SlideShare una empresa de Scribd logo

Potencjał sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku

•
•
Łokietka 5 - Infopunkt Nadodrze
Łokietka 5 - Infopunkt Nadodrze

Przedstawiany raport zrealizowano w ramach zadania publicznego pod nazwą Inicjacja klastra kreatywnego w ramach gospodarczej rewitalizacji Nadodrza we Wrocławiu prowadzonego przez Fundację Dom Pokoju, który współfinansowany był ze środków Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego. Projekt badawczy miał na celu opis i analizę funkcjonowania na rynku sektora kreatywnego aby określenić jego potencjał klastrowy, co zgodnie z założeniami projektowymi miało zostać wykorzystane w procesie inicjowania klastra przedsiębiorstw kreatywnych na Nadodrzu we Wrocławiu. Przeprowadzone badanie zweryfikowało to założenie, co zostanie przedstawione w dalszej części niniejszego opracowania. Ponadto opracowanie pomocne będzie w zdiagnozowaniu, czy w innych rejonach województwa dolnośląskiego zauważalny jest potencjał klastrowy.

Empresariales
1 de 80
Descargar para leer sin conexión
Potencjał biznesu kreatywnego na Dolnym Śląsku
Potencjał biznesu kreatywnego na Dolnym Śląsku - raport z badań grudzień 2014 Autorzy raportu: Julita Makaro Agata Sykuła Dorota Whitten Maja Zabokrzycka Korekta: Agata Janus Opracowanie graficzne: Ewa Głowacka Badania zostały zrealizowane przez Fundację Dom Pokoju, ze środków budżetu Województwa Dolnośląskiego, w ramach zadania publicznego Inicjacja Lokalnego Klastra Kreatywnego w ramach gospodarczej rewitalizacji Nadodrza we Wrocławiu. Wszelkie kopiowanie lub posługiwanie się fragmentami lub całością tekstu możliwe jest za poda- niem źródła: Potencjał biznesu kreatywnego na Dolnym Śląsku - raport z badań, J. Makaro, A. Sykuła, D. Whitten, M. Zabokrzycka, wyd. Fundacja Dom Pokoju, Wrocław 2014 Publikacja dostępna na stronie www.lokietka5.pl www.umwd.pl
SPIS TREŚCI wstęP  5 analiza danych wtórnych  8 1. Cele analizy  8 2. Przyjęty podział branż kreatywnych na potrzeby raportu  9 4. Sektor kreatywny na Dolnym Śląsku  11 4.1 Udział podmiotów sektora kreatywnego w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych działających na Dolnym Śląsku  11 4.2 Podmioty działające w sektorze kreatywnym na Dolnym Śląsku w rozbiciu na branże  12 4.3 Podmioty z sektora kreatywnego w województwie dolnośląskim w podziale na obszary wiejsko-miejskie oraz poszczególne powiaty  14 4.4 Podmioty sektora kreatywnego w Jeleniej Górze, Wałbrzychu i Legnicy  16 5. Specyfika podmiotów z sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku  18 5.1 Wielkość zatrudnienia w podmiotach z sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku  18 5.2 Staż podmiotów w sektorze kreatywnym na rynku dolnośląskim  20 6. Sektor kreatywny we Wrocławiu  21 6.1 Udział podmiotów sektora kreatywnego w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych działających we Wrocławiu oraz Wrocławiu- Śródmieście  21 6.2 Podmioty działające w sektorze kreatywnym we Wrocławiu oraz Wrocławiu-Śródmieście w rozbiciu na branże  24 6.3 Wielkość zatrudnienia w podmiotach sektora kreatywnego we Wrocławiu oraz Wrocławiu-Śródmieście 24 6.4 Staż podmiotów w sektorze kreatywnym we Wrocławiu oraz Wrocławiu-Śródmieście  25 7. Podsumowanie i zakończenie analizy desk research  26 ANALIZA BADAŃ ILOŚCIOWYCH CAWI  28 1. Metodologia badań  28 1.1 Metoda badawcza  28 1.2 Dobór próby  28 2. Charakterystyka badanej zbiorowości  29 2.1 Podsumowanie charakterystyki respondentów  36
3. Postrzeganie kondycji firmy i rynku  37 3.1 Podsumowanie  41 4. Problemy rozwojowe przedsiębiorstw kreatywnych  41 5. Współpraca – szanse dla sektora kreatywnego  44 6. Sektor kreatywny we Wrocławiu  48 7. Podsumowanie badania ilościowego  53 ANALIZA BADAŃ JAKOŚCIOWYCH 55 1. Metodologia badań  55 1.1 Nota metodologiczna  55 1.2 Dobór próby  55 2. Charakterystyka respondentów  57 3. Bariery i problemy firm kreatywnych  58 3.1 Bariery specyficzne dla sektora kreatywnego  59 3.2 Bariery specyficzne dla Nadodrza  60 4. Oczekiwane formy wsparcia  61 5. Potencjalni partnerzy do współpracy  63 6. Klaster kreatywny  64 6.1 Nastawienie wobec idei klastra  66 6.2 Nastawienie wobec idei klastra na Nadodrzu  68 6.3 Potrzeby, które może zaspokoić klaster  68 6.4 Model klastra  69 6.5 Utrudnienia w funkcjonowaniu klastra – obawy respondentów  72 6. Podsumowanie badań jakosćiowych  73 Wnioski z badań  76 źródła  78
5 Wstęp Przedstawiany raport zrealizowano w ramach zadania publicznego pod na- zwąInicjacjaklastrakreatywnegow ramachgospodarczejrewitalizacjiNadodrza we Wrocławiu prowadzonego przez Fundację Dom Pokoju, który współ- finansowany był ze środków Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego. Projekt badawczy miał na celu opis i analizę funkcjono- wania na rynku sektora kreatywnego aby określenić jego potencjał kla- strowy, co zgodnie z założeniami projektowymi miało zostać wykorzystane w procesie inicjowania klastra przedsiębiorstw kreatywnych na Nadodrzu we Wrocławiu. Przeprowadzone badanie zweryfikowało to założenie, co zostanie przedstawione w dalszej części niniejszego opracowania. Ponadto opracowanie pomocne będzie w zdiagnozowaniu, czy w innych rejonach wo- jewództwa dolnośląskiego zauważalny jest potencjał klastrowy. Definicjasektorakreatywnegoniejestoczywista.W raporciewykonanym na zlecenieMinisterstwaGospodarkiw ramachrealizacjizamówieniaAnaliza potrzeb i rozwoju przemysłów kreatywnych (creative industries) odnajdujemy opis: jest to zorientowana rynkowo działalność tych instytucji, które zajmują się produkcjąorazdystrybucjądóbri usługkultury,czylitakich,którychwartośćpłynie z ich funkcji jako nośników znaczeń przez obrazy, symbole, znaki i dźwięk. Udział przedsiębiorstw kreatywnych w  rynku rośnie, choć nadal (co pokazują dane GUS) jest marginalny. Socjologiczne teorie klasy kreatywnej wskazują na szczególną rolę tej kategorii, jaką może ona pełnić w odnowie miast bądź ich części. Przedsiębiorstwa kreatywne skupiając się w określo- nych przestrzeniach zmieniają ich charakter, można powiedzieć że przy- czyniają się do rewitalizacji tych przestrzeni (jednak przy spełnieniu wielu warunków, takich choćby jak przekroczenie określonej masy krytycznej). Są pożądane w niektórych obszarach/dzielnicach, jako jeden z mechanizmów naprawczych, narzędzie ułatwiające podniesienie jakości życia, sprzyjające uatrakcyjnieniu i przywróceniu/stworzeniu witalnej tkanki miejskiej. Popularność koncepcji Richarda Floridy1 nie zwalnia jednak z  kry- tycznego spojrzenia na rzeczywistość, w której pewne rozwiązania mogą być wdrażane. Pierwszym krokiem musi być diagnoza obszaru, gdzie projektowane są jakieś działania wobec firm sektora kreatywnego. Stąd 1  Richard Florida jest najbardziej znanym popularyzatorem kreatywności i jej roli w rozwoju spo- łecznym i gospodarczym. Koncepcja Floridy wskazuje podstawowe znaczenie tzw. trzech T: ta- lentu, tolerancji i technologii, dla rozwoju miast i regionów zyskała dużą popularność i rozpoczęła dyskusję na temat wspierania sektora kreatywnego jako jednego z najbardziej przyszłościowych sektorów gospodarki. Richard Florida po raz pierwszy opisał swoją teorię w książce The Rise of the Creative Class, wydanej w 2002 roku.
6 konieczność empirycznego zweryfikowania kształtu, kondycji i  poziomu koncentracji przestrzennej przedsiębiorstw kreatywnych we Wrocławiu i na Dolnym Śląsku. By wypracować jakiekolwiek rekomendacje dla sektora firm kreatyw- nych, należy takowy wyodrębnić i poznać jego cechy. Ponieważ badania mają charakter rozpoznawczy, eksplanacyjny, dlatego w projekcie zdecy- dowano się zastosować trzy różne metodologie badawcze, które pozwa- lają spojrzeć na rozpoznawane zjawisko z różnych stron, by maksymalnie wszechstronnie i wyczerpująco móc je opisać i objaśnić. Prowadzenie pio- nierskich badań wiąże się zawsze z licznymi trudnościami i ograniczeniami. Problemy te nie mogły być wcześniej zidentyfikowane podczas pracy w terenie, ani wykoncypowane teoretycznie, właśnie ze względu na brak uprzednich doświadczeń. Dla maksymalizacji efektu poznawczego zaprojektowano trzy odrębne metodologicznie, choć powiązane merytorycznie, postępowania badawcze. Popierwszeprzeprowadzonoanalizędanychzastanych,czylirejestruprzed- siębiorstw według klasyfikacji rodzaju prowadzonej działalności. Należy przy tym zaznaczyć, iż dane rejestrowane według istniejących już kryteriów są w ograniczonym stopniu trafne dla naszych potrzeb, czyli wyodrębnie- nia firm kreatywnych. W  poszczególnych kategoriach PKD znajdują  się zarówno przedsiębiorstwa prowadzące działalność dającą się zaklasyfiko- wać jako kreatywna, ale też takie, które w tej klasyfikacji się nie mieszczą. Problematyczna była również decyzja o tym, które rodzaje działalności włą- czyć, a które wyłączyć z analizy. Zaprojektowanobadaniailościowe,któremiałysłużyćpoznaniuperspek- tywysamychprzedsiębiorców,a ichwysokistopieństandaryzacjimiałzwięk- szyć porównywalność zgromadzonych informacji oraz pomóc w identyfikacji głównych tendencji. Zdecydowano się na badanie ankietą online (CAWI), która umożliwia względnie łatwe i tanie dotarcie do rozproszonych w regio- nie przedsiębiorców oraz wygodną dla nich formę wzięcia udziału w bada- niu. Na tym etapie problemem okazał się dobór próby i stopień jej realizacji. Brak bazy przedsiębiorstw sektora kreatywnego spowodował konieczność jej wytworzenia w oparciu o dostępne źródła i niemożność weryfikacji jej adekwatności dla całego rynku dolnośląskiego (przy ograniczonej możliwo- ści odniesienia się do równie niedoskonałych zasobów statystki krajowej). Innowacyjność podejmowanego tematu, brak poczucia tożsamości sektora kreatywnego czy niska wiedza na temat idei klastra skutkowały słabym zmo- tywowaniem ankietowanych do wzięcia udziału w badaniu. Jednak zebrany materiał (99 ankiet) upoważnia do prowadzenia analiz statystycznych. Bypogłębićuzyskanymateriałilościowy,pochodzącyzeźródełzastanych i wywołanych, przeprowadzono również zogniskowane wywiady grupowe,
którepozwoliłynietylkozrozumiećwynikiotrzymanew następstwieanalizy danych GUS oraz odpowiedzi respondentów w ankiecie, ale też umożliwiło wskazaniekwestiii obszarówproblemowych,którewcześniejniezostałyza- sygnalizowanew procesiebadawczym.Przeprowadzonezostałyczterytakie badania – respondentami pierwszego z nich byli właściciele firm prowadzą- cychdziałalnośćna Nadodrzu,dwabadaniaodbyły sięz udziałemfirmróżnej wielkości z Wrocławia, natomiast ostatnie dotyczyło firm zarejestrowanych i prowadzące działalność w Wałbrzychu lub w powiecie wałbrzyskim.
8 ANALIZA DANYCH WTÓRNYCH 1.  Cele analizy Głównym celem jest identyfikacja potencjału sektora kreatywnego na  Dolnym Śląsku na  potrzeby działań związanych z  tworzeniem klastra kreatywnego. Cele szczegółowe to: • • zdefiniowanie branż wchodzących w skład sektora kreatywnego; • • przedstawienie rozmieszczenia geograficznego firm z sektora kreatywnego na obszarze Dolnego Śląska (ze szczególnym uwzględnieniem Wrocławia); • • przedstawienie specyfiki dolnośląskiego sektora kreatywnego według stażu podmiotów gospodarczych na rynku pracy oraz wielkości zatrudnienia. 2.  Przyjęte metody badawcze oraz źródła danych Dla celów poniższego opracowania przeprowadzona została analiza desk research. Aby móc poddać analizie potencjał podmiotów działających w sek- torze kreatywnym, konieczne jest posiadanie odpowiedniego operatu, przedstawiającegopełnei szczegółowedaneo poszczególnychjednostkach. Dlategoteżjakogłówneźródłodanychdo analizywykorzystanazostałabaza przekazana przez Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego za- wierającainformacjedotyczącepodmiotówzarejestrowanychw wojewódz- twie dolnośląskim w bazie REGON w wybranych podklasach PKD w 2007 roku odpowiadających (z licznymi ograniczeniami) zdefiniowanym branżom sektora kreatywnego. We wspomnianej bazie zawarte są informacje o podmiotach podlegają- cych wpisowi do rejestru REGON, jakimi są:2 • • osoby prawne; • • jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej; • • osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (w tym prowa- dzący indywidualne gospodarstwa rolne); • • jednostki lokalne wyżej wymienionych podmiotów. Dane te pozwoliły na analizę koncentracji przestrzennej, wielkości zatrud- nieniaorazstażuna rynkupodmiotówz sektorakreatywnegoi jegoposzcze- gólnych branż na poziomie gmin i powiatów województwa dolnośląskiego. 2  http://bip.stat.gov.pl/dzialalnosc-statystyki-publicznej/rejestr-regon/podmioty-i-dane-objete- -rejestrem/ [stan na 07.112014r].
9 Dane w przekazanej bazie obrazują stan na koniec października 2013 roku. Ponadto, na  potrzeby raportu korzystano z  dodatkowych danych staty- stycznych, odnoszących się do podmiotów gospodarczych dla województwa dolnośląskiego oraz całego kraju. W celu wsparcia merytorycznego raportu zawarte są w nim również odwołania do podobnych analiz sektora krea- tywnego przeprowadzanych w innych rejonach geograficznych, w ramach różnorodnych projektów (prowadzonych przez prywatne firmy, fundacje, stowarzyszenia czy agencje rządowe). 3.  Podział branż kreatywnych przyjęty na potrzeby raportu Najczęściej przyjmowaną klasyfikacją sektora kreatywnego jest ta opra- cowana przez Brytyjskie Ministerstwo Kultury, Mediów i Sportu (DCMS) w 1998 roku. Według niej do sektora kreatywnego zalicza się: • • podmioty prowadzące działalność reklamową, • • pracownie architektoniczne, • • galerie i handel dziełami sztuki, • • rzemiosło artystyczne, • • wzornictwo i projektowanie mody, • • działalność filmową, muzyczną i fotografię, • • działalność artystyczną i rozrywkową, • • działalność wydawniczą, • • działalność w zakresie oprogramowania, • • produkcję radiową i telewizyjną. W opracowaniu potraktowano te kategorie jako wyjściowe, uzupełniając, bądź uszczegóławiając w taki sposób, aby możliwie najwierniej oddawały charakter branż zlokalizowanych w najbardziej interesującym nas obszarze, tj. na Nadodrzu. Zatem dla analizy desk research przyjęto 14 kategorii: re- klama i marketing, architektura i konserwacja zabytków, sztuka i literatura, sztuki sceniczne, wzornictwo przemysłowe i moda, przemysł filmowy i mu- zyczny, fotografia, gry komputerowe i oprogramowanie, radio i telewizja, Internet (rozumiany jako działalność portali internetowych), badania i roz- wój, druk i poligrafia, rzemiosło artystyczne, działalność wydawnicza. Na potrzebę badań ilościowych niektóre z tych kategorii zostały rozbite, po to aby uzyskać bardziej szczegółowe informacje. Osobno potraktowane zostały takie dziedziny jak konserwacja zabytków, architektura, architek- tura wnętrz i architektura krajobrazu, wzornictwo przemysłowe (oddzielnie od projektowania mody i szycia), produkcja filmowa (oddzielnie od działal- ności muzycznej), gry komputerowe, oprogramowanie inne niż gry, progra- mowanie, np. projektowanie stron www oraz produkcja i usługi w zakresie
10 technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT). Wyodrębnione zostały też pozaszkolne formy edukacji artystycznej, a także handel sztuką – ten ostatni nie został uwzględniony w analizie danych z GUS, bo odpowiadają mu podklasy PKD: 82.30.Z: Działalność związana z organizacją targów, wy- staw i kongresów oraz  47.78.Z: Sprzedaż detaliczna pozostałych nowych wyrobów prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach, a te wyróżniki są zbyt szerokie w stosunku do interesujących nas danych). Ze względu na rodzaj dostępnej bazy, po analizie wybrano 35 podklas klasyfikacji PKD 2007 i podzielono je na 14 branż (▶tab.1). branża podklasy PKD 2007 Reklama i marketing 70.21.Z  Stosunki międzyludzkie (public relations) i komunikacja 73.11.Z  Działalność agencji reklamowych Architektura i konserwacja zabytków 71.11.Z  Działalność w zakresie architektury 91.03.Z  Działalność historycznych miejsc i budynków oraz podobnych atrakcji turystycznych Sztuka i literatura 85.52.Z  Pozaszkolne formy edukacji artystycznej 90.03.Z  Artystyczna i literacka działalność twórcza Sztuki sceniczne 90.01.Z  Działalność związana z wystawianiem przedstawień artystycznych 90.02.Z  Działalność wspomagająca wystawianie przedstawień artystycznych 90.04.Z Działalność obiektów kulturalnych Fotografia 74.20.Z  Działalność fotograficzna Wzornictwo przemysłowe i moda 74.10.Z  Działalność w zakresie specjalistycznego projektowania 14.19.Z  Produkcja pozostałej odzieży i dodatków do odzieży Przemysł filmowy i muzyczny 59.11.Z  Działalność związana z produkcją filmów, nagrań wideo i programów telewizyjnych 59.12.Z  Działalność postprodukcyjna związana z filmami, nagraniami wideo i programami telewizyjnymi 59.13.Z  Działalność związana z dystrybucją filmów, nagrań wideo i programów telewizyjnych 59.14.Z  Działalność związana z projekcją filmów 59.20.Z  Działalność w zakresie nagrań dźwiękowych i muzycznych Tabela 1. Wykaz przyjętego podziału branż kreatywnych wg podklas klasyfika- cji PKD 2007.
11 Gry komputerowe i oprogramowanie 58.21.Z  Działalność wydawnicza w zakresie gier komputerowych 58.29.Z  Działalność wydawnicza w zakresie pozostałego oprogramowania 62.01.Z  Działalność związana z oprogramowaniem Radio i telewizja 60.10.Z  Nadawanie programów radiofonicznych 60.20.Z  Nadawanie programów telewizyjnych ogólnodostęp- nych i abonamentowych Internet 63.12.Z  Działalność portali internetowych 63.91.Z  Działalność agencji informacyjnych Badania i rozwój 72.20.Z  badania naukowe i prace rozwojowe w dziedzinie nauk społecznych i humanistycznych Druk i poligrafia 18.13.Z  Działalność usługowa związana z przygotowaniem do druku 18.14.Z  Introligatorstwo i podobne usługi Rzemiosło artystyczne 32.11.Z  produkcja monet 32.12.Z  produkcja wyrobów jubilerskich i podobnych 32.13.Z  Produkcja sztucznej biżuterii i wyrobów podobnych 32.13.Z  produkcja instrumentów muzycznych Działalność wydawnicza 58.11.Z  Wydawanie książek 58.13.Z  Wydawanie gazet 58.14.Z  Wydawanie czasopism i pozostałych periodyków 58.19.Z  Pozostała działalność wydawnicza 4  Sektor kreatywny na Dolnym Śląsku 4.1  Udział podmiotów sektora kreatywnego w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych działających na Dolnym Śląsku. Branżakreatywnaw rozumieniuniniejszegoprojektuna koniecpaździernika 2013 roku stanowiła mniej niż 4% wszystkich podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w bazie REGON w województwie dolnośląskim (▶rys.1). We Wrocławiu udział ten był o kilka procent większy – około 7% (▶rys.2). Wstępna analiza danych pokazuje również, gdzie na Dolnym Śląsku jest największe skoncentrowanie kreatywnych podmiotów gospodarczych  – we Wrocławiu znajduje się 56,1% wszystkich takich podmiotów .
12 4.2  Podmioty działające w sektorze kreatywnym na Dolnym Śląsku w rozbiciu na branże Sektor kreatywny na  Dolnym Śląsku skoncentrowany jest wokół trzech głównych branż, w których prowadzi swoją działalność blisko 60% wszyst- kich podmiotów, a są nimi: gry komputerowe i oprogramowanie (23,1%), reklama i  marketing (20,6%) oraz architektura i  konserwacja zabytków (16,2%) (patrz: tab. 5). Udział każdej z pozostałych branż stanowi mniej niż 10% ogółu sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku. Najmniej podmiotów zajmuje się badaniami i rozwojem, a także działalnością związaną z radiem i telewizją (po 0,4% każda). pozostałe podmioty gospodarcze (333 924 = 96,2%) sektor kreatywny (13 273 = 3,8%) pozostałe podmioty gospodarcze (107 728 = 93,1%) sektor kreatywny (7 445 = 6,9%) Rysunek 1. Udział podmiotów sektora kreatyw- nego w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych działających w województwie Dolnośląskim (stan na 30.10.2013 r.) Rysunek 2. Udział podmiotów sektora kreatyw- nego w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych działających we Wrocławiu (stan na 30 .10.2013 r.)
13 Dominacja podmiotów powiązanych z branżą IT może wynikać z kilku powodów. Stolica regionu, Wrocław, nazwana bywa czasem polską Doliną Krzemową – podyktowane jest to licznymi inwestycjami zagranicznych firm z branży IT oraz branż pokrewnych, jak również wysokim poziomem szkolni- ctwa wyższego oraz inwestycjami w centra badawcze i rozwojowe. gry komputerowe i oprogramowanie reklama i marketing działalność wydawnicza przemysł filmowy i muzyczny sztuki sceniczne druk i poligrafia rzemiosło artystyczne badania i rozwój radio i telewizja sztuka i literatura Internet fotografia architektura i konserwacja zabytków wzornictwo przemysłowe i moda Udział poszczególnych branż jest różny w zależności od położenia geogra- ficznego (▶rys.4). W powiatach w pobliżu stolicy województwa (m. Wrocław, wrocławskim, górowskim, trzebnickim, oławskim) oraz w powiecie jelenio- górskim dominuje branża gier komputerowych i oprogramowania, w środ- kowejorazpółnocno-wschodniejczęściregionunajwięcejpodmiotówdziała wokół reklamy i marketingu, natomiast w powiatach w południowej części regionu dominuje architektura i konserwacja zabytków. Rysunek 3. Liczba oraz udział firm działających w sektorze kreatywnym na Dolnym Śląsku w rozbiciu na branże (n=13273).
14 Górowski Milicki Polkowicki Dzierżoniowski Lubiński Bolesławiecki Zgorzelecki Jaworski Złotoryjski M. Legnica Legnicki Ząbkowicki Strzeliński Trzebnicki Średzki Świdnicki Lubański Lwówecki M. Jelenia Góra Jeleniogórski Kamiennogórski Wałbrzyski M. Wałbrzych Kłodzki Wołowski Oławski Oleśnicki M. Wrocław Wrocławski Głogowski 4.3  Podmioty z sektora kreatywnego w województwie dolnośląskim w podziale na obszary wiejsko-miejskie oraz poszczególne powiaty delegatury i dzielnice Wrocławia 56% gmina miejska 24% gmina miejsko- -wiejska 11% gmina wiejska 9% Reklama i marketing Architektura i konserwacja zabytków Fotografia Gry komputerowe i oprogramowanie Rysunek 4. Branże z sektora kreatywnego dominujące w poszczegól- nych powiatach województwa dolnośląskiego. Rysunek 5. Podział firm działających w sektorze kreatywnym na Dolnym Śląsku ze względu na rodzaj gminy (n=13273).
15 Zauważalna jest bardzo duża koncentracja branży kreatywnej wokół miast – 80 % procent branży kreatywnej na Dolnym Śląsk skupia się w delegaturach i dzielnicach Wrocławia oraz innych gminach miejskich (▶rys.5). W gminach miejsko-wiejskich usytuowane jest 11% podmiotów z sektora kreatywnego, a w gminach wiejskich – 9%. Może to być podyktowane lepszym zapleczem usług dla biznesu dostępnych na obszarach miejskich, większym rynkiem zbytu czy też specyfiką konsumentów zainteresowanych produktami czy usługami z sektora kreatywnego. Wrocław to serce branży kreatywnej na Dolnym Śląsku (▶tab.2) w jego granicach mieści się 56,1% analizowanych podmiotów. Duża koncentracja podmiotów sektora kreatywnego w największym mieście regionu ma wpływ na  wszelkie działania wspierające klastry oraz na  inicjatywy klastrowe. W kontekście analizowania możliwości powstawania klastrów, koncentra- cja jest kluczowym zjawiskiem, ponieważ właśnie w miejscach silnej koncen- tracji istnieje duże prawdopodobieństwo osiągnięcia nasycenia podmiotami danej branży i zawiązania się klastra na fundamencie oddolnej inicjatywy. powiat liczebność procent M. Wrocław 7445 56,1% Wrocławski 697 5,3% M. Jelenia Góra 450 3,4% Świdnicki 411 3,1% M. Legnica 375 2,8% M. Wałbrzych 331 2,5% Kłodzki 315 2,4% Lubiński 309 2,3% Oleśnicki 265 2,0% Trzebnicki 256 1,9% Oławski 240 1,8% Dzierżoniowski 210 1,6% Zgorzelecki 195 1,5% Głogowski 195 1,5% Jeleniogórski 181 1,4% Bolesławiecki 160 1,2% Średzki 131 1,0% Wałbrzyski 108 0,8% Lubański 102 0,8% Wołowski 101 0,8% Jaworski 101 0,8% Tabela 2. Liczba podmio- tów z sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku z podziałem na poszczególne po- wiaty (n=13273).
Polkowicki 87 0,7% Strzeliński 83 0,6% Kamiennogórski 82 0,6% Złotoryjski 79 0,6% Legnicki 72 0,5% Milicki 64 0,5% Lwówecki 61 0,5% Górowski 46 0,3% Ogółem 13273 100,0% 4.4 Podmioty sektora kreatywnego w Jeleniej Górze, Wałbrzychu i Legnicy (2,8% wszystkich podmiotów w sektorze na Dolnym Śląsku) LEGNICA (2,5% wszystkich podmiotów w sektorze na Dolnym Śląsku) WAŁBRZYCH (3,4% wszystkich podmiotów w sektorze na Dolnym Śląsku) JELENIA GÓRARysunek 6. Liczba podmiotów z sektora kreatyw- nego na w Jeleniej Górze, Legnicy, Wałbrzychu.
17 Na rysunkach 6 i 7 przedstawiono podstawową analizę sektora kreatyw- nego w pozostałych miastach województwa dolnośląskiego na prawach po- wiatu – Jeleniej Górze, Legnicy i Wałbrzychu. Poza Wrocławiem i powiatem Rysunek 7. Liczba podmiotów z sektora kreatyw- nego w Jeleniej Górze, Legnicy, Wałbrzychu z po- działem na branże (wyjaśnienie ikon na str. 10). Wałbrzych Legnica Jelenia Góra
wrocławskim (koncentrują one w sumie 60% firm kreatywnych wojewódz- twa) pozostałe miasta na  prawach powiatu skupiają łącznie 8% branży kreatywnej regionu, z czego Jelenia Góra – 3,4% (450 firm), Legnica 2,8% (375 firm), a najmniej Wałbrzych – 2,5% (331 firm). Analizując rysunek 7 można porównać podział sektora kreatywnego w wymienionych miastach według dominacji poszczególnych branż. Trzy najpopularniejsze dziedziny sektora kreatywnego w  analizowanych miastach to: architektura i  kon- serwacja zabytków, gry komputerowe i  oprogramowanie oraz reklama i marketing. W zależności od analizowanego miasta różnią się one procen- towym udziałem – w Jeleniej Górze dominuje architektura i konserwacja zabytków (można powiązać tę zależność z położeniem miasta), natomiast w Wałbrzychu i Legnicy prym wiedzie reklama i marketing. 5.  Specyfika podmiotów z sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku 5.1 Wielkość zatrudnienia w podmiotach z sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku 98% 0,1% 0,2% 2% Rysunek 8. Wielkość podmio- tów w sektorze kreatywnym w województwie dolnośląskim według liczby pracowników (n=13273) 0-9 osób 10-49 osób 50-249 osób 250-999 osób
19 W województwie dolnośląskim zdecydowana większość podmiotów kre- atywnych (98%) zatrudnia od 0 do 9 osób (▶rys.8). Jest to spójne ze staty- stykami dla całej Polski, gdzie również dominują małe przedsiębiorstwa. Udział podmiotów z sektora kreatywnego w województwie dolnośląskim zatrudniającychpowyżej250do 999pracownikówstanowijedynie1promil. W analizowanej bazie REGON nie znajdują się przedsiębiorstwa zatrudnia- jące więcej niż 1000 pracowników. Liczba zatrudnianych pracowników może mieć związek z podstawową formą prawną podmiotów działających w dolnośląskim sektorze kreatyw- nym – większość (79%) to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodar- czą (▶rys.9). osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą (79%) osoba prawna (11%) jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej (10%) Jak wynika z analiz przeprowadzonych na potrzeby innych badań sektorów kreatywnych, coraz częściej duże podmioty sektora zajmują się wyłącznie dystrybucjąproduktu,natomiastpracękreatywnąświadcząwspółpracujące z nimi małe przedsiębiorstwa oraz freelancerzy.3 3  AnalizapotencjalnychsektorówkreatywnychMazowszawskazanie5najważniejszychsektorów/branż w aspekcie budowania inicjatyw klastrowych, str. 27 Rysunek 9. Podstawowa forma prawna podmiotów dzia- łających w sekto- rze kreatywnym w województwie dolnośląskim (n=13273)
5.2  Staż podmiotów w sektorze kreatywnym na rynku dolnośląskim Większość analizowanych podmiotów to młode przedsiębiorstwa – dzia- łające na rynku nie dłużej, niż 5 lat (48%). 19% z nich liczy sobie między 5 a 20 lat, 15% między 11 a 15 lat, zaś dłużej niż 15 lat działa w sumie 18% podmiotów, z czego tych z najdłuższym stażem na rynku (ponad 25 lat) jest jedynie 0,5% (▶rys.10). Średni staż analizowanych podmiotów na rynku wy- nosił 8,3 lat. Średni staż na rynku podmiotów z branży kreatywnej na Dolnym Śląsku (▶rys.11) jest zróżnicowany w zależności od branży. Najdłużej działającą grupę tworzą podmioty należące do branż: radio i telewizja, działalność wy- dawnicza, rzemiosło artystyczne. Najmłodsze stażem podmioty znajdziemy w działalności związanej z Internetem, wzornictwem przemysłowym i modą, a także grami komputerowymi i oprogramowaniem. do 5 lat od 5 do 10 lat od 11 do 15 lat od 16 do 20 lat od 21 do 25 lat powyżej 25 lat Rysunek 10. Staż podmiotów z branży kreatyw- nej na Dolnym Śląsku (n=13 273)
21 6  Sektor kreatywny we Wrocławiu 6.1  Udział podmiotów sektora kreatywnego w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych działających we Wrocławiu oraz Wrocławiu-Śródmieście Poprzednie analizy sektora kreatywnego na  Dolnym Śląsku wykazały, że największa koncetracja podmiotów kreatywnych w regionie (60%) znaj- duje się właśnie we Wrocławiu i okolicach. Na rysunku 12 przedstawiono jak ta liczba podmiotów rozkłada się na poszczególne delegatury Wrocławia. Szczególnąuwagęnależyzwrócićna Wrocław-Śródmieście–w granicachtej dzielnicy znajduje się Nadodrze. Według danych GUS w dzielnicy tej działa 1266 podmiotów kreatywnych, co stanowi 6,88% wszystkich podmiotów Rysunek 11. Średni staż na rynku podmio- tów z branży kreatywnej na Dolnym Śląsku z podziałem na branże (n=13273). Wyjaśnienie ikon na str. 10.
gospodarczych w jej obrębie. Odnosząc to do wszystkich podmiotów kre- atywnych we Wrocławiu, najwięcej z nich skupiają dzielnice Krzyki oraz Fabryczna (odpowiednio 29% i 27%). Śródmieście zajmuje 3 pozycję z 17% podmiotów z sektora kreatywnego we Wrocławiu (▶rys.13). 6,88% 6,28% 7,22% 6,07% 8,73% Wrocław - Fabryczna 31 878 2 001 Wrocław - Śródmieście 18 406 1 266 Wrocław - Psie Pole 14 701 893 Wrocław - Krzyki 29 484 2 128 Wrocław - Stare Miasto 13 257 1 157 Wrocław ogółem 107 728 7 445 6,91% pozstałe podmioty gospodarcze podmioty gospodarcze z sektora kreatywnego liczba podmiotów ogółem Rysunek 12. Rozkład podmio- tów z sektora kreatywnego na poszcze- gólne dzielnice miasta Wrocław (n=7445). Wrocław ogółem 107 728 7 445 6,91%
23 Wrocław - Farbryczna 27% Wrocław - Krzyki 29% Wrocław - Psie Pole 12% Wrocław - Stare Miasto 16% Wrocław - Śródmieście 17% Rysunek 13. Udział podmiotów sektora kreatyw- nego w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych działających we Wrocławiu oraz jego poszczegól- nych dzielnicach. Rysunek 14. Liczebność i podział firm z sek- tora kreatywnego na branże we Wrocławiu- Śródmieście i pozostałych dzielnicach Wrocław - Środmieście pozostałe dzielnice
24 6.2  Podmioty działające w sektorze kreatywnym we Wrocławiu oraz Wrocławiu-Śródmieście w rozbiciu na branże Trzy dominujące branże sektora kreatywnego zarówno we Wrocławiu ogó- łemjaki WrocławiuŚródmieścietogrykomputerowei oprogramowanie,re- klama i marketing oraz architektura i konserwacja zabytków. We Wrocławiu ogółem stanowią one łącznie – 64,7% natomiast w dzielnicy Śródmieście – 62,5%. Występuje jedynie różnica w częstości występowania tych trzech branż – we Wrocławiu ogółem drugie miejsce zajmuje reklama i marketing (21,2%) natomiast w Śródmieściu bardziej popularne są podmioty z branży architektura i konserwacja zabytków (drugie miejsce w procentowym po- dziale dla Wrocław-Śródmieście z  21,5% wszystkich firm kreatywnych w dzielnicy). 6.3 Wielkość zatrudnienia w podmiotach sektora kreatywnego we Wrocławiu oraz Wrocławiu-Śródmieście Wielkość zatrudnienia w podmiotach kreatywnych działających w granicach miasta Wrocław oraz dzielnicy Wrocław-Śródmieście jest bardzo podobna do struktury w całym sektorze województwa – dominują małe podmioty, zatrudniające między 0 a 9 pracowników, a nie występują podmioty zatrud- niające powyżej 1000 pracowników. Wrocław Wrocław-Śródmieście 98,5% 0,1% 1,4% 97,4% 0,3% 2,3% 0-9 osób 10-49 osób 50-249 osób 250-999 osób Rysunek 15. Wielkość podmio- tów w sektorze kreatywnym we Wrocławiu oraz Wrocławiu- Śródmieście według liczby pracowników.
