Edukasyon sa Pagpapahalaga UBD 1st to 4th quarter.

1
2010 Kurikulum ng Edukasyong Sekondari
Edukasyon sa Pagpapahalaga I
Kagawaran ng Edukasyon
Kawanihan ng Edukasyong Sekondari
Sangay ng Pagpapaunlad ng Kurikulum
GABAY SA KURIKULUM NG EDUKASYONG SEKONDARI NG 2010
EDUKASYON SA PAGPAPAHALAGA
UNANG TAON
Abril 2010

2
Unang Markahan : Ako Bilang Nagdadalaga /
Nagbibinata
Aralin 1: Mga Inaasahang Kakayahan at Kilos sa
Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata
Bilang ng araw/sesyon: 8
Antas 1
Pamantayang Pangnilalaman:
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga inaasahang kakayahan at
kilos na dapat malinang sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata, sa kanyang
mga talento, kakayahan, kahinaan at hilig, at mga tungkulin tungo sa pagtupad
ng mga tungkulin at pagtatakda ng mithiin upang mapanagutan ang
kahihinatnan ng kanyang mga pasya at kilos.
Mga Paksa:
1. Mga Inaasahang Kakayahan at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga /
Pagbibinata
2. Mga Talento, Kakayahan at Kahinaan
3. Mga Hilig
4. Mga Tungkulin ng Kabataan
Pamantayan sa Pagganap:
Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang mga sumusunod :
1. mga angkop na hakbang tungo sa paglinang ng apat na
inaasahang kakayahan at kilos (developmental tasks) sa
panahon ng pagdadalaga / pagbibinata,
2. mga hakbang tungo sa pagpapaunlad ng kanyang mga talento
at paglampas sa mga kahinaan
3. mga hakbang tungo sa pagpapaunlad ng kanyang mga hilig at
4. mga hakbang tungo sa maayos na pagtupad ng kanyang mga
tungkulin bilang nagdadalaga / nagbibinata
Mga Kakailanganin sa Pag-unawa sa Unang Markahan:
Ang pagkilala sa sarili ay gabay sa pagtupad ng mga tungkulin tungo sa
pagpapaunlad ng sarili.
Mga Kakailanganin sa Pag-unawa sa Aralin 1: Mga Inaasahang Kakayahan
at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata
- Ang paglinang ng mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos
(developmental tasks) sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata ay
nakatutulong sa:
• pagkakaroon ng tiw ala sa sarili ,
• paghahanda sa susunod na yugto (stage) ng buhay
(paghahanda sa paghahanapbuhay at paghahanda sa pag-
aasaw a / pagpapamilya), at
• pagiging mabuting tao.
Mahahalagang Tanong sa Unang Markahan:
Bakit mahalaga ang pagkilala sa sarili?
Mahahalagang Tanong sa Aralin 1: Mg Inaasahang Kakayahan at
Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata
-Bakit mahalaga ang paglinang ng mga angkop na inaasahang
kakayahan at kilos (developmental tasks) sa panahon ng pagdadalaga
/ pagbibinata?

3
Nauunaw aan ng mag-aaral ang: (Mga Kaalaman)
Mga Inaasahang Kakayahan at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga /
Pagbibinata
a. Mga Layunin ng mga Mga Inaasahang Kakayahan at Kilos
(Developmental Tasks) sa Baw at Yugto ng Pagtanda ng Tao
b. Mga Inaasahang Kakayahan at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga
/ Pagbibinata at mga Panuntunan sa Paglinang ng mga ito
c. Mga Hakbang Tungo sa Pagtamo ng Bago at Ganap na Pakikipag-
ugnayan sa mga Kasing Edad
d. Mga Hakbang tungo sa Paglinang ng Tiw ala sa sarili
Ang mag-aaral ay nakapagsasagaw a ng mga sumusunod:
(Mga Kasanayan)
• Nakikilala ang mga inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng
pagdadalaga / pagbibinata
• Napangangatwiranan kung bakit kailangang linangin ang mga
angkop na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng
• Natutukoy ang mga hakbang tungo sa paglinang ng mga angkop
na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga /
pagbibinata
• Natutukoy ang mga pagbabago sa sa kanilang sarili mula sa
gulang na 8 - 9 hanggang sa kasalukuyan sa aspetong: (a)
Pakikipag-ugnayan (more mature relations) sa mga kasing edad,
(b) Papel sa lipunan bilang babae o lalaki, (c) Asal sa
pakikipagkapwa / sa lipunan, at (d) Kakayahang makagawa ng
maingat na pagpapasya
• Napangangatwiranan kung bakit mahalagang kilalanin ang mga
angkop na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng
pagdadalaga / pagbibinata sa aspetong Pakikipag-ugnayan sa
kasing edad, Papel sa Lipunan, Asal sa pakikipag-kapwa,
Kakayahang makagawa ng maingat na pagpapasya
• Napatutunayan kung nakatutulong ang paglinang ng mga
inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga /
pagbibinata sa pagkakaroon ng tiwala sa sarili (self-confidence) at
sa pagiging mabuting tao
• Naipaliliwanag ang kaugnayan ng paglinang ng mga
pagbibinata sa paghahanda sa susunod na yugto ng buhay (sa
paghahanda sa paghahanapbuhay at paghahanda sa pag-
aasawa at pagpapamilya)
• Naisasakatuparan ang mga sariling paraan sa paglinang ng mga
pagbibinata nakabubuo ng talaan ng mga positibong self-talk o
affirmation tungo sa paglinang ng tiwala sa sarili

4
• nakapagbibigay ng mga puna sa paraan ng ibang kabataan sa
paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng
pagdadalaga / pagbibinat
Antas 2
Inaasahang Pagganap:
Pagsasagaw a ng mga angkop na hakbang
tungo sa paglinang ng apat na inaasahang
kakayahan at kilos sa panahon ng
Apat na inaasahang kakayahan at kilos sa
panahon ng pagdadalaga / pagbibinata:
a. Pagtamo ng bago at ganap na
pakikipag-ugnayan (more mature
relations) sa mga kasing edad
b. Pagtanggap ng papel sa lipunan na
angkop sa babae at lalaki
c. Pagnanais at pagtamo ng
mapanagutang asal sa
pakikipagkapw a / sa lipunan
d. Pagkakaroon ng kakayahang
makagaw a ng maingat na pagpapasya
Mga Patunay sa Antas ng Pag-unawa:
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan ng:
Pagpapaliw anag
Pagpapaliw anag ng kaugnayan ng paglinang ng mga angkop na
pgbibinata sa paghahanda sa susunod na yugto ng buhay (sa
paghahanda sa paghahanapbuhay at paghahanda sa pag-aasaw a
at pagpapamilya)
Kraytirya:
Malinaw ang paliw anag sa bawat isa sa apat na inaasahang
kakayahan at kilos, kaangkupan ng halimbaw ang binigay
Interpretasyon
Pagsusuri ng sarili sa pamamagitan ng Ako Noon- Ako Ngayon
Profile sa aspetong Pakikipag-ugnayan sa mga kasing edad, Papel
sa Lipunan, Asal sa pakikipagkapwa, at Kakayahang makagawa ng
Kraytirya:
Malinaw ang paglalaraw an ng sarili sa baw at aspeto, tatlo o higit pa
ang paglalaraw an sa baw at aspeto, kaangkupan ng halimbaw ang
binigay
Paglalapat
Pagsasagaw a ng mga angkop na hakbang tungo sa paglinang ng
mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng
Kraytirya:
May tsek ang mga araw kung saan isinagaw a ang mga itinakdang
Mga Patunay sa Antas ng
Pagganap:
Pagtataya ng pagsasagaw a ng
mga angkop na hakbang tungo
sa paglinang ng apat na
inaasahang kakayahan at kilos
sa panahon ng pagdadalaga /
pagbibinata, batay sa
sumusunod na kraytirya:
a. Nailahad nang malinaw ang
mga paraan ng paglinang ng
apat na inaasahang
kakayahan at kilos sa
panahon ng pagdadalaga /
pagbibinata
b. May tatlong paraan ng
paglinang sa baw at isa sa
apat na inaasahang
pagbibinata
c. Kaangkupan ng paraan ng
paglinang ng mga inaasahang
pagbibinata

5
gaw ain at ekis kung hindi, may entry ang kolum ng Kabuuan at
Porsyento ng Pagtupad, may kalakip na pagninilay
Pagbuo ng Sariling Pananaw
Pagbibigay ng mga puna sa paraan ng ibang tinedyer sa paglinang
ng mga inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga /
pagbibinata sa apat na aspetong binanggit
Kraytirya:
Malinaw na nailahad ang mga paraan ng ibang kabataan sa
paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos na ito, nagbigay ng
2 paraan ng paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos sa
baw at aspeto, batay sa pananaliksik (research) o babasahin ang mga
punang ibinigay, may ’w ord of encouragement’, pagmamalasakit o
pagsasaalng-alang sa damdamin ng kapw a kabataan
Pagdama at pag-unaw a sa damdamin ng iba
Pagsulat ng liham sa isang kabataan na nakikiisa sa kanyang mga
pagsisikap sa paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos na
ito
Kraytirya:
Malinaw ang paglalaraw an ng mga bagay na natuklasan sa
kahalagahan paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos,
malinaw ang dahilan ng pasasalamat sa tinedyer na nakikiisa sa
kanyang pagsisikap sa paglinang ng mga inaasahang kakayahan at
kilos, naggaganyak na tuparin ang mga inaasahang kakayahan at
kilos (developmental tasks) sa panahon ng pagdadalaga /
pagbibinata
Pagkilala sa Sarili
Pagsulat ng pagninilay sa sariling paraan ng pagsasagaw a ng mga
hakbang sa paglinang ng mga inaasahang kakayahan at kilos sa
panahon ng pagdadalaga / pagbibinata
Kraytirya:
Malinaw ang paglalaraw an ng mga bagay na natuklasan sa sarili,
natukoy ang tatlong taong hihingan ng tulong o kokunsultahin (mga
taong may higit na kaalaman sa moral na pamumuhay), malinaw ang
d. May tsek ang mga araw kung
saan isinagaw a ang mga
itinakdang gaw ain at ekis
kung hindi
e. May entry ang kolum ng
“Kabuuan at Porsyento ng
Pagtupad”
f. May kalakip na pagninilay

6
paliw anag sa implikasyon ng paglinang ng mga inaasahang
kakayahan at kilos sa pag-unlad ng kanyang pagkatao bilang
paghahanda sa susunod na yugto ng buhay
Antas 3
Plano ng Patuturo-Pagkatuto
Aralin 1: MGA INAASAHANG KAKAYAHAN AT KILOS SA PANAHON NG PAGDADALAGA / PAGBIBINATA
A. PAGSISIYASAT AT PAGTUKLAS NG DATING KAALAMAN (EXPLORE)
Pagsisiyasat
1. Ipagaw a ang “Pagkat Nagdadalaga/ Nagbibinata Ka Na” Infomercial. Pangkatin ang klase sa apat. Atasan ang baw at pangkat na gumaw a
ng infomercial na may temang “Pagkat Nagdadalaga/ Nagbibinata Ka Na”. Ipakikita ng apat na infomercial ang mga inaasahang kakayahan
at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata.
Sa bahaging ito, kinukuha ng guro ang atensyon at interes ng mag-aaral tungo sa paghinuha ng mga malalaking ideya at mga
pagganap na angkop sa paksang “Mga Inaasahang Kakayahan at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata”. Gamit ang “Pagkat
Nagdadalaga/ Nagbibinata Ka Na” Infomercial, tutuklasin ng guro ang mga dating kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa paksang ito sa
paraang interaktibo at nakagaganyak. Mapagtitibay ang kaalamang ito sa pagsasagaw a ng Ako Noon – Ako Ngayon Profile, tutukuyin
ng baw at mag-aaral ang mga pagbabago sa kanilang sarili mula sa gulang na 8 - 9 hanggang sa kasalukuyan sa aspetong: (a)
Pakikipag-ugnayan (more mature relations) sa mga kasing edad, (b) Papel sa lipunan bilang babae o lalaki, (c) Asal sa pakikipagkapw a /
sa lipunan, at (d) Kakayahang makagaw a ng maingat na pagpapasya. Sa paraang ito, matataya ang kahandaan ng baw at mag-aaral sa
pagharap sa panahon ng pagdadalaga/pagbibinata.
Layunin ng mga tanong tungkol sa Ako Noon – Ako Ngayon Profile na gabayan ang mga mag-aaral tungo sa paghinuha ng mga
Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) at mga Mahahalagang Tanong (EQ). Ang sagot ng mga mag-aaral sa bahaging ito ay pansamantala
lamang – ibig sabihin, pauunlarin nila ang mga ito sa mga susunod na bahagi. Magkakaroon din sila ng ideya tungkol sa inaasahang
produkto o pagganap na ipamamalas nila sa araling ito. Lilinangin ang Anim na Aspeto ng Pag-unaw a mula sa bahaging ito hanggang
sa bahaging “Transfer”, sa Pagsasabuhay.

