Yumuşama dönemi

ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
AÇIKÖGRETİM FAKÜLTESİ
Dünya'nın
İLKÖĞRETİM ÖĞRETMENLİĞİ
LİSANS TAMAMLAMA PROGRAMI
veTürkiye'nin
YakınTarihi
Ünite 1- 10

veTürkiye'nin
YakınTarihi
Dünya'nın
Yazarlar:
Prof.Dr. Ömer KÜRKÇÜOĞLU
(Ünite: 1, 4)
Prof.Dr. Yavuz SABUNCU
(Ünite: 2, 3, 6, 7, 8)
Prof.Dr. Sina AKŞİN
(Ünite: 5)
Doç.Dr. Nadir SUĞUR
(Ünite: 4, 9)
Yrd.Doç.Dr. A. Nuri YURDUSEV
(Ünite: 10)
Arş.Gör. Esin YURDUSEV
(Ünite: 10)
Editör:
Prof.Dr. İhsan GÜNEŞ
T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINLARI NO: 1019
AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINLARI NO: 562

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları
Anadolu Üniversitesine aittir.
"Uzaktan öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın
bütün hakları saklıdır.
İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da
bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt
veya başka şekillerde çoğaltılamaz,
basılamaz ve dağıtılamaz.
Copyright © 1998 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced
or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic,
photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
Tasarım: Yrd.Doç.Dr. Kazım SEZGİN
ISBN 975-492-768-5
1. Baskı
Bu kitap ANADOLU ÜNİVERSİTESİ
Web-Ofset Tesislerinde 1998 - 1999 Öğretim Yılı İçin
25.000 adet olarak basılmıştır.
ESKİŞEHİR, Ekim 1998

iii
İçindekiler
Ünite 1
II. Dünya Savaşı'ndan Sonra Dünyanın Genel Durumu
Giriş 3, İkinci Dünya Savaşı Dönemi (1939-1945) 3, Soğuk Savaş Dönemi (1945-
1955) 7, "Soğuk Savaş"ın Çözülmesi Dönemi (1955-1969) 12, "Yumuşama" (Detant)
Dönemi (1969-1989) 15
Ünite 2
Demokrasinin Gelişimi
Giriş 29, Avrupa 36
Ünite 3
Sosyalizmin Yayılması ve Çöküşü
Sosyalizmin Yayılması ve Çöküşü 45, Sosyalist Dünya Sistemi 55, Az Gelişmiş Ül-
keler ve Sosyalizm 56
Ünite 4
Yeni Dünya Düzeni Arayışları: Küreselleşme
Giriş 63, Dönemin Başlıca Gelişmeleri 64, Küreselleşme 69, Küreselleşme Nedir?
69, Küreselleşme Üzerine Teorik Yaklaşımlar 71, 1980'li ve 1990'lı Yıllarda Küre-
selleşme: Tek Kutupluluk, Liberalizmin Yükselişi ve Ulus-Devlet Sorunu 79
Ünite 5
Demokrat Parti Dönemi
İnönü Çok Partili Dizgeyi Kuruyor 87, Demokrat Parti Dönemi 94
Ünite 6
Türkiye'de "Çoğulcu Demokrasi" Denemesi: 1961-1971
27 Mayıs Rejimi 111, Yeni Anayasanın Yapılışı 112, 1961 Anayasasının Getirdik-
leri 114, 1961 Seçimleri ve Anayasal Rejime Geçiş 115, 1965 Seçimleri ve Tek Ba-
şına AP İktidarı (1965-1971) 116, Sol'da İlk Adımlar 117, CHP'de Yenilenme: "Or-
tanın Solu" Hareketi 118, Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisinden (CKMP) Milli-
yetçi Hareket Partisine (MHP) 119, İşçi ve Öğrenci Hareketleri 120
Ünite 7
Bunalımlı Yıllar (1971-1980)
12 Mart Dönemi: 1971-1973 125, Cumhurbaşkanlığı Seçimi ve 12 Mart Rejiminin So-
nu 128, 1973 Seçimleri ve Demokrasiye Dönüş 129, "Milliyetçi Cephe" Kuruluyor
131, Ekonomik Kriz Kapıyı Çalıyor 132, CHP-Bağımmsızlar Hükümeti ve Askeri
Darbeye Giden Yol 132
A N A D O L U Ü N İ V E R S İ T E S İ

A Ç I K Ö Ğ R E T İ M F A K Ü L T E S İ
Ünite 8
Türkiye'de Yeniden Yapılanma 1980-1995
12 Eylül Rejimi 139, Yeni Anayasanın Yapılması 140, Yeni Anayasanın Getirdik-
leri 142, "Geçiş" Dönemi 143, "Eski" Siyasetçilerin Dönüşü 146, 1987 Seçimleri ve
Sonrası 147, 1991 Seçimleri ve DYP-SHP Koalisyonu 148, 1995 Seçimleri: Oylar-
daki"Dağılma"150,Türkiye'ninKronikSorunlarından:İnsanHaklarıveTerör151
Ünite 9
Türkiye'de Sosyal ve Ekonomik Değişmeler
Giriş 157, Tek Parti Döneminden Devralınan Siyasal, Ekonomik ve Toplumsal
Miras157, 1950-1960 Dönemi: DP'li Yıllar ve Türkiye'de Yeni bir Ekonomi Politi-
ka Uygulaması 159, İthal İkameci Sanayileşme Dönemi: 1960-1980 161, 1980 Yılı ve
Sonrası: İhraç İkameci Sanayileşme Dönemi 164
Ünite 10
Türkiye ve Komşularıyla İlişkileri
Giriş 173, Türkiye-Suriye İlişkileri 175, Türkiye-İran İlişkileri 178, Türkiye-Irak
İlişkileri181, TürkiyeileYunanistanveBulgaristanİlişkileri182,Türkiye'ninRusya
ve Bağımsız Devletler Topluluğu İle İlişkileri 189
iv

Başlarken
İçinde yaşamakta olduğumuz ve sonuna yaklaştığımız XX. yüzyıl, insanlık tarihin-
de birçok açıdan dönüm noktası olmuştur. Bu yüzyılın ilk yarısında yaşanan iki
dünya savaşı, uluslararası siyasal düzeni kökünden sarsmış ve yeni yapılanmalara
yol açmıştır. Özellikle, Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda imparatorlukların sona
ererek yerlerini ulusal devletlere bırakması, İkinci Dünya Savaşı'nın bitiminde ise
irili-ufaklıbirçokdevletinideolojikgerekçelerleAmerikaBirleşikDevletleriileSov-
yetlerBirliği'ninçevresindetoplanmasıbuyüzyılınentemelözelliklerindenyalnız-
ca bir kaçıdır.
Bilindiği gibi, yakın dünya tarihi Batı ve Doğu Blokları arasında yaşanan rekabete
göreşekillenmiştir.Ancak,onyılönceDoğuBloku'nunçökmesivebununsonucun-
daİkinciDünyaSavaşısonrasındaşekillenenuluslararasısiyasaldüzeninvarlıkne-
denini yitirmesi, yeni bir dünya düzeni arayışını gündeme getirmiştir.
XX. yüzyılda dünyanın yaşadığı bu olağanüstü gelişmeler, Türkiye'nin geçirdiği
değişimleörtüşmüştür.MustafaKemalAtatürk'ünönderliğindeulusalegemenliğe
dayalıtambağımsızyenibirTürkDevleti'ninkurulmasıbuyüzyılınenönemliolay-
larından biridir.
Türkiye,1945'tensonrauluslararasısistemdenderinbirşekildeetkilenmişvesiyasi,
sosyal ve ekonomik yapısı buna göre şekillenmiştir. 1960'tan sonra yaşanan politik
gelişmeler, Türkiye'yi zaman zaman bunalımlara sürüklemiştir.
BizbuderskapsamındayakındönemdedünyadaveTürkiye'deyaşananolaylarıve
yeni düzen arayışlarını genel çizgileriyle inceleyeceğiz.
Kuşkusuz, bu çalışma uzaktan öğretim yöntemine göre hazırlandığı için, üslup ve
biçim açısından diğer kitaplardan farklıdır. Bu nedenle çalışırken şu uyarıları gözö-
nünde bulundurmanız gerekir.
• Üniteler arasında bağlantı kurarak okuyunuz.
• Yanınızda bir atlas bulundurunuz.
• Olaylarda birinci derecede rol alan kişilerin yaşam öykülerini yakınınızda
bulunan bir ansiklopediden öğreniniz.
• Üniteler içinde sorulan soruları dikkatlice yanıtlayınız.
• Her ünitenin başında amaçlar, içindekiler ve üniteye ilişkin öneriler vardır.
Bunları mutlaka okuyun ve üzerinde düşünün. Zira, bunlar sizin konuyla ilişki
kurmanızı sağlayacak ve bazı konulara dikkatinizi yoğunlaştıracaktır.
Sizlere sağlık ve başarılı bir yaşam diliyorum.
Editör
Prof.Dr.İhsan GÜNEŞ
v

Amaçlar
Bu üniteyi çalıştıktan sonra;
• 2.Dünya Savaşı'nın nedenleri hakkında kısaca bilgi edinecek,
• Savaşın evrelerini ve müttefik devletlerin zafere nasıl ulaştıkları-
nı kavrayacak,
• Savaştan sonra batı ve doğu bloklarının oluşmasını ve blokla-
rarası soğuk savaşın genel özelliklerini algılayacak,
• Soğuk savaşın çözülmesini ve bu olayın uluslararası ilişkilere
yansımasını görebilecek,
• Bloklararası yumuşamanın dünyadaki etkisini ve ülkelerarası
sorunların çözülmesini öğreneceksiniz.
İçindekiler
• Giriş
• İkinci Dünya Savaşı Dönemi (1939-1945)
• Soğuk Savaş Dönemi (1945-1955)
• "Soğuk Savaş"ın Çözülmesi Dönemi (1955-1969)
• "Yumuşama" (Detant) Dönemi (1969-1989)
• Özet
ÜNİTE
1
II.Dünya Savaşı'ndan Sonra
Dünyanın Genel Durumu

• Değerlendirme Soruları
• Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar
Çalışma Önerileri
• 2. Dünya Savaşı'nın dünyanın yaşadığı en büyük felaketlerden
biri olduğunu unutmayınız.
• 2. Dünya Savaşı'ndan sonra uluslararası ilişkilerde yaşanan ge-
lişmelerin Türkiye'yi nasıl etkilediğini araştırınız.
• Daha geniş bilgi edinmek istiyorsanız "20. Yüzyıl Siyasi Tarihi
(1914-1995)" adlı kitabın ilgili bölümlerini okuyunuz.

