών, πόλωσης δεσμών ή
σχημάτων των μορίων είναι:
• -Όλοι οι πολωμένοι δεσμοί είναι το ίδιο πολωμένοι
• -Τα μη πολικά μόρια δεν σχηματίζουν δεσμούς
μεταξύ τους
• -Το σχήμα των μορίων εξαρτάται από την
πολικότητα

24. Σε θέματα χημικών αντιδράσεων και χημικής
ισορροπίας υπάρχει πληθώρα εναλλακτικών ιδεών.
Έτσι, οι μαθητές γενικά
Α) δεν κατανοούν την έννοια της χημικής αντίδρασης
σε μοριακό επίπεδο και αδυνατούν να συνδέσουν
μικροσκοπικό και μακροσκοπικό επίπεδο
(αναδιάταξη χημικών δεσμών)
Β) δεν μπορούν να κατανοήσουν το δυναμικό
χαρακτήρα μιας χημικής αντίδρασης και την συνεχή
δημιουργία και διάσπαση δεσμών
Γ) πιστεύουν ότι κατά τη χημική αντίδραση δεν γίνεται
αλλαγή στη σύσταση και των δυο αντιδρώντων,
αλλά το ένα δραστικό αντιδραστήριο (π.χ. το οξύ)
προσβάλει το άλλο που είναι λιγότερο δραστικό ή
αδρανές σώμα (π.χ. πέτρα ή μέταλλο). Το δραστικό
μένει αναλλοίωτο και μπορεί να προσβάλλει
τεράστιες ποσότητες από το λιγότερο δραστικό, δεν
υπάρχει δηλαδή στοιχειομετρική σχέση

25. Δ) δεν κατανοούν την έννοια της αμφίδρομης
αντίδρασης διότι είναι βαθειά «ριζωμένη» στο
μυαλό τους η έννοια της ποσοτικής και μονόδρομης
αντίδρασης.
Ε) δεν μπορούν να κατανοήσουν την έννοια της
περίσσειας και δίνουν διάφορες λανθασμένες
ερμηνείες για να την εξηγήσουν (οι ερμηνείες αυτές
συχνά ακολουθούν τους συντελεστές που βλέπουν
στη χημική εξίσωση και όχι τις ποσότητες που
δίνονται)
ΣΤ) ενώ λύνουν προβλήματα με στοιχειομετρικούς
υπολογισμούς στη χημική ισορροπία, δεν κατανοούν
πλήρως το φαινόμενο το οποίο μελετούν

26. Ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι εναλλακτικές ιδέες των
μαθητών για τα οξέα και τις βάσεις και φαίνεται ότι
συνδέονται άμεσα με τον τρόπο διδασκαλίας και τα
προγράμματα σπουδών.
Σύμφωνα με αυτές
Α) Μια ουσία θα είναι είτε οξύ είτε βάση
Β) Οι βάσεις παρέχουν πάντα ανιόν υδροξύλιο και τα
οξέα δίνουν πάντα κατιόν υδρογόνο
Γ) Δεν γίνεται κατανοητή η διάκριση οξέων και βάσεων
κατά Bronsted Lowry

27. «πρόβλεψη-παρατήρηση–εξήγηση»
Το σχήμα αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί
• για την ανάδειξη των αρχικών ιδεών ή τη
διαμόρφωση των αρχικών αντιλήψεων των μαθητών
για ένα φαινόμενο,
• την παρατήρηση ενός φαινομένου,
• τη διατύπωση υποθέσεων ή προβλέψεων,
• τον έλεγχο τους μέσα από πειραματισμό
• ή την αλληλεπίδραση με ένα προσομοιωμένο
σύστημα, τη σχεδίαση μιας πειραματικής διάταξης
ελέγχου,
• την παρατήρηση των αποτελεσμάτων του
πειραματικού ελέγχου,
• την επιβεβαίωση ή τη διάψευση των προβλέψεων.

28. Παράδειγμα στη ΧΗΜΕΙΑ
ΣΥΝΘΕΣΗ ΜΕ ΕΞΟΥΔΕΤΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΔΣΥΝΘΕΣΗ ΜΕ ΕΞΟΥΔΕΤΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΔ
pHpH
ΑΛΑΤΩΝ ΣΤΟ ΕΙΚΟΝΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΑΛΑΤΩΝ ΣΤΟ ΕΙΚΟΝΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ
ΤΟΥ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥΤΟΥ ΛΟΓΙΣΜΙΚΟΥ
IrYdium (IrYdium (Vlab)Vlab)