nýtt ísland, rétt að læra af sögunni

1. Saga um skulduga þjóð
Már Wolfgang Mixa
Sagan sýnirað viðhorf fólkstil ýmissaþáttabreytistmiklumeiraenflestirgerasérgreinfyrir. George
Freidmandregurskemmtilegaframí bóksinni The Next100 Years hversuframtíðarsýnfólksbreytist
ört. Í upphafi síðustualdarvar því haldiðframað stríð væri óhugsandi,viðskiptahagsmunirhreinlega
leyfðuþaðekki ogfriðsömEvrópumyndi stýraheiminum. Aðeinstuttuguárumsíðarvar Evrópa í
rústumeftirhrikalegstríðsátökogBandaríkinnogJapan fóruað vera aðeinsmeiraenvaxandi þjóðir.
Aðeinseittþótti veravíst;Stríð yrði aldrei afturleyftaðeigasérstað. Árið1940 var Evrópa ennaftur
í viðjumstríðsátakaogÞýskalandyrði ráðandi afl í framhaldinu. Tuttuguárumsíðar réði Evrópalitlu,
álfanvar klufinítvenntaf BandaríkjamönnumogSovétríkjum;kaltstríðvar hafið. Þaðkaldastríð
réði ennríkjumárið 1980 og þótti eitthvaðeinsogniðurrif járntjaldsinsveraóhugsandi. Þaðvar þó
staðreyndinumnæstualdamótogstríð þótti á nýjanleikveraóhugsandi. Hverjumdatt9/11 þá í
hug?
Ofangreindirþættireruumhugsunarefnivarðandi eftirfarandi sögu. Einusinni var ríki semhafði
öðlastsjálfsstæði nokkrumáratugumáður. Þjóðin samanstóðaf 280 þúsundeinstaklingum sem
byggði afkomusínafyrst og fremstaf fiskveiðum. Fariðvarhinsvegar í dýrar framkvæmdirsem
kostuðusitt. Þegarað mikill samdrátturátti sérstaðá heimsvísudrógusttekjursaman,
fjárlagahallinn fóryfir10%af þjóðartekjunumogskuldirþjóðarinnarboriðsamanviðtekjurþessvoru
orðnar meiraentífaldar. Stjórnmálamennvorurúniröllutrausti ogþurfturáðherrarjafnvel vernd
gegnfjöldanumsemvildigangaí skrokkþeirra.
(Næstum því) nýja Ísland
Þettavar Nýfundnalandárið1933. Samdrátturinnvar Kreppanmikla. Niðurstaðaþessarar
fjármálakreppulandsinsvarað þjóðinsamþykktiaðfórnasjálfsstæðisínuogBretar fengusínufram
viðað innlimahanaviðKanada. Nýfundnalandertekiðsérstaklegasemdæmi ínýútgefinnibók
ReinhartogRogoff semnefnist ThisTime Is Different semfjallarummegindlegarstærðir ítengslum
viðfjármálabólur. Skuldirþjóðarinnarvoruyfirteknaraf kanadískuríkisstjórninni til aðkomaí veg
fyrirað dóminóáhrif færuyfirlandamærintil þeirrabanka(bankakrísaí einulandi geturauðveldlega
breiðstyfirtil annarslandsþegarað skuldunautarfaraað svipasteftirlíkumeinkennumásvæðinu
þar semkrísan á upptöksín).
Nýfundnalandlenti tæknilegaaldrei ígjaldþroti,þaðeinfaldlegablasti við. Saganerauk þessfull af
dæmumþar semað þjóðir,jafnvelheimsveldi,hafaekki staðiðískilumviðskuldbindingarsínar.
Rússlandernýlegtdæmi enviðhorfiðáþeimtíma,fyrirrúmumáratug, var ekki aðráðast á landiðog
taka til dæmislistaverk þjóðarinnaruppí skuldir(þaðerauðvitaðekki hægtgegnþjóðsemgetur
variðsigmeð þeimhætti). Þaðeruhinsvegardæmi umslíkt í Suður Ameríkuá fyrri hlutasíðustu
aldar,þegar að Bandaríkjamennyfirtókutollstöðvarþjóðatil aðinnheimtaskuldiroghernámujafnvel
Dominískalýðveldiðárið1916.
Höfundarbendaá að aðkomaAlþjóðagjaldeyrissjóðsins(AGS) hafi jafnvelkomiðívegfyrirslíkum
aðgerðumsíðar. Þaðþýðirþó ekki aðþær aðgerðirhafi skilaðgóðumárangri,hannerraunar frekar
slakurhjá skuldugumþjóðum. Reynslansýniraðskuldugarþjóðirnái sjaldanaðvinnasérúrþeim

2. vandamálummeðauknumvexti tekna,einhverjarafskriftirséunauðsynlegar. Höfundarveltaeinnig
fyrirsér menningarlegsjónarmiðríkjaí þeimefnum;hafaþauburði til aðávinnasér á ný
lánshæfnistraust?
Lærdómur
Þó svoað hruniðhafi valdiðgífurlegumbúsifjumáÍslandi þámátti litlumunaaðekki færi jafnvelenn
verr. AðkomaAGS hafursett spurningarmerki umhvortaðstýringfjármálaþjóðarinnarsé í raun í
hennarhöndum.
Íslendingarverðaaðskilgreinasigsemþjóðsemlegguráhersluáaðhaldi í fjármálum. Alþingismenn,
lögog reglugerðirdugaskammt. Þettaþarf að verahluti af almennri hugsunsamfélagsins. Þaðer
ekki einungishluti af þvíað fá afturtraust erlendraaðila,heldurlykill aðþvíað viðhaldaaðragrunn
þætti þjóðarinnar,til dæmisvelferðasamfélagi. Égtel að slíktþurfi að koma framí stjórnarskrá
Íslands.
Birtistá blog.eyjan.is/marmixa26.11.2010