7
2. Hayaang ipaliw anag ng baw at pangkat ang nilalaman ng kanilang infomercial. Purihin ang mga pangkat sa mga inilahad na infomercial.
3. Tanungin ang buong klase:
a. Anu-ano ang mga inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata?
b. Bakit mahalagang linangin ang mga ito?
c. Paano lilinangin ang mga inaasahang kakayahan at kilos na ito?
Pagtuklas ng Dating Kaalaman
4. Ipagawa ang Indibidwal na Gawain: Ako Noon-Ako Ngayon Profile gamit ang pormat sa ibaba. Ipatukoy ang mga pagbabago sa kanilang sarili mula sa
gulang na 8 - 9 hanggang sa kasalukuyan sa aspetong: (a) Pakikipag-ugnayan (more mature relations) sa mga kasing edad, (b) Papel sa lipunan bilang babae
o lalaki, (c) Asal sa pakikipagkapwa / sa lipunan, at (d) Kakayahang makagawa ng maingat na pagpapasya. Gabay nila ang mga halimbawa na nasa
talahanayan. (FU: Interpretasyon)
Ako Noon-Ako Ngayon Profile
5. Ipabahagi ang mga sagot at isulat ang mga itinala ng mga mag-aaral sa talahanayan gamit ang pormat sa Bilang 4 sa itaas.
Ako Noon-Ako Ngayon Profile (ng Buong Klase)
Ako Noon (Gulang na 8-9) Ako Ngayon
Pakikipag-ugnayan sa
kasing edad
Papel sa Lipunan
Asal sa Pakikipag-kapwa
Kakayahang makagawa ng
Ako Noon (Gulang na 8-9) Ako Ngayon
Pakikipag-ugnayan sa kasing
edad
Hal.: Madalas makipag-away kapag
hindi nasusunod ang gusto
Natututo nang makisama sa mga
kasing edad
Papel sa lipunanbilang babae
o lalaki
Walang pakialam sa nangyayari sa
paligid
Namumulat sa mga tungkulin sa
lipunan bilang babae o lalaki
Asal sa pakikipag-kapwa Makasarili Natututong mamuhay na iniisip ang
kapakanan hindi lamang ng sarili
kundi maging ng ibang tao
Kakayahang makagawa ng
Ang aking ina ang nagpapasya
palagi s
Gusto ng mabawasan ang
pagkakataon na binabantayan ng
magulang ang mga kilos at pasya

8
6. Itanong: (FU:Pagpapaliwanag)
a. Bakit mahalagang kilalanin ang mga pagbabago sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata sa aspetong Pakikipag-ugnayan sa kasing edad, Papel
sa Lipunan, Asal sa pakikipag-kapwa, Kakayahang makagawa ng maingat na pagpapasya?
b. Nakatutulong ba ang pamamahala sa mga pagbabagong ito sa pagkakaroon ng tiwala sa sarili (self-confidence)? Patunayan.
c. May kaugnayan ba ang mga pagbabagong ito sa paghahanda sa susunod na yugto ng buhay? Pangatwiranan.
B. KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA (FIRM-UP)
7. Ipagawa ang Cybernetics Activity. Pangkatin ang klase sa apat.
7.1 Papiliin sila ng lider at tagasulat (rapporteur). Ipa-raffle ang apat na nakatiklop na papel na nasa isang kahon. Ang bawat isang papel ay
may nakasulat na isa sa mga sumusunod:
a. Pagtamo ng bago at ganap na pakikipag-ugnayan (more mature relations) sa mga kasing edad
b. Pagtanggap ng papel sa lipunan na angkop sa babae at lalaki
c. Pagnanais at pagtamo ng mapanagutang asal sa pakikipagkapw a / sa lipunan
d .Pagkakaroon ng kakayahang makagaw a ng maingat na pagpapasya
7.2 Sa loob ng 10 minuto, hayaang mag-brainstorm ang baw at pangkat tungkol sa baw at isang inaasahang kakayahan at kilos (developmental
task) sa na nakatala itaas. Gamit ang pentel pen, isusulat nila sa manila paper ang sagot sa dalawang tanong:
(A) Bakit kailangang linangin ang mga ito at (B) Mga Hakbang sa Paglinang ng mga ito.
Ito ang bahagi kung saan susuriin ng bawat mag-aaral ang kanyang sarili tungkol sa mga malalaking ideya na
lilinangin sa aralin. Gamit ang Cybernetics Activity, sasagutin ng mga mag-aaral ang sumusunod: (A) Bakit kailangang
linangin ang apat na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata at (B) Mga Hakbang sa
Paglinang ng mga ito.

9
7.3 Ipapaskil o ipadikit sa dingding ang nasagutang manila papaer ng baw at pangkat.
7.4 Pagkatapos, patayuin ang baw at pangkat sa tapat ng manila paper na nakapaskil. Halimbaw a, ang pangkat na sumagot sa
Titik a (Pagtamo ng bago at ganap na pakikipag-ugnayan (more mature relations) sa mga kasing edad) ay tatayo sa tapat ng manila paper
tungkol sa Titik b (Pagtanggap ng papel sa lipunan na angkop sa babae at lalaki). Susuriin ng pangkat na ito kung ano pa ang pw ede
nilang idagdag sa Titik b. Sa hudyat ng guro, iikot ang baw at pangkat hanggang masulatan nila ang lahat ng manila paper.
7.5 Purihin ang baw at pangkat sa resulta ng gaw ain. Pagkatapos, talakayin sa klase ang mga sumusunod na tanong:
a. Anu-ano ang natuklasan ninyo sa yugto ng pagdadalaga / pagbibinata?
b. Sa palagay ninyo, makatutulong ba ang paglinang ng apat na inaasahang kakayahan at kilos sa pagiging mabuting tao? Pangatw iranan.
C. PAGPAPALALIM (DEEPEN
8. Babasahin: Ipabasa ang babasahin sa ibaba at ipatalakay ang mahahalagang konseptong o Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) na nakapaloob
dito.
Dito pagtitibayin ang mga dating kaalaman ng mga mag-aaral sa pamamagitan ng pagkonsulta sa mga kaalaman
ng mga eksperto (expert systems of knowledge), gamit ang isang sanaysay o babasahin na binuo ng manunulat ng Gabay
sa Pagtuturo. Layunun ng bahaging ito na balikan ng mga mag-aaral ang kanilang mga dating kaalaman sa paksa at
baguhin o pinuhin ito batay sa mga impormasyong inilahad sa babasahin. Ang mga tanong sa ibaba ng babasahin ang
naglalayong linangin sa mga mag-aaral ang kakayahang mahinuha ang mga Kakailangan sa Pang-unawa (EUs). Ilalahad
ng mga mag-aaral ang mga ito gamit ang graphic organizer bilang gabay nila sa paghinuha ng mga mahahalagang
konsepto.
Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang
mag-aaral na magpasya kung paano nila gagawin ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw
ang mga kraytirya para rito.

10
ANG MGA INAASAHANG KAKAYAHAN AT KILOS
SA PANAHON NG PAGDADALAGA / PAGBIBINATA
Pamilyar ba sa iyo ang mga ganitong salita? Marahil sinasabi mo sa sarili mo ngayon, “Parang narinig ko na yan”. Nalilito ka ba? Ganyan talaga ang buhay ng
isang nagdadalaga/nagbibinata.
Ang yugto ng pagdadalaga/ pagbibinata ay yugto ng kalituhan, hindi lamang para sa iyo kundi maging sa mga taong nasa sapat na gulang sa iyong paligid.
Marahil maging sila hindi malaman kung paano ka na ituturing. Bata ka pa ba o matanda ka na?
Alam kong nararamdaman mo na ang napakaraming pagbabago sa iyong sarili sa yugtong ito ng iyong buhay, sa iyong pangangatawan, sa iyong damdamin,
at sa iyong pakikitungo sa iyong kapwa. At alam kong malinaw na sa iyo na kinakailangan mong harapin ang napakaraming pagbabagong ito. Mahalagang malagpasan
mo ang anumang hamon na ibinibigay nito. Sabi nga nila, “Naku, dapat mature ka na”. Ang daming inaasahan sa iyo. Sa iyong pakiramdam lahat ng kanilang mga mata
ay nag-aabang sa mga bagay na iyong gagawin, sa mga salitang iyong sasabihin at sa mga pagpapasyang iyong isasagawa. Kaya nga mas nararapat na handa ka,
maging mas maingat ka at maging mas malawak sa iyong pag-iisip sa maraming bagay sa iyong paligid. Sabi nga nila, ganyan talaga ang buhay.
Gaano man kalaki ang hamon sa iyo, kailangan mong harapin ang mga ito. Kailangan handa ka at taglay mo ang mga kaalaman na makatutulong sa iyo upang
maging matatag ka sa iyong pagharap sa hamon ng pagdadalaga/pagbibinata.
Dalaga ka na, hindi
na dapat
nakikipaglalaro sa
mga kapitbahay!
Dalaga ka na
dapat hindi ka
umaalis na hindi
naaayos ang iyong
silid.
Ang bata mo pa para
makialam sa mga
desisyon dito sa
bahay.
Ang bata bata mo pa
gusto mo na kaagad
magpunta sa party…

11
Mahalagang maunawaan mo na ang bawat tao ay may inaasahang kakayahan at kilos (developmental tasks) sa bawat yugto ng buhay na dapat tugunan o
gampanan. Kailangan ito upang malinang ang kanyang mga kakayahan at matamo ang kaayusan sa pamayanan. Mahalagang kilalanin ang mga inaasahang
kakayahan at kilos na ito lalo na sa yugto ng maagang pagdadalaga / pagbibinata (early adolescence).
May tatlong mahahalagang layunin ang inaasahang kakayahan at kilos (developmental tasks) sa bawat yugto ng pagtanda ng tao.
- Una, nagsisilbing gabay ang mga ito kung ano ang inaasahan ng lipunan sa bawat yugto ng buhay. Mahalagang maunawaan ang mga ito upang matamo ang
mga kasanayang angkop dito. Mahalagang isagawa ito sa ilalim ng patnubay ng magulang at mga guro.
- Pangalawa, nagsisilbing pangganyak o motibasyon ang mga ito sa binatilyo/dalagita upang gawin niya ang mga inaasahan sa kanya ng lipunan.
- Pangatlo, malilinang ang kakayahang iakma ang kanyang sarili sa mga bagong sitwasyon; kaya’t maiiwasan ang stress o nakahihiyang reaksyon dahil
makapaghahanda siyang harapin ang mga ito. Halimbawa, ang mga batang nagmamasid sa paraan ng pakikitungo ng binatilyo/dalagita sa katapat na kasarian
ay madaling maiakma ang kanilang mga sarili pagdating nila sa yugtong ito.
Sa panahon ng pagdadalaga / pagbibinata, may walong inaasahang kakayahan at kilos na dapat malinang ayon kay Havighurst (Hurlock, 1982, p.11).
Ang mga ito ay:
1. Pagtamo ng bago at ganap na pakikipag-ugnayan (more mature relations) sa mga kasing edad
2. Pagtanggap ng papel sa lipunan na angkop sa babae o lalaki
3. Pagtanggap sa mga pagbabago sa katawan at paglapat ng tamang pamamahala sa mga ito
4. Pagtamo at pagtanggap ng katanggap-tanggap na asal sa pakikipagkapwa
5. Pagkakaroon ng kakayahang mapag-isa sa mga magulang o may sapat na gulang (adults)
6. Paghahanda para sa paghahanapbuhay
7. Paghahanda para sa pag-aasawa at pagpapamilya
8. Pagkakaroon ng mga halaga (values) at gabay sa mabuting asal

12
Narito ang paglalarawan ng bawat isa:
1. Pagtamo ng bago at ganap na pakikipag-ugnayan (more mature relations) sa mga kasing edad. Bago dumating ang yugto ng pagdadalaga / pagbibinata, ang
isang bata ay madalas na mas nakikipag-ugnayan sa kapwa batang kapareho ng kanyang kasarian. Halimbawa, kung babae ka, mas gusto mong kalaro ang
kapwa mo babae. Para sa isang bata, mahalaga ang pagkakaroon ng kalaro dahil ito ang magtuturo sa kanya ng makipag-ugnayan. Ngunit habang lumalaki
at nagkakaisip, nababago ang kanyang pagtingin sa kanyang kapwa. Nagiging mas malalim ang kanyang pagtingin sa pakikipag-ugnayan. Naghahanap na siya
ng mga taong makakasama niya nang mas madalas sa araw-araw, makakasundo sa maraming bagay at ibang gawain. Ang tawag niya rito ay mga kaibigan.
Sila ang mga taong tumutulong sa kanya upang matanggap at mapabilang siya sa isang pangkat na labas sa kanyang pamilya. Ngunit mahalagang
maunawaan niya na may tungkulin siya sa paghubog ng isang malusog at ganap na pakikipag-ugnayan. Sa puntong ito, makatutulong sa iyo ang mga
sumusunod na hakbang:
a. Alamin mo kung ano talaga ang iyong nais. Kailangang malinaw sa iyo kung ano ang ninanais mo sa isang pakikipag-ugnayan. Halimbawa, gusto
mo na magkaroon ng isang kaibigan na maaari mong ituring na parang sarili mong kapatid dahil ikaw ay nag-iisang anak. Makatutulong ito sa iyo
upang makalikha ng mga hakbang kung paano mo gagawing ganap ang iyong pakikipag-ugnayan.
b. Ipakita ang tunay na ikaw. Mula sa iyong pagkabata natuto ka na gumanap sa iba’t ibang gampanin sa iba’t ibang sitwasyon. Kasama dito ang
pakikipag-ugnayan. Sa unang yugto ng iyong pagdadalaga/pagbibinata, ginagawa mo ang lahat upang matanggap ka ng ibang tao na iyong kasing
edad. Lagi kang nakahandang makiayon sa kanila. Ngunit maaarimg makalimutan mo na ang totoong ikaw. Huwag kang mahiyang ipakita sa kanila
ang tunay mong pagkatao. Ang pagtanggap sa lahat ng ito ng iyong mga kaibigan ay nangangahulugang pagtanggap sa tunay na ikaw nang walang
halong pagkukunwari.
c. Panatilihing bukas ang komunikasyon. Ang pagbabahagi ng iyong nararamdaman, ninanais, mga plano, mga takot, kasiyahan at iba pa ay
mahalaga tungo sa isang ganap na pakikipag-ugnayan. Mas makabuluhan ang pakikipag-ugnayan kung walang anumang itinatago sa bawat isa.
(Halimbawa, kahit pa alam mo na makasasakit sa iyong kaibigan na ipaalam sa kanya ang iyong negatibong obserbasyon sa kanyang ugali, tama
lamang na sabihin mo ito sa kanya upang magkaroon siya ng pagkakataong baguhin ito.
d. Pagtanggap sa isang tao at sa kanyang tunay na pagkatao. Ang pakikipag-ugnayan ay walang kundisyon. Mahalagang tanggapin ang isang tao
bilang tunay na siya. Hindi makatutulong kung ganap mong babaguhin ang tao ayon sa iyong nais. Halimbawa, hindi mo maaaring pilitin ang iyong

13
kaibigan na maging kapareho ng iyong pag-iisip, kilos at paniniwala sa lahat ng pagkakataon. Hindi mo rin magugustuhan na nagpipilit ang isang tao na
maging isang taong hindi naman totoong siya. Hindi tatagal ang isang pagkakaibigang puno ng pagpapanggap. At lalo’t higit hindi magiging kuntento
ang iyong kaibigan na malaman na hindi mo kayang tanggapin ang totoo niyang pagkatao.)
e. Panatilihin ang tiwala sa isa’t isa. Kung walang tiwala sa isa’t isa, mahina ang pundasyon ng ugnayan. Kung mananatili ang pagtitwala sa isa’t isa,
kayang lagpasan ang anumang mga pagsubok sa pakikipag-ugnayan. Kaya lang, iwasan maging masyadong pamilyar sa isa’t isa. May kasabihan sa
Ingles na “Familiarity breeds contempt.”
f. Maglaro at maglibang. Walang pinakamasarap kundi ang maging bata. Kung minsan sa labis na pagiging seryoso natin sa buhay, nakakalimutan na
natin ang halaga ng paminsan-minsang paglalaro at paglilibang na magkasama. Sa paraang ito, nawawala natin ang maraming pag-aalala, takot,
pagdududa at insekyuridad (insecurities).
g. Mahalin mo ang iyong sarili. Kung hindi mo matututuhang mahalin ang iyong sarili, hindi mo matutuhan ang magpahalaga sa ibang tao. Mahihirapan
ka na tanggapin ang kahinaan ng ibang tao kung hindi mo kayang tanggapin ang sarili mong mga kahinaan. Kung hindi ka masaya sa maraming bagay
tungkol sa iyong sarili, walang anumang gagawin ang ibang tao na makapagpapasaya sa iyo. Kung kaya mahalagang simulan mo ito sa tunay na
pagtanggap sa kung ano ang tunay mong pagkatao at sa pagpapasalamat sa lahat ng biyaya ng Diyos sa iyo.
2. Pagtanggap ng papel sa lipunan na angkop sa babae o lalaki. Ang mga nagdadalaga/nagbibinata ay bumubuo ng kanilang sariling kahulugan ng pagiging lalaki
o babae. Ngunit hindi pa rin naiaalis na ibatay ito sa nakagisnang kultura. Halimbawa, ang lalaki ay malakas, matapang at ang babae naman ay mahina,
palaasa. Ang kanilang pagkakaibang bayolohikal ang nagtutulak upang magkaroon ng ganitong pananaw. Ngunit hindi nararapat na lagyan ng hangganan ang
kakayahan ng bawat isa batay lamang sa kanyang katangiang bayolohikal. Sa tulong at paggabay ng mga nakatatanda, kailangang mabigyan ng pagkakataon
ang bawat isa na hubugin ang kanilang mga papel sa lipunan bilang lalaki at babae. Halimbawa, kailangan na turuan ang mga lalaki na ipakita ang kanilang
tunay na damdamin. Umiyak sila kung kinakailangan sa panahon ng labis na kalungkutan. Kailangang salungatin ang paniniwalang ang umiiyak na lalaki ay
labis na mahina.
3. Patanggap sa mga pagbabago sa katawan at paglalapat ng tamang pamamahala sa mga ito. Sa yugto ng pagdadalaga/pagbibinata, mabilis ang mga
pagbabago sa katawan kung ikukumpara sa ibang yugto ng buhay, maliban sa unang dalawang taon ng sanggol. Sa isang binatilyo/dalagita, ang pagkakaiba
niya sa iba sa bilis ng paglaki ng mga bahaging ito ay maaaring maging dahilan ng kawalan ng kapanatagan (insecurity).

