1. วัฏจักรการหมุนเวียนของฟอสฟอรัสและการจัดการ (Phosphorus (P) Cycle and
Management)
ฟอสฟอรัส (P) เปนธาตุที่มีความสําคัญตอการดํารงชีพของสิ่งมีชีวิตไมวาจะเปน พืช สัตว และ
มนุษย (Johnston and Steen, 2000; Cordell and White, 2008)แมวาฟอสฟอรัสจะเปนธาตุที่มีปริมาณ
เปนอันดับสิบเอ็ดในโลกแตในดินและน้ําก็พบความเขมขนเล็กนอยในรูปของฟอสเฟตในดินและน้ํา
(Johnston and Steen, 2000; Busman et al., 2002)วัฐจักรของฟอสฟอรัสในระบบเกษตรกรรมและดิน
แสดงอยูในรูปที่ 1 พืชดูดซับฟอสเฟตจากดิน ฟอสฟอรัสถูกนําออกจากแปลงเกษตรเมื่อพืชถูกเก็บเกี่ยว
ไปจากพื้นที่การเกษตรหรือจากการกินของสัตว ฟอสเฟตกลับมาสูดินผานมูลสัตวและเศษพืชที่เหลือ
จากการเก็บเกี่ยวจุลินทรียในดินก็ทําการยอยสลายสารอินทรียและฟอสเฟตก็ถูกปลดปลอยอยางชาให
รากพืชดูดซับอีกครั้งหนึ่ง แตฟอสเฟตสวนใหญก็ถูกเปลี่ยนรูปไปในลักษณะที่ไมสามารถถูกดูดซับดวย
พืชได และคอยๆแปลงกลับไปสูรูปแบบที่พืชดูดซับไดเพียงปละเล็กนอย (Busman et al., 2002)
รูปที่ 1 วัฐจักรของฟอสฟอรัสในระบบเกษตรกรรมและดิน (Busman et al., 2002)
วัฐจักรการหมุนเวียนฟอสฟอรัสตามธรรมชาติไมเพียงพอสําหรับการเพาะปลูกในปริมาณ
มากๆแบบปจจุบัน ดังนั้นปุยเคมีจึงเปนแหลงฟอสฟอรัสที่สําคัญในปจจุบัน (Johnston and Steen,
2000) แตเนื่องจากในปุยเคมีที่ใสเขาไปในดิน มีเพียงสวนเดียวเทานั้นซึ่งพืชสามารถนําไปใชได ในขณะ
ที่แตฟอสเฟตสวนใหญก็ถูกเปลี่ยนรูปไปในลักษณะที่ไมสามารถถูกดูดซับดวยพืชได และคอยๆแปลง
กลับไปสูรูปแบบที่พืชดูดซับไดเพียงปละเล็กนอย (Price, 2006)ดังนั้นเกษตรกรจึงใสปุยในปริมาณ
มากกวาหนึ่งเทาของที่พืชตองการเพื่อเรงใหพืชดูดซับฟอสเฟตไปใชมากๆ สงผลให มีฟอสฟอรัสสวน
ใหญรั่วไหลจากแปลงเกษตรไปสูน้ําผิวดิน กอใหเกิดปรากฎการณ ยูโทรฟเคชั่น(Eutrophication)
หินฟอสเฟตซึ่งเปนวัตถุดิบในการผลิตปุยเคมีฟอสเฟตเปนทรัพยากรที่ไมมีหมุนเวียน ใชแลว
สามารถหมดไดโดยไมมีทดแทน ในโลกนี้มีหินฟอสเฟตซึ่งสามารถสกัดไปใชผลิตปุยเคมีไดเพียงไมกี่ที่
เทานั้น(Seyhan, 2006)(Johnston and Steen, 2000). การเพิ่มขึ้นของประชากรโลกและการบริโภคเนื้อ

2. นม ทําใหตองการอาหารสัตวมากขึ้นรวมไปถึงการปลูกพืชพลังงาน ทําใหปริมาณการใชปุยฟอสเฟต
เพิ่มขึ้นเปนอยางมากและอาจสงผลใหหินฟอสเฟตสํารองที่มีในโลกหมดภายใน 50 ถึง 100 ป(Cordell
and White, 2008)
เพื่อจะอนุรักษฟอสฟอรัส การใชปุยเคมีอยางมีประสิทธิภาพสูงสุดหรืออีกทางเลือกหนึ่งคือการ
หาทางเลือกแหลงฟอสฟอรัสจากแหลงอื่น เชนจากของเสียชีวมวลเชนมูลสัตว มูลคน ปสสาวะ ขยะ
อินทรีย ซึ่งสามารถใชเปนแหลง ฟอสเฟตไดทันที (Cordell and White, 2008)ปสสาวะเปนแหลงธาตุ
อาหารพืชที่สะอาดและมีปริมาณมากที่สุดแหลงหนึ่งซึ่งสามารถจัดเก็บไดจาก หองน้ําซึ่งมีระบบแยก
ปสสาวะออกจากน้ําเสียอื่นๆ(Vinneras, 2002)ระบบซึ่งมีการแยกปสสาวะ อุจจาระ มีระบบทําความ
สะอาด(Sanitising) และนํากลับคืนไปใชเปนปุยในดินสามารถเปนแหลงฟอสฟอรัสที่สําคัญ และยังเปน
การลดปริมาณฟอสฟอรัสในน้ําเสียจากเมือง และลดอัตราการเกิดยูโทรฟเคชั่น(Vinneras, 2002).
