2. Financat publike definohen si aktivitete te shtetit lidhur me mbledhjen e te hyrave publike me qellim te mbulimit te te dalave publike.
3.
4. Shperndarja – nenkupton rishperndarjen e te ardhures midis individeve dhe familjeve si dhe rishperndarjen ndersektorial dhe nderregjionale.
5. Stabiliteti – nenkupton nderhyrjen e shtetit me masat e politikes ekonomike ne rastet kur ekonomia gjindet ne disekujliber.(realizimin e stabilitetit te qmimeve , punzenjen e plot, bilanc te ekujlibruar te pagesave , etj.
7. metoda normative- niset nga sygjerimet e caktuara teorike dhe nga vleresimet se si du duhej te ishte.
8. Metoda pozitive – niset nga realiteti dhe nga ajo se si diqka eshte net e vertet.
9. Qeverit - jane organizata te formuara per te ushtruar pushtet mbi veprimet e njerezve te cilet jetojn se bashku ne shoqeri per te siguruar dhe financuar sherbimet qenesore ne shoqeri.
10. Institucionet politike – i ndertojn rregullat,krijojn rregullat dhe menyrat e veprimit me qellim te percaktimit te menyres se veprimit te qeveris dhe te mynerys se financimit te te dalave te qeverise.
11. Kostoja reale e te mirave dhe sherbimeve qeveritare – eshte vlera e te mirave dhe sherbimeve private te cilat duhet sakrifikuar kur burimet transferohen ne shfrytezim te qeveris.
12. Burimet e qeverise – perdoren per tju siguruar qytetareve te mira dhe sherbime siq jane :rruget,sigy=uria nga ana policore,sherbimi I zjarrefikesve, etj.
13. Kurba e mundesive te prodhimit – shpreh te gjitha kombinimet e ndryshme te te mirave dhe sherbimeve qeveritare dhe atyre private qe tem und te prodhohet ne nje ekonomi.
14. Te mirat dhe sherbimet private – jan ata artikuj te cilet mund te gjinden ne treg.
15. Ekonomiksi pozitiv – eshte qasja shkencore e analizes qe e verteton shkakun dhe efektin e bashkveprimit midis variablave ekonomike.
16. Ekonimiksi normative – sherben per te formuluar rekomandimet e llojit se qfar duhet te jet e perkryer.
17. Teoria pozitive - tenton te jet objektive duke mos ber supozime se qka eshte mire e qka keq apo qka duhet te jet e perkryer.
18. Qasja normative – bazohet ne vleren e gjykimeve lidhur me ate se qka eshte e deshirueshme apo qka duhet ber qe te arrihet nje rezultat I deshiruar.
29. Positive – nese perfitimi shoqeror nga efektet e jashtme eshte me i madh se perfitimi privat atehere paraqitet ekonomia ekstenale.
30. Negative - kur kostoja shoqerore eshte me e madhe se ajo private paraqitet disekonomit eksternale.
31. Zgjedha publike - studion menyren e marrjes se vendimeve nga ana e strukturave pilitike te vendiot lidhur me alokimin e burimeve dhe rishperndarjen e te ardhures.
32. Te dalat publike - perfshijn te gjitha shpenzimet qe I ben shteti me qellim te kryerjes se funksionev ete tij te caktuara me kushtetut dhe ligje.
33. Te mirat publike - perfshijn :mbrojtjen kombetare,sigurimin social,mbrojtjen e mjedisit,arsimin ,mbrojtjen shendetsore etj.
34. Financat publike sipas DOKTRINES KLASIKE – te dalat publike jan konsideruar si shpenzime joproduktive nga ana e shtetit per kryerjen e funksioneve klasike te saj.
35. Teoria moderne fiskale – te dalat publike i trajton sin je materie mjaft komplekse si shume te rendesishme per formimin dhe rregullimin e agregateve kryesor makroekonomik.
37. Te dalat e rregullta –qe perfshijn te dalat qe paraqiten rregullisht ne intervale te caktuara kohore zakonisht Brenda 1 viti.
38. Te dalat e jashtzakonshme – qe nuk mund te parashikohen dhe nuk mund te planifikohen dhe qe paraqiten ne situate te jashtzakonshme ndonje fatkeqesi elementare ,luft etj.
43. Reale (jan shpenzime qe kryhen per blerjen e te mirave produkrive dhe sherbimeve dhe per pagimin e rrogave te nenpunesve dhe punetoreve te administrates shtetrore
44. Investuese (jan ted ala produktive sepse ndikojn ne rritjen e te ardhures kombetare dhe keshtu ne menyr indirekte edhe ne rritjen e te hyrave buxhetore.
45. Transfere (jan ted ala qe ndikojn ne menyr te drejtperdrejt ne rritjen e te ardhures kombetare edhe pse kan efekte positive, perveq te tjerave edhe ne planin ekonomik.me ane te ketyre te dalave kryhet rishperndarja e te ardhures.