1. Giriş
1989'dan sonra Dünya'nın yeni bir döneme girdiğinden, "Yeni Dünya Düzeni"nden
söz edilmektedir. 1989'da sona eren düzen, büyük ölçüde İkinci Dünya Savaşı tara-
fından belirlenmişti. Yani, ABD ve Sovyetler Birliği'nin (iki süper gücün) liderliğin-
deki bir dünya. Elbette, sözkonusu 50 yılın içinde birtakım değişiklikler olmuş, bazı
yenigüçmerkezlerideortayaçıkmıştı.Hatta,"iki-kutupluluk"yerine"çok-kutuplu-
luk"tan söz edilebildiği dönemler de olmuştu. Ancak, bu 50 yılın sonunda bile, hiç
olmazsa askeri açıdan yine de ABD ve SSCB en çok sözü geçen iki devlet olarak dö-
neme "iki-kutuplu" dedirtebiliyordu.
Bu yapı nasıl ortaya çıktı? Hangi gelişmeleri gösterdi? Bu bölümde cevaplandırma-
yaçalışacağımızsözkonususorularönceİkinciDünyaSavaşı'nıelealmamızıgerek-
tirmektedir.
2. İkinci Dünya Savaşı Dönemi (1939-1945)
İki-kutuplu bir Dünya'nın ortaya çıkması İkinci Dünya Savaşı'nın sonucudur. An-
cak, tarihte her olayın nedenini genellikle bir önceki olayda bulabilmemize uygun
biçimde,ABDveSSCB'ninliderliğininipuçlarınıdahaBirinciDünyaSavaşı'ndabile
görebiliriz. Gerçekten de, 1917'de Rusya'da Sovyet Devrimi olurken, aynı yıl
ABD'nin de Dünya Savaşı'na katılması geleceğin dünyasının bu iki ülkenin liderli-
ğinde biçimleneceğini adeta önceden haber veriyordu.
Birinci Dünya Savaşı, bu iki ülkeden birinin (Rusya'nın) Savaş'tan çıkması, ötekinin
isegirmesisonucuolarakkısasüreiçindebittiğinde,görünüşteAvrupayineulusla-
rarası ilişkilerin merkezi konumundaydı.
Galip devletlerdeki genel istek, başta Almanya olmak üzere Savaş'tan sorumlu gör-
dükleriyenikülkelerecezalandırıcıhükümlertaşıyanbarışantlaşmalarınıbiranön-
ce imzalatmaktı. Böylece barış döneminin kurulacağına inanılıyordu.
Bu düşüncelerle 18 Ocak 1919'da Barış Konferansı Paris'te toplandı. Ancak, yenik
ülkeler Konferans'a çağrılmamıştı. Konferans'ta galip devletlerin önde gelenleri
olarak ABD, İngiltere, Fransa, İtalya ve Japonya ağırlıklı bir konumdaydı. Bu beş ül-
ke içinde de özellikle ilk üçü konferansa hakimdi. Ancak, savaşın kazanılmasında
belirleyiciolmasınarağmen,barışıneldeedilmesindeABDgeriplanakaymaktaydı.
Çünkü,konferansdaABD'nitemsiledenBaşkanWilson,özellikleuluslararasıteşki-
latlanmakonusuüzerindeduruyor,ötekikonulardakikarmaşıkAvrupaçekişmele-
rine ise uzaktan bakmakla yetiniyordu.
Yine de, Avrupa-dışı bir güç olarak ABD'nin konferanstaki ağırlıklı varlığı, artık
Avrupa'nın dünyayı tek başına yönetemediğini ve hatta kendi iç sorunlarını bile dı-
şarıdan yardım almadan çözemediğini gözler önüne seriyordu.
I I . D Ü N Y A S A V A Ş I ' N D A N S O N R A D Ü N Y A N I N G E N E L D U R U M U 3

Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda imzalanan barış antlaşmaları nelerdir?
Böyle bir ortam içinde öncelikle Almanya ile barış antlaşması konusu ele alındı. 28
Haziran 1919'da Versailles'de Almanya'ya barış antlaşması imzalatıldı.
Daha sonra, Avusturya'yla 10 Eylül 1919'da St. Germain Antlaşması, Bulgaristan'la
27Kasım1919'daNeuillyAntlaşması,Macaristan'la4Haziran1920'deTrianonAnt-
laşması, Osmanlı Devleti'yle de 10 Ağustos 1920'de Sevres Antlaşması imzalandı.
Anadolu'da Atatürk'ün önderliğinde başlayan Kurtuluş Savaşı sonunda iki tarafın
eşit biçimde müzakere ederek imzalayacakları 24 Temmuz 1923 tarihli Lausanne
Antlaşmasıdışındakibütünbubelgelerbarışgetirmektenuzaktı.Hepsideyenenle-
rin yenilenlere müzakere bile olmaksızın ağır şartları zorla kabul ettirdiği sözde ba-
rışantlaşmalarıydı.Onedenlede,yenikülkelerdegüvensizlikvetepkiyaratacaktı.
Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda imzalanan barış antlaşmalarının uluslararası
ilişkileri nasıl etkilediğini tartışınız.
Öte yandan, Doğu Avrupa barışının zayıflığı barış antlaşmalarının başka bir yeter-
sizliğiydi. Küçük birçok devletin doğması, azınlık sorunları vb. yaratmıştı. Üstelik,
SovyetDevriminedeniyleBatı'dakaygıvegüvensizlikyaratmışbulunanRusya'nın
Doğu Avrupa'daki düzenlemenin dışında kalmış olması da başlıbaşına bir zayıflık
kaynağı doğurmuştu.
ABD'nindeSavaş'tansonrakendiiçsorunlarınadönmesibuağırantlaşmalarınişle-
mesini güçleştirecektir. Savaşı ABD'nin girmesiyle kazanabilmiş ve ağır barış ant-
laşmalarınıABD'ninvarlığıylaimzalatabilmişAvrupa'nın,ABDolmaksızın"barış"ı
sürdürebilmesi beklenemezdi. Nitekim, yaklaşık 20 yıl sonra birincisinden daha da
büyük bir Dünya Savaşı'nın çıkması kaçınılmaz olacaktır.
Gerçekten de, 1923-1929 arasındaki bir "nisbi barış dönemi"nden sonra dünya arka
arkaya gelen bunalımlara sürüklenmiştir.
Burada, ABD'nin önemi yeniden ortaya çıkmaktadır. Şöyle ki, "nisbi barış dönemi"
önemli ölçüde ABD'nin Avrupa'ya açtığı krediler sayesinde yaşanmış, bunalımlar
dönemi de önce ABD'nde ortaya çıkan iktisadi çöküntünün ardından gelmiştir.
İşte böyle bir ortamda, Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra imzalanmış antlaşmalara
milliyetçi tepkiler daha da güçlenmiştir. Esasen Faşizm ve Nazizm gibi ideolojileri
işbaşınagetirmişolanbutepkilerdünyayıkaçınılmazbirfelaketesürükleyecektir.
İkinci Dünya Savaşı'nın nedenleri hakkında daha fazla bilgi edinmek istiyorsa-
nız "20.Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995)" adlı kitabın ilgili bölümlerini okuyu-
nuz.
I I . D Ü N Y A S A V A Ş I ' N D A N S O N R A D Ü N Y A N I N G E N E L D U R U M U
4
?

