Nga revista tek ky linku: http://www.pajtimi.com/revistat/Ligji-dhe-Jeta2.pdf (marjan.dodaj)

1. Tradita
“Nga anonimati, Skënder-
beu u identifikua me prin-
cin dragua, që guxon të
matet dhe fiton në çdo
rast me kuçedrën; ndërsa
te Lekë Dukagjini u pa
princi engjëll, që u shfaq
me guxim dhe urtësi për
të ruajtur në vazhdimësi
shqiptarizmën”
Leka bashkëkohës i e Lezhës, përfshinte Zadrimën, zonat në veri dhe (themeluar në Lezhë më 1444) Skënderbeu e
Skënderbeut në verilindje të Shkodrës dhe shtrihej deri thellë ndien përherë pranë vetës Lekën (fillimisht të atin
Lekë Dukagjini është një figurë historike trojeve të Serbisë së sotme me kryeqendër të dytë e tij Pal Dukagjinin), sepse të dy luftuan krah për
mjaft komplekse. Madje është një figurë edhe e qytetin e Ulpianës afër Prizrenit; ndërsa Princi- krah (apo edhe iu kundërvunë njëri-tjetrit) deri
legjendarizuar, nëse e pranojmë këtë term, ashtu pata e Kastriotëve me kryeqendër Krujën, përf- sa vdiq (1468), ndërsa Lekë Dukagjini e pasoi ve-
siç e kemi pranuar për Heroin tonë Kombëtar, shinte Matin dhe krahinën e Dibrës, duke u shtr- prën e tij, duke u prirë shqiptarëve në fazën më
Gjergj Kastrioti (Skënderbeu). irë nga kështjella e Rodonit në bregdetin e Adria- të vështirë të rezistencës së tyre antiosmane, deri
Lekë Dukagjini (1410-1481) ishte bashkëko- tikut. në fund të jetës së vet (1481).
hës i Gjergj Kastriotit (1405-1468). Deri në kohën kur vihen në krye të princi-
Historia i njeh të dy si princër trashëgimtarë, patave të tyre, Lekë Dukagjini kishte marrë një Princi i përfolur
që u lartësuan kur morën në sundim dy princi- kulturë të gjithanshme me frymë humaniste të Me të drejtë kronistë e historianë, duke fillu-
patat që mbanin mbiemrat e tyre: Leka - të Duk- Rilindjes Evropiane, në qytete të tilla si Venecia, ar nga TivarasiBiemi, Frëngu, Barleti e Muzaka,
agjinëve, pas vdekjes së të atit, Pal Dukagjini Raguza apo Shkodra; ndërkohë që Skënderbeu bashkëkohës të tyre, e deri te Gegaj e Noli të
(1446) dhe Gjergji - të Kastriotëve më 1443, tetë kishte bërë një karrierë të shpejtë dhe të shkëlqyer shek.XX, kanë ndriçuar bëmat e Gjergj Kastriotit
vjet pas vdekjes së të atit, Gjon Kastriotit. Princi- prej ushtaraku në oborrin e sulltan Muratit II. dhe nëpër to kanë përmendur edhe Lekë Duk-
pata e Dukagjinëve kishte si kryeqendër qytetin Në udhëheqje të Besëlidhjes Shqiptare agjinin, ashtu sikundër disa princër të tjerë të
24
Lekë Dukagjini dhe
Kanuni i Tij
Një dëshmi e kulturës së Rilindjes
Evropiane në Shqipërinë e periudhës
LIGJI DHE JETA
Nga Tonin ÇOBANI
para-osmane
24

2. binte në dorën e tyre Prizreni (1458), një qendër
(Edith Durham) “Lekë Dukagjini duhet tjetër e zhvilluar e Principatës së Dukagjinëve. Në
të ketë pasur një personalitet imponues këto kushte, Lekë Dukagjini ka pushtuar kësh-
që ka ndikuar kaq shumë te njerëzit, aq tjellën e Shatit në Zadrimë për ta pasur si rezi-
dencë princërore, por u sulmua nga Skënderbeu,
sa shprehja “Kështu ka thënë Leka”, ka i cili ua ktheu menjëherë venedikasve.
