K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ESP (Q1-Q4)

i
4
Edukasyon
sa Pagpapakatao
Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas
Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga
edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o
unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng
edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran
ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph.
Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.
Kagamitan ng Mag-aaral
Yunit 1

ii
Edukasyon sa Pagpapakatao – Ikaapat na Baitang
Unang Edisyon, 2015
ISBN: _____________
Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas
Pambansa Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa anumang
akda ng Pamahalaan ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot
ng pamahalaan o tanggapan kung saan ginawa ang isang akda upang magamit sa
pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing
ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty bilang kondisyon.
Ang mga akda/materyales (mga kuwento, seleksyon, tula, awit, larawan, ngalan
ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.)
na ginamit sa aklat na ito ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng
isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society
(FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kumakatawan sa paghiling ng pahintulot sa
nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Hindi inaangkin ni kinakatawan
ng tagapaglathala (publisher) at mga may-akda ang karapatang-aring iyon.
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon
Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC
Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD

Inilimbag sa Pilipinas ng ____________
Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)
Office Address: 5th Floor, Mabini Bldg, DepEd Complex
Meralco Avenue, Pasig City
Philippines 1600
Telefax: (02) 634-1054 at 634-1072
E-mail Address: imcsetd@yahoo.com
Mga Bumuo ng Kagamitan ng Mag-aaral
Consultant: Fe A. Hidalgo, PhD
Mga Tagasuri at Editor: Irene C. de Robles, Erico M. Habijan, at
Joselita B. Gulapa
Mga Manunulat: Felamer E. Abac, Gina A. Amoyen, Jesusa M. Antiquiera,
Henrieta A. Bringas, Grace R. Capati, Maria Carla M. Caraan,
Rodel A. Castillo, Rolan B. Catapang, Isabel M. Gonzales,
Noel S. Ortega, Marilou D. Pandiño, Adelaida M. Reyes, at
Portia R. Soriano
Mga Tagaguhit: Eric S. de Guia, Fermin M. Febella Jr., at Randy G. Mendoza
Mga Tagapagtala: Gregorio T. Pascual at Bryan R. Simara
Mga Naglay-out: Gregorio T. Pascual at Elizabeth T. Soriao-Urbano
Punong Tagapangasiwa: Joselita B. Gulapa
Pangalawang Tagapangasiwa: Marilou D. Pandiño

iii
Paunang Salita
Ang Kagamitan ng Mag-aaral na ito ay inihanda para sa iyo na
nasa Ikaapat na Baitang upang makatulong sa iyong pag-aaral ng
Edukasyon sa Pagpapakatao na isa sa mga asignatura sa K to 12.
Layunin sa paggamit ng kagamitang ito na mapatnubayan ka upang
higit mong makilala ang iyong sarili, bahaging ginagampanan sa
pamilyang kinabibilangan, at pamayanang ginagalawan bilang isang
Pilipino na inaasahang makikibahagi sa pagbuo ng pamayanang
pinaiiral ang katotohanan, kalayaan, katarungan, pagmamahal at
pagmamalasakit. Ang iyong gulang, interes, at pangangailangan
upang makaangkop sa kasalukuyang panahon ay isinaalang-
alang sa pamamagitan nang masusing pagpili, pagsasaayos, at
paglalahad ng mga kuwento, sitwasyon, tula at awit na hinango
sa pang-araw-araw na pangyayari at karanasan... Inaasahang
kawiwilihan at palaging isasakatuparan bilang isang hamon ang
pag-unawa, pagninilay, pagsangguni, at pagpapasiya, at pagkilos
bago gumawa ng desisyon na may kinalaman sa iyong pamumuhay
bilang isang bata saan man naroroon.
Ang kagamitang ito ay hinati sa apat na yunit na may apat
na kuwarter ng pag-aaral sa loob ng isang taon ang Kagamitan sa
Pag-aaral.
Yunit I - Pananagutang PansariliatPagiging Mabuting
Kasapi ng Pamilya
Yunit II - Pakikipagkapuwa-tao
Yunit III - Pagmamahal sa Bansa at Pakikibahagi
sa Pandaigdigang Pagkakaisa
Yunit IV - Pananalig at Pagmamahal sa Diyos:
Paninindigan sa Kabutihan

iv
Katulad sa una, ikalawa at ikatlong baitang ginagamit at
nasundan mo sa pamatnubay ng iyong guro ang mga hakbang
at proseso sa paggamit ng Kagamitan ng Mag-aaral at iba pang
karanasan sa paglinang ng pagpapahalaga. Muli, gagabayan ka
ng iyong guro sa mga prosesong gagamitin sa pagsasagawa ng
mungkahing mga Gawain na maaaring pang-indibidwal opangkatan.
Ginamit upang maging makahulugan ang mga sumusunod na
hakbang o Gawain sa pagkatuto: Alamin Natin, Isagawa Natin,
Isapuso Natin, Tandaan Natin, Isabuhay Natin at Subukin Natin.
Sa pagtatapos sa Ikaapat na Baitang, inaasahang
maipapamalas mo ang pag-unawa sa makabuluhang gawain na
may kaakibat na pagpapahalaga tungo sa wasto, maayos, masaya
at mapayapang pamumuhay para sa sarili, kapuwa, bansa, at Diyos.

v
Talaan ng Nilalaman
Yunit I Pananagutang Pansarili at Pagiging Mabuting
Kasapi ng Pamilya ..........…………………….….…. 1
Aralin 1 Lakas ng Loob Ko, Galing sa Pamilya Ko ........… 2
Aralin 2 Pagiging Matiyaga: Uugaliin Ko! ……………..… 11
Aralin 3 Pagkamatiisin, Kaya Kong Gawin! ……………..... 20
Aralin 4 Magiging Mapanuri Ako!......……………………..... 28
Aralin 5 Sa Maayos na Kaisipan, May Tamang
Pagninilay ………………………………………….. 38
Aralin 6 Impormasyon: Bahagi at Instrumento sa
Aking Pagkakatuto ……………………………….. 45
Aralin 7 Aking Tutularan: Pagiging Mapagpasensiya ...... 54
Aralin 8 Pagtitimpi, Pinahahalagahang Ugali ………....…. 62
Aralin 9 Ako, Mahinahon sa Lahat ng Pagkakataon ....…. 70

1
Yunit I
Pananagutang Pansarili at Pagiging Mabuting
Kasapi ng Pamilya

2
Aralin 1
Lakas ng Loob Ko, Galing sa Pamilya Ko
Hunyo. Unang araw ng pasukan. Balik-eskuwela ang mga mag-aaral.
Bilang mag-aaral, naranasan mo na ba ang magpakilala sa harap nang
may lakas ng loob at di nahihiya? Paano mo ipinakikilala ang iyong sarili
sa iba? Magagamit mo ang lakas ng iyong loob sa pagharap sa iyong guro
at mga kamag-aral sa simula ng klase. Kayang-kaya, di ba?
Basahin ang kuwento.
Roniel M. Lakasloob ang Pangalan Ko!
Umpisa na naman ng klase. Nakagawian na ng mga guro
sa paaralan na maging maayos ang unang araw ng pasukan.
Siyempre, inaasahan na ang bawat mag-aaral ay kilala ang bawat
isa. Si Roniel ay bagong lipat lang na mag-aaral sa klase ni Bb. San
Pablo kaya siya ang unang tinawag upang magpakilala.
Roniel: Magandang umaga sa inyong lahat lalo na sa ating guro
na si Bb. San Pablo. Ako ay si Roniel M. Lakasloob.
Galing ang pangalan ko sa pantig ng mga pangalan ng
aking mga magulang na sina Roda at Daniel Lakasloob.
Ako ay siyam na taong gulang; isinilang ako sa Lungsod
ng Marikina noong Hunyo 5.Ang paborito kong asignatura
ay Matematika; mahilig akong magbasa ng mga kuwento
tungkol sa mga bayani ng ating bansa. Malakas ang aking
loob na sumali sa mga patimpalak lalo na sa pagsulat.
Ang paborito kong kasabihan ay “ang batang matatag at
Alamin Natin

3
may lakas ng loob, ganda ng buhay ay di-matitibag.” Ito
ang ipinamulat sa akin ng aking mga magulang.
Guro: Magaling, Roniel. Binabati kita sapagkat matapang mong
naipakilala ang iyong sarili sa harap ng mga bago mong
kaklase. Nagpapakita ito ng katatagan at lakas ng iyong
loob.
Roniel: Maraming salamat po sa inyo, ma’am. Ito po ang turo
sa akin ng aking nanay. Hindi daw po dapat ikahiya ang
sarili lalo na kapag wala namang ginagawang masama.
Guro: Nais kong makausap ang iyong mga magulang. Maaari
mo ba silang papuntahin sa Lunes sa paaralan sa ganap
na ika-siyam ng umaga?
Roniel: Opo, ma’am. Ipararating ko po sa kanila ang inyong
kahilingan.

4
Sagutin at gawin ang sumusunod:
1. Ilarawan si Roniel. Alin sa mga katangian niya ang
nagpapakita ng katatagan ng loob? Isa-isahin ito at
patunayan.
2. Papaano hinangaan ni Bb. San Pablo si Roniel? Isalaysay
ito sa klase.
3. Bilang mag-aaral, papaano mo ipakikilala ang iyong sarili ng
may lakas ng loob at may katatagan sa harap ng maraming
tao?
4. Magtala ng mga dahilan kung bakit mahalaga ang pagiging
totoo at may katatagan ng loob sa pagpapakilala ng sarili.
5. Sa iyong palagay, bakit gustong makausap ng guro ang mga
magulang ni Roniel? Magbigay ng sapat na batayan.
Gawain 1
1. Pumikit nang ilang sandali at magkaroon ng maikling
repleksiyon sa sarili.
2. Isipin mo ang iyong mga natatanging kakayahan o talento.
Halimbawa: Nakatutugtog ng ukulele.
3. Isipin mo rin ang iyong mga kalakasan.
Isagawa Natin

5
4. Sa iyong talaang papel, punan ng mga salita ang mga
pangungusap na ito:
“Ako ay si _____________________. Ang ilan
sa aking natatanging kakayahan o talento ay ang mga
__________________________. Ang mga kalakasan ko
naman ay _______________________."
Gawain 2
1. Magkaroon ng pangkatang gawain. Pumili ng lider.
2. Ibahagi sa pangkat ang iyong mga naisip nang magkaroon
ng repleksiyong pansarili sa unang gawain. Ibahagi mo
rin ang papel na ginagampanan ng iyong pamilya sa mga
natatanging kakayahan o talento at kalakasan na iyong
tinataglay. Kasabay ng pagbabahagi ay ipakita ito sa iyong
pangkat.
3. Sa pamamagitan ng lider, buuin ang mga naibahagi ng mga
kasapi ng pangkat gamit ang balangkas sa ibaba:
Pangalan Mga
Natatanging
Kakayahan
Kalakasan Papel na
Ginagampanan
ng Pamilya

6
1. Sa mga narinig na ulat mula sa iba’t ibang pangkat mula sa
A - C, isulat ang sumusunod sa venn diagram:
a) sa bahaging titik A, ang mga natatanging kakayahan o
talento at kalakasan mula sa pangkat A;
b) sa bahaging titik B, ang mga natatanging kakayahan o
talento at kalakasan mula sa pangkat B;
c) sa bahaging titik C, ang mga natatanging kakayahan o
talento at kalakasan mula sa pangkat C; at
d) sa gitna, ang pare-parehong natatanging kakayahan o
talento at kalakasan ng lahat ng pangkat.
2. Bilang mag-aaral, papaano mo naipakikita ang iyong mga
natatanging kakayahan o talento nang my lakas, katatagan,
o tibay ng loob lalo na sa harap ng maraming tao?
Isapuso Natin
A B
C
Ang aming pare-parehong natatanging kakayahan o
talento at kalakasan.

7
Sa buhay ng isang mag-aaral, ang katangian at natatanging
kasanayan ay isang regalo mula sa Maykapal. Ibinigay ito ng Diyos
kung kaya’t dapat natin itong pagyamanin at paunlarin.
Ang kakayahan ng isang tao ay natatangi. Hindi ito itinatago
at ikinahihiya sapagkat ang ibang tao ay nangangailangan ng mga
katangiang ito. Halimbawa, ang isang tao na mahusay sa pagsayaw
ay di makasasayaw kapag walang mahusay na makagagawa ng
isang tugtugin. Ang isang mahusay na mang-aawit ay di makaaawit
kung walang isang mahusay na kompositor o manunulat ng awit.
Ang lakas, katatagan, at tibay ng loob ay lubhang kailangan
upang mapaunlad ang isang katangi-tanging kakayahan. Ito ay
ipinakikita upang maitama, mapabuti,at mapaunlad ang kakayahan,
kung kinakailangan para maabot ang kahusayan.
1. Ang Buwan ng Nutrisyon ay isinasagawa tuwing sumasapit
ang buwan ng Hulyo. Sa pamamagitan ng inyong guro,
magkaroon ng isang munting palabas hinggil sa Buwan ng
Nutrisyon gamit ang inyong mga katangi-tanging kakayahan.
Maaaring gamiting lunsaran ibinigay ang halimbawang
palatuntunan.
2. Pumili ng gusto mong bahaging gagampanan sa
palatuntunan. Isulat ang iyong pangalan sa bahaging
napili.
Tandaan Natin
Isabuhay Natin

8
Halimbawa:
3. Pagkatapos ng palabas, itanong sa sarili/pangkat ang:
a. Naging masaya ba ako/kami sa aking/aming ipinakita
at ibinahaging gawain/talento/kakayahan sa aming
palabas?
b. Papaano ko inalis ang kaba sa aking mga ipinakitang
talento sa palabas?
PALATUNTUNAN
Pambungad na Panalangin
____________________________
Pambansang Awit
____________________________
Mensahe ng Punongguro
____________________________
Mga Natatanging Bilang
a. __________________________
b. __________________________
c. __________________________
Pangwakas na Pananalita
____________________________
Pangwakas na Panalangin
____________________________

9
Sa sagutang papel, lagyan ng kaukulang tsek (ü) ang
pinaniniwalaang pahayag.
MGA PAHAYAG TAMA MALI
1. Ako ay may kakayahang akin lamang
sapagkat iba ako kung ikokompara sa
aking mga kamag-aral.
2. Mahalaga na maipakita ko sa aking
mga kaibigan, kamag-aral, magulang, at
kapitbahayan ang aking kakayahan upang
malaman ko ang mga dapat ko pang
paunlarin.
3. Ang lakas ng aking loob at katatagan
ay aking ginagamit sa pamamagitan ng
pagtanggap ng mga mungkahi at paalala
mula sa aking kapuwa.
4. Hindi ako nahihiyang ipakita na magaling
ako sa anumang bagay kaya ayokong
pinipintasan ang aking mga ginagawa.
5. Nakauunawa ako kapag itinatama ng mga
tao ang aking mga nagawang mali dahil
mapabubuti at maipakikita ko ang aking
natatanging kakayahan.
Subukin Natin

10
Ang katatagan at lakas ng loob ay nabigyan ng katuparan sa
iyong sarili. Humayo ka at ipakita ang mga ito gamit ang natutuhan
mo sa iyong buhay.
Binabati kita! Handa ka na sa susunod na aralin dahil nasa
iyo na ang katatagan upang labanan ang mga pagsubok sa pag-
aaral.