Nihayet,1Eylül1939günüAlmanya'nınPolonya'yasaldırısıylaİkinciDünyaSava-
şı başlamıştır.
İkinci Dünya Savaşı, Birinci Dünya Savaşı'na oranla çok daha yaygın biçimde dün-
yayı etkileyecektir. Daha çok sayıdaki ülke savaşın tarafları arasında yer alacaktır.
İkinci Dünya Savaşı tam anlamıyla bir "Dünya Savaşı" olmuştur.
Askeri teknolojideki gelişmeler sonucu yıkım gücü yüksek silahların (özellikle
atombombasının)kullanılması,İkinciDünyaSavaşı'nınheralandakietkilerinioöl-
çüde daha da derinleştirecektir.
Savaş, "Mihver"in (Almanya ve müttefiklerinin) üstünlüğüyle geçen 1939-1941 dö-
nemi, "Müttefikler"in (ABD ve müttefiklerinin) durumu dengeye kavuşturdukları
1941-1943 dönemi ve "Müttefikler"in üstünlüğü ele geçirdikleri 1943-1945 dönemi
olmak üzere üç evreden oluşmaktadır.
Burada savaş gelişmelerini ayrıntılı olarak incelemeyeceğiz. "İki-kutuplu" bir dün-
yanındoğmasıbakımındanönemliolangelişmelerüzerindedurmaklayetineceğiz.
2.Dünya Savaşı sırasında SSCB ile müttefik devletler arasında yaşanan sorunlar
uluslararası ilişkileri nasıl etkilemiştir?
Esasen,savaşınilkdönemindeAlmanyaüstünken,gücünüönemliölçüde23Ağus-
tos 1939'da SSCB'yle imzaladığı Saldırmazlık Paktı'na dayandırmıştı. 1941 yılının
bir dönüm noktası oluşturması yine SSCB ve ABD'yle ilgiliydi. Şöyle ki, o yılın 22
Haziranında Almanya SSCB'ne saldıracak, 7 Aralık'ta da Japonya'nın Pearl Harbo-
ur baskını üzerine ABD savaşa girecektir.
Birinci Dünya Savaşı'nda ABD ile SSCB müttefik durumunda değilken şimdi bu iki
ülke aynı cephede yer almış oluyordu. İkinci Dünya Savaşı birçok yıkıma yol açar-
ken, bir süredir görüntüden ibaret olan Avrupa odaklı uluslararası sisteme de son
darbeyi indiriyordu.
Esasen, ABD daha İkinci Dünya Savaşı'na girmeden de önce, Haziran 1941'de Al-
manya'nın Sovyetler Birliği'ne savaş açması üzerine uluslararası sistemdeki yeni
yapılanmayı haber veren bir adım atmıştı: ABD Başkanı Roosevelt, Alman-Sovyet
savaşının çıkması üzerine, yeni durumu İngiltere Başkanı Churchill'le görüşmek is-
tedi. 9 Ağustos'da iki lider Newfoundland'da biraraya geldiler. 14 Ağustos'a kadar
süren görüşmelerin sonunda yayınlanan ve "Atlantik Yasası" (Atlantic Charter) adı
verilenbildiride,baştaözgürlükvedemokrasiolmaküzereulusalpolitikalarınınte-
mel ilkelerini açıkladılar. Bu ilkeler daha sonra kurulacak Birleşmiş Milletler'in te-
melini oluşturacaktır.
?

ABD'nin savaşa girmesi üzerine de, iki devletin arasında yapılacak işbirliğini gö-
rüşmek üzere Churchill 22 Aralık 1941'de Washington'a gitti. Roosevelt-Churchill
görüşmelerinin ardından, 1 Ocak 1942'de "Birleşmiş Milletler Demeci" yayınlandı.
Böylece, Birleşmiş Milletler için önemli bir adım daha atılmış oluyordu.
Öte yandan ise, şimdi Batı'lılarla müttefik durumunda olmasına rağmen SSCB'yle
ileride yolların ayrılmasına giden gelişmeler de kendini göstermeye başlamıştı.
1943 başında Almanya'nın Stalingrad'da SSCB kuvvetleri önünde yenilmesi üzeri-
nesavaşınüçüncüdöneminegirilmişti.Sovyetaskeribaşarılarıortayaçıktıkçamüt-
tefikler arasındaki ilişkilerde birtakım pürüzler doğmaya başladı. Esasen, ABD'nin
savaşa katılmasından sonra SSCB'nin en fazla ısrarlı olduğu nokta Batı'lıların Al-
manya'yakarşıikincibircepheaçarakkendiüzerindekiAlmanbaskısınıhafifletme-
leriydi. Müttefiklerarası konferansların tartıştığı temel konu da buydu.
SSCBikincicepheninaçılmasıgeciktikçebunuBatı'nınkendisiniAlmanyakarşısın-
da yıpratmaya yönelik bir oyunu olarak görmeye başlamıştı.
Oysa, ikinci cephenin nereden açılacağı konusu bile taraflar arasındaki ayrılığı ser-
gilemekteydi. "Mihver"in çekilmekte olduğu Balkanlar ve Orta Avrupa'da "milli-
yetçiler" ve "komünistler" arasında çekişme başlamıştı. Churchill, "komünist" ege-
menliği altına düşmesinden kaygılandığı Balkanlar'a SSCB'nden önce girmek ama-
cıyla, ikinci cephenin burada açılmasını istiyordu.
Elbette, SSCB de ikinci cephenin Balkanlar'da açılması fikrinden hoşlanmıyordu.
ÖnceleribufikreaçıkçakarşıçıkmayanSSCB,savaş gelişmelerilehinedönüncetav-
rını belli etmeye başladı. SSCB'yle yakınlığa özellikle önem veren ABD ise bu du-
rumda İngiltere'ye gerekli desteği sağlamaktan kaçınmaktaydı.
ChurchillikincicepheninBalkanlar'daaçılmasıfikrinikabulettiremeyince,Sovyet-
ler Birliği'ne bu bölgede nüfuz bölgeleri paylaşımı önerisinde bulundu. Bu öneriyi
SSCB ilke olarak kabul etmekle birlikte ABD'nin de görüşünün alınmasını istedi.
ABD ise sert tepki gösterdi. Bu durumda Churchill'in önerisi suya düştü.
İkincicephe,sonunda6Haziran1944'teFransa'nınNormandiyakıyılarındanaçıldı.
NormandiyaçıkarmasınınbaşarılıolmasıüzerineSovyetlerBirliğide23Haziran'da
genel bir taarruza girişmişti. Böylece Almanya iki cepheden sıkıştırılmıştı.
Nihayet,7Mayıs1945'teAlmanyaReims'debulunanABD'liGeneralEisenhower'in
karargahında teslim belgesini imzaladı.
Avrupa'dakine benzer bir sıkıntı da Uzak Doğu'da doğmuştu. SSCB, müttefiklera-
rası konferanslarda alınan karar gereğince Uzak Doğu savaşına girmesi gerekirken
bunu geciktirmekteydi. Nihayet ABD'nin 6 Ağustos'da Hiroshima üzerinde atom
bombasını kullanmasının ardından SSCB de 8 Ağustos'da Japonya'ya savaş ilan etti
vehemenMançurya'yıve38.enleminkuzeyindekiKoretopraklarınıişgalebaşladı.
6

Esasen,Japonya9Ağustos'daNagasaki'yeatombombasıatılmasıüzerinebarışiste-
mişti. Nitekim, Japonya teslim belgesini 2 Eylül'de Tokyo'da ABD'nin Missouri
zırhlısında imzaladı.
Böylece İkinci Dünya Savaşı sona erdi.
3. "Soğuk Savaş Dönemi" (1945-1955)
3.1. Küresel Gelişmeler
Savaşiçindekibusürtüşmelererağmenşimdiyenibirdönemindoğduğunaözellik-
le ABD'nde umutla bakılmaktaydı.
Birleşmiş Milletler nasıl ve niçin kurulmuştur?
Savaş sırasındaki Müttefiklerarası konferanslarda Birleşmiş Milletler fikri daha da
geliştirilmişti. 28 Kasım- 1 Aralık 1943'te Roosevelt, Churchill ve Sovyet lideri Stalin
arasında Tahran'da yapılan konferansda, savaş sonrası barış düzeninin korunması
içinbiruluslararasıteşkilatkurulmasıfikribütüntaraflarcakabuledilmişti.Üçlider
arasında 4-11 Şubat 1945'te Yalta'da yapılan konferansta da Birleşmiş Milletler'le il-
giliolarak"veto"ve"üyelik"konularıelealındı.GüvenlikKonseyi'ninsürekliüyele-
ri için "veto" ilkesi kabul edildi. Ayrıca, 1 Mart 1945'e kadar ortak düşmana savaş
ilan etmiş ülkelerin Birleşmiş Milletler'e üye olarak kabulü benimsendi.
Bu şekilde savaş içinde hazırlıkları tamamlanan Birleşmiş Milletler San Francis-
co'da yapılan toplantının sonunda Haziran 1945'te kuruldu. Artık İkinci Dünya Sa-
vaşı gibi yeni bir felaketin önleneceği, uyuşmazlıkların Birleşmiş Milletler'ce çözü-
leceği ve böylece sürekli barışa ulaşılacağı umuluyordu.
Ancak, aslında daha savaş sırasında -müttefik oldukları halde- SSCB ve Batı'lılar
arasındaçıkangörüşayrılıklarıbuumutlarıngerçekleşemeyeceğininhabercisiydi.
Gerçekten de, savaştan sonra SSCB ile Batı'lılar arasındaki -temeli 1917 Sovyet Dev-
rimi'ne dayanan- güvensizlik, özellikle Almanya ve Doğu Avrupa'nın geleceği ko-
nularındaki derin görüş ayrılığından dolayı bunalım boyutlarına ulaşacaktır.
2. Dünya Savaşı sonucunda meydana gelen uluslararası sistemi nasıldı?
İkinci Dünya Savaşı, Avrupa odaklı uluslararası sistemi sona erdirmişti. ABD ve
SSCB'nin, yani birincisi Avrupa'lı olmayan, ikincisi ise ancak kısmen Avrupa'lı olan
ikiülkeninbelirleyicidurumageldiğigörülüyordu.Cenevre'dekiMilletlerCemiye-
ti'nden sonra Birleşmiş Milletler'in merkezinin New York olması da uluslararası
?
?