më tepër forcë detyruese se sa të Dh- Pa një rezidencë princërore dhe, për një farë
jetë Porositë e Biblës, mësimet e Islamit kohe, në mes të tri zjarreve (turqit, venedikasit
dhe Skënderbeu), Lekë Dukagjini gjeti strehim
e të Krishterimit. Ligji i Sheriatit dhe i në thellësi të maleve të principatës së tij, ku ndër-
Kishës, të gjitha duhet t’i nënshtroheshin toi saraje e kështjella së bashku me banorët e lirë 25
Kanunit të Lekës… Fama e tij midis të atyre anëve, të cilët kryezotin e tyre të derës së
25
Dukagjinëve me gruan e tij, Teodorën e Muzaka-
fiseve që ende ruajnë emrin e tij, ia ka jve të Beratit dhe të gjithë oborrtarët që i shkonin
kaluar edhe famës së Skënderbeut.” pas, i rrethuan me mikpritje e respekt. Me malë-
sorët e Principatës së Dukagjinëve, të njohur për
trimëritë e tyre (M.Barleti:98), Leka, jo vetëm
kohës. Por nuk do të mund të thuhet se, po me dhe u bashkua realisht me rezistencën e sh-
ringriti qytezë-kështjellat e veta, por siguroi në
të drejtë, ata, historianë e kronistë, e kanë për- qiptarëve, duke i shpallur luftë Perandorisë Os-
mënyrë të pandërprerë një ushtri të mjaftueshme
folur vend e pa vend Lekë Dukagjinin, vetëm e mane (1463).
që luajti rol të rëndësishim në kuadrin e trupave
vetëm se ishin të magjepsur prej heroit të veprës Pas këtij viti venecianët pushuan së përfoluri
të Lidhjes së Lezhës nën komandën e Skënder-
së tyre, Skënderbeu. Lekë Dukagjnin. Ndërsa historianët kanë shkru-
but dhe më pas.
Më me barazpeshë se historianët kanë vepru- ar për disa prej bëmave të Lekë Dukagjinit
Në këmbin të kësaj gatishmërie, Lekë Duk-
ar “legjendarizuesit” anonimë të figurave të tilla. përkrah Skënderbeut, deri në vdekjen e tij (1468)
agjini u siguroi malësorëve të principatës së tij
Nga anonimati, Skënderbeu u identifikua me prin- dhe më pas në krye të trupave shqiptare përkrah
dhe të gjithë atyre që u bashkuan me të për të
cin dragua, që guxon të matet dhe fiton në çdo forcave veneciane, derisa Sinjoria nënshkroi
gjetur mbrojtje, veçanërisht, pas vdekjes së
rast me kuçedrën; ndërsa te Lekë Dukagjini u pa paqen me Portën e Lartë (1479). Pas kësaj histo-
Skënderbeut, lirinë brenda organizimit të tyre fis-
princi engjëll, që u shfaq me guxim dhe urtësi rianët heshtin. Gojëdhëna na bën me dije se Lekë
nor, të cilën në kushtet e krijuara e instituciona-
për të ruajtur në vazhdimësi shqiptarizmën. Dukagjini e vazhdoi rezistencën në krye të trimave
lizoi me rioarganizimin e pleqësive mbi bazë fs-
Historianët e kanë përfolur që në krye Lekë të principatës së tij derisa qe gjallë.