6.4  Staż podmiotów w sektorze kreatywnym we Wrocławiu oraz Wrocławiu-Śródmieście Podobnie jak w przypadku wielkości zatrudnienia – również staż na rynku sektora kreatywnego we Wrocławiu oraz Wrocławiu-Śródmieście nie różni  się znacząco od  reszty województwa. Największą liczbę stanowią młode podmioty, działające na rynku do 5 lat, jednakże jest również w ob- rębie Wrocławia kilka firm ze stażem większym niż 25 lat. Średni staż podmiotów we Wrocławiu ogółem wynosi 8,2 lat, natomiast we Wrocławiu- Śródmieście wskaźnik ten jest wyższy – 8,9 lat. Rysunek 16. Podział podmio- tów z sektora kreatywnego we Wrocławiu i Wrocławiu- Śródmieście według stażu na rynku pracy. do 5 lat od 5 do 10 lat od 11 do 15 lat od 16 do 20 lat od 21 do 25 lat powyżej 25 lat
26 7.  Podsumowanie i zakończenie analizy desk research Podsumowując analizę sektora kreatywnego w województwie dolnośląskim warto odnotować następujące spostrzeżenia: • • branża kreatywna w rozumieniu niniejszego projektu na koniec października 2013 stanowiła mniej niż 4% wszystkich podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w bazie REGON w województwie dolnośląskim, we Wrocławiu – około 7% ; • • największe skoncentrowanie „kreatywnych” podmiotów gospodar- czych jest we Wrocławiu, znajduje się tu 56,1% wszystkich podmio- tów z branży kreatywnej; • • sektor kreatywny na Dolnym Śląsku skoncentrowany jest wokół trzech głównych branż, w których prowadzi swoją działalność blisko 60% wszystkich podmiotów, a są to: gry komputerowe i oprogra- mowanie (23,1%), reklama i marketing (20,6%) oraz architektura i konserwacja zabytków (16,2%); • • zauważalna jest bardzo duża koncentracja branży kreatywnej wokół miast – 80 % procent branży kreatywnej na Dolnym Śląsk skupia się w delegaturach i dzielnicach Wrocławia oraz innych gminach miejskich; • • poza Wrocławiem pozostałe miasta na prawach powiatu skupiają łącznie 8% branży kreatywnej regionu dolnośląskiego, z czego Jelenia Góra – 3,4% (450 firm), Legnica – 2,8% (375 firm), a najmniej Wałbrzych – 2,5% (331 firm); • • w województwie dolnośląskim zdecydowana większość podmiotów kreatywnych (98%) zatrudnia od 0 do 9 osób, a podstawową formą prawną podmiotów działających w dolnośląskim sektorze krea- tywnym jest prowadzenie działalności gospodarczej przez osoby fizyczne (79%); • • najwięcej analizowanych podmiotów to młode przedsiębiorstwa, działające na rynku nie dłużej, niż 5 lat (48%); średni staż analizowa- nych podmiotów na rynku wynosi 8,3 lat; • • w dzielnicy Wrocław-Śródmieście działa 1266 podmiotów krea- tywnych, co stanowi 6,88% wszystkich podmiotów gospodarczych w jej obrębie; odnosząc to do wszyskich podmiotów kreatywnych we Wrocławiu, najwięcej z nich skupiają Krzyki oraz Fabryczna (odpowiednio 29% i 27%); Śródmieście zajmuje 3 pozycję z 17% podmiotów z sektora kreatywnego we Wrocławiu (▶rys.13); • • trzy dominujące branże sektora kreatywnego zarówno we Wrocławiu ogółem, jak i Wrocławiu-Śródmieście to gry kompu- terowe i oprogramowanie, reklama i marketing oraz architektura
i konserwacja zabytków. We Wrocławiu ogółem stanowią one łącznie – 64,7% natomiast w dzielnicy Śródmieście – 62,5% udziału we wszystkichbranżach sektora kreatywnego; • • nie odnotowano znaczących różnic między sektorem kreatywny we Wrocławiu a w całym województwie dolnośląskim pod względem wielkości zatrudnienia, formy prawnej oraz stażu.
28 ANALIZA BADAŃ ILOŚCIOWYCH CAWI 1.Metodologia badań 1.1  Metoda badawcza Drugie z zastosowanych rozwiązań metodologicznych związane jest z ko- niecznością poznania opinii, postaw, zapatrywań samych przedsiębiorców sektora kreatywnego oraz ustalenia tych charakterystyk przedsiębiorstw, które nie są rejestrowane w żadnych innych źródłach. W tym celu zaprojek- towano ilościowe narzędzie o wysokim stopniu standaryzacji umożliwiające porównywanie zgromadzonych danych i wyprowadzenie z nich generalizacji adekwatnych dla całej zbiorowości podmiotów gospodarczych o twórczym charakterze działalności. Ze względu na rozproszenie zbiorowości general- nej na całym Dolnym Śląsku, czas i koszty zdecydowano się na ankietę online (CAWI), która ma między innymi takie zalety, jak niskie wskaźnik braków odpowiedzi oraz możliwość realizacji w dogodnym dla respondenta czasie i miejscu, co podnosi współczynnik realizacji próby. Pomiar realizowany był w listopadzie 2014 roku. 1.2 Dobór próby Brak rejestru przedsiębiorstw sektora kreatywnego był podstawową trud- nością w dotarciu do respondentów. Niedostępność źródeł niezbędnych do określenia ilościowej i geograficznej struktury sektora uwzględniającej specyfikę poszczególnych typów działalności skutkował niemożnością przy- gotowania operatu do losowania próby. Dlatego zdecydowano się na dobór celowy. Trafność wybranej do badania próby potwierdzają tożsame z usta- lonymi w analizie danych urzędowych wartości zmiennych zarejestrowane w badaniu ankietowym (w kilku wymiarach: rozkład geograficzny, struktura według rodzajów działalności, formy prawne przedsiębiorstw). Zaproszenie do wzięcia udziału w ankiecie zostało skierowane do 373 przedsiębiorstw z Wrocławia oraz 254 z całego Dolnego Śląska. Bazę pod- miotów sektora kreatywnego województwa przygotowała Fundacja Dom Pokoju, analizując dostępne dane zastane (między innymi dostępne w inter- necie bazy: pkt.pl, panoramafirm.pl, teleadreson.pl) i poszukując kontaktów z firmami metodą kuli śniegowej. Zebrano 99 ankiet,co jest podstawą dla ni- niejszej charakterystyki. W każdym przypadku ankiety stanowią podstawę, a w przypadku, gdy respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź, procenty nie sumują się do 100. W przypadku, gdy respondenci mogli wy- brać więcej niż jedną odpowiedź, procenty nie sumują się do 100.
29 Pytania badawcze obejmowały następujące zagadnienia: • • charakterystykę formalną przedsiębiorstw sektora kreatywnego; • • charakterystykę właścicieli przedsiębiorstw; • • postrzeganie kondycji, szans i barier funkcjonowania sektora kreatywnego; • • współpracę sektora kreatywnego. 2.  Charakterystyka badanej zbiorowości Mimo iż próba badawcza nie odzwierciedla struktury sektora kreatywnego zidentyfikowanego w oparciu o dane zastane w sposób reprezentatywny, to głównetendencjezostałyzachowane–spośródsześciubranżnajczęściejre- prezentowanych w całym sektorze wszystkie są reprezentowane w próbie, również z największą częstotliwością. Zdecydowanie najliczniej reprezento- wana jest działalność związana z marketingiem i reklamą oraz architekturą, względnie często rzemiosło artystyczne, fotografia i projektowanie mody oraz programowanie. Pozostałe typy działalności występują wśród bada- nych jednostkowo. Spośród innych kategorii, które nie zostały zapropono- wane w kafeterii pytania albo się w nich nie mieszczą, badani wymieniali: aplikacje mobilne, co-working, edukacja artystyczna, produkcja bombek szklanych i mebli, projektowanie graficzne i Capoeira, projektowanie www, sztuki wizualne, animacja i muzyka, projektowanie i produkcja urządzeń, prowadzenie imprez, obsługa imprez, fotografia, film, rękodzieło, renowacja mebli, social media, stolarstwo, sztuka użytkowa (głownie produkcja replik motocykli z przełomu XIX i XX w), wystawiennictwo sztuki współczesnej. Dla funkcjonowania sektora kreatywnego i określenia jego potencjału rozwojowego istotnym jest określenie jego wielkości, miejsca i czasu funk- cjonowania na  rynku. Dominującą formą prawną firm biorących udział w badaniu jest jednoosobowa działalność gospodarcza (w danych GUS doty- czącychwojewództwadolnośląskiegorównież79%przedsiębiorstwposiada taką formę prawną). Odpowiednio rzadziej reprezentowane są spółki z o. o. orazspółkicywilne.Wydaje się,iżdominacjafirmjednoosobowychjestz jed- nej strony ważną cechą sektora kreatywnego, która wynika z komponentu twórczego, często będącego również cechą właścicieli-twórców, z drugiej – nie odbiega od makroekonomicznych charakterystyk polskiego rynku. Konsekwencją dominacji jednoosobowych działalności gospodarczych jest niski poziom zatrudnienia w omawianym sektorze. Zdecydowana więk- szośćprzedsiębiorcówniezatrudniapracownikówna umowęo pracęi niemal połowa nie korzysta z pomocy pracowników nawet okazjonalnie, zatrud- niając ich, w innych niż umowa o pracę, formułach. Jednocześnie na różne
30 umowy czasowe zatrudnia pracowników ponad połowa badanych przedsię- biorstw.Dwaargumentyzdają siętłumaczyćtakirozkładdeklaracji:pierwszy – o charakterze makroekonomicznym, czyli wyższe koszty ponoszone przez pracodawcę z tytułu zatrudnienia na umowę o pracę oraz drugi – specyficzny dla sektora kreatywnego – działania twórcze są podejmowane nieregularnie, w zależności od zapotrzebowania albo potrzeby/możliwości tworzenia. produkcja i usługi w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnej (1) projektowanie mody i szycie (7) pozaszkolne formy edukacji artystycznej (1) oprogramowanie komputerowe inne niż gry (1) literacka działalność twórcza (1) sztuki sceniczne: teatr, taniec (1) konserwacja zabytków (2) działalność wydawnicza, także prasa (3) sztuki wizualne,w tym malarstwo i rzeźba (3) wzornictwo przemysłowe (3) architektura krajobrazu (3) działalność muzyczna (3) film i wideo (4) programowanie, np. projektowanie stron www (5) architektura (6) fotografia (7) architektura wnętrz (8) rzemiosło artystyczne (8) inne (16) reklama i marketing (16) Rysunek 17. Struktura działal- ności badanych przedsiębiorstw (liczebność)
31 jednoosobowa działalność gospodarcza (79) systemowe braki danych (1) spółka cywilna (7) spółka z.o.o (10) spółka jawna (1) przedsiębiorstwo państwowe (1) ilość osób zatrudnionych na umowę o pracę ilość osób zatrudnionych na inne rodzaje umów 0 1-3 osób 4-9 osób 10-49 osób 50-249 osób Rysunek 18. Forma prawna badanych przedsiębiorstw (liczebność) Rysunek 19. Ilość osób zatrudnionych w badanych przedsiębior- stwach na umowę o pracę i inne rodzaje umów
32 Większość badanych przedsiębiorstw ma krótki staż na rynku. Ponad po- łowa powstawała od 2010 roku, zdecydowana większość firm działa nie dłużej niż osiem lat, przedsiębiorstwa mające dłuższe doświadczenie istnie- nia na rynku stanowią zaledwie 15%. Jedna z firm rozpoczęła działalność w 1962 roku, wszystkie pozostałe po roku 1989. Zatem to, co charakte- ryzuje badane przedsiębiorstwa, to krótki staż działania i, związany z nim, relatywnie niski poziom doświadczenia biznesowego. 53 25 6 15 Większość podmiotów odpowiadających na  pytania zawarte w  ankiecie prowadzi swoją działalność we Wrocławiu. Ich udział w  próbie odpo- wiada poziomowi nasycenia przedsiębiorstwami sektora kreatywnego Dolnego Śląska, analiza danych udostępnionych przez GUS pokazała, że we Wrocławiu lokuje  się 56% dolnośląskich przedsiębiorstw kreatywnych. W próbiewzględnieczęstoreprezentowanybyłWałbrzych,Legnicai Jelenia Góra, Świdnica czyli największe ośrodki miejskie województwa. Pozostałe miejscowości występują wśród badanych jednostkowo. Rysunek 20. Długość działania przedsiębiorstw
33 miasto w którym działa przedsiębiorstwo częstość procent Wrocław 56 56,6% Wałbrzych 6 6,1% Legnica 3 3,0% Jelenia Góra 3 3,0% Świdnica 4 4% Bielany Wrocławskie, Brzeg Dolny, Chrząstawa Wielka, Kłodzko, Świdnica, Żmigród, Świeradów-Zdrój, Lubin, Oborniki Śląskie, Oława, Rynarcice, Szczawno-Zdrój, Wojcieszów, Wysoka, Złotoryja 29 29,3% ogółem 97 98,0% systemowe braki danych 2 2,0% ogółem 99 100,0% O wypełnienie ankiet zostali poproszeni właściciele firm. Ich charaktery- styka społeczno-demograficzna jest kluczowa dla zrozumienia specyfiki sektora kreatywnego, bowiem gros przedsiębiorstw w tym sektorze stano- wią jednoosobowe działalności, silnie zdeterminowane przez właściciela właśnie.Kobietyi mężczyźnisąreprezentowaniw próbieniemalpopołowie, a zdecydowanawiększośćz nichtoosobymłode.Podobniejakpodwzględem wiekubadanazbiorowośćwłaścicielijesthomogenicznarównieżwkategorii wykształcenia – niemal 90% stanowią osoby z wykształceniem wyższym. Zawodywłaścicielifirmzwiązanesąprzedewszystkimz posiadaniemza- sobów twórczych (artyści, architekci) oraz umiejętności miękkich charakte- rystycznych dla szeroko rozumianej humanistyki (zawartość tabeli powstała pozakodowaniuzróżnicowanychodpowiedzirespondentówi sprowadzeniu ich do kilku bardziej ogólnych kategorii, wyrażonych dziedzinami nauki). Ów profil kompetencyjny uzupełnia rodzaj szkół, które wieńczyły kariery edu- kacyjne badanych właścicieli. Wśród respondentów dominują absolwenci Akademii Sztuk Pięknych i  Uniwersytetu Wrocławskiego, ale wyraźnie obecni są również absolwenci Politechniki i Uniwersytetu Ekonomicznego. Działalność badanych przedsiębiorstw nie ogranicza się do rynku lokal- nego, dwie trzecie badanych złożyło deklarację działania na terenie całego kraju,trzeciaczęśćbadanychjakoobszarzainteresowaniawskazujerównież rynki zagraniczne. Głównymi odbiorcami produktów i usług wytwarzanych w sektorze kreatywnym są klienci indywidualni oraz prywatne firmy, rza- dziej instytucje pozarządowe, samorządowe oraz rządowe. Oznacza to, że sektor finansowany jest głównie z pieniędzy prywatnych, w mniejszym Tabela 3. Lokalizacja firm, które wzięły udział w badaniu
34 stopniu z sektora publicznego. Dotyczy to również sytuacji lokalowej bada- nych przedsiębiorstw Częściej wynajmują lokale na warunkach rynkowych od prywatnych właścicieli, niż na warunkach preferencyjnych od samorządu czy spółek komunalnych. płeć: 49 50 82 6 12 17 17 15 31 25 28 15 18 8 5 7 10 1 wiek: 18-25 26-35 36-45 46-55 56-65 wykształcenie: podstawowe, zawodowe średnie, policealne wyższe doktorat/tytuł naukowy zawód wyuczony wg. dziedzin: wykształcenie artystyczne wykształcenie architektoniczne wykształcenie ekonomiczne wykształcenie humanistyczne nauki społeczne pozostałe ostatnia ukończona szkoła: Akademia Sztuk Pięknych Politechnika Uniwersytet Wrocławski Uniwersytet Ekonomiczny szkoła średnia pozostałe Rysunek 21. Charakterystyka społeczno-demo- graficzna i profil kompetencyjny właścicieli
35 w najbliższej okolicy (miasto, gmina) w regionie Dolnego Śląska w całej Polsce za granicą klient indywidualny prywatne średnie firmy prywatne małe firmy prywatne duże firmy korporacje organizacje pozarządowe instytucje samorządowe przedsiębiorstwa państwowe instytucje rządowe 80 63 61 49 38 30 29 19 17 Rysunek 22. Zasięg działania firmy Rysunek 23. Odbiorcy oferty firmy
36 lokal jest własnością firmy firma zarejestrowana jest w prywatnym mieszkaniu lokal wynajmowany jest od prywatnego właściciela lokal wynajmowany jest od samorządu/spółek komunalnych inne formy (freelance) 2.1  Podsumowanie charakterystyki respondentów • • Wśród badanych przedsiębiorstw dominują małe, jednoosobowe działalności, niezatrudniające wielu pracowników, co może być spowodowane czynnikami makroekonomicznymi, czyli wysokimi kosztami zatrudniania pracowników oraz cechami specyficznymi dla sektora kreatywnego – powolnym rozwojem przedsiębiorstw i trudnościami w znalezieniu kompetentnych pracowników. • • Wśród badanych przedsiębiorstw dominują firmy o krótkim stażu, prowadzone przez młodych, dobrze wykształconych właścicieli. • • Działalność badanych przedsiębiorstw jest bardziej związana z wol- nym rynkiem, niż współpracą ze sferą publiczną. • • Koncentracja przedsiębiorstw sektora kreatywnego ma miejsce w stolicy regionu, Wrocławiu. Rysunek 24. Status lokalu, w którym firma prowadzi działalność
37 3. Postrzeganie kondycji firmy i rynku Dla oceny potencjału rozwojowego sektora kreatywnego ważne jest rozpo- znanie tego jak firmy postrzegają swoją kondycję oraz jak waloryzują stan rynku, na którym funkcjonują. W nawiązaniu do zjawiska samospełania- jącej się przepowiedni podkreślić należy znaczenie subiektywnych opinii przedsiębiorców oraz sposobu postrzegania przez nich rzeczywistości dla przyszłości ich funkcjonowania na rynku. Definiowanie kondycji własnej firmy, jako dobrej lub złej, może (choć nie musi) przełożyć się na determinację lub jej brak, w podejmowaniu wy- siłków na rzecz jej rozwoju. Jednym ze wskaźników pozwalających określić położenie przedsiębiorstwa jest postrzeganie przyszłości firmy przez jej właścicieli.Wydaje się,że wśródbadanychdominująpostawyoptymistyczne – zdecydowana większość jest przekonana, że w przyszłości firma będzie przynosić zyski, trzecia część badanych przewiduje natomiast funkcjonowa- nie na granicy opłacalności, bądź likwidację firmy. firma będzie istnieć na rynku, ale na granicy opłacalności firma nie utrzyma się na rynku dłużej niż przez rok firmę czeka inna przyszłość (jaka?) zależy od właścicieli firma będzie istnieć na rynku i przynosić większe (od granicy opłacalnośći) zyski 73,7% 21,2% 4% 1% Rysunek 25. Postrzeganie przyszłości firmy
38 Również postrzeganie konkurencyjności własnego przedsiębiorstwa sta- nowi wskaźnik poczucia bezpieczeństwa prowadzenia określonej aktywno- ści gospodarczej i planowania jej przyszłości. Tłem dla oceny postrzegania sytuacji własnej firmy jest definiowanie konkurencyjności całej branży. Choć w szczególe ocena dotycząca konkurencyjności własnej firmy i konkurencji panującej na rynku różni się (za bardzo konkurencyjną uznało swoją firmę 15% badanych, natomiast z istnieniem bardzo dużej konkurencji w branży zgadza  się 35% respondentów), to jeśli jednak sprowadzić odpowiedzi do dwóch wymiarów – konkurencyjny i niekonkurencyjny (po zrekodowa- niu wartości 1,2,3 oraz 4,5,6) – to oceny stają się spójne: trzecia część bada- nych uznaje swoją firmę (26,3%) oraz rynek (27,3%) za niekonkurencyjne, pozostali zaś za konkurencyjne (odpowiednio: 73,7% i 72,8%). Postrzeganie rynku, na którym się działa, jako wysoko konkurencyjnego mogłoby stano- wić zagrożenie przy niskiej samoocenie prowadzonej działalności, jednak wysoka ocena konkurencyjności własnego przedsiębiorstwa może działać raczej motywująco niźli deprymująco. Które z określeń najlepiej pasuje do Państwa firmy? częstość procent mamy coraz większe przychody 50 50,5 przychody nie zmieniają się wyraźnie 40 40,4 mamy coraz mniejsze przychody 9 9,1 ogółem 99 100 6 5 4 3 2 1 0 10 20 30 Ciekawy obraz branży rysuje się po przeanalizowaniu odpowiedzi na pyta- nie o lidera rynku. Trzecia część badanych wskazała konkretne firmy (inne niż własna), które uznaje za liderów branży. Jednak połowa respondentów Rysunek 26. Postrzeganie konkurencji rynku oraz konkurencyj- ności przedsię- biorstwa [%] (6 – bardzo duża konkurencja, 1 – brak konkurencji) Tabela. 4 Ocena przychodów przedsiębiorstwa konkurencyjność firmy konkurencja w branży
39 (połączone odpowiedzi trudno powiedzieć oraz wyjątkowo liczne – nie- powtarzalne w tym pomiarze – braki odpowiedzi) nie wskazała żadnego lidera. Z jednej strony może to oznaczać słabą orientację albo niewielką umiejętność oceny rynku, na którym działają, z drugiej – charakteryzuje stan rozwoju kształtującego się rynku, na którym pozycje poszczególnych przedsiębiorstw są dopiero wypracowywane. Przedsiębiorcy reprezentujący poszczególne branże sektora kreatywnego w niewielkiej części potrafili wskazać konkretne firmy pełniące rolę lidera, i zazwyczaj były to wskazania niepowtarzające się4 : • • w branży literacka działalność twórcza wskazano firmę Sobieski (1); • • w branży działalność wydawnicza (także prasa) wskazano co12 (1); PND Futura (1); • • w branży rzemiosło artystyczne wskazano sieciówki KRUK, APART, YES (1); my (2); brak lidera (2); • • w branży film i wideo wskazano ATM (1), duże domy mediowe (1); • • w branży działalność muzyczna wskazano brak lidera (1); • • w branży sztuki sceniczne (teatr, taniec) wskazano Di Marcin (1); 4  W nawiasach podano liczbę deklaracji. my nie ma brak odpowiedzi duże firmy ulokowane w Warszawie trudno powiedzieć konkretne wskazania Rysunek 27. Liderzy branży wskazani przez respondentów
• • w branży fotografia wskazano Janucho (1), Monika Podolska-Serek Foto (1); • • w branży reklama i marketing wskazano Brantt (1), czart flov (1), CPR (1), Kompas (1), Lemon sky (3), Neon Shake (1), Power Event (1), brak lidera (1); • • w branży architektura wskazano Kma (1), Maćków (1); • • w branży architektura wnętrz wskazano Max Fliz (1), nizio designe (1), rust (1); • • w branży konserwacja zabytków wskazano Castellum (1); • • w branży wzornictwo przemysłowe wskazano Prozezdesigne (1), brak lidera (1); • • w branży projektowanie mody i szycie wskazano PND futura (1); • • w branży oprogramowanie komputerowe (inne niż gry) wskazano Droptica (1); • • w branży programowanie, np projektowanie stron www wskazano Necon (1). inne (2) zwiększanie zyskowności/dochodowości wykonywanej działalności (48) wprowadzanie innowacji, wdrażanie twórczych pomysłów (36) zdobywanie rynków/odbiorców za granicą (32) zdobywanie rynków/odbiorców na rynku ogólnopolskim (31) zdobywanie rynków/odbiorców na rynku dolnośląskim (24) pozyskiwanie środków finansowych na działalność firmy (22) pozyskiwanie wiedzy niezbędnej do rozwoju (21) budowanie powiązań partnerskich z innymi podmiotami (21) zatrudnienie nowych pracowników (10) rozbudowa infrastruktury firmy (10) Rysunek 28. Najważniejsze cele przedsiębior- stwa na najbliższy rok [%]
41 Priorytetowe cele przedsiębiorstw na najbliższy rok mają głównie charakter biznesowy (zwiększenie zysków, zdobywanie nowych rynków zbytu) oraz – charakterystyczne dla badanego sektora – twórcze dążenia (wprowadzanie innowacji, wdrażanie twórczych pomysłów), dotyczące jakości produktu lub usługi.Zatrudnienienowychpracownikóworazrozbudowainfrastrukturyto najmniej ważne cele w opinii przedsiębiorców. W kategorii inne wskazano na brak celów oraz zakup kilku urządzeń. 3.1 Podsumowanie Wśród badanych przedsiębiorców dominuje pozytywna wizja przyszłych losów ich firmy na rynku. Przeważa pogląd, że firma będzie się rozwijać i przynosić coraz większe dochody. Mimo, iż rynek jest oceniany jako bardzo konkurencyjny, to towarzyszy tej ocenie przekonanie o dużej konkurencyj- ności własnej firmy. Główne cele biznesowe na najbliższy rok działalności dotyczą zwiększania dochodów i tworzenia jakościowo atrakcyjnego pro- duktu lub usługi. 4. Problemy rozwojowe przedsiębiorstw kreatywnych Idea klastra wiąże się z pomocą w przełamywaniu i pokonywaniu pewnych barier i ograniczeń, zarówno o charakterze uniwersalnym dla prowadzenia wszelkiego rodzaju działalności gospodarczej na wolnym rynku, jak i specy- ficznych dla poszczególnych branż. Za największe bariery utrudniające działanie firmy badani uznali wyso- kie koszty prowadzenia działalności gospodarczej (połączone odpowiedzi: zdecydowanie tak i  raczej tak 79,8%) oraz wysokie koszty zatrudniania pracowników (odpowiednio 71,7%), najrzadziej w funkcji bariery postrze- gane są krótkie doświadczenie biznesowe (odpowiednio 28,3%) oraz brak atrakcyjnych lokali (odpowiednio 21,2%). Najczęściej wskazywane bariery mają charakter makroekonomiczny, jednak względnie często wskazywano jako barierę konkurencyjność rynku, na którym działają. Do najważniejszych zasobów swoich biznesów przedsiębiorcy zaliczyli kompetencje oraz komponent twórczy (kluczowy dla sektora kreatywnego), czylipomysłyi idee,natomiastichsłabąstronąjestniewystarczającapromo- cja oraz brak środków na rozwój firmy. Zatem posiadanie takich zasobów, któreskutkująposiadaniemwartościowegoproduktulubusługi(a takuważa połowa badanych) nie jest wystarczające do osiągnięcie sukcesu bizneso- wego, z powodu niedomagań promocyjnych i niedostatków finansowych. Spośród innych kategorii, które nie zostały zaproponowane w kafeterii py- tania albo się w nich nie mieszczą badani wymieniają ludzi i kompleksową
42 ofertę, z drugiej strony wskazują na brak: chętnych do co-workingu, czasu, wyspecjalizowanych pracowników w miejscu prowadzenia działalności oraz takieproblemyjak:nieterminowepłatności,dużaodległośćdo klienta,niskie ceny produktu lub usługi. zdecydowanie nie raczej nie raczej tak zdecydowanie tak w ysokie koszty prow adzenia działalnościgospodarczej niskipoziom cen na rynku,konkurencja cenow a w ysokie koszty zatrudniania pracow ników konkurencja innych firm m ała liczba nabyw ców brak funduszy w łasnych na rozw ój w ysokie koszty m ateriałów niedobórw ykw alifikow anych pracow ników brak atrakcyjnych lokali trudnościzuzyskaniem kredytu/dofinansow ania krótkie dośw iadczenie biznesow e 100 80 60 40 20 0 70 60 50 40 30 20 10 kom petencjepom ysły/idee w yposażenie techniczne kontakty z innym ifirm am i produkt lokalizacja m arka obsługa praw no-księgow a prom ocja duże środkifinansow e inne Rysunek 29 Bariery w funk- cjonowaniu przedsiębiorstwa Rysunek 30. Zasoby/silne strony oraz braki/ słabe strony przedsiębiorstw kreatywnych [%] zdecydowanie nie raczej nie raczej tak zdecydowanie tak braki, słabe strony zasoby, silne strony
43 Jak już sygnalizowano, jednym z problemów doskwierających badanym przedsiębiorcom jest trudność w pozyskiwaniu środków na rozwój firmy. Wsparcie dla firm może mieć charakter finansowy bądź merytoryczny. 40% badanych nie korzystało z żadnego rodzaju wsparcia, pozostali respondenci w  54% wskazywali wsparcie finansowe, w  44% zaś wsparcie w  postaci szkoleń. Wśród innych form wsparcia, które nie zostały zaproponowane w kafeterii pytania albo się w nich nie mieszczą, respondenci wspominali o szkoleniu design thinking, szkoleniu branżowym u dostawców, szkoleniach specjalizacyjnych i zawodowych czy ulgach polegających na dofinansowa- niu do składki ZUS, ulgach podatkowych i lokalowych. Przywołano również dofinansowanie z Urzędu Pracy oraz kredyt w ramach inicjatywy Jeremie. Wśród barier ograniczających funkcjonowanie przedsiębiorstw ba- dani wskazywali głównie na czynniki makroekonomiczne, nie specyficzne dla branży. Niski jest odsetek przedsiębiorstw korzystających ze wsparcia (szczególnie finansowego). żadne z powyższych (41) dofinansowanie z programu POKL (Program Operacyjny Kapitał Ludzki) (31) dofinansowanie samorządowe (9) szkolenia z zarządzania zasobami ludzkimi (5) szkolenia prawne (9) szkolenia marketingowe (16) dofinansowanie z POIG (Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka) (3) szkolenia księgowe (8) inne szkolenia (4) inne (3) dofinansowanie z FIO (Funduszu Inicjatyw Obywatelskich) (2) ulgi/zwolnienia (3) dofinansowanie z innych programów unijnych (5) dofinansowanie z RPO (Regionalny Program Operacyjny) (4) Rysunek 31. Formy wsparcia wykorzystywane przez właścicieli firm
44 5. Współpraca – szanse dla sektora kreatywnego agencje rozwoju regionalnego, centra wspierania przedsiębiorstw inne (jakie?) instytuty badawcze nie współpracujemy z nikim organizacje pozarządowe samorząd lokalny, władze miasta szkoły wyższe, instytucje edukacyjne z branży architektury z branży mediów z branży reklamy 42 36 24 30 20 26 22 8 11 5 6 4 z branży sztuki zrzeszenia,izby Rysunek 32. Branże, z którymi najczęściej współpracują respondenci (liczebność)
45 Badani przedsiębiorcy nawiązują współpracę z innymi podmiotami działają- cymi na rynku (najczęściej wskazywane branże reklamy i mediów sugerują podejmowanie kooperacji w związku z działaniami promocyjnymi). Rzadziej realizowana jest współpraca z podmiotami nierynkowymi: edukacyjnymi (26,3%), samorządowymi (20,2%) czy pozarządowymi (22%). Marginalnie podejmowana jest współpraca z profesjonalnymi instytucjami wspierają- cymi przedsiębiorczość (izbami gospodarczymi, agencjami rozwoju). Wśród innych podmiotów, z którymi podejmowana jest kooperacja wyliczane były: firmy eventowe, hotele, lokalni usługodawcy i rzemieślnicy, osoby prywatne, producenci maszyn, przedsiębiorstwa produkcyjne, osoby zainteresowane co-workingiem, zbieracze/sprzedawcy antyków motoryzacyjnych i rowero- wych. Niemal co dziesiąty badany twierdził, że nie współpracuje z nikim. Dwie trzecie badanych (63 podmioty) potwierdziły realne podejmowa- nie współpracy z innymi firmami świadczącymi podobne usługi lub wytwa- rzającymi podobne produkty, 22 dwie osoby odpowiedziały na to pytanie negatywnie. Wydaje się, że największym problemem w tej kwestii jest prze- konanie o zagrożeniach dla firmy płynących z podejmowania współpracy oraz kosztach czasowych i finansowych, jakie jej towarzyszą. Spośród in- nych kategorii, które nie zostały zaproponowane w kafeterii pytania albo się w nichniemieszczą,respondenciodpowiadali,że planująstworzyćw ramach firmy full servisową ofertę, że nie ma to sensu w przypadku danej branży, albo produkty kierowane są do innej branży. Dlaczego nie chcielibyście Państwo podjąć takiej współpracy? N=22 częstość zazwyczaj się nie udaje 7 pochłania dużo czasu 5 ogranicza niezależność firmy 14 jest szkodliwa bo wspiera konkurencję 8 pochłania dużo finansów 2 inne 5 Jednakowoż w  większości przypadków kooperacja jest realizowana. Najwięcej podmiotów podejmuje współpracę w kwestiach technicznych, wytwórczych i promocyjnych. Zdecydowanie rzadziej firmy potrafią poro- zumieć się w sprawach dystrybucji produktów lub usług. Wśród innych ob- szarów współpracy respondenci wskazywali na okazjonalne przekazywanie swoich klientów, przekazywanie usług, wymianę informacji, doświadczeń i usług. Więcej respondentów deklaruje chęć podjęcia współpracy (74 ba- danych) niż realnie współpracuje (63 respondentów). W stosunku do realnie Tabela 5. Powody niechęci do podejmowania współpracy
46 podejmowanej kooperacji, badani częściej zgłaszają potrzebę współpracy w obszarze CSR, dystrybucji i promocji. Z punktu widzenia prowadzonych badań szczególnie ważna jest chęć angażowania się na rzecz wspierania nowo powstających firm kreatywnych. W jakich obszarach współpracują/chcieliby Państwo współpracować z innymi firmami świadczącymi podobne usługi/ wytwarzającymi podobne produkty/usługi współpracują chcieliby współpracować częstość procent N=63 częstość procent N=74 technicznych (np. kwestie związane z lokalem, oprogramowaniem, maszynami, linią produk- cyjną, logistyką, zaopatrzeniem) 31 49,2 36 48,6 wytwarzania/produkcji 31 49,2 32 43,2 dystrybucji/sprzedaży (np. stacjonarna, butiki, sklepy specjalistyczne, internetowa) 14 22,22 32 43,2 promocja (np. PR i social media, produkcja audio-video, media – sprzedaż powierzchni reklamowej/branding) 28 44,44 45 60,8 społeczna odpowiedzialność biznesu CSR (działania charytatywne, angażowanie się w akcje społeczne, wspieranie nowo-powsta- jących firm kreatywnych i siebie nawzajem, współpraca sąsiedzka) 9 14,3 23 31,1 inne (jakie?) okazjonalne przekazywanie swoich klientów, przekazywanie usług, wymiana infor- macji, doświadczenia, usługi 3 4,8 1 1,3 Kwestie wokół których badani nie potrafią albo nie chcą nawiązywać koope- racji z innymi obniżają ich konkurencyjność. Wspólne lobbowanie na rzecz branży mogłoby lokalnie wzmocnić ich pozycję, zbudować zapotrzebowanie na produkty i usługi (również w sektorze publicznym), wykreować lokalny produkt lub usługę albo markę. Kooperacja w zakresie wynajmu lokali i po- zyskiwania dofinansowań mogłaby zwiększyć przewagę konkurencyjną firm – jednak w tych właśnie obszarach respondenci współpracują z innymi podmiotami najrzadziej. czego dotyczy współpraca z innymi firmami świadczącymi podobne usługi/wytwarzającymi podobne produkty częstość procent n=63 wymiana doświadczeń, pozyskiwanie wiedzy od członków branży 39 61,9 wspólne uczestnictwo w warsztatach/szkoleniach 14 22,22 wspólne lobbowanie na rzecz branży we władzach miasta, regionu 8 12,7 przyciągnięcie klientów poprzez skoncentrowanie w jednym miejscu podmiotów oferujących pokrewną działalność 17 27 prowadzenie wspólnie działań marketingowych 17 27 Tabela 6. Współpraca z innymi firmami świadcz- cymi podobne usługi Tabela 7. Obszar współ- pracy z firmami świadczącymi podobne usługi