11
Aralin 2
Pagiging Matiyaga: Uugaliin Ko!
May kasabihang “Kapag may tiyaga ay may nilaga.” Ito ay
nagpapatunay na ang pagsusumikap ng isang indibidwal ay
makakamit kung may ibayong pagpupursigi at tamang adhikain sa
buhay.
Basahin natin ang talumpati ni Dr. Noel Garcia sa isang
palatuntunan.
Pagiging Matiyaga, May Dulot na Biyaya
“Ako ay nagmula sa isang dukhang pamilya. Ang aking ama
ay isang karpintero at ang aking ina ay tumatanggap ng labada
upang matulungan ang aking ama sa mga pangangailangan naming
walong magkakapatid,” panimulang paglalahad ni Dr. Noel Garcia
sa harap ng mga mag-aaral ng Paaralang Legarda sa Sampaloc,
Maynila.
Si Dr. Garcia ay naanyayahan ng mga guro sa naturang
paaralan upang magbigay ng inspirasyon, sa pamamagitan ng
kaniyang mga karanasan, sa mga mag-aaral na may nakamit
na karangalan sa Araw ng Pagkilala. Tuwang-tuwa si Dr. Garcia
sapagkat muli niyang masisilayan ang paaralang pinagtapusan at
maibabahagi niya sa mga natatanging mag-aaral ang kaniyang
mga naging karanasan upang maabot ang tagumpay na kaniyang
tinatamasa ngayon. Pagkakataon na rin niyang muling makita ang
kaniyang mga guro sa elementarya.
Alamin Natin

12
“Natatandaan ko pa noon,” ang pagpapatuloy ni Dr. Garcia,
“sabik na sabik ako sa bawat araw na ako ay papasok sa paaralan.
Dahil kami nga ay mahirap, madalas na wala akong baong pera,
bagkus ay ipinagbabalot ako ni Nanay ng kaunting kanin at kung
anuman ang natirang ulam namin. Alam ko na tinitingnan ako ng
mga kamag-aral ko sa tuwing bubuksan ko ang aking baon ngunit
hindi ko na lamang sila pinapansin. Ang mahalaga ay hindi ako
nakakaramdam ng gutom habang nagkaklase.”
“Ang gamit kong kuwaderno ay pinagsama-samang pahina
ng ginamit ko nang nakaraang taon. Matiyaga kong pinagsama-
sama ang mga pahinang wala pang sulat, tinahi at nilagyan ng takip
upang hindi mapansin ng aking mga kamag-aral na ito ay luma.”
“Kupasin ngunit malinis ang ginagamit kong uniporme at
sapatos na matiyaga kong inihahanda sa araw-araw.”
“Ang gamit naming ilawan ay isang gasera na isinasabit
ni Tatay sa haligi ng aming maliit na bahay. Pinagtitiyagaan kong
gawin ang aking mga takdang-aralin at proyekto sa liwanag nito,”
ang nakaaantig-damdaming kuwento ni Dr. Garcia.
“Malayo-layo rin ang paaralan mula sa aming tahanan. Ang
mga kamag-aral ko na nakatira sa malapit sa amin ay sumasakay
papunta sa paaralan. Nagtitiyaga akong maglakad papunta at pauwi
mula sa paaralan sapagkat wala akong pamasahe,” pagpapatuloy
ni Dr. Garcia.
“Sa kabila ng aming kahirapan, sinikap kong hindi lumiban sa
klase. Pinagbuti ko ang pag-aaral sapagkat alam kong ito lamang
ang paraan para makamit ko ang aking inaasam na tagumpay."
“Nang dumating ang araw ng pagtatapos, laking ligaya ko at

13
ng aking mga magulang sapagkat ako ang nanguna sa pangkat ng
mga magsisipagtapos." May himig pagmamalaking dagdag ni Dr.
Garcia.
“Naipagpatuloy ko ang aking pag-aaral sa sekondarya
at kolehiyo sa tulong ng mga nagbigay sa akin ng scholarship.
Bukod doon, nagtiyaga rin akong magtrabaho sa isang maliit na
kainan bilang tagapagsilbi pagkatapos ng aking klase upang may
pandagdag sa araw-araw na gastusin. Madalas na ilang oras lamang
ang aking tulog dahil sa pag-aaral ng mga leksiyon, lalo na kapag
may mga pagsusulit, dahilan upang makakuha ako ng matataas na
marka,” ang sabi pa ni Dr. Garcia.
“Ngayon, ako ay isa nang manggagamot na naglilingkod
sa mga mamamayan. Nagbunga ang ginawa kong pagtitiyaga
sa aking pag-aaral. Sana, ang aking karanasan ay magsilbing
inspirasyon sa inyong lahat. Pakatandaan ninyo na napakahalaga
na makapagtapos sa pag-aaral. Ito ang makatutulong sa inyo upang
magtagumpay. Pagsumikapan ninyo at pagtiyagaan kung anuman
ang mayroon kayo ngayon. Gamitin ito para sa magandang bukas,”
ang panghuling pananalita ni Dr. Garcia.
Sagutin at gawin ang sumusunod:
1. Ano ang tampok na pag-uugaling ipinakita ni Dr. Garcia
habang siya ay nag-aaral?
2. Basahin mo ang bahaging magpapatunay na siya ay matiisin,
matiyaga, at matatag ang loob.
3. May maganda bang ibinunga ang pagiging matiyaga ni Dr.
Garcia? Patunayan.

14
4. Sa iyong palagay, nakapagtapos kaya ng pag-aaral si Dr.
Garcia kung hindi siya naging matiyaga? Patunayan.
5. Ikahihiya mo ba na ikaw ay mahirap at mawawalan ka pa ba
ng pag-asa na umunlad sa iyong paglaki? Pangatwiranan.
Gawain 1
1. Paano makatutulong sa iyo ang pagiging matiyaga kasama
ang katatagan ng loob sa oras ng pangangailangan o crisis?
2. Sa isang malinis na papel, magtala ng mga pangyayari sa
iyong buhay na nagpapakita ng kahalagahan ng pagiging
matiyaga bilang isang mag-aaral.
Gawain 2
1. Bumuo ng tatlong pangkat. Pumili ng magiging lider sa bawat
pangkat.
__________________________________
__________________________________
__________________________________
__________________________________
_________________________________.
Isagawa Natin

15
2. Ang lider ay bubunot sa kahon ng metacard na may nakasulat
na tema tulad ng:
• pagiging matiyaga
• pagiging matatag ang loob
• pagtanggap sa katotohanan
3. Gumawa ng iskrip na nagpapakita ng kahalagahan ng
nabunot na tema. Gamiting batayan ang pangyayari sa
buhay ni Dr. Garcia. Isadula ito sa harap ng klase.
4. Pagkatapos ng pagsasadula, maaaring magbigay ng
komento ang ibang pangkat.
Nasa ibaba ang mga simbolo na nagpapahiwatig ng pagiging
masipag, matatag ang loob, at matiyaga. Pumili ng isa na ilalagay
mo sa pinakamataas na antas ng baitang at ang iba naman ay sa
pangalawa at ikatlong baitang. Isulat ang sagot sa iyong kuwaderno.

Isapuso Natin
Masipag Matatag ang loob Matiyaga

16
Bumuo ng maikling talata tungkol sa simbolong iyong napili
at ipaliwanag kung bakit mo ito inilagay sa una, pangalawa, at
pangatlong baitang.
Ang pagiging matiyaga kasama ang tatag ng loob ay isang
napakagandang ugali na dapat mahubog sa isang batang katulad
mo.Angkatangiangitoaymalilinangkungpalagimoitongisasagawa.
Maraming matagumpay na tao tulad ng ating pambansang bayani
na si Dr. Jose Rizal, na sa kabila ng pagmamalabis ng mga dayuhan
sa kaniyang pagkatao ay naging matatag sa paraan ng pagsusulat
ng mga libro at inihayag ang kalabisang ginawa ng mga dayuhan
sa mga Pilipino. Sa kaniyang pagkakakulong sa Dapitan ay naging
matatag siya at hindi sumuko sa laban para makamit ang inaasam
na kalayaan. Nariyan din ang ating mga guro, mga doktor, at iba
pang propesyonal na nakatapos ng kanilang pag-aaral dahil sa
kanilang pagiging matiyaga. Sila ay nagsisilbing modelo sa atin.Ang
iba sa kanila ay maaaring mahirap ngunit hindi ito naging hadlang.
Kahit na totoong sila ay kapos sa salapi at mahirap makapag-aral,
tinanggap nila ito nang taos sa puso at hindi ito naging hadlang
para sila ay magsikap. Gamit ang kanilang katatagan ng loob at
tiyaga naging maganda ang kanilang buhay.
Tandaan Natin

17
Ang pagiging matiyaga at matatag ang loob ay maaaring
magawa ng isang batang tulad mo. Halimbawa, ang isang batang
matiyaga ay nakagagawa ng kaniyang mga takdang gawain at iba
pang proyekto upang makakuha ng mataas na marka. Natatapos
niya nang mahusay at madali ang mga gawaing nakaatang sa
kaniya sapagkat isinasabuhay niya ang pagiging matiyaga at may
tatag ng loob.
Pag-isipan: Bilang mag-aaral, ano ang karanasan mong
nagpapatunay na ikaw ay naging matiyaga? Ano naman ang naging
bunga nito sa iyo?
A. Gamit ang template sa ibaba, isulat sa iyong kuwaderno ang
iyong mga karanasan na nagpapakita ng pagiging matiyaga at
sa katapat ay ang mga bunga nito.
Karanasan sa Pagiging
Matiyaga
Bunga
Isabuhay Natin

18
B. Gumawa ng pangako ng pagiging matiyaga bilang mag-
aaral at bilang mabuting kasapi ng pamilya.
C. Sumulat ng isang gawain sa bahay na maaari mong
maisagawa nang higit na mahusay kung ikaw ay magbibigay
ng sapat na oras at magpapamalas ng pagtitiyaga.
Halimbawa: pagliligpit ng mga kalat at pag-aayos ng mga
gamit sa bahay
Lagyan ng tsek (ü) ang patlang kung nagpapakita ito
ng pagtitiyaga at ekis (û) kung hindi. Isulat ang sagot sa iyong
kuwaderno.
______ 1. Hinintay nina Joeven at Erika si Renante sa Plasa
Mabini kahit na lampas na sa takdang-oras ng kanilang
usapan.
______ 2. Pinipilit tapusin ni Pearl ang pagsagot sa takdang-
aralin kahit na ito ay may kahabaan.
______ 3. Itinapon na lamang ni Mariz ang may punit na damit
sapagkat ayaw niyang manahi.
______ 4. Patuloy pa rin ang ginagawang pagtulong ni Grace sa
kanyang kamag-aral na si Nikki kahit madalas itong
hindi nakatatapos sa gawain.
Subukin Natin

19
______ 5. Isa-isang pinulot ni Nica ang mga butil ng natapong
bigas dahil alam niyang mahalaga ito at wala silang
sapat na salapi para ipambili ng sobra.
______ 6. Sumingit sa pilahan ng pagkain sa kantina si Evan
dahil nagugutom na siya.
______ 7. Tumutulong si Jomer sa kanyang kuya na mag-ipon
ng tubig tuwing hapon sapagkat iyon lamang ang oras
na may tubig ang kanilang gripo.
______ 8. IhiniwalayniMaricarangpahinangkanyangkuwaderno
na wala ng sulat at tinahi ito upang magamit pa niya sa
susunod na pasukan.
______ 9. Nanatili sa loob ng paaralan si Mayan kahit may isang
oras na ang nakaraan pagkatapos ng kanilang klase
upang hintayin ang pagdating ng kanyang ina na
susundo sa kaniya.
_____10. Nanonood sa telebisyon ang kapatid ni Manuel.
Sapagkat oras na ng programang gusto niyang
panoorin ay bigla niyang inilipat ang channel sa
programang iyon.
Binabati kita! Lubos mong naunawaan ang napag-aralan natin
tungkol sa kahalagahan ng pagiging matiyaga. Maaari ka nang
tumuloy sa kasunod na aralin.

20
Aralin 3
Pagkamatiisin, Kaya Kong Gawin!
Kung ikaw ay malagay sa isang sitwasyon na kinakailangan kang
magtiis, makakaya mo kaya?
May kasabihang, “Kapag maikli ang kumot, matutong mamaluktot."
Ito ang ating aalamin sa araling ito.
Basahin natin ang kuwento ni Willy tungkol sa kaniyang pag-
aaral.
“Ako ay isang mag-aaral sa ikaapat na baitang sa Paaralang
Maunlad sa lalawigan ng Aurora. Pangarap ko ang makapagtapos
sa aking pag-aaral kaya titiisin ko ang mga paghihirap na dapat
kong harapin. Hindi ko iniisip kung may mga bagay na dapat kong
gawin kahit na mangahulugan ito ng ibayong paghihirap.”
“Ang aming lalawigan ay palaging dinadalaw ng malalakas
na bagyo. Paborito kaming pasyalan ng mga ulan at hangin. Tinitiis
namin ang paglakad sa mapuputik na daan lalo na kung tag-ulan at
ang paglangoy sa baha kung tumataas ang tubig sa ilog kahit ito ay
delikado at hindi dapat gawin o tularan.”
“Ang aming tahanan ay nasa kabila ng isang tulay. Isang araw,
sa hindi inaasahang pangyayari, ang tulay ay nasira ng bagyo.
Hindi kaagad naisagawa ang pagsasaayos sa tulay na ito sapagkat
marami pang higit na kailangang unahin lalo ang naapektuhan ng
bagyo.
Alamin Natin

21
“Dahil dito, araw-araw akong naglalakad paikot sa kabilang
baryo makarating lamang sa paaralan. Hindi ako lumiliban sa klase
kahit basa na ang aking sapatos sa pagtahak sa daang may baha o
putik. Ang palagi kong iniisip ay ang pangarap kong makapagtapos
ng pag-aaral.”
“Isang araw, napansin ng aking guro na tila ba pagod na
pagod ako at pawisan nang dumating sa paaralan. Nalaman niya
na nasira ang tulay na malapit sa amin. Kaagad gumawa ng sulat
ang aking guro upang maipakiusap sa kinauukulan ang agarang
pagkukumpuni ng tulay.”
“Hindi naglipat-buwan, nagawa na ang sirang tulay at muli itong
nagamit ng mga naninirahan sa aming lugar. Laking pasasalamat
ng lahat ng aking kapitbahay sa naisagawang pag-aayos ng tulay.”
Sagutin ang mga tanong:
1. Papaano ipinakita ni Willy na siya ay isang batang
mapagtiis?
2. Ano ang natuklasan ng guro ni Willy?
3. Ano ang naging daan upang maipagawa ang tulay sa lugar
nina Willy?
4. Kung ikaw si Willy, magagawa mo bang tiisin ang katulad ng
mga naranasan niya? Patunayan.
5. Maglahad ng mga karanasan na magpapakita ng pagtitiis sa
iyong buhay bilang mag-aaral.