alandaki belirleyicilik rolünün Avrupa'nın elinden çıktığının göstergesi sayılabilir-
di.
Yukarıda değinilen konularda çıkan görüş ayrılıklarından dolayı Birinci Dünya Sa-
vaşı'ndan önceki bloklaşmadan farklı iki-kutuplu bir dünya doğdu. İki-kutuplu
dünya'nın temel özelliği, ideolojik ayrılığa dayalı olmasıydı. Ülkeler, İkinci Dünya
Savaşı'nın "gerçek galipleri" sayılabilecek ABD ve SSCB'nin liderliğinde, biri "Batı
Bloku", diğeri "Doğu Bloku" olmak üzere iki kampa ayrıldılar.
İkinciDünyaSavaşı'ndansonra"süreklibarış"aulaşılacağıumulurken,ikiyıliçinde
gergin bir ortama varılmıştı. Bu gerginlik dolu ortam, silaha başvurulmadan, yani
sıcak çatışmaya dönüşmeden yapılan bir savaş, bir "soğuk savaş" dönemiydi.
BirinciDünyaSavaşısonrasındanfarklıolarakgenelbirbarışkonferansınıntoplan-
ması mümkün olamayacaktır. 1919'daki Paris Barış Konferansı barış getirmemişti.
Şimdi yapılması gereken ise 1919'dan dersler çıkarmak suretiyle, savaş içindeki
müttefiklerarasıkonferanslardadaesaslarıbelirlenengerçekbirbarışdüzeninikur-
mak olmalıydı.
10 Şubat 1947'de İkinci Dünya Savaşı'nın yenik devletlerinden beşi (İtalya, Roman-
ya, Bulgaristan, Macaristan ve Finlandiya) ile Paris'te barış antlaşmaları yapıldı. Bi-
rinci Dünya Savaşı sonunda Paris'te yapılan Konferans ve ardından imzalanan ant-
laşmalara oranla bu defakiler müzakerelere yenik ülkelerin de alınması ve daha
ılımlı hükümlere varılması bakımlarından umut verici sayılabilirdi. Japonya'yla da
8 Eylül 1951'de San Francisco'da barış antlaşması imzalandı. Ancak, 1919 düzenle-
mesinin kilit ülkesi Almanya'yla bu defa antlaşma yapılamadı.
SoğukSavaşDönemiTürkiye'nindışpolitikasınınasıletkilemiştir?Tartışınız.
İran, Türkiye ve Yunan İç Savaşı gibi konularda Batı'lılarla Sovyetler Birliği arasın-
daki ilişkilerin gerginleşmesinin daha da olumsuzlaştırdığı bir ortamda, Almanya
sorununda varolan ayrılık iyice kökleşti.
Esasen, Almanya iki taraf arasındaki bölünmeyi simgeleştiriyordu. Almanya'nın
batısı Batı'lıların, doğusu ise Sovyetler Birliği'nen denetimindeydi. Bu bölünmüş-
lük, Doğu Almanya toprakları içinde kalan Berlin'de de geçerliydi.
Mart 1948'de SSCB Batı Berlin'le Batı Almanya arasındaki ulaşımı kesince "Berlin
Bunalımı"doğdu.BudurumdaMayıs1949'daFederalAlmanCumhuriyeti'nin(Batı
Almanya), Ekim 1949'da da Demokratik Alman Cumhuriyeti'nin (Doğu Almanya)
kurulması ve Berlin'in de aynı biçimde ikiya ayrılması şaşırtıcı olmadı.
Bu şekilde simgeleşen Doğu-Batı bloklaşması başka gelişmelerle de pekişecektir.
DoğuveOrtaAvrupa'dasosyalistrejimlerinkurulmasınısağlayanSSCB,DoğuBlo-
ku içinde ideolojik işbirliğine yönelik COMİNFORM, iktisadi işbirliğine yönelik
COMECON ve askeri işbirliğine yönelik VARŞOVA PAKTI gibi kuruluşlarla safla-
8

rınıgüçlendirirken,ABDdeTrumanDoktrini,MarshallPlanıveNATO'ylaBatıBlo-
ku'nu perçinliyordu.
Böylece, şimdi kendisi de atom silahına sahip olan SSCB'de başını çektiği Doğu Blo-
ku ile ABD'nin liderliğindeki Batı Bloku arasında "nükleer denge"ye (dehşet denge-
si) dayalı bir "Soğuk Savaş" yaşanmaktaydı.
3.2. Bölgesel Gelişmeler
3.2.1. Uzak Doğu Gelişmeleri
BloklararasısoğuksavaşUzakdoğu'yunasıletkilemiştir?Sonuçlarınelerolmuş-
tur?
Avrupa başta olmak üzere dünyanın genelinde egemen olan bu soğuk savaş ortamı
Uzak Doğu'da sıcak çatışmaya da yol açtı.
Çin'de Mao Tse-tung liderliğindeki "komünistler" ile Chiang Kai-shek önderliğin-
deki "milliyetçiler" arasındaki mücadele, ortak düşman Japonya'nın 1945'te yenil-
mesiyle şiddetlenmişti. Bu mücadelenin sonunda Mao Tse-tung 1949'da iktidarı ele
geçirerek Çin Halk Cumhuriyeti'ni kurmuştu. Mao, iktidara gelmesinde kendisine
büyük destek veren Sovyetler Birliği'yle daha da yakınlaşmış ve 1950'de bu ülkeyle
ittifak da imzalamıştı.
Böylece, Doğu Bloku yeni ve büyük bir müttefik daha kazanmış ve iki-kutupluluk
Uzak Doğu'ya da ulaşmıştı.
İkinci Dünya Savaşı'nda SSCB ile ABD arasında Kore nedeniyle çıkan sürtüşmenin
sonunda,SoğukSavaş'ınoluşmadönemindegörüşayrılıklarıiyicepekişmişveMa-
yıs 1948'de Güney Kore Cumhuriyeti'nin, Eylül 1948'de de Kore Halk Cumhuriye-
ti'nin (Kuzey Kore'nin) kurulmasıyla bu ülke de ikiye bölünmüştü.
Kuzey Kore, SSCB ve Çin'den aldığı desteğe dayanarak 25 Haziran 1950'de Güney
Kore'ye karşı saldırıya geçti. ABD de Birleşmiş Milletler'i devreye sokarak Güney
Kore'ye yardım edilmesini sağladı.
1953'te sona eren savaş iki Kore arasındaki sınırda (38. enlem) harhangi bir değişik-
lik yaratmadı.
Böylece, iki-kutupluluk daha da güçlendi. İki-kutupluluğun genel bir savaşı önle-
diği, ancak bölgesel savaşlara ise engel olamadığı, hatta yol açtığı, ancak yine de da-
ha öteye gidilmesine izin vermediği ortaya çıkıyordu.
?

Buçerçevede,GüneydoğuAsya'daHindiçini'deFransa'nıntekrarburadakisömür-
geciliğine dönmek çabaları nedeniyle çıkan savaş da 1954'te sona erdi. Fransa bura
dan çekilmek zorunda kalıyor, Vietnam da 17. enlem çizgisinde ikiye bölünüyordu.
Böylece, Almanya ve Kore'den sonra Vietnam da ikiye ayrılmış oluyordu. Fran-
sa'nın bölgeden çekilmesinden sonra bir yandan SSCB ve Çin'in, öte yandan ise Gü-
ney Vietnam'daki varlığıyla ve ikili ve Güneydoğu Asya Antlaşma Teşkilatı (SEA-
TO) gibi çok-taraflı ittifaklarla ABD'nin, burada da iki-kutupluluğu yerleştirdikleri
görülüyordu.
3.2.2. Orta Doğu Gelişmeleri
İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra İngiltere ve Fransa Orta Doğu'daki varlıklarını sür-
dürmenin daha da güçleştiğini görmüşlerdi. Esasen, sömürgeciliğin tasfiyesi (de-
colonization) sürecine uygun olarak, bu iki ülke Orta Doğu'da kendilerinin "veka-
let"(mandat)yönetimialtındakitopraklarabağımsızlıkyolunuaçmakzorundakal-
mışlardı.ŞimdigüçleridahadaazalmışbulunanİngiltereveFransa,hızlananbusü-
reç karşısında bölgedeki varlıklarını -hiç olmazsa bazı ayrıcalıklar vb. biçiminde-
korumakta iyice zorlanıyorlardı.
Ortadoğu'da İsrail Devleti nasıl kurulmuştur?
Öte yandan, İngiltere savaştan sonra Filistin konusunda Yahudi çevrelerinin artan
baskısıyla da karşı karşıyaydı. Yahudilere 1917 Balfour Bildirisi'yle verdiği "ulusal
yurt" sözünü yerine getirmesi de İngiltere için hayli güçleşmişti.
Bu durumda, İngiltere ABD'ni Orta Doğu'ya çekmeye çalıştı. Bu dönemde ABD'nin
uluslararası alanda artan etkinliği, Yahudi çevrelerinin ABD nezdinde yoğunlaşan
çabaları ve esasen ABD'nin Orta Doğu'ya karşı özellikle iktisadi nedenle (petrol do-
layısıyla)İkinciDünyaSavaşı'ndanöncebaşlayanilgisidekolaylaştırıcıroloynadı.
Bu ortamda, Birleşmiş Milletler'in 1947 yılında Filistin için aldığı taksim kararının
ardından 1948'de İsrail devletinin kurulması şaşırtıcı olmadı.
Arap ülkeleri ise buna savaşla karşılık verdiler. Ancak, 1948-1949 Savaşı'nın sonun-
daİsrail'indahadagenişlediği,FilistintopraklarınınbirbölümünündeMısırveÜr-
dün'ün eline geçtiği görüldü. Böylece, Orta Doğu bölgesinde yeni sorunlar ortaya
çıkmış oluyordu.
ABD, İsrail'le olan yakınlığı nedeniyle Orta Doğu'ya daha da yerleşmekteydi.
Özellikle İngiltere ise, hala Orta Doğu'daki varlığını sürdürmeye çalışıyordu. Bu
amaçla özellikle Mısır'ı içine alacak çok taraflı bir bölgesel ittifakın oluşturulmasını
istiyordu.
10
?