14
Maaaring magkaroon ng epekto ang mg pagbabago sa katawan sa emosyon at pakikitungo sa kapwa. Likas at panlahat ang mga ito, kaya di dapat mag-alala
ang dalagita/ binatilyo. Mahalagang sumangguni sa mga may sapat na gulang (adult) - magulang o taong pinagkakatiwalaan. Kailangan ang masustansyang
pagkain sa yugtong ito, sapat na ehersisyo at malusog na pamumuhay (tulad ng pagtulog sa loob ng walong oras at pag-inom ng walo hanggang sampung
baso ng tubig araw-araw, at pana-panahong pamamahinga (periodic rest). Kailangan din ang paraan ng pagrerelaks at malalim na paghinga upang maalis ang
mga tensyon sa katawan.
Makatutulong din ang mga gawaing gagamit ng galaw ng katawan tulad ng paglilingkod sa pamayanan at mga karanasan sa pagkatuto na hands-on.
4. Pagnanais at pagtatamo ng mapanagutang asal sa pakikipagkapwa/ lipunan. (Desiring and achieving socially responsible behaviour). Habang lumalaki ka at
nagkakaisip, nakikita mo ang unti-unting paglawak ng iyong mundo. Mula sa iyong tahanan, lumalawak ito habangnadaragdagan ang iyong edad. Ang pagiging
mapanagutan sa pakikipagkapwa ay lagpas sa simpleng paggalang sa kapwa, ito ay pag-unawa at pagbibigay halaga na hindi nabubuhay ang tao para lamang
sa kanyang sarili. Kailangan natin ang ibang tao upang tunay na makita ang ganda at halaga ng buhay. Para sa isang nagdadalaga/nagbibinata, mahalaga ito
upang tunay na makilala ang kanyang pagkatao, upang matukoy kung saan siya nababagay (fit) sa lipunan at upang mabuo ang kanyang tiwala na makibahagi
sa anumang gawain o trabaho
5. Pagkakaroon ng kakayahang makagawa ng maingat na pagpapasya. Ang isang bata ay labis na palaasa sa kanyang mga magulang. Hindi siya
makapagpapasya kung hindi nasa ilalim ng kanilang paggabay. Makararamdam lamang siya ng seguridad kung alam niyang nariyan sila upang suportahan at
tulungan siya. Sa yugto ng pagdadalaga/pagbibinata, kinakailangang matutong linangin ang kakayahan sa maingat na pagpapasya. Mahalagang sumangguni
sa mga nakatatanda o awtoridad na higit na may alam sa mabuting pamumuhay (tulad ng magulang o kapatid) sa mga pasyang gagawin; ngunit sanayin na
ang sarili na piliin ang opsyon na patungo sa kabutihan – yaong makabubuti sa sarili, sa kapwa at pamayanan. Mahuhubog ang iyong kakayahan sa
pagpapasya sa tulong ng mga susunod na aralin sa Edukasyon sa Pagpapahalaga.
6. Paghahanda para sa paghahanapbuhay. Sa ating lipunan, iminumulat ang mata ng mga nagdadalaga/nagbibinata na sa yugtong ito kailangan nilang
matutunan ang mga kakayahan na kinakailangan upang ihanda ang kanilang sarili na makakuha ng magandang hanap-buhay sa hinaharap. Makatutulong sa
iyo ng:
a. Tukuyin ang iyong kalakasan at kahinaan

15
b. Makipagkaibigan at lumahok sa iba’t ibang gawain sa paaralan (extra curricular activities)
c. Magkaroon ng plano sa kursong gustong kunin sa hinaharap
d. Sumangguni sa mga kakilalang mayroong hanap buhay upang magtanong ukol sa kanilang hanap-buhay
e. Hubugin ang tiwala sa sarili at ang kakayahan sa pagpapasya
f. Hingin ang paggabay ng mga magulang sa pagpili ng tamang kurso para sa iyo
Ang iba pang mga kakayahan na makatutulong sa iyo ay mas malawak na tatalakayin sa mga susunod na aralin.
7. Paghahanda para sa pag-aasawa at pagpapamilya. Kasama sa mga kakayahan at kilos na dapat malinang sa isang nagdadalaga/nagbibinata ay ang
mapaghandaan ang pag-aasawa at pagpapamilya. Ngunit mahalagang maunawaan na ganap lamang na matatamo ang kakayahang ito sa huling yugto ng
pagdadalaga/pagbibinata at sa maagang yugto ng pagtanda (adulthood).
8. Pagkakaroon ng mga halaga (values) at gabay sa mabuting asal. Sa yugto ng pagdadaaga/pagbibinata, kailangan na mahubog ang iyong sistema ng halaga
at paniniwala. Bibigyang-tuon sa mga susunod na aralin ang pagtalakay sa paksang ito.
Ang pagtataglay ng mga kakayahan o kilos na ito ay mahalaga upang mapaunlad ang sariling pagkatao. Kritikal ang panahon ng pagdadalaga/pagbibinata. Ito
ay maaaring bumuo o sumira ng iyong kinabukasan. Kailangang maging matalino sa mga gagawing pagpapasya at kailangang maging bukas sa pagtanggap ng tulong
o payo mula mga taong nagpapakita ng malasakit at nabubuhay sa magandang halimbawa.
Ang pinakamahalaga, kailangang buong-buo ang iyong tiwala sa iyong sarili at sa iyong mga kakayahan. Mahalaga ito upang mapagtagumpayan mo ang
anumang hamon na iyong kahaharapin sa yugto ng pagdadalaga/pagbibinata. Ang pagkakaroon ng tiwala sa sarili ay nangangahulugan ng pagkakaroon ng positibong
pagtingin sa iyong mga kakayahan. Hindi ka nalilimitahan ng mga negatibong pag-iisip na madalas ay hindi naman makatotohanan. Sa pamamagitan ng positibong
pag-iisip, mapatataas mo ang iyong tiwala sa sarili at magkakaroon ka ng positibong pananaw at damdamin tungkol sa iyong sarili. Makatutulong sa iyo ang mga
sumusunod:
a. Hayaang mangibabaw ang iyong mga kalakasan. Mag-isip ng positibo sa lahat ng iyong mga ginagawa at purihin ang sarili dahil sa iyong pagsisikap. Hindi
ito nangangahulugan na hindi mo na bibigyan ng tuon ang iyong kahinaan, ngunit hindi nararapat na malimitahan ng iyong mga kahinaan ang iyong
kalakasan
b. Huwag matakot na harapin ang mga bagong hamon. Ang mga bagong hamon ay pagkakataon upang mapataas mo ang tiwala mo sa iyong sarili. Hindi mo

16
nararapat isipin ang takot ng pagkatalo o ang tagumpay ng pagwawagi. Isipin mo na lamang na sa tuwing may gagawin kang bago; (1) nabibigyan ka ng
pagkakataon na magsikap upang matamo ang tagumpay, (2) napatataas mo ang tiwala mo sa iyong sarili, at (3) mas nakikilala at natatanggap mo ang
iyong sarili.
c. Palaging maging positibo sa iyong mga pag-iisip. Palaging pigilin ang sarili sa pag-iisip ng negatibo; sa halip, palitan ito ng pag-iisip na may mabuting
maibubunga. Palaging ipaalala sa sarili na hindi mo man kayang gawin ang lahat ng bagay nang perpekto, makatutulong naman ang mga ito upang unit-
unting umunlad ang iyong pananaw sa bawat araw.
d. Isipin mo ang iyong mga kakayahan para sa iyong sarili: huwag masyadong umasa sa opinyon ng ibang tao. Huwag mong iasa sa opinyon ng ibang tao
ang pagtataya sa iyong mga kabiguan at tagumpay. Mas makatutulong kung mapaunlad mo ang iyong kakayahansa pagsusuri at pagtataya ng iyong sarili.
Isa itong malaking hakbang sa pagpapataas ng tiwala mo sa iyong sarili.
Mahirap ang pinagdadaanan mo, pero tandaan mo na hindi ka nag-iisa. Lahat ng nagdadalaga/nagbibinata ay may katulad na pinagdaraanan. Maiiba lamang
ito depende sa kung paano mo isinabuhay ang mga kakayahan at kilos na kinakailangan para mas mapaunlad mo ang iyong sarili at ang iyong pagkatao.
Ngayon, nakahanda ka na ba sa iyong paglalakbay?
PAGHINUHA NG KAKAILANGAN SA PAG-UNAWA (EU)
9. Itanong: Ano ang naunawaan mong mahalagang konsepto sa babasahin? Isulat ito gamit ang graphic organizer sa ibaba.
Ang EU na dapat mahinuha: Ang paglinang ng mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos (developmental tasks) sa panahon ng pagdadalaga /
pagbibinata ay nakatutulong sa:
• pagkakaroon ng tiw ala sa sarili, at
• paghahanda sa susunod na yugto (stage) ng buhay
(paghahanda sa paghahanapbuhay at paghahanda sa pag-
aasaw a / pagpapamilya), at
Ang paglinang ng mga ________________________
__________________________________________sa
panahon ng pagdadalaga/pagbibinata
ay nakatutulong
sa
_________________________________________________

17
• pagiging mabuting tao.
C. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (TRANSFER)
10. Ipagawa sa mga mag-aaral ang Tsart ng Aking Paraan ng Paglinang ng mga Angkop na Inaasahang Kakayahan at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga /
Pagbibinata.
Panuto:
10.1 Lagyan ng tsek ang bawat araw kung nagawa ang itinakdang gawain at ekis kung hindi. Maaaring sundin ang mga nakasulat na sa Tsart o maaaring
gumawa ng sariling listahan ng mga gawain.
10.2 Gawin ito sa loob ng dalawang linggo.
10.3 Pagkatapos ng dalawang linggo, bilangin ang lahat ng tsek at isulat ito sa kolum ng “Kabuuan”. Kunin ang porsyento ng pagtupad. Gamiting gabay ang
nasa unang bilang sa talahanayan sa ibaba.
10.4 Gumawa ng pagninilay at ilarawan ang pagbabagong naganap mula sa pagsasagawa ng mga itinakdang gawain sa loob ng dalawang linggo. Isulat ang
maaaring gawin upang mapaunlad ang mga gawaing may mababang porsyento.
Dito na ihahanda ng bawat mag-aaral ang inaasahang pagganap sa pamamagitan ng pagbuo ng isang produkto o
pagpapamalas ng isang kasanayan (skill). Sa araling ito, isasagawa ng mag-aaral ang mga inaasahang kakayahan at kilos sa
panahon ng pagdadalaga / pagbubibinata, gamit ang Tsart ng Aking Paraan ng Paglinang sa mga Angkop na Inaasahang
Kakayahan at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata. Bubuo rin siya ng isang pagninilay na may takdang pormat. Sa
bandang huli ng Pagsasabuhay, pipili siya ng isang aspeto ng pagbabago kung saan mababa ang tiwala niya sa kanyang sarili.
Pagkatapos, tutukuyin niya ang mga angkop na self-talk upang mapaglabanan niya ang mga kahinaang ito. Gagawa rin ang bawat
isa ng paraan ng pagsasabuhay para sa kapwa nagdadalaga / nagbibinata.
Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang mag-aaral
na magpasya kung paano nila gagawin ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya
para rito.

18
Tsart ng Aking Paraan ng Paglinang sa mga Inaasahang Kakayahan at Kilos sa Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata
Mga Paraan ng Paglinang
Lunes
Martes
Miyerkules
Huwebes
Biyernes
Sabado
Linggo
Lunes
Martes
Miyerkules
Huwebes
Biyernes
Sabado
Linggo
Kabuuan
Averageng
Pagtupad
Pagtamo ng bago at ganap na pakikipag-ugnayan (more mature
relations) sa mga kasing edad
1. Hal.:Tutularan lamang ang mabuting ginagawa ng mga kasing
edad
10/14 71%
2.
3.
4.
5.
Pagtanggap ng papel sa lipunan na angkop sa babae at lalaki
1. Aalamin ang iba’t ibang mga tungkulin o gampanin sa lipunan
2.
3.
4.
5.
Pagnanais at pagtamo ng mapanagutang asal sa
pakikipagkapwa / lipunan
1. Laging isinasaalang-alang ang damdamin at kapakanan ng
kapwa sa kilos at pananalita
2.
3.
4.
5.
Pagkakaroon ng kakayahang makagawa ng maingat na pasya
1. Pinag-iisipang mabuti ang kalalabasan ng mga pamimilian sa

19
pasya at kumokonsulta muna sa magulang bago magsagawa ng
pasya o kilos
2.
3.
4.
5.
PAGNINILAY
11. Ipasulat sa mga mag-aaral ang isang pagninilay tungkol sa ginawang Tsart ng Aking Paraan ng Paglinang sa mga Inaasahang Kakayahan at Kilos
Pamamahala sa mga Pagbabago sa Panahon ng Kabataan. (FU: Pagkilala sa Sarili)
Pansinin: Mga dapat makita sa pagninilay:
a. Paglalarawan ng mga bagay na natuklasan mo sa iyong sarili. Halimbawa, kung tinukoy mo ang pagtanggi sa di mabuting gawain ng iyong kaibigan o
barkada, paano ito makatutulong sa iyo sa paghahanda sa susunod na yugto ng buhay (ang early adulthood)?
b. Pagtukoy sa mga taong maaaring hingan ng tulong, gabay o suporta (mga taong may higit na kaalaman sa moral na pamumuhay)
c. Implikasyon ng pamamahala sa pag-unlad ng iyong pagkatao bilang paghahanda sa susunod na yugto (stage) ng buhay.
PAGSASABUHAY
12. Tukuyin ang isang aspeto kung saan itinuturing mong mababa ang tingin mo sa iyong sarili (halimbawa.: hindi sapat ang iyong lakas ng loob na lumapit
sa mga kamag-aral upang makipag-kaibigan). Mag-isip ka ng positibong self-talk o mga bagay na sasabihin mo sa iyong sarili upang malampasan o unti-
unting mawala ito.Tunghayan ang halimbawa ng isang tinedyer sa ibaba na mababa ang tingin sa sarili at ang kanyang positibong self-talk:
Halimbawa: Mula sa probinsiya, lumipat si Nica sa bagong paaralan sa lunsod. Mataas ang mga marka niya noong elementarya at aktibo siya sa
mga club. Ngunit pakiramdam niya’y hindi siya tanggap ng kanyang mga kaklase. Hindi kasi siya masyadong mahusay magsalita ng Tagalog at
madalas na pinagtatawanan ng mga kamag-aral.
Mga Positibong Self-talk: “Kaya ko ‘yan! Kaya kong harapin ang hamon ng hindi pagtanggap ng iba (rejection).”
“Hindi ko sila papansinin.”
“Mahal ko ang aking sarili.”