hati e krahine. Gjatë kësaj periudhe (1458-1481),
Dukagjinin, sepse kërkuan te ai një përsonazh Por të përfolurit e Lekë Dukagjinit ka vazhd-
antagonist të Skëndebeut për ta intriguar jetësh- uar edhe pas vdekjes së tij, ashtu si ka vazhduar
krimin e heroit të edhe rezistenca antiosmane në principatën e tij e
vetëm shqiptar, që më gjërë. Të përfolurit pas vdekjes ka të bëjë me
njohu Evropa në veprën, Kanunin, që u la trashëgim Lekë Duk-
përballjen e suk- agjini shtetasve të tij, shqiptarëve. Thelbi i Kanunit
sesshme shqiptaro- të Lekë Dukagjinit janë fjalët e urta të dala nga
turke, por edhe goja e tij, që u ruajtën (dhe u pasuruan) brez pas
sepse nuk donin të brezi për gati gjashtë shekuj. Ky fenomen homer-
fajësonin Evropën ik e ka legjendarizuar emrin e Lekë Dukagjinit
perëndimore, që duke e kthyer atë në një mit të vërtetë, aq sa stu-
nuk arriti të krijon- diuesit e kanë pasur të vështirë ta pranojnë si një
te një koalicion an- realitet historik. ( J.G.von Hahn) “Po kush
tiosman në Ballkan. Prandaj disa syresh kanë vazhduar ta përfla- ka qenë ky (Lekë) Dukagji-
Ata nuk guxuan sin Lekë Dukagjinin, së bashku me Kanunin e tij, ni? Ai ka qenë sundimtari i
të gjykonin, veçanërisht, Republikën e Venedikut, ashtu si është përfolur e verbuar Homeri, së bash- këtij vendi dhe në të njëjtën
që jo vetëm nuk u qëndroi aleate shqiptarëve kur ku me Iliadën e Odisenë e tij (Sa për ngjashmëri
kohë ligjbërësi i tij, mbasi ai
mbanin mbi supet e tyre një perandori të tërë të edhe Lekë Dukagjinit i është sajuar një vëlla i ver-
egërsuar kundër Evropës, por e shrytëzoi rezis- bër). Por, duke analizuar faktet e dokumentuara ka hartuar Kanunin e
tencën e tyre për interesat e veta komercialiste, biografike për Lekë Dukagjinin, mund të hidhet Dukagjinit, domethënë
duke i përçarë princërit shqiptarë me intriga, duke dritë për kohën dhe rrethanat kur u ngjizën fjalët dispozitat, në bazë të të
i kundërvënë ata njëri me tjetrin edhe me armë e urta të Kanunit të tij. cilave jetojnë deri në ditët
dhe, kur nuk ia arrinte kësaj, duke i shpallur
e sotme, jo vetëm dukagji-
armiq të Republikës dhe të Krishtërimit. Lekë Kur ngjizej Kanuni
Dukagjini ishte princi më i fuqishëm shqiptar pas Në fund të viteve ’50 të shek.XV Principata e nasit, por edhe të gjithë
Skënderbeut dhe më me autoritet, prandaj u bë Dukagjinëve nuk ka më asnjë nga qendrat e veta malësorët që banojnë në
pre e intrigave të politikës veneciane (dhe të his- të zhvilluara: Lezha u është dorëzuar venedikasve veri të Drinit..., të cilët
LAW AND LIFE
LAW AND LIFE
torianëve) derisa Sinjoria e ndjeu rrezikun e (1393), Ulpiana, kryeqytei i principatës, është sh- këtë emër ia atribuojnë
Portës së Lartë, krejt afër pragut të shtëpisë së vet katërruar me themele nga turqit më parë se të
heroit të tyre kombëtar”
25

3. Tradita
kur ai udhëhiqte të gjitha kuvendet dhe pleqësitë indjes Evropiane në gjuhën shqipe, e cila, tregon në rrugët e Firences, të veshur si një qytetar
e malësorëve, u ngjiz Kanuni, që u trashëgua brez megjithëse u përfol dhe vazhdon të përflitet edhe i thjeshtë, të rrethuar prej vajzash që këndojnë
pas brezi, si praktikë gjykimi dhe përmes fjalëve sot e kësaj dite, është vlerësuar nga studiues seri- baladat e tij...