ABD ve SSCB arasında yaşanan mücadele Ortadoğu ülkelerini nasıl etkilemiş-
tir?
Ancak,İsrailnedeniyleBatı'yatepkilerinyoğunolduğuböylebirortamdasözkonu-
su girişim başarısız kaldı. Üstelik 1952 yılında Mısır'da bir askeri ihtilal oldu. Yeni
yönetimingüçlüadamıNasıryalnızkendiülkesindedeğil,bütünArapdünyasında
Batı-aleyhtarlığının simgesi haline gelmekteydi.
Görüldüğü gibi, 1945-1955 döneminde Orta Doğu'da henüz iki-kutupluluk sözko-
nusudeğildir.Ancak,iki-kutupluluğunözüneuygunbiryapılanmadayavaşyavaş
ortaya çıkmaktadır. Şöyle ki, bir yandan ABD bölgeye gitgide yerleşmekte, öte yan-
dan da SSCB'nin etkinlik kazanması için uygun bir ortam doğmaktadır.
Nitekim, yeniden canlandırılan bölgesel pakt fikri 1955 yılında Türkiye ve Irak ara-
sında Bağdat Paktı'nın imzalanmasıyla sonuçlanacak, bu durum ise Batı-aleyhtarlı-
ğının daha da şiddetlenmesine yol açacaktır. Bu ortam içinde de Sovyetler Birli-
ği'nin başta Mısır olmak üzere bazı Arap ülkeleriyle yakınlığının arttığı görülecek-
tir.
Böylece, dönemin başında değilse bile sonunda Orta Doğu'da da -ideolojik bakım-
dan olmasa da- bölünme meydana gelmişti. Önce ABD, sonra SSCB Orta Doğu'ya
da yerleşmişti.
3.2.3. Güney Asya Gelişmeleri
İngiltere'nin İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra eski gücünü yitirdiğini gösteren bir
gelişme de Güney Asya'da yaşandı. XVIII. yüzyıldan beri İngiliz İmparatorlu-
ğu'nunkilitnoktasındabulunanHindistan,SavaşertesindeGandi'ninönderliğinde
yoğunlaşan mücadelenin sonunda 1947 yılında bağımsızlığını kazandı.
EskiHindistan'ın(alt-kıta)birkısmıdaPakistanolarakbağımsızlığınıeldeetti.Hin-
distan toprakları içinde büyük bir Müslüman kitlesinin kalmış olması, Keşmir gibi
sorunlar Hindistan-Pakistan ilişkilerini sürekli olarak zehirleyecektir. Üstelik, Pa-
kistan'ın da -arada Hint toprakları kalmak üzere- Doğu ve Batı Pakistan biçiminde
ikiye ayrılmış olması, ileride Bangladeş'in doğmasına yol açacak diğer bir sürtüşme
konusu yaratmaktaydı.
Bütün bunlar, "böl ve yönet" politikasının gereği olmalıydı.
Böyle bir tabloda, bu dönemde Güney Asya'da da iki-kutupluluğun etkilerinin gö-
rülmesi şaşırtıcı olmasa gerekir. Nitekim, Pakistan Batı'yla, Hindistan ise Sovyetler
Birliği'yle ilişkilerini geliştirecektir.
?

4."SoğukSavaş"ınÇözülmesiDönemi(1955-1969)
4.1.1. Genel Olarak (Doğu-Batı Bloklarındaki Çözülmeler)
Soğuk Savaşın çözülmesine yol açan olaylar nelerdir?
Soğuk Savaş'ın çözülmesi yolundaki ilk gelişmeler Doğu Bloku'nda görüldü. Daha
Mayıs 1953'te Stalin'in ölümü, gerek Sovyetler Birliği içindeki, gerek genel olarak
Doğu Bloku'ndaki katılığı sarsıcı bir gelişmeydi. Gerçekten de, bir yandan SSCB
içindeki iktidar mücadelesi, öte yandan da Doğu Bloku'nda Doğu Almanya ve Po-
lonya'da görüldüğü gibi ortaya çıkan olaylar bir değişimin yaşandığını göstermek-
teydi.
Ayrıca, Moskova ile Pekin arasında doğmaya başlayan ideolojik görüş ayrılığı da
Doğu Bloku'ndaki çözülmede başlıbaşına bir gelişme oldu.
Batı Bloku içinde de çözülme yaşandı.
Batı Avrupa ülkeleri 1948 yılında "Batı Avrupa Birliği" adını alan ittifakı kurdukla-
rında, Atlantik Okyanusu'nun öteki yakasını (ABD ve Kanada'yı) dahil etmedikçe
güvenlikte olamayacaklarını görmüşlerdi. O nedenle de ertesi yıl bu ülkelerin bira-
raya gelen Atlantik'in iki tarafındaki Batı'lı ülkeler şimdi Doğu Bloku'nda görülen
çözülmeden etkilendiler. Amerika ile Avrupa arasındaki bağlarda da kaçınılmaz
bir çözülme ortaya çıktı.
Bu gelişmenin ilk önemli sonucu İkinci Dünya Savaşı ertesinde yeniden canlanan
bir fikrin (Avrupa'nın birleşmesi idealinin) dönüm noktası olarak 1957 yılında Av-
rupa Ekonomik Topluluğu'nun (Avrupa Birliği'nin) temelini atan Roma Anlaşma-
sı'nın imzalanmasıydı.
1958 yılında Fransa'da de Gaulle'in devlet başkanlığına gelmesi Batı Bloku'ndaki
çözülme süreci açısından yeni bir dönüm noktası oldu. Fransa'nın ABD'ne kafa tu-
tan tutumu, 1966'da NATO'nun askeri kanadından çekildiğini açıklamasına kadar
varacaktır. Fransa, o tarihe kadar Paris'de yerleşmiş bulunan teşkilat merkezinin de
başka bir ülkeye naklini isteyecek, bunun üzerine NATO Brüksel'e taşınmak zorun-
da kalacaktır.
Soğuk Savaş'ın çözülmesine paralel olarak Doğu-Batı blokları arasında diyalog da
başladı.
Soğuk Savaşın çözülmesi sonucunda yaşanan bunalımlar nelerdir?
12
?
?

Elbette Soğuk Savaş'ın çözülmesi kolay olmayacaktır. Zaman zaman bunalımlar da
yaşanacaktır. Ancak bunalımların ardından diyalog daha da gelişecek ve somut so-
nuçlar elde edilebilecektir. Örn.: 27 Kasım 1958'de Sovyetler Birliği Batı'lı ülkelerin
BatıBerlin'dençekilmeleriniisteyinceİkinciBerlinBunalımıçıkmış,ancakkonuda-
haileriboyutlaravarmakyerineyenidendiyalogyolunuaçmıştır.Buçerçevede,ye-
ni Sovyet lideri Kruşçef de 15-27 Eylül 1959'da ABD'ni ziyaret etmiştir.
Bu tür gelişmeler (1960'daki bu iki olayı, 1961'de Berlin Duvarı'nın yapımı, 1962'de-
ki Küba Bunalımı, 1968'de Çekoslovakya'nın işgali vb.) daha sonraki yıllarda da gö-
rülmüş,fakatherbiribirZirve'ninyadaantlaşmanınzemininideoluşturmuştur.
Elbette bu gelişmeler yaşanırken ABD ve Sovyetler Birliği kendi blokları içindeki
dayanışmanıntümüyleyokalmamasıiçindeçabagöstermeyiihmaletmediler.1967
yılında NATO tarafından kabul edilen Harmel Planı ve 1968 yılında Sovyet lideri
Brejnev tarafından ortaya atılan Brejnev Doktrini bu amaca yönelikti.
4.1.2. "Üçüncü Dünya"nın Ortaya Çıkması
SoğukSavaş'ınçözülmesiyleilgiligelişmelerihemetkileyenhemdeetkilenentemel
bir olgu da "Üçüncü Dünya"nın ortaya çıkmasıdır.
Sömürgeciliğintasfiyesisürecinin1945'tensonrahızlanmasınınsonucuolaraksayı-
ları artış halinde bulunan yeni bağımsız ülkeler 1950'lerin ortalarından itibaren Bir-
leşmiş Milletler'de ağırlık kazanmaya başladılar.
1950'lerin ortalarına gelindiğinde, bir yandan bu ülkelerin sayılarının artmış olma-
sı, öte yandan Nasır, Nehru ve Tito'nun yönetimindeki Mısır, Hindistan ve Yugos-
lavya'nınönderlikkonumunaulaşmasıikiblokdışındatarafsızlığısavunanüçüncü
bir blokun (Üçüncü Dünya) doğmasını sağladı. 1955'te Bandung'da yapılan Asya-
Afrika ülkeleri konferansı bu yöndeki ilk büyük adım oldu.
1960'tansonrabusüreçdahadahızlanacaktır.1963'teAfrikaBirliğiTeşkilatı'nınku-
rulması yeni bir gelişme olacaktır.
Vietnam Savaşı niçin ortaya çıkmıştır?
Soğuk Savaş döneminde Avrupa'da görülmeyen sıcak çatışmanın öteki başlıca böl-
gelerde görülebilmesine benzer bir durum şimdi de yaşanmaktaydı. Şöyle ki, yine
?