20
Ikaw naman:
• Anu-ano ang mga bagay na sa palagay mo ay dahilan ng mababang tingin mo sa iyong sarili?
• Anu-anong positibong self-talk ang sasabihin mo sa iyong sarili?
• Isulat ang mga ito sa iyong journal. Pagkatapos, isulat ang mga positibong self-talk o affirmation mo sa mga makulay na papel o post-it notes at
ipaskil ang mga ito sa salamin o dingding na madali mong makita. Maaari ring gawin itong screen saver ng iyong computer.
13. Kapanayamin ang tatlo hanggang limang mag-aaral tungkol sa paraan ng paglinang ng mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos sa panahon ng
pagdadalaga / pagbibninata. Bigyang-puna ang mga paraan ng kanilang paraan ng paglinang ng mga ito batay sa nilalaman ng sanaysay o babasahing
tinalakay sa araling ito (sa Pagpapalalim o DEEPEN). (FU: Pagbuo ng Sariling Pananaw)
14. Sumulat ng liham sa kabataang nakapanayam mo na nakikiisa sa iyong mga pagsisikap na linangin ang mga angkop na inaasahang kakayahan at kilos
sa panahon ng pagdadalaga/pagbibinata. (FU: Pagdama at Pag-unawa sa Damdamin ng Iba)
Mga Kakailanganing Kagamitan (websites, software, mga aklat, worksheet)
• Bingo Card, 4X5.5 inches Cartolina
• Self-Talk Cards (Index Cards)
• Ako Noon-Ako Ngayon Profile Worksheet
Mga Sanggunian:
• Hurlock, E. (1982). Developmental Psychology: A Life-Span Approach. New York: McGraw-Hill Book Company.
• Rodriguez, Marilyn. 7 Steps to creating healthy relationship . http://www.charmingarticles.com/children/article4261.htm. Sinipi noong Mayo 9, 2010
• What Are the Developmental Tasks Facing Adolescents? http://www. education.com/reference/article/Ref_Adolescence/. Sinipi noong Mayo 8, 2010
• Helping Teenagers Prepare for the World of Work. http://alis.alberta.ca/ep/eps/tips/tips.html?EK=142 sinipi noong Mayo 10, 2010
• Self-Confidence and Self-Worth; Needing the Approval Of Others http://www.take-your-power.com/1.htm sinipi noong Mayo 10, 2010

21
Unang Markahan : Ako Bilang Isang Kabataan Aralin 2: Mga Talento, Kakayahan at Kahinaan Bilang ng araw/sesyon: 15
Antas 1
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga pagbabago sa sarili sa
panahon ng kabataan, sa kanyang mga talento, kakayahan, kahinaan at hilig, at
mga tungkulin tungo sa pagtupad ng mga tungkulin at pagtatakda ng mithiin
upang mapanagutan ang kahihinatnan ng kanyang mga pasya at kilos.
Mga Paksa:
1. Mga Pagbabago sa Panahon ng Kabataan
3. Pagpapaunlad ng mga Hilig
4. Mga Tungkulin ng Isang Kabataan
Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang mga akmang kilos sa Plano ng
Pagpapaunlad ng Sarili na tumutugon sa kanyang mga talento,
kakayahan, kahinaan at mga hilig.
Mga Kakailanganin sa Pag-unawa:
Sa Unang Markahan:
Sa Aralin 3: Mga Talento, Kakayahan at Kahinaan
Ang pagtuklas at pagpapaunlad ng mga angking talento at kakayahan ay
mahalaga sapagkat ang mga ito ay mga kaloob na kung pauunlarin ay
makahuhubog ng sarili tungo sa pagkakaroon ng kumpiyansa sa sarili,
paglampas sa mga kahinaan, pagtupad ng mga tungkulin, at paglilingkod sa
pamayanan.
Mahahalagang Tanong:
Sa Unang Markahan:
Sa Paksa 3: Pagpapaunlad ng mga Talento, Kakayahan at
Paglampas sa mga Kahinaan
Bakit mahalaga ang pagtuklas at pagpapaunlad ng mga angking
talento at kakayahan?
Mga Talento, Kakayahan at Kahinaan
• Talento at Kakayahan
• Iba’t Ibang Talino ayon kay How ard Gardner
• Ang Pagkilala sa Sariling Talento, Kakayahan, at Kahinaan
• Tiw ala sa Sarili
• Ang Paglampas sa Sariling Kahinaan
• Plano ng Pagpapaunlad ng Sarili
Ang mag-aaral ay: (Mga Kasanayan)
• naipaliliw anag ang kaibahan ng talento sa kakayahan
• natutukoy ang kanyang mga katangian, talento, kakayahan
gamit ang Multiple Intelligences Survey Form ni Walter
Mckenzie
• naipaliliw anag ang kahalagahan ng kaalaman sa talento at
kakayahan
• nailalaraw an ang iba’t ibang uri ng talino ayon kay How ard
Gardner
• nahihinuha kung bakit dapat: (a) paunlarin ang mga sariling

22
• Ang Kahalagahan ng Pagpapaunlad ng mga Talento at
Kakayahan
talento at kakayahan at (2) malampasan ang mga kahinaan
• nailalaraw an ang kalikasan ng tiw ala sa sarili
• natutukoy ang mga aspeto ng sarili kung saan kulang siya ng
tiw ala sa sarili at nakikilala ang mga paraan kung paano
lalampasan ang mga ito
• nakagagaw a ng Plano ng Pagpapaunlad ng mga Talento at
Kakayahan
• nakabubuo ng paglalaraw an ng mga konseptong nahinuha sa
binasang sanaysay tungkol sa talento at kakayahan
• naisasakatuparan ang Plano ng Pagpapaunlad ng mga Talento
at Kakayahan
Antas 2
Pagsasagaw a ng mga kilos tungo sa
pagpapaunlad ng mga kakayahan at talento at
paglampas sa mga kahinaan
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa pamamagitan
ng:
Pagpapaliw anag:
a. Pagpapaliw anag ng kahalagahan ng kaalaman / pagtuklas
sa sariling talento at kakayahan
Kraytirya:
Malinaw ang paliw anag sa kaugnayan ng kaalaman sa angking
talento at kakayahan at sa pagpapaunlad sa sarili, kaangkupan
ng halimbaw a bilang patunay sa paliw anag,
b. Nailalaraw an ang iba’t ibang uri ng talino ayon kay How ard
Gardner
Kraytirya
Malinaw ang paglalaraw an, angkop ang mga uri ng trabahong
ibinigay na halimbaw a sa bawat talino
c.Nahihinuha kung bakit dapat: a) paunlarin ang mga sariling
talento at kakayahan at (2) malampasan ang mga kahinaan
Kraytirya
Malinaw ang mga katw irang ibinigay, angkop ang positibo at
negatibong halimbaw ang ibinigay bilang suporta sa mga
katw iran
Mga Patunay sa Antas ng
Pagganap:
Pagtataya ng pagsasagaw a ng
mga kilos tungo sa pagpapaunlad
ng mga kakayahan at talento at
paglampas sa mga kahinaan
batay sa sumusunod na kraytirya:
a. Ang mga hilig na piniling
paunlarin ay batay sa
pagsusuri ng bar graph na
resulta ng Multiple
Intelligences Survey.
b. Nailahad nang malinaw ang
mga paraan ng pagpapaunlad
ng mga natukoy na talento at
kakayahan
c. May limang paraan ng
pagpapaunlad sa baw at
talento at kakayahan

23
Interpretasyon
Pagsusuri ng ginaw ang bar graph ng resulta ng Multiple
Intelligences Survey Form na nagpapakita ng sariling talento,
kakayahan at kahinaan
Kraytirya:
Accurate ang bar graph (batay sa kabuuang bilang na nakuha
sa baw at kategorya ng talino ayon kay Gardner), malinaw ang
pagkakadrow ing ng bar graph, natukoy ang kanyang talento,
kakayahan at kahinaan sa bar graph, naipahayag ang
pagsang-ayon o pagtutol sa resulta ng bar graph
Paglalapat
Pagsasagaw a ng mga kilos na inilista sa Tsart ng
Pagpapaunlad ng mga Talento at Kakayahan
Kraytirya:
Angkop ang baw at entry sa bawat kolum na sumusunod: Mga
Layunin, Panahong Ilalaan, Mga Pamamaraan ng
Pagpapaunlad, Mga Taong Hihingan ng Tulong o Suporta at
Mga Kakailanganing Kagamitan, may kalakip na pagninilay
Pagpapahayag ng pagsang-ayon o pagtutol sa resulta ng pag-
aaral ni Prof. Ericsson
Kraytirya:
Malinaw na naipahayag ang posisyon (kung sang-ayon o tutol)
sa baw at resulta ng pag-aaral ni Prof. Ericsson, may
halimbaw ang ibinigay bilang suporta
Pagbibigay ng panghihikayat sa isang tinedyer upang
paunlarin niya ang kanyang mga talento at kakayahan
Kraytirya:
Malinaw ang paglalaraw an ng mga talento at kakayahan ng
tinedyer na na-interview , malinaw ang dahilan ng pagtukoy ng
isang hilig na kanyang susuportahan, angkop ang mga paraan
ng pagsuporta na pinili gamit ang isang card, liham o email
d. Kaangkupan ng paraan ng
pagpapaunlad sa baw at
talento at kakayahan
e. Makatotohanan ang mga
paraan sa pagpapaunlad sa
baw at talento at kakayahan
f. may kalakip na pagninilay

24
Pagkilala sa Sarili
Pagtukoy sa mga aspeto na kulang siya ng tiw ala sa sarili at
nakikilala ang mga paraan kung paano malalampasan ang
mga ito
Kraytirya:
Batay sa Chart of Abilities ang ginaw ang pagtukoy ng
aspetong kulang siya ng tiw ala sa sarili, malinaw ang mga
paraan kung paano malalampasan ang mga ito, may kalakip
na maikling pagninilay
Antas 3
Plano ng Pagtuturo-Pagkatuto
Aralin 2: MGA TALENTO, KAKAYAHAN, AT KAHINAAN
Sa bahaging Pagsisiyasat, tutuklasin ng guro ang dating kaalaman ng mga mag-aaral tungkol sa talento at kakayahan. Sisiyasatin sa
pamamagitan ng pagtatanong kung ano ang pakahulugan ng mga mag-aaral sa talento at kung paano ito naiiba sa kakayahan. Ipalalabas sa
talakayan na lahat ng mga tao ay may kani-kanyang angking talento at kakayahan. Ipamamalas ng mga mag-aaral ang kanilang talento sa
isang gaw ain. Patutunayan sa prosesong ito na ang lahat ng tao ay may kani-kanyang angking talento. Sa pamamagitan ng talakayang may
gabay na pagtatanong ay palilitaw in din ang halaga ng tiw ala sa sarili sa paghuhubog ng mga talento at kakayahan. Kailangang makabuo ang
mga mag-aaral ng pansamantalang EU: Ang mga talento at kakayahan ay ang mga kaloob ng Diyos na kailangang paunlarin at gamitin tungo
sa pagkakaroon ng tiw ala sa sarili, paglampas sa mga kahinaan, at paglilingkod sa pamayanan. Pagkatapos ng bahaging ito, malalaman ng
guro kung gaano na kalalim ang pag-unaw a ng mga mag-aaral sa konsepto ng talento at kakayahan. Mula doon ay makapagpapasya siya
kung aling bahagi ng Plano ng Pagtuturo-Pagkatuto ang nangangailangan ng higit na tuon o karagdagang pagpapalalim.