të urta të formuluara apo të rithëna prej tij rast ozë, vendas dhe të huaj, si një “vepër monumen- Në të vërtetë, Lorenzo-ja ishte një poet i mirë
pas rasti, si sentenca juridike. Ai Kanun mbeti i tale” (A.BudaGjeçovi-Kryeziu:22), “kontribut në dhe përkrahësi më bujar i poetëve të tjerë si dhe
pashkruar, por veproi ndër shekuj si “Commom thesarin e kulturës botërore” (C. Von i shkencëtarëve e filozofëve” (K.Clark:106). Kësh-
law” anglez, deri sa u mblodh dhe u kodifikua SchwerinHylli i Dritës 1939:502) dhe autori i saj, tu mund ta përfytyrojmë deri në një farë shkalle
prej Shtjefën Gjeçovit, në kapërcyell të shekujve Lekë Dukagjini, është cilësuar “një personalitet edhe Lekë Dukagjinin, poezitë e të cilit do të ish-
XIX-XX. imponues” (E.Durham:116) e “Hero Kombëtar” in sentencat e Kanunit.
(J.Hahn:114) i popullit të vet. Shumë shkrimtarë Nëse ky krahasim nuk do të shkonte, si çdo
Hero Kombëtar apo... dhe artistë i kanë kushtuar vepra, në mes të të krahasim tjetër, së paku, Principata e Dukagjinëve
Në kohën kur Gjeçovi punonte mbi materia- cilëve Dritëro Agolli (“Mundja e Lekë Dukagjinit”, mund të përqasej me oborret më të vogla të Ital-
let e mbledhura kanunore, Kanuni, së bashku me poezi, 1969), Henrik Lacaj (“Dy princa për një isë veriore në çerekun e fundit të shek.XV, të cilëve
autorin që e kishte dhënë atë, ishin të shenjtëru- vashë”, dramë historike vënë në skenë me regjinë “Rilindja u detyrohet thuajse po aq sa Firences”
ar prej të gjithë shqiptarëve, pavarësisht nga besi- e vetë autorit dhe interprtuar nga grupi teatror i (K.Clark:107). Dhe Leka mund të përafrohej,
mi fetar i tyre. Në popull nuk mbeti i përfolur kinoteatrit “Rozafat” të Shkodrës më 1937, ku ndoshta, me Dukën e Urbinos, Frederigo Mon-
rolin e Lekë Dukagjinit e luante aktori Loro tefeltro, i cili “nuk ishte vetëm një burrë jash-
Kovaçi), arbëreshi Anton Santori (“Alessio Ducagi- tëzakonisht i kulturuar dhe i mençur, por edhe
ni”, melodramë, shkruar midis viteve 1855-1860 strategu i madh i kohës së vet, që diti të mbronte
dhe botuar më 1983), piktori Naxhi Bakalli (“Ku- zotërimet e tij prej katilëve që e rrethonin. Ishte
vendi i Dukagjinit”, tablo murale 4x3.2m në Muze- koleksionist i pasionuar librash dhe portretet e
un Historik të Burrelit, 1986), piktori kosovar tij të çmuara e tregojnë duke lexuar një nga
Engjëll Berisha (“Rrënjët e Dukagjinit”, vizatime dorëshkrimet e tij. Eshtë i veshur me parzmore
1950-1956), piktori Simon Rrota (“Lekë Dukagji- dhe tërë pajimet luftarake... Pallatin e tij nisën ta
ni”, portret, koleksion privat në Shkodër), skulp- ndërtonin si kështjellë mbi një shkëmb thuajse
tori Sotir Kosta (“Lekë Dukagjini”, portret në të pakalueshëm dhe vetëm më pas, kur fituan
bronz-GKA Tiranë dhe Muzeu Kombëtar i Skënder- siguri, lejuan t’i jepnin atij pamjen e butë dhe të
26
26 beut në Krujë, 1982) etj. stërholluar, që e bënë një nga monumentet më
të bukura arkitektonike të botës” (K.Clark:107 ).