öncelikli olarak Avrupa'da Soğuk Savaş çözülürken, dünyanın diğer başlıca alanla-
rında yine çatışmalar görülmekteydi.
Uzak Doğu'da bu durum Vietnam'da ortaya çıktı.
ABD,küreselplandafrenlediğiSovyetlerBirliği'nindünyanınbaşkabölgelerindeki
etkisine son vermenin şimdi daha kolaylaştığını düşünmekteydi. Oysa, SSCB bu
bölgelerde etkisini sürdürmekten vazgeçmediği gibi, Soğuk Savaş'ın çözülmesin-
den yararlanarak buralardaki durumunu daha da güçlendirmek niyetindeydi.
Üstelik, SSCB'ni Batı'yla yakınlaşmaktan dolayı suçlamakta olan Çin, Uzak Do-
ğu'daki komünist rejimlerin savunuculuğunu üstlenmeye çalışıyordu. Çin-Sovyet
çekişmesi nedeniyle Moskova, meydanı Pekin'e bırakmak istemediği için Uzak Do-
ğu'da ABD'ne karşı tavrını sert tutmak durumundaydı.
Böyle bir tablo içinde ABD, Güney Vietnam hükümetine verdiği destek nedeniyle
buradaözellikle1965'tensonragittikçeyoğunlaşanbirsavaşlakarşıkarşıyakaldı.
Soğuk Savaşın çözülmesi Ortadoğu'yu nasıl etkilemiştir?
UzakDoğu'yabenzerbiçimde,OrtaDoğu'dadaAvrupa'dakinintersinegittikçeyo-
ğunlaşan bir gerginlik dönemine girildi. Küresel planda diyalog içinde bulunan
ABD ve SSCB Orta Doğu'da sıkça karşı karşıya geldiler.
Mısır lideri Nasır Süveyş Kanalı'nı millileştirme kararını alınca çıkan bunalımın ar-
dından 1956 yılında İngiltere ve Fransa ile İsrail'in bu ülkeye saldırması üzerine
SSCB'nin Orta Doğu'ya girişi daha da hızlandı.
ABDiseertesiyıl"EisenhowerDoktrini"ileOrtaDoğu'dakivarlığınadahakapsam-
lıbirnitelikkazandırmıştır.AynıyılTürkiyeileSuriyearasındaortayaçıkanbunalı-
mın ardında aslında bir tarafta ABD, diğer tarafta ise SSCB yer alıyordu.
1967 yılında çıkan Arap-İsrail Savaşı yeni bir bunalımı oluşturdu. Ancak, bu savaş
İsrail'in üstünlüğüyle sona erip yeni bazı Arap topraklarını ele geçirmesiyle sonuç-
lanıncailgiçekicibirdurumortayaçıktı.BöylebirdurumdaBatıaleyhtarlığınınşid-
detlenmesi,bununsonucuolarakdaOrtaDoğu'dakiSovyetvarlığınındahadagüç-
lenmesi gerekirdi. Oysa, kendisiyle yıllar içinde geliştirdikleri yakınlığa güvenerek
SSCB'nin yardıma koşacağını uman -fakat Soğuk Savaş'ın çözüldüğünü göreme-
yen- Arap ülkeleri böyle bir destek bulamayınca hayal kırıklığına uğradılar. Başta
Nasır'ınliderliğindekiMısırolmaküzerebirçokArapülkesiABD'yleilişkilerinidü-
zeltmek gerektiğini gördüler.
14
?

Güney Asya'da da çatışma yaşandı. 1965 yılında Hindistan ile Pakistan arasında sa-
vaş çıktı.
Pakistan genel olarak ABD'ne, Hindistan da daha çok SSCB'ne yakın olduğundan,
bu savaş bir bakıma ABD ile SSCB'ni de karşı karşıya getirebilirdi. Ancak, kesin çiz-
gileriyleböylebirdurumolmadı.ÇünküÇin'indePakistan'ınyanındayeralmasıve
Hindistan üzerinde baskı uygulaması ABD'ni belirli bir ölçüde Hindistan'a da ya
kınlık göstermeye itti. SSCB de çeşitli nedenlerle tarafsız bir tutum izlemek zorunda
kaldı.
5. "Yumuşama" (Detant) Dönemi (1969-1989)
SoğukSavaş'ınçözülmesininardındangelendönembarışyönündedahadaileribir
aşamaydı. Hatta, denilebilir ki, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra başlaması umulan
barış ortamı yaklaşık çeyrek yüzyıllık bir gecikmeyle doğmaktaydı.
"Yumuşama" (Detant) adı verilen bu dönem 1970'lerin sonlarından 1980'lerin orta-
larına kadar yeniden Soğuk Savaş'ı hatırlatan gergin bir hava içine girmekle birlikte
uluslararası ilişkilerde barış yönünde büyük gelişmeler yaşanmasını sağladı. Esa-
sen, Soğuk Savaş'ı hatırlatan 4-5 yıllık devreye genellikle "Soğuk Barış" adının veril-
mesi de dönemin belirleyici yönünün barışçı olduğunu ortaya koyuyordu.
Bu dönem içinde, Batı Almanya'nın da Doğu Bloku'yla ilişkilerini geliştirmesi barış
ortamının arka arkaya ürünler vermesini sağladı. Şimdi 1969 sonrası gelişmelerini
ele alalım:
Yumuşama döneminde dünya barışının sağlanması yönünde atılan adımlar ne-
lerdir?
Bu çerçevede, 17 Kasım 1969'da Helsinki'de ABD ile SSCB arasında başlayan Strate-
jik Silahların Sınırlandırılması Görüşmeleri 26 Mayıs 1972'de anlaşmayla sonuçlan-
dı. "Stratejik Silahların Sınırlandırılması-I" (Strategic Arms Limitation Treaty-I)
(SALT-I), ABD Cumhurbaşkanı Nixon ve SSCB lideri Brejnev arasında Moskova'da
imzalandı.İkiülke,üçgünsonrayineMoskova'da,"ABDileSSCBArasındakiİlişki-
lerin Temel İlkeleri" başlıklı bir belge daha imzaladılar. Bu belgede, tarafların arala-
rındaki barış ve işbirliğini geliştirmelerine yönelik 12 ilke yer alıyordu. Taraflar, 21
Kasım 1972'de de Cenevre'de füzelerin sınırlandırılmasına yönelik SALT-II görüş-
melerine başladılar.
?

Öte yandan, ABD, SSCB, İngiltere ve Fransa Dışişleri Bakanları arasında Berlin'in
mevcut durumunu perçinleyen bir anlaşmanın da SALT-I'den bir hafta sonra 3 Ha-
ziran 1972'de imzalanması Doğu-Batı ilişkilerindeki yumuşamanın yeni bir geliş-
mesi oldu.
22Kasım1972'debaşlayanAvrupaGüvenlikveİşbirliğiKonferansıçalışmalarıda1
Ağustos 1975'de Helsinki Nihai Senedi'nin imzalanmasıyla sonuçlandı. Bu belgeyi,
NATO ve Varşova Paktı'nın tüm üyeleri ile Arnavutluk dışındaki bütün Avrupa ül-
keleri -toplam 35 devlet- imzaladılar.
Helsinki Nihai Senedi, bir barış antlaşması değilse de, 1945'ten sonra Almanya ko-
nusunu ele alan geniş katılımlı bir konferansın sonunda imzalanmış olması bakı-
mından büyük önem taşıyordu.
Yumuşama Dönemi böylesine ileri boyutlara varmışken, 1979 yılında -aşağıda de-
ğineceğimiz- İran İslam Devrimi'nin ardından ABD ile bu ülke arasında çıkan ger-
ginlik, aynı yılın sonlarında da -yine aşağıda değineceğimiz- SSCB'nin Afganistan'ı
işgali uluslararası ortamı yeniden gerginleştirdi. Bazılarının dediği gibi Soğuk Sa-
vaş'a yeniden dönüş olmasa bile ancak "Soğuk Barış" biçiminde adlandırılabilecek
bir ortam doğdu.
Bu ortam içinde ABD'nde 1980 yılında yapılan Başkanlık seçimini Cumhuriyetçi
Parti'nin adayı Reagan kazandı. Reagan, Demokrat Başkan Carter'i 1976'dan beri
Sovyetler Birliği'ne karşı pasif davranmakla suçlamış ve ABD ve NATO'yu yeniden
eski üstün konumuna getirmek vaadiyle seçimi kazanmıştı.
Reagan, ABD'nin savunma harcamalarını arttıracaktır. SSCB'yle Zirve Toplantıları
da bir süre yapılmayacaktır.
Ancak, 1984 Başkanlık seçimini yeniden kazandıktan sonra Reagan SSCB'ne karşı
tutumunu tekrar yumuşatacaktır.
1985 yılında SSCB'nde Gorbaçov'un iktidara gelmesi ve "Glastnost" ve "Prestroika"
adınıalanaçıklıkveyenidenyapılanma(demokratikleşme)politikalarınıbaşlatma-
sı Amerikan-Sovyet ilişkilerinin de, uluslararası ortamın da tekrar yumuşama içine
girmesini sağladı.
16

Yumuşama döneminde ABD'nin Uzakdoğu politikası ne olmuştur?
Uzak Doğu'daki gelişmeler dönemin genel özelliğine uygun biçimde oldu. Bu dö-
nemdeki iki temel gelişme ABD-Çin ilişkilerinin kurulması ve ABD'nin Viet-
nam'dan çekilmesidir.
ABD Başkanı Nixon'un 1969'dan itibaren "Nixon Doktrini" çerçevesinde daha dik-
katli bir Uzak Doğu politikası izlemeye başlaması Çin'le ilişkilerin hızla düzelmesi-
ni sağladı.
BuortamiçindeÇin1971yılındaBirleşmişMilletler'ealındı.BaşkanNixon21-28Şu-
bat 1972'de Çin'i ziyaret etti.
ABD-Çin ilişkilerinin gelişmesi Sovyetler Birliği'ni de Batı'yla -yukarıda değinilen-
anlaşmaları yapmaya teşvik edecek, hatta mecbur bırakacaktır.
ABD-Çin ilişkilerindeki bu gelişmelere rağmen diplomatik ilişkiler hemen kurul-
mamıştır. Nihayet 10 Ocak 1979'da iki ülke arasında diplomatik ilişkiler de kurul-
muştur.
Bunun için de önce ABD'nin Vietnam'dan çekilmesi gerekecektir.
ABD Çin'le -ve SSCB'yle- yakınlaşmasına paralel olarak 27 Ocak 1973'te Paris'te im-
zalanan barış antlaşmasıyla Vietnam'dan çekildi.
Bu tarihten sonra Uzak Doğu'daki "bölge-içi" çatışmalar kendini gösterecektir. Ku-
zey Vietnam Güney Vietnam'ı ele geçirecek, daha sonra Vietnam Kamboçya'yı
("Kampuchea"yı) işgal edecek, ardından da Çin Vietnam'a saldıracaktır.
Kuzey Vietnam'ın Güney Vietnam'ı ele geçirmesine benzer bir gelişmeye Kuzey
Kore de Güney Kore'ye karşı niyetlendiğinde ise ABD Güney Kore'nin yanında yer
almaya devam edeceğini açıklayacaktır. Kuzey Kore de bu durumda herhangi bir
girişimde bulunamayacaktır.
?