25
Pagsisiyasat
1. Sabihin: “Nauuso sa ngayon ang mga programa sa telebisyon na may format na kung saan ipinakikita ng mga kalahok ang
iba’t iba nilang talento. Magbigay ng ilang mga halimbaw a ng mga programang ito. (American Idol, Talentadong Pinoy, Pinoy Idol,
Show time, Are You the Next Big Star? Starstruck, etc.)
2. Tanungin ang klase: (FU: Pagpapaliwanag)
a. Kung ikaw ay bibigyan ng pagkakataon, sasali ka ba sa ganitong mga programa? Bakit?
b. Sa iyong palagay, lahat ba ng tao ay may talento? Ipaliw anag.
c. Anu-ano ang pagkakaiba ng talento sa kakayahan? Ipaliw anag.
3. Pangkatin ang mga mag-aaral sa apat. Bigyan ang baw at pangkat ng Activity Card isang basyong bote at limang task card .
(Sasabihin ng guro na ang colored chips ay may katumbas na premyo sa pagtatapos ng Gaw ain.) Magtalaga ng tagamasid sa
baw at pangkat.
Activity Card:
Activity Card:
Takdang Panahon: 15 minuto
Panuto:
1. Umupo nang nakabilog ang baw at kasapi ng pangkat.
2. Bigyan ang bw at kasapi ng colored chips.
3. Paikutin ang basyo ng bote.
4. Sinumang matapatan nito ay bubunot ng isang task card at gagaw in ang nakasulat dito.
5. Kung hindi niya ito magagaw a, maaring may ibang kasapi na gagaw a nito para sa kanya ngunit kapalit ng kanyang colored chips.
Halimbaw a ng mga nakasulat sa Task Card:
Sasayaw ng isang modernong sayaw Tutula
Aaw it ng isang “ballad” o modernong aw it Aarte o magpapalabas ng isang drama o komedya
Magra-rap At iba pa

26
4. Tanungin ang klase :(Paalala sa Guro: Palabasin at iproseso sa talakayan ang tiw ala sa sarili.)
a. Naging madali ba ang mga gaw aing hinihingi sa Task Card? Ipaliw anag.
b. Mayroon bang humingi ng tulong sa kanilang mga kapangkat kapalit ng kanilang colored chip? Bakit? Naging madali ba ito?
Ipaliw anag.
c. Ano ang naramdaman ng mga nakakuha ng maraming colored chips? Ng mga naw alan nito?
d. Ano ang taw ag sa mga ipinamalas ng baw at isa – talento o kakayahan? Pangatw iranan.
e. Maaari bang hubugin o paunlarin ang talento? Pangatw iranan.
B. MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA (FIRM-UP)
Pagtuklas sa Sariling mga Kakayahan at Talento
5. Bigyan ang mga mag-aaral ng Multiple Intelligences Survey Form (McKenzie, 1999).
Ang bahaging ito ay magbibigay ng pagkakataon sa mga mag-aaral na higit na makilala ang kanilang mga sarili. Sa pamamagitan ng
Multiple Intelligences Survey Form ni McKenzie ay matutuklasan nila ang kanilang mga talento at kakayahan. Kung hindi man ay mapagtitibay
nito ang batid na nila kung ano ang alam nila sa kanilang sarili. Sa bahaging pagsusuri, sisiyasatin nila ang kanilang saloobin at damdamin
tungkol sa mga natuklasan nilang mga talento at kakayahan. Tutukuyin nila kung ang mga ito ay makatutulong upang maging matagumpay sa
ninanais na kursong akademiko o teknikal-bokasyonal. Dapat nilang mahinuha na ang mga kakayahang ito ay dapat na pagyamanin. Makikilala
rin nila ang kanilang mga kahinaan kaugnay ng pagsisikap nilang matamo ang kanilang mga pangarap sa buhay. Dapat nilang matukoy na ang
mga kahinaang ito ay dapat nilang malampasan (overcome). Sa huli ay dapat na pahalagahan nila ang pagpapalalim sa pagkilala sa sarili tungo
sa ikauunlad ng kanilang pagkatao.

27
Multiple Intelligences Survey Form (Copyright 1999 Walter McKenzie)
Panuto: Basahin at unaw aing mabuti ang baw at pangungusap. Isulat ang bilang na naglalaraw an sa iyong sarili sa sagutang papel. Maging tapat sa
iyong sagot sa baw at bilang. Huw ag kang mahihiya kung Hindi (0) o Bihira (1) ang sagot mo sa ilang bilang.
Unang Bahagi. Sagutan ang mga sumusunod na aytem ayon sa
kaangkupan nito sa iyo. Isulat ang bilang ng kaukulang pagpipilian.
4- Palagi, 3- Madalas, 2- Paminsan-minsan, 1- Bihira, 0-Hindi
1. Pinananatili kong malinis at maayos ang aking mga gamit.
2. Nasisiyahan akong magbasa ng iba’t ibang babasahin.
3. Nakabubuo ako ng ideya sa pamamagitan ng isip.
4. Madali akong makasunod sa patterns.
5. Nasisiyahan akong gumaw a ng mga bagay sa pamamagitan ng aking
mga kamay.
6. Natututo ako nang lubos kapag nakikipag-ugnayan ako sa iba.
7. May kamalayan ako sa aking mga paniniw alang moral.
8. Nasisiyahan akong pagsama-samahin ang mga bagay batay sa
kanilang pagkakatulad.
9. Malaki ang naitutulong sa akin kung ang mga panuto ay isa-isang
ipinaliliw anag.
10. Malaki ang naitutulong sa aking memorya at pang-unaw a kung
inililista ang mahahalagang bagay.
11. Nasisiyahan akong mag-ayos ng silid.
nakikinig ng radyo.
53. Ang pagpapahayag sa pamamagitan ng sayaw ay magandang
publiko
54. Ako ay team player.
55. Mahalagang malaman ko kung bakit kailangan kong gaw in ang isang
bagay bago ko ito gaw in.
56. May pamamaraan ng pagre-recycle sa aming bahay.
57. Nakatutulong sa akin ang pagpaplano upang magtagumpay sa isang
gaw ain.
58. Nasisiyahan akong maglaro ng mga salita tulad ng sa puns,
anagrams at spoonerisms.
59. Ang mga music video ay nakapupukaw ng isip.
60. Nasisiyahan akong pakinggan ang iba’t ibang uri ng musika.
61. Nais kong magtrabaho na gamit ang iba’t ibang kasangkapan.
62. Hindi ko nais magtrabaho nang nag-iisa.
63. Kapag naniniw ala ako sa isang bagay, ibinibigay ko nang buong- buo
ang aking isip at lakas.
64. Nasisiyahan akong mag-aral ng Biology, Botany at Zoology.
65. Kasiya-siya para sa akin ang magtrabaho gamit ang computer.

28
12. Nabibigyang-pansin ko ang tunog at ingay.
13. Mahirap para sa akin ang umupo nang pirmi sa loob ng mahabang
oras.
14. Mas masaya kapag higit na marami.
15. Higit na natututo ako kapag malapit sa aking damdamin ang isang
asignatura.
16. Mahalaga sa akin ang mga isyung ekolohikal/pangkapaligiran.
17. Madali para sa akin ang lumutas ng mga suliranin.
18. Nakikipag-ugnayan ako sa aking mga kaibigan sa pamamagitan ng
sulat at e-mail.
19. Nasisiyahan akong gumamit ng iba’t ibang uri ng pamamaraang
pansining.
20. Madali para sa akin ang sumunod sa tiyempo
21. Gusto ko ang mga larong panlabas (outdoor games).
22. Higit na marami akong natututuhan sa pangkatang pag-aaral.
23. Ang pagiging patas (fair) ay mahalaga para sa akin.
44. Natatandaan ko ang mga bagay kapag nilalagyan ko ito ng ritmo.
45. Ang sining at paggaw a ng crafts ay nakalilibang sa pagpapalipas ng
oras.
46. Nakasisiya ang mga talk show sa radyo at telebisyon.
47. Ang paggaw a nang nag-iisa ay produktibo rin tulad ng pangkatang
gaw ain.
48. Mahalaga sa buhay ko ang mga hayop.
49. Hindi ako makapagsisimulang gumaw a ng takdang-aralin hangga’t
hindi nasasagot ang aking mga tanong.
66. Interesado akong matutuhan ang mga dayuhang salita.
67. Naaalala ko ang mga bagay kung ilalaraw an ko ito sa aking isip.
68. Ang mga musical ay higit na nakagaganyak kaysa mga drama.
69. Aktibo ang aking pamamaraan ng pamumuhay.
70. Masaya ang paglahok sa mga gaw ang extra-curricular.
71. Nais kong makilahok sa mga gaw aing tumutulong sa kapw a.
72. Mahabang oras ang ginugugol ko sa labas ng bahay.
73. Kailangang may kabuluhan ang isang bagay o gaw ain upang
makatamo ako ng kasiyahan dito.
74. Nais kong makilahok sa mga debate at pagsasalita sa harap ng
publiko.
75. Mahusay akong bumasa ng mga mapa at plano.
76. Madali para sa akin na makaalaala ng titik o liriko ng aw itin.
77. Higit akong natututo kung ako mismo ang gagaw a.
78. Binibigyang-pansin ko ang mga isyung panlipunan.
79. Handa akong magprotesta o pumirma ng petisyon upang iw asto ang
isang kamalian.
80. Nasisiyahan akong magtrabaho sa halamanan.
81. Mahalaga na alam ko ang bahaging ginagampanan ko sa kabuuan ng
mga bagay-bagay
82. Nasisiyahan akong talakayin ang mga makabuluhang katanungan
tungkol sa buhay
83. Mahalaga sa akin ang relihiyon
84. Nasisiyahan akong magmasid ng mga likhang sining
85. Mahalaga sa akin ang pagninilay at pagpapahinga

29
50. Nasisiyahan akong gumaw a ng sulat.
51. Nagdudulot sa akin nang labis na kasiyahan ang mga three-
dimensional puzzle.
48. Mahalaga sa buhay ko ang mga hayop.
49. Hindi ako makapagsisimulang gumaw a ng takdang-aralin hangga’t
hindi nasasagot ang aking mga tanong.
50. Nasisiyahan akong gumaw a ng sulat.
51. Nagdudulot sa akin nang labis na kasiyahan ang mga three-
dimensional puzzle.
52. Mahirap mag-concentrate habang nanonood ng telebisyon o
86. Nais ko ang maglakbay sa mga lugar na nakapagbibigay inspirasyon
87. Nasisiyahan akong magbasa ng mga isinulat ng mga kilalang
pilosopo
88. Mas madali para sa akin ang matuto kung nakikita ko kung paano ito
inilalapat sa tunay na buhay
89. Nakamamanghang isipin na mayroong iba pang nilikhang may talino
sa sansinukob
90. Mahalaga sa akin na madama na ako ay kaugnay ng mga tao, idea,
at mga paniniw ala
Multiple Intelligences Survey Form (Copyright 1999 Walter McKenzie)
Sagutang Papel
Pangalan: ______________________________________________ Kasarian: ______________________ Edad: ________________
Bilang Palagi
(4)
Madalas
(3)
Paminsan
-minsan
(2)
Bihira
(1)
Hindi
(0)
Bilang Palagi
(4)
Madalas
(3)
Paminsan
-minsan
(2)
Bihira
(1)
Hindi
(0)
1 46
2 47
3 48
4 49
5 50

30
6 51
7 52
8 53
9 54
10 55
11 56
12 57
13 58
14 59
15 60
16 61
17 62
18 63
19 64
20 65
21 66
22 67
23 68
24 69
25 70
26 71
27 72
28 73
29 74

31
30 75
31 76
32 77
33 78
34 79
35 80
36 81
37 82
38 83
39 84
40 85
41 86
42 87
43 88
44 89
45 90
Ikalawang bahagi. Ngayon, ilipat mo ang iyong mga sagot sa angkop na kahon sa ibaba.
1 9 17 25 33 41 49 57 65 73
Logical-
Mathematical
2 10 18 26 34 42 50 58 66 74
Linguistic

32
3 11 19 27 35 43 51 59 67 75
Spatial
4 12 20 28 36 44 52 60 68 76
Musical
5 13 21 29 37 45 53 61 69 77
Bodily
Kinesthetic
6 14 22 30 38 46 54 62 70 78
Intrapersonal
7 15 23 31 39 47 55 63 71 79
Interpersonal
8 16 24 32 40 48 56 64 72 80
Naturalist
81 82 83 84 85 86 87 88 89 90
Existentialist
Pagkatapos nito ay sumahin ang kabuuang bilang ng iyong sagot sa baw at hanay at isulat sa espasyo sa dulo. Halimbaw a. L-M 2 + 3+ 2+ 3+ 3+ 2 + 3+
2+ 4+ 2 = 26

33
Ikatlong Bahagi. Ilapat mo ngayon ang kabuuang bilang na nakuha mo sa baw at kategorya sa bar graph sa ibaba.
50
40
30
20
10
0
L-M Ling Spa Mus B-K Inter Intra Nat Exist
Iskor ______ ______ _____ ______ ______ ______ ______ _____ _____
6. Tanungin ang mga mag-aaral:
a. Ano ang iyong natuklasan tungkol sa iyong sarili?
b. Naayon ba sa iyong inaasahan ang iyong mga natuklasang kakayahan? Ipaliw anag.
c. Nasiyahan ka ba sa iyong natuklasan? Ipaliw anag.
d. Angkop ba sa kursong akademiko o teknikal-bokasyonal na nais mong pasukin ang iyong angking kakayahan?
e. Bakit mahalaga ang kaalaman sa taglay mong mga talento at kakayahan?
f. Paano mo pauunlarin ang mga talento at kakayahang ito?

34
B. PAGPAPALALIM (DEEPEN)
7. Ipabasa ang sanaysay sa ibaba.
PAGTUKLAS AT PAGPAPAUNLAD SA MGA ANGKING TALENTO AT KAKAYAHAN AT PAGLAMPAS SA MGA KAHINAAN
“Talentado ka ba?” Lahat yata ngayon ng estasyon sa telebisyon ay may programang ang tema ay pagtuklas ng talento. Mapapansin ito sa mga
programang may pag-aw it, pag-sasayaw, pag-arte, o mga kakaiba, kakatw a at kamanghamanghang kasanayan o kakayahan. Pero ano nga ba ang
talento? Sa Webster Dictionary, ang talento ay ginagamit na kasingkahulugan ng regalo at kakayahan. Ito ay isang likas na kakayahan na kailangang
tuklasin at paunlarin. Tulad ng isang regalo, dapat itong ibahagi sa iba.
Magkasingkahulugan ba ba ang talento at kakayahan? Ayon kina Thorndike at Barnhart, mga sikolohista, sa kanilang “Beginning Dictionary”, ang
talent ay isang pambihira at likas na kakayahan. Sa kabilang banda, ang kakayahan ay kalakasan (“pow er” o mas akma, “intellectual pow er”) upang
makagaw a ng isang pambihirang bagay tulad ng kakayahan sa musika o kakayahan sa sining. Madalas sinasabi ng mga sikolohista na ang talento ay
may kinalaman sa genetics o mga pambihirang katangiang minana sa magulang. Ang kakayahan naman ay likas o tinataglay ng tao dahil na rin sa
kanyang intellect o kakayahang mag-isip. Sa gayon ang kahusayan sa isang larangan ay ayon sa kanyang kakayahan (intellectual ability). Si Bryan
Sa bahaging ito, bibigyan ang mga mag-aaral ng higit na malalim at malaw ak na pagpapaliw anag tungkol sa kahulugan at kahalagahan
ng talento at kakayahan. Mahalaga na mapalalim ng guro ang pag-unaw a ng mga mag-aaral sa mga sumusunod na kaalaman: kahulugan at
kahalagahan ng talento at kakayahan, kahalagahan ng pagtuklas ng angking mga talento, kakayahan at kahinaan, ang pagkakaroon ng tiw ala sa
sarili at paglampas sa mga kahinaan at ang kahalagahan ng pagtuklas at pagpapaunlad ng mga talento at kakayahan. Ipamamalas ng mag-aaral
ang pag-unaw a sa mga konseptong ito gamit ang isang graphic organizer. Ang bahaging ito ay maaaring gaw ing pangkatang gaw ain upang
magkaroon ng pagkakataon ang lahat na makapagbahagi.