22
Gawain 1
Basahing mabuti at suriin ang mga sitwasyon. Magtulong-
tulong na alamin ang tamang desisyon na gagawin sa bawat
sitwasyon. Gamitin ang Tsart ng Paggawa ng Desisyon sa pagsagot
sa mga tanong. Gawin ito sa iyong kuwaderno.
Halimbawa: Nais mong bumili ng usong laruan dahil lahat ng
kaibigan mo ay mayroon nito subalit kulang ang pera mo. Ano ang
gagawin mo?
Tsart ng Paggawa ng Desisyon
Suliranin Tunguhin
Kulang ang perang pambili ng
laruan
Makabili ng usong laruan
Maaaring Gawin Pros (+), Cons (-)
Humingi ng pera sa magulang + Makokompleto ang pambili
- Masisira ang badyet ni Nanay
Manghiram ng pera sa kaibigan + Makokompleto ang pambili
- Baka hindi ko mabayaran
Maghintay na makompleto ang
perang pambili mula sa inipon
+ Makokompleto ang pambili
- Hindi agad magkakaroon ng
usong laruan
Desisyon Dahilan
Kokompletuhin ang pambili ng
usong laruan mula sa inipon
Puwede naman akong mang-
hiram muna ng laruan habang
hindi pa ako nakabibili
Isagawa Natin

23
1. May palatuntunang gagawin sa inyong paaralan. Miyembro
ka ng isang pangkat ng mananayaw. Nagkasundo kayo
na bibili o magrerenta ng costume. Subalit ayon sa iyong
magulang, kung gagawin ito ay babawasan nila ang baon
mo. Ano ang dapat mong gawin?
2. Papunta kayo ng kaibigan mo sa parke upang manood ng
palabas. Bago ka payagan ng nanay mo, inutusan ka niya
na bumili ng tinapay sa panaderya. Pagdating mo roon,
napansin mo na napakahaba ng pila. Kung maghihintay ka
ay posibleng magsimula na ang palabas bago ka pa makabili.
Ano ang dapat mong gawin?
Gawain 2
1. Bumuo ng limang pangkat.
2. Basahin at suriing mabuti ang sitwasyon na ibibigay ng guro.
Bigyan ito ng mabuting desisyon bago gumawa ng anumang
hakbang.
3. Ilarawananginyongkasagutansapamamagitanngpaggamit
ng iba’t ibang uri ng tsart.
4. Susukatin ang inyong ginawa gamit ang rubrics.

24
Rubrics
Pamantayan 3 2 1
Pagsusuri Natukoy ng mga
mag-aaral ang
sumusunod:
suliranin,
tunguhin, at
maaaring
gawin upang
makapag-
desisyon nang
tama
Natukoy ng
mga mag-
aaral ang
dalawa sa
sumusunod:
suliranin,
tunguhin, at
maaaring
gawin upang
makapag-
desisyon nang
tama
Natukoy
ng mga
mag-aaral
ang isa sa
sumusunod:
suliranin,
tunguhin, at
maaaring
gawin upang
makapag-
desisyon
nang tama
Desisyon Nakapagbigay
ng tamang
desisyon at
makabuluhang
dahilan kung
bakit ito ang
kanilang
napagpasyahan
Nakapagbigay
ng tamang
desisyon at
dahilan kung
bakit ito ang
kanilang
napag-
pasyahan
Nakapag-
bigay ng
tamang
desisyon
Ipinakitang
Pagpapa-
halaga
Malinaw na
naipakita ang
pagpapa-
halagang
ginamit ng
pangkat
Naipakita ang
pagpapa-
halagang
ginamit ng
pangkat
Hindi
naipakita ang
pagpapa-
halagang
ginamit ng
pangkat

25
Marami na tayong nabasang kuwento tungkol sa mga taong
nagsipagtiis upang mabuhay at magtagumpay. Isa na rito ang
bayaning siAndres Bonifacio. Bata pa lamang siya ay kinailangan na
niyang magtiis upang maalagaan ang kaniyang mga nakababatang
kapatid. Gumawa siya at nagtinda ng iba’t ibang bagay tulad ng
pamaypay at baston upang sila ay may makain.
Sa isang bond paper, gumuhit ng isang puso. Sa loob nito
ay gumawa ng isang sulat para sa isang taong alam mong nagtitiis
para sa iyo. Sabihin mo sa kaniya kung ano naman ang maaari
mong gawin upang masuklian ang ginagawa niya. Maaari mong
gawing halimbawa ang nasa ibaba. Ipadala ito sa kaniya.
Halimbawa:
Isapuso Natin
Mahal kong Nanay,
Nais ko po sanang
magpasalamat sa ginagawa mong
pagtitiis na hindi magmeryenda
upang makabili ako ng bagong damit.
Para masuklian ko po ang
iyong kabutihan, ako po ay lagi nang
susunod sa mga ipinag-uutos mo.

26
Ang pagiging matiisin ay isang katangian na dapat taglayin
ng isang bata upang siya ay magtagumpay. Sa pagiging mapagtiis,
magagawa niya ang mga bagay na akala niya ay hindi niya kayang
gawin. Dahil siya ay nasanay sa mga simpleng bagay upang
makamit ang kaniyang mithiin, magiging higit na madali para sa
kaniya ang pag-abot sa tagumpay.
Ikaw, bilang isang mabuting mamamayan ay malaki pa ang
magagawa kung pauunlarin at isasabuhay mo ang iyong pagiging
matiisin. Dapat mong matutuhang magtiis upang iyong makamit ang
iyong mga nais. Tulad ng kasabihang binasa natin, “Kapag maikli
ang kumot, matutong mamaluktot”. Darating din ang araw na ang
lahat ng iyong pangarap ay iyong makakamit, matuto ka lamang
munang magtiis.
Mag-isip ng isang bagay o pangyayari na hindi mo tiniis ngunit
kaya mo naman sanang tiisin. Batay sa pangyayaring ito, sumulat
ka sa iyong sagutang papel ng isang pangako na pipilitin mo itong
tiisin para sa iyong ikabubuti.
Tandaan Natin
Isabuhay Natin
Noon ay hindi ko kayang tiisin na _______.
Ngayon ay nangangako akong gagawin
ko ang aking makakaya upang maging
mapagtiis at gawing ________ para sa aking
ikabubuti.

27
Sagutin sa iyong kuwaderno ang sumusunod na mga tanong:
Ano ang dapat mong gawin kung...
1. mainit ang sikat ng araw, subalit oras na ng pagpila para sa
seremonya sa Watawat ng Pilipinas
2. kaunti na lamang ang ulam na paghahatian ninyo ng iyong
mga kapatid. Gusto mo pang kumain
3. nabasa ng ulan ang kama mo kaya kinakailangan kang
maglatag at humiga sa sahig
Basahin ang tseklis sa ibaba. Lagyan ng tsek (ü) ang hanay
ng iyong sagot.
Pag-uugali
Laging
Ginagawa
Paminsan-
minsan
Lamang
Ginagawa
Hindi
Ginagawa
1. Nananatiling nakatayo
at hinihintay ang hudyat
para lumakad na papunta
sa silid-aralan.
2. Nakapaghihintay na
maluto ang pagkain kahit
gutom na.
3. Pinagtitiisan kung ano
lamang kagamitan ang
mayroon sa bahay.
Binabati kita sapagkat naunawaan mo ang kahalagahan ng
pagiging matiisin. Ngayon, handa ka na para sa susunod na aralin.
Subukin Natin

28
Aralin 4
Magiging Mapanuri Ako!
Ang pagiging mapanuri sa mga naririnig na balita sa radyo o
nababasa sa pahayagan ay makatutulong sa tamang pagpapasiya.
Ang salitang mapanuri ay tumatalakay sa pagiging masiyasat
sa mga bagay na bago sumang-ayon ay nasusuri ng lubos para
mapagpasiyahan ng buong pagpapahalagang desisyon.
Paanokayanatindapatsuriinangmgabalitangatingnapapakinggan
sa radyo o nababasa sa pahayagan? Makaaapekto ba ito kung
mali ang impormasyon na ating naihatid sa ating kapuwa?
Suriin ang kuwento.
Alamin Natin

29
Ang Balita ni Tatay Nato
Isang umaga, nakikinig ng balita sa radyo si Mang Nato.
“Magandang umaga, mga kababayan! Ito na naman po ang
RACC Balita, Nagbabalita Ngayon!”
“Naitala kahapon na dalawampu’t apat na bata na may
gulang na walo hanggang sampu ang nakagat ng aso sa bayan ng
Salvacion. Ito ay ayon kay Dr. Jacob R. Platon ng Veterinary Office."
“Kung hindi ito maaagapan, maaari itong ikamatay. Pinag-
iingat ang mga mamamayan lalo na ang mga bata.”
“Pinakikiusapan din ang mga may-ari ng aso na maging
responsable sa kanilang mga alagang hayop na pabakunahan ng
anti-rabies at itali ang mga ito upang hindi makadisgrasya.”
Nabahala si Mang Nato sa napakinggang balita sa radyo.
Kinausap niya ang kaniyang mga anak. Binigyan niya ang mga ito
ng babala tungkol sa rabies na dala ng kagat ng aso.
“Ano po ang dapat naming gawin kapag nakagat ng aso,
Tatay?” tanong ni Anika sa ama.
“Anak, dapat ay sabihin kaagad sa magulang o sinumang
kasama sa bahay na komunsulta na agad sa doktor para malapatan
ng paunang lunas.”
“Salamat po, Tatay Nato," sabi ni Anika.

30
Sagutin ang sumusunod na tanong:
1. Ano ang natutuhan mo sa kuwentong iyong nabasa?
2. Nagkaroon ka na ba ng pagkakataong hindi ka naniwala sa
balitang iyong narinig sa radyo o nabasa sa pahayagan?
Ipaliwanag ang dahilan.
3. Paano mo masasabi na ikaw ay nagiging mapanuri sa mga
balitang naririnig mo sa radyo o nababasa sa pahayagan?
Ipaliwanag.
4. Naranasan mo na ba na tama ang iyong pagkakaintindi sa
balitang iyong narinig o nabasa? Magbigay ng halimbawa.
5. Kung ikaw ang bata sa kuwento, susunod ka ba sa
paalala ng iyong tatay ukol sa balita niyang napakinggan?
Pangatwiranan.
Gawain 1
Isulat sa mga kahon ang mga balitang iyong napakinggan sa
radyo o nabasa sa pahayagan. Ikategorya ito sa Magandang Balita
o Mapanghamong Balita. Gawin ito sa iyong kuwaderno.
Isagawa Natin

31
Sagutin ang mga tanong sa ibaba at kompletuhin ang
pangungusap na nasa loob ng kahon. Gawin ito sa iyong kuwaderno.
1. Ano-ano ang mga balitang tumatak sa iyong isipan noong
nagdaang araw na masasabi mong Magandang Balita o
Mapanghamong Balita?
2. Paano mo nasabi na ang mga ito ay magandang balita o
kaya ay mapanghamong balita?
Kung ang mga balita ay tungkol sa mga negatibong
bagay, ang gagawin ko ay __________________________
dahil naniniwala ako na ___________________________.
Magandang Balita Mapanghamong Balita

32
Gawain 2
Mini Presscon
1. Dahil alam na ninyo ang mga mapanuring pamamaraan sa
pagtuklas ng katotohanan sa mga balitang napakinggan sa
radyo o nabasa sa pahayagan, kaya na ninyong magplano
ng isang pagtatanghal o palabas para maipakita ang
inyong mga natatanging kakayahan tungkol sa simpleng
pagbabalita.
2. Bumuo ng tatlong pangkat. Pag-aralan ang tsart sa ibaba.
Pangkat Bumubuo sa Pangkat Gawain/
Kakayahan
I Mahuhusay sa pagsasalita
Isang anchor o tagapagbalita
Kakayahan sa
pagbabalita
II Magagaling sa pagsulat
Magsusulat ng simpleng
balita
Kakayahan sa
pagsulat ng balita
III Magsusuri ng balita
Manonood na magsusuri
ng balita at magtatanong sa
magiging epekto nito
Kakayahang
magsuri ng balita
Gawain 3
Pagtatanghal
Ipakita ang inyong napagkasunduang palabas o pagtatanghal
at pagkatapos ay sagutin ang mga tanong.

33
1. Ano ang masasabi ninyo tungkol sa pagbabalitang isinagawa
sa unahan ng unang pangkat?
2. Naipakita ba ng inyong mga kamag-aral ang lakas ng
kanilang loob sa pagtatanghal? Patunayan.
3. Pansinin naman natin ang ikalawang pangkat na sumulat ng
balita. Tama ba at nasa ayos ang kanilang isinulat na balita?
Patunayan.
4. Paano naman nasuri ng ikatlong pangkat bilang manonood
na ang kanilang nasaksihang balita ay may positibo o
negatibong epekto sa mga manonood? Patunayan.
Ngayon alam mo na ang pagiging mapanuri sa
impormasyong narinig sa radyo at nabasa sa pahayagan.
Narito ang dart board, saang numero mo mailalagay ang
iyong sarili sa pagiging mapanuri? Lagyan ng puso ang
napiling numero. Gamitin ang inihandang larawan ng guro.
Isapuso Natin

34
1-5 Hindi nasuri nang maayos ang mga balita na narinig sa
radyo o nabasa sa pahayagan
6-10 Medyo nasuri ang mga balita na narinig sa radyo o
nabasa sa pahayagan
11-15 Nasuri ang mga balita na narinig sa radyo o nabasa sa
pahayagan
16-20 Nasuri nang buong puso at pag-iisip ang mga balita na
narinig sa radyo at nabasa sa pahayagan
Bawat tao ay may kaniya-kaniyang pananaw at opinyon sa
balitang naririnig sa radyo o nababasa sa pahayagan. Ang pagiging
mapanuri sa naririnig o nababasa ay nagpapakita lamang ng
masusing pag-iisip.
May mga balita na nagbibigay ng tamang impormasyon
upang lalong mapalawig ang kaalaman ng mga nagbabasa o
nakikinig. Subalit mayroon din naman sa paraang paninirang puri.
Ang ganitong klase ng pagkakasulat o paglilimbag ay itinuturing na
isang libelo.
Ayon sa Artikulo 353 ng Binagong Kodigo Penal ng Pilipinas,
ang mga elemento ng libelo ay ang:
1. pagbibintang ng isang kahiya-hiyang gawa o kalagayan sa
iba;
Tandaan Natin