Yumuşama dönemi ilk anda Ortadoğu'yu nasıl etkilemiştir?
Yumuşama Dönemi'nde Orta Doğu'da hemen barış oluşmadı. Tersine, sınırlı da ol-
sa bir barış ortamının doğmasından önce yeniden savaş yaşandı.
Ekim 1973'te çıkan Orta Doğu Savaşı'nda Arap ülkeleri bir önceki savaşa (1967 Sa-
vaşı'na) oranla önemli askeri, siyasal ve -petrol silahını kullanmaları nedeniyle de-
ekonomik başarılar elde ettiler.
Savaştan sonra -Uzak Doğu'da olduğu gibi- Orta Doğu'da da barışı sağlamak yo-
lundaABDkilitroloynadı.ABDDışişleriBakanıKissinger,"mekikdiplomasisi"yo-
luyla 1974 ve 1975'de İsrail ile komşuları Mısır ve Suriye arasında anlaşmalar yapıl-
masını sağladı.
1967 Savaşı'ndan beri Orta Doğu'daki etkinliği artmakta olan ABD bu gelişmelerle
durumunu daha da güçlendirmişti. Öte yandan, Nasır'ın 1970'te ölümü üzerine Mı-
sır'ın yeni lideri olan Sâdat -selefinin öngördüğü biçimde- ABD'yle ilişkilerine ya-
kınlık kazandırmaktaydı.
Orta Doğu'da barışçı bir ortamın doğmakta olduğu bu sırada Lübnan'da iç savaş
çıktı.
Müslüman ve Hıristiyanlar arasında olduğu kadar, her birinin de kendi içinde has-
sasdengeleredayananLübnan'da1975yılındaçıkaniçsavaş1976'dasonaerdiğinde
FilistinKurtuluşÖrgütü(FKÖ)ülkedeegemendurumagelmişti.Lübnan'dayalnız-
ca iç savaş bitmiş, sorunlar ise sona ermemişti.
1979'daki İran İslam Devrimi üzerine Lübnan'daki Şii terör örgütlerinin faaliyetleri
artacak, bu ülke daha da karmaşık hale gelecektir.
FKÖ ile İsrail arasındaki çatışmalar da 1982'de İsrail'in Lübnan'a karşı harekat dü-
zenlemesine yol açacaktır. Bu harekat sonunda FKÖ Lübnan'ı terketmek zorunda
kalacaktır. İlgi çekici husus, FKÖ'ye yeni yerini (Tunus'u) ABD'nin bulması olacak-
tır.
Böylece FKÖ'nün ülkeden çıkarılmasıyla Lübnan'daki "devlet içinde devlet" görü-
nümü ise ortadan kalkmış olmayacaktır. Çünkü, İsrail de Güney Lübnan'a yerleşe-
cektir. Esasen, Suriye de Lübnan üzerindeki geleneksel iddiasına uygun olarak bu
ülkedeki askeri varlığını sürdürecektir.
Lübnan İç Savaşı'nın sona ermesi, Ortadoğu'da barışın sağlanmasını nasıl sağla-
mıştır?
18
?
?

Lübnan İç Savaşı'nın sona ermesinin ardından, Orta Doğu'da ABD çizgisinde barış
gelişmeleri yeni bir ivme kazanmıştır.
MısırlideriSâdat'ın19-21Kasım1977'deİsrail'iziyaretetmesigörünüşte"büyükbir
sürpriz"di. Gerçekte ise, yukarıda sözü edilen sürecin doğal bir sonucuydu.
Birçok Arap ülkesi Sâdat'a büyük tepki gösterdiler. Bu durum ise Mısır'ı ABD ve İs-
rail'le yakınlaşmaya daha da itmiştir. Mısır'a tepki gösterenler ise yaklaşık 15 yıl
sonra benzer bir politikaya kendileri de yöneleceklerdir.
5-17Eylül1978'deCampDavid'deABD,Mısırveİsrailliderleriarasındayapılangö-
rüşmelerin sonunda 17 Eylül'de Camp David Anlaşmaları imzalandı.
Mısır ve İsrail 26 Mart 1979'da da Washington'da barış antlaşması imzalayarak ara-
larındaki ilişkileri düzenlediler.
Mısır ve İsrail arasında imzalanan barış antlaşması Arap ülkelerince nasıl karşı-
lanmıştır?
Aynı gün ABD'nin de İsrail'le bir anlaşma imzalayarak, Mısır-İsrail barış antlaşma-
sının ihlali veya İsrail'in bir saldırıya uğraması halinde ABD'nin İsrail'e yardım için
gereklidiplomatik,ekonomikveaskeriönlemlerialmayıkabuletmesiilgiçekiciydi.
Mısır ABD ve İsrail'le girdiği bu yakınlık yüzünden Arap dünyasında yalnızlığa iti-
lecektir.BatıaleyhtarlığınınyenidengüçlendiğibuortamdaözellikleSuriye'deSov-
yet varlığının da tekrar ortaya çıktığı görülüyordu.
Bu ortamda Mısır lideri Sâdat'ın 1981 yılında öldürülmesi Orta Doğu'daki gelişme-
lerin seyrini etkileyebilirdi. Ancak, öyle olmadı. Sâdat'ın yerine geçen Mübarek Ba-
tı'yla ve İsrail'le yakınlığı sürdürmekle birlikte daha mesafeli bir politika izlemiştir.
Arap dünyasıyla ise ilişkilerini düzeltmeye çalışacaktır.
Batı ve Doğu Blokları arasında yaşanan Yumuşama Politikası Üçüncü Dünya ül-
kelerini nasıl etkilemiştir?
Öteyandan,SoğukSavaş'ınçözülmesidönemindeÜçüncüDünyanınliderlerinden
olan Mısır'ın bu konumunun değişmiş bulunması da Orta Doğu'daki gelişmelerin
daha ileri boyutlara varmasını önledi. Aslında, değişen Mısır'ın liderliğinden ziya-
de Üçüncü Dünya'nın kendisiydi. Gerçekten de Yumuşama Dönemi'nin ilk yarısın-
da etkili konumunu sürdüren Üçüncü Dünya hareketi bir yandan Birleşmiş Millet-
ler çerçevesinde "77'ler Grubu" olarak biraraya gelip uluslararası alanda daha adil
bir ekonomik düzen için iktisadi girişimlerde bulunuyorlar, öte yandan da ırk ayı-
rım(apartheid) politikası uygulayan Güney Afrika Cumhuriyeti'ne karşı ambargo
gibisiyasiniteliklikararlaraldırabiliyorlardı.Ancak,1980'lerinbaşlarındanitibaren
Üçüncü Dünya hareketi eski gücünü kaybetmeye başladı.
?
?

Üçüncü Dünya, güçlü bir alternatif olma başarısını gösterememişti. Ne siyasal sis-
tem, ne de ekonomik model olarake başarılı bir uygulama ortaya koyabilmişlerdi.
Genellikle tek-ürün ülkeleri olan Üçüncü Dünya, uluslararası ekonomide 1980'ler-
deortayaçıkandurumdandaolumsuzyöndeetkilendi.Kuzey-Güneyuçurumuda-
ha da büyüdü. Özellikle petrol üreten Üçüncü Dünya ülkeleri, Batı'nın alternatif
enerji kaynaklarına ve tasarruf önlemlerine yönelmesi sonunda büyük gelir kayıp-
larına uğradılar.
Bu ülkelerin, gelirlerinin yüksek olduğu 1970'lerde giriştikleri genellikle gösterişli
alt-yapı projeleri de aksadı. Dış kaynak ihtiyacı birçok ülkede Dünya Bankası ve
Uluslararası Para Fonu'na başvurulmasını gerektirdi. Bunun sonucu olarak sözko-
nusu ülkelerde uygulanması şart koşulan kemer-sıkma önlemleri ise az-gelişmişli-
ğin temel bir sorunu olan gelir dağılımı dengesizliğini daha da bozdu.
Buülkelerdeortayaçıkankitleseltepkilerözellikleköktendinciakımlarınıngüçlen-
mesi sonucunu verdi. Sözkonusu akımlar, genellikle laik-milliyetçi çizgideki ülke
yönetimlerini başarısızlıkla suçladılar.
BütünbugelişmelerÜçüncüDünya'yıuluslararasıalandadahadaetkisizleştirdi.
İşte, Üçüncü Dünya'nın eski liderlerinden Mısır'ın ABD ve İsrail'le gittikçe artan bir
yakınlığagirmesiniyukarıdabelirtilenolguyladabağlantılıolarakdeğerlendirmek
gerekir.
Üçüncü Dünya'nın gücünü yitirmesi olgusu bazı başka gelişmeleri de hem etkile-
miş, hem de onlardan etkilenmiştir.
Şubat 1979'da İran'da Şahlık rejiminin yıkılmasından sonra kurulan İslami yönetim
küresel ve bölgesel ilişkilere önemli etkilerde bulundu: Bir yandan, eski rejime ya-
kınlığı nedeniyle suçlanan ABD'yle ilişkilerin gerginleşmesi -Büyükelçilik baskını
olayı vb. küresel planda ortamı olumzus yönde etkiledi. Öte yandan da bölgesel or-
tam gerginleşti.
Bölgesel ilişkilerin gerginleşmesinin sonut göstergesi 22 Eylül 1980'de İran ile Irak
arasında savaş çıkmasıdır.
İran ile Irak arasında geçmişten gelen sorunların 1979 İran İslam Devrimi'nden son-
ra iki yönetimin Sünni-Şii ayrılığı nedeniyle de hızlanması üzerine çıkan savaş 8 yıl
sürecektir.
Üçüncü Dünya'nın eski gücünü yitirmiş bulunması, 1969 yılında kurulmuş olan İs-
lam Konferansının da aynı biçimde etkisizleşmesi, savaşı sona erdirmek yolundaki
girişimleri de başarısız kılmıştır.
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin 598 sayılı kararını 17 Temmuz 1988'de
Irak'ın,18Temmuz'dadaİran'ınkabuletmesiüzerine20Ağustos'dabütüncepheler
20