35
Green, isang atleta, ay isa sa mga naniniw ala sa teyoryang ito. Gayon pa man ayon sa kanya ang pagtutuon ng atensyon ng marami sa talento sa halip
na sa kakayahan ay isang nakasisirang distraksyon tungo sa pagtatagumpay. Ayon sa kanya mas mahalagang bigyan ng tuon ang kakayahang
magsanay araw -araw at magkaroon ng komitment sa pagpapahusay sa taglay na talento. Ang mga bagay na ito ay higit na kaugnay ng kakayahang
intelektuw al kaysa talento. Ang kakayahang intellectual ay nasusukat sa pamamagitan ng mga “standardized tests”. Ayon sa kanya mahirap sukatin ang
talento, madalas nasasabi lamang nating may talento ang isang tao batay sa nasaksihan natin o naitalang tagumpay nito. Mahalaga sa isang atleta ang
pagpapaunlad ng kakayahan kung kayat mahalaga na malaman nya ang kanyang pagmumulan (baseline) sa kanyang gagaw ing pagsasanay, upang
maabot ang kanyang nais na marating (target).
Sa kanyang aklat na 7 Habits of Highly Effective Teens, napakaganda ng ibinahagi ni Sean Covey tungkol sa pagtuklas ng talento. Ayon sa kanya,
baw at tao ay may talento at kakayahan. Kadalasan nga lamang ang nabibigyan natin ng pansin ay yaong mga makaagaw atensyon tulad ng mala anghel
na pag-aw it o ang makapigil hiningang pag-ikot sa ere ng isang siklista. Maraming mga kakayahan na bagamat di napapansin ay mahalaga tulad ng
kakayahang pataw anin ang iba, kakayahang makinig, gumuhit, magsulat ng tula, maging mapagbigay, mapagpataw ad o maging kaibig-ibig sa iba.
Walang takdang panahon ang pag-usbong ang talento. Ang baw at tao ay may kanya-kanyang panahon ng pagsibol, lalo na ang mga tinedyer. Ang iba ay
ang tinataw ag sa Ingles na “late bloomer”. Kaya hindi dapat ikasira ng loob ang sa tingin natin ay napakaordinaryo nating mga kakayahan. Tandaan mo
espesyal ka dahil ikaw ay likha ng Diyos.
Kailangan nating tuklasin ang ating mga kakayahan at talento. Matapos lumilok ni Michaelangelo ng isang napakagandang obra ay tinanong
siya kung paano niya ito ginaw a. Tumugon siya na ang obra ay nasa bato mula pa sa simula, kinailangan lamang niyang ukitin ang mga labis na bahagi
nito. Tulad din ng isang obra, ang ating mga kakayahan at talento ay taglay na natin buhat ng tayo’y isilang. Tayo ang gagaw a ng paraan upang ito ay
matuklasan. Lahat ng sitw asyon at okasyon ay oportunidad sa pagtuklas. Maaring ito ang iyong proyekto sa Science, aw disyon sa koponan ng basketball,
term paper sa Filipino, paligsahan sa pagtula, pagsasanay sa scouting. Kung sa bawat gawain o pagkakataon na ibibigay sa atin ay magbubuhos tayo ng
ating atensyon, panahon, lakas at talino, matutuklasan natin ang ating mga kakayahan at ang hangganan nito.
Isang napakahalagang teorya ang binuo ni Dr. How ard Gardner noong 1983, ang teorya ng Multiple Intelligences. Ayon sa teoryang ito, ang mas
angkop na tanong ay – “Ano ang iyong talino?” at hindi, “Gaano ka katalino?” Ayon kay Gardner, bagama’t lahat ng tao ay may angking likas na

36
kakayahan, iba’t iba ang talino o talento. Ang mga ito ay ang mga sumusunod:
Visual/Spatial. Ang taong may talinong ito ay mabilis natututo sa pamamagitan ng paningin at pag-aayos ng mga ideya. Nakagagaw a siya ng
mahusay na paglalaraw an ng mga ideya at kaailangan din niyang makita ang paglalaraw an nito upang maunaw aan ito. Siya’y may kakayahan na
makita sa kanyang isip ang mga bagay upang makalikha ng isang produkto o makalutas ng suliranin. May kaugnayan din ang talinong ito sa
kakayahan sa matematika. Ang mga larangan na angkop sa talinong ito ay sining, arkitektura, at inhinyeria.
Verbal/Linguistic. Ito ang talino sa binibigkas o isinusulat na salita. Kadalasan ang mga taong may taglay na talinong ito ay mahusay sa pagbasa,
pagsulat, pagkukw ento, at pagmememorya ng mga salita at mga petsa. Mas madali siyang matuto kung nagbabasa, nagsusulat, nakikinig sa
pagtuturo o nakikipagdebate. Mahusay siya sa pagpapaliw anag, pagtuturo, pagtatalumpati o pagganyak sa pamamagitan ng pananalita. Madali
para sa kanya ang matuto ng ibang w ika. Ang mga larangan na nababagay sa talinong ito ay pagsulat, abugasya, journalism, polítika, pagtula at
pagtuturo.
Mathematical/Logical. Ang taong may talinong ito ay mabilis natututo sa pamamagitan ng pangangatwiran at paglutas ng suliranin o “problem
solving”. Ito ay talinong kaugnay ng lohika, paghahalaw at bilang. Gaya ng inaasahan, ang talinong ito ay may kinalaman sa kahusayan sa
matematika, chess, computer programming, at iba pang kaugnay na gaw ain. Gayunpaman mas malapit ang kaugnayan nito sa kakayahan sa
siyentipikong pag-iisip at pagsisiyasat, pagkilala ng abstract patterns, at kakayahang magsagaw a ng mga komplikadong pagtutuos. Ang mga
larangan na kaugnay nito ay ang pagiging scientist, mathematician, inhinyero, duktor at ekonomista.
Bodily/Kinesthetic. Ang taong may ganitong talino ay natututo sa pamamagitan ng mga konkretong karanasan o interaksyon sa kapaligiran. Mas
natuto siya sa pamamagitan ng pagamit ng kanyang kataw an, tulad halimbaw a sa pagsasayaw o paglalaro. Sa kabuuan mahusay siya sa
pagbubuo at paggaw a ng mga bagay gaya ng pagkakarpintero. Mataas ang tinataw ag na muscle memory ng taong may ganitong talino. Ang mga
larangang karaniw ang kanyang tinatahak ay ang pagsasayaw , sports, pagiging musikero, pag-aartista, pagiging duktor – lalo na sa pag-oopera,
konstruksyon, pagpupulis, at pagsusundalo.
Musical/Rhythmic. Ang taong nagtataglay ng talinong ito ay natututo sa pamamagitan ng pag-uulit, ritmo, o musika. Hindi lamang ito pagkatuto sa

37
pamamagitan ng pandinig kundi pag-uulit ng isang karanasan. Natural na nagtatagumpay sa larangan ng musika ang taong may ganitong talino.
Intrapersonal. Ang taong may talinong ito ay natututo sa pamamagitan ng damdamin, halaga, at pananaw. Ito ay talino na kaugnay ng kakayahan
na magnilay at masalamin ang kalooban. Karaniw ang ang taong may ganitong talino ay malihim at mapag-isa o introvert. Mabilis niyang
nauunaw aan at natutugunan ang kanyang nararamdaman at motibasyon. Malalim ang pagkilala niya sa kanyang angking mga kakayahan at
kahinaan. Ang mga larangang kaugnay nito ay pilosopiya, sikolohiya, teolohiya, marine biology, abogasya, at pagsulat.
Interpersonal. Ito ang talino sa interaksyon o pakikipag-ugnayan sa ibang tao. Ito ang kakayahan na makipagtulungan at makiisa sa isang
pangkat. Ang taong may mataas na interpersonal intelligence ay kadalasang bukas sa kanyang pakikipagkapw a o extrovert. Siya ay sensitibo at
mabilis na nakatutugon sa pagbabago ng damdamin, motibasyon, at disposisyon ng kapw a. Mahusay siya sa pakikipag-ugnayan at may
kakayahang mailagay ang sarili sa sitw asyon ng iba o may empathy sa kapw a. Siya ay epektibo bilang pinuno o tagasunod man. Kadalasan siya’y
nagiging tagumpay sa larangan ng kalakalan, politika, pamamahala, pagtuturo o edukasyon at social work.
Naturalist. Ito ang talino sa pag-uuri, pagpapangkat at pagbabahagdan. Madali niyang makilala ang mumunti mang kaibahan sa kahulugan
(definition). Hindi lamang ito angkop sa pag-aaral ng kalikasan kundi ng lahat ng larangan.
Existential. Ito ay talino sa pagkilala sa pagkakaugnay ng lahat sa sansinukob. “Bakit ako naririto?” “Ano ang papel na ginagampanan ko sa
mundo?” “Saan ang lugar ko sa aking pamilya, sa paaralan, sa lipunan?” Ang talinong ito ay naghahanap ng paglalapat at makatotohanang pag-
unaw a ng mga bagong kaalaman sa mundong ating ginagalaw an.

38
Kailangang paunlarin ang ating mga talento at kakayahan. Likas ang talento at kakayahan ngunit kailangan itong sanayin. Si Profesor
Ericsson at kanyang grupo ay nagsagawa ng mahabang pag-aaral ng mga sikat at matagumpay na personalidad sa iba’t ibang larangan; sa sining,
siyensya, matematika, palakasan o sports, negosyo at iba pa. Sinuri ng kanyang pangkat ang buntong resma ng statistika, iba’t ibang datos at
talambuhay. Sinuri din nila ang buntong resma ng resulta ng ilang taong pageeksperimento sa mga eksperto at matagumpay na tao. Dalaw ang
mahalagang bagay ang natuklasan nila. Una, kadalasan di sapat ang likas na kakayahan upang maging bihasa at matagumpay sa anumang larangan.
Ang kanilang pagtatagumpay at kahusayan ay bunga ng masusi at matamang pagsasanay. Wika nga sa Ingles “Practice makes perfect”. Ikalaw a, bukod
sa kakayahan o talento, mahalaga rin na tayo ay may interes o hilig sa ating larangang pinasok. Dapat na tayo ay masaya sa ating ginagaw a upang
magkaroon tayo ng inspirasyon at motibasyon na lampas an o higitan pa ang ating natural na kakayahan. Ito ay upang maging angat tayo sa iba tunog sa
paglilingkod sa kapw a at pakikipbahagi sa pamayanan.

39
Kailangang malampasan ang ating mga kahinaan. Narinig mo na ba ang Law of Seeds? Tingnan natin ang isang puno ng bayabas. Sa isang
puno ay maaaring mayroong dalaw ampu o mahigit pang bunga. Baw at bunga ay maaaring mayroong sampu o higit pang buto. Maaaring itanong mo
“Bakit kailangan ng napakaraming bunga at buto para lamang magkaroon ng ilan pang puno?” Ang kalikasan ay may mahalagang itinuturo tungkol dito.
Marami sa mga butong ito sa isang puno ng bayabas ay hindi nagiging puno. Kung gayon, kung nais mong makamit ang isang bagay, hindi sapat ang
minsanang pagsubok lamang. Ibig sabihin, kung hindi nagtagumpay sa isang larangan ay dapat na sumubok muli ng iba.
Nakalulungkot isipin na marami sa atin ang sa unang pagsubok pa lamang ay sumusuko na. Dahil ito sa kaw alan ng tiw ala sa sarili. Ano nga ba
ang tiw ala sa sarili o self-confidence? Ang tiw ala sa sarili ay ang paniniw ala sa sariling kakayahan. Ito ay tiw ala sa sariling kakayahan na matatapos ang
isang gaw ain na may kahusayan. Dahil sa kaw alan ng kumpiyansa sa sarili ay maraming pagkakataon o oportunidad ang pinalalampas ng marami. Dahil
din dito natutuon ang ating pansin sa ating mga kahinaan at hindi sa ating mga kakayahan at talento. Ilan sa mga bagay na dapat nating malaman
tungkol sa tiw ala sa sarili ay ang mga sumusunod: Ang tiw ala sa sarili ay hindi namamana, ito ay natututuhan. Hindi ito pangkalahatan, bagkus ay may
iba’t ibang antas tayo ng tiw ala sa ating saril sa iba’t ibang sitw asyon at gaw ain. Halimbaw a, maaaring mataas ang ating tiw ala sa sarili sa pagtutuos
(mathematical computation) ngunit mahina ang loob sa pagsasalita sa publiko. Nagbabago ito sa paglipas ng panahon. Maaari itong tumaas o bumababa
depende sa ating mga karanasan sa buhay. Hindi ito nakasalalay sa mga bagay sa labas ng ating sarili gaya halimbaw a ng pagiging mayaman o
pagkakaroon ng mga taong nagmamahal sa atin.
Magkakaroon tayo ng tiw ala sa ating sarili kung hindi tayo umaasa sa opinyon o paghuhusga sa atin ng ibang tao. Naw awala ito kung w ala
tayong matibay na kaalaman tungkol sa ating angking mga kakayahan at talino. Kung hindi natin kilala ang ating sarili, aasa na lamang tayo sa sinasabi
ng iba at sila ang magdidikta sa atin ng ating mga limitasyon at kakayahan. Kung nasisiyahan sila sa ating ikinikilos, papupurihan nila tayo; kung hindi
naman ay maaring bansagan tayong mahina o w alang alam. Kung hindi natin kilala ang ating sarili, w ala tayong magagaw a kundi tanggapin na lamang
ang kanilang mga bansag o label sa atin.
Bilang tao, nasa kalikasan natin ang paghahangad na umunlad at malampasan ang ating mga kahinaan. Ayon kay Covey (7 Habits of Highly
Effective Teens, 1998) ang pag-unlad ng mga kakayahan ay nagsisimula rin sa ating sarili. Ayon sa kanya ang tunay na trahedya ay ang trahedya ng

40
isang taong hindi kumilos upang paunlarin ang kanyang sarili. Mapalad ang maraming kabataan ngayon at marami ang mga babasahin na nagbibigay
gabay kung paano ito gagaw in. Isa dito ang aklat ni Covey. Isang mabisang paraan upang masimulan ang daan sa pagpapaunlad ng sarili ay ang
paggaw a ng plano o mga hakbang sa pagkakamit nito. Sabi nga ni Covey “begin with the end in mind.” Isang halimbaw a ay ang paggaw a ng Plano sa
Pagpapaunlad ng Sarili o Personal Development Plan. Ang Plano sa Pagpapaunlad ng Sarili ay tulad ng isang mapa na gabay sa paglalakbay tungo sa
pag-unlad ng sarili. Ito ay pagtatakda rin ng tunguhin (goal) tungo sa pagpapaunlad ng sarili. Dapat na taglay nito ang mga bahagi ng ating sarili na dapat
nating paunlarin o kahinaang kailangang malampasan, kasanayang kailangang matutuhan at mga kakayahang kailangang sanayin. Simple lamang ang
paggaw a ng Plano sa Pagpapaunlad ng Sarili. Una, dapat nating tukuyin kung nasaan na tayo ngayon: Ano ang ating mga kalakasan at kahinaan.
Ikalaw a, tukuyin kung saan natin nais o kailangang tumungo. Anong aspeto ang kailangang paunlarin, alin ang dapat unahin. At sa huli, kailangang
lapatan ito ng mga pamamaraan kung paano isasagaw a ang pagbabago. Maaring ang pinakamahirap na bahagi nito ay ang pagtukoy at pagtanggap sa
ating mga kahinaan. Kung magagaw a natin ito, mas magiging madali na ang iba pang bahagi.
Kung I – Google natin ang salitang talento o talent karaniw ang mababasa natin sa mga resulta na ito ay isang regalo. Isa sa mga resulta ng
search engine na ito ay ang Parable of Talents. Sinasabi sa maikling anekdotang ito na dapat nating gamitin ang ating talento. “Sapagkat sa sinumang
meron, bibigyan pa siya at magkakaroon nang sagana; ngunit ang wala, maging ang sa kanya ay aagawin sa kanya”. Ito ay isang linya sa Parable of the
Talents na binitiw an ng amo sa kanyang katulong na binigyan niya ng talento ngunit ibinaon ito at w alang ginaw a upang ito ay magamit. Katulad mo ba
ang katulong na ito na di ginagamit ang biyayang talento na pinagkaloob ng Diyos?
8. Talakayin:
a. May talento ba ang baw at tao? Pangatw iranan.
b. Magkasinghulugan ba ang talento at kakayahan? Patunayan.
c. Sang-ayon ka ba sa sinabi ni Gardner na ang mas angkop na tanong ay “Ano ang iyong talino?” at hindi “Gaano ka katalino?” Pangatw iranan.
d. Sang-ayon ka ba sa dalaw ang bagay na natuklasan nina Prof. Ericsson tungkol sa talento at kakayahan? Patunayan. (FU: Pagbuo ng sariling
Pananaw)
e. Bakit mahalaga ang kaalaman o pagtuklas sa sariling mga talento at kakayahan? (FU: Pagpapaliwanag)
f. Ipaliw anag ang mga dahilan kung bakit dapat paunlarin an gating mga talento at kakayahan at malampasan ang mga kahinaan.