35
2. paglalathala ng mga bintang;
3. pagkakakilanlan ng taong dating tanyag na nalaos; at
4. pagkakaroon ng masamang hangarin.
Ang sinumang tao na magsulat, maglathala, mag-eksibit, o
maging sanhi ng anumang paninira ay magiging responsable.
Hindi lahat ng balitang naririnig o nababasa ay totoo. Ito
ay dapat na may kongkretong ebidensiya at may patunay. Ang
pagsusuri sa isang narinig o nabasang balita ay dapat na may
batayan.
Ang pagiging mapagmatyag at mapanuri sa balita ay
tumutulong sa atin para makuha, malaman, at maunawaan natin
ang tamang impormasyon.
Bigkasin nang may lakas, sigla, at damdamin ang tula sa ibaba.
Mapanuri Ako
Mapanuri ako sa aking pinakikinggan
Balita man o sabi-sabi lamang
O anumang pinag-uusapan
Dapat kong suriin at pahalagahan.
Hindi ikinakalat ang anumang usapan
Na walang patunay o ebidensiya man
Isabuhay Natin

36
‘Wag nang ihatid sa iba para di-makasuhan
Upang maayos ang tunay na balitaan.
Ang mabuting pagninilay sa katotohanan
Hatid ay saya at di demanda ang patutunguhan
Kaya dapat lamang na mapanuri sa napakinggan
Tamang impormasyon ilabas nang tuluyan.
Pagkatao mo’y babantayog sa katotohanan
Kung tamang impormasyon ang iyong ipahayag
Mapanuri ako sa bawat minuto at oras
Dahil iyan ang salamin ng pusong busilak.
Bumuo ng pangako tungkol sa pagiging mapanuri sa narinig
na balita sa radyo o nabasa sa pahayagan. Isulat ito sa isang malinis
na papel.
Halimbawa:
Ako, si ________________________ ay nangangako
at naniniwalang mahalagang pag-iisipan kong mabuti at
susuriin muna ang balitang aking narinig o nabasa bago ko
ito paniwalaan upang hindi magdulot ng kalituhan. Dahil
dito ay magiging mapagmatyag ako sa katotohanan para sa
pagkakaaroon ng maayos na pamayanan. Magiging modelo
ako ng tamang pagsusuri ng balita, para sa totoo at walang
pinapanigan kundi ang katotohanan lamang.
Gabayan nawa ako ng Poong Lumikha.
________________________
Lagda ng Mag-aaral

37
Lagyan ng tsek (P) ang bilang na tumutugon sa mapanuring
pag-iisip batay sa balitang napakinggan sa radyo o nabasa sa
pahayagan at ekis (û) kung hindi mo ito nabigyan ng mapanuring
pag-iisip. Gawin ito sa iyong sagutang papel.
______ 1. Naipaliliwanag ko nang maayos at may kompletong
detalye ang balita ukol sa bagyo.
______ 2. Nababasa ko ang isang balita tungkol sa kabataan sa
Pilipinas.
______ 3. Naikokompara ko ang tama at mali sa aking nabasa
sa pahayagan.
______ 4. Naiisa-isa ko ang mga tuntunin sa pakikinig ng radyo.
______ 5. Naisasagawa ko ang sunod-sunod na pamantayan sa
pagbabasa ng balita.
Mahusay ka! Naipamalas mo ang iyong mapanuring pag-iisip.
Binabati kita. Patuloy mo itong paunlarin.
Maaari mo itong ibahagi sa kapuwa nang may mapanuring
pag-iisip.
Sapagkat natapos mo nang may mapanuring pag-iisip ang
araling ito, maaari ka nang tumungo sa susunod na aralin. Handa
ka na!
Subukin Natin

38
Aralin 5
Sa Maayos na Kaisipan, May Tamang Pagninilay
Ang pagtanggap sa opinyon ng iba o paggalang ay makatutulong
upang lumawak ang ating pananaw. Maaari nating buksan ang
ating isipan sa pagtanggap ng pananaw ng iba.
Halina at ating suriin ang usapan ng dalawang mag-aaral.
Alamin Natin
Jessa, nakapanood
ako kagabi sa
telebisyon ng
palabas tungkol sa
digmaan.
Bong, iyan ba ang napanood
mo kagabi? Hindi ka ba
natakot sa pinanood mo?
Marahas ang ipinakita ng
pinanood mo.
Jessa, hindi naman.
Kaso pag gabi na
napapanaginipan ko
ang aking pinanood.
Napanaginipan ko
nga na ako ang
nabaril.
Salamat, Jessa,
sa iyong payo.
Ngayon alam ko
na ‘yong magiging
epekto ng
panonood ng
karahasan.
Naku! Bong. Ang
payo ko sa ‘yo
huwag ka nang
manood ng palabas
na may karahasan.
Tingnan mo at
napapanaginipan
mo pa!
Walang anuman,
Bong. Lagi mong
tandaan na
masayang manood
ng walang
karahasan. Sige na,
tawag na ako ni
Ama. Paalam.

39
1. Tungkol saan ang pinag-uusapan ng dalawang bata sa
larawan?
2. Nakatulong ba kay Bong ang kaniyang napanood sa
telebisyon? Ipaliwanag.
3. Paano ito nakaapekto sa kaniyang kaisipan at damdamin?
4. Kung ikaw si Bong, gagawin mo ba ang sinabi ni Jessa?
Pangatwiranan.
5. Italaangiyonghulingnapanoodsatelebisyon.Anoangnaging
epekto nito sa iyong damdamin at kaisipan? Ipaliwanag.
Gawain 1
Punanangloobnghugisngiyongmganapanoodsatelebisyon.
Paano nakaaapekto ang mga ito sa iyong kaisipan at damdamin?
Gawin ito sa iyong kuwaderno.
Isagawa Natin

40
Gawain 2
1. Bumuo ng limang pangkat.
2. Magtala ng mga impormasyon ng inyong napanood sa
telebisyon.
3. Masusi ninyo itong pag-aralan at pumili para sa isang dula-
dulaan. Sundin ang template sa ibaba.
4. Mula sa kahon ay sumulat ng simpleng script.
5. Pumili ng mga artista at direktor mula sa script ng inyong
pangkat para sa inyong palabas.
Programang Napanood Aral Hamon
1.
2.
3.
4.
5.

41
Nadaragdagan ang iyong karanasan sa pagkakaroon ng
bukas na isipan sa tulong ng media tulad ng radyo, pahayagan, at
telebisyon.
Ano ang nasa isip mo nang pinagsama-sama ang iyong
karanasan sa napanood mong balita o programa sa telebisyon. Itala
ang mga ito sa kahon A, B, at C. Sa loob naman ng puso, itala ang
kabutihang dulot ng iyong napanood sa telebisyon na pumukaw sa
iyong damdamin. Gawin ito sa iyong kuwaderno.
Isapuso Natin

42
Malaki ang epekto ng programa sa telebisyon na maaaring
nakatutulong o nakasasama sa manonood. Ang pagkakaroon ng
bukas na isipan ay nagdudulot sa isang manonood ng tamang
pagproseso ng pag-iisip sa kaniyang napanood. Suriing mabuti ang
mga programang ipinalalabas sa telebisyon bago paniwalaan.
Ang Lupon sa Pagrerepaso at Pag-uuri ng Sine at
Telebisyon o Movie and Television Review and Classification
Board, dinadaglat na MTRCB, ay ang ahensiya ng pamahalaan ng
Pilipinas na responsable sa regulasyon ng telebisyon at pelikula,
pati na rin ang sari-saring uri ng de-bidyong midya, na makikita at/o
ikinakalakal sa bansa. Itinatag ito noong 1985 sa bisa ng Atas ng
Pangulo Blg. 1986 sa ilalim ng pamahalaan ni dating Pangulong
Ferdinand E. Marcos.
Ang MTRCB ay nasa ilalim ng Tanggapan ng Pangulo.
Binubuo ito ng isang tagapangulo, isang pangalawang tagapangulo
at tatlumpung (30) kasapi ng lupon, na manunungkulan nang isang
taon.
Kasalukuyang gumagamit ang MTRCB ng dalawang sistema
ng pag-uuri: isa para sa mga pelikulang ipinalalabas sa mga sinehan
sa Pilipinas at isa naman para sa mga programang ipinalalabas sa
telebisyon.
Ang pagkakaroon ng bukas na isipan sa mga pangyayari ayon
sa iyong napanood ay tumutulong sa atin na makapagpasiya nang
matibay at tama. Ang tamang gabay at patnubay ng mga magulang
sa mga bata ay kailangan. Nasa atin na ang pagsunod upang hindi
tayo mapahamak.
Tandaan Natin

43
Pag-isipan mo ang tanong na ito:
Gumawa ng tatlong simpleng poster sa temang “Kaya Kong
Maging Mapanuring Manonood, Bukas ang Isip sa Tamang Gawi at
Asal."
Ipapaskil ito sa bulletin board upang makahikayat ng mga mag-
aaral na magkaroon ng mapanuring pag-iisip at tamang pagninilay
tungkol sa balita at programang napapanood
Gumuhit ng araw ( ) sa bilang ng mga sitwasyon na may
bukas kang pag-iisip at ulap ( ) naman kung hindi mo ito naisagawa
nang may bukas na pag-iisip. Itala ito sa iyong kuwaderno.
_______1. Nakapanood ako ng programang walang karahasan
sa telebisyon.
_______2. Inililipat ko nang estasyon kapag may ipinalalabas na
malalaswang panoorin.
Isabuhay Natin
Subukin Natin
Nakatutulong ba ang mga programang napanood mo sa
iyong pagpapasiya pagkatapos mo itong suriin? Pangatwiranan.

44
_______3. Naiisa-isa ko ang mga taong may magandang
pagganap sa teleserye.
_______4. Natutuwa ako kapag may magandang balita ang
programa sa telebisyon.
_______5. Naipaliliwanag ko nang maayos sa harap ng aking
kamag-aral ang nangyari sa programang aking
pinanood.

Binabati kita sa iyong kahusayan! Tagumpay mong naipakita
ang iyong pagkakaroon ng bukas na isipan. Patuloy mo itong
paunlarin. Maaari kang muling magpaunlad ng kaisipan sa susunod
na aralin. Kayang-kaya mo yan!

45
Aralin 6
Impormasyon: Bahagi at Instrumento sa Aking
Pagkakatuto
Isang malaking bahagi ang teknolohiya upang mas maayos
na maipakita ang mga aralin na itinuturo sa loob ng klase. Sa
loob lamang ng ilang dekada, ang computer naman ay naging
pangunahing kagamitan para sa pagtuturo sa ika-21 na siglo.
Kailan ka huling gumamit ng teknolohiya sa tulong ng iyong guro?
Basahin ang nasa ibaba.
Internet: For Better or For Worse
(Nakabubuti o Nakasasama)
Ang pagtuklas ng katotohanan ay nagiging mas mabisa lalo
na kung ito ay ginagamitan ng pananaliksik. Sa tulong ng internet,
isang pindot mo lang sa computer ay makikita mo na ang gusto
mong malaman. Gayunpaman, dapat tayong maging mapanuri sa
ating mga pinapasok na site o blogsite sa internet.
Upang magamit natin nang tama ang internet, kailangan
nating malaman ang mga salitang dito ay umuugnay.
Makikita sa ilustrasyon ang mga halo-letra na nakalagay sa
loob ng kahon. Ayusin ang mga letrang ito upang makabuo ng mga
salita na may kaugnayan sa internet at teknolohiya. Isulat ang sagot
sa iyong kuwaderno.
Alamin Natin

46
Narito ang mga clue upang mas lalo kang magabayan sa iyong
paglalaro:
1. Pahina sa internet na makatutulong sa impormasyon.
2. Karaniwang pinananatili ng isang indibidwal na may regular
na mga entry ng mga komentaryo, ang paglalarawan ng mga
pangyayari, o iba pang materyales tulad ng mga graphic o
video.
3. Modernong pagpapadala ng liham.
7. koafboce
4. ttertwi
1. pewabge
2. biteslog
5. legogo
8. netertin
3. ailm-e
6. oyu etub

47
4. Isang social networking at microblogging na serbisyo na
nagbibigay-kakayahan sa gumagamit nito na magpadala at
basahin ang mga mensahe na kilala bilang mga tweets.
5. Isang uri ng website na maaaring gamitin sa pananaliksik.
6. Ang magkakabit na mga computer network na maaaring
gamitin ng mga tao sa buong mundo.
7. Maaaring magdagdag din ng mga kaibigan at magpadala
ng mensahe sa kanila, at baguhin ang kanilang sariling
sanaysay upang ipagbigay-alam sa kanilang mga kaibigan
ang tungkol sa kanilang sarili.
8. Isang uri ng website na maaaring gamitin upang makapanood
ng video o palabas.
1. Tungkol saan ang mga nabuo mong salita?
2. Alin sa mga ito ang nakatulong sa iyo sa paghahanap ng
kasagutan sa iyong mga naiisip na opinyon? Magbigay ng
halimbawa.
3. Kung wala ang internet, paano ka kaya makahahanap ng
kasagutan sa mga tanong mula sa iba’t ibang asignatura?
4. Nakaapekto ba ang teknolohiya sa iyong pang-araw-araw
na pamumuhay? Pangatwiranan.
5. Pumili ng babasahin sa internet. Suriin ang balangkas,
nilalalaman, at mensahe nito.