Humanisti i harruar Ne sot nuk jemi në gjendje as të restaurojmë
Si apokrif i Lekë Dukagjinit ka mbetur por- një kështjellë a pallat princëror të Lekë Dukagjinit,
treti i Simon Rrotës (1887-1961), i cili e paraqet aq më pak, të mund ta vlerësojmë atë që nuk ekz-
autorin e Kanunit në pamje ballore, me një vësh- iston me superlativa: “më i bukuri në botë, në
emri i Lekë Dukagjinit, përkundrazi, ai u heroi- trim të mprehtë ku bashkohet zgjuarsia dhe urtë- mesdhe apo rajon”, sepse në atë kohë “kështjel-
zua. Fakti që një sundimtar ishte kthyer në një sia, veshur më një jelek të kostumit tradicional la e qytete të lulëzuara (shqiptare)… me pallate
hero të vërtetë, popullor e kombëtar, mund të të malësorëve të veriut, me shpatë në brez dhe e monumente… u zhduknë nga faqja e dheut
shpjegohet sipas një teorie që thotë se masat pop- me një dorëshkrim të Kanunit në dorën e majtë, … mbetnë si hieje të bukurisë dhe shkëlqimit të
ullore (malësorët), duke i pranuar sundimtarët që të sugjeron intelektualin humanist të shek.XV. vjetër” (F.S.Noli:591-592). Por Kanuni i Lekë
dhe kalorësit si heronj të tyre, ata vetë “identi- Kur bëhet fjalë për fisnikun fiorentinas me “një Dukagjinit është vërtetë monumenti më i rëndë-
fikoheshin me vlerat e prijësit dhe të fisnikërisë personalitet të jashtëzakonshëm”, Lorenzo de’ sishëm i kulturës shqiptare gjatë periudhës së
ose, të paktën, sepse atyre u duhej ta strukturo- Medici, me të cilin ne kemi dashur ta përafrojmë Rilindjes Evropiane, që ka gjalluar prej gjashtë
nin botën e tyre nëpër mjet modelesh që u jepte Lekë Dukagjinin që në fillim të këtij jetëshkrimi, shekujsh dhe ka luajtur një rol të jashtëzakon-
LIGJI DHE JETA
grupi sundues” (P .Burke:169). shkruhet se “ishte një politikan gjenial, i cili shëm në jetën e popullit, në gjuhën e të cilit ësh-
Kanuni i Lekë Dukagjinit është një vepër mund të dallonte pushtetin e njëmendët nga të krijuar.
unikale me frymë humaniste e periudhës së Ril- shfaqjet e jashtme të tij. Frontespisi i librit të tij e
26

4. Tradition
“Anonymous writers identi-
fied Skënderbg as the drag-
on prince who dared to
fight and win always against
the fiend; while Lekë Duk-
agjini was seen as the angel
27
27
prince who appeared with
dignity and wisdom to en-
sure a continuity of the Al-
banian character”.
Leke, co-existent of the town of Ulpiana, close to Prizren. had Lekë next to him (initially his father
Skënderbeg The County of Kastrioti, with its center Pal Dukagjini), because both of them
Lekë Dukagjini is a very complex histor- in Kruja, included the area of Mat, Dibër, fought next to each-other until Skënder-
ical figure. Furthermore, he is a figure de- starting from the Rodon castle in the Adriat- beg’s death in 1468. It was Lekë Dukagjini
picted in legends, if we use this term in the ic. to take Skënderbeg’s work further by lead-
same way as we have done for our National Until he took over the ruling of his county, ing the Albanians during the most difficult
Hero Gjergj Kastrioti (Skënderbeg). Lekë Dukagjini had gained an overall knowl- period of Ottoman resistance, until his
Lekë Dukagjini (1410 – 1481) was a co edge, inspired by the European Renaissance death in 1481.