47 obniżanie kosztów działalności, np. przez wspólne zakupy, wykorzy- stanie narzędzi 15 23,8 wspólna dystrybucja dóbr/ usług 26 41,3 wspólne występowanie w celu pozyskiwania funduszy 5 7,9 wspólne wynajmowanie/korzystanie z lokali 9 14,3 kooprodukcja 29 46 inne obszary (jakie?); projektowanie i produkcja części 2 3,2 Najczęściej realizowana współpraca koncentruje  się przede wszystkim na miękkich działaniach, które nie wymagają szczegółowych procedur regu- lujących (wymiana doświadczeń, wspólne szkolenia), choć podejmowane są również działania systemowe (kooprodukcja, dystrybucja, wspólne zakupy). Natomiast podstawowym oczekiwaniem wiązanym z podjęciem współpracy jest wzrost zwiększenia dochodu firmy, czyli łatwa do weryfikacji wartość instrumentalna – wszystkie pozostałe, niekoniecznie gwarantujące sukces rynkowy, były wskazywane relatywnie rzadziej, choć i tak przez ponad po- łowę odpowiadających na pytanie. Czego oczekujecie Państwo od (faktycznie albo potencjalnie) podejmowanej współpracy z innymi firmami z Państwa branży Częstość Procent n=74 poszukiwanie innowacji (np. nowych technologii, pomysłów, możliwości zbytu) 42 56,7 wzrost rozpoznawalności firmy na rynku 43 58,1 zwiększenie dochodowości 55 74,3 pozyskanie know-how 38 51,3 zwiększenie zatrudnienia 12 16,2 inne (jakie?) nowi klienci, nowe zlecenia 1 1,3 Diagnozowanaw wieluźródłachniskawiedzao klastrachi niewielkaświado- mośćmechanizmówichfunkcjonowaniapozwalaprzypuszczać,że dlapowo- dzenia procesu tworzenia klastra kreatywnego ważny może okazać się jego wizeruneki skojarzeniajakiewywołuje.Najogólniejnależystwierdzić,że ba- dani mają pozytywny obraz idei współpracy w ramach klastra. Największa liczba respondentów uznaje, iż funkcjonowanie w klastrze jest chwalebne (po zrekodowaniu: 91,9%), pożyteczne (85,9%) i prestiżowe (85,9%). Z dru- giej strony wielu badanych uważa, że jest ono czasochłonne (57,6%) oraz trudneorganizacyjnie(49,5%).Niejestnatomiastmankamentemfunkcjono- wania w klastrze według badanych jego kosztochłonność – wskazało na nią 27,1%. W wymiarze wizerunkowym klaster oceniany jest bardzo pozytyw- nie, w wymiarze praktycznym oceny są bardziej powściągliwe. Tabela 8. Oczekiwania od podejmowanej współpracy z innymi firmami z branży
48 nieefek- tywna szkod- liwa czaso- chłonna nie- chlubna przynosi korzyści nielicznym członkom klastra koszto- chłonna niepresti- żowa trudna organi- zacyjnie 1 3,0 3,0 8,1 0  5,1 1,0 1,0 7,1 2 7,1 1,0 16,2 1,0 5,1 3,0 2,0 18,2 3 14,1 10,1 33,3 7,1 17,2 13,1 11,1 24,2 4 33,3 21,2 26,3 28,3 28,3 53,5 39,4 30,3 5 29,3 32,3 11,1 37,4 31,3 24,2 24,2 15,2 6 13,1 32,3 5,1 26,3 13,1 5,1 22,2 5,1 efektywna poży- teczna wymaga- jąca nie- wielkich nakładów czasu chwa- lebny przynosi korzyści wszystkim członkom klastra pochła- niająca niewielkie nakłady finansowe prestiżowa łatwa organi- zacyjnie Wśród badanych większa część chciałaby współpracować, niż to faktycznie czyni. Wielu badanych podziela chęć współpracy na rzecz branży, a jej ocze- kiwanym efektem jest zwiększenie rentowności przedsiębiorstwa. Jednak w ramach już realizowanej współpracy dominują działania miękkie, które nie wpływają znacząco na przewagę konkurencyjnej firmy. Inicjatywa klastra postrzegana jest pozytywnie. 6. Sektor kreatywny we Wrocławiu Wrocławski sektor kreatywny nie różni się w sposób wyraźny od tego sek- tora rynku dolnośląskiego. Odmienności między rozkładami odpowiedzi re- spondentów z Wrocławia, w stosunku do wszystkich udzielonych w badaniu (włącznie z wrocławianami), nie przekraczają kilku punktów procentowych. Brak reprezentatywności próby uniemożliwia budowanie szerszych genera- lizacji, kilka różnić warto jednak zasygnalizować. Wśród zasobów wrocławskie przedsiębiorstwa rzadziej niż wszystkie dolnośląskie firmy wymieniają pomysły/idee (odpowiednio: 66,1% i 72,7%) oraz produkt (odpowiednio: 41,1% i 50,5%). Częściej natomiast wskazują na markę(25%i 19,2%) oraz kontakty z innymi firmami (odpowiednio: 19,6% i 15,2%). Pośród braków respondenci ze stolicy regionu częściej skarżyli się na niewystarczającą promocję (odpowiednio: 57,1% i 53,5%), rzadziej na- tomiast wymieniali brak środków na  rozwój firmy (odpowiednio: 51,8% i 55,6%). Wśród najważniejszych celów na najbliższy rok wrocławianie częściej wskazują na wprowadzanie innowacji, wdrażanie twórczych pomysłów (od- powiednio: 41,1% i 37,4%). I mimo iż potrzeba i chęć pozyskiwania finansów na rozkręcenie działalności w obu kategoriach jest analogiczna, to firmy Tabela 9. Opinie na temat współpracy w ramach klastra (skala 1-6)
49 wrocławskie rzadziej korzystają ze wsparcia szkoleniowego i finansowego – z żadnego z wymienionych w kafeterii pytania nie skorzystało 46,4% firm wrocławskich i 41,4% wszystkich badanych. Wrocławskie firmy częściej podejmują współpracę z branżą mediów (od- powiednio: 41,1% i 36,4%) oraz ze szkołami wyższymi i instytutami badaw- czymi (odpowiednio: 32,1% i 26,3%). We Wrocławiu współpracuje z innymi firmami 73,5%, natomiast wśród wszystkich badanych 62,6% firm. Lokale przedsiębiorstw ze stolicy Dolnego Śląska są częściej wynajmo- wane od samorządu (odpowiednio: 17,9% i 12,1%), rzadziej znajdują się w prywatnych mieszkaniach (odpowiednio: 32,1% i 38,4%). Optymistyczne przekonanie o  tym, że  firma będzie istnieć na  rynku i przynosićwiększe(od granicyopłacalności)zyskirzadziejtowarzyszywłaś- cicielom wrocławskich firm (odpowiednio: 69,6% i 73,7%). Jeśli jednak potraktować rynek wrocławski jako odrębny od pozostałej części sektora kreatywnego Dolnego Śląska, czyli posłużyć się kategoriami centrum i peryferii (prowincji), to w niektórych przypadkach różnice między rozkładami odpowiedzi są wyraźne. Analiza porównawcza wypowiedzi re- spondentów prowadzących swoją działalność gospodarczą we Wrocławiu i poza stolicą Dolnego Śląska, naświetla główne różnice pomiędzy tak geo- graficznie wyodrębnionymi rynkami. Na jakim rynku działa Państwa firma? Wrocław n=56 Nie- Wrocław n=41 w najbliższej okolicy (miasto, gmina) 30,4 24,4 w regionie Dolnego Śląska 33,9 41,5 w całej Polsce 71,4 63,4 za granicą 39,3 34,1 Przedsiębiorcy wrocławscy częściej niż pozostali deklarują, że  operują na rynkulokalnym,bądź w całymkraju,na rynkuzagranicznymdziałatrzecia część obu kategorii. Firmy z Wrocławia częściej niż pozostałe kierują swoją ofertę do instytucji samorządowych i pozarządowych oraz dużych firm, rza- dziej niż przedsiębiorstwa z prowincji do klientów indywidualnych. Do kogo kierujecie Państwo ofertę swojej firmy? Wrocław n=56 Nie- Wrocław n=41 klient indywidualny 75,0 87,8 prywatne średnie firmy 60,7 65,9 Tabela 10. Zasięg działania firmy [%] Tabela 11. Odbiorcy oferty firmy [%]
50 prywatne małe firmy 58,9 63,4 prywatne duże firmy 55,4 43,9 korporacje 41,1 36,6 organizacje pozarządowe 35,7 22,0 instytucje samorządowe 33,9 22,0 przedsiębiorstwa państwowe 19,6 19,5 instytucje rządowe 21,4 12,2 Tęróżnicęw relacjachmiędzysektorempublicznymi prywatnym,widaćrów- nież w wymiarze organizacyjnym – zdecydowanie częściej przedsiębiorstwa wrocławskie korzystają z lokali wynajmowanych od samorządu, natomiast poza stolicą Dolnego Śląska częściej lokal jest własnością firmy, albo firma zarejestrowana jest w prywatnym mieszkaniu. Jaki jest status lokalu w którym prowadzi działalność Państwa firma? Wrocław n=56 Nie- Wrocław n=41 firma zarejestrowana jest w prywatnym mieszkaniu 32,1 48,8 lokal jest wynajmowany od prywatnego właściciela 33,9 24,4 lokal jest własnością firmy 14,3 22,0 lokal jest wynajmowany od samorządu/spółek komunalnych 17,9 4,9 Między wyodrębnionymi rynkami istnieją również różnice w postrzeganiu kondycji przedsiębiorstw. Definiowanie bieżącej sytuacji finansowej oraz prognozowanie przyszłej jest wyraźnie bardziej optymistyczne i bardziej pozytywne wśród przedsiębiorstw działających poza Wrocławiem.  Które z określeń najlepiej pasuje do Państwa firmy? Wrocław n=56 Nie- Wrocław n=41 mamy coraz większe przychody 44,6 56,1 nie zmieniają się wyraźnie przychody 41,1 41,5 mamy coraz mniejsze przychody 14,3 2,4 Tabela 12. Status lokalu, w którym firma prowadzi działal- ność [%] Tabela 13. Ocena przycho- dów firmy [%]
51 Jak postrzegają Państwo przyszłość swojej firmy? Wrocław n=56 Nie- Wrocław n=41 firma nie utrzyma się na rynku dłużej niż rok 7,1 0,0 firma będzie istnieć na rynku, ale na granicy opłacalności 23,2 17,1 firma będzie istnieć na rynku i przynosić większe (od granicy opłacalności) zyski 69,6 80,5 Jak oceniają Państwo konkurencję w swojej branży? Jak oceniają Państwo konkurencyjność swojej firmy w perspektywie Dolnego Śląska? Wrocław n=56 Nie- Wrocław n=41 Wrocław n=56 Nie- Wrocław n=41 1 1,8 0,0 7,1 0,0 2 5,4 9,8 7,1 2,4 3 14,3 22,0 10,7 26,8 4 19,6 12,2 26,8 39,0 5 23,2 19,5 32,1 17,1 6 35,7 36,6 16,1 14,6 Wśród wrocławskich respondentów przekonanie o panowaniu dużej kon- kurencji na rynku jest zgłaszane wyraźniej, niż przez pozostałych badanych, przy czym jednocześnie ci sami badani mają silniejsze przekonanie, że ich firma na obszarze Dolnego Śląska jest konkurencyjna.  Jakie są najważniejsze cele Państwa firmy na najbliższy rok? Wrocław n=56 Nie-Wrocław n=41 zwiększanie zyskowności/dochodowości wykonywanej działalności 48,2 48,8 pozyskiwanie wiedzy niezbędnej do rozwoju 23,2 19,5 budowanie powiązań partnerskich z innymi podmiotami 23,2 19,5 zdobywanie nowych rynków/odbiorców na rynku dolnośląskim 23,2 24,4 zdobywanie nowych rynków/odbiorców na rynku ogólnopolskim 30,4 36,6 zdobywanie nowych rynków/odbiorców za granicą 33,9 34,1 Tabela 14. Postrzeganie przyszłości firmy Tabela 15. Konkurencja w branży (1-brak konkurencji, 6 – bardzo duża konkurencja) [%] Tabela 16. Najważniejsze cele firmy na najbliższy rok [%]
52 wprowadzanie innowacji, wdrażanie twórczych pomysłów 41,1 34,1 rozbudowa infrastruktury firmy 8,9 14,6 pozyskiwanie środków finansowych na działalność firmy 23,2 24,4 zatrudnienie nowych pracowników 10,7 12,2 Przedstawiciele obu rynków różnią  się również w  definiowaniu celów na  najbliższy rok. Przedsiębiorcy z  Wrocławia częściej wskazywali cele miękkie, takie jak wprowadzanie innowacji, natomiast przedsiębiorcy spoza Wrocławia wymieniali dążenia bardziej wymierne, takie jak rozbudowa in- frastruktury lub zdobywanie odbiorców na rynku ogólnopolskim. Wśródgłównychzasobówfirmwrocławskichpodkreślanokontaktyz innymi firmami oraz markę, natomiast produkt i idee były częściej wybierane jako zasób przedsiębiorstw spoza Wrocławia. Wśród mankamentów ci pierwsi częściej wskazywali na niewystarczające wyposażenie techniczne oraz kiep- ską lokalizację, drudzy przeważali w podkreślaniu braku środków na rozwój firmy oraz niewystarczająco silnej marce. 80 70 60 50 40 30 20 10 kom petencje pom ysły/idee w yposażenie techniczne kontakty z innym ifirm am i produkt lokalizacja m arka obsługa praw no-księgow a prom ocja duże środkifinansow e Rysunek 33. Główne zasoby/ silne strony i potrzeby/słabe strony responden- tów [%] Wrocław- zasoby, silne strony n=56 Wrocław-braki, słabe strony n=56 nie-Wrocław - zasoby, silne strony n=41 nie-Wrocław - braki, słabe strony n=41
53  Z jakimi podmiotami zdarza się Państwu najczęściej podejmować współpracę? Wrocław n=56 Nie-Wrocław n=41 z branży reklamy 46,4 34,1 z branży architektury 23,2 26,8 z branży sztuki 33,9 24,4 szkoły wyższe, instytucje edukacyjne 32,1 17,1 samorząd lokalny, władze miasta 21,4 19,5 organizacje pozarządowe 19,6 26,8 zrzeszenia, izby 3,6 7,3 agencje rozwoju regionalnego, centra wspierania przedsiębiorstw 3,6 9,8 instytuty badawcze 4,0 0,0 inne (jakie?)     nie współpracujemy z nikim 7,4 9,8 7.  Podsumowanie badania ilościowego Wypełnienie ankiet przez 99 respondentów może wskazywać niską moty- wację do wzięcia udziału w badaniu oraz świadczy o słabym poczuciu tożsa- mości (odrębności) przedsiębiorców sektora kreatywnego. Koniecznymwydajesięstworzeniebazyfirmsektorakreatywnego,która jednak nie będzie oparta o nieprecyzyjne w tym wypadku kategorie PKD, ale uwzględniać realnie podejmowaną działalność. Młodość (firm i właścicieli) stanowi szansę i daje możliwość celowego zarządzania i kształtowania sektora branż kreatywnych oraz prowadzenia działań optymalizujących jego kształt i  kondycję. Za sprzyjające należy uznać: dominujące wśród badanych optymistyczne spojrzenie w przyszłość, brak lidera rynku, nie traktowanie krótkiego doświadczenia biznesowego w kategoriach bariery ograniczającej działalność firm. Niewielki udział sektora publicznego wśród klientów badanych przed- siębiorstw sugeruje konieczność uwzględnienia produktów i usług krea- tywnych w zamówieniach publicznych i przygotowanie odpowiednich ofert. Można również rozważyć kwestię przygotowania preferencyjnej oferty lo- kalowej dla sektora kreatywnego (choć problemy lokalowe nie są zgłaszane jako główna bariera prowadzenia działalności). 40% badanych nie korzy- sta z żadnych form wsparcia. Może to oznaczać brak potrzeb, niedostatki kompetencji niezbędnych do otrzymania wsparcia albo brak odpowiedniej oferty pomocowej. Większość badanych podmiotów współpracuje z  innymi firmami. Kooperacja z  innymi podmiotami na  rynku kreatywnym jest oceniana Tabela 17. Współpraca mię- dzy podmiotami [%]
ambiwalentnie – zarówno jako silna, jak i słaba strona firm. Trzecia część ba- danych zgłasza chęć współpracy w ramach CSR. Mniejszy optymizm i bardziej krytyczne definiowanie kondycji przedsię- biorstwa oraz większy pesymizm widzenia przyszłości firm we Wrocławiu sugeruje potrzebę wdrożenia działań celowych mogących pomóc przedsię- biorcom z tego rynku ugruntować swoją pozycję. Zidentyfikowane w różnych obszarach słabe strony (firm i rynku) wska- zują, że zasadne jest przygotowanie pomocy na rzecz rozwoju, promocji oraz zintensyfikowania współpracy przedsiębiorstw sektora kreatywnego.
55 ANALIZA BADAŃ JAKOŚCIOWYCH 1.  Metodologia badań 1.1 Nota metodologiczna Celem przeprowadzonych badań jakościowych było pogłębienie wyników badań ilościowych, zdefiniowanie modelu klastra dla Nadodrza i modelu uniwersalnego dla różnych firm sektora kreatywnego, rozpoznanie potrzeb i potencjałubiznesówkreatywnychorazocenaaktualnegostanuwspółpracy między podmiotami. Badaniaprowadzonebyłymetodązogniskowanegowywiadugrupowego (inaczej nazywanego badaniem focusowym). Jest to metoda o charakterze jakościowym stosowana w  celu identyfikacji kwestii statystycznie nie- uchwytnych, niewymiernych, często wręcz intuicyjnych. Dlatego używana jest ona nierzadko jako uzupełnienie wyników badań ilościowych. Wywiady przeprowadzone były w grupach 6-10 osób. Polegały na swo- bodnej dyskusji kierowanej przez moderatora według wcześniej napisa- nego scenariusza, który zawierał wyłącznie kwestie i pytania problemowe poruszane podczas spotkań. Rozmowy były luźną wymianą zdań między uczestnikami badań (oraz moderatorem), czasem przeradzały się jednak w ożywioną dyskusję. Moderator dopełnił starań, aby każdy z uczestników badania miał nieskrępowaną możliwość wyartykułowania własnych poglą- dów, niezależnie od opinii pozostałych. W tym sensie ważne było, aby sami uczestnicy mieli możliwość wymiany poglądów, nawet wymykających się nieco z nakreślonego scenariusza. W  prowadzonych w  ramach zadania badaniach fokusowych sponta- niczne refleksje, komentarze oraz uwagi ad hoc miały wartość autoteliczną i doskonale sprawdziły się w rekonstruowaniu jawnych i ukrytych znaczeń oraz wzorów postrzegania, myślenia i oceniania. Badania fokusowe były nagrywane (2 spotkania zarejestrowano dźwiękowo, na kolejnych dwóch zarejestrowano zarówno dźwięk jak i obraz), a na podstawie zapisu oraz skryptu sporządzano raporty zawierające wnioski badawcze. Wywiady trwały średnio po 120 minut. 1.2 Dobór próby W ramach zadania przeprowadzono cztery badania focusowe. W każdym z nich brały udział osoby dobrane w sposób celowy, aby były możliwie naj- bardziej reprezentatywne dla firm sektora kreatywnego z Dolnego Śląska.
56 Pierwsze z badań przeprowadzono z właścicielami firm, które swoją działal- ność prowadzą na Nadodrzu – uczestniczyło w nim 9 respondentów: • • właściciel architektonicznego biura projektowego (firma zatrudnia 6 pracowników i istnieje od 2005 roku); • • właścicielka kawiarni i szkoły muzycznej, a przy tym projek- tantka grafiki i twórczyni filmów video (4 pracowników, istnieje od 2012 roku); • • właścicielka galerii sztuki i projektantka wnętrz (4 pracowników, istnieje od 2010 roku); • • artysta ceramik, projektant sztuki użytkowej, który zajmuje się także edukacją artystyczną (działalność jednoosobowa, w partnerstwie z 2 innymi artystami, którzy także prowadzą działalność jednooso- bową, od 2012 roku); • • właściciel agencji brandingowo-PRowej (6 pracowników, początek działalności 2012 rok); • • architekt i właścicielka kreatywnego biura co-workingowego (5 pra- cowników, działalność od 2011 roku); • • malarka, właścicielka galerii sztuki i kawiarni (4 pracowników, działalność od 2013 roku); • • właścicielka studia tatuażu i sklepu z artystyczną biżuterią etniczną (jednoosobowa działalność, zatrudnia 4 osoby, działalność od 2010 roku); • • członkini kreatywnej wielobranżowej spółdzielni socjalnej (archi- tektura, gadżet design, biuro projektowe, kawiarnia, działalność od 2012 roku, zrzesza 10 osób). W drugim badaniu wzięli udział przedsiębiorcy z Wrocławia: • • współwłaściciel full service’owej agencji reklamowej, która istnieje od 2009 roku, obecnie zatrudnia 19 osób i współpracuje z freelancerami; • • projektant grafiki na potrzeby druku i internetu oraz form audiowizu- alnych (freelancer); • • agencja eventowa i brandingowa (od 2010 roku); • • właściciel biura projektowego specjalizującego się w grafice użytko- wej i projektowaniu ilustracji; • • właścicielka firmy specjalizującej się w konserwacji zabytków i anty- ków (działalność jednoosobowa od 2011 roku). Trzeci focus również odbył się z udziałem 6 osób prowadzących działalność we Wrocławiu: • • projektantka mody, rękodzieło – działalność jednoosobowa;
57 • • dwóch fotografów (działalność jednoosbowa); • • dwie firmy zajmujące się produkcją i postprodukcją filmów (jednoosbowe); • • softwear house i design studio, zajmujące się kompleksową obsługą startapów, zatrudnia 40 osób i ma 3 oddziały – we Wrocławiu, Gliwicach i Krakowie. Czwarty wywiad przeprowadzony został w Wałbrzychu, który według ana- liz desk research jest czwartym w kolejności po Wrocławiu, Jeleniej Górze i Legnicy miastem w regionie, pod względem liczebności firm sektora kre- atywnego. Intencją badaczy było sprawdzenie, na ile potrzeby i problemy, a także potencjał do utworzenia klastra w mniejszym ośrodku miejskim po- krywają się z wrocławskimi. W badaniu uczestniczyli: • • projektantka mody i bużuterii (2 osoby z jednej firmy), • • stylistka, • • projektant grafiki użytkowej i twórca animacji, • • fotograf i właściciel drukarni (od 1999 roku), • • właścicielka czteroosobowej pracowni architektury wnętrz. 2.  Charakterystyka respondentów Właściciele firm uczestniczących w badaniach działają od kilku, bądź kilku- nastu lat we Wrocławiu albo (w przypadku czwartego wywiadu) na terenie powiatu wałbrzyskiego, realizując zlecenia w mieście, ale także na rynku Polskim. Wiele z nich obsługuje też firmy zagraniczne. Wszystkie są w roz- wojowym dla siebie momencie i poszukują sposobu na rozszerzenie swojej działalności,a takżeplanująwejściena nowerynki–także międzynarodowe. Część z  podmiotów, prowadzi działalność o  charakterze innowacyj- nym i posiada zaawansowany sprzęt, taki jak: drukarki 3d, maszyny kra- wieckie do przemysłowego szycia (w tym skóry i filcu), prasy drukarskie, linotyp, narzędzia specjalistyczne rzeźbiarskie i  malarskie, linie techno- logiczne do obróbki drewna, metalu, betonu, gipsu, czy też linie narzędzi do pracy precyzyjnej. Z uwagi na różne doświadczenia, firmy te w zróżnicowany sposób do- cierają do swoich klientów – gros nowych kontrahentów trafia do nich z po- lecenia. Mechanizm ten sprawdza się zwłaszcza w przypadku freelancerów i firm jednoosobowych. Większe firmy poszukują klientów w aktywnym spo- sób, startując w przetargach, a także zatrudniając handlowców. Niemalże wszyscy z biorących udział w badaniu prowadzą działalność wykraczającą poza zasięg lokalny lub regionalny – dotyczy to zarówno przedsiębiorców
58 z Nadodrza, czy szerzej Wrocławia, jak i Wałbrzycha. W przypadku firm nadodrzańskich, poza kawiarniami, deklarującymi, że rekrutują klientów głównie poza osiedlem. Duże firmy kreatywne adresują swoją ofertę do du- żych firm i korporacji, pomijając małe firmy lub indywidualnych zlecenio- dawców. Freelancerzy i firmy jednoosobowe są często podwykonawcami dla dużych agencji. Ciekawa była obserwacja osób prowadzących firmę projektującą odzież lnianą i biżuterię w Wałbrzychu: żeby dotrzeć do tego klienta niszowego musimy ze swoich środków ponosić duże nakłady. Robimy pokazy modowe, które kosztują mnóstwo pieniędzy. Taki pokaz kosztuje nas ok. 25 000 zł, bo to jest cała oprawa z wynajęciem, opłaceniem i uszyciem kolekcji. Część pieniędzy udaje nam się pozyskać od sponsorów, ale gros pokrywamy z własnych. Chcemy w ten sposób lu- dziom przybliżyć naszą działalność, chcemy ludziom pokazać praktyczność tych rzeczy i uniwersalność. 3.  Bariery i problemy firm kreatywnych Część diagnostyczna w trakcie badań została przeprowadzona w formie mapy problemów. Każdy z badanych został poproszony o spisanie barier na  kartkach typu post-it: jeden problem/zdefiniowana bariera na  jednej kartce. Zebrane kartki przyklejone zostały do tablicy w sposób nieprzypad- kowy – prowadzący badania ułożyli je w kategorie tematyczne, które wraz z niezakwalifikowanymi problemami tworzą swoistą mapę gotową do ana- lizy. W przypadku wszystkich badań powtarzały się podobne grupy proble- mów, które potwierdzają także wyniki badania ilościowego. a. Problemy ekonomiczno-finansowe: • • stałe koszty prowadzenia działalności: składki ZUS, podatki, utrzymanie lokalu; • • brak funduszy własnych na rozwój firmy i trudny dostęp do wspar- cia finansowego w postaci dotacji na jej rozwój, czy zakup specjalistycznego sprzętu; • • procedury zdobywania zlecenia – przetargi: bariery przetargowe (niedostępne dla mikroprzedsiębiorców), trudny dostęp do przetar- gów, brak szacunku ze strony agencji lub klienta indywidualnego, który według badanych objawia się np. organizowaniem bezpłatnych przetargów dla firm lub zastrzeganiem sobie prawo do wykorzysta- nia pomysłów zgłaszanych przez poszczególne firmy.
59 b. Problemy prawne: • • archaiczne prawo pracy, • • niejasne procedury i interpretacje c. Problemy związane z procedurami urzędowo-biurokratycznymi, a także trudności w zdobywaniu informacji: Respondenci deklarują, że część barier jest typowa dla prowadzenia dzia- łalności gospodarczej, bez względu na to, czy są to usługi kreatywne, jednak warto tu przytoczyć wypowiedź jednego z badanych: Myślę, że ludzi kreatywni są skupieni na tym, żeby sprzedać swój produkt, to co robimy i nie lubimy się tym zajmować (kwestiami podatkowymi). Wydaje mi się, że w innych branżach ludzie są z tym pogodzeni, że tymi kwestiami się muszą zająć. 3.1 Bariery specyficzne dla sektora kreatywnego a. Brak rozwiniętego rynku sztuki W badaniu, w którym uczestniczyły osoby zajmujące się handlem sztuką respondenci wskazali, że rynek sztuki we Wrocławiu nie jest rozwinięty. Ich zdaniem we Wrocławiu nie ma takiego rynku, galerie sztuki nie są w stanie utrzymać się ze sprzedaży w samej tylko galerii, muszą poszukiwać klientów na rynkach zagranicznych, najczęściej wykorzystując sprzedaż online. Naszadrugagaleria[w korzystniejszejlokalizacji,bona OstrowieTumskim], która już ma 10 lat – tylko przez moment w całej karierze wychodziła na plus. b. Opodatkowanie twórców Wśród barier twórcy z sektora kreatywnego również: wymieniają niejasne przepisy prawa podatkowego, np. podatek VAT przy eksporcie usług za gra- nicę,rozliczanieeksportuusługfreelancerazagranicę,a takżebrakpunktów informacyjnych z wiedzą specyficzną dla sektora kreatywnego. Ja bym chciał pomocy prawnej w kwestii np. jak Urząd [Skarbowy] będzie interpretowałwykonaniejakichśczynności,w przypadkuteżrozliczania się z klientami zagranicznymi nie jako firma, tylko jako freelancer. Co będzie 50 % wkładem własnym intelektualnym, a co już nie. c. Trudności w zdobywaniu wiedzy specjalistycznej d. Brak współpracy z ośrodkami akademickimi, które chciałyby
60 poszukiwać (we współpracy z biznesem) dróg do wdrażania innowacji, a także niedostateczna wymiana wiedzy pomiędzy firmami. e. Brak wykwalifikowanych pracowników Respondenci zgłaszali ten problem na kilku poziomach: w przypadku rze- miosła i konserwacji zabytków brakuje średnio wykwalifikowanych pracow- ników (przez zlikwidowanie szkolnictwa zawodowego), a także specjalistów do naprawy maszyn. W przypadku szeroko rozumianego sektora kreatyw- nego brakuje odpowiednich ścieżek zawodowych, które przygotowywałyby twórców do prowadzenia samodzielnej działalności gospodarczej i pozwo- liły zaznajomić ich z realiami rynkowymi. f. Brak ochrony pomysłów To jest ogromny problem i nie ma możliwości ich ochrony. Każdy jeden pomysł, scenariusz gry musiałbym patentować, a to jest droga kosztowna i długotrwała. 3.2 Bariery specyficzne dla Nadodrza Respondenci w badaniu wielokrotnie wskazywali, że Nadodrze nie jest do- brą lokalizacją na prowadzenie biznesu, zwłaszcza gastronomii lub galerii sztuki, która to w swoim założeniu nastawiona jest na dotarcie do zamożnej klienteli. Pojawiła się odpowiedź, że wybór lokalizacji na Nadodrzu podykto- wany był dostępnością lokalu (niska cena, położenie na parterze). Większość respondentów ma problem z poczuciem bezpieczeństwa – dostrzegają, że tu jest jednak największy chyba odsetek ludzi z marginesu, a Nadodrze jest w ich słowach patologiczne. Jakiś facet przede mną uderzył kobietę po prostu jak szłam do sklepu po mleko. Moja znajoma widziała jak facet zaciągał w krzaki nieletnią cy- gankę, żeby u niej wykupić usługi. To się dzieje na naszych oczach. To jest naturalne życie tej dzielnicy, która w tym, nie wiem jak to nazwać … się topi po prostu. Widzę dużą niechęć społeczeństwa autochtonów do nowego. Marysia pro- wadzi galerię Poco w kamienicy, w której ja mieszkam i to jest rzeczywiście taka perełka na Nadodrzu – bo jest po prostu całkowita wymiana miesz- kańców,kamienicajestodnowiona,jestzamkniętabramaz jedneji z drugiej strony. Ale jest to, jak to pan sąsiad oczywiście z bramy obok powiedział, getto. <<Idź pani do swojego getta>>. Często spotykam się z tym, parku- jąc auto, że po prostu patrzą na mnie wrogo, tylko dlatego, że mieszkam w tym getcie.
61 Zdania respondentów dotyczące promocji Nadodrza są podzielone. Według części z nich media kreują wizerunek Osiedla odnosząc się do działań rewi- talizacyjnych, zarówno w kwestii rewitalizacji społecznej jak i gospodarczej. Jednak nie przekłada się to na rzeczywistość: Medialnie wychodzi to tak, że tu jest tak wspaniale i dobrze, wszystko się kręci, bo ciągle mamy ludzi u nas, którzy chcą otwierać właśnie biznes na Nadodrzu, bo tyle słyszeli o tym, że tutaj tak fajnie. Natomiast rzeczy- wistośćjestinna,boto siępoprostunieprzekładana naszefunkcjonowanie finansowe, czyli utrzymanie się po prostu. Innagrupabadanychtwierdziłajednak,że mieszkańcyWrocławia,czynawet agencje kreatywne nie do końca wiedzą jeszcze, co się dzieje na Nadodrzu. Osoby, które są nieartystycznymi moimi znajomymi i nie były na żadnej Nocy Nadodrza, a nawet nie dotarła do nich informacja, o tym że ta- kie coś jak Noce Nadodrza istnieją,.. kojarzy im się Nadodrze wyłącznie z Cyganami i elementem. Respondenci zwrócili również uwagę na niewidzialną granicę zwiedzania miasta, która oddziela Nadodrze od centrum turystycznego (Rynek, Ostrów Tumski, Wyspa Słodowa itd.). Padały stwierdzenia, że:  zwiedzanie Wrocławia kończy się na Odrze, albo ogólnie nie wiadomo co tam jest, no bo nie ma jakiegoś punktu do którego można pójść, da- lej za Nadodrzem i to nie leży ani na trasie wycieczek, ani to nie jest, nie wiem, duże skupisko ludzi tam, które codziennie się przemieszcza, może Pomorską … gdyby Nadodrze było pomiędzy, nie wiem, Hallera a Świdnicką gdzie codziennie tyle osób jeździ, to może przypadkowo gdzieś by się tam zapuszczali, ale tak, to tutaj mam wrażenie, że  trafić tu to naprawdę trzeba pobłądzić. 4.  Oczekiwane formy wsparcia Potrzeby sektora kreatywnego definiowane poprzez zdiagnozowanie ocze- kiwanego wsparcia w zakresie wskazanym przez respondentów. Można za- uważyć korelację oczekiwanych form wsparcia ze wskazywanymi wcześniej barierami. Wśród oczekiwanych form wsparcia respondenci wymieniali: • • współpracę międzynarodową; • • współpracę w różnym zakresie z różnymi partnerami w kontek- ście zwiększenia możliwości networkingu na poziomie lokalnym i krajowym; • • potrzebę pozyskania partnera prawno-finansowo-gospodarczego;
62 • • wsparcie techniczne/sprzętowe z organizacji publicznych; • • ulgi na dzierżawę lokali użytkowych; • • certyfikację weryfikującą wiarygodność branży; • • zlecenia zagraniczne do wykonania w kraju; • • możliwość lepszej ochrony pomysłów; • • większa jawność decyzji przetargowych; • • esparcie ze strony instytucji branżowych zrzeszających agencje reklamowe; • • kształcenie warsztatowo-rzemieślniczo-artystyczne na poziomie międzynarodowym; • • uproszczenie prawa podatkowego wraz z obniżką podatków; • • wsparcie działalności zajmujących się poprawianiem wizerunku kultury miasta; • • wsparcie promocyjne. Jedną z najczęściej wymienianych form wsparcia, którą respondenci wymie- niali zgodnie w dyskusji nad mapą oczekiwań została sformułowana: żeby nam państwo nie przeszkadzało. W rozwinięciu tego stwierdzenia wskazują np. jako brak negatywnych zmian w prawie. Taki rodzaj wsparcia ze strony państwa respondent wyjaśnia następująco: To taka zmiana, która uderza w branżę. Np. jakiś czas temu państwo kosz- tami imprez firmowych kazało obciążać pracowników, co wzbudza w nich niechęć do takiej formy i jednocześnie to zmniejsza nam rynek, zmniejsza nam zapotrzebowanie, bo jeżeli pracownicy nie będą chcieć brać udziału w tego typu przedsięwzięciach, no to siłą rzeczy nie będziemy ich organi- zować. Więc taka zmiana w prawie, która miała przynieść państwu dodat- kowe pieniądze z podatków, a dla branży jest bardzo negatywna, zwłaszcza dla niedużych graczy – takich jak moja firma. • • wsparcie miasta, czyli np. powstanie spółek na styku sektora kreatywnego i władz lokalnych. Także poprzez wprowadzenie ulg na wynajem lokali użytkowych (postulat z Wałbrzycha) czy wzmoc- nienie działań informacyjno-promocyjnych. Spółki, które łączą miasto z prywatnymi firmami. To się sprawdza na za- chodzie i to funkcjonuje. U nas tego nie ma, a ja bym chciała coś takiego stworzyć, np. miasto daje zlecenie: teraz robimy tutaj, są niższe koszty, można by szkolić od razu i wiele czynników w tym połączyć, a jednocześnie działać międzynarodowo. • • wsparcie branżowe: zrzeszenie instytucji branżowych, np. agencji, które mogą walczyć o lepszą jakość przetargów, np. poprzez ich rejestrację i pełną jawność;
Potencjał sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku
Potencjał sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku
Potencjał sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku
Potencjał sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku
Potencjał sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku
Potencjał sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku
Potencjał sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku
Potencjał sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku
Potencjał sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku
Potencjał sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku
Potencjał sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku
Potencjał sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku
Potencjał sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku
Potencjał sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku
Potencjał sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku
Potencjał sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku
Potencjał sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku
Potencjał sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku

Recomendados

Raport nt. współpracy ngo i biznesu
Raport nt. współpracy ngo i biznesuRaport nt. współpracy ngo i biznesu
Raport nt. współpracy ngo i biznesuStowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Strategia rozwoju spoleczenstwa informacyjnego na dolnym
Strategia rozwoju spoleczenstwa informacyjnego na dolnymStrategia rozwoju spoleczenstwa informacyjnego na dolnym
Strategia rozwoju spoleczenstwa informacyjnego na dolnymFundacja "Merkury"
 
Ngo i biznes podstawy dobrej współpracy
Ngo i biznes podstawy dobrej współpracyNgo i biznes podstawy dobrej współpracy
Ngo i biznes podstawy dobrej współpracyStowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Ewaluacja w administracji_publicznej
Ewaluacja w administracji_publicznejEwaluacja w administracji_publicznej
Ewaluacja w administracji_publicznejendisk
 
Jak szukać w_oceanie_informacji
Jak szukać w_oceanie_informacjiJak szukać w_oceanie_informacji
Jak szukać w_oceanie_informacjiGATEOPEN LIMITED
 
Normy i standardy społecznej odpowiedzialności biznesu
Normy i standardy społecznej odpowiedzialności biznesuNormy i standardy społecznej odpowiedzialności biznesu
Normy i standardy społecznej odpowiedzialności biznesuStowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Korzyści z wdrożenia metodyki PRINCE2 w wybranej jednostce administracji publ...
Korzyści z wdrożenia metodyki PRINCE2 w wybranej jednostce administracji publ...Korzyści z wdrożenia metodyki PRINCE2 w wybranej jednostce administracji publ...
Korzyści z wdrożenia metodyki PRINCE2 w wybranej jednostce administracji publ...Michal Bukowski, MBA, P2P
 
Strefa PMI nr 3, grudzień 2013
Strefa PMI nr 3, grudzień 2013Strefa PMI nr 3, grudzień 2013
Strefa PMI nr 3, grudzień 2013Strefa PMI
 

Recomendados

Raport nt. współpracy ngo i biznesu
Raport nt. współpracy ngo i biznesuRaport nt. współpracy ngo i biznesu
Raport nt. współpracy ngo i biznesuStowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Strategia rozwoju spoleczenstwa informacyjnego na dolnym
Strategia rozwoju spoleczenstwa informacyjnego na dolnymStrategia rozwoju spoleczenstwa informacyjnego na dolnym
Strategia rozwoju spoleczenstwa informacyjnego na dolnymFundacja "Merkury"
 
Ngo i biznes podstawy dobrej współpracy
Ngo i biznes podstawy dobrej współpracyNgo i biznes podstawy dobrej współpracy
Ngo i biznes podstawy dobrej współpracyStowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Ewaluacja w administracji_publicznej
Ewaluacja w administracji_publicznejEwaluacja w administracji_publicznej
Ewaluacja w administracji_publicznejendisk
 
Jak szukać w_oceanie_informacji
Jak szukać w_oceanie_informacjiJak szukać w_oceanie_informacji
Jak szukać w_oceanie_informacjiGATEOPEN LIMITED
 
Normy i standardy społecznej odpowiedzialności biznesu
Normy i standardy społecznej odpowiedzialności biznesuNormy i standardy społecznej odpowiedzialności biznesu
Normy i standardy społecznej odpowiedzialności biznesuStowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Korzyści z wdrożenia metodyki PRINCE2 w wybranej jednostce administracji publ...
Korzyści z wdrożenia metodyki PRINCE2 w wybranej jednostce administracji publ...Korzyści z wdrożenia metodyki PRINCE2 w wybranej jednostce administracji publ...
Korzyści z wdrożenia metodyki PRINCE2 w wybranej jednostce administracji publ...Michal Bukowski, MBA, P2P
 
Strefa PMI nr 3, grudzień 2013
Strefa PMI nr 3, grudzień 2013Strefa PMI nr 3, grudzień 2013
Strefa PMI nr 3, grudzień 2013Strefa PMI
 
Raport Planowanie i współpraca firm turystycznych
Raport Planowanie i współpraca firm turystycznychRaport Planowanie i współpraca firm turystycznych
Raport Planowanie i współpraca firm turystycznychCracow University of Economic
 
Społeczna odpowiedzialność biznesu (csr). podręcznik do samooceny dla przedsi...
Społeczna odpowiedzialność biznesu (csr). podręcznik do samooceny dla przedsi...Społeczna odpowiedzialność biznesu (csr). podręcznik do samooceny dla przedsi...
Społeczna odpowiedzialność biznesu (csr). podręcznik do samooceny dla przedsi...Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Przewodnik KarieraPlus Sprzedaż 2013
Przewodnik KarieraPlus Sprzedaż 2013Przewodnik KarieraPlus Sprzedaż 2013
Przewodnik KarieraPlus Sprzedaż 2013KarieraPlus.pl
 
Standardy dla ngo
Standardy dla ngoStandardy dla ngo
Standardy dla ngoStowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Jak Polskie organizacje wykorzystują technologie do wsparcia controllingu?
Jak Polskie organizacje wykorzystują technologie do wsparcia controllingu?Jak Polskie organizacje wykorzystują technologie do wsparcia controllingu?
Jak Polskie organizacje wykorzystują technologie do wsparcia controllingu?Maciej Mroczek
 
Mity i legendy o PR
Mity i legendy o PRMity i legendy o PR
Mity i legendy o PRDULNIK communico
 
Wpływ ekonomiczny przemysłu spotkań na gospdarkę miasta (PL)
Wpływ ekonomiczny przemysłu spotkań na gospdarkę miasta (PL)Wpływ ekonomiczny przemysłu spotkań na gospdarkę miasta (PL)
Wpływ ekonomiczny przemysłu spotkań na gospdarkę miasta (PL)Cracow University of Economic
 
Społeczna odpowiedzialność biznesu jako wyraz reorientacji działania współcze...
Społeczna odpowiedzialność biznesu jako wyraz reorientacji działania współcze...Społeczna odpowiedzialność biznesu jako wyraz reorientacji działania współcze...
Społeczna odpowiedzialność biznesu jako wyraz reorientacji działania współcze...Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Aa1000 ses pl
Aa1000 ses plAa1000 ses pl
Aa1000 ses plStowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
EWALUACJA Jak to się robi ? PORADNIK DLA PROGRAMÓW PAFW
EWALUACJA Jak to się robi ? PORADNIK DLA PROGRAMÓW PAFWEWALUACJA Jak to się robi ? PORADNIK DLA PROGRAMÓW PAFW
EWALUACJA Jak to się robi ? PORADNIK DLA PROGRAMÓW PAFWPracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia
 
Narzędzia kreowania odpowiedzialnego biznesu
Narzędzia kreowania odpowiedzialnego biznesuNarzędzia kreowania odpowiedzialnego biznesu
Narzędzia kreowania odpowiedzialnego biznesuFundacja Aeris Futuro
 
Oblicza kreatywności - przedsiębiorczość w sektorach kreatywnych
Oblicza kreatywności - przedsiębiorczość w sektorach kreatywnychOblicza kreatywności - przedsiębiorczość w sektorach kreatywnych
Oblicza kreatywności - przedsiębiorczość w sektorach kreatywnychJolanta Tkaczyk Ph.D.
 
Mali i średni przedsiębiorcy regionu zachodniopomorskiego wobec społecznej od...
Mali i średni przedsiębiorcy regionu zachodniopomorskiego wobec społecznej od...Mali i średni przedsiębiorcy regionu zachodniopomorskiego wobec społecznej od...
Mali i średni przedsiębiorcy regionu zachodniopomorskiego wobec społecznej od...Stowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Ekonomia, a rynkologia - nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwoju
Ekonomia, a rynkologia - nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwojuEkonomia, a rynkologia - nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwoju
Ekonomia, a rynkologia - nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwojuJacek Kotarbinski
 
Drogowskaz dla ngo. zasady zarządzania finansami
Drogowskaz dla ngo. zasady zarządzania finansamiDrogowskaz dla ngo. zasady zarządzania finansami
Drogowskaz dla ngo. zasady zarządzania finansamiStowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Etyka biznesu & CSR w Polsce i Europie - Manage or Die Inspiration
Etyka biznesu & CSR w Polsce i Europie - Manage or Die InspirationEtyka biznesu & CSR w Polsce i Europie - Manage or Die Inspiration
Etyka biznesu & CSR w Polsce i Europie - Manage or Die InspirationFundacja Rozwoju Menedżerskiego - Manage or Die
 
70 sekund
70 sekund70 sekund
70 sekundStowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Krajowy Program Operacyjny EFS 2014-2020
Krajowy Program Operacyjny EFS 2014-2020Krajowy Program Operacyjny EFS 2014-2020
Krajowy Program Operacyjny EFS 2014-2020Fundacja "Merkury"
 
Dobra praktyka csr
Dobra praktyka csrDobra praktyka csr
Dobra praktyka csrStowarzyszenie Wspierania Przedsiębiorczości Loża Biznesu
 
Macromedia Dreamweaver 8. Oficjalny podręcznik
Macromedia Dreamweaver 8. Oficjalny podręcznikMacromedia Dreamweaver 8. Oficjalny podręcznik
Macromedia Dreamweaver 8. Oficjalny podręcznikWydawnictwo Helion
 
Projekt ustawy
Projekt ustawyProjekt ustawy
Projekt ustawyGrupa PTWP S.A.
 
Kp dz ee 2014 wer.1.9
Kp dz ee 2014 wer.1.9Kp dz ee 2014 wer.1.9
Kp dz ee 2014 wer.1.9Grupa PTWP S.A.
 

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

Przewodnik KarieraPlus Sprzedaż 2013
Przewodnik KarieraPlus Sprzedaż 2013Przewodnik KarieraPlus Sprzedaż 2013
Przewodnik KarieraPlus Sprzedaż 2013KarieraPlus.pl
 
Jak Polskie organizacje wykorzystują technologie do wsparcia controllingu?
Jak Polskie organizacje wykorzystują technologie do wsparcia controllingu?Jak Polskie organizacje wykorzystują technologie do wsparcia controllingu?
Jak Polskie organizacje wykorzystują technologie do wsparcia controllingu?Maciej Mroczek
 
Wpływ ekonomiczny przemysłu spotkań na gospdarkę miasta (PL)
Wpływ ekonomiczny przemysłu spotkań na gospdarkę miasta (PL)Wpływ ekonomiczny przemysłu spotkań na gospdarkę miasta (PL)
Wpływ ekonomiczny przemysłu spotkań na gospdarkę miasta (PL)Cracow University of Economic
 
Narzędzia kreowania odpowiedzialnego biznesu
Narzędzia kreowania odpowiedzialnego biznesuNarzędzia kreowania odpowiedzialnego biznesu
Narzędzia kreowania odpowiedzialnego biznesuFundacja Aeris Futuro
 
Oblicza kreatywności - przedsiębiorczość w sektorach kreatywnych
Oblicza kreatywności - przedsiębiorczość w sektorach kreatywnychOblicza kreatywności - przedsiębiorczość w sektorach kreatywnych
Oblicza kreatywności - przedsiębiorczość w sektorach kreatywnychJolanta Tkaczyk Ph.D.
 
Ekonomia, a rynkologia - nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwoju
Ekonomia, a rynkologia - nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwojuEkonomia, a rynkologia - nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwoju
Ekonomia, a rynkologia - nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwojuJacek Kotarbinski
 
Krajowy Program Operacyjny EFS 2014-2020
Krajowy Program Operacyjny EFS 2014-2020Krajowy Program Operacyjny EFS 2014-2020
Krajowy Program Operacyjny EFS 2014-2020Fundacja "Merkury"
 

La actualidad más candente (19)

Raport Planowanie i współpraca firm turystycznych
Raport Planowanie i współpraca firm turystycznychRaport Planowanie i współpraca firm turystycznych
Raport Planowanie i współpraca firm turystycznych
 
Społeczna odpowiedzialność biznesu (csr). podręcznik do samooceny dla przedsi...
Społeczna odpowiedzialność biznesu (csr). podręcznik do samooceny dla przedsi...Społeczna odpowiedzialność biznesu (csr). podręcznik do samooceny dla przedsi...
Społeczna odpowiedzialność biznesu (csr). podręcznik do samooceny dla przedsi...
 
Przewodnik KarieraPlus Sprzedaż 2013
Przewodnik KarieraPlus Sprzedaż 2013Przewodnik KarieraPlus Sprzedaż 2013
Przewodnik KarieraPlus Sprzedaż 2013
 
Standardy dla ngo
Standardy dla ngoStandardy dla ngo
Standardy dla ngo
 
Jak Polskie organizacje wykorzystują technologie do wsparcia controllingu?
Jak Polskie organizacje wykorzystują technologie do wsparcia controllingu?Jak Polskie organizacje wykorzystują technologie do wsparcia controllingu?
Jak Polskie organizacje wykorzystują technologie do wsparcia controllingu?
 
Mity i legendy o PR
Mity i legendy o PRMity i legendy o PR
Mity i legendy o PR
 
Wpływ ekonomiczny przemysłu spotkań na gospdarkę miasta (PL)
Wpływ ekonomiczny przemysłu spotkań na gospdarkę miasta (PL)Wpływ ekonomiczny przemysłu spotkań na gospdarkę miasta (PL)
Wpływ ekonomiczny przemysłu spotkań na gospdarkę miasta (PL)
 
Społeczna odpowiedzialność biznesu jako wyraz reorientacji działania współcze...
Społeczna odpowiedzialność biznesu jako wyraz reorientacji działania współcze...Społeczna odpowiedzialność biznesu jako wyraz reorientacji działania współcze...
Społeczna odpowiedzialność biznesu jako wyraz reorientacji działania współcze...
 
Aa1000 ses pl
Aa1000 ses plAa1000 ses pl
Aa1000 ses pl
 
EWALUACJA Jak to się robi ? PORADNIK DLA PROGRAMÓW PAFW
EWALUACJA Jak to się robi ? PORADNIK DLA PROGRAMÓW PAFWEWALUACJA Jak to się robi ? PORADNIK DLA PROGRAMÓW PAFW
EWALUACJA Jak to się robi ? PORADNIK DLA PROGRAMÓW PAFW
 
Narzędzia kreowania odpowiedzialnego biznesu
Narzędzia kreowania odpowiedzialnego biznesuNarzędzia kreowania odpowiedzialnego biznesu
Narzędzia kreowania odpowiedzialnego biznesu
 
Oblicza kreatywności - przedsiębiorczość w sektorach kreatywnych
Oblicza kreatywności - przedsiębiorczość w sektorach kreatywnychOblicza kreatywności - przedsiębiorczość w sektorach kreatywnych
Oblicza kreatywności - przedsiębiorczość w sektorach kreatywnych
 
Mali i średni przedsiębiorcy regionu zachodniopomorskiego wobec społecznej od...
Mali i średni przedsiębiorcy regionu zachodniopomorskiego wobec społecznej od...Mali i średni przedsiębiorcy regionu zachodniopomorskiego wobec społecznej od...
Mali i średni przedsiębiorcy regionu zachodniopomorskiego wobec społecznej od...
 
Ekonomia, a rynkologia - nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwoju
Ekonomia, a rynkologia - nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwojuEkonomia, a rynkologia - nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwoju
Ekonomia, a rynkologia - nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwoju
 
Drogowskaz dla ngo. zasady zarządzania finansami
Drogowskaz dla ngo. zasady zarządzania finansamiDrogowskaz dla ngo. zasady zarządzania finansami
Drogowskaz dla ngo. zasady zarządzania finansami
 
Etyka biznesu & CSR w Polsce i Europie - Manage or Die Inspiration
Etyka biznesu & CSR w Polsce i Europie - Manage or Die InspirationEtyka biznesu & CSR w Polsce i Europie - Manage or Die Inspiration
Etyka biznesu & CSR w Polsce i Europie - Manage or Die Inspiration
 
70 sekund
70 sekund70 sekund
70 sekund
 
Krajowy Program Operacyjny EFS 2014-2020
Krajowy Program Operacyjny EFS 2014-2020Krajowy Program Operacyjny EFS 2014-2020
Krajowy Program Operacyjny EFS 2014-2020
 
Dobra praktyka csr
Dobra praktyka csrDobra praktyka csr
Dobra praktyka csr
 

Destacado

Macromedia Dreamweaver 8. Oficjalny podręcznik
Macromedia Dreamweaver 8. Oficjalny podręcznikMacromedia Dreamweaver 8. Oficjalny podręcznik
Macromedia Dreamweaver 8. Oficjalny podręcznikWydawnictwo Helion
 
ANTYRAK. NOWY STYL ŻYCIA - ebook
ANTYRAK. NOWY STYL ŻYCIA - ebookANTYRAK. NOWY STYL ŻYCIA - ebook
ANTYRAK. NOWY STYL ŻYCIA - ebookepartnerzy.com
 
Określanie zasad funkcjonowania przedsiębiorstwa przetwórstwa spożywczego
Określanie zasad funkcjonowania przedsiębiorstwa przetwórstwa spożywczegoOkreślanie zasad funkcjonowania przedsiębiorstwa przetwórstwa spożywczego
Określanie zasad funkcjonowania przedsiębiorstwa przetwórstwa spożywczegoMichał Siwiec
 
СОСТАВ И СОДЕРЖАНИЕ ОРГАНИЗАЦИОННЫХ И ТЕХНИЧЕСКИХ МЕР ПО ОБЕСПЕЧЕНИЮ БЕЗОПАСН...
СОСТАВ И СОДЕРЖАНИЕ ОРГАНИЗАЦИОННЫХ И ТЕХНИЧЕСКИХ МЕР ПО ОБЕСПЕЧЕНИЮ БЕЗОПАСН...СОСТАВ И СОДЕРЖАНИЕ ОРГАНИЗАЦИОННЫХ И ТЕХНИЧЕСКИХ МЕР ПО ОБЕСПЕЧЕНИЮ БЕЗОПАСН...
СОСТАВ И СОДЕРЖАНИЕ ОРГАНИЗАЦИОННЫХ И ТЕХНИЧЕСКИХ МЕР ПО ОБЕСПЕЧЕНИЮ БЕЗОПАСН...Константин Бажин
 
Herbertowskie statystyki
Herbertowskie statystykiHerbertowskie statystyki
Herbertowskie statystykiM K
 
Digital frontier - wprowadzenie do architektury komputerow v1.0
Digital frontier - wprowadzenie do architektury komputerow v1.0Digital frontier - wprowadzenie do architektury komputerow v1.0
Digital frontier - wprowadzenie do architektury komputerow v1.0Kaktus Kuktus
 
Postęp technologiczny 2
Postęp technologiczny 2Postęp technologiczny 2
Postęp technologiczny 2Dymekkkkkk
 
Zagro enia po_arowe_materia_by niebezpieczne.
Zagro enia po_arowe_materia_by niebezpieczne.Zagro enia po_arowe_materia_by niebezpieczne.
Zagro enia po_arowe_materia_by niebezpieczne.Mrtinez86
 
Microsoft Visual Studio 2008. Księga eksperta
Microsoft Visual Studio 2008. Księga ekspertaMicrosoft Visual Studio 2008. Księga eksperta
Microsoft Visual Studio 2008. Księga ekspertaWydawnictwo Helion
 
prawo finansowe
prawo finansoweprawo finansowe
prawo finansoweDawidRosol
 
Gospodarka_nieruchomosci_komunalnymi_10_lat
Gospodarka_nieruchomosci_komunalnymi_10_latGospodarka_nieruchomosci_komunalnymi_10_lat
Gospodarka_nieruchomosci_komunalnymi_10_latCity of Gdansk
 
Wykorzystanie trustu mózgów w e-biznesie
Wykorzystanie trustu mózgów w e-biznesieWykorzystanie trustu mózgów w e-biznesie
Wykorzystanie trustu mózgów w e-biznesieBiznesInternetowy
 
Michał Sobiegraj - Analiza ryzyka aplikacji webowych
Michał Sobiegraj - Analiza ryzyka aplikacji webowychMichał Sobiegraj - Analiza ryzyka aplikacji webowych
Michał Sobiegraj - Analiza ryzyka aplikacji webowychSebastian Kwiecien
 
тема №5.1
тема №5.1тема №5.1
тема №5.1Cvirkun
 
Odnawialne źródła energii - regulacje i uwarunkowania rozwoju
Odnawialne źródła energii - regulacje i uwarunkowania rozwojuOdnawialne źródła energii - regulacje i uwarunkowania rozwoju
Odnawialne źródła energii - regulacje i uwarunkowania rozwojuNequit
 

Destacado (20)

Macromedia Dreamweaver 8. Oficjalny podręcznik
Macromedia Dreamweaver 8. Oficjalny podręcznikMacromedia Dreamweaver 8. Oficjalny podręcznik
Macromedia Dreamweaver 8. Oficjalny podręcznik
 
Projekt ustawy
Projekt ustawyProjekt ustawy
Projekt ustawy
 
Kp dz ee 2014 wer.1.9
Kp dz ee 2014 wer.1.9Kp dz ee 2014 wer.1.9
Kp dz ee 2014 wer.1.9
 
Zoltaczka
ZoltaczkaZoltaczka
Zoltaczka
 
ANTYRAK. NOWY STYL ŻYCIA - ebook
ANTYRAK. NOWY STYL ŻYCIA - ebookANTYRAK. NOWY STYL ŻYCIA - ebook
ANTYRAK. NOWY STYL ŻYCIA - ebook
 
Koszty działalności gospodarczej
Koszty działalności gospodarczejKoszty działalności gospodarczej
Koszty działalności gospodarczej
 
Określanie zasad funkcjonowania przedsiębiorstwa przetwórstwa spożywczego
Określanie zasad funkcjonowania przedsiębiorstwa przetwórstwa spożywczegoOkreślanie zasad funkcjonowania przedsiębiorstwa przetwórstwa spożywczego
Określanie zasad funkcjonowania przedsiębiorstwa przetwórstwa spożywczego
 
СОСТАВ И СОДЕРЖАНИЕ ОРГАНИЗАЦИОННЫХ И ТЕХНИЧЕСКИХ МЕР ПО ОБЕСПЕЧЕНИЮ БЕЗОПАСН...
СОСТАВ И СОДЕРЖАНИЕ ОРГАНИЗАЦИОННЫХ И ТЕХНИЧЕСКИХ МЕР ПО ОБЕСПЕЧЕНИЮ БЕЗОПАСН...СОСТАВ И СОДЕРЖАНИЕ ОРГАНИЗАЦИОННЫХ И ТЕХНИЧЕСКИХ МЕР ПО ОБЕСПЕЧЕНИЮ БЕЗОПАСН...
СОСТАВ И СОДЕРЖАНИЕ ОРГАНИЗАЦИОННЫХ И ТЕХНИЧЕСКИХ МЕР ПО ОБЕСПЕЧЕНИЮ БЕЗОПАСН...
 