48
Gawain 1
Sa loob ng mga hugis na bilog sa ibaba magtala ng mga
naidudulot ng internet sa iyo bilang mag-aaral. Gawin ito sa isang
malinis na papel.
Halimbawa: Isports – dahil sa internet ay nalalaman ko kung
nanalo ba o natalo ang paborito kong
koponan sa basketball.
Isagawa Natin

49
Gawain 2
Pangkatang Gawain
1. Bumuo ng limang pangkat. Pumili ng lider at taga-ulat para
sa bawat pangkat.
2. Gumuhit ng dalawang malaking computer.
3. Itala sa loob ng iginuhit na computer ang pinagsama-sama
ninyong ideya at opinyon tungkol sa epekto ng paggamit ng
internet.
4. Sa unang computer itala ang positibong epekto at sa
pangalawa namang computer ay ang negatibong epekto
nito. Gawin ito sa kuwaderno.
Sagutin ang tanong:
“Nakaapekto ba nang malaki ang internet sa iyong buhay
bilang mag-aaral?” Pangatwiranan.
Positibong Epekto Negatibong Epekto

50
Sa paggamit ng internet, nasa anong lebel mo maikakategorya
ang iyong sarili sa pagtuklas ng katotohanan?
Sa iyong sagot, masasabi mo bang hindi ka umabuso sa
paggamit ng internet? Suriin ang sarili batay sa lebel o antas na
kinalalagyan. Ipaliwanag.
Isapuso Natin
Kategorya
1-2 Hindi
Mahusay
3-4 Medyo
Mahusay
5-6 Mahusay
7-8 Mahusay
na
mahusay

51
Tunay na napakahalaga ng paggamit ng internet o teknolohiya
sapagkat napapadali ang mga gagawing pananaliksik lalong-lalo na
sa mga mag-aaral na naghahanap ng kalutasan sa mga naibigay
na takdang-aralin: paggawa ng pagsasaliksik, ulat-pasalaysay
at marami pang iba. Sa pamamagitan na lamang ng pag-browse
sa internet, napagagaan ang kanilang gawain at natututo rin ang
mag-aaral na mapalawak ang kaalaman sa larangan ng anumang
disiplina.
Malaki ang epekto sa atin ng internet. Subalit hindi lahat ng
ating nababasa sa internet ay totoo at tama. Kailangang maging
mapanuri sa mga binabasa o pinupuntahang sites. Marami ring
sites na nagbibigay ng kalaswaan at karahasan.
Masasabi natin na malaking tulong ang teknolohiya sa pag-
unlad ng iba’t ibang aspekto ng kaalaman at edukasyon. Subalit
kailangan nating tandaan na nararapat nating gamitin ito nang
wasto. Huwag nating hayaan ang ating mga sarili na abusuhin ang
teknolohiya. Maaaring makapagdulot ito ng mga masamang epekto
sa atin kapag ito ay hindi ginamit sa tamang paraan.
Tandaan Natin
Isabuhay Natin

52
Panalangin ng Isang Netizen
Panginoon, lubos po kaming nagpapasalamat sa katalinuhang
inilaan po ninyo sa amin. Sa naiimbento naming mga materyal na
kagamitan gaya ng computer at internet, kami’y inyong gabayan.
Buksan mo po ang aming mga mata para sa tamang makikita. Ilayo
po ninyo kami sa tukso ng malalaswang panoorin. Gayundin ang
aming mga tainga sa aming naririnig sa mga blog sites, laro sa
internet na nakapipinsala sa amin.
Linisin mo po ang aming isipan sa mga bagay na nakagugulo
dala ng makabagong teknolohiya. Basbasan mo po ang aming
puso para maiproseso namin ang mabuti at masamang epekto ng
internet at social networking sites.
Panginoon, gawin mo kaming mabuting netizen na may
pagmamahal sa katotohanan at may pagtataguyod sa tamang
paggamit ng bagong likhang kagamitan.
Amen.
Lagyan ng salitang Nakabubuti ang mga gawain na
nagpapakita ng nakabubuti sa paggamit ng internet. Hindi
Nakabubuti naman kung ito ay nakasasama. Isulat ang sagot sa
iyong kuwaderno.
_______1. Nakapagsasaliksik sa agham at teknolohiya para sa
takdang-aralin.
Subukin Natin

53
_______2. Nakapaglalaro sa internet ng barilan at patayan ng
mga zombies.
_______3. Nakapapasok sa mga sites na may malalaswang
panoorin.
_______4. Nakagagawa ng blog site tungkol sa ganda ng
Sorsogon at iba pang magagandang lugar sa Pilipinas
na napuntahan.
_______5. Nakakapag-upload ng mga batang nagsusuntukan sa
YouTube.
_______6. Nakapagbabasa ng mga e-mail na may katuturan sa
buhay ng simpleng mag-aaral na Pilipino.
_______7. Nakakapag-chat ng malalaswang salita sa Skype.
_______8. Nakakapag-Facebook nang magdamag.
_______9. Nakapaglalagay ng mensahe sa Instagram tungkol sa
mga hinaing sa pamumuno ng isang opisyal.
_______10. Nabibigyan ng impormasyon ang mga kaibigan tungkol
sa paggawa ng loombands galing sa internet.
Magaling! Tagumpay mong naipakita ang iyong pagmamahal
sa katotohanan. Patuloy mo itong paunlarin.
Sapagkat natapos mo nang may pagmamahal sa katotohanan
ang araling ito, ngayon ay handa ka na sa susunod na hamon ng
aralin. Galingan mo pa!

54
Aralin 7
Aking Tutularan: Pagiging Mapagpasensiya
Nais mo bang maging isang batang mapagpasensiya? Naranasan
mo na bang magbigay ng pagkakataon sa iba dahil sa isang hindi
inaasahang pagkakataon? Paano mo matatamo ang ugaling ito?
Basahin at unawain ang kuwentong ito.
Si Rolando ay isang masigasig at masipag na bata. Ang
kaniyang ama ay isang tricycle driver samantalang ang kaniyang
ina ay nasa bahay lamang. Hindi sapat ang kita ng kaniyang ama
para sa kanilang pang-araw-araw na pangangailangan.
Si Rolando ay panganay sa apat na magkakapatid kaya naisip
niyang tulungan sa paghahanapbuhay ang kaniyang ama para may
makain sila sa araw-araw.
Alamin Natin

55
Hindi na siya nakapagpatuloy ng pag-aaral sa sekondarya.
Nagtinda siya ng kendi, tubig, at kung ano-ano pa. Kapag ubos na
ang kaniyang paninda, nagsa-shine naman siya ng sapatos.
Gustong-gusto sana niyang makatapos ng pag-aaral ngunit
nakiusap ang kaniyang ama at sinabi, “Magpasensiya ka na, anak.
Unahin na muna natin ang pag-aaral ng dalawa mong kapatid.
Kapag may naipon na tayong sapat na pera saka mo na ipagpatuloy
ang iyong pag-aaral.” Sumagot si Rolando, “Huwag po kayong mag-
alala, Ama, naiintindihan ko po. Alam ko na may awa rin ang Diyos
sa ating pamilya.”
Pinagpasiyahan ni Rolando na ipagpatuloy ang pagtatrabaho
atpagtulongsapamilya.Hindisiyagumagastoskunghindikailangan.
Unti-unti siyang nakaipon dahil sa kaniyang pagtitipid. Nagtiis siya
sa lahat ng pagkakataon hanggang sa siya ay makaipon.
Minsan, may nakapagsabi sa kaniya na may programa
ang Department of Education (DepEd) na Distance Learning. Sa
programang ito, makapag-aaral ang isang bata kahit hindi pormal na
pumapasok sa paaralan. Agad siyang nagpalista rito at nagsimula
siyang makapag-aaral sa sekondarya. Hindi naglaon ay nakatapos
din siya ng pag-aaral. Tuwang-tuwa ang kaniyang mga magulang
sa ipinakita niyang pagtitiis, tiyaga, at pagsisikap para makatapos
sa pag-aaral. Sinabi niya sa kaniyang sarili, “Magsisikap pa ako
para makapagtapos ng kolehiyo.”
Sagutin ang mga tanong.
1. Tukuyin ang mga katangiang ipinakita ni Rolando. Kahanga-
hanga ba ang kanyang ginawa? Patunayan.

56
2. Papaano niya tinulungan ang kaniyang ama? Ikuwento ito
sa klase nang may paghanga sa ginawa ni Rolando.
3. Masasabi mo bang mapagpasensiya ang batang si Rolando?
Basahin ang bahagi mula sa kuwento na nagpapakita ng
kaniyang pagtitis at pagpapasensiya.
4. Kung ikaw si Rolando, paano mo maipakikita ang pagiging
mapagpasensiya at maparaan?
5. Ipaliwanag na kakambal ng pagiging mapagpasensiya ang
pagtitiis at pagtitiyaga.
Gawain 1
1. Magpangkat sa tatlo.
2. Bawat miyembro ng pangkat ay humanay nang dala-dalawa.
Maghawak-kamay at pagdikitin ang tig-isang paa.
Isagawa Natin

57
3. Magtalaga ng isang mag-aaral na magsisilbing poste ng
bawat pangkat.
4. Mag-uunahang lumakad at umikot ang bawat pareha ng
bawat pangkat sa kanilang poste na magkadikit ang paa at
hindi magbibitiw ng kamay.
5. Ang huling pareha na makabalik ay bubunot ng papel sa
kahong inihanda ng guro. Nakasulat sa papel ang sitwasyong
inyong babasahin at sasagutin.
Halimbawa ng sitwasyon:
May usapan kayo ng kaibigan mo na maglalaro sa
plasa subalit hindi ka pinayagan ng iyong Tatay na lumabas
ng bahay dahil umaambon. Ano ang gagawin mo?
Gawain 2
1. Bawat pangkat ay bibigyang muli ng guro ng mga sitwasyon
na susuriin.
2. Gumawa ng isang maikling dula-dulaan tungkol sa
sitwasyong nakuha ng pangkat.
3. Ang inyong gagawin ay susukatin gamit ang pamantayan.
4. Sa pagtatapos ng dula-dulaan, tukuyin kung anong
pagpapahalaga ang dapat taglayin ng isang mag-aaral kung
sakaling magkakaroon ng ganoong karanasan.

58
Pamantayan 3 2 1
Pagsusuring
ginawa
Nasuri nang
maayos ang
sitwasyon
at naipakita
ang tamang
paraan na
dapat gawin
Nasuri nang
maayos ang
sitwasyon
at naipakita
ang dapat
gawin
Nasuri ang
sitwasyon at
naipakita ang
dapat gawin
Pagpapahalaga Natukoy at
naipaliwanag
ang tamang
pagpapa-
halaga na
ipinakita sa
dula-dulaan
Natukoy
at naipali-
wanag ang
papahalaga
na ipinakita
sa dula-
dulaan
Natukoy ang
pagpapa-
halaga na
ipinakita sa
dula-dulaan
Kooperasyon Lahat ng
miyembro ng
pangkat ay
nakiisa sa
gawain
1 o 2
miyembro
ng pangkat
ay hindi
nakiisa sa
gawain
3 miyembro
ng pangkat
o higit pa ay
hindi nakiisa
sa gawain
Mula sa mga nakaraang gawain, pagnilayan kung ano ang
tumimo sa inyong mga puso. Isulat ito sa inyong reflection booklet.
Gamitin ang sumusunod na tanong bilang gabay:
1. Naipakita ko na ba ang ugaling mapagpasensiya?
2. Kung hindi, ano ang aking nararamdaman?
Isapuso Natin

59
3. Kaya ko ba itong magawa sa ngayon?
4. Paano ko ito dapat isagawa?
Pasensiya. Salitang palaging namumutawi sa bibig ng mga
Pilipino. Ang pagiging mapagpasensiya ay isang mabuting pag-
uugali. Kasama sa pagpapasensiya ang pagtitiis at pagtitimpi.
Madaling makamtam ang ating mithiin at pangarap sa buhay kung
tayo ay marunong magpasensiya. Sa pag-uugaling ito, makikita
natin ang kahalagahan ng tamang panahon, tamang oras at tamang
pagkakataon. Sinasabi ng matatanda na ang mga taong walang
pasensiya at palaging nagmamadali ay kadalasang nagkakaroon
ng problema sa buhay.
May mga taong nakilala dahil sa kanilang pagiging
mapagpasensiya. Sila ay umunlad sa napili nilang larangan. Tulad
ng bayaning si Andres Bonifacio na naging mapagpasensiya. Dahil
sa maagang pagkamatay ng kanilang mga magulang ay nahinto
siya sa pag-aaral sa edad na labing-apat. Gumawa siya ng kahoy
na baston at pamaypay na papel na kaniyang itininda sa lansangan
upang maging pantustos sa pangangailangan nilang magkakapatid.
Kahit hindi siya nakapagtapos ng pag-aaral ay sinikap pa rin niyang
paghusayin ang kaniyang kaalaman sa pamamagitan ng pagbabasa
ng mga aklat.
Tulad niAndres Bonifacio, marami pang ibang tao na bago nila
narating ang kanilang kinalalagyang estado sa ngayon ay naging
mapagpasensiya sila sa mga naranasang paghihirap sa buhay.
Tandaan Natin

60
Gumawa ng isang commitment booklet sa iyong kuwaderno.
1. Hatiin sa dalawang bahagi ang tigkabilang booklet tulad ng
halimbawa sa ibaba.
2. Ang kaliwang bahagi ay sasagutan mo at ang nasa kanang
bahagi naman ay para sa iyong magulang o kahit sinong
miyembro ng iyong pamilya.
3. Bawat hanay ay susulatan mo at ng iyong kapamilya ng tig-
lilimang sitwasyon ayon sa hinihingi ng booklet.
Ako ay naging … Ang aking anak ay naging …
Mapagpasensiya
sa . . .
Dahil sa . .
Mapagpasensiya
sa . . .
Dahil sa . . .
1.
2.
3.
4.
5.
Isabuhay Natin

61
Lagyan ng tsek (ü) ang bilang na nagsasaad ng pagiging
mapagpasensiya at ekis (û) kung hindi. Isulat ang sagot sa sagutang
papel.
______ 1. Matiyagang naghihintay ng pagkakataon.
______ 2. Laging nagmamadali sa ano mang gawain.
______ 3. Patuloy na nakikinig sa guro maski maingay ang mga
kaklase.
______ 4. Hindi sumisingit sa pila sa pagbili ng pagkain sa
kantina.
______ 5. Mahilig magreklamo kung inuutusan ng nanay na
tumulong sa mga gawaing-bahay.
Ngayong natamo mo na ang kaalaman sa pagiging
mapagpasensiya, isagawa mo ito para lalo kang pagpalain.
Sapagkat alam mo na ang pagpapahalagang ito ay maaari ka
nang tumuloy sa susunod na aralin.
Subukin Natin

62
Aralin 8
Pagtitimpi, Pinahahalagahang Ugali
Naranasan mo na bang tuksuhin o manukso ng kapuwa mo mag-
aaral?
Kung ikaw naman ay palaging tinutukso ng iyong mga kalaro o
kaklase, madali ka bang mainis o magtampo?
Magkaroon ng masusing pagsusuri sa mga gawaing tinatalakay sa
araling ito.
Sally, Batang Mapagtimpi
Buwan ng Agosto. Ang mga mag-aaral ay naghahanda ng
isang palatuntunan upang ipakita kung paano maipagmamalaki
ang sariling wika.
Alamin Natin

63
Isang umaga, ibinalita ni Bb. Susan Cruz sa kaniyang mga
mag-aaral na Pangkat Rosas ang tungkol sa gaganaping dula-
dulaan. “Mga bata, magkakaroon tayo ng palatuntunan tungkol sa
pagpapahalaga sa sariling wika. Tayo ay magpapakita ng isang
dula-dulaan. Pipili ako ng mga gaganap,” wika ng guro.
Tuwang-tuwa ang mga bata. Sabay-sabay silang nagsabi ng
kanilang interes para gumanap sa dula-dulaan. “Puwede po ba ako,
Ma’am? Maganda po ang boses ko. Maaari po akong kumanta,”
ang sabi ni Romeo. “Ako po ay marunong sumayaw,” sabi naman
ni Haydee. “Ma’am, sanay po akong sumulat ng script,” ang buong
pagmamalaking sabi ni Roy. “Lalo po ako, nakababasa nang may
damdamin,” dagdag ni Rommel. “Bb. Cruz, magaling po ako sa
drama,” ang sabi ni Sally.
Biglang may nagsalita na kaklase mula sa bandang likuran.
“Ma’am, huwag po ninyong piliin si Sally. Hindi po siya sanay
magsalita ng Filipino.” Sabay-sabay na nagsipagsalita ang mga
bata, “Inglisera, inglisera!”
Gustong-gusto nang magalit ni Sally at magbitiw ng masasakit
na salita ngunit naalala niya ang palaging tagubilin ng kaniyang
mga magulang, “Huwag kang maiinis o magagalit kapag ikaw ay
tinutukso. Magtimpi ka sa iyong sarili para wala kang kaaway.” Kaya
napag-isip-isip ni Sally na dapat niyang gawin ang tamang bilin ng
kaniyang magulang.
Hindi nakatiis si Bb. Cruz. Pinangaralan niya ang mga mag-
aaral. Sinabi niya na dapat pamarisan si Sally sapagkat siya ay
naging mapagtimpi. Hindi siya nagalit o nainis nang siya ay tuksuhin
ng mga kamag-aral.