existent of Skënderbeg (1405 – 1468). humanism, in towns such as Venice, Raguza
The history recognizes both of them as and Shkodër; meanwhile Skenderbeg had The Pronounced Prince
crown princes, who were illuminated when done a very rapid and excellent military ca- Chronics and historians, starting from
they took over the two counties that hold the reer in the court of Sultan Murat II. Tivarasi/Biemi, Frengu, Barleti, Muzaka,
same names as their surnames: Lekë – took As leader of the Albanian Union (estab- and other co-existents, up to Gegaj and Noli
over the county of Dukagjini, after his father’s lished in Lezhë in 1444) Skenderbeg always in the XX-th century, have illuminated the
death (Pal Dukagjini in 1446); and Gjergj deeds of Gjergj Kastrioti, mentioning as
took over the county of Kastrioti in 1443, eight well Lekë Dukagjini and some other princ-
years after his father’s death, Gjon Kastrioti. es of that time. The anonym creators of
The County of Dukagjini had its center in legends have been more objective than his-
Lezhë, and included Zadrima, the areas North torians in portraying such historical fig-
and East-north Shkodra, and expanded far ures. Anonymous writers identified Sk-
north up to the territories of what today con- enderbg as the dragon prince who dared
Leke Dukagjini and
stitutes Serbia, having as the second center to fight and always win against fiend; while
His Code (Kanun)
LAW AND LIFE
LAW AND LIFE
A testimony of the European Renaissance By Tonin ÇOBANI
Culture in the Pre-Ottoman Period in Albania 27

5. Lekë Dukagjini was seen as the angel prince
who appeared with dignity and wisdom to
ensure a continuity of the Albanian charac-
(J.G. von Hahn) “Who was this (Lekë)
ter.
The historians have pronounced Lekë
Dukagjini? He was he ruler of this coun-
Dukagjini since at the beginning, because try, as well as its law-maker after putting
they were searching in him an antagonist
character to Skanderbeg, for intriguing the together the Dukagjini Kanun, i.e. the
provisions, according to which live even
biography of the sole Albanian hero, who
recognized Europe in the successful con-
frontation Albanians-Turks, but also be-
cause they did not want to blame Eastern
today not only Dukagjini people but also
Europe for not being able to establish an
anti - ottoman coalition in Balkans.
the people coming from north Drini
They did not dare to judge, in particu- river ……, who attribute the name of
lar the Venedic Republic, which seized to be
an alley of the Albanians when alone they the code to their national hero”.
were keeping on their shoulders the whole
empire infuriated towards Europe; further-
more this republic used the Albanian’s re- ni into a legend, making him a true myth at
sistance to the benefit of its own commer- that extend that it was difficult for histori-
cial interests by separating Albanian princ- ans to accept him as a historic reality. For
es through intrigues, by putting them this reason, some of them have continued
against each-other, and when they did not to pronounce Lekë Dukagjini and his Ka-
achieve this by proclaiming them as ene- nun, in the same way as Homer was pro-
mies of the Republic and Christianity. nounced and blinded together with the Ili-
Lekë Dukagjini, was the second most ad of Odyssey. (For comparison purposes,
influential Albanian Prince, following its was said that even Lekë Dukagjini had a
Skënderbeg, and for this reason he was sub- blind brother). But, analyzing documented
ject to the intrigues of Veniceian politics biographic facts about Lekë Dukagjini, we
(and historians) until Sinjoria felt the dan- can through light over the time and circum-
ger of the High Court at the threshold of the stances when the wise sayings of Kanun
house and joined the Albanian resistance were conceived.
by declaring war to the Ottoman Empire
(1463). After this year the Veniceians When Kanun was being County, well known for their courage (M.