61. Te dalat kurrente (qe kan te bejn me aktivitetin e vazhdueshem te shfrytezuesve te buxhetit.
62. Te dalat kapitale (ose investuese ne baz te te cilave krijohen aktivet afatgjata si blerja e mjeteve dhe pajosjeve kapitale, transferet kapitale.)
63. Te dalat publike sipas VAGNERIT – kan tendency te rritjes e si pasoj kemi edhe rritjen e ngarkeses fiskale dhe rritjen e GDP –se te dedikuar per financim publik.
65. parimi i sendertimit te interesit te pergjithshem – esenca e ketij parimi qndron ne kerkesen qe te dalat publike te sherbejn per plotesimin e qellimeve dhe nevojave me interes te perjithshem.
66. Parimi i matures (arsyeshmeris)- nenkupton se te dalat ne raport me madhesin e tyre duhet te jen te matyra dhe te arsyeshme.
67. Parimi i proporcionalitetit – nenkupron sistemin e te dalave publike sipas destinimit me qellim te plotesimit proporcional te nevojave me te mira te caktuara publike.
68. Parimi i kursimit – eshte nje prej parimeve me te rendesishme ne teorin klasike por qe ka rendesi ehde sot ku konsumi publik fiton dimensone te medha dhe kur ngarkesa fiskale gati e arrin maksimumin e saje.
69. Te hyrat publike – paraqesin mjetet financiare te cilat shteti i mbledh nga qytetaret dhe ekonomia e tij e qe sherbejn per mbulimin e te dalave publike.
83. Te hyra te zakonshme dhe te jashtzakonshme (TE ZAKONSHME jan te hyrat qe mblidhen per qdo vit rregullisht)
84. Te hyrat e JASHTZAKONSHME (jan te hyra qe sherbejn per mbulimin e te dalave te jashtzakonshme.)
85. Te hyrat fillestare dhe te hyrat derivate – (TE HYRAT FILLESTARE rrjedhin drejtperdrejt nga administrimi i burimeve vetjake te shtetit,TE HYRAT DERIVATE nxirren ne menyr te detyrueshme nga pasuria dhe nga veprimtaria ekonomike e personave fizik dhe juridik.)
87. Te hyra te destinuara dhe te pergjithshme- (TE DESTINUARA jan ato te hyra te te cilat saktessht eshte i caktuar qellimi i shpenzimit,
88. TE HYRAT E PERGJITHSHME jan ato te hyra te cilat shfrytezohen per mbulimin e te gjitha te dalave publike pra nuk e kan te caktuar qellimin.)
89. Te hyrat fiskale dhe jo fiskale – (FISKALE ne esenc jan dhenje te detyrueshme te cilat shteti ne baz te sovranitetit te vet fiscal i mbledh nga te ardhurat e personave fizik dhe juridik,TE HYRAT JOFISKALE jane tatimet, kontributet e detyrueshme,te hyrat parafiskale dhe taksat.)
90. Taksat – eshte nje product i kekuar per tu paguar nga qdo person i cili drejtperdrejt perfiton nje sherbim publik.
91. Dallimi ne mes te TATIMEVE dhe TAKSAVE - eshte se taksapaguesit perfitojn sherbim te veqant ndersa tatimpaguesit perfitojn ne menyr te pergjithsheme pra jo individi.
93. Univesaliteti i tarifes se takses(kerkohet qe tarifa te percaktohet ne menyr te pergjithshmee jo per secilin ne menyr te veqant.)
94. Inpersonaliteti i tarifes se takses –(kerkohet qe per sherbimin e njejt tarifa te jet e njejt per secilin individ)
95. Thjeshtesia e tarifes se takses (kerkohet qe tarifa e takses te mos jet e nderlikuar por ajo te perbehet nga nja taks unike e jot e jet e ndar ne shume pages ate imta).
175. Profesori gjerman Eberg – me qellim te plotesimit te te dalave publike,tatimi ne parim eshte dhenje ne para shtetit ose organeve te tjera juridike-publike duke percaktuar njeanshem menyren dhe lartesin e pageses,e mbledhin me forcen e autoritetit te vet,duke mos dhen si kompenzim asnje kundershperblim te veqant.
176. Gaston Zhez - tatimi eshte dhenje ne par ate cilat shteti i mbledh prej individeve ne baz te sovranitetit te vet,pa kundershperblim te drejtperdrejt,me qellim te nevojave publike.
177. Montesquieu – tatimi eshte ajo pjes e pasuris te cilen qdo qytetar ia jep shtetit,ne menyre qe pjesen tjeter ta ket te cigurt.
178. De Viti de Marco – tatimi eshte qmimi te cilin qytetari ia paguan shtetit per te kompenzuar pjesen e vet te qmimit kushtues te sherbimeve publike te cilat do ti shpenzoj.