64
Sagutin ang sumusunod:
1. Isa-isahin ang mga kaganapan sa paaralan kung bakit
tuwang-tuwa ang mga bata sa kuwento.
2. Sino ang bata na naging tampulan ng tukso sa kuwento?
Bakit?
3. Ano ang reaksiyon ng mga kaklase sa naisin ni Sally?
4. Papaano tinanggap ni Sally ang pangyayari? Bakit?
5. PatunayanangmalakingtulongngnanayniSallysakaniyang
pag-uugali.
6. Ano ang ipinangaral ni Bb. Cruz sa kaniyang mga mag-
aaral?
7. Kung ikaw si Sally, ano ang iyong gagawin kung tinutukso ka
ng iyong kaklase?
Gawain 1
Ibigay at ipahayag ang iyong reaksiyon sa sumusunod na
sitwasyon sa pamamagitan ng pagsulat ng sagot sa kuwaderno.
1. Naglalaro ng holen sina Rudolf at Rey. Natalo si Rey kaya
siya ay nagsalita ng masama. Kung ikaw si Rudolf, ano ang
gagawin mo?
Isagawa Natin

65
2. Pinagbilinan ka ng iyong ina na huwag kang makipagkaibigan
sa batang mahilig makipag-away. Ano ang iyong gagawin?
Bakit?
3. Mayroon kayong ginagawang proyekto sa MAPEH. Ang
isa sa iyong kaklase na kasali sa inyong pangkat ay hindi
nakikiisa sa inyong gawain. Kailangang matapos agad ang
inyong pangkatang gawain. Nagkataon na ikaw ang lider ng
pangkat. Paano mo maipakikita ang iyong pagtitimpi?
Gawain 2
1. Basahin at unawain ang kasabihan sa ibaba.
2. Bumuo ng tatlong pangkat. Bawat pangkat ay bubunot ng
kanilang gawain na tulad ng sumusunod:
Unang Pangkat - Gagawa ng isang mosaic-
slogan ang mga mag-aaral
tungkol sa nasabing kasabihan.
Pangalawang Pangkat - Gagawa ang mga mag-aaral ng
isang maikling debate tungkol
sa pagiging mapagtimpi.
Pangatlong Pangkat - Magpapakita ng munting iskit
ang mga mag-aaral tungkol sa
batang marunong magtimpi.
"Ang batang marunong magtimpi ay palaging
masaya at palangiti."

66
Sa iyong kuwaderno, gumuhit ng kung palaging ginagawa,
kung minsan lang ginagawa, at kung hindi ginagawa ang
ugaling pagiging mapagtimpi sa sumusunod na sitwasyon:
1. Inagawan ka ng baon ng iyong kaklase sa loob ng silid-
aralan.
2. Siningitan ka sa pila ng iyong kaklase sa kantina.
3. Itinulak ka ng isa mong kalaro dahil gusto niyang mauna sa
pagkuha ng tubig sa gripo.
4. Kinuhang bigla ang iyong pencil case ng iyong kaklase.
5. Kinukulit ka sa silid-aralan ng mga kalaro mo.
Kompletuhin ang mga salitang makikita sa kahon sa ibaba.
Nasasaktan ako kasi …
Nasisiyahan ako kasi…
Nakapagtitimpi ako kasi...
Isapuso Natin

67
Ang pagiging mapagtimpi ay isang pinahahalagahang ugali na
dapat isabuhay. Gaya ng ating mga magulang, sila ay nagpapakita
ng pagiging mapagtimpi sa pagpapalaki sa kanilang mga anak.
Ang ating mga guro ay ganoon din. Sa kabila ng mga kaguluhan,
kakulitan, at pagiging pasaway ng mga mag-aaral, iniiwasan nilang
magalit. Nagtitimpi sila dahil gusto nilang ipaalam sa mga mag-aaral
na kailangan ang ugaling ito para sa magandang pakikisalamuha
at pagkikipagkapuwa-tao. Naipakikita sa ugaling mapagtimpi ang
pagmamahal na tapat sa isang tao.
Ang taong mapagtimpi ay nalalayo sa pakikipag-away. Dahil
hindi siya madaling magalit o mainis, kinagigiliwan siya ng marami:
sa pamilya, paaralan, o pamayanan.
Sa lahat ng pagkakataon, kailangan natin ang magtimpi. Sa
ganito, magiging positibo ang pakikisalamuha natin sa kapuwa saan
man tayo tumungo.
Ako ito bilang isang nilalang na ginawa ng Diyos, paano ko
maipalalabas ang aking pagiging mapagtimpi sa bawat miyembro
ng aking pamilya?
Tandaan Natin
Isabuhay Natin

68
Mahal na mahal ko ang aking pamilya. Para sa kanila ay
kakayanin kong magtimpi sa abot ng aking makakaya.
Iguhit ang masayang mukha  kung ikaw ay kayang
magtimpi at malungkot na mukha  kung hindi. Isulat ang sagot
sa iyong kuwaderno
_______1. Sunod-sunod ang utos ng aking ina. Kahit madami
akong ginagawa ay nasunod ko ang utos niya.
_______2. Matapos kong iligpit ang maraming kalat na laruan
sa kuwarto ng nakababata kong kapatid, muli niyang
itinapon ang mga ito sa aking harapan.
Ina
Ama
Nakatatandang
Kapatid
Lola o Lolo
Nakababatang
Kapatid
Subukin Natin

69
_______3. Naisasaayos ko ang mga gamit na naiwan ni Ate sa
loob ng silid tanggapan kahit may utos pa sa akin si
Ama na pakainin ang aming aso.
_______4. Kahit iyak ng iyak ang aking kapatid ay hindi ko siya
iniintindi sapagkat marami akong ginagawang takdang-
aralin.
_______5. Punong-puno na ang aming basurahan, inutusan ko
ang aking nakababatang kapatid para itapon ito ngunit
ako ay kanyang ininis at tinakbuhan.
Ngayon, natutuhan mo na ang pagiging mapagtimpi. Dapat
mo itong ipagmalaki at huwag ikahiya. Kaya mong maging isang
mapagtimping mag-aaral. Mahusay ka!
Ngayon, maaari ka nang tumungo sa susunod na aralin.

70
Aralin 9
Ako, Mahinahon sa Lahat ng Pagkakataon
Ikaw ba ay isang batang madaling matakot tuwing may kalamidad
o isang batang mahinahon kapag may nararanasang pagsubok o
paghihirap sa buhay?
Suriin ang ipinahahayag ng nasa larawan.
Alamin Natin
Ano ba kayo?
Nakalimutan niyo
bang nakahanda
na lahat iyon.
Dapat lagi
tayong handa sa
pagdating ng mga
sakuna.
Mga kababayan,
Inaasahang
darating
mamayang hapon,
ang tinatayang
pinakamalakas
na bagyo.
Pinaghahanda
ang lahat.
Opo, nanay.
Nakakatakot
naman. Super
typhoon
yata ang
darating.
Naku, mga anak
malakas pala ang
bagyong darating!
Ano ang dapat
nating gawin?
Nasaan na ba ang
mga kailangan
natin?! Dalian niyo
mga anak!

71
1. Ano ang mensaheng ipinakikita sa larawan?
2. Pansinin ang mga tauhan. Ano ang pagkakaiba-iba sa
reaksiyon nila nang marinig ang balita sa radyo?
3. Sino sa kanila ang nais mong tularan kung makararanas ka
ng ganitong pangyayari? Ipaliwanag.
4. Tukuyin ang ugaling ipinakita ng ama sa larawan. Tama ba
ang ipinakita ng ama? Bakit?
Gawain 1
Ano ang gagawin mo sa sitwasyong ito para maipakita ang
pagiging mahinahon. Ilahad ang iyong magiging damdamin.
1. Namamasyal kayo ng nakababatang kapatid mo sa mall.
Bigla ninyong naramdaman na yumayanig ang kapaligiran.
2. Nagsusulat ka ng iyong takdang-aralin ng biglang inagaw ng
iyong kapatid ang iyong ginagamit na pangsulat.
3. May mahalaga kang bagay na ibinabahagi o ikinukwento sa
iyong kamag-aral ng bigla ka niyang pinagtawanan.
Isagawa Natin

72
Gawain 2
1. Magpangkat sa tatlo.
2. Magbahagi ng karanasan na nagpapakita ng pagiging
mahinahon.
3. Pumili ang bawat pangkat ng isang karanasan gamit
ang alinmang graphic organizer at iulat ito sa klase sa
pamamagitan ng sumusunod na paraan.
A.
B.
Pagiging
Mahinahon
Unang
Pagpipilian
Ikalawang
Pagpipilian
Ikatlong
Pagpipilian
Karanasan

73
C.
Kayamonabangmagingmahinahonsalahatngpagkakataon?
Gumawa ng Self-Assessment Organizer. Punan ang bawat
kahon ng mga sagot batay sa iyong natutuhan. Gamitin ang mga
gabay. Gawin ito sa isang malinis na papel.
Isyu
Pagbibigay-
halaga
Mga
Pagpipilian
PumiliGawin
Pangalan
B. Kaya Ko
C. Sinisimulan
Ko
D. Gagawin
Ko
A. Nalaman
Ko
E. Natututo
Ako
Isapuso Natin

74
Mga Gabay:
A. Isulat kung ano ang nalaman mo sa araling ito.
B. Isulat ang mga kaya mong gawin batay sa mga nalaman
mo.
C. Isulat ang mga sinisimulan mo nang gawin.
D. Isulat ang mga dapat mo pang gawin.
E. Isulat ang pagpapahalagang natutuhan mo sa araling ito.
Ang pagiging mahinahon ay ugaling dapat ipagmalaki.
Ang taong nagpapakita ng ganitong pag-uugali sa lahat ng
pagkakataon ay magiging masaya, maayos, at maunlad ang buhay.
Iniiwasan niyang gumawa ng mali. Nakangiti pa rin habang siya’y
kinakantiyawan o tinutukso. Palagi siyang nag-iisip ng maganda
tungkol sa kapuwa.
Ang pagiging mahinahon ay nagpapakita ng kabaitan,
pagpapatawad, hindi madaling magalit, o humusga. Masaya sa
katotohanan at hinaharap ang kinabukasan nang may katatagan
at katapangan. Hindi siya natataranta at nalilito. May pokus sa
kaniyang mga isasakatuparang desisyon. Ang kahinahunan ay
susi sa maunlad na kinabukasan. Ang taong mahinahon ay may
mapanuring pag-iisip sa pagtuklas ng katotohanan.
Magbigay ng dalawang karanasan na nagpatunay na ikaw ay
mahinahon kung may hinaharap na problema sa pamilya o paaralan.
Tandaan Natin
Isabuhay Natin

75
Ipaliwanag kung paano mo ito ginawa. Gamitin ang template sa
ibaba. Gawin ito sa iyong kuwaderno.
Karanasan Mga ginawa na nagpakita ng pagkamahinahon
__________ ____________________________________
__________ ____________________________________
Bigyan ng marka ang sarili. Lagyan ng tsek (ü) ang sagot na
nagpapatunay na isa kang mahinahong mag-aaral at ipaliwanag
ito. Gawin ito sa sulatang papel.
Palagi Madalas Minsan Hindi Paliwanag
1. Mahinahon ka ba
kapag inaaway
ka ng iyong
kaklase?
2. Nagagalit ka ba
kapag maingay
ang katabi mo?
3. Kung naitulak ka
habang bumibili
ng pagkain,
pagsasalitaan
mo ba nang
masakit ang may
kasalanan?
Subukin Natin

76
Palagi Madalas Minsan Hindi Paliwanag
4. Magiging
mahinahon ka
ba kung may
sunog malapit
sa inyong
bahay?
5. Maayos kang
nakapila.
Biglang may
sumingit,
sisimangot ka
ba?
Ngayon na marami ka nang natutuhan o nalaman hinggil sa
pagiging mahinahon sa lahat ng pagkakataon, magiging gabay mo
ito para sa magandang hinaharap.
Binabati kita. Handa ka ng mag-aral ng susunod na aralin.

i
4
Edukasyon
sa Pagpapakatao
Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas
Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga
edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o
unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng
edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran
ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph.
Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.
Yunit 2

Talaan ng Nilalaman
Yunit II Pakikipagkapuwa-tao …………….……………… 77
Aralin 1 Pagkakamali Ko, Itutuwid Ko ..……………….…. 78
Aralin 2 Puna at Mungkahi Mo, Tanggap Ko ..….………... 87
Aralin 3 Mga Biro Ko, Iniingatan Ko ……...………………. 98
Aralin 4 Damdamin Mo, Nauunawaan Ko ……………..... 107
Aralin 5 Kapuwa Ko, Nandito Ako! ……….……………. 116
Aralin 6 Igagalang Ko, Oras ng Pahinga Mo …………… 128
Aralin 7 Mga Gawain Mo, Igagalang Ko ...…………...… 136
Aralin 8 Ingatan Natin, Pasilidad na Gagamitin .…….….. 144
Aralin 9 Kaaya-ayang Kapaligiran: Sa Sarili at Kapuwa.... 157

77
Yunit II
Pakikipagkapuwa-tao

78
Aralin 1
Pagkakamali Ko, Itutuwid Ko
May mga pagkakataong nakagagawa tayo ng pagkakamali at
nakasasakit sa damdamin ng ating kapuwa nang hindi natin
namamalayan. Nangyari na ba sa iyo ang ganito?
Parol ni Carla
Nagmamadali si Carla sa pagpasok sa paaralan. Masayang-
masaya siya sapagkat natapos niya ang kaniyang proyektong
parol. Katulong niya ang kaniyang buong pamilya sa paggawa
nito. Habang bitbit niya ang parol ay nasagi siya ng isang batang
nakikipaghabulan sa kaklase nito, dahilan upang mapahagis ang
bitbit na parol ni Carla at nasira ito.
Alamin Natin

79
Halos umiyak na si Carla sapagkat mahuhuli na siya sa
kaniyang klase at nasira pa ang kaniyang proyektong parol.
“Naku, paano na iyan, wala na akong ipapasa kay Ma’am,”
himutok ni Carla.
“Pasensiya na, hindi kita napansin kasi naghahabulan kami,”
paumanhin ng nakasaging bata.
“Tutulungan na lamang kitang mabuo ulit ang parol,” wika pa
ng batang nakasagi.
Pumayag naman si Carla at magkasama silang nagpaliwanag
sa guro kung bakit nasira ang parol.
Nang araw ding iyon ay magkatulong na ang dalawang bata
sa pagbuo ng parol ni Carla. Magkasama nila itong ipinasa sa guro
at naging magkaibigan pa silang dalawa.