การสูญเสียฟอสฟอรัสจากภาคการเกษตร ไปสูแหลงน้ําเกิดไดทั้งจากมลพิษจากแหลงกําเนิดที่
แนนอน (Point sourcepollution) เชนน้ําเสียจากฟารมเลี้ยงสัตวและมลพิษจากแหลงกําเนิดที่ไมแนนอน
(Non-point source pollution) เชนน้ําไหลบาและตะกอนดิน(Johnston and Steen, 2000)Wortmanet
al.(2005)ไดแนะนําวิธีการจัดการเพื่อลดการสูญเสียฟอสฟอรัสจากพื้นที่เกษตรกรรม ดังตอไปนี้
1. หลีกเลี่ยงการใสปุยมากเกินปริมาณที่เหมาะสม
2.กําหนดโซนในการใชปุยเคมีและมูลสัตวกรณีที่แปลงแตละแปลงมีความเสี่ยงในการสูญเสีย
ฟอสฟอรัสตางกัน
3. การใชเอนไซมที่สามารถเพิ่มปริมาณฟอสฟอรัสในรูปที่พืชสามารถนําไปใชได
4. ใสปุยหลังจากชวงที่มีน้ําทาไหลบามากอยางนอยสามอาทิตย
6. หลีกเลี่ยงการเล็มหญาของสัตวและการไถกลบมากเกินไปกอนการใสปุย
7. รักษาการคลุมดินดวยหญาหรือเศษพืชที่เหลืออยูในแปลงเกษตรกอนการใสปุย ซึ่งอาจทําโดย
การไถกลบแบบอนุรักษ (Conservation tillage) หรือไมไถกลบเลย (No till practice)
8. การใชพืชเปนตัวกันหรือรับการไหลของน้ําทาและชลอการกัดกรอนของหนาดิน
ศักยภาพทรัพยากรชีวมวลในภาคเกษตรในประเทศไทยและเทคโนโลยีเพื่อการนํากลับคืน
พลังงานและธาตุอาหาร วัสดุชีวมวลเหลือใชจากการเกษตรหลักๆในประเทศไทยประกอบดวย สวน
เหลือทิ้งจาก ออย (สวนยอด, ชานออย), ขาว (แกลบ, ฟางขาว), ขาวโพด (ตนและใบ, ซังขาวโพด), มัน
สําปะหลัง (ตนและใบ, เหงา), มะพราว (กะลา, เปลือก, ตนและทะลาย), สับปะรด (ยอดสับปะรด),
ปาลม (ใยปาลม,ทะลายปาลม, ทางปาลม, กะลาปาลม), ยางพารา (ไมฟน, ขี้เลื่อย) (ธเนศ และคณะ,
2550) รัฐบาลไทยโดยกระทรวงพลังงานไดมีนโยบายที่จะใชพลังงานจากชีวมวลใหไดรอยละ 8 จาก
ความตองการพลังงานทั้งหมดภายในป 2554 คิดเปนจํานวน 6.5 เมกะตันน้ํามันดิบตอป แตจาก
การศึกษาโดยธเเนศและคณะ (2550) พบวาแหลงพลังงานจากวัสดุเหลือใชชีวมวลในประเทศไทยมี

3. ศักยภาพที่จะผลิตพลังงานไดถึง 17.1 เมกะตันน้ํามันดิบตอป ซึ่งมีศักยภาพเกือบสามเทาจากที่รัฐบาลได
กําหนดนโยบายไว
เทคโนโลยีหลักที่ใชในการผลิตปุยอินทรียคือ การหมัก (Composting) สวนเทคโนโลยีที่ใชใน
การผลิตพลังงานขึ้นอยูกับคุณสมบัติของชีวมวล สําหรับชีวมวลที่มีความชื้นสูงเชน มูลสุกร การหมัก
แบบไรอากาศ (Anaerobic digestion) เพื่อผลิตกาซชีวภาพเปนวิธีที่เหมาะสม สําหรับชีวมวลที่มี
ความชื้นต่ําเชน แกลบ สามารถนําไปใชผลิตพลังงานโดยวิธีการเผาไหมโดยตรง (Combustion),แกสซ
ฟเคชั่น(Gasification) และไพโรไลซิส (Pyrolysis) นอกจากนั้นแลวผลผลิตทางออม (By-products) จาก
กระบวนการเหลานี้ ไดแก กากตะกอนจากการหมักแบบไรอากาศ (Digestate) และ ถานชีวมวล (Bio-
char) จากกระบวนการแกสซฟเคชั่นและไพโรไลซิสยังสามารถนํามาใชเปนปุยอินทรียไดอีกดวย
เนื่องจากมีธาตุอาหาร (N, P, K) อยู (Kuo et al., 2006; Sims, 2002; Rutovitz and Passey, 2004)