41
FU: (Pagpapaliwanag)
g. Bakit mahalaga ang paglinang ng tiw ala sa sarili?
h. Ipaliw anag ang mga elemento ng Plano ng Pagpapaunlad sa Sarili.
i. Anong mahalagang aral tungkol sa talento ang ipinahahayag ng “Parable of the Talents”? Ipaliw anag.
PAGHINUHA NG KAKAILANGANIN SA PAG-UNAWA (EU)
9. Ipagaw a sa mga mag-aaral. Iw anang blanko ang mga kahon na may bilang 1-6.
Punan ang ”graphic organizer” na ito ng mga nahalaw na konsepto mula sa binasang sanaysay.

42
a. Bakit mahalaga ang pagkilala sa ating sarili?
b. Ano ang halaga ng pagtuklas ng ating mga talento, kakayahan at kahinaan?
c. Paano natin mapauunlad ang ating sarili?
Kahulugan ng Talento at
Kakayahan:
Pagtuklas ng Angking mga
Talento, Kakayahan at
Kahinaan
Multiple Intelligences
Pagkakaroon ng Tiw ala sa
Sarili at Paglampas sa mga
Kahinaan
Personal Development
Plan
Kahalagahan ng Pagtuklas
at Pagpapaunlad ng mga
Talento at Kakayahan:
Pagkilala sa SariliPagkilala sa SariliPagkilala sa SariliPagkilala sa Sarili
Ang pagtuklas at
pagpapaunlad ng mga
angking talento at
kakayahan ay mahalaga
sapagkat ang mga ito ay
mga kaloob na kung
pauunlarin ay
makahuhubog ng sarili
tungo sa pagkakaroon ng
tiwala sa sarili,
paglampas sa mga
kahinaan at paglilingkod
sa pamayanan.
6

43
C. PAGGANAP, PAGNINILAY AT PAGSASABUHAY (TRANSFER)
PAGGANAP (Pagkilala sa Sarili)
8. Pasagutan ang A Look at Abilities (Abiva, 1993) naglalaman ng talento at kakayahan na makatutulong sa nais maging trabaho o makamit na
9.
10.
11.
12.
13. mithiin sa buhay.
Tsart ng mga Kakayahan (Chart of Abilities)
Name:____________________________________________ Sex: _______________________Date: ___________________
Age:____________________Year Level: _______________________
Panimula: Punan ang unang hanay ng mga asignaturang pinag-aaralan mo ngayon
Lagyan ng ang mga kakayahan na sa iyong palagay ay nakatutulong sa pag-aaral ng mahusay
Tsat Isang mahalagang paglalapat sa kaalaman tungkol sa sariling mga kakayahan at talento ay ang matalinong pagpapasya tungkol sa
kursong akademiko o teknikal bokasyonal na kukunin biglang paghahanda sa isang karera (cereer) o negosyo. Ito ang kailangang maisagaw a ng
mga mag-aaral sa bahaging ito. Nararapat na magabayan ng guro ang mga mag-aaral sa aspetong pagpapasya. Sa tulong ng Tsart ng mga
Kakayahan (Chart of Abilities) ni Abiva, makapipili ang mga-aaral ng kurso na angkop sa kanyang mga kakayahan. Bilang pagpapatunay ng lalim
ng pagkatuto ay nararapat ding isaalang-alang ang pandamdaming aspeto sa pamamagitan ng pagninilay. Ito ay sa pamamagitan ng pagupit ng
clippings tungkol sa isang matagumpay na tao. Dapat na makilala ng mag-aaral na ang talento at kakayahan ay nararapat na gamitin sa moral at
etikal na pamumuhay. Sa makatw id, hindi sapat ang pagtatagumpay sa anumang larangan, kailangang gamitin ang mga talento at kakayahan
upang pagl;ingkuran ang kapw a at pamayanan. Kung gayon, magiging kasiya-siyang handog ang mga ito sa Diyos na nagkaloob ng mga ito. Sa
paglalapat, pagagaw ain ang mga mag-aaral ng kanilang sariling Plano ng Pagpapaunlad ng Talento at Kakayahan bilang panimulang hakbang
tungo sa pagpapaunlad ng pagkatao.
Ang mga nabanggit ay mga mungkahing paraan ng pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Maaari ring hayaan ang mag-aaral na magpasya
kung paano nila gagaw in ang pagganap, pagninilay at pagsasabuhay. Ang mahalaga ay malinaw ang mga kraytirya para rito.

44
ang mga kakayahan na sa iyong palagay ay iyong tinataglay
ang asignaturang may pinakamataas na marka sa ikalaw ang hanay
Bilangin lamang ang mga na may katapat na at .
KakayahanAsignatura Mataas na
Marka 1. Pagsasalita
upang
mapakinggan
ng iba
2. Pagsulat
upang
maunaw aan
ng iba
3. Mahusay
sa bilang o
pagtutuos
4. Nakaiisip
ng solusyon
sa mahihirap
na suliranin
5.Nakapaglala-
raw an sa isipan
6. Nagagamit
ng maayos
ang kataw an
7. Mahusay na
nakikipag-
ugnayan sa
kapw a
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Ability Tally
Iranggo ang pagkakaayos ng Abilidad: 1. _____________________
2. _____________________
3. _____________________
4. _____________________
5. _____________________
6. _____________________
7. _____________________

45
a. Ano ang natuklasan mo sa iyong sarili batay sa resulta ng Tsart ng mga Kakayahan?
b. May maitutulong ba ito sa trabaho o karera na gustong mong makamit? Ipaliw anag.
13. Pagupitin ang mga mag-aaral ng mga clippings sa mga diyaryo at magasin tungkol sa isang kilalang personalidad. Maaari rin ang personalidad sa
komunidad na hinahangan dahil sa kahusayan sa isang larangan. Ang taong ito ay dapat na may moral na pamumuhay. Lagyan ng 1 -2 pahinang
report ang mga clippings. Banggitin ang talento at kakayahan ng personalidad, paano niya natuklasan ang mga ito, paano niya nililinang ang mga ito
at paano niya ginagamit ang mga ito sa hanapbuhay, pagsuporta sa pamilya o paglilingkod sa pamayanan. Maaari ring banggitin kung anu-ano ang
ginagaw a niya upang malampasan ang kanyang mga kahinaan. (FU: Interpretasyon)
14. Kapanayamin ang isang kabataan sa kapitbahay, pamayanan o simbahan tungkol sa kanyang mga talento at kakayahan. Maaaring ipagaw a ang
Multiple Intlligences Survey Form. Tulungan siyang suriin ang resulta ng kanyang bar graph. Pagkatapos, sumulat ng isang liham panghihikayat o
pagbibigay ng tulong o suporta upang linangin niya ang kanyang mga natuklasang talento at kakayahan at malampasan ang mga kahinaan na
lumabas sa bar graph. (FU: Pagdama at Pag-unawa sa damdamin ng Iba)
PAGNINILAY
15. Pasulatin ang mga mgag-aaral ng isang pagninilay sa journal.
PAGSASABUHAY (FU: Paglalapat)
8. Pagaw ain ang mga mag-aaral ng Tsart ng Pagpapaunlad ng Talento at Kakayahan gamit ang kanilang mga natuklasan sa kanilang sarili
Punan ang tsart ng iyong plano ng pagpapaunlad ng talento at kakayahan. Ibatay sa naging resulta ng Multiple Intelligence Survey at ng Chart of Abilities.

46
TSART NG PAGPAPAUNLAD NG TALENTO AT KAKAYAHAN
Mga Kakayahan at
Talento na Kailangang
Paunlarin
(Multiple Intelligences)
Mga Layunin Panahong Ilalaan Mga Pamamaraan Mga Taong Tutulong Mga Kakailanganing
Kagamitan
(Resources)
Halimbaw a:
Logical/Mathematical
Mapataas ang
marka sa
asignaturang
Matematika
(Maaring 2 o higit pa
ang itatalang layunin
Dalaw ang Buwan
(February 1- March
30)
1. Magpapaturo
sa kaklase ng
mahusay sa
math (tutorial)
2. Gagaw in ang
takdang-aralin
3. Magbabasa at
mag-aaral ng
leksyon sa
matematika
bago pa man
ito talakayin sa
klase
4. Sasali sa Math
Club
1. Jose San Juan
(Kaibigan at
Pangulo ng
Math Club)
2. Nanay
3. Kaibigan
4. Mga kasapi ng
Math Club at
Gurong
tagapayo dito
Textbook at mga aklat
na hiram sa library

47
Mga Kakailanganing Kagamitan
• Multiple Intelligences Survey Form (McKenzie, 1999)
• Chart of Abilities (Abiva, 1993)
• Graphic Organizer
• Sipi ng Sanaysay: Pagtuklas at Pagpapalago sa Mga Angking Talento at Kakayahan at Paglampas sa Mga Kahinaan
• Activity Card
• Task Card
• Basyong Bote
Mga Sanggunian:
Abiva, Thelma G, Learning Resource for Career Development, Abiva Publishing House, Inc. Q. C. 1993, Pages 18-20
Covey, Sean, The 7 Habits of Highly Effective Teens, Fireside: Simon and Schuster Inc. N.Y. 1998, Pages 73-104
McKenzie, Walter, The One and Only Surfaquarium. Retrieved last Jan. 26, 2010 from http://surfaquarium.com/MI/inventory.htm
Project EASE, Edukasyon sa Pagpapahalaga III, Modyul Blg.19 pahina 3/18 1.3. Retrieved last Jan. 26, 2010 from (http://www.bse.portal)
Tony DiRomualdo. Are Top Performers Born or Made? Retrieved last April 20, 2010 from http://w istechnology.com/article.php?id=2958

48
Unang Markahan : Ako Bilang Isang Kabataan Aralin 3: Pagpapaunlad ng mga Hilig Bilang ng araw/sesyon: 12
Antas 1
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa mga pagbabago sa sarili sa
panahon ng pagdadalaga / pagbibinata, sa kanyang mga talento, kakayahan,
kahinaan at hilig, at mga tungkulin tungo sa pagtupad ng mga tungkulin at
pagtatakda ng mithiin upang mapanagutan ang kahihinatnan ng kanyang mga
pasya at kilos.
Mga Paksa:
1. Mga Pagbabago sa Panahon ng Pagdadalaga / Pagbibinata
3. Pagpapaunlad ng mga Hilig
4. Mga Tungkulin ng Nagdadalaga / Nagbibinata
Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang mga akmang kilos sa Plano ng
Pagpapaunlad ng Sarili na tumutugon sa kanyang mga talento,
kakayahan, kahinaan at mga hilig.
Mga Kakailanganin sa Pag-unawa:
Sa Unang Markahan:
Sa Paksa 3: Pagpapaunlad ng mga Hilig
Ang pagpapaunlad ng mga hilig ay makatutulong sa pagtupad ng mga
tungkulin, paghahanda tungo sa pagpili ng propesyon (kursong akademiko o
teknikal-bokasyonal, pagtulong sa kapw a at paglilingkod sa pamayanan.
Mahahalagang Tanong:
Sa Unang Markahan:
Sa Paksa 3: Pagpapaunlad ng mga Hilig
Bait mahalaga ang pagpapaunlad ng mga sariling hilig?
Pagpapaunlad ng mga Hilig
a. Ano ang Hilig?
b. Bakit Mahalaga ang mga Hilig?
c. Ang Dalaw ang Aspekto ng Hilig
d. Ang Sampung Larangan ng mga Hilig
e. Ang Apat na Tuon ng mga Hilig
f. Pagsusuri ng mga sariling Hilig
Ang mag-aaral ay: (Mga Kasanayan)
• nakahihinuha ang kahalagahan ng pagtuklas ng sariling mga
hilig
• nakasusuri ng mga sariling hilig ayon sa larangan at tuon ng
mga ito
• nakabubuo ng mga kakailanganin sa pag-unaw a (EU) tungkol
sa kalikasan ng mga hilig
• napangangatw iranan kung bakit dapat paunlarin ang sariling
mga hilig