80
Pag-usapan Natin
1. Isalaysay ang nangyari habang naglalakad si Carla patungo
sa kaniyang silid-aralan.
2. Tama ba ang ginawang paghingi ng paumanhin ng batang
nakasagi?
3. Kung ikaw si Carla, ano ang sasabihin mo sa nakasagi sa
iyo?
4. Paano itinuwid ng batang nakasagi ang kaniyang
pagkakamali? Tama ba ang kaniyang ginawa?
5. Sa iyong palagay, ano pa ang ibang paraan upang maituwid
ang nagawang pagkakamali?
Gawain 1
Pag-aralan ang tsart. Piliin sa unang hanay ang isa sa apat na
kapuwa na nagawan mo ng pagkakamali o nasaktan. Sa ikalawang
hanay ay isulat mo kung ano ang pagkakamaling nagawa. Sa
ikatlong hanay naman ay isulat mo kung paano mo itinuwid ang
pagkakamaling nagawa mo. Gawin ito sa iyong kuwaderno.
Isagawa Natin

81
Mga taong nasaktan
o nagawan ko ng
pagkakamali
Pagkakamaling
nagawa sa
kapuwa
Paraan ng
pagtutuwid sa
naging pagkakamali
1. kapamilya
a)
b)
c)
2. kaibigan
a)
b)
c)
3. kaklase
a)
b)
c)
4. kalaro
a)
b)
c)
Gawain 2
Pangkatang Gawain
1. Bumuo ng apat na pangkat. Pumili ng lider at tagaulat.
2. Mula sa inyong sagot sa Gawain 1, pagsamahin ang
magkakaparehong sagot. Isulat ito sa metacard at ilagay sa
paskilan na inihanda ng inyong guro.

82
1. Ayon sa inyong mga sagot sa unang hanay, sino ang mas
madalas na nagagawan ng pagkakamali?
2. Alin sa mga ito ang pare-parehong pagkakamali na madalas
na nagagawa?
3. Sang-ayon ba kayo sa paraan ng pagtutuwid sa pagkakamali
na ginawa mula sa mga sagot ng bawat pangkat?
Ipaliwanag.
Alin sa sumusunod na salita o pangkat ng mga salita ang
ginamit ninyo sa mga naunang gawain na nagpapakita ng paghingi
ng paumanhin? Gumuhit ng bituin  sa inyong kuwaderno at
isulat sa loob nito ang napili mong mga salita.
Bahala na!
Sorry!
Hindi ko sinasadya.
Patawad.
Buti nga sa iyo.
Excuse me.
Patawarin mo ako.
Wala akong pakialam!
Pasensiya ka na.
Ikinalulungkot ko ang nangyari.
Ikaw kasi!
Di ko kasalanan iyon.
Pasensiya na po. Hindi ko na po uulitin.
Isapuso Natin

83
1. Pumili ng isang salita mula sa sinulat mo sa loob ng bituin at
sabihin kung kailan mo ito huling ginamit. Ipaliwanag kung
bakit mo ito napili.
2. Sa iyong kuwaderno, gumuhit ka ng puso. Isulat mo sa
loob ng puso ang iyong naramdaman nang ginamit mo ang
katagang ito sa pagtutuwid ng iyong pagkakamali.
Sinasabing normal lang sa isang tao ang magkamali. Subalit
ang pahayag na ito ay hindi natin dapat abusuhin, nararapat itong
gawing panuntunan upang maiwasan ang pagkakamali at makasakit
ng damdamin ng ating kapuwa.
Ang paghingi ng paumanhin ay isang positibong kaugalian na
dapat makasanayan ng isang bata. Dapat ding isapuso at isabuhay
ang mga natutuhan sa pagkakamaling nagawa upang maiwasang
makasakit ng kapuwa at hindi na ito maulit pa.
Ang pagtutuwid ng isang pagkakamali ay hindi kahinaan kundi
tanda ito ng pagiging mahinahon at maunawain sa damdamin ng
kapuwa. Nakikita ang katatagan ng isang tao sa pagharap niya sa
naging bunga ng kaniyang mga nagawa. Mahalagang timbangin
muna ang idudulot na mabuti o hindi mabuti bago gumawa ng
desisyon. Isang Tsinong Pilosopo na kilala sa pangalang Confucius
ang nagsabi na, “Huwag mong gawin sa kapuwa mo ang ayaw
mong gawin sa iyo.”
Tandaan Natin

84
Pagnilayan Mo
Alam mo na dapat iwasang makasakit ng damdamin ng
ating kapuwa. Ngayong Buwan ng Wika ay may paligsahan ang
departamento ng Filipino sa paggawa ng greeting card.
Bilang pakikiisa sa gawaing ito, bawat isa ay gagawa ng isang
card ng paumanhin para sa nagawan ng pagkakamali. Gamitin ang
husay mo sa pagiging malikhain. Isulat sa loob ng card ang mga
nagawa mong pagkakamali sa kaniya at ang paghingi mo ng tawad
at paumanhin. Ibigay ang ginawa mong card sa kaniya. Maaari ring
mag-email kung nanaisin.
Iulat sa klase kung ano ang naging reaksiyon ng taong binigyan
mo ng card ng paumanhin. Nakatulong ba ito upang maituwid mo
ang iyong nagawang pagkakamali? Bukod sa pagbibigay ng card at
sulat, ano pa sa palagay mo ang puwedeng gawin upang maituwid
ang pagkakamaling nagawa sa kapuwa?
Suriin ang sumusunod na pangungusap. Lagyan ng tsek (ü)
ang iyong pinaniniwalaang sagot. Gawin ito sa iyong sagutang
papel.
Subukin Natin
Isabuhay Natin

85
Palagi
Paminsan-
minsan
Hindi ko
ginagawa
1. Humihingi ako ng tawad
kapag nagkakamali ako.
2. Nakagagawa ako ng
pagkakamali sa aking kapuwa
kahit hindi ko sinasadya.
3. Nagpapatawad ako sa taong
nagkasala sa akin.
4. Ginagamit ko ang salitang
sorry nang bukal sa aking
kalooban.
5. Inaayos ko agad ang
tampuhan naming
magkaibigan.
6. Tinatanggap ko ang aking
pagkakamali at hinaharap ang
bunga ng aking ginawa.
7. Itinutuwid ko ang aking
pagkakamali sa pamamagitan
ng pag-amin sa aking
nagawang kasalanan.
8. Iniiwasan kong makasakit ng
aking kapuwa.
9. Kinakausap ko ang isang tao
kahit may nagawa siyang
kamalian sa akin.
10. Humihingi ako ng paumanhin
sa aking kaklase kahit hindi
ko sinasadya ang aking
pagkakamali.

86
Suriin ang iyong mga sagot at kompletuhin ang mga
pangungusap na nasa ibaba:
Binabati kita! Ngayon ay handa ka na para sa susunod na
aralin.
May mga bagay na paminsan-minsan ko lang
ginagawa dahil ______________. Para sa mga bagay
na hindi ko pa nagagawa, ako ay _________________.
Ipagpapatuloy ko ang palagi kong ginagawa sapagkat
________________.

87
Aralin 2
Puna at Mungkahi Mo, Tanggap Ko
Walang perpektong tao sa mundong ito. Lahat tayo ay may
kahinaan at kakayahan, subalit magkakaiba ang pagtanggap ng
tao sa kanilang mga kahinaan.
Paano ba ang tamang pagtanggap ng kahinaan lalo na kung
maraming natatanggap na mungkahi at puna sa iyong kakayahan
at kasanayan?
Basahin at gawin
Punaypay (Puna at Pamaypay)
1. Kumuha ng isang buong papel at itupi ito nang sampu na
parang pamaypay. Isulat ang iyong pangalan sa unang tupi.
2. Kapag narinig ang musika, ipapasa ang iyong papel.
Alamin Natin

88
3. Kapag huminto ang musika, susulatan mo ang isang tupi ng
papel na hawak mo ng isang salitang naglalarawan sa may-
ari ng papel. Maaari mong ilarawan ang pisikal na anyo at
ang ugali ng may-ari ng papel. Siguraduhin mo lamang na
tama ang paglalarawan mo sa kaniya. Huwag mong isusulat
ang iyong pangalan.
4. Ipapasang muli ang papel kapag tumugtog ang musika
at uulitin ang proseso nang siyam na beses hanggang sa
masulatan ang bawat tiklop ng papel.
5. Kapag natapos ang musika, kokolektahin ng guro ang mga
papel upang ibigay sa may-ari nito.
Basahin ang isinulat ng iyong mga kaklase. Gamit ang iyong
kuwaderno, gumuhit ng dalawang kahon at isulat kung paano ka
inilarawan ng iyong mga kaklase.
Magandang puna Hindi magandang puna
1.
2.
3.
4.
5.
1.
2.
3.
4.
5.
1. Saan mas maraming naisulat na puna ang iyong mga
kaklase? Sa iyong palagay, bakit mas marami ang nagbigay
sa iyo ng ganitong puna?
2. Ano ang naramdaman mo nang mabasa mo ang hindi
magagandang puna sa iyo?

89
Gawain 1
Tumalon ka sa tuwa nang sabihin sa iyong nakapasa ka sa
audition ng “Birit Bulilit.” Puspusan kang nag-ensayo upang makuha
mo ang magandang puna ng mga hurado at magtaas sila ng pulang
panyo tanda ng paghanga.
Dumating ang oras ng iyong pagtatanghal sa nasabing
paligsahan. Bumirit ka nang buong husay subalit natapos ang iyong
awit na walang hurado ang nagtaas ng pulang panyo. Sa halip na
pula ay asul ang kanilang itinaas tanda ng iyong pagkabigo. Sabi ng
unang hurado na si Piolo Valdez, kulang ka raw sa sigla. Ang puna
naman ng ikalawang hurado na si Carmi Salcedo, may mga nota
na hindi mo naabot. Sinabi ng ikatlong huradong si Kath Padilla,
kulang ka raw sa pagbibigay ng damdamin sa awit.
Isagawa Natin

90
Sagutin ang sumusunod:
1. Ano ang iyong reaksiyon nang marinig mo ang puna ng mga
hurado? Paano mo tinanggap ang mga puna?
2. Bakit kaya sa palagay mo ay negatibo ang natanggap mong
mga puna?
3. Sa iyong palagay, ano ang iyong naging pagkukulang?
4. Ano naman ang iyong gagawin upang sa susunod na
paligsahan ay positibong puna ang iyong matanggap?
5. Isa-isahin ang iyong maaaring kakulangan na naging sanhi
para hindi ka manalo sa paligsahan. Ilagay ito sa graphic
organizer at ilagay mo rin ang mga dapat gawin upang
makatanggap ng positibong puna.
Gawain 2
May inilunsad na timpalak ang Supreme Pupil Government o
SPG sa inyong paaralan. Ito ay tinawag nilang “Pagpapahalaga sa
Class Home Ko.”
Ang aking kakulangan:
1.
2.
3.
Mga dapat kong gawin
upang mas mapabuti
ang aking kakayahan
1.
2.
3.

91
Bubuo kayo ng apat na pangkat upang makagawa ng plano
kung paano ninyo mapagaganda ang inyong silid-aralan para
manalo sa paligsahan. Layunin ng paligsahan na maging sentro ng
bawat silid-aralan ang Pagpapahalaga o Values. Ang inyong plano
ay maaaring iguhit sa kartolina. Bibigyan kayo ng limang araw upang
mapag-usapang mabuti at mapaganda ang inyong plano.
Bawat pangkat ay bibigyan ng pagkakataon upang maipaliwanag
sa hurado ang nilalaman ng plano. Ang hurado ay binubuo ng SPG, mga
guro, Guidance Counselor, at kinatawan ng samahan ng mga magulang.
Bibigyan ng puna ang inyong nagawang plano batay sa pamantayang
ibibigay ng guro. Isulat ninyo ang lahat ng magiging puna at mungkahi na
ibibigay ng bawat hurado.
1. Ano ang inyong gagawin kung hindi mapili ang inyong
ginawang plano para sa inyong silid-aralan?
2. Paano ninyo tatanggapin ang puna ng mga hurado?

92
Magpasiya ka!
Suriin ang mga sitwasyon.
1. Pangarap mong maging modelo sa iyong paglaki kung
kaya’t sumasali ka sa mga paligsahan sa inyong paaralan at
komunidad. Gayon pa man, madalas mong marinig na may
pumipintas sa iyo. Ano ang iyong gagawin?
2. May bago kang kaklase galing sa malayong probinsiya.
Nalaman mong pinipintasan ito ng mga kaklase mo. Ano
ang sasabihin mo sa kanila?
3. Napaunlad mo ang iyong angking kakayahan sa pagguhit.
Marami ang humahanga sa iyo sapagkat madalas kang
manalo sa mga paligsahan. Ano ang iyong sinasabi sa mga
nagbibigay sa iyo ng mga papuri?
4. Madalas kang kumanta sapagkat hilig mo rin ito. Sinigawan
ka ng inyong kapitbahay. Hindi raw maganda ang boses mo.
Mapipikon ka ba?
5. Binabatikos ka dahil sa isang pagkakamaling nagawa mo.
Paano mo haharapin ang mga pumupuna sa iyo?
Isapuso Natin

93
Likas sa tao ang magbigay ng puna o papuri sa kilos, ugali, at
pisikal na anyo ng kaniyang kapuwa. May mga pagkakataong hindi
natin namamalayan na nakasasakit na tayo ng damdamin ng ating
kapuwa dahil sa mga ibinibigay nating puna at pintas.
Paano ba tatanggapin ang mga puna nang maluwag sa ating
kalooban? May mga paraan na makatutulong sa isang batang tulad
mo upang higit na mapaunlad ang sarili sa kabila ng maraming puna
na iyong natatanggap.
Ang isang tao ay maaaring matuto mula sa kaniyang kapuwa.
Samakatuwid, maaari mong ituring na bagong impormasyon ang
natanggapmongpunaatmagagamitmoitoupanghigitnamapagbuti
ang iyong mga gawain at kilos.
Ang sumusunod na pamaraan ay makatutulong sa iyo upang
higit na mapamahalaan mo ang iyong sarili at makamit ang layunin
sa buhay:
• Pakinggan ang sinasabi ng kapuwa mo, subalit timbangin
mo kung ano ang magiging bunga kung ito ay iyong susundin
o hindi.
• Magkaroon ng positibong pananaw sa mga bagay na
nangyayari sa iyo at sa iyong paligid.
• Alamin kung ano-ano ang nais mo sa buhay at dito ituon ang
iyong pansin.
Tandaan Natin