179. Adolph Vagner – tatimet jan dhenje te detyrueshme te njesive ekonomikete cilat me nje pjes te sherbejn per mbulkimine nevojave te perbashketa shoqerore kurse me pjesen tjeter shperndarjen tjeterfare te te ardhurave kombetare.
180. Homes – thot se tatimet jane qmimi qe duhet paguar per funksionimin e nje shoqerie te civilizuar dhe demokratike.
181. Tatimet - jan dhenje te detyrueshme ne para ,shtetit, pa kundershperblim te drejtperdrejt,me qellim te mbledhjes se mjeteve per mbulimin e te dalave publike.
187. Qellimet e tatimit - në rastet më të shpeshta kanë të bëjn me “nxitjen dhe shpejtimin e rritjes dhe të zhvillimit ekonomik, stabilizimin e rrjedhave ekonomike dhe ndarjen e të ardhurave”.
189. Merkantilizmi – fi frym e mendimit ekonomik kishte si imperative fuqizimin e shtetit nepermjet te shtimit te pasuris, duke nenkuptuar me kete futjen e arit ne vend.
190. Liberalizimi ose Leissez-faire – kemi tregeti te lire (tatimet neutral)
210. Teorit e reja -tatimi konsiderohet “detyre kombetare”.
211. Teorit e vjetra si teoria e “ekujvalences sigurimit dhe ineteresit” – e shekullit XVII dhe XVIII,bazohen ne teorin juridike-shteterore te marrveshjes shteterore.Tatimi eshte qmimi te cilen qytetaret jan te pajtimit te paguajn e ne kembim ti shfrytezojn te mirat dhe sherbimet e shtetit.
212. Te metat e teorive te Vjetra – eshte se bazohen ne parimin e kompenzimit special e ky parim eshte i taksave dhe kontributeve e jo i tatimit.
213. Teorit e reja – ne shtetin bashkohor tatimi ehste detyre,obligim i shtetaseve nga fakti se ata jan pjese e asaj bashkesie politike,i takojn atij dhe per kete arsye i kan borxh mbeshtetje fiskale.
215. Obliguesi tatimor – eshte person ii cili sipas ligjit eshte i detyruar te paguaj tatimin.
216. Tatimpaguesi – eshte personi fizik ose juridik i cili e paguan tatimin por nuk do te thot te jet njekohesisht obligues tatimor.
217. Destinuesi tatimor - personi fizik ose juridik i cili me te vertet e paguan tatimin dhe e mban ngarkesen tatimore.
218. Autoriteti (pushteti) tatimor – eshte subjekti aktiv tatimor gjegjesisht shteti dhe bashkesit shoqerore politike te cialt kan te drejt ta bejn arketimin e tatimit.
219. Aftesia tatimore – paraqet aftesin apo fuqin ekonomike e cila e mundeson pagimin e tatimit.
220. Burimi tatimor – jan mjetet material me te cilat disponon obliguesi tatimore dhe per te cilat paguan tatim.
221. Objekti tatimor – e tregon ate object ( te ardhurat,pasurin, duhanin , sheqerin etj.)dhe ate veprim (konsumin , qarkullimin etj.)per te cilin eshte i lidhur tatimi dhe per shkak te te cilit paguhet tatimi.
222. Baza tatimore – eshte madhesi teknike-fizike ose monetare qe sherben si si baz per te caktuar borxhin tatimor.
223. Njesia tatimore – eshte njesia e bazes tatimore qe e percakton ligjdhensi dhe mbi te cilin zbatohet nmorma tatimore.
224. Norma tatimore – paraqet Shumen e tatimit e cila paguhet ne nje njesi tatimore.
225. Tarifa tatimore – eshte nje pasqyr sistematike e bazave tatimore dhe e normave gjegjese tatimore me ndihmen e se ciles llogaritet obligimi tatimor.
226. Emri i tatimit – eshte emri me te cilin identifikohet qdo tatim.
232. Bartja e tatimit – paraqet dukurin kur obliguesi tatimor me qellim qe ti shmanget ngarkeses tatimore ate e bart ne tersi apo pjeserisht ne personin tjeter.
240. Teoria e fiziokrateve – tehmelues Franqois Qyesney ,te gjitha tatimet dihet ti paguajn bujqit.
241. Teoria definitive e bartjes se tatimit – perfaqesues Adam Smith dhe David Ricard.sipas tyre tatimet duhet ti paguajn eshte veprimtarit e tjera te prodhimit e jo vetem bujqesia.
242. Teoria e difuzionit ose shperndarjes se barabart– perfaqesues Pietro Verri dhe Lordi Mansfield. Sipas tyre rendesi te madhe ne bartjen e tatimit ka mekanizmi i tregut dhe se te gjitha tatimet jan te bartshme,dhe se ngarkesa tatimore duhet te shperndahet ne menyr te barabart ne subjektet tatimore varesisht prej fuqis ekonomike te tyre.