de ateş-kesin yürürlüğe girmesiyle sona eren savaş, taraflar arasındaki mevcut so-
runlara herhangi bir çözüm getiremeden bitmişti. Hatta yeni sorunlar doğmuştu.
Bu çerçevede, Irak lideri Saddam Hüseyin İran'ı dize getirememenin ezikliğini üze-
rinden atmak istercesine 2 yıl sonra Kuveyt'e saldıracaktır. Bu noktaya 1989 sonrası
gelişmelerinde yer vereceğiz.
Yumuşama Dönemi Orta Doğu'da genellikle çatışmalarla geçmişti. Ancak, döne-
min sonuna doğru Orta Doğu'da barışa doğru umut ışıkları da doğdu.
Filistin sorunu nasıl çözümlenmiştir?
1970'lerin ortalarında FKÖ'nün göreli olarak ılımlı bir çizgiye yönelmesini izleyen
yıllarda bazı Batı Avrupa forumlarında Batı Şeria ve Gazze'yi içine alacak küçük bir
Filistin devleti (mini-palestine) konuşulmaya başlamıştı.
Ancak, 1980'lerin başındaki "Soğuk Barış" ortamı, genel planda olduğu gibi Orta
DoğubölgesindedeBatıAvrupa'nınmanevraalanınıkısıtladı.Filistindevletikonu-
sunda arayışlar da durdu.
Bu ortam ise Filistin hareketini yeniden umutsuzluğa, onun sonucu olarak da sert-
leşmeyeitti.İsrail'ekarşıyenidenartanFilistingerillaeylemleriise-yukarıdadeğin-
diğimiz gibi- 1982 yılında İsrail'in Lübnan'ı işgaline yol açmıştı.
İşgalin sonunda Beyrut'u boşaltarak Tunus'a taşınmak zorunda kalan FKÖ birkaç
yıl zor bir dönem yaşadı. Sertleşmesine yol açmış olan uluslararası ortam devam
ediyordu. Ancak, sertleşmesinin sonucu olan eylem gücü ise kırılmıştı. FKÖ'nün
varlığı adeta "fiilden sona ermişti." Ancak, 1980'lerin ortalarından itibaren uluslara-
rası alanda tekrar yumuşamaya dönüş FKÖ için de yeniden diriliş demekti.
FKÖ lideri Arafat, uluslararası gelişmelerin yeniden sağladığı manevra alanından
yararlanarak,önceFilistinlilerinbütünhaklarınıeldeetmeyeyönelikgelenekselpo-
litikasına dönmeyi denedi. Bu çerçeve içinde, 15 Kasım 1988'de Filistin devletinin
kurulduğu ilan edildi.
Arafat, birçok ülkenin Filistin devletini diplomatik açıdan tanıma kararı da almala-
rınarağmenbununyeterliolmadığınıgördü."Devletiolan-ülkesiolmayan"Filistin-
lilere "ülkeyi" kazandırmanın yolunun ABD'nden geçtiği belliydi. ABD'nin buna
onayvermesininiseFilistinlilerinİsrail'egüvencevermesinebağlıolduğudaanlaşı-
lıyordu.
Gerçekten de, Filistinliler İsrail'in ortadan kaldırılmasını artık hedeflemediklerine
ilişkin tutum değişikliği içine girince ABD'nin de tavrı yumuşadı. ABD ile FKÖ ara-
sında görüşmeler başladı.
?

Bu gelişme, kısa süre içinde İsrail ile FKÖ arasında da görüşmelerin başlamasını
sağladı. Bunun sonucu ise 1990'ların başlarında barış antlaşmasına varılması ola-
caktır. Bu konuya daha sonra yer vereceğiz.
Orta Doğu'da olduğu gibi Güney Asya'da da Yumuşama Dönemi'nde çatışmalar
yaşandı.BunlarınbiriHindistanilePakistanarasında,diğeriiseAfganistan'daorta-
ya çıkmıştır. Önce Hindistan ile Pakistan arasındakine temas edelim.
1971yılındaDoğuPakistan'ın"Bangladeş"adıylabağımsızlığınıalmasınavarange-
lişmeler sırasında Hindistan'ın da bu ayrılık hareketini desteklemesi yeni bir Pakis-
tan-Hindistan savaşına yol açtı.
Bu savaş sırasında SSCB Hindistan'ı destekledi. Hindistan'la arası iyi olmayan ve
esasen 1962 yılında bu ülkeye karşı bir saldırı harekatı da gerçekleştirmiş bulunan
ÇinisePakistan'ınyanındayeraldı.ABD'dePakistan'adestekverdi.Böylece,osıra-
da gelişmekte olan Amerikan-Çin ilişkilerine de paralel olarak bu iki ülke aynı cep-
hede yer almaktaydılar.
Savaştan sonra, yeni bağımsızlığını kazanan Bangladeş'le Hindistan yakın ilişki
kurdu.BudurumHindistanilePakistanarasındakiilişkileriisedahadaolumsuzbir
noktaya götürmedi. Çünkü, 1974 yılında Pakistan da Bangladeş'i tanıyacaktır.
Güney Asya'daki diğer çatışma ise Afganistan'da yaşandı.
27 Nisan 1978'de Afganistan'da meydana gelen Sovyet yanlısı darbeden sonra bu
ülke hızla SSCB'nin etkisi altına girmeye başladı. İki ülke arasında 5 Aralık 1978'de
imzalanan antlaşmadan sonra bu yakınlaşma daha da arttı.
SSCB'nin Afganistan'ı işgali uluslararası sistemi nasıl etkilemiştir? Tartışınız.
Sovyetyanlısıyönetimiçeridedirenişlekarşılaşmıştı.Çıkaniççatışmalarkarşısında
Afgan yönetiminin zorlandığını gören SSCB, Aralık 1978'de imzalanan dostluk ant-
laşmasından yararlanmak suretiyle 24 Aralık 1979'dan itibaren Afganistan'ı işgale
başladı.
Ancak,budefaSovyetlerBirliğiAfganistan'dakidirenişçilerleçetinbirmücadeleye
girişmek zorunda kalacaktır. Bu mücadele yaklaşık 10 yıl süreyle SSCB'ni meşgul
edecektir. Nihayet, Gorbaçov sonrası dönemde Sovyetler Birliği ve Doğu Blokunda
meydana gelen değişime paralel olarak SSCB Afganistan konusundaki tutumunu
da yumuşatmak zorunda kalacaktır. 21-23 Mart 1988'de Washington'da ABD ile
SSCBarasındayapılangörüşmelerinardından,SSCB'ninAfganistan'dançekilmesi-
ni öngören anlaşmalar 14 Nisan'da Cenevre'de imzalandı.
1989 yılında Sovyetler Birliği Afganistan'dan çekildi.
22

1979'daAfganistan'aSovyetaskeriningirişi"SoğukBarış"denilengerginortamıya-
ratan temel bir unsur olmuştu. 10 yıl sonra Afganistan'dan çekilmesi ise dünyanın
yeni bir döneme girmekte olduğu bir sırada gerçekleşmekteydi.
Özet
Birinci Dünya Savaşı sonunda yenilen devletlere imzalattırılan antlaşmalar, barışı sağla-
mamış, uluslararası sistemde yeni sorunların ortaya çıkmasına yol açmıştır. Nitekim, Al-
manya'nın Versailles Antlaşmasına duyduğu tepki, İkinci Dünya Savaşı'nın en önemli ne-
denlerinden biridir.
Almanya'nın Polonya'ya saldırısıyla başlayan İkinci Dünya Savaşı, kısa süre içinde tüm
dünyaya yayılmıştır. Savaş sonrasında ABD ve SSCB aynı grupta yer almasına karşın ara-
larındasorunlareksikolmamıştır.İkinciDünyaSavaşısonaerdiğindeikikutuplubirdünya
doğmuştur. ABD'nin başını çektiği Batı Bloku ve SSCB'nin başını çektiği Doğu Bloku ara-
sında ideolojik nedenlerden dolayı soğuk savaş yaşanmıştır. Bu ayrılık dünyanın tüm bölge-
lerini etkilemiş ve uluslararası sistem buna göre şekillenmiştir.
İkiblokarasındasoğuksavaşınçözülmesiuluslararasısistemde,devletlerarasıilişkilerietki-
lemiştir. Ancak, dünyada gerginliğin azaltılması ve barışın sağlanması yönündeki çalışma-
lar, yumuşama (detant) döneminde mümkün olabilmiştir.
Değerlendirme Soruları
Aşağıdaki soruların yanıtlarını