94
• Gawing inspirasyon sa iyong ginagawa ang iyong pamilya,
mga kaibigan, at higit sa lahat, magkaroon ng matibay na
paniniwala sa Diyos.
• Maging mabuting halimbawa sa iyong kapuwa sa pagbibigay
ng puna at papuri.
• Sumali sa mga gawaing pampaaralan (extra-curricular
activities) upang magkaroon ng maraming kaibigan at
makakuha ng bagong impormasyon.
• Isipin lagi na ang papuri at puna ay makatutulong sa pagkilala
natin sa ating sarili at upang magkaroon ng pagbabago at
pag-unlad sa iyong mga ginagawa.
Ang pagsusuri sa mga puna ay makatutulong upang
matanggap ang mga ito nang maluwag sa kalooban at hindi maging
sanhi ng kawalan ng tiwala sa sariling kakayahan.
Sa iyong paglaki ay marami kang maririnig na mga puna at
papuri sa iyong ginagawa. Ang mahinahong pagtanggap sa mga
ito ay makatutulong upang higit na maunawaan ang damdamin ng
kapuwa at higit na mapaunlad ang sarili.
Bumuongapatnapangkat.Gamitinanginyongpagkamalikhain
upang makapagsadula ng isang bahagi ng buhay ni Manuel L.
Quezon, ang ama ng Wikang Filipino. Bibigyan ang bawat pangkat
ng pagkakataong makapagbigay ng puna o papuri sa presentasyon.
Sundin ang gabay sa ibaba sa pagbibigay ng puna at papuri.
Isabuhay Natin

95
A. Pagbibigay ng puna
Isulat ang inyong mga puna sa ikalawa at ikatlong hanay.
Gawin ito sa kuwaderno.
Pangkat na
nagtatanghal
Negatibong puna Positibong puna
1.
2.
3.
B. Pagtanggap ng puna
Ayon sa natanggap na puna ng inyong pangkat, paano
ninyo tatangapin ang mga ito? Gawin ito sa kuwaderno.
Natanggap na puna
Paraan ng pagtanggap sa
mga puna

96
Lagyan ng masayang mukha ang patlang kung sa palagay
mo ay tama ang mga salitang ginamit sa pagtanggap ng mga puna.
Iguhit ang malungkot na mukha  kung hindi ka sang-ayon sa
mga salitang ginamit sa pagtanggap ng mga puna. Gawin ito sa
iyong kuwaderno.
______ 1. Salamat sa pagpuna mo, susundin ko ang iyong payo.
______ 2. Wala kang pakialam.
______ 3. Kunwari lang naman ‘yan na tutulong para mapaganda
ang proyekto ko, alam ko naiinggit lang iyan.
______ 4. Mabuti at napansin mong malaki sa akin ang damit ko.
______ 5. Ayos lang sa akin ang puna mo, mabuti nga at
mababago ko.
______ 6. Alam kong para sa kabutihan ko ang puna mo.
______ 7. Magaling ako kaya hindi ko kailangan ang puna mo.
______ 8. Basta ito ang gusto ko kaya hindi ko puwedeng
baguhin.
______ 9. Mabuti na lang napuna mo ang mali bago ko naipasa.
______10. Matagal ko na itong alam kaya hindi ko na papansinin
ang sinasabi mo.
Subukin Natin

97
Mas marami ang naiguhit kong masayang mukha dahil _____
____________________________________________________.
Iginuhit ko ang malungkot na mukha dahil ______________
____________________________________________________.
Binabati kita! Ngayon ay may positibo ka nang pagtanggap sa
mga punang ibinibigay sa iyo ng iyong kapuwa.

98
Aralin 3
Mga Biro Ko, Iniingatan Ko
Nakatutuwang isipin na nakapagpapasaya tayo ng damdamin ng
ating kapuwa sa oras ng kalungkutan at pag-iisa sa pamamagitan
ng ating mga biro. Subalit ang nagbibiro ay dapat pumili ng mga
salitang hindi makasasakit ng damdamin.
Nakatutuwang Biro
Malakas ang tawanan sa loob ng silid-aralan nina Caloy. Wala
pa ang kanilang guro kaya’t walang humpay na tuksuhan at biruan
ang ginagawa ng mga mag-aaral. Pinag-uusapan nila ang mga
katatawanang napanood sa telebisyon. Sila rin ay nagbibigay ng
sarili nilang nakatatawang biro.
Alamin Natin

99
“Alam n’yo, may pick-up line ako,” sabi ni Ronel.
“Sige, sabihin mo,” sabay-sabay na sagot ng mga kaklase
niya.
“Crayola ka ba?”
“Bakit?”
“Nagbibigay ka kasi ng kulay sa mundo.”
Malakas na tawanan ang ibinigay ng mga mag-aaral.
“Ako naman ang magbibigay ng pick-up line,” wika ni TonTon
sabay tingin sa isa nilang kaklase.
“Ikeng, elepante ka ba?”
“Bakit?”
“Kasi ang laki ng tainga mo,” malakas na tawanan ulit ang
sumunod na narinig sa silid-aralan subalit si Ikeng ay biglang
tumahimik.
Biglang pumasok si G. Ramos at narinig niya ang huling biro
ng mag-aaral. Matapos siyang batiin ng mga mag-aaral ay nagbigay
siya ng paalala sa mga ito tungkol sa tamang pagbibiro.
“Natutuwa ako dahil masayahin kayo at kaya ninyong aliwin
ang inyong mga kamag-aral. Kaya lamang ay dapat ninyong piliin
ang mga sitwasyon at salitang gagamitin sa pagbibiro,” paliwanag
sa kanila ng guro.

100
“Bakit kaya hindi natuwa si Ikeng sa naging biro sa kaniya?"
tanong ng guro.
“Kasi po nasaktan siya sa pagkokompara sa kaniya sa
elepante,” sagot ni Carol.
“Tandaan ninyo na ang mga biro ay dapat nakatutuwa at hindi
nakasasakit sa damdamin ng kapuwa,” dagdag pa ng guro.
Ipinaalam din sa kanila ng guro na ang paggamit ng mga
salitang nakasasakit sa damdamin ng kapuwa kahit na biro ay
maaaring ituring na pambu-bully.
Sagutin nang pasalita ang mga tanong:
1. Alinsamgabirongginamitsakuwentoangnakapagpapasaya
ng damdamin?
2. Bakit hindi natuwa si Ikeng sa biro ng kaniyang kaklase?
Kung ikaw si Ikeng, ano ang iyong mararamdaman?
3. Naranasan mo na bang makapagpasaya ng iyong kapuwa
sa iyong mga biro?
4. Nakagamit ka na rin ba ng mga salitang nakasasakit sa
damdamin sa iyong pagbibiro?
5. Ipaliwanag kung bakit dapat ingatan ang mga salitang
ginagamit sa pagbibiro.

101
Gawain 1
Ito sina Mico at Roel. Mahilig silang magbiro sa kanilang mga
kakilala.
1. Kung ikaw ang sinabihan ng mga salitang ito sa pagbibiro ng
iyong kapuwa, ano ang iyong mararamdaman?
2. Balikan ang diyalogo nina Mico at Roel. Paano mo sasabihin
ang kanilang mga biro na hindi ka makasasakit ng iyong
kapuwa? Isulat ang sagot sa iyong kuwaderno.
Isagawa Natin
Kiko, ang taba mo
naman, para ka tuloy
aparador na
naglalakad. Ha ha ha! May kamukha
kang artista,
kontrabida nga
lang. Ha ha ha!

102
Gawain 2
Pangkatin ang inyong klase sa apat at sagutin ang gawain sa
ibaba gamit ang isang kartolina. Bibigyan kayo ng sampung minuto
upang tapusin ang gawaing ito. Makalipas ang takdang oras ay
iuulat ng tagaulat ng pangkat ang kanilang sagot.
Panuto:
Magbigay ng mga biro na narinig o napanood ninyo. Sabihin
kung ano ang maaaring maramdaman ng taong binibiro.
Nagsabi/
pinanggalingan
ng biro
Mga salitang
ginamit sa
pagbibiro
Maaaring
maramdaman ng
taong binibiro
1.
2.
3.
Basahin ang sitwasyon at magpasiya ka kung ano ang
nararapat gawin.
Isapuso Natin
Napansin mong nagkakaingay ang mga mag-aaral sa
isang kanto malapit sa paaralan. Nakita mo ang isa mong kamag-
aral na biniro ng iba pang mga bata. Masayang nagtatawanan
ang mga nagbibiro subalit ang iyong kaklase ay tila gusto nang
umiyak. Nasasaktan na siya sa mga biro ng ibang mag-aaral.
Ano ang iyong gagawin?

103
Isulat sa loob ng speech balloon ang maaari mong sabihin sa
iyong kamag-aral na binibiro. Gawin ito sa iyong kuwaderno.

104
Ang pagiging mahinahon sa damdamin ay naipakikita maging
sa mga salitang ginagamit sa pagbibiro. May mga pagkakataong sa
kagustuhan nating makapagpasaya ng ating kapuwa, hindi na natin
napipili nang maayos ang mga salita at nakasasakit tayo sa ating
kapuwa.
Hindi masama ang pagbibiro lalo na kung ang ating mga biro
ay nakatutulong upang magpasaya sa iba at mapagaan ang kanilang
suliraninatalalahanin.KilalaangmgaPilipinosapagigingmasayahin
at magiliw. Subalit may mga pagkakataong naaabuso at nabu-
bully ang kapuwa dahil sa mga nakasasakit na salita. Ang pambu-
bully ay mangangahulugan ng kahit anong paraan ng panggigipit
na ginagawa ng isa o ng isang pangkat sa isa pa - pisikal man,
berbal, o mental. Isang uri ng nakasasakit na biro ay ang paggamit
ng pisikal na anyo ng isang tao tulad ng pagiging payat, mataba,
maitim, at iba pa. Kapag nangyari ito, ang emosyon, kaisipan, at
pisikal na aspekto ng isang taong naabuso ay apektado. Bumababa
rin ang pagpapahalaga sa kaniyang sarili ng isang taong nabu-bully
hanggang sa tuluyan nang mawalan ng tiwala sa kaniyang sarili at
kakayahan.
Ipaalam sa mga kinauukulan tulad ng mga guro, magulang, at
alagad ng batas kung nakararanas ng bullying.
Magkakaroon ng isang pagtatanghal sa inyong paaralan bilang
pagdiriwang ng Buwan ng Wika. Isang bahagi ng programa ay ang
Tandaan Natin
Isabuhay Natin

105
pagkakaroon ng “Kuwelang Bulilit” upang makapagpasaya sa buong
paaralan. Ang mag-aaral na nais makasali ay dapat maghanda ng
mga biro o "jokes" at pipiliin ng mga guro ang mga mag-aaral na
magtatanghal sa “Kuwelang Bulilit”. Maaaring gumawa ng sariling
biro o "joke" at puwede ring kumuha sa internet .
Ang inyong mga biro ay susukatin sa pamamagitan ng
pamantayang ibibigay ng guro.
Biro o
"Joke"
Hindi
nakasasakit
ng damdamin
(5 puntos)
Nababagay sa
mga nakikinig/
nanonood
(3 puntos)
Nagustuhan
ng mga
nakikinig/
nanonood
(2 puntos)
Sa sagutang papel, lagyan ng kaukulang tsek (ü) ang
pinaniniwalaang pahayag.
Mga pahayag Tama Mali
1. Maymgabirongnakasasakitngdamdamin
kahit hindi sinasadya ng nagbibiro.
2. Nasasaktan ang taong binibiro sapagkat
sila ay pikon.
Subukin Natin

106
Mga pahayag Tama Mali
3. Dapat piliin ang mga salitang ginagamit
sa pagbibiro.
4. Lahat ng napapanood natin sa telebisyon
at naririnig na mga katatawanan sa radyo
ay dapat gayahin.
5. Maaari tayong makapagpasaya ng ating
kapuwa sa pamamagitan ng mga salitang
ating ginagamit.
Ngayon ay alam mo na kung paano ka magbibiro nang hindi
nakasasakit ng damdamin ng iyong kapuwa. Gumawa ka ng isang
pick-up line na may temang pagmamahal sa kapuwa.
Punong-puno ka na ngayon ng pagmamahal sa iyong kapuwa
kaya handa ka nang humarap sa mas malawak na pagtahak tungo
sa pagtupad ng iyong mga pangarap sa buhay.
Binabati Kita!

107
Aralin 4
Damdamin Mo, Nauunawaan Ko
Ang pagdamay sa kapuwa ay isang gawaing kinalulugdan ng
Diyos. Ang magagandang karanasan sa pagtulong na naibabahagi
sa iba ay maaaring kapulutan ng magandang halimbawa ng ibang
mga kabataan.
Ang Kuwento ni Mina
Kataka-takang walang imik buong araw si Lydia. Napansin
kong sa buong araw ay hindi man lang siya nakibahagi sa mga
talakayan. Sa mga pangkatang gawain ay hindi rin siya nakilahok.
Wala man lang ngiti sa kaniyang mukha. Bakas sa kaniyang mga
mata na siya ay umiyak. Hindi ako sanay na makitang ganito si
Lydia.
Nang lapitan ko siya ay bigla siyang umiyak. Tinapik ko
ang kaniyang mga balikat at tumabi sa kaniya. Nagsimula siyang
magkuwento na ngayon ang ikaisang taon ng pagkamatay ng
kaniyang mahal na tatay. Tahimik kaming dalawa habang nakaupo
pagkatapos niyang magkuwento na noong buhay pa ang kaniyang
tatay ay hindi nito nakaligtaang mag-uwi ng pasalubong mula sa
kaniyang trabaho kahit ito ay kendi lang, pansit na hindi naubos o
di kaya’y lapis na maaaring gamitin ni Lydia sa paaralan. Tinapik ko
ang kaniyang balikat sabay sabi: “Lydia, ganyan talaga ang buhay.
Alamin Natin

108
Lahat tayo ay pahiram lang sa mundo. Nauna lang ang tatay mo.
Magpasalamat na lang tayo at minsan ay naranasan natin ang
pagmamahal ng ating tatay. May mga bata nga na hindi pa nila
nakita o nakilala man lang ang kanilang magulang.”
1. Kilalanin mo sina Mina at Lydia batay sa binasang kuwento.
Magbigay ng mga katangian nilang dalawa.
2. Mula sa mga katangiang iyong binanggit, masasabi mo
ba kung sino sa kanila ang nagpakita ng pag-unawa sa
damdamin ng kapuwa? Ipaliwanag ang iyong sagot.
3. May maibabahagi ka bang karanasan tulad ng kay Mina?
Ikuwento ito sa klase.
Lydia Mina

K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ESP (Q1-Q4)

K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ESP (Q1-Q4)

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

La actualidad más candente (20)

Similar a K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ESP (Q1-Q4)

Similar a K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ESP (Q1-Q4) (20)

Más de LiGhT ArOhL

Más de LiGhT ArOhL (20)

Último

Último (20)

K TO 12 GRADE 4 LEARNER’S MATERIAL IN ESP (Q1-Q4)