Herbertowskie statystyki
Herbertowskie statystykiHerbertowskie statystyki
Herbertowskie statystyki
 
Digital frontier - wprowadzenie do architektury komputerow v1.0
Digital frontier - wprowadzenie do architektury komputerow v1.0Digital frontier - wprowadzenie do architektury komputerow v1.0
Digital frontier - wprowadzenie do architektury komputerow v1.0
 
Postęp technologiczny 2
Postęp technologiczny 2Postęp technologiczny 2
Postęp technologiczny 2
 
Zagro enia po_arowe_materia_by niebezpieczne.
Zagro enia po_arowe_materia_by niebezpieczne.Zagro enia po_arowe_materia_by niebezpieczne.
Zagro enia po_arowe_materia_by niebezpieczne.
 
JavaScript. Rozmówki
JavaScript. RozmówkiJavaScript. Rozmówki
JavaScript. Rozmówki
 
Microsoft Visual Studio 2008. Księga eksperta
Microsoft Visual Studio 2008. Księga ekspertaMicrosoft Visual Studio 2008. Księga eksperta
Microsoft Visual Studio 2008. Księga eksperta
 
prawo finansowe
prawo finansoweprawo finansowe
prawo finansowe
 
Gospodarka_nieruchomosci_komunalnymi_10_lat
Gospodarka_nieruchomosci_komunalnymi_10_latGospodarka_nieruchomosci_komunalnymi_10_lat
Gospodarka_nieruchomosci_komunalnymi_10_lat
 
Wykorzystanie trustu mózgów w e-biznesie
Wykorzystanie trustu mózgów w e-biznesieWykorzystanie trustu mózgów w e-biznesie
Wykorzystanie trustu mózgów w e-biznesie
 
Michał Sobiegraj - Analiza ryzyka aplikacji webowych
Michał Sobiegraj - Analiza ryzyka aplikacji webowychMichał Sobiegraj - Analiza ryzyka aplikacji webowych
Michał Sobiegraj - Analiza ryzyka aplikacji webowych
 
тема №5.1
тема №5.1тема №5.1
тема №5.1
 
Odnawialne źródła energii - regulacje i uwarunkowania rozwoju
Odnawialne źródła energii - regulacje i uwarunkowania rozwojuOdnawialne źródła energii - regulacje i uwarunkowania rozwoju
Odnawialne źródła energii - regulacje i uwarunkowania rozwoju
 

Similar a Potencjał sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku

Jak pracować z przyszłością?
Jak pracować z przyszłością?Jak pracować z przyszłością?
Jak pracować z przyszłością?Greenhat
 
Nauka i biznes modele współpracy rynkowej z wykorzystaniem infrastruktury bad...
Nauka i biznes modele współpracy rynkowej z wykorzystaniem infrastruktury bad...Nauka i biznes modele współpracy rynkowej z wykorzystaniem infrastruktury bad...
Nauka i biznes modele współpracy rynkowej z wykorzystaniem infrastruktury bad...Jakub Michałowski
 
Creative metropoles raport_warszawski_sektor_kreatywny
Creative metropoles raport_warszawski_sektor_kreatywnyCreative metropoles raport_warszawski_sektor_kreatywny
Creative metropoles raport_warszawski_sektor_kreatywnymarija
 
Konferencja- II Forum Strategicznego Wywiadu Biznesowego
Konferencja- II Forum Strategicznego Wywiadu BiznesowegoKonferencja- II Forum Strategicznego Wywiadu Biznesowego
Konferencja- II Forum Strategicznego Wywiadu BiznesowegoSebastian Blazkiewicz
 
2. Moduł II – Rola dyrektorów i menadżerów spółdzielni
2. Moduł II – Rola dyrektorów i menadżerów spółdzielni2. Moduł II – Rola dyrektorów i menadżerów spółdzielni
2. Moduł II – Rola dyrektorów i menadżerów spółdzielniToTCOOPiTech
 
Strategia 2.0 Angażowanie pracowników w tworzenie i realizację strategii
Strategia 2.0 Angażowanie pracowników w tworzenie i realizację strategiiStrategia 2.0 Angażowanie pracowników w tworzenie i realizację strategii
Strategia 2.0 Angażowanie pracowników w tworzenie i realizację strategiiInnovatika
 
Marek Więcek - Stakeholder Management, Komunikacja z ludźmi, którzy mogą zniw...
Marek Więcek - Stakeholder Management, Komunikacja z ludźmi, którzy mogą zniw...Marek Więcek - Stakeholder Management, Komunikacja z ludźmi, którzy mogą zniw...
Marek Więcek - Stakeholder Management, Komunikacja z ludźmi, którzy mogą zniw...PMI Szczecin
 
Ekonomia, a rynkologia - nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwoju
Ekonomia, a rynkologia - nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwojuEkonomia, a rynkologia - nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwoju
Ekonomia, a rynkologia - nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwojuJacek Kotarbinski
 
Zasady współpracy i wymiany wiedzy w inicjatywach klastrowych
Zasady współpracy i wymiany wiedzy w inicjatywach klastrowychZasady współpracy i wymiany wiedzy w inicjatywach klastrowych
Zasady współpracy i wymiany wiedzy w inicjatywach klastrowychMateusz Bonecki
 
Zarządzanie kryzysem w polskich przedsiębiorstwach
Zarządzanie kryzysem w polskich przedsiębiorstwachZarządzanie kryzysem w polskich przedsiębiorstwach
Zarządzanie kryzysem w polskich przedsiębiorstwachDariusz Tworzydło
 
Futures Thinking czyli jak projektować dzisiaj z perspektywy przyszłości
Futures Thinking czyli jak projektować dzisiaj z perspektywy przyszłościFutures Thinking czyli jak projektować dzisiaj z perspektywy przyszłości
Futures Thinking czyli jak projektować dzisiaj z perspektywy przyszłościSchool of Form
 
Wykorzystanie analizy sieci społecznych (SNA) do budowy organizacji opartej n...
Wykorzystanie analizy sieci społecznych (SNA) do budowy organizacji opartej n...Wykorzystanie analizy sieci społecznych (SNA) do budowy organizacji opartej n...
Wykorzystanie analizy sieci społecznych (SNA) do budowy organizacji opartej n...Episteme
 
Ekonomia a rynkologia nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwoju
Ekonomia a rynkologia nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwojuEkonomia a rynkologia nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwoju
Ekonomia a rynkologia nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwojuJacek Kotarbinski
 
OBSZARY BADAWCZE W ZAKRESIE PLANOWANIA ORAZ REALIZACJI DZIAŁAŃ WEWNĘTRZNEGO I...
OBSZARY BADAWCZE W ZAKRESIE PLANOWANIA ORAZ REALIZACJI DZIAŁAŃ WEWNĘTRZNEGO I...OBSZARY BADAWCZE W ZAKRESIE PLANOWANIA ORAZ REALIZACJI DZIAŁAŃ WEWNĘTRZNEGO I...
OBSZARY BADAWCZE W ZAKRESIE PLANOWANIA ORAZ REALIZACJI DZIAŁAŃ WEWNĘTRZNEGO I...Dariusz Tworzydło
 
Leanspin wystąpienie na turkusowym śniadaniu 09.07.2021
Leanspin wystąpienie na turkusowym śniadaniu 09.07.2021Leanspin wystąpienie na turkusowym śniadaniu 09.07.2021
Leanspin wystąpienie na turkusowym śniadaniu 09.07.2021Luke Turkus Solarski
 
Personal Branding & Social Selling - Piotr Grządziel - Social Cube
Personal Branding & Social Selling - Piotr Grządziel - Social CubePersonal Branding & Social Selling - Piotr Grządziel - Social Cube
Personal Branding & Social Selling - Piotr Grządziel - Social CubeTop Personal Branding
 
Badania digitalowe – Twój klucz do sukcesu w internecie
Badania digitalowe – Twój klucz do sukcesu w internecieBadania digitalowe – Twój klucz do sukcesu w internecie
Badania digitalowe – Twój klucz do sukcesu w internecieNewspoint Sp. z o.o.
 
Co powinieneś wiedzieć, jeśli chcesz stworzyć kreatywną firmę
Co powinieneś wiedzieć, jeśli chcesz stworzyć kreatywną firmęCo powinieneś wiedzieć, jeśli chcesz stworzyć kreatywną firmę
Co powinieneś wiedzieć, jeśli chcesz stworzyć kreatywną firmęMichał Semczyszyn
 

Similar a Potencjał sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku (20)

Trade Marketing
Trade MarketingTrade Marketing
Trade Marketing
 
Jak pracować z przyszłością?
Jak pracować z przyszłością?Jak pracować z przyszłością?
Jak pracować z przyszłością?
 
Nauka i biznes modele współpracy rynkowej z wykorzystaniem infrastruktury bad...
Nauka i biznes modele współpracy rynkowej z wykorzystaniem infrastruktury bad...Nauka i biznes modele współpracy rynkowej z wykorzystaniem infrastruktury bad...
Nauka i biznes modele współpracy rynkowej z wykorzystaniem infrastruktury bad...
 
Creative metropoles raport_warszawski_sektor_kreatywny
Creative metropoles raport_warszawski_sektor_kreatywnyCreative metropoles raport_warszawski_sektor_kreatywny
Creative metropoles raport_warszawski_sektor_kreatywny
 
Konferencja- II Forum Strategicznego Wywiadu Biznesowego
Konferencja- II Forum Strategicznego Wywiadu BiznesowegoKonferencja- II Forum Strategicznego Wywiadu Biznesowego
Konferencja- II Forum Strategicznego Wywiadu Biznesowego
 
2. Moduł II – Rola dyrektorów i menadżerów spółdzielni
2. Moduł II – Rola dyrektorów i menadżerów spółdzielni2. Moduł II – Rola dyrektorów i menadżerów spółdzielni
2. Moduł II – Rola dyrektorów i menadżerów spółdzielni
 
Strategia 2.0 Angażowanie pracowników w tworzenie i realizację strategii
Strategia 2.0 Angażowanie pracowników w tworzenie i realizację strategiiStrategia 2.0 Angażowanie pracowników w tworzenie i realizację strategii
Strategia 2.0 Angażowanie pracowników w tworzenie i realizację strategii
 
Marek Więcek - Stakeholder Management, Komunikacja z ludźmi, którzy mogą zniw...
Marek Więcek - Stakeholder Management, Komunikacja z ludźmi, którzy mogą zniw...Marek Więcek - Stakeholder Management, Komunikacja z ludźmi, którzy mogą zniw...
Marek Więcek - Stakeholder Management, Komunikacja z ludźmi, którzy mogą zniw...
 
Ekonomia, a rynkologia - nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwoju
Ekonomia, a rynkologia - nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwojuEkonomia, a rynkologia - nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwoju
Ekonomia, a rynkologia - nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwoju
 
Zasady współpracy i wymiany wiedzy w inicjatywach klastrowych
Zasady współpracy i wymiany wiedzy w inicjatywach klastrowychZasady współpracy i wymiany wiedzy w inicjatywach klastrowych
Zasady współpracy i wymiany wiedzy w inicjatywach klastrowych
 
Zarządzanie kryzysem w polskich przedsiębiorstwach
Zarządzanie kryzysem w polskich przedsiębiorstwachZarządzanie kryzysem w polskich przedsiębiorstwach
Zarządzanie kryzysem w polskich przedsiębiorstwach
 
Futures Thinking czyli jak projektować dzisiaj z perspektywy przyszłości
Futures Thinking czyli jak projektować dzisiaj z perspektywy przyszłościFutures Thinking czyli jak projektować dzisiaj z perspektywy przyszłości
Futures Thinking czyli jak projektować dzisiaj z perspektywy przyszłości
 
Wykorzystanie analizy sieci społecznych (SNA) do budowy organizacji opartej n...
Wykorzystanie analizy sieci społecznych (SNA) do budowy organizacji opartej n...Wykorzystanie analizy sieci społecznych (SNA) do budowy organizacji opartej n...
Wykorzystanie analizy sieci społecznych (SNA) do budowy organizacji opartej n...
 
Ekonomia a rynkologia nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwoju
Ekonomia a rynkologia nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwojuEkonomia a rynkologia nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwoju
Ekonomia a rynkologia nowy paradygmat czy syndrom innowacyjnego rozwoju
 
OBSZARY BADAWCZE W ZAKRESIE PLANOWANIA ORAZ REALIZACJI DZIAŁAŃ WEWNĘTRZNEGO I...
OBSZARY BADAWCZE W ZAKRESIE PLANOWANIA ORAZ REALIZACJI DZIAŁAŃ WEWNĘTRZNEGO I...OBSZARY BADAWCZE W ZAKRESIE PLANOWANIA ORAZ REALIZACJI DZIAŁAŃ WEWNĘTRZNEGO I...
OBSZARY BADAWCZE W ZAKRESIE PLANOWANIA ORAZ REALIZACJI DZIAŁAŃ WEWNĘTRZNEGO I...
 
Leanspin wystąpienie na turkusowym śniadaniu 09.07.2021
Leanspin wystąpienie na turkusowym śniadaniu 09.07.2021Leanspin wystąpienie na turkusowym śniadaniu 09.07.2021
Leanspin wystąpienie na turkusowym śniadaniu 09.07.2021
 
Personal Branding & Social Selling - Piotr Grządziel - Social Cube
Personal Branding & Social Selling - Piotr Grządziel - Social CubePersonal Branding & Social Selling - Piotr Grządziel - Social Cube
Personal Branding & Social Selling - Piotr Grządziel - Social Cube
 
Badania digitalowe – Twój klucz do sukcesu w internecie
Badania digitalowe – Twój klucz do sukcesu w internecieBadania digitalowe – Twój klucz do sukcesu w internecie
Badania digitalowe – Twój klucz do sukcesu w internecie
 
Co powinieneś wiedzieć, jeśli chcesz stworzyć kreatywną firmę
Co powinieneś wiedzieć, jeśli chcesz stworzyć kreatywną firmęCo powinieneś wiedzieć, jeśli chcesz stworzyć kreatywną firmę
Co powinieneś wiedzieć, jeśli chcesz stworzyć kreatywną firmę
 
Projektowanie przemysłowe
Projektowanie przemysłoweProjektowanie przemysłowe
Projektowanie przemysłowe
 

Más de Łokietka 5 - Infopunkt Nadodrze

Más de Łokietka 5 - Infopunkt Nadodrze (17)

Mapka_listopadowe specjały Nadodrza
Mapka_listopadowe specjały NadodrzaMapka_listopadowe specjały Nadodrza
Mapka_listopadowe specjały Nadodrza
 
English map: Specialties of Nadodrze
English map: Specialties of NadodrzeEnglish map: Specialties of Nadodrze
English map: Specialties of Nadodrze
 
Grudniowa Noc Nadodrza - mapka
Grudniowa Noc Nadodrza - mapkaGrudniowa Noc Nadodrza - mapka
Grudniowa Noc Nadodrza - mapka
 
Witryny Nadodrza
Witryny NadodrzaWitryny Nadodrza
Witryny Nadodrza
 
Noc Nadodrza - samodzielny druk
Noc Nadodrza - samodzielny drukNoc Nadodrza - samodzielny druk
Noc Nadodrza - samodzielny druk
 
Final flyernadodrzeb
Final flyernadodrzebFinal flyernadodrzeb
Final flyernadodrzeb
 
2 finalmapnadodrze
2 finalmapnadodrze2 finalmapnadodrze
2 finalmapnadodrze
 
Pozwolenie na montaż szyldu semaforowego
Pozwolenie na montaż szyldu semaforowegoPozwolenie na montaż szyldu semaforowego
Pozwolenie na montaż szyldu semaforowego
 
Dzierżawa podwórka
Dzierżawa podwórkaDzierżawa podwórka
Dzierżawa podwórka
 
Pozwolenie na ogródek
Pozwolenie na ogródekPozwolenie na ogródek
Pozwolenie na ogródek
 
Katalog wystawy "Nadodrzanie w porcelanie"
Katalog wystawy "Nadodrzanie w porcelanie" Katalog wystawy "Nadodrzanie w porcelanie"
Katalog wystawy "Nadodrzanie w porcelanie"
 
Ano 1312 nocgal_flyer_web
Ano 1312 nocgal_flyer_webAno 1312 nocgal_flyer_web
Ano 1312 nocgal_flyer_web
 
Informator
InformatorInformator
Informator
 
Plan zagospodarowania podwórka przy placu Staszica
Plan zagospodarowania podwórka przy placu StaszicaPlan zagospodarowania podwórka przy placu Staszica
Plan zagospodarowania podwórka przy placu Staszica
 
Plan zagospodarowania podwórka przy ul. Roosevelta
Plan zagospodarowania podwórka przy ul. RooseveltaPlan zagospodarowania podwórka przy ul. Roosevelta
Plan zagospodarowania podwórka przy ul. Roosevelta
 
Projekt podwórka przy Jagiellończyka II
Projekt podwórka przy Jagiellończyka IIProjekt podwórka przy Jagiellończyka II
Projekt podwórka przy Jagiellończyka II
 
Projekt podwórka przy Jagiellończyka
Projekt podwórka przy JagiellończykaProjekt podwórka przy Jagiellończyka
Projekt podwórka przy Jagiellończyka
 