stopped pronouncing Lekë Dukagjini. Some conceived Barleti: 98), Lekë was able to build his for-
historians have written about some of Lekë tresses and bring up fighters who played an
By the end of the 50s in the XV century,
Dukagjini deeds - fighting next to Skënder- important role in the troops of Lezhë Union,
the County of Dukagjini has lost both of its
beg until his death in 1468, and later on under the command of Skënderbeg. In re-
developed centers: Lezhë was given to Vene-
about Lekë as a leader of Albanian troops turn to the devotion given by his people,
dic (1393), Ulpiana, the capital of the coun-
fighting in the same front with Venice troops, Lekë Dukagjini ensured to the members of
ty, was completely destroyed by the Turks
until Sinjoria signed peace with the High his county and to all who joined him seek-
before they took over Prizren (1458), which
Court in 1479. Following this year, all histo- ing protection, in particular after Skender-
was another developed center of Dukagjini
28
rians remained silent. The legends let us beg’s death, freedom within their organiza-
county. In these conditions, Lekë Dukagjini
know that Lekë Dukagjini continues the tional groups, which in those conditions was
conquered the castle of Shati in Zadrimë to
resistance by leading his county until his institutionalized by the reorganization of
use it as royal residence, but Skënderbeg
death. wise-councils at the village and area level.
attacked it and returned it to the Venice-
But Lekë Dukagjini continues to be pro- During this period (1459-1481), while
ians. Without a royal residence and in the
nounced even after his death, in the same he lead all the gatherings and wise-coun-
middle of three fires for some time (Turks,
way as the anti-ottoman resistance contin- cils, it was conceived Kanun – this code was
Veniceians and Skënderbeg), Lekë Dukagji-
ued in his county and other areas. The dis- inherited from generation to generation as
ni built his shelter in the mountains of his
cussions about Lekë Dukagjini after his a practice of judgment and wise sayings for-
county, building fortresses and residences
death are related to his work, the Kanun that mulated or repeated by him in judicial ses-
with the helpof the free people living in those
he passed to his people, the Albanians. The sions. Although Kanun did not take a writ-
areas – these people respected and wel-
core of Lekë Dukagjini Kanun is constitut- ten form, it was used in centuries as com-
comed their leader, coming from the court
ed by his wise sayings, which were preserved mon law, until it was collected and put into
of Dukagjini, and his wife, Teodora of Muza-
a code by Shtjefën Gjeçovi between XIX-XX
LIGJI DHE JETA
(and enriched) from generation to, for al- kaj from Berati, as well as all the court mem-
most six centuries. The Homeric phenom- century.
bers following them.
ena had turned the name of Lekë Dukagji- Together with the people of Dukagjini
28

6. National Hero or ……. bringing together the cleverness and wis-
At the time when Gjeçovi was working dom, wearing a body-waist from the tradi-
on the code materials, all Albanians, inde- tional costume of northerners, wearing a
pendently of their religion, had sanctified sword in his waist and holding a manual-
Kanun and its author. The name of Lekë script of Kanun on this left hand, which
Dukagjini was not simply pronounced by suggests the humanist intellectual of the XV
common people; on the contrary he became century.
a hero. When historians describe the Florentine
The fact that a ruler became a true, pop- noble, Lorenzo de’ Medici, having “an ex-
ular and national hero can be explained by traordinary personality and a genius politi-
a theory which states “ when popular mass- cian:” we like to compare Lekë Dukagjini
es accept their rulers and leaders and he- with him. The preface of his book describes 29
29
roes, they identify themselves with the val- Lorenzo in the streets of Florence, dressed
ues and nobility of the leader, or at least, up as a common citizen, surrounded by girls
because they need to organize their world who sing his ballads …. In reality, Lorenzo
was a poet and the most generous support-
according to the models given by the ruling
er of other poets, scientists and philoso-
group” (P. Burke:169).