49
g. Pagpapaunlad ng mga Hilig • naipaliliw anag ang kahalagahan ng mga hilig sa pagpili ng mga
gaw ain o trabaho at pagpapaunlad ng pagkatao
• nakabubuo ng Tsart ng Pagpapaunlad ng Aking mga Hilig
• nakabibigay ng tulong sa isang tinedyer tungkol sa
pagpapaunlad ng kanyang mga hilig
Antas 2
Ang mag-aaral ay naisasagaw a ang mga
akmang kilos tungo sa pagpapaunlad ng mga
hilig.
Naipamamalas ng mag-aaral ang pag-unaw a sa
pamamagitan ng:
Pagpapaliw anag:
Pagpapaliw anag ng kahalagahan ng mga hilig sa
pagpili ng mga gaw ain o trabaho at pagpapaunlad ng
pagkatao
Kraytirya:
Malinaw ang paliw anag, kaangkupan ng halimbaw a
bilang patunay sa paliw anag,
Interpretasyon
Pagsusuri ng mga sariling hilig ayon sa larangan at
mga tuon ng mga ito
Kraytirya:
Malinaw ang mga entry sa baw at kolum ng “Mga
Larangan ng mga Hilig” at “Mga Tuon ng mga Hilig”,
tugma ang mga uri ng hilig ayon sa tinukoy na sariling
hilig, angkop ang piniling tuon ng sariling hilig, may
kalakip na pagninilay ang pagsusuring ginaw a
Paglalapat
Pagsasagaw a ng mga kilos na inilista sa Tsart ng
Pagpapaunlad ng Aking mga Hilig
Kraytirya:
Angkop ang baw at entry sa bawat kolum na
sumusunod: Paano ko pauunlarin ito, Mga taong
ihihngan ng utlong/suporta o kukunsultahin, panahong
Mga Patunay sa Antas ng Pagganap:
Pagtataya ng naisasagaw a ang mga akmang
kilos tungo sa pagpapaunlad ng mga hilig
batay sa sumusunod na kraytirya:
c. Ang mga hilig na piniling paunlarin ay
batay sa pagsusuri sa mga larangan at
tuon ng mga hilig.
d. Nailahad nang malinaw ang mga paraan
ng pagpapaunlad ng mga natukoy na hilig
e. May limang paraan ng pagpapaunlad sa
baw at hilig
c. Kaangkupan ng paraan ng
pagpapaunlad sa baw at hilig
d.Makatotohanan ang mga paraan
sa pagpapaunlad
e. may kalakip na pagninilay

50
ilalaan, mga papuri na inaasahan kong matanggap,
mga maaaring balakid, paano malalampasan ang mga
ito: may kalakip na pagninilay
Pagpapahayag ng pagsang-ayon o pagtutol sa mga uri
ng mga hilig ng mga tinedyer ngayon
Kraytirya:
Malinaw na natukoy ang mga hilig ng mga tinedyer
ngayon, malinaw ang mga katw iran kung bakit siya
sang-ayon o tutol, batay sa pananaliksik (research) o
babasahin ang mga katw irang ibinigay
Pagbibigay ng tulong sa isang tinedyer upang paunlarin
niya ang kanyang mga hilig
Kraytirya:
Malinaw ang paglalaraw an ng mga hilig ng tinedyer na
na-interview , malinaw ang dahilan ng pagtukoy ng
isang hilig na kanyang susuportahan, angkop ang mga
paraan ng pagsuporta na pinili
Pagkilala sa Sarili
Pagsulat ng pagninilay sa mga bagong natuklasan sa
sarili at mga pagkatuto tungkol sa mga hilig
Kraytirya:
Malinaw ang paglalaraw an ng mga bagay na
natuklasan sa sarili, natukoy ang tatlong taong
hihingan ng tulong o kokunsultahin (mga taong may
higit na kaalaman sa moral na pamumuhay), malinaw
na natukoy kung saan gagamitin ang mga taglay na
hilig
Antas 3
Plano ng Pagtuturo-Pagkatuto
ARALIN 3: PAGPAPAUNLAD NG MGA HILIG

51
Pagsisiyasat
1. Batiin ang mga mag-aaral. Ipabasa ang case study sa ibaba.
2. Tanungin ang buong klase:
a. Ano ang taglay ni Leslie?
b. Patunayan.
Mula pagkabata, nakasanayan na ni Lesli na panoorin ang kanyang ina sa pag-bake ng oatmeal cookies.
Natuto siyang magbake at ito ang kanyang gustong gaw in sa kanyang libreng oras.
Sinubukan niyang magtimpla gamit ang kakaibang sangkap.
Nakatangap siya ng maraming papuri dahi sa kakaibang sarap ng kanyang timpla. Dahil dito, nagkaroon siya ng tiw ala sa sarili.
Nagbe-bake siya ng mga ito kapag may okasyon at binibigay niya sa mga kaibigan bilang regalo.
Hanggang nagbigay siya ng mga ito sa isang ‘home for the aged’ dahil nabalitaan niyang w alang dessert ang mga ito.
Sa edad na 15, nagtayo siya ng bakeshop sat long ng kanyang mga magulang dahil sa kakaibang timpla
ng kanyang mga oatmeal cookies. (Sanggunian: www.guideposts.com)
Dito ipinakikilala sa mga mag-aaral ang paksa (Hilig) gamit ang isang case study. Aalamin ng guro ang mga dating kaalaman ng mag-
aaral tungkol sa paksa sa pamamagitan ng paglilista ng sampung gaw ain na natutuw a silang gaw in. Layunin ng mga tanong ukol sa listahang
ito na gabayan ang mga mag-aaral tungo sa paghinuha ng mga Kakailanganin sa pag-unaw a (EU) at mga Mahahalagang Tanong (EQ). Ang
sagot ng mga mag-aaral sa bahaging ito ay pansamantala lamang – ibig sabihin, pauunlatin nila ang mga ito sa mga susunod na bahagi.
Lilinangin ang Anim na Aspekto ng Pag-unaw a mula sa bahaging ito hanggang sa bahagi ng “Transfer” na Pagsasabuhay.

52
c. Anong kabutihan ang naidulot sa kanya ng taglay niyang ito? Ipaliw anag. (FU: Pagpapaliwanag)
Mga Sagot:
a. Hilig.
b. Mga Patunay: Karanasan sa pagbe-bake mula pagkabata; Gusto niyang gaw in ito sa kanyang libreng oras; Pinuri siya dahil dito;
Nagtayo siya ng business gamit ang hilig na ito.
c. Nagkaroon siya ng tiw ala sa sarili, nakatulong siya sa kapw a dahil dito, at nakapagnegosyo siya gamit ito.
3. Ipagaw a ang Tuklasin Mo:
Panuto: Isulat sa iyong journal o malinis na papel ang sagot sa tanong: Anu-ano ang ginagaw a mo sa iyong libreng oras?
Isulat ang sampung gaw ain na pinagkakaabalahan mo. Maaaring ginagaw a mo ang mga ito sa bahay, paaralan o kapitbahayan.
4. Iparanggo ang listahan na ginaw a – mula sa pinakagusto (Rank 1) hanggang sa pinakahuling gusto (Rank 10).
5. Ipasuri ang sinulat nilang listahan ng mga hilig.
6. Tanungin sila:
a. Anu-ano ang natuklasan mo sa iyong ginaw ang listahan? pagraranggo?
b. Bakit mahalaga ang pagtuklas ng sariling mga hilig? Ang pagpapaunlad ng mga ito?
B. MGA KARANASAN TUNGO SA PAG-UNAWA (FIRM UP)
Narito ang mga gaw aing batay sa karanasan ng mga mag-aaral na naglalayong imbestigahan o suriin ang mga mahahalagang ideya
(big ideas) o Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) at EQ na inilahad sa unang bahagi (Explore). Layunin din ng bahaging ito na gabayan ang
mga mag-aaral tungo sa kanilang pagganap o pagbuo ng inaasahang produkto o pagpapamalas ng mga kasanayan (skills). Ang mga tanong
pagkatapos ng mga gaw ain ay naglalayong pagtibayin sa isip ng mga mag-aaral ang kahalagahan ng pagtuklas at pagpapaunlad ng sariling
mga hilig.

53
7. Ipaliw anag ang Imbentaryo ng mga Hilig at ang Mga Tuon ng mga Hilig (Focuses of Interests) na nasa ibaba.
MGA LARANGAN NG HILIG
Legend Larangan ng Hilig
(Interest Areas)
Depinisyon Mga Halimbawa
OUT OUTDOOR Nasisiyahan sa mga gaw aing pang-outdoor
Pagsali sa mga laro o outdoor sports
Pagsakay ng bisikleta
Pag-aalaga ng hayop o halaman
MECH MECHA NICAL
Nasisiyahan sa paggamit ng mga tools
Paggaw a ng mga bagay (hal.: silya) gamit ang
martilyo at lagare
Pag-aayos ng mga sirang bagay
Masaya at gustong tumulong sa pag repair ng
sasakyan
COMP COMPUTATIONAL Nasisiyahan na gumaw a gamit ang bilang o
numero
Pagmonitor ng perang natipid at naipon sa
bangko
Pag- solve ng mathematical equations
SCIE SCIENTIFIC Nasisiyahan sa pagtuklas ng bagong
kaalaman, pagdisenyo at ag-mbento ng mga
bagay at produkto
Pag-aaral ng mga bituin, bato, klima, halaman
at hayop
Pag-imbento ng mga bagay
Pamamahala ng isang opisia o pangkat

54
PERS PERSUASIVE Nasisiyahan sa pakikipag-ugnayan sa ibang
tao o pakikipagkaibaigan
Pag-oorganisa ng isang party o komite
Pamumuno sa isang pangkat o klase
ART ARTISTIC Nasisiyahan sa pagdidisenyo ng mga bagay
Pagdrow ing ng mga laraw an o pag-doodle
Paggaw a ng mga bagay na pangsining
(painting, aw it)
Paggaw a ng handicraft
LIT LITERARY
Nasisiyahan sa pagbabasa at pagsusulat
Pagbabasa ng mga nobela o fiction
Pagsusulat ng mga kuw ento, tula
Pagbubuo ng crossword puzzle
MUS MUSICAL Nasisiyahan sa pakikinig o paglikha ng aw it o
pagtugtug ng musical instrument
Pakikinig sa o paglikha ng aw it
Pagtutugtog ng piano o iba pang musical
instrument
Pag-aw it
Pagsasayaw
SOSE SOCIAL
SERVICES
Nasisiyahang tumulong sa ibang tao
Pagtulong sa kamag-aral sa paggaw a ng
takdang-aralin
Pagbisita sa kaibigang may sakit
Nakikinig sa mga problema ng ibang tao o
kaibigan

55
CLER CLERICAL Nasisiyahan sa paggaw a ng paper w orks
Paglilista ng perang tinanggap at ginastos
Paglilista ng mga bagay na gagaw in
Paggaw a nang maayos ng report na isusumite
sa klase
Sanggunian: Abiva, T. (1993). Learning Resource for Career Development. Abiva Publishing House, Inc.
MGA TUON NG MGA HILIG
Mga Gawain Tuon sa TAO
(May kinalaman
sa TAO)
Tuon sa BAGAY
(Gamit ang tools
at machines)
Tuon sa IDEYA
(Pag-iisip at pag-
oorganisa ng mga
ideya)
Tuon sa DATA
(May kinalaman sa facts,
records, files, numero,
detalye)
Hal.: Paglalaro ng
badminton
(Outdoor Interest)
Pagtuturo sa
kaibigan ng
paglalaro ng
badminton
Paggamit ng
rocket at shuttle
cock
Pag-iisip ng
technigue o paraan
para pumasok ang
shuttle cock
Pagsusuri kung paano
makashoot sa ring
Pagpipinta ng
laraw an
(Artistic Interest)
Pagtuturo sa
kamag-aral kung
paano magpinta
Paggaw a ng frame
para sa laraw an
Pagsubok ng
bagong kulay para
mapaganda ang
laraw an
Pagcheck kung tama ang
mga paraan sa
pagpipinta
Sanggunian: Abiva, T. (1993). Learning Resource for Career Development. Abiva Publishing House, Inc.

56
8. Ipauri ang kanilang mga hilig gamit ang Imbentaryo ng mga Hilig-Tuon (Interest-Focus Inventory). (FU: Interpretasyon).
Panuto: Gamit ang talahanayan sa ibaba, gaw in ang mga sumusunod:
a. Isulat sa unang kolum ang mga gaw aing niranggo mo sa unang gaw ain.
b. Lagyan ng tsek ( ) ang angkop na larangan (interest area) sa ikalaw ang kolum.
c. Lagyan ng tsek ( ) ang angkop na tuon sa huling kolum.
Tandaan na baw at gawain na sinulat mo ay maaaring indiksyon ng higit sa isang Larangan ng Hilig at maaari ring indikasyon ng higit sa
isang Tuon.
10 GAWAING
IRARANGGO
MGA LARANGAN NG MGA HILIG
(Interest Areas)
TUON
(Focus
OUT
MECH
COMP
SCIE
PERS
ART
LIT
MUS
SOSE
CLER
TAO
DATA
BAGAY
IDEYA

57
9. Tanungin ang klase: (FU: Pagpapaliwanag)
a. Anu-ano ang mga natuklasan mo sa iyong mga hilig?
b. May pagkakatulad ba ang larangan ng iyong mga hilig sa mga uri ng talinong natuklasan mo sa resulta ng Multiple Intelligences Survey?
Ipaliw anag.
c. Sa kabuuan, anu-ano ang mga tuon ng iyong mga hilig? May kaugnayan kaya ang mga ito sa pagtupad mo ng iyong mga tungkulin? Sa
pagpili mo ng kursong akademiko o teknikal-bokasyonal? sa pagtulong sa kapw a at pakikibahagi sa pamayanan? Ipaliw anag
C. PAGPAPALALIM (DEEPEN)
8.
9. Ipabasa ang angkop na babasahin o ipatalakay ang mahahalagang konseptong o kakailanganing pag-unaw a (EU) na nakapaloob dito.
10. Ipabasa ang babasahin at talakayin ang mahahalagang konseptong o Kakailanganin sa Pag-unaw a (EUs) na nakapaloob dito.
MGA HILIG
May kakaiba ka bang saya o sigla kapag nagsusulat ka ng iyong mga pananaw , opinyon o pagninilay? Ipinagmamalaki mo ba ang iyong
mga naisulat? Sa iyong libreng oras, pipiliin mo bang magbasa at maghanap sa internet o mga aklat ng mga magagandang ideya na gagamitin
mo sa isang sanaysay o tula? Kung oo ang sagot mo sa mga tanong na ito, ibig sabihin, hilig mo ang pagsusulat.
Dito nakapaloob ang mga kaalamang mula sa pananaliksik (research) o expert systems of know ledge. Ang unang dalaw ang bahagi
(Explore at Firm Up) ay nakabatay sa mga kaalamang pansamantalang hinuha lamang ng mga mag-aaral; samantalang sa bahaging ito, ang
kaalamang tnatalakay ay batay sa mga dalubhasang sumulat ng mga paksang nakaankla sa dalaw ag batayang disiplina ng Edukasyon sa
Pagpapahalaga: Etika at Career Guidance. May mga tanong sa ibaba ng babasahin na gabay ng mga mag-aaral tungo sa kanilang
paghinuha ng mga Kakailanganin sa Pag-unaw a (EU) tungkol sa paksang “Hilig”. Kailangang ilahad ng mga mag-aaral ang mga ito gamit
ang graphic organizer.

Edukasyon sa Pagpapahalaga UBD 1st to 4th quarter.

Edukasyon sa Pagpapahalaga UBD 1st to 4th quarter.

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

La actualidad más candente (20)

Similar a Edukasyon sa Pagpapahalaga UBD 1st to 4th quarter.

Similar a Edukasyon sa Pagpapahalaga UBD 1st to 4th quarter. (20)

Más de Charm Sanugab

Más de Charm Sanugab (7)

Edukasyon sa Pagpapahalaga UBD 1st to 4th quarter.