Potencjał sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku

  • 2. Potencjał biznesu kreatywnego na Dolnym Śląsku - raport z badań grudzień 2014 Autorzy raportu: Julita Makaro Agata Sykuła Dorota Whitten Maja Zabokrzycka Korekta: Agata Janus Opracowanie graficzne: Ewa Głowacka Badania zostały zrealizowane przez Fundację Dom Pokoju, ze środków budżetu Województwa Dolnośląskiego, w ramach zadania publicznego Inicjacja Lokalnego Klastra Kreatywnego w ramach gospodarczej rewitalizacji Nadodrza we Wrocławiu. Wszelkie kopiowanie lub posługiwanie się fragmentami lub całością tekstu możliwe jest za poda- niem źródła: Potencjał biznesu kreatywnego na Dolnym Śląsku - raport z badań, J. Makaro, A. Sykuła, D. Whitten, M. Zabokrzycka, wyd. Fundacja Dom Pokoju, Wrocław 2014 Publikacja dostępna na stronie www.lokietka5.pl www.umwd.pl
  • 3. SPIS TREŚCI wstęP  5 analiza danych wtórnych  8 1. Cele analizy  8 2. Przyjęty podział branż kreatywnych na potrzeby raportu  9 4. Sektor kreatywny na Dolnym Śląsku  11 4.1 Udział podmiotów sektora kreatywnego w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych działających na Dolnym Śląsku  11 4.2 Podmioty działające w sektorze kreatywnym na Dolnym Śląsku w rozbiciu na branże  12 4.3 Podmioty z sektora kreatywnego w województwie dolnośląskim w podziale na obszary wiejsko-miejskie oraz poszczególne powiaty  14 4.4 Podmioty sektora kreatywnego w Jeleniej Górze, Wałbrzychu i Legnicy  16 5. Specyfika podmiotów z sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku  18 5.1 Wielkość zatrudnienia w podmiotach z sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku  18 5.2 Staż podmiotów w sektorze kreatywnym na rynku dolnośląskim  20 6. Sektor kreatywny we Wrocławiu  21 6.1 Udział podmiotów sektora kreatywnego w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych działających we Wrocławiu oraz Wrocławiu- Śródmieście  21 6.2 Podmioty działające w sektorze kreatywnym we Wrocławiu oraz Wrocławiu-Śródmieście w rozbiciu na branże  24 6.3 Wielkość zatrudnienia w podmiotach sektora kreatywnego we Wrocławiu oraz Wrocławiu-Śródmieście 24 6.4 Staż podmiotów w sektorze kreatywnym we Wrocławiu oraz Wrocławiu-Śródmieście  25 7. Podsumowanie i zakończenie analizy desk research  26 ANALIZA BADAŃ ILOŚCIOWYCH CAWI  28 1. Metodologia badań  28 1.1 Metoda badawcza  28 1.2 Dobór próby  28 2. Charakterystyka badanej zbiorowości  29 2.1 Podsumowanie charakterystyki respondentów  36
  • 4. 3. Postrzeganie kondycji firmy i rynku  37 3.1 Podsumowanie  41 4. Problemy rozwojowe przedsiębiorstw kreatywnych  41 5. Współpraca – szanse dla sektora kreatywnego  44 6. Sektor kreatywny we Wrocławiu  48 7. Podsumowanie badania ilościowego  53 ANALIZA BADAŃ JAKOŚCIOWYCH 55 1. Metodologia badań  55 1.1 Nota metodologiczna  55 1.2 Dobór próby  55 2. Charakterystyka respondentów  57 3. Bariery i problemy firm kreatywnych  58 3.1 Bariery specyficzne dla sektora kreatywnego  59 3.2 Bariery specyficzne dla Nadodrza  60 4. Oczekiwane formy wsparcia  61 5. Potencjalni partnerzy do współpracy  63 6. Klaster kreatywny  64 6.1 Nastawienie wobec idei klastra  66 6.2 Nastawienie wobec idei klastra na Nadodrzu  68 6.3 Potrzeby, które może zaspokoić klaster  68 6.4 Model klastra  69 6.5 Utrudnienia w funkcjonowaniu klastra – obawy respondentów  72 6. Podsumowanie badań jakosćiowych  73 Wnioski z badań  76 źródła  78
  • 5. 5 Wstęp Przedstawiany raport zrealizowano w ramach zadania publicznego pod na- zwąInicjacjaklastrakreatywnegow ramachgospodarczejrewitalizacjiNadodrza we Wrocławiu prowadzonego przez Fundację Dom Pokoju, który współ- finansowany był ze środków Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego. Projekt badawczy miał na celu opis i analizę funkcjono- wania na rynku sektora kreatywnego aby określenić jego potencjał kla- strowy, co zgodnie z założeniami projektowymi miało zostać wykorzystane w procesie inicjowania klastra przedsiębiorstw kreatywnych na Nadodrzu we Wrocławiu. Przeprowadzone badanie zweryfikowało to założenie, co zostanie przedstawione w dalszej części niniejszego opracowania. Ponadto opracowanie pomocne będzie w zdiagnozowaniu, czy w innych rejonach wo- jewództwa dolnośląskiego zauważalny jest potencjał klastrowy. Definicjasektorakreatywnegoniejestoczywista.W raporciewykonanym na zlecenieMinisterstwaGospodarkiw ramachrealizacjizamówieniaAnaliza potrzeb i rozwoju przemysłów kreatywnych (creative industries) odnajdujemy opis: jest to zorientowana rynkowo działalność tych instytucji, które zajmują się produkcjąorazdystrybucjądóbri usługkultury,czylitakich,którychwartośćpłynie z ich funkcji jako nośników znaczeń przez obrazy, symbole, znaki i dźwięk. Udział przedsiębiorstw kreatywnych w  rynku rośnie, choć nadal (co pokazują dane GUS) jest marginalny. Socjologiczne teorie klasy kreatywnej wskazują na szczególną rolę tej kategorii, jaką może ona pełnić w odnowie miast bądź ich części. Przedsiębiorstwa kreatywne skupiając się w określo- nych przestrzeniach zmieniają ich charakter, można powiedzieć że przy- czyniają się do rewitalizacji tych przestrzeni (jednak przy spełnieniu wielu warunków, takich choćby jak przekroczenie określonej masy krytycznej). Są pożądane w niektórych obszarach/dzielnicach, jako jeden z mechanizmów naprawczych, narzędzie ułatwiające podniesienie jakości życia, sprzyjające uatrakcyjnieniu i przywróceniu/stworzeniu witalnej tkanki miejskiej. Popularność koncepcji Richarda Floridy1 nie zwalnia jednak z  kry- tycznego spojrzenia na rzeczywistość, w której pewne rozwiązania mogą być wdrażane. Pierwszym krokiem musi być diagnoza obszaru, gdzie projektowane są jakieś działania wobec firm sektora kreatywnego. Stąd 1  Richard Florida jest najbardziej znanym popularyzatorem kreatywności i jej roli w rozwoju spo- łecznym i gospodarczym. Koncepcja Floridy wskazuje podstawowe znaczenie tzw. trzech T: ta- lentu, tolerancji i technologii, dla rozwoju miast i regionów zyskała dużą popularność i rozpoczęła dyskusję na temat wspierania sektora kreatywnego jako jednego z najbardziej przyszłościowych sektorów gospodarki. Richard Florida po raz pierwszy opisał swoją teorię w książce The Rise of the Creative Class, wydanej w 2002 roku.
  • 6. 6 konieczność empirycznego zweryfikowania kształtu, kondycji i  poziomu koncentracji przestrzennej przedsiębiorstw kreatywnych we Wrocławiu i na Dolnym Śląsku. By wypracować jakiekolwiek rekomendacje dla sektora firm kreatyw- nych, należy takowy wyodrębnić i poznać jego cechy. Ponieważ badania mają charakter rozpoznawczy, eksplanacyjny, dlatego w projekcie zdecy- dowano się zastosować trzy różne metodologie badawcze, które pozwa- lają spojrzeć na rozpoznawane zjawisko z różnych stron, by maksymalnie wszechstronnie i wyczerpująco móc je opisać i objaśnić. Prowadzenie pio- nierskich badań wiąże się zawsze z licznymi trudnościami i ograniczeniami. Problemy te nie mogły być wcześniej zidentyfikowane podczas pracy w terenie, ani wykoncypowane teoretycznie, właśnie ze względu na brak uprzednich doświadczeń. Dla maksymalizacji efektu poznawczego zaprojektowano trzy odrębne metodologicznie, choć powiązane merytorycznie, postępowania badawcze. Popierwszeprzeprowadzonoanalizędanychzastanych,czylirejestruprzed- siębiorstw według klasyfikacji rodzaju prowadzonej działalności. Należy przy tym zaznaczyć, iż dane rejestrowane według istniejących już kryteriów są w ograniczonym stopniu trafne dla naszych potrzeb, czyli wyodrębnie- nia firm kreatywnych. W  poszczególnych kategoriach PKD znajdują  się zarówno przedsiębiorstwa prowadzące działalność dającą się zaklasyfiko- wać jako kreatywna, ale też takie, które w tej klasyfikacji się nie mieszczą. Problematyczna była również decyzja o tym, które rodzaje działalności włą- czyć, a które wyłączyć z analizy. Zaprojektowanobadaniailościowe,któremiałysłużyćpoznaniuperspek- tywysamychprzedsiębiorców,a ichwysokistopieństandaryzacjimiałzwięk- szyć porównywalność zgromadzonych informacji oraz pomóc w identyfikacji głównych tendencji. Zdecydowano się na badanie ankietą online (CAWI), która umożliwia względnie łatwe i tanie dotarcie do rozproszonych w regio- nie przedsiębiorców oraz wygodną dla nich formę wzięcia udziału w bada- niu. Na tym etapie problemem okazał się dobór próby i stopień jej realizacji. Brak bazy przedsiębiorstw sektora kreatywnego spowodował konieczność jej wytworzenia w oparciu o dostępne źródła i niemożność weryfikacji jej adekwatności dla całego rynku dolnośląskiego (przy ograniczonej możliwo- ści odniesienia się do równie niedoskonałych zasobów statystki krajowej). Innowacyjność podejmowanego tematu, brak poczucia tożsamości sektora kreatywnego czy niska wiedza na temat idei klastra skutkowały słabym zmo- tywowaniem ankietowanych do wzięcia udziału w badaniu. Jednak zebrany materiał (99 ankiet) upoważnia do prowadzenia analiz statystycznych. Bypogłębićuzyskanymateriałilościowy,pochodzącyzeźródełzastanych i wywołanych, przeprowadzono również zogniskowane wywiady grupowe,
  • 7. którepozwoliłynietylkozrozumiećwynikiotrzymanew następstwieanalizy danych GUS oraz odpowiedzi respondentów w ankiecie, ale też umożliwiło wskazaniekwestiii obszarówproblemowych,którewcześniejniezostałyza- sygnalizowanew procesiebadawczym.Przeprowadzonezostałyczterytakie badania – respondentami pierwszego z nich byli właściciele firm prowadzą- cychdziałalnośćna Nadodrzu,dwabadaniaodbyły sięz udziałemfirmróżnej wielkości z Wrocławia, natomiast ostatnie dotyczyło firm zarejestrowanych i prowadzące działalność w Wałbrzychu lub w powiecie wałbrzyskim.
  • 8. 8 ANALIZA DANYCH WTÓRNYCH 1.  Cele analizy Głównym celem jest identyfikacja potencjału sektora kreatywnego na  Dolnym Śląsku na  potrzeby działań związanych z  tworzeniem klastra kreatywnego. Cele szczegółowe to: • • zdefiniowanie branż wchodzących w skład sektora kreatywnego; • • przedstawienie rozmieszczenia geograficznego firm z sektora kreatywnego na obszarze Dolnego Śląska (ze szczególnym uwzględnieniem Wrocławia); • • przedstawienie specyfiki dolnośląskiego sektora kreatywnego według stażu podmiotów gospodarczych na rynku pracy oraz wielkości zatrudnienia. 2.  Przyjęte metody badawcze oraz źródła danych Dla celów poniższego opracowania przeprowadzona została analiza desk research. Aby móc poddać analizie potencjał podmiotów działających w sek- torze kreatywnym, konieczne jest posiadanie odpowiedniego operatu, przedstawiającegopełnei szczegółowedaneo poszczególnychjednostkach. Dlategoteżjakogłówneźródłodanychdo analizywykorzystanazostałabaza przekazana przez Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego za- wierającainformacjedotyczącepodmiotówzarejestrowanychw wojewódz- twie dolnośląskim w bazie REGON w wybranych podklasach PKD w 2007 roku odpowiadających (z licznymi ograniczeniami) zdefiniowanym branżom sektora kreatywnego. We wspomnianej bazie zawarte są informacje o podmiotach podlegają- cych wpisowi do rejestru REGON, jakimi są:2 • • osoby prawne; • • jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej; • • osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (w tym prowa- dzący indywidualne gospodarstwa rolne); • • jednostki lokalne wyżej wymienionych podmiotów. Dane te pozwoliły na analizę koncentracji przestrzennej, wielkości zatrud- nieniaorazstażuna rynkupodmiotówz sektorakreatywnegoi jegoposzcze- gólnych branż na poziomie gmin i powiatów województwa dolnośląskiego. 2  http://bip.stat.gov.pl/dzialalnosc-statystyki-publicznej/rejestr-regon/podmioty-i-dane-objete- -rejestrem/ [stan na 07.112014r].
  • 9. 9 Dane w przekazanej bazie obrazują stan na koniec października 2013 roku. Ponadto, na  potrzeby raportu korzystano z  dodatkowych danych staty- stycznych, odnoszących się do podmiotów gospodarczych dla województwa dolnośląskiego oraz całego kraju. W celu wsparcia merytorycznego raportu zawarte są w nim również odwołania do podobnych analiz sektora krea- tywnego przeprowadzanych w innych rejonach geograficznych, w ramach różnorodnych projektów (prowadzonych przez prywatne firmy, fundacje, stowarzyszenia czy agencje rządowe). 3.  Podział branż kreatywnych przyjęty na potrzeby raportu Najczęściej przyjmowaną klasyfikacją sektora kreatywnego jest ta opra- cowana przez Brytyjskie Ministerstwo Kultury, Mediów i Sportu (DCMS) w 1998 roku. Według niej do sektora kreatywnego zalicza się: • • podmioty prowadzące działalność reklamową, • • pracownie architektoniczne, • • galerie i handel dziełami sztuki, • • rzemiosło artystyczne, • • wzornictwo i projektowanie mody, • • działalność filmową, muzyczną i fotografię, • • działalność artystyczną i rozrywkową, • • działalność wydawniczą, • • działalność w zakresie oprogramowania, • • produkcję radiową i telewizyjną. W opracowaniu potraktowano te kategorie jako wyjściowe, uzupełniając, bądź uszczegóławiając w taki sposób, aby możliwie najwierniej oddawały charakter branż zlokalizowanych w najbardziej interesującym nas obszarze, tj. na Nadodrzu. Zatem dla analizy desk research przyjęto 14 kategorii: re- klama i marketing, architektura i konserwacja zabytków, sztuka i literatura, sztuki sceniczne, wzornictwo przemysłowe i moda, przemysł filmowy i mu- zyczny, fotografia, gry komputerowe i oprogramowanie, radio i telewizja, Internet (rozumiany jako działalność portali internetowych), badania i roz- wój, druk i poligrafia, rzemiosło artystyczne, działalność wydawnicza. Na potrzebę badań ilościowych niektóre z tych kategorii zostały rozbite, po to aby uzyskać bardziej szczegółowe informacje. Osobno potraktowane zostały takie dziedziny jak konserwacja zabytków, architektura, architek- tura wnętrz i architektura krajobrazu, wzornictwo przemysłowe (oddzielnie od projektowania mody i szycia), produkcja filmowa (oddzielnie od działal- ności muzycznej), gry komputerowe, oprogramowanie inne niż gry, progra- mowanie, np. projektowanie stron www oraz produkcja i usługi w zakresie
  • 10. 10 technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT). Wyodrębnione zostały też pozaszkolne formy edukacji artystycznej, a także handel sztuką – ten ostatni nie został uwzględniony w analizie danych z GUS, bo odpowiadają mu podklasy PKD: 82.30.Z: Działalność związana z organizacją targów, wy- staw i kongresów oraz  47.78.Z: Sprzedaż detaliczna pozostałych nowych wyrobów prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach, a te wyróżniki są zbyt szerokie w stosunku do interesujących nas danych). Ze względu na rodzaj dostępnej bazy, po analizie wybrano 35 podklas klasyfikacji PKD 2007 i podzielono je na 14 branż (▶tab.1). branża podklasy PKD 2007 Reklama i marketing 70.21.Z  Stosunki międzyludzkie (public relations) i komunikacja 73.11.Z  Działalność agencji reklamowych Architektura i konserwacja zabytków 71.11.Z  Działalność w zakresie architektury 91.03.Z  Działalność historycznych miejsc i budynków oraz podobnych atrakcji turystycznych Sztuka i literatura 85.52.Z  Pozaszkolne formy edukacji artystycznej 90.03.Z  Artystyczna i literacka działalność twórcza Sztuki sceniczne 90.01.Z  Działalność związana z wystawianiem przedstawień artystycznych 90.02.Z  Działalność wspomagająca wystawianie przedstawień artystycznych 90.04.Z Działalność obiektów kulturalnych Fotografia 74.20.Z  Działalność fotograficzna Wzornictwo przemysłowe i moda 74.10.Z  Działalność w zakresie specjalistycznego projektowania 14.19.Z  Produkcja pozostałej odzieży i dodatków do odzieży Przemysł filmowy i muzyczny 59.11.Z  Działalność związana z produkcją filmów, nagrań wideo i programów telewizyjnych 59.12.Z  Działalność postprodukcyjna związana z filmami, nagraniami wideo i programami telewizyjnymi 59.13.Z  Działalność związana z dystrybucją filmów, nagrań wideo i programów telewizyjnych 59.14.Z  Działalność związana z projekcją filmów 59.20.Z  Działalność w zakresie nagrań dźwiękowych i muzycznych Tabela 1. Wykaz przyjętego podziału branż kreatywnych wg podklas klasyfika- cji PKD 2007.
  • 11. 11 Gry komputerowe i oprogramowanie 58.21.Z  Działalność wydawnicza w zakresie gier komputerowych 58.29.Z  Działalność wydawnicza w zakresie pozostałego oprogramowania 62.01.Z  Działalność związana z oprogramowaniem Radio i telewizja 60.10.Z  Nadawanie programów radiofonicznych 60.20.Z  Nadawanie programów telewizyjnych ogólnodostęp- nych i abonamentowych Internet 63.12.Z  Działalność portali internetowych 63.91.Z  Działalność agencji informacyjnych Badania i rozwój 72.20.Z  badania naukowe i prace rozwojowe w dziedzinie nauk społecznych i humanistycznych Druk i poligrafia 18.13.Z  Działalność usługowa związana z przygotowaniem do druku 18.14.Z  Introligatorstwo i podobne usługi Rzemiosło artystyczne 32.11.Z  produkcja monet 32.12.Z  produkcja wyrobów jubilerskich i podobnych 32.13.Z  Produkcja sztucznej biżuterii i wyrobów podobnych 32.13.Z  produkcja instrumentów muzycznych Działalność wydawnicza 58.11.Z  Wydawanie książek 58.13.Z  Wydawanie gazet 58.14.Z  Wydawanie czasopism i pozostałych periodyków 58.19.Z  Pozostała działalność wydawnicza 4  Sektor kreatywny na Dolnym Śląsku 4.1  Udział podmiotów sektora kreatywnego w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych działających na Dolnym Śląsku. Branżakreatywnaw rozumieniuniniejszegoprojektuna koniecpaździernika 2013 roku stanowiła mniej niż 4% wszystkich podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w bazie REGON w województwie dolnośląskim (▶rys.1). We Wrocławiu udział ten był o kilka procent większy – około 7% (▶rys.2). Wstępna analiza danych pokazuje również, gdzie na Dolnym Śląsku jest największe skoncentrowanie kreatywnych podmiotów gospodarczych  – we Wrocławiu znajduje się 56,1% wszystkich takich podmiotów .
  • 12. 12 4.2  Podmioty działające w sektorze kreatywnym na Dolnym Śląsku w rozbiciu na branże Sektor kreatywny na  Dolnym Śląsku skoncentrowany jest wokół trzech głównych branż, w których prowadzi swoją działalność blisko 60% wszyst- kich podmiotów, a są nimi: gry komputerowe i oprogramowanie (23,1%), reklama i  marketing (20,6%) oraz architektura i  konserwacja zabytków (16,2%) (patrz: tab. 5). Udział każdej z pozostałych branż stanowi mniej niż 10% ogółu sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku. Najmniej podmiotów zajmuje się badaniami i rozwojem, a także działalnością związaną z radiem i telewizją (po 0,4% każda). pozostałe podmioty gospodarcze (333 924 = 96,2%) sektor kreatywny (13 273 = 3,8%) pozostałe podmioty gospodarcze (107 728 = 93,1%) sektor kreatywny (7 445 = 6,9%) Rysunek 1. Udział podmiotów sektora kreatyw- nego w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych działających w województwie Dolnośląskim (stan na 30.10.2013 r.) Rysunek 2. Udział podmiotów sektora kreatyw- nego w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych działających we Wrocławiu (stan na 30 .10.2013 r.)
  • 13. 13 Dominacja podmiotów powiązanych z branżą IT może wynikać z kilku powodów. Stolica regionu, Wrocław, nazwana bywa czasem polską Doliną Krzemową – podyktowane jest to licznymi inwestycjami zagranicznych firm z branży IT oraz branż pokrewnych, jak również wysokim poziomem szkolni- ctwa wyższego oraz inwestycjami w centra badawcze i rozwojowe. gry komputerowe i oprogramowanie reklama i marketing działalność wydawnicza przemysł filmowy i muzyczny sztuki sceniczne druk i poligrafia rzemiosło artystyczne badania i rozwój radio i telewizja sztuka i literatura Internet fotografia architektura i konserwacja zabytków wzornictwo przemysłowe i moda Udział poszczególnych branż jest różny w zależności od położenia geogra- ficznego (▶rys.4). W powiatach w pobliżu stolicy województwa (m. Wrocław, wrocławskim, górowskim, trzebnickim, oławskim) oraz w powiecie jelenio- górskim dominuje branża gier komputerowych i oprogramowania, w środ- kowejorazpółnocno-wschodniejczęściregionunajwięcejpodmiotówdziała wokół reklamy i marketingu, natomiast w powiatach w południowej części regionu dominuje architektura i konserwacja zabytków. Rysunek 3. Liczba oraz udział firm działających w sektorze kreatywnym na Dolnym Śląsku w rozbiciu na branże (n=13273).
  • 14. 14 Górowski Milicki Polkowicki Dzierżoniowski Lubiński Bolesławiecki Zgorzelecki Jaworski Złotoryjski M. Legnica Legnicki Ząbkowicki Strzeliński Trzebnicki Średzki Świdnicki Lubański Lwówecki M. Jelenia Góra Jeleniogórski Kamiennogórski Wałbrzyski M. Wałbrzych Kłodzki Wołowski Oławski Oleśnicki M. Wrocław Wrocławski Głogowski 4.3  Podmioty z sektora kreatywnego w województwie dolnośląskim w podziale na obszary wiejsko-miejskie oraz poszczególne powiaty delegatury i dzielnice Wrocławia 56% gmina miejska 24% gmina miejsko- -wiejska 11% gmina wiejska 9% Reklama i marketing Architektura i konserwacja zabytków Fotografia Gry komputerowe i oprogramowanie Rysunek 4. Branże z sektora kreatywnego dominujące w poszczegól- nych powiatach województwa dolnośląskiego. Rysunek 5. Podział firm działających w sektorze kreatywnym na Dolnym Śląsku ze względu na rodzaj gminy (n=13273).
  • 15. 15 Zauważalna jest bardzo duża koncentracja branży kreatywnej wokół miast – 80 % procent branży kreatywnej na Dolnym Śląsk skupia się w delegaturach i dzielnicach Wrocławia oraz innych gminach miejskich (▶rys.5). W gminach miejsko-wiejskich usytuowane jest 11% podmiotów z sektora kreatywnego, a w gminach wiejskich – 9%. Może to być podyktowane lepszym zapleczem usług dla biznesu dostępnych na obszarach miejskich, większym rynkiem zbytu czy też specyfiką konsumentów zainteresowanych produktami czy usługami z sektora kreatywnego. Wrocław to serce branży kreatywnej na Dolnym Śląsku (▶tab.2) w jego granicach mieści się 56,1% analizowanych podmiotów. Duża koncentracja podmiotów sektora kreatywnego w największym mieście regionu ma wpływ na  wszelkie działania wspierające klastry oraz na  inicjatywy klastrowe. W kontekście analizowania możliwości powstawania klastrów, koncentra- cja jest kluczowym zjawiskiem, ponieważ właśnie w miejscach silnej koncen- tracji istnieje duże prawdopodobieństwo osiągnięcia nasycenia podmiotami danej branży i zawiązania się klastra na fundamencie oddolnej inicjatywy. powiat liczebność procent M. Wrocław 7445 56,1% Wrocławski 697 5,3% M. Jelenia Góra 450 3,4% Świdnicki 411 3,1% M. Legnica 375 2,8% M. Wałbrzych 331 2,5% Kłodzki 315 2,4% Lubiński 309 2,3% Oleśnicki 265 2,0% Trzebnicki 256 1,9% Oławski 240 1,8% Dzierżoniowski 210 1,6% Zgorzelecki 195 1,5% Głogowski 195 1,5% Jeleniogórski 181 1,4% Bolesławiecki 160 1,2% Średzki 131 1,0% Wałbrzyski 108 0,8% Lubański 102 0,8% Wołowski 101 0,8% Jaworski 101 0,8% Tabela 2. Liczba podmio- tów z sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku z podziałem na poszczególne po- wiaty (n=13273).
  • 16. Polkowicki 87 0,7% Strzeliński 83 0,6% Kamiennogórski 82 0,6% Złotoryjski 79 0,6% Legnicki 72 0,5% Milicki 64 0,5% Lwówecki 61 0,5% Górowski 46 0,3% Ogółem 13273 100,0% 4.4 Podmioty sektora kreatywnego w Jeleniej Górze, Wałbrzychu i Legnicy (2,8% wszystkich podmiotów w sektorze na Dolnym Śląsku) LEGNICA (2,5% wszystkich podmiotów w sektorze na Dolnym Śląsku) WAŁBRZYCH (3,4% wszystkich podmiotów w sektorze na Dolnym Śląsku) JELENIA GÓRARysunek 6. Liczba podmiotów z sektora kreatyw- nego na w Jeleniej Górze, Legnicy, Wałbrzychu.
  • 17. 17 Na rysunkach 6 i 7 przedstawiono podstawową analizę sektora kreatyw- nego w pozostałych miastach województwa dolnośląskiego na prawach po- wiatu – Jeleniej Górze, Legnicy i Wałbrzychu. Poza Wrocławiem i powiatem Rysunek 7. Liczba podmiotów z sektora kreatyw- nego w Jeleniej Górze, Legnicy, Wałbrzychu z po- działem na branże (wyjaśnienie ikon na str. 10). Wałbrzych Legnica Jelenia Góra
  • 18. wrocławskim (koncentrują one w sumie 60% firm kreatywnych wojewódz- twa) pozostałe miasta na  prawach powiatu skupiają łącznie 8% branży kreatywnej regionu, z czego Jelenia Góra – 3,4% (450 firm), Legnica 2,8% (375 firm), a najmniej Wałbrzych – 2,5% (331 firm). Analizując rysunek 7 można porównać podział sektora kreatywnego w wymienionych miastach według dominacji poszczególnych branż. Trzy najpopularniejsze dziedziny sektora kreatywnego w  analizowanych miastach to: architektura i  kon- serwacja zabytków, gry komputerowe i  oprogramowanie oraz reklama i marketing. W zależności od analizowanego miasta różnią się one procen- towym udziałem – w Jeleniej Górze dominuje architektura i konserwacja zabytków (można powiązać tę zależność z położeniem miasta), natomiast w Wałbrzychu i Legnicy prym wiedzie reklama i marketing. 5.  Specyfika podmiotów z sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku 5.1 Wielkość zatrudnienia w podmiotach z sektora kreatywnego na Dolnym Śląsku 98% 0,1% 0,2% 2% Rysunek 8. Wielkość podmio- tów w sektorze kreatywnym w województwie dolnośląskim według liczby pracowników (n=13273) 0-9 osób 10-49 osób 50-249 osób 250-999 osób
  • 19. 19 W województwie dolnośląskim zdecydowana większość podmiotów kre- atywnych (98%) zatrudnia od 0 do 9 osób (▶rys.8). Jest to spójne ze staty- stykami dla całej Polski, gdzie również dominują małe przedsiębiorstwa. Udział podmiotów z sektora kreatywnego w województwie dolnośląskim zatrudniającychpowyżej250do 999pracownikówstanowijedynie1promil. W analizowanej bazie REGON nie znajdują się przedsiębiorstwa zatrudnia- jące więcej niż 1000 pracowników. Liczba zatrudnianych pracowników może mieć związek z podstawową formą prawną podmiotów działających w dolnośląskim sektorze kreatyw- nym – większość (79%) to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodar- czą (▶rys.9). osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą (79%) osoba prawna (11%) jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej (10%) Jak wynika z analiz przeprowadzonych na potrzeby innych badań sektorów kreatywnych, coraz częściej duże podmioty sektora zajmują się wyłącznie dystrybucjąproduktu,natomiastpracękreatywnąświadcząwspółpracujące z nimi małe przedsiębiorstwa oraz freelancerzy.3 3  AnalizapotencjalnychsektorówkreatywnychMazowszawskazanie5najważniejszychsektorów/branż w aspekcie budowania inicjatyw klastrowych, str. 27 Rysunek 9. Podstawowa forma prawna podmiotów dzia- łających w sekto- rze kreatywnym w województwie dolnośląskim (n=13273)
  • 20. 5.2  Staż podmiotów w sektorze kreatywnym na rynku dolnośląskim Większość analizowanych podmiotów to młode przedsiębiorstwa – dzia- łające na rynku nie dłużej, niż 5 lat (48%). 19% z nich liczy sobie między 5 a 20 lat, 15% między 11 a 15 lat, zaś dłużej niż 15 lat działa w sumie 18% podmiotów, z czego tych z najdłuższym stażem na rynku (ponad 25 lat) jest jedynie 0,5% (▶rys.10). Średni staż analizowanych podmiotów na rynku wy- nosił 8,3 lat. Średni staż na rynku podmiotów z branży kreatywnej na Dolnym Śląsku (▶rys.11) jest zróżnicowany w zależności od branży. Najdłużej działającą grupę tworzą podmioty należące do branż: radio i telewizja, działalność wy- dawnicza, rzemiosło artystyczne. Najmłodsze stażem podmioty znajdziemy w działalności związanej z Internetem, wzornictwem przemysłowym i modą, a także grami komputerowymi i oprogramowaniem. do 5 lat od 5 do 10 lat od 11 do 15 lat od 16 do 20 lat od 21 do 25 lat powyżej 25 lat Rysunek 10. Staż podmiotów z branży kreatyw- nej na Dolnym Śląsku (n=13 273)
  • 21. 21 6  Sektor kreatywny we Wrocławiu 6.1  Udział podmiotów sektora kreatywnego w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych działających we Wrocławiu oraz Wrocławiu-Śródmieście Poprzednie analizy sektora kreatywnego na  Dolnym Śląsku wykazały, że największa koncetracja podmiotów kreatywnych w regionie (60%) znaj- duje się właśnie we Wrocławiu i okolicach. Na rysunku 12 przedstawiono jak ta liczba podmiotów rozkłada się na poszczególne delegatury Wrocławia. Szczególnąuwagęnależyzwrócićna Wrocław-Śródmieście–w granicachtej dzielnicy znajduje się Nadodrze. Według danych GUS w dzielnicy tej działa 1266 podmiotów kreatywnych, co stanowi 6,88% wszystkich podmiotów Rysunek 11. Średni staż na rynku podmio- tów z branży kreatywnej na Dolnym Śląsku z podziałem na branże (n=13273). Wyjaśnienie ikon na str. 10.
  • 22. gospodarczych w jej obrębie. Odnosząc to do wszystkich podmiotów kre- atywnych we Wrocławiu, najwięcej z nich skupiają dzielnice Krzyki oraz Fabryczna (odpowiednio 29% i 27%). Śródmieście zajmuje 3 pozycję z 17% podmiotów z sektora kreatywnego we Wrocławiu (▶rys.13). 6,88% 6,28% 7,22% 6,07% 8,73% Wrocław - Fabryczna 31 878 2 001 Wrocław - Śródmieście 18 406 1 266 Wrocław - Psie Pole 14 701 893 Wrocław - Krzyki 29 484 2 128 Wrocław - Stare Miasto 13 257 1 157 Wrocław ogółem 107 728 7 445 6,91% pozstałe podmioty gospodarcze podmioty gospodarcze z sektora kreatywnego liczba podmiotów ogółem Rysunek 12. Rozkład podmio- tów z sektora kreatywnego na poszcze- gólne dzielnice miasta Wrocław (n=7445). Wrocław ogółem 107 728 7 445 6,91%
  • 23. 23 Wrocław - Farbryczna 27% Wrocław - Krzyki 29% Wrocław - Psie Pole 12% Wrocław - Stare Miasto 16% Wrocław - Śródmieście 17% Rysunek 13. Udział podmiotów sektora kreatyw- nego w ogólnej liczbie podmiotów gospodarczych działających we Wrocławiu oraz jego poszczegól- nych dzielnicach. Rysunek 14. Liczebność i podział firm z sek- tora kreatywnego na branże we Wrocławiu- Śródmieście i pozostałych dzielnicach Wrocław - Środmieście pozostałe dzielnice
  • 24. 24 6.2  Podmioty działające w sektorze kreatywnym we Wrocławiu oraz Wrocławiu-Śródmieście w rozbiciu na branże Trzy dominujące branże sektora kreatywnego zarówno we Wrocławiu ogó- łemjaki WrocławiuŚródmieścietogrykomputerowei oprogramowanie,re- klama i marketing oraz architektura i konserwacja zabytków. We Wrocławiu ogółem stanowią one łącznie – 64,7% natomiast w dzielnicy Śródmieście – 62,5%. Występuje jedynie różnica w częstości występowania tych trzech branż – we Wrocławiu ogółem drugie miejsce zajmuje reklama i marketing (21,2%) natomiast w Śródmieściu bardziej popularne są podmioty z branży architektura i konserwacja zabytków (drugie miejsce w procentowym po- dziale dla Wrocław-Śródmieście z  21,5% wszystkich firm kreatywnych w dzielnicy). 6.3 Wielkość zatrudnienia w podmiotach sektora kreatywnego we Wrocławiu oraz Wrocławiu-Śródmieście Wielkość zatrudnienia w podmiotach kreatywnych działających w granicach miasta Wrocław oraz dzielnicy Wrocław-Śródmieście jest bardzo podobna do struktury w całym sektorze województwa – dominują małe podmioty, zatrudniające między 0 a 9 pracowników, a nie występują podmioty zatrud- niające powyżej 1000 pracowników. Wrocław Wrocław-Śródmieście 98,5% 0,1% 1,4% 97,4% 0,3% 2,3% 0-9 osób 10-49 osób 50-249 osób 250-999 osób Rysunek 15. Wielkość podmio- tów w sektorze kreatywnym we Wrocławiu oraz Wrocławiu- Śródmieście według liczby pracowników.
  • 25. 6.4  Staż podmiotów w sektorze kreatywnym we Wrocławiu oraz Wrocławiu-Śródmieście Podobnie jak w przypadku wielkości zatrudnienia – również staż na rynku sektora kreatywnego we Wrocławiu oraz Wrocławiu-Śródmieście nie różni  się znacząco od  reszty województwa. Największą liczbę stanowią młode podmioty, działające na rynku do 5 lat, jednakże jest również w ob- rębie Wrocławia kilka firm ze stażem większym niż 25 lat. Średni staż podmiotów we Wrocławiu ogółem wynosi 8,2 lat, natomiast we Wrocławiu- Śródmieście wskaźnik ten jest wyższy – 8,9 lat. Rysunek 16. Podział podmio- tów z sektora kreatywnego we Wrocławiu i Wrocławiu- Śródmieście według stażu na rynku pracy. do 5 lat od 5 do 10 lat od 11 do 15 lat od 16 do 20 lat od 21 do 25 lat powyżej 25 lat