phers” (K. Clark: 106). We can try to draw
The Kanun of Lekë Dukagjini is a
parallelisms between Lorenzo and Lekë, up
unique piece of work with European Renais-
to a certain extend, because the poems of
sance humanist spirit, written in the Alba-
(Edith Durham)
Lekë would be the sentences in Kanun. If
nian language. Even though it was and con-
this parallelism isn’t be very appropriate, as
tinues to be pronounced even up to date,
Kanun considered by important local and
any other parallelism, at least the county of
Dukagjini can resemble small courts in
“Lekë Dukagjini with
foreign researchers as a “monumental piece
of work” (A. Buda / Gjeçovi – Kryeziu: 22),
northern Italy at the end of XV century, “and a very influential
the Renaissance owes to these courts almost
“contribution to the worldwide culture” (C.
Von Schwerin / Ylli i Dritës 1939:502); while
as much as it owes to Florence” (K. Clark: personality, had influ-
its author, Lekë Dukagjini, was recognized
107). And may be Lekë may resemble the
Duke of Urbino, Frederigo Montefeltro, who enced the people to
as “an influential personality” (E Durham:
116) and “National Hero of its people” (J.
“wasn’t only an extraordinary educated and the extend that “This
wise man, but he was also the biggest lead-
Hahn: 114). er of his times, who knew how to protect is what Lekë said” is
Many writers and artists have dedicat-
ed to Lekë their works, including Dritëro
his territory against the villains that sur-
rounded him. He was very fond of collect- more compulsory
Agolli (“The defeat of Lekë Dukagjini” po-
etry 1969), Henrik Laçaj (“Two princes for
ing books and precious portraits. He is than the ten com-
dressed up in a shield and all the fighting
one girl” historical drama put on stage and gear…. His palace was built as a castle on mandments of the
directed by the author himself and inter-
preted by the theatre group “Rozafat” in
an almost inaccessible rock, and only after
he was secure enough, it was allowed to give
Bible, the lessons of
Shkodra in 1937, where the role of Lekë
Dukagjini was played by Loro Kovaçi), the
to the palace a more refined look, which Islam and Christiani-
makes it one of the most architectural mon-
arbëresh writer Anton Santori (“Alessio Du- uments in the world” (K. Clark: 107). ty.
cagini”, melodrama, written between 1855-
1860 and published in 1983), the painter
Today we are not able to renovate a for-
tress or a royal palace of Lekë Dukagjini;
The Laws of the
Naxhi Bakalli (“Dukagjini meeting”, mural moreover we can not talk with superlatives Seriate and the
table 4x3.2m in the Historic Museum of about what doesn’t exist anymore: “the best
Burrel, 1986); the Kosovar painter Engjëll in the world, Mediterranean or region”, be- Church, all of them,
Berisha (“Dukagjini Roots”, drawings 1950-
1956); the painter Simon Rrota (“Lekë
cause at that time “fortresses and flourished
(Albanian) towns …….. with palaces and
should respect the
Dukagjini”, portrait, private collection in monuments ….. vanished from the surface Kanun of Lekë ……
Shkodra); the sculptor Sotir Kosta (“Lekë of the earth …….and they remained as
Dukagjini”, portrait in bronze – GKA Tiranë shadows of the beauty and glamour of old His fame amongst
and National Museum of Skënderbeg in times” (F S Noli: 591-592). But the Kanun
of Lekë Dukagjini is the most important
the groups of popula-
Krujë, 1982), etc.
monument of the Albanian culture during tion that preserve his
The Forgotten humanist the period of European Renaissance, which
has lived through six centuries and has name has surpassed
The apocrypha of Lekë Dukagjini is con-
played an immense role in the life of the the fame of Skënder-
LAW ANDAND LIFE
sidered to be the portrait of Simon Rrota
LAW LIFE
people and the language in which it was
(1887-1961) who shows the author of Ka-
nun in a frontal portrait, with a sharp look, written. beg as well.”
29