  • 26. 26 7.  Podsumowanie i zakończenie analizy desk research Podsumowując analizę sektora kreatywnego w województwie dolnośląskim warto odnotować następujące spostrzeżenia: • • branża kreatywna w rozumieniu niniejszego projektu na koniec października 2013 stanowiła mniej niż 4% wszystkich podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w bazie REGON w województwie dolnośląskim, we Wrocławiu – około 7% ; • • największe skoncentrowanie „kreatywnych” podmiotów gospodar- czych jest we Wrocławiu, znajduje się tu 56,1% wszystkich podmio- tów z branży kreatywnej; • • sektor kreatywny na Dolnym Śląsku skoncentrowany jest wokół trzech głównych branż, w których prowadzi swoją działalność blisko 60% wszystkich podmiotów, a są to: gry komputerowe i oprogra- mowanie (23,1%), reklama i marketing (20,6%) oraz architektura i konserwacja zabytków (16,2%); • • zauważalna jest bardzo duża koncentracja branży kreatywnej wokół miast – 80 % procent branży kreatywnej na Dolnym Śląsk skupia się w delegaturach i dzielnicach Wrocławia oraz innych gminach miejskich; • • poza Wrocławiem pozostałe miasta na prawach powiatu skupiają łącznie 8% branży kreatywnej regionu dolnośląskiego, z czego Jelenia Góra – 3,4% (450 firm), Legnica – 2,8% (375 firm), a najmniej Wałbrzych – 2,5% (331 firm); • • w województwie dolnośląskim zdecydowana większość podmiotów kreatywnych (98%) zatrudnia od 0 do 9 osób, a podstawową formą prawną podmiotów działających w dolnośląskim sektorze krea- tywnym jest prowadzenie działalności gospodarczej przez osoby fizyczne (79%); • • najwięcej analizowanych podmiotów to młode przedsiębiorstwa, działające na rynku nie dłużej, niż 5 lat (48%); średni staż analizowa- nych podmiotów na rynku wynosi 8,3 lat; • • w dzielnicy Wrocław-Śródmieście działa 1266 podmiotów krea- tywnych, co stanowi 6,88% wszystkich podmiotów gospodarczych w jej obrębie; odnosząc to do wszyskich podmiotów kreatywnych we Wrocławiu, najwięcej z nich skupiają Krzyki oraz Fabryczna (odpowiednio 29% i 27%); Śródmieście zajmuje 3 pozycję z 17% podmiotów z sektora kreatywnego we Wrocławiu (▶rys.13); • • trzy dominujące branże sektora kreatywnego zarówno we Wrocławiu ogółem, jak i Wrocławiu-Śródmieście to gry kompu- terowe i oprogramowanie, reklama i marketing oraz architektura
  • 27. i konserwacja zabytków. We Wrocławiu ogółem stanowią one łącznie – 64,7% natomiast w dzielnicy Śródmieście – 62,5% udziału we wszystkichbranżach sektora kreatywnego; • • nie odnotowano znaczących różnic między sektorem kreatywny we Wrocławiu a w całym województwie dolnośląskim pod względem wielkości zatrudnienia, formy prawnej oraz stażu.
  • 28. 28 ANALIZA BADAŃ ILOŚCIOWYCH CAWI 1.Metodologia badań 1.1  Metoda badawcza Drugie z zastosowanych rozwiązań metodologicznych związane jest z ko- niecznością poznania opinii, postaw, zapatrywań samych przedsiębiorców sektora kreatywnego oraz ustalenia tych charakterystyk przedsiębiorstw, które nie są rejestrowane w żadnych innych źródłach. W tym celu zaprojek- towano ilościowe narzędzie o wysokim stopniu standaryzacji umożliwiające porównywanie zgromadzonych danych i wyprowadzenie z nich generalizacji adekwatnych dla całej zbiorowości podmiotów gospodarczych o twórczym charakterze działalności. Ze względu na rozproszenie zbiorowości general- nej na całym Dolnym Śląsku, czas i koszty zdecydowano się na ankietę online (CAWI), która ma między innymi takie zalety, jak niskie wskaźnik braków odpowiedzi oraz możliwość realizacji w dogodnym dla respondenta czasie i miejscu, co podnosi współczynnik realizacji próby. Pomiar realizowany był w listopadzie 2014 roku. 1.2 Dobór próby Brak rejestru przedsiębiorstw sektora kreatywnego był podstawową trud- nością w dotarciu do respondentów. Niedostępność źródeł niezbędnych do określenia ilościowej i geograficznej struktury sektora uwzględniającej specyfikę poszczególnych typów działalności skutkował niemożnością przy- gotowania operatu do losowania próby. Dlatego zdecydowano się na dobór celowy. Trafność wybranej do badania próby potwierdzają tożsame z usta- lonymi w analizie danych urzędowych wartości zmiennych zarejestrowane w badaniu ankietowym (w kilku wymiarach: rozkład geograficzny, struktura według rodzajów działalności, formy prawne przedsiębiorstw). Zaproszenie do wzięcia udziału w ankiecie zostało skierowane do 373 przedsiębiorstw z Wrocławia oraz 254 z całego Dolnego Śląska. Bazę pod- miotów sektora kreatywnego województwa przygotowała Fundacja Dom Pokoju, analizując dostępne dane zastane (między innymi dostępne w inter- necie bazy: pkt.pl, panoramafirm.pl, teleadreson.pl) i poszukując kontaktów z firmami metodą kuli śniegowej. Zebrano 99 ankiet,co jest podstawą dla ni- niejszej charakterystyki. W każdym przypadku ankiety stanowią podstawę, a w przypadku, gdy respondenci mogli wybrać więcej niż jedną odpowiedź, procenty nie sumują się do 100. W przypadku, gdy respondenci mogli wy- brać więcej niż jedną odpowiedź, procenty nie sumują się do 100.
  • 29. 29 Pytania badawcze obejmowały następujące zagadnienia: • • charakterystykę formalną przedsiębiorstw sektora kreatywnego; • • charakterystykę właścicieli przedsiębiorstw; • • postrzeganie kondycji, szans i barier funkcjonowania sektora kreatywnego; • • współpracę sektora kreatywnego. 2.  Charakterystyka badanej zbiorowości Mimo iż próba badawcza nie odzwierciedla struktury sektora kreatywnego zidentyfikowanego w oparciu o dane zastane w sposób reprezentatywny, to głównetendencjezostałyzachowane–spośródsześciubranżnajczęściejre- prezentowanych w całym sektorze wszystkie są reprezentowane w próbie, również z największą częstotliwością. Zdecydowanie najliczniej reprezento- wana jest działalność związana z marketingiem i reklamą oraz architekturą, względnie często rzemiosło artystyczne, fotografia i projektowanie mody oraz programowanie. Pozostałe typy działalności występują wśród bada- nych jednostkowo. Spośród innych kategorii, które nie zostały zapropono- wane w kafeterii pytania albo się w nich nie mieszczą, badani wymieniali: aplikacje mobilne, co-working, edukacja artystyczna, produkcja bombek szklanych i mebli, projektowanie graficzne i Capoeira, projektowanie www, sztuki wizualne, animacja i muzyka, projektowanie i produkcja urządzeń, prowadzenie imprez, obsługa imprez, fotografia, film, rękodzieło, renowacja mebli, social media, stolarstwo, sztuka użytkowa (głownie produkcja replik motocykli z przełomu XIX i XX w), wystawiennictwo sztuki współczesnej. Dla funkcjonowania sektora kreatywnego i określenia jego potencjału rozwojowego istotnym jest określenie jego wielkości, miejsca i czasu funk- cjonowania na  rynku. Dominującą formą prawną firm biorących udział w badaniu jest jednoosobowa działalność gospodarcza (w danych GUS doty- czącychwojewództwadolnośląskiegorównież79%przedsiębiorstwposiada taką formę prawną). Odpowiednio rzadziej reprezentowane są spółki z o. o. orazspółkicywilne.Wydaje się,iżdominacjafirmjednoosobowychjestz jed- nej strony ważną cechą sektora kreatywnego, która wynika z komponentu twórczego, często będącego również cechą właścicieli-twórców, z drugiej – nie odbiega od makroekonomicznych charakterystyk polskiego rynku. Konsekwencją dominacji jednoosobowych działalności gospodarczych jest niski poziom zatrudnienia w omawianym sektorze. Zdecydowana więk- szośćprzedsiębiorcówniezatrudniapracownikówna umowęo pracęi niemal połowa nie korzysta z pomocy pracowników nawet okazjonalnie, zatrud- niając ich, w innych niż umowa o pracę, formułach. Jednocześnie na różne
  • 30. 30 umowy czasowe zatrudnia pracowników ponad połowa badanych przedsię- biorstw.Dwaargumentyzdają siętłumaczyćtakirozkładdeklaracji:pierwszy – o charakterze makroekonomicznym, czyli wyższe koszty ponoszone przez pracodawcę z tytułu zatrudnienia na umowę o pracę oraz drugi – specyficzny dla sektora kreatywnego – działania twórcze są podejmowane nieregularnie, w zależności od zapotrzebowania albo potrzeby/możliwości tworzenia. produkcja i usługi w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnej (1) projektowanie mody i szycie (7) pozaszkolne formy edukacji artystycznej (1) oprogramowanie komputerowe inne niż gry (1) literacka działalność twórcza (1) sztuki sceniczne: teatr, taniec (1) konserwacja zabytków (2) działalność wydawnicza, także prasa (3) sztuki wizualne,w tym malarstwo i rzeźba (3) wzornictwo przemysłowe (3) architektura krajobrazu (3) działalność muzyczna (3) film i wideo (4) programowanie, np. projektowanie stron www (5) architektura (6) fotografia (7) architektura wnętrz (8) rzemiosło artystyczne (8) inne (16) reklama i marketing (16) Rysunek 17. Struktura działal- ności badanych przedsiębiorstw (liczebność)
  • 31. 31 jednoosobowa działalność gospodarcza (79) systemowe braki danych (1) spółka cywilna (7) spółka z.o.o (10) spółka jawna (1) przedsiębiorstwo państwowe (1) ilość osób zatrudnionych na umowę o pracę ilość osób zatrudnionych na inne rodzaje umów 0 1-3 osób 4-9 osób 10-49 osób 50-249 osób Rysunek 18. Forma prawna badanych przedsiębiorstw (liczebność) Rysunek 19. Ilość osób zatrudnionych w badanych przedsiębior- stwach na umowę o pracę i inne rodzaje umów
  • 32. 32 Większość badanych przedsiębiorstw ma krótki staż na rynku. Ponad po- łowa powstawała od 2010 roku, zdecydowana większość firm działa nie dłużej niż osiem lat, przedsiębiorstwa mające dłuższe doświadczenie istnie- nia na rynku stanowią zaledwie 15%. Jedna z firm rozpoczęła działalność w 1962 roku, wszystkie pozostałe po roku 1989. Zatem to, co charakte- ryzuje badane przedsiębiorstwa, to krótki staż działania i, związany z nim, relatywnie niski poziom doświadczenia biznesowego. 53 25 6 15 Większość podmiotów odpowiadających na  pytania zawarte w  ankiecie prowadzi swoją działalność we Wrocławiu. Ich udział w  próbie odpo- wiada poziomowi nasycenia przedsiębiorstwami sektora kreatywnego Dolnego Śląska, analiza danych udostępnionych przez GUS pokazała, że we Wrocławiu lokuje  się 56% dolnośląskich przedsiębiorstw kreatywnych. W próbiewzględnieczęstoreprezentowanybyłWałbrzych,Legnicai Jelenia Góra, Świdnica czyli największe ośrodki miejskie województwa. Pozostałe miejscowości występują wśród badanych jednostkowo. Rysunek 20. Długość działania przedsiębiorstw
  • 33. 33 miasto w którym działa przedsiębiorstwo częstość procent Wrocław 56 56,6% Wałbrzych 6 6,1% Legnica 3 3,0% Jelenia Góra 3 3,0% Świdnica 4 4% Bielany Wrocławskie, Brzeg Dolny, Chrząstawa Wielka, Kłodzko, Świdnica, Żmigród, Świeradów-Zdrój, Lubin, Oborniki Śląskie, Oława, Rynarcice, Szczawno-Zdrój, Wojcieszów, Wysoka, Złotoryja 29 29,3% ogółem 97 98,0% systemowe braki danych 2 2,0% ogółem 99 100,0% O wypełnienie ankiet zostali poproszeni właściciele firm. Ich charaktery- styka społeczno-demograficzna jest kluczowa dla zrozumienia specyfiki sektora kreatywnego, bowiem gros przedsiębiorstw w tym sektorze stano- wią jednoosobowe działalności, silnie zdeterminowane przez właściciela właśnie.Kobietyi mężczyźnisąreprezentowaniw próbieniemalpopołowie, a zdecydowanawiększośćz nichtoosobymłode.Podobniejakpodwzględem wiekubadanazbiorowośćwłaścicielijesthomogenicznarównieżwkategorii wykształcenia – niemal 90% stanowią osoby z wykształceniem wyższym. Zawodywłaścicielifirmzwiązanesąprzedewszystkimz posiadaniemza- sobów twórczych (artyści, architekci) oraz umiejętności miękkich charakte- rystycznych dla szeroko rozumianej humanistyki (zawartość tabeli powstała pozakodowaniuzróżnicowanychodpowiedzirespondentówi sprowadzeniu ich do kilku bardziej ogólnych kategorii, wyrażonych dziedzinami nauki). Ów profil kompetencyjny uzupełnia rodzaj szkół, które wieńczyły kariery edu- kacyjne badanych właścicieli. Wśród respondentów dominują absolwenci Akademii Sztuk Pięknych i  Uniwersytetu Wrocławskiego, ale wyraźnie obecni są również absolwenci Politechniki i Uniwersytetu Ekonomicznego. Działalność badanych przedsiębiorstw nie ogranicza się do rynku lokal- nego, dwie trzecie badanych złożyło deklarację działania na terenie całego kraju,trzeciaczęśćbadanychjakoobszarzainteresowaniawskazujerównież rynki zagraniczne. Głównymi odbiorcami produktów i usług wytwarzanych w sektorze kreatywnym są klienci indywidualni oraz prywatne firmy, rza- dziej instytucje pozarządowe, samorządowe oraz rządowe. Oznacza to, że sektor finansowany jest głównie z pieniędzy prywatnych, w mniejszym Tabela 3. Lokalizacja firm, które wzięły udział w badaniu
  • 34. 34 stopniu z sektora publicznego. Dotyczy to również sytuacji lokalowej bada- nych przedsiębiorstw Częściej wynajmują lokale na warunkach rynkowych od prywatnych właścicieli, niż na warunkach preferencyjnych od samorządu czy spółek komunalnych. płeć: 49 50 82 6 12 17 17 15 31 25 28 15 18 8 5 7 10 1 wiek: 18-25 26-35 36-45 46-55 56-65 wykształcenie: podstawowe, zawodowe średnie, policealne wyższe doktorat/tytuł naukowy zawód wyuczony wg. dziedzin: wykształcenie artystyczne wykształcenie architektoniczne wykształcenie ekonomiczne wykształcenie humanistyczne nauki społeczne pozostałe ostatnia ukończona szkoła: Akademia Sztuk Pięknych Politechnika Uniwersytet Wrocławski Uniwersytet Ekonomiczny szkoła średnia pozostałe Rysunek 21. Charakterystyka społeczno-demo- graficzna i profil kompetencyjny właścicieli
  • 35. 35 w najbliższej okolicy (miasto, gmina) w regionie Dolnego Śląska w całej Polsce za granicą klient indywidualny prywatne średnie firmy prywatne małe firmy prywatne duże firmy korporacje organizacje pozarządowe instytucje samorządowe przedsiębiorstwa państwowe instytucje rządowe 80 63 61 49 38 30 29 19 17 Rysunek 22. Zasięg działania firmy Rysunek 23. Odbiorcy oferty firmy
  • 36. 36 lokal jest własnością firmy firma zarejestrowana jest w prywatnym mieszkaniu lokal wynajmowany jest od prywatnego właściciela lokal wynajmowany jest od samorządu/spółek komunalnych inne formy (freelance) 2.1  Podsumowanie charakterystyki respondentów • • Wśród badanych przedsiębiorstw dominują małe, jednoosobowe działalności, niezatrudniające wielu pracowników, co może być spowodowane czynnikami makroekonomicznymi, czyli wysokimi kosztami zatrudniania pracowników oraz cechami specyficznymi dla sektora kreatywnego – powolnym rozwojem przedsiębiorstw i trudnościami w znalezieniu kompetentnych pracowników. • • Wśród badanych przedsiębiorstw dominują firmy o krótkim stażu, prowadzone przez młodych, dobrze wykształconych właścicieli. • • Działalność badanych przedsiębiorstw jest bardziej związana z wol- nym rynkiem, niż współpracą ze sferą publiczną. • • Koncentracja przedsiębiorstw sektora kreatywnego ma miejsce w stolicy regionu, Wrocławiu. Rysunek 24. Status lokalu, w którym firma prowadzi działalność
  • 37. 37 3. Postrzeganie kondycji firmy i rynku Dla oceny potencjału rozwojowego sektora kreatywnego ważne jest rozpo- znanie tego jak firmy postrzegają swoją kondycję oraz jak waloryzują stan rynku, na którym funkcjonują. W nawiązaniu do zjawiska samospełania- jącej się przepowiedni podkreślić należy znaczenie subiektywnych opinii przedsiębiorców oraz sposobu postrzegania przez nich rzeczywistości dla przyszłości ich funkcjonowania na rynku. Definiowanie kondycji własnej firmy, jako dobrej lub złej, może (choć nie musi) przełożyć się na determinację lub jej brak, w podejmowaniu wy- siłków na rzecz jej rozwoju. Jednym ze wskaźników pozwalających określić położenie przedsiębiorstwa jest postrzeganie przyszłości firmy przez jej właścicieli.Wydaje się,że wśródbadanychdominująpostawyoptymistyczne – zdecydowana większość jest przekonana, że w przyszłości firma będzie przynosić zyski, trzecia część badanych przewiduje natomiast funkcjonowa- nie na granicy opłacalności, bądź likwidację firmy. firma będzie istnieć na rynku, ale na granicy opłacalności firma nie utrzyma się na rynku dłużej niż przez rok firmę czeka inna przyszłość (jaka?) zależy od właścicieli firma będzie istnieć na rynku i przynosić większe (od granicy opłacalnośći) zyski 73,7% 21,2% 4% 1% Rysunek 25. Postrzeganie przyszłości firmy
  • 38. 38 Również postrzeganie konkurencyjności własnego przedsiębiorstwa sta- nowi wskaźnik poczucia bezpieczeństwa prowadzenia określonej aktywno- ści gospodarczej i planowania jej przyszłości. Tłem dla oceny postrzegania sytuacji własnej firmy jest definiowanie konkurencyjności całej branży. Choć w szczególe ocena dotycząca konkurencyjności własnej firmy i konkurencji panującej na rynku różni się (za bardzo konkurencyjną uznało swoją firmę 15% badanych, natomiast z istnieniem bardzo dużej konkurencji w branży zgadza  się 35% respondentów), to jeśli jednak sprowadzić odpowiedzi do dwóch wymiarów – konkurencyjny i niekonkurencyjny (po zrekodowa- niu wartości 1,2,3 oraz 4,5,6) – to oceny stają się spójne: trzecia część bada- nych uznaje swoją firmę (26,3%) oraz rynek (27,3%) za niekonkurencyjne, pozostali zaś za konkurencyjne (odpowiednio: 73,7% i 72,8%). Postrzeganie rynku, na którym się działa, jako wysoko konkurencyjnego mogłoby stano- wić zagrożenie przy niskiej samoocenie prowadzonej działalności, jednak wysoka ocena konkurencyjności własnego przedsiębiorstwa może działać raczej motywująco niźli deprymująco. Które z określeń najlepiej pasuje do Państwa firmy? częstość procent mamy coraz większe przychody 50 50,5 przychody nie zmieniają się wyraźnie 40 40,4 mamy coraz mniejsze przychody 9 9,1 ogółem 99 100 6 5 4 3 2 1 0 10 20 30 Ciekawy obraz branży rysuje się po przeanalizowaniu odpowiedzi na pyta- nie o lidera rynku. Trzecia część badanych wskazała konkretne firmy (inne niż własna), które uznaje za liderów branży. Jednak połowa respondentów Rysunek 26. Postrzeganie konkurencji rynku oraz konkurencyj- ności przedsię- biorstwa [%] (6 – bardzo duża konkurencja, 1 – brak konkurencji) Tabela. 4 Ocena przychodów przedsiębiorstwa konkurencyjność firmy konkurencja w branży
  • 39. 39 (połączone odpowiedzi trudno powiedzieć oraz wyjątkowo liczne – nie- powtarzalne w tym pomiarze – braki odpowiedzi) nie wskazała żadnego lidera. Z jednej strony może to oznaczać słabą orientację albo niewielką umiejętność oceny rynku, na którym działają, z drugiej – charakteryzuje stan rozwoju kształtującego się rynku, na którym pozycje poszczególnych przedsiębiorstw są dopiero wypracowywane. Przedsiębiorcy reprezentujący poszczególne branże sektora kreatywnego w niewielkiej części potrafili wskazać konkretne firmy pełniące rolę lidera, i zazwyczaj były to wskazania niepowtarzające się4 : • • w branży literacka działalność twórcza wskazano firmę Sobieski (1); • • w branży działalność wydawnicza (także prasa) wskazano co12 (1); PND Futura (1); • • w branży rzemiosło artystyczne wskazano sieciówki KRUK, APART, YES (1); my (2); brak lidera (2); • • w branży film i wideo wskazano ATM (1), duże domy mediowe (1); • • w branży działalność muzyczna wskazano brak lidera (1); • • w branży sztuki sceniczne (teatr, taniec) wskazano Di Marcin (1); 4  W nawiasach podano liczbę deklaracji. my nie ma brak odpowiedzi duże firmy ulokowane w Warszawie trudno powiedzieć konkretne wskazania Rysunek 27. Liderzy branży wskazani przez respondentów
  • 40. • • w branży fotografia wskazano Janucho (1), Monika Podolska-Serek Foto (1); • • w branży reklama i marketing wskazano Brantt (1), czart flov (1), CPR (1), Kompas (1), Lemon sky (3), Neon Shake (1), Power Event (1), brak lidera (1); • • w branży architektura wskazano Kma (1), Maćków (1); • • w branży architektura wnętrz wskazano Max Fliz (1), nizio designe (1), rust (1); • • w branży konserwacja zabytków wskazano Castellum (1); • • w branży wzornictwo przemysłowe wskazano Prozezdesigne (1), brak lidera (1); • • w branży projektowanie mody i szycie wskazano PND futura (1); • • w branży oprogramowanie komputerowe (inne niż gry) wskazano Droptica (1); • • w branży programowanie, np projektowanie stron www wskazano Necon (1). inne (2) zwiększanie zyskowności/dochodowości wykonywanej działalności (48) wprowadzanie innowacji, wdrażanie twórczych pomysłów (36) zdobywanie rynków/odbiorców za granicą (32) zdobywanie rynków/odbiorców na rynku ogólnopolskim (31) zdobywanie rynków/odbiorców na rynku dolnośląskim (24) pozyskiwanie środków finansowych na działalność firmy (22) pozyskiwanie wiedzy niezbędnej do rozwoju (21) budowanie powiązań partnerskich z innymi podmiotami (21) zatrudnienie nowych pracowników (10) rozbudowa infrastruktury firmy (10) Rysunek 28. Najważniejsze cele przedsiębior- stwa na najbliższy rok [%]
  • 41. 41 Priorytetowe cele przedsiębiorstw na najbliższy rok mają głównie charakter biznesowy (zwiększenie zysków, zdobywanie nowych rynków zbytu) oraz – charakterystyczne dla badanego sektora – twórcze dążenia (wprowadzanie innowacji, wdrażanie twórczych pomysłów), dotyczące jakości produktu lub usługi.Zatrudnienienowychpracownikóworazrozbudowainfrastrukturyto najmniej ważne cele w opinii przedsiębiorców. W kategorii inne wskazano na brak celów oraz zakup kilku urządzeń. 3.1 Podsumowanie Wśród badanych przedsiębiorców dominuje pozytywna wizja przyszłych losów ich firmy na rynku. Przeważa pogląd, że firma będzie się rozwijać i przynosić coraz większe dochody. Mimo, iż rynek jest oceniany jako bardzo konkurencyjny, to towarzyszy tej ocenie przekonanie o dużej konkurencyj- ności własnej firmy. Główne cele biznesowe na najbliższy rok działalności dotyczą zwiększania dochodów i tworzenia jakościowo atrakcyjnego pro- duktu lub usługi. 4. Problemy rozwojowe przedsiębiorstw kreatywnych Idea klastra wiąże się z pomocą w przełamywaniu i pokonywaniu pewnych barier i ograniczeń, zarówno o charakterze uniwersalnym dla prowadzenia wszelkiego rodzaju działalności gospodarczej na wolnym rynku, jak i specy- ficznych dla poszczególnych branż. Za największe bariery utrudniające działanie firmy badani uznali wyso- kie koszty prowadzenia działalności gospodarczej (połączone odpowiedzi: zdecydowanie tak i  raczej tak 79,8%) oraz wysokie koszty zatrudniania pracowników (odpowiednio 71,7%), najrzadziej w funkcji bariery postrze- gane są krótkie doświadczenie biznesowe (odpowiednio 28,3%) oraz brak atrakcyjnych lokali (odpowiednio 21,2%). Najczęściej wskazywane bariery mają charakter makroekonomiczny, jednak względnie często wskazywano jako barierę konkurencyjność rynku, na którym działają. Do najważniejszych zasobów swoich biznesów przedsiębiorcy zaliczyli kompetencje oraz komponent twórczy (kluczowy dla sektora kreatywnego), czylipomysłyi idee,natomiastichsłabąstronąjestniewystarczającapromo- cja oraz brak środków na rozwój firmy. Zatem posiadanie takich zasobów, któreskutkująposiadaniemwartościowegoproduktulubusługi(a takuważa połowa badanych) nie jest wystarczające do osiągnięcie sukcesu bizneso- wego, z powodu niedomagań promocyjnych i niedostatków finansowych. Spośród innych kategorii, które nie zostały zaproponowane w kafeterii py- tania albo się w nich nie mieszczą badani wymieniają ludzi i kompleksową
  • 42. 42 ofertę, z drugiej strony wskazują na brak: chętnych do co-workingu, czasu, wyspecjalizowanych pracowników w miejscu prowadzenia działalności oraz takieproblemyjak:nieterminowepłatności,dużaodległośćdo klienta,niskie ceny produktu lub usługi. zdecydowanie nie raczej nie raczej tak zdecydowanie tak w ysokie koszty prow adzenia działalnościgospodarczej niskipoziom cen na rynku,konkurencja cenow a w ysokie koszty zatrudniania pracow ników konkurencja innych firm m ała liczba nabyw ców brak funduszy w łasnych na rozw ój w ysokie koszty m ateriałów niedobórw ykw alifikow anych pracow ników brak atrakcyjnych lokali trudnościzuzyskaniem kredytu/dofinansow ania krótkie dośw iadczenie biznesow e 100 80 60 40 20 0 70 60 50 40 30 20 10 kom petencjepom ysły/idee w yposażenie techniczne kontakty z innym ifirm am i produkt lokalizacja m arka obsługa praw no-księgow a prom ocja duże środkifinansow e inne Rysunek 29 Bariery w funk- cjonowaniu przedsiębiorstwa Rysunek 30. Zasoby/silne strony oraz braki/ słabe strony przedsiębiorstw kreatywnych [%] zdecydowanie nie raczej nie raczej tak zdecydowanie tak braki, słabe strony zasoby, silne strony
  • 43. 43 Jak już sygnalizowano, jednym z problemów doskwierających badanym przedsiębiorcom jest trudność w pozyskiwaniu środków na rozwój firmy. Wsparcie dla firm może mieć charakter finansowy bądź merytoryczny. 40% badanych nie korzystało z żadnego rodzaju wsparcia, pozostali respondenci w  54% wskazywali wsparcie finansowe, w  44% zaś wsparcie w  postaci szkoleń. Wśród innych form wsparcia, które nie zostały zaproponowane w kafeterii pytania albo się w nich nie mieszczą, respondenci wspominali o szkoleniu design thinking, szkoleniu branżowym u dostawców, szkoleniach specjalizacyjnych i zawodowych czy ulgach polegających na dofinansowa- niu do składki ZUS, ulgach podatkowych i lokalowych. Przywołano również dofinansowanie z Urzędu Pracy oraz kredyt w ramach inicjatywy Jeremie. Wśród barier ograniczających funkcjonowanie przedsiębiorstw ba- dani wskazywali głównie na czynniki makroekonomiczne, nie specyficzne dla branży. Niski jest odsetek przedsiębiorstw korzystających ze wsparcia (szczególnie finansowego). żadne z powyższych (41) dofinansowanie z programu POKL (Program Operacyjny Kapitał Ludzki) (31) dofinansowanie samorządowe (9) szkolenia z zarządzania zasobami ludzkimi (5) szkolenia prawne (9) szkolenia marketingowe (16) dofinansowanie z POIG (Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka) (3) szkolenia księgowe (8) inne szkolenia (4) inne (3) dofinansowanie z FIO (Funduszu Inicjatyw Obywatelskich) (2) ulgi/zwolnienia (3) dofinansowanie z innych programów unijnych (5) dofinansowanie z RPO (Regionalny Program Operacyjny) (4) Rysunek 31. Formy wsparcia wykorzystywane przez właścicieli firm
  • 44. 44 5. Współpraca – szanse dla sektora kreatywnego agencje rozwoju regionalnego, centra wspierania przedsiębiorstw inne (jakie?) instytuty badawcze nie współpracujemy z nikim organizacje pozarządowe samorząd lokalny, władze miasta szkoły wyższe, instytucje edukacyjne z branży architektury z branży mediów z branży reklamy 42 36 24 30 20 26 22 8 11 5 6 4 z branży sztuki zrzeszenia,izby Rysunek 32. Branże, z którymi najczęściej współpracują respondenci (liczebność)
  • 45. 45 Badani przedsiębiorcy nawiązują współpracę z innymi podmiotami działają- cymi na rynku (najczęściej wskazywane branże reklamy i mediów sugerują podejmowanie kooperacji w związku z działaniami promocyjnymi). Rzadziej realizowana jest współpraca z podmiotami nierynkowymi: edukacyjnymi (26,3%), samorządowymi (20,2%) czy pozarządowymi (22%). Marginalnie podejmowana jest współpraca z profesjonalnymi instytucjami wspierają- cymi przedsiębiorczość (izbami gospodarczymi, agencjami rozwoju). Wśród innych podmiotów, z którymi podejmowana jest kooperacja wyliczane były: firmy eventowe, hotele, lokalni usługodawcy i rzemieślnicy, osoby prywatne, producenci maszyn, przedsiębiorstwa produkcyjne, osoby zainteresowane co-workingiem, zbieracze/sprzedawcy antyków motoryzacyjnych i rowero- wych. Niemal co dziesiąty badany twierdził, że nie współpracuje z nikim. Dwie trzecie badanych (63 podmioty) potwierdziły realne podejmowa- nie współpracy z innymi firmami świadczącymi podobne usługi lub wytwa- rzającymi podobne produkty, 22 dwie osoby odpowiedziały na to pytanie negatywnie. Wydaje się, że największym problemem w tej kwestii jest prze- konanie o zagrożeniach dla firmy płynących z podejmowania współpracy oraz kosztach czasowych i finansowych, jakie jej towarzyszą. Spośród in- nych kategorii, które nie zostały zaproponowane w kafeterii pytania albo się w nichniemieszczą,respondenciodpowiadali,że planująstworzyćw ramach firmy full servisową ofertę, że nie ma to sensu w przypadku danej branży, albo produkty kierowane są do innej branży. Dlaczego nie chcielibyście Państwo podjąć takiej współpracy? N=22 częstość zazwyczaj się nie udaje 7 pochłania dużo czasu 5 ogranicza niezależność firmy 14 jest szkodliwa bo wspiera konkurencję 8 pochłania dużo finansów 2 inne 5 Jednakowoż w  większości przypadków kooperacja jest realizowana. Najwięcej podmiotów podejmuje współpracę w kwestiach technicznych, wytwórczych i promocyjnych. Zdecydowanie rzadziej firmy potrafią poro- zumieć się w sprawach dystrybucji produktów lub usług. Wśród innych ob- szarów współpracy respondenci wskazywali na okazjonalne przekazywanie swoich klientów, przekazywanie usług, wymianę informacji, doświadczeń i usług. Więcej respondentów deklaruje chęć podjęcia współpracy (74 ba- danych) niż realnie współpracuje (63 respondentów). W stosunku do realnie Tabela 5. Powody niechęci do podejmowania współpracy
  • 46. 46 podejmowanej kooperacji, badani częściej zgłaszają potrzebę współpracy w obszarze CSR, dystrybucji i promocji. Z punktu widzenia prowadzonych badań szczególnie ważna jest chęć angażowania się na rzecz wspierania nowo powstających firm kreatywnych. W jakich obszarach współpracują/chcieliby Państwo współpracować z innymi firmami świadczącymi podobne usługi/ wytwarzającymi podobne produkty/usługi współpracują chcieliby współpracować częstość procent N=63 częstość procent N=74 technicznych (np. kwestie związane z lokalem, oprogramowaniem, maszynami, linią produk- cyjną, logistyką, zaopatrzeniem) 31 49,2 36 48,6 wytwarzania/produkcji 31 49,2 32 43,2 dystrybucji/sprzedaży (np. stacjonarna, butiki, sklepy specjalistyczne, internetowa) 14 22,22 32 43,2 promocja (np. PR i social media, produkcja audio-video, media – sprzedaż powierzchni reklamowej/branding) 28 44,44 45 60,8 społeczna odpowiedzialność biznesu CSR (działania charytatywne, angażowanie się w akcje społeczne, wspieranie nowo-powsta- jących firm kreatywnych i siebie nawzajem, współpraca sąsiedzka) 9 14,3 23 31,1 inne (jakie?) okazjonalne przekazywanie swoich klientów, przekazywanie usług, wymiana infor- macji, doświadczenia, usługi 3 4,8 1 1,3 Kwestie wokół których badani nie potrafią albo nie chcą nawiązywać koope- racji z innymi obniżają ich konkurencyjność. Wspólne lobbowanie na rzecz branży mogłoby lokalnie wzmocnić ich pozycję, zbudować zapotrzebowanie na produkty i usługi (również w sektorze publicznym), wykreować lokalny produkt lub usługę albo markę. Kooperacja w zakresie wynajmu lokali i po- zyskiwania dofinansowań mogłaby zwiększyć przewagę konkurencyjną firm – jednak w tych właśnie obszarach respondenci współpracują z innymi podmiotami najrzadziej. czego dotyczy współpraca z innymi firmami świadczącymi podobne usługi/wytwarzającymi podobne produkty częstość procent n=63 wymiana doświadczeń, pozyskiwanie wiedzy od członków branży 39 61,9 wspólne uczestnictwo w warsztatach/szkoleniach 14 22,22 wspólne lobbowanie na rzecz branży we władzach miasta, regionu 8 12,7 przyciągnięcie klientów poprzez skoncentrowanie w jednym miejscu podmiotów oferujących pokrewną działalność 17 27 prowadzenie wspólnie działań marketingowych 17 27 Tabela 6. Współpraca z innymi firmami świadcz- cymi podobne usługi Tabela 7. Obszar współ- pracy z firmami świadczącymi podobne usługi
  • 47. 47 obniżanie kosztów działalności, np. przez wspólne zakupy, wykorzy- stanie narzędzi 15 23,8 wspólna dystrybucja dóbr/ usług 26 41,3 wspólne występowanie w celu pozyskiwania funduszy 5 7,9 wspólne wynajmowanie/korzystanie z lokali 9 14,3 kooprodukcja 29 46 inne obszary (jakie?); projektowanie i produkcja części 2 3,2 Najczęściej realizowana współpraca koncentruje  się przede wszystkim na miękkich działaniach, które nie wymagają szczegółowych procedur regu- lujących (wymiana doświadczeń, wspólne szkolenia), choć podejmowane są również działania systemowe (kooprodukcja, dystrybucja, wspólne zakupy). Natomiast podstawowym oczekiwaniem wiązanym z podjęciem współpracy jest wzrost zwiększenia dochodu firmy, czyli łatwa do weryfikacji wartość instrumentalna – wszystkie pozostałe, niekoniecznie gwarantujące sukces rynkowy, były wskazywane relatywnie rzadziej, choć i tak przez ponad po- łowę odpowiadających na pytanie. Czego oczekujecie Państwo od (faktycznie albo potencjalnie) podejmowanej współpracy z innymi firmami z Państwa branży Częstość Procent n=74 poszukiwanie innowacji (np. nowych technologii, pomysłów, możliwości zbytu) 42 56,7 wzrost rozpoznawalności firmy na rynku 43 58,1 zwiększenie dochodowości 55 74,3 pozyskanie know-how 38 51,3 zwiększenie zatrudnienia 12 16,2 inne (jakie?) nowi klienci, nowe zlecenia 1 1,3 Diagnozowanaw wieluźródłachniskawiedzao klastrachi niewielkaświado- mośćmechanizmówichfunkcjonowaniapozwalaprzypuszczać,że dlapowo- dzenia procesu tworzenia klastra kreatywnego ważny może okazać się jego wizeruneki skojarzeniajakiewywołuje.Najogólniejnależystwierdzić,że ba- dani mają pozytywny obraz idei współpracy w ramach klastra. Największa liczba respondentów uznaje, iż funkcjonowanie w klastrze jest chwalebne (po zrekodowaniu: 91,9%), pożyteczne (85,9%) i prestiżowe (85,9%). Z dru- giej strony wielu badanych uważa, że jest ono czasochłonne (57,6%) oraz trudneorganizacyjnie(49,5%).Niejestnatomiastmankamentemfunkcjono- wania w klastrze według badanych jego kosztochłonność – wskazało na nią 27,1%. W wymiarze wizerunkowym klaster oceniany jest bardzo pozytyw- nie, w wymiarze praktycznym oceny są bardziej powściągliwe. Tabela 8. Oczekiwania od podejmowanej współpracy z innymi firmami z branży
  • 48. 48 nieefek- tywna szkod- liwa czaso- chłonna nie- chlubna przynosi korzyści nielicznym członkom klastra koszto- chłonna niepresti- żowa trudna organi- zacyjnie 1 3,0 3,0 8,1 0  5,1 1,0 1,0 7,1 2 7,1 1,0 16,2 1,0 5,1 3,0 2,0 18,2 3 14,1 10,1 33,3 7,1 17,2 13,1 11,1 24,2 4 33,3 21,2 26,3 28,3 28,3 53,5 39,4 30,3 5 29,3 32,3 11,1 37,4 31,3 24,2 24,2 15,2 6 13,1 32,3 5,1 26,3 13,1 5,1 22,2 5,1 efektywna poży- teczna wymaga- jąca nie- wielkich nakładów czasu chwa- lebny przynosi korzyści wszystkim członkom klastra pochła- niająca niewielkie nakłady finansowe prestiżowa łatwa organi- zacyjnie Wśród badanych większa część chciałaby współpracować, niż to faktycznie czyni. Wielu badanych podziela chęć współpracy na rzecz branży, a jej ocze- kiwanym efektem jest zwiększenie rentowności przedsiębiorstwa. Jednak w ramach już realizowanej współpracy dominują działania miękkie, które nie wpływają znacząco na przewagę konkurencyjnej firmy. Inicjatywa klastra postrzegana jest pozytywnie. 6. Sektor kreatywny we Wrocławiu Wrocławski sektor kreatywny nie różni się w sposób wyraźny od tego sek- tora rynku dolnośląskiego. Odmienności między rozkładami odpowiedzi re- spondentów z Wrocławia, w stosunku do wszystkich udzielonych w badaniu (włącznie z wrocławianami), nie przekraczają kilku punktów procentowych. Brak reprezentatywności próby uniemożliwia budowanie szerszych genera- lizacji, kilka różnić warto jednak zasygnalizować. Wśród zasobów wrocławskie przedsiębiorstwa rzadziej niż wszystkie dolnośląskie firmy wymieniają pomysły/idee (odpowiednio: 66,1% i 72,7%) oraz produkt (odpowiednio: 41,1% i 50,5%). Częściej natomiast wskazują na markę(25%i 19,2%) oraz kontakty z innymi firmami (odpowiednio: 19,6% i 15,2%). Pośród braków respondenci ze stolicy regionu częściej skarżyli się na niewystarczającą promocję (odpowiednio: 57,1% i 53,5%), rzadziej na- tomiast wymieniali brak środków na  rozwój firmy (odpowiednio: 51,8% i 55,6%). Wśród najważniejszych celów na najbliższy rok wrocławianie częściej wskazują na wprowadzanie innowacji, wdrażanie twórczych pomysłów (od- powiednio: 41,1% i 37,4%). I mimo iż potrzeba i chęć pozyskiwania finansów na rozkręcenie działalności w obu kategoriach jest analogiczna, to firmy Tabela 9. Opinie na temat współpracy w ramach klastra (skala 1-6)
  • 49. 49 wrocławskie rzadziej korzystają ze wsparcia szkoleniowego i finansowego – z żadnego z wymienionych w kafeterii pytania nie skorzystało 46,4% firm wrocławskich i 41,4% wszystkich badanych. Wrocławskie firmy częściej podejmują współpracę z branżą mediów (od- powiednio: 41,1% i 36,4%) oraz ze szkołami wyższymi i instytutami badaw- czymi (odpowiednio: 32,1% i 26,3%). We Wrocławiu współpracuje z innymi firmami 73,5%, natomiast wśród wszystkich badanych 62,6% firm. Lokale przedsiębiorstw ze stolicy Dolnego Śląska są częściej wynajmo- wane od samorządu (odpowiednio: 17,9% i 12,1%), rzadziej znajdują się w prywatnych mieszkaniach (odpowiednio: 32,1% i 38,4%). Optymistyczne przekonanie o  tym, że  firma będzie istnieć na  rynku i przynosićwiększe(od granicyopłacalności)zyskirzadziejtowarzyszywłaś- cicielom wrocławskich firm (odpowiednio: 69,6% i 73,7%). Jeśli jednak potraktować rynek wrocławski jako odrębny od pozostałej części sektora kreatywnego Dolnego Śląska, czyli posłużyć się kategoriami centrum i peryferii (prowincji), to w niektórych przypadkach różnice między rozkładami odpowiedzi są wyraźne. Analiza porównawcza wypowiedzi re- spondentów prowadzących swoją działalność gospodarczą we Wrocławiu i poza stolicą Dolnego Śląska, naświetla główne różnice pomiędzy tak geo- graficznie wyodrębnionymi rynkami. Na jakim rynku działa Państwa firma? Wrocław n=56 Nie- Wrocław n=41 w najbliższej okolicy (miasto, gmina) 30,4 24,4 w regionie Dolnego Śląska 33,9 41,5 w całej Polsce 71,4 63,4 za granicą 39,3 34,1 Przedsiębiorcy wrocławscy częściej niż pozostali deklarują, że  operują na rynkulokalnym,bądź w całymkraju,na rynkuzagranicznymdziałatrzecia część obu kategorii. Firmy z Wrocławia częściej niż pozostałe kierują swoją ofertę do instytucji samorządowych i pozarządowych oraz dużych firm, rza- dziej niż przedsiębiorstwa z prowincji do klientów indywidualnych. Do kogo kierujecie Państwo ofertę swojej firmy? Wrocław n=56 Nie- Wrocław n=41 klient indywidualny 75,0 87,8 prywatne średnie firmy 60,7 65,9 Tabela 10. Zasięg działania firmy [%] Tabela 11. Odbiorcy oferty firmy [%]
  • 50. 50 prywatne małe firmy 58,9 63,4 prywatne duże firmy 55,4 43,9 korporacje 41,1 36,6 organizacje pozarządowe 35,7 22,0 instytucje samorządowe 33,9 22,0 przedsiębiorstwa państwowe 19,6 19,5 instytucje rządowe 21,4 12,2 Tęróżnicęw relacjachmiędzysektorempublicznymi prywatnym,widaćrów- nież w wymiarze organizacyjnym – zdecydowanie częściej przedsiębiorstwa wrocławskie korzystają z lokali wynajmowanych od samorządu, natomiast poza stolicą Dolnego Śląska częściej lokal jest własnością firmy, albo firma zarejestrowana jest w prywatnym mieszkaniu. Jaki jest status lokalu w którym prowadzi działalność Państwa firma? Wrocław n=56 Nie- Wrocław n=41 firma zarejestrowana jest w prywatnym mieszkaniu 32,1 48,8 lokal jest wynajmowany od prywatnego właściciela 33,9 24,4 lokal jest własnością firmy 14,3 22,0 lokal jest wynajmowany od samorządu/spółek komunalnych 17,9 4,9 Między wyodrębnionymi rynkami istnieją również różnice w postrzeganiu kondycji przedsiębiorstw. Definiowanie bieżącej sytuacji finansowej oraz prognozowanie przyszłej jest wyraźnie bardziej optymistyczne i bardziej pozytywne wśród przedsiębiorstw działających poza Wrocławiem.  Które z określeń najlepiej pasuje do Państwa firmy? Wrocław n=56 Nie- Wrocław n=41 mamy coraz większe przychody 44,6 56,1 nie zmieniają się wyraźnie przychody 41,1 41,5 mamy coraz mniejsze przychody 14,3 2,4 Tabela 12. Status lokalu, w którym firma prowadzi działal- ność [%] Tabela 13. Ocena przycho- dów firmy [%]
  • 51. 51 Jak postrzegają Państwo przyszłość swojej firmy? Wrocław n=56 Nie- Wrocław n=41 firma nie utrzyma się na rynku dłużej niż rok 7,1 0,0 firma będzie istnieć na rynku, ale na granicy opłacalności 23,2 17,1 firma będzie istnieć na rynku i przynosić większe (od granicy opłacalności) zyski 69,6 80,5 Jak oceniają Państwo konkurencję w swojej branży? Jak oceniają Państwo konkurencyjność swojej firmy w perspektywie Dolnego Śląska? Wrocław n=56 Nie- Wrocław n=41 Wrocław n=56 Nie- Wrocław n=41 1 1,8 0,0 7,1 0,0 2 5,4 9,8 7,1 2,4 3 14,3 22,0 10,7 26,8 4 19,6 12,2 26,8 39,0 5 23,2 19,5 32,1 17,1 6 35,7 36,6 16,1 14,6 Wśród wrocławskich respondentów przekonanie o panowaniu dużej kon- kurencji na rynku jest zgłaszane wyraźniej, niż przez pozostałych badanych, przy czym jednocześnie ci sami badani mają silniejsze przekonanie, że ich firma na obszarze Dolnego Śląska jest konkurencyjna.  Jakie są najważniejsze cele Państwa firmy na najbliższy rok? Wrocław n=56 Nie-Wrocław n=41 zwiększanie zyskowności/dochodowości wykonywanej działalności 48,2 48,8 pozyskiwanie wiedzy niezbędnej do rozwoju 23,2 19,5 budowanie powiązań partnerskich z innymi podmiotami 23,2 19,5 zdobywanie nowych rynków/odbiorców na rynku dolnośląskim 23,2 24,4 zdobywanie nowych rynków/odbiorców na rynku ogólnopolskim 30,4 36,6 zdobywanie nowych rynków/odbiorców za granicą 33,9 34,1 Tabela 14. Postrzeganie przyszłości firmy Tabela 15. Konkurencja w branży (1-brak konkurencji, 6 – bardzo duża konkurencja) [%] Tabela 16. Najważniejsze cele firmy na najbliższy rok [%]
  • 52. 52 wprowadzanie innowacji, wdrażanie twórczych pomysłów 41,1 34,1 rozbudowa infrastruktury firmy 8,9 14,6 pozyskiwanie środków finansowych na działalność firmy 23,2 24,4 zatrudnienie nowych pracowników 10,7 12,2 Przedstawiciele obu rynków różnią  się również w  definiowaniu celów na  najbliższy rok. Przedsiębiorcy z  Wrocławia częściej wskazywali cele miękkie, takie jak wprowadzanie innowacji, natomiast przedsiębiorcy spoza Wrocławia wymieniali dążenia bardziej wymierne, takie jak rozbudowa in- frastruktury lub zdobywanie odbiorców na rynku ogólnopolskim. Wśródgłównychzasobówfirmwrocławskichpodkreślanokontaktyz innymi firmami oraz markę, natomiast produkt i idee były częściej wybierane jako zasób przedsiębiorstw spoza Wrocławia. Wśród mankamentów ci pierwsi częściej wskazywali na niewystarczające wyposażenie techniczne oraz kiep- ską lokalizację, drudzy przeważali w podkreślaniu braku środków na rozwój firmy oraz niewystarczająco silnej marce. 80 70 60 50 40 30 20 10 kom petencje pom ysły/idee w yposażenie techniczne kontakty z innym ifirm am i produkt lokalizacja m arka obsługa praw no-księgow a prom ocja duże środkifinansow e Rysunek 33. Główne zasoby/ silne strony i potrzeby/słabe strony responden- tów [%] Wrocław- zasoby, silne strony n=56 Wrocław-braki, słabe strony n=56 nie-Wrocław - zasoby, silne strony n=41 nie-Wrocław - braki, słabe strony n=41
  • 53. 53  Z jakimi podmiotami zdarza się Państwu najczęściej podejmować współpracę? Wrocław n=56 Nie-Wrocław n=41 z branży reklamy 46,4 34,1 z branży architektury 23,2 26,8 z branży sztuki 33,9 24,4 szkoły wyższe, instytucje edukacyjne 32,1 17,1 samorząd lokalny, władze miasta 21,4 19,5 organizacje pozarządowe 19,6 26,8 zrzeszenia, izby 3,6 7,3 agencje rozwoju regionalnego, centra wspierania przedsiębiorstw 3,6 9,8 instytuty badawcze 4,0 0,0 inne (jakie?)     nie współpracujemy z nikim 7,4 9,8 7.  Podsumowanie badania ilościowego Wypełnienie ankiet przez 99 respondentów może wskazywać niską moty- wację do wzięcia udziału w badaniu oraz świadczy o słabym poczuciu tożsa- mości (odrębności) przedsiębiorców sektora kreatywnego. Koniecznymwydajesięstworzeniebazyfirmsektorakreatywnego,która jednak nie będzie oparta o nieprecyzyjne w tym wypadku kategorie PKD, ale uwzględniać realnie podejmowaną działalność. Młodość (firm i właścicieli) stanowi szansę i daje możliwość celowego zarządzania i kształtowania sektora branż kreatywnych oraz prowadzenia działań optymalizujących jego kształt i  kondycję. Za sprzyjające należy uznać: dominujące wśród badanych optymistyczne spojrzenie w przyszłość, brak lidera rynku, nie traktowanie krótkiego doświadczenia biznesowego w kategoriach bariery ograniczającej działalność firm. Niewielki udział sektora publicznego wśród klientów badanych przed- siębiorstw sugeruje konieczność uwzględnienia produktów i usług krea- tywnych w zamówieniach publicznych i przygotowanie odpowiednich ofert. Można również rozważyć kwestię przygotowania preferencyjnej oferty lo- kalowej dla sektora kreatywnego (choć problemy lokalowe nie są zgłaszane jako główna bariera prowadzenia działalności). 40% badanych nie korzy- sta z żadnych form wsparcia. Może to oznaczać brak potrzeb, niedostatki kompetencji niezbędnych do otrzymania wsparcia albo brak odpowiedniej oferty pomocowej. Większość badanych podmiotów współpracuje z  innymi firmami. Kooperacja z  innymi podmiotami na  rynku kreatywnym jest oceniana Tabela 17. Współpraca mię- dzy podmiotami [%]
  • 54. ambiwalentnie – zarówno jako silna, jak i słaba strona firm. Trzecia część ba- danych zgłasza chęć współpracy w ramach CSR. Mniejszy optymizm i bardziej krytyczne definiowanie kondycji przedsię- biorstwa oraz większy pesymizm widzenia przyszłości firm we Wrocławiu sugeruje potrzebę wdrożenia działań celowych mogących pomóc przedsię- biorcom z tego rynku ugruntować swoją pozycję. Zidentyfikowane w różnych obszarach słabe strony (firm i rynku) wska- zują, że zasadne jest przygotowanie pomocy na rzecz rozwoju, promocji oraz zintensyfikowania współpracy przedsiębiorstw sektora kreatywnego.
  • 55. 55 ANALIZA BADAŃ JAKOŚCIOWYCH 1.  Metodologia badań 1.1 Nota metodologiczna Celem przeprowadzonych badań jakościowych było pogłębienie wyników badań ilościowych, zdefiniowanie modelu klastra dla Nadodrza i modelu uniwersalnego dla różnych firm sektora kreatywnego, rozpoznanie potrzeb i potencjałubiznesówkreatywnychorazocenaaktualnegostanuwspółpracy między podmiotami. Badaniaprowadzonebyłymetodązogniskowanegowywiadugrupowego (inaczej nazywanego badaniem focusowym). Jest to metoda o charakterze jakościowym stosowana w  celu identyfikacji kwestii statystycznie nie- uchwytnych, niewymiernych, często wręcz intuicyjnych. Dlatego używana jest ona nierzadko jako uzupełnienie wyników badań ilościowych. Wywiady przeprowadzone były w grupach 6-10 osób. Polegały na swo- bodnej dyskusji kierowanej przez moderatora według wcześniej napisa- nego scenariusza, który zawierał wyłącznie kwestie i pytania problemowe poruszane podczas spotkań. Rozmowy były luźną wymianą zdań między uczestnikami badań (oraz moderatorem), czasem przeradzały się jednak w ożywioną dyskusję. Moderator dopełnił starań, aby każdy z uczestników badania miał nieskrępowaną możliwość wyartykułowania własnych poglą- dów, niezależnie od opinii pozostałych. W tym sensie ważne było, aby sami uczestnicy mieli możliwość wymiany poglądów, nawet wymykających się nieco z nakreślonego scenariusza. W  prowadzonych w  ramach zadania badaniach fokusowych sponta- niczne refleksje, komentarze oraz uwagi ad hoc miały wartość autoteliczną i doskonale sprawdziły się w rekonstruowaniu jawnych i ukrytych znaczeń oraz wzorów postrzegania, myślenia i oceniania. Badania fokusowe były nagrywane (2 spotkania zarejestrowano dźwiękowo, na kolejnych dwóch zarejestrowano zarówno dźwięk jak i obraz), a na podstawie zapisu oraz skryptu sporządzano raporty zawierające wnioski badawcze. Wywiady trwały średnio po 120 minut. 1.2 Dobór próby W ramach zadania przeprowadzono cztery badania focusowe. W każdym z nich brały udział osoby dobrane w sposób celowy, aby były możliwie naj- bardziej reprezentatywne dla firm sektora kreatywnego z Dolnego Śląska.
  • 56. 56 Pierwsze z badań przeprowadzono z właścicielami firm, które swoją działal- ność prowadzą na Nadodrzu – uczestniczyło w nim 9 respondentów: • • właściciel architektonicznego biura projektowego (firma zatrudnia 6 pracowników i istnieje od 2005 roku); • • właścicielka kawiarni i szkoły muzycznej, a przy tym projek- tantka grafiki i twórczyni filmów video (4 pracowników, istnieje od 2012 roku); • • właścicielka galerii sztuki i projektantka wnętrz (4 pracowników, istnieje od 2010 roku); • • artysta ceramik, projektant sztuki użytkowej, który zajmuje się także edukacją artystyczną (działalność jednoosobowa, w partnerstwie z 2 innymi artystami, którzy także prowadzą działalność jednooso- bową, od 2012 roku); • • właściciel agencji brandingowo-PRowej (6 pracowników, początek działalności 2012 rok); • • architekt i właścicielka kreatywnego biura co-workingowego (5 pra- cowników, działalność od 2011 roku); • • malarka, właścicielka galerii sztuki i kawiarni (4 pracowników, działalność od 2013 roku); • • właścicielka studia tatuażu i sklepu z artystyczną biżuterią etniczną (jednoosobowa działalność, zatrudnia 4 osoby, działalność od 2010 roku); • • członkini kreatywnej wielobranżowej spółdzielni socjalnej (archi- tektura, gadżet design, biuro projektowe, kawiarnia, działalność od 2012 roku, zrzesza 10 osób). W drugim badaniu wzięli udział przedsiębiorcy z Wrocławia: • • współwłaściciel full service’owej agencji reklamowej, która istnieje od 2009 roku, obecnie zatrudnia 19 osób i współpracuje z freelancerami; • • projektant grafiki na potrzeby druku i internetu oraz form audiowizu- alnych (freelancer); • • agencja eventowa i brandingowa (od 2010 roku); • • właściciel biura projektowego specjalizującego się w grafice użytko- wej i projektowaniu ilustracji; • • właścicielka firmy specjalizującej się w konserwacji zabytków i anty- ków (działalność jednoosobowa od 2011 roku). Trzeci focus również odbył się z udziałem 6 osób prowadzących działalność we Wrocławiu: • • projektantka mody, rękodzieło – działalność jednoosobowa;
  • 57. 57 • • dwóch fotografów (działalność jednoosbowa); • • dwie firmy zajmujące się produkcją i postprodukcją filmów (jednoosbowe); • • softwear house i design studio, zajmujące się kompleksową obsługą startapów, zatrudnia 40 osób i ma 3 oddziały – we Wrocławiu, Gliwicach i Krakowie. Czwarty wywiad przeprowadzony został w Wałbrzychu, który według ana- liz desk research jest czwartym w kolejności po Wrocławiu, Jeleniej Górze i Legnicy miastem w regionie, pod względem liczebności firm sektora kre- atywnego. Intencją badaczy było sprawdzenie, na ile potrzeby i problemy, a także potencjał do utworzenia klastra w mniejszym ośrodku miejskim po- krywają się z wrocławskimi. W badaniu uczestniczyli: • • projektantka mody i bużuterii (2 osoby z jednej firmy), • • stylistka, • • projektant grafiki użytkowej i twórca animacji, • • fotograf i właściciel drukarni (od 1999 roku), • • właścicielka czteroosobowej pracowni architektury wnętrz. 2.  Charakterystyka respondentów Właściciele firm uczestniczących w badaniach działają od kilku, bądź kilku- nastu lat we Wrocławiu albo (w przypadku czwartego wywiadu) na terenie powiatu wałbrzyskiego, realizując zlecenia w mieście, ale także na rynku Polskim. Wiele z nich obsługuje też firmy zagraniczne. Wszystkie są w roz- wojowym dla siebie momencie i poszukują sposobu na rozszerzenie swojej działalności,a takżeplanująwejściena nowerynki–także międzynarodowe. Część z  podmiotów, prowadzi działalność o  charakterze innowacyj- nym i posiada zaawansowany sprzęt, taki jak: drukarki 3d, maszyny kra- wieckie do przemysłowego szycia (w tym skóry i filcu), prasy drukarskie, linotyp, narzędzia specjalistyczne rzeźbiarskie i  malarskie, linie techno- logiczne do obróbki drewna, metalu, betonu, gipsu, czy też linie narzędzi do pracy precyzyjnej. Z uwagi na różne doświadczenia, firmy te w zróżnicowany sposób do- cierają do swoich klientów – gros nowych kontrahentów trafia do nich z po- lecenia. Mechanizm ten sprawdza się zwłaszcza w przypadku freelancerów i firm jednoosobowych. Większe firmy poszukują klientów w aktywnym spo- sób, startując w przetargach, a także zatrudniając handlowców. Niemalże wszyscy z biorących udział w badaniu prowadzą działalność wykraczającą poza zasięg lokalny lub regionalny – dotyczy to zarówno przedsiębiorców
  • 58. 58 z Nadodrza, czy szerzej Wrocławia, jak i Wałbrzycha. W przypadku firm nadodrzańskich, poza kawiarniami, deklarującymi, że rekrutują klientów głównie poza osiedlem. Duże firmy kreatywne adresują swoją ofertę do du- żych firm i korporacji, pomijając małe firmy lub indywidualnych zlecenio- dawców. Freelancerzy i firmy jednoosobowe są często podwykonawcami dla dużych agencji. Ciekawa była obserwacja osób prowadzących firmę projektującą odzież lnianą i biżuterię w Wałbrzychu: żeby dotrzeć do tego klienta niszowego musimy ze swoich środków ponosić duże nakłady. Robimy pokazy modowe, które kosztują mnóstwo pieniędzy. Taki pokaz kosztuje nas ok. 25 000 zł, bo to jest cała oprawa z wynajęciem, opłaceniem i uszyciem kolekcji. Część pieniędzy udaje nam się pozyskać od sponsorów, ale gros pokrywamy z własnych. Chcemy w ten sposób lu- dziom przybliżyć naszą działalność, chcemy ludziom pokazać praktyczność tych rzeczy i uniwersalność. 3.  Bariery i problemy firm kreatywnych Część diagnostyczna w trakcie badań została przeprowadzona w formie mapy problemów. Każdy z badanych został poproszony o spisanie barier na  kartkach typu post-it: jeden problem/zdefiniowana bariera na  jednej kartce. Zebrane kartki przyklejone zostały do tablicy w sposób nieprzypad- kowy – prowadzący badania ułożyli je w kategorie tematyczne, które wraz z niezakwalifikowanymi problemami tworzą swoistą mapę gotową do ana- lizy. W przypadku wszystkich badań powtarzały się podobne grupy proble- mów, które potwierdzają także wyniki badania ilościowego. a. Problemy ekonomiczno-finansowe: • • stałe koszty prowadzenia działalności: składki ZUS, podatki, utrzymanie lokalu; • • brak funduszy własnych na rozwój firmy i trudny dostęp do wspar- cia finansowego w postaci dotacji na jej rozwój, czy zakup specjalistycznego sprzętu; • • procedury zdobywania zlecenia – przetargi: bariery przetargowe (niedostępne dla mikroprzedsiębiorców), trudny dostęp do przetar- gów, brak szacunku ze strony agencji lub klienta indywidualnego, który według badanych objawia się np. organizowaniem bezpłatnych przetargów dla firm lub zastrzeganiem sobie prawo do wykorzysta- nia pomysłów zgłaszanych przez poszczególne firmy.
  • 59. 59 b. Problemy prawne: • • archaiczne prawo pracy, • • niejasne procedury i interpretacje c. Problemy związane z procedurami urzędowo-biurokratycznymi, a także trudności w zdobywaniu informacji: Respondenci deklarują, że część barier jest typowa dla prowadzenia dzia- łalności gospodarczej, bez względu na to, czy są to usługi kreatywne, jednak warto tu przytoczyć wypowiedź jednego z badanych: Myślę, że ludzi kreatywni są skupieni na tym, żeby sprzedać swój produkt, to co robimy i nie lubimy się tym zajmować (kwestiami podatkowymi). Wydaje mi się, że w innych branżach ludzie są z tym pogodzeni, że tymi kwestiami się muszą zająć. 3.1 Bariery specyficzne dla sektora kreatywnego a. Brak rozwiniętego rynku sztuki W badaniu, w którym uczestniczyły osoby zajmujące się handlem sztuką respondenci wskazali, że rynek sztuki we Wrocławiu nie jest rozwinięty. Ich zdaniem we Wrocławiu nie ma takiego rynku, galerie sztuki nie są w stanie utrzymać się ze sprzedaży w samej tylko galerii, muszą poszukiwać klientów na rynkach zagranicznych, najczęściej wykorzystując sprzedaż online. Naszadrugagaleria[w korzystniejszejlokalizacji,bona OstrowieTumskim], która już ma 10 lat – tylko przez moment w całej karierze wychodziła na plus. b. Opodatkowanie twórców Wśród barier twórcy z sektora kreatywnego również: wymieniają niejasne przepisy prawa podatkowego, np. podatek VAT przy eksporcie usług za gra- nicę,rozliczanieeksportuusługfreelancerazagranicę,a takżebrakpunktów informacyjnych z wiedzą specyficzną dla sektora kreatywnego. Ja bym chciał pomocy prawnej w kwestii np. jak Urząd [Skarbowy] będzie interpretowałwykonaniejakichśczynności,w przypadkuteżrozliczania się z klientami zagranicznymi nie jako firma, tylko jako freelancer. Co będzie 50 % wkładem własnym intelektualnym, a co już nie. c. Trudności w zdobywaniu wiedzy specjalistycznej d. Brak współpracy z ośrodkami akademickimi, które chciałyby
  • 60. 60 poszukiwać (we współpracy z biznesem) dróg do wdrażania innowacji, a także niedostateczna wymiana wiedzy pomiędzy firmami. e. Brak wykwalifikowanych pracowników Respondenci zgłaszali ten problem na kilku poziomach: w przypadku rze- miosła i konserwacji zabytków brakuje średnio wykwalifikowanych pracow- ników (przez zlikwidowanie szkolnictwa zawodowego), a także specjalistów do naprawy maszyn. W przypadku szeroko rozumianego sektora kreatyw- nego brakuje odpowiednich ścieżek zawodowych, które przygotowywałyby twórców do prowadzenia samodzielnej działalności gospodarczej i pozwo- liły zaznajomić ich z realiami rynkowymi. f. Brak ochrony pomysłów To jest ogromny problem i nie ma możliwości ich ochrony. Każdy jeden pomysł, scenariusz gry musiałbym patentować, a to jest droga kosztowna i długotrwała. 3.2 Bariery specyficzne dla Nadodrza Respondenci w badaniu wielokrotnie wskazywali, że Nadodrze nie jest do- brą lokalizacją na prowadzenie biznesu, zwłaszcza gastronomii lub galerii sztuki, która to w swoim założeniu nastawiona jest na dotarcie do zamożnej klienteli. Pojawiła się odpowiedź, że wybór lokalizacji na Nadodrzu podykto- wany był dostępnością lokalu (niska cena, położenie na parterze). Większość respondentów ma problem z poczuciem bezpieczeństwa – dostrzegają, że tu jest jednak największy chyba odsetek ludzi z marginesu, a Nadodrze jest w ich słowach patologiczne. Jakiś facet przede mną uderzył kobietę po prostu jak szłam do sklepu po mleko. Moja znajoma widziała jak facet zaciągał w krzaki nieletnią cy- gankę, żeby u niej wykupić usługi. To się dzieje na naszych oczach. To jest naturalne życie tej dzielnicy, która w tym, nie wiem jak to nazwać … się topi po prostu. Widzę dużą niechęć społeczeństwa autochtonów do nowego. Marysia pro- wadzi galerię Poco w kamienicy, w której ja mieszkam i to jest rzeczywiście taka perełka na Nadodrzu – bo jest po prostu całkowita wymiana miesz- kańców,kamienicajestodnowiona,jestzamkniętabramaz jedneji z drugiej strony. Ale jest to, jak to pan sąsiad oczywiście z bramy obok powiedział, getto. <<Idź pani do swojego getta>>. Często spotykam się z tym, parku- jąc auto, że po prostu patrzą na mnie wrogo, tylko dlatego, że mieszkam w tym getcie.
  • 61. 61 Zdania respondentów dotyczące promocji Nadodrza są podzielone. Według części z nich media kreują wizerunek Osiedla odnosząc się do działań rewi- talizacyjnych, zarówno w kwestii rewitalizacji społecznej jak i gospodarczej. Jednak nie przekłada się to na rzeczywistość: Medialnie wychodzi to tak, że tu jest tak wspaniale i dobrze, wszystko się kręci, bo ciągle mamy ludzi u nas, którzy chcą otwierać właśnie biznes na Nadodrzu, bo tyle słyszeli o tym, że tutaj tak fajnie. Natomiast rzeczy- wistośćjestinna,boto siępoprostunieprzekładana naszefunkcjonowanie finansowe, czyli utrzymanie się po prostu. Innagrupabadanychtwierdziłajednak,że mieszkańcyWrocławia,czynawet agencje kreatywne nie do końca wiedzą jeszcze, co się dzieje na Nadodrzu. Osoby, które są nieartystycznymi moimi znajomymi i nie były na żadnej Nocy Nadodrza, a nawet nie dotarła do nich informacja, o tym że ta- kie coś jak Noce Nadodrza istnieją,.. kojarzy im się Nadodrze wyłącznie z Cyganami i elementem. Respondenci zwrócili również uwagę na niewidzialną granicę zwiedzania miasta, która oddziela Nadodrze od centrum turystycznego (Rynek, Ostrów Tumski, Wyspa Słodowa itd.). Padały stwierdzenia, że:  zwiedzanie Wrocławia kończy się na Odrze, albo ogólnie nie wiadomo co tam jest, no bo nie ma jakiegoś punktu do którego można pójść, da- lej za Nadodrzem i to nie leży ani na trasie wycieczek, ani to nie jest, nie wiem, duże skupisko ludzi tam, które codziennie się przemieszcza, może Pomorską … gdyby Nadodrze było pomiędzy, nie wiem, Hallera a Świdnicką gdzie codziennie tyle osób jeździ, to może przypadkowo gdzieś by się tam zapuszczali, ale tak, to tutaj mam wrażenie, że  trafić tu to naprawdę trzeba pobłądzić. 4.  Oczekiwane formy wsparcia Potrzeby sektora kreatywnego definiowane poprzez zdiagnozowanie ocze- kiwanego wsparcia w zakresie wskazanym przez respondentów. Można za- uważyć korelację oczekiwanych form wsparcia ze wskazywanymi wcześniej barierami. Wśród oczekiwanych form wsparcia respondenci wymieniali: • • współpracę międzynarodową; • • współpracę w różnym zakresie z różnymi partnerami w kontek- ście zwiększenia możliwości networkingu na poziomie lokalnym i krajowym; • • potrzebę pozyskania partnera prawno-finansowo-gospodarczego;
  • 62. 62 • • wsparcie techniczne/sprzętowe z organizacji publicznych; • • ulgi na dzierżawę lokali użytkowych; • • certyfikację weryfikującą wiarygodność branży; • • zlecenia zagraniczne do wykonania w kraju; • • możliwość lepszej ochrony pomysłów; • • większa jawność decyzji przetargowych; • • esparcie ze strony instytucji branżowych zrzeszających agencje reklamowe; • • kształcenie warsztatowo-rzemieślniczo-artystyczne na poziomie międzynarodowym; • • uproszczenie prawa podatkowego wraz z obniżką podatków; • • wsparcie działalności zajmujących się poprawianiem wizerunku kultury miasta; • • wsparcie promocyjne. Jedną z najczęściej wymienianych form wsparcia, którą respondenci wymie- niali zgodnie w dyskusji nad mapą oczekiwań została sformułowana: żeby nam państwo nie przeszkadzało. W rozwinięciu tego stwierdzenia wskazują np. jako brak negatywnych zmian w prawie. Taki rodzaj wsparcia ze strony państwa respondent wyjaśnia następująco: To taka zmiana, która uderza w branżę. Np. jakiś czas temu państwo kosz- tami imprez firmowych kazało obciążać pracowników, co wzbudza w nich niechęć do takiej formy i jednocześnie to zmniejsza nam rynek, zmniejsza nam zapotrzebowanie, bo jeżeli pracownicy nie będą chcieć brać udziału w tego typu przedsięwzięciach, no to siłą rzeczy nie będziemy ich organi- zować. Więc taka zmiana w prawie, która miała przynieść państwu dodat- kowe pieniądze z podatków, a dla branży jest bardzo negatywna, zwłaszcza dla niedużych graczy – takich jak moja firma. • • wsparcie miasta, czyli np. powstanie spółek na styku sektora kreatywnego i władz lokalnych. Także poprzez wprowadzenie ulg na wynajem lokali użytkowych (postulat z Wałbrzycha) czy wzmoc- nienie działań informacyjno-promocyjnych. Spółki, które łączą miasto z prywatnymi firmami. To się sprawdza na za- chodzie i to funkcjonuje. U nas tego nie ma, a ja bym chciała coś takiego stworzyć, np. miasto daje zlecenie: teraz robimy tutaj, są niższe koszty, można by szkolić od razu i wiele czynników w tym połączyć, a jednocześnie działać międzynarodowo. • • wsparcie branżowe: zrzeszenie instytucji branżowych, np. agencji, które mogą walczyć o lepszą jakość przetargów, np. poprzez ich rejestrację i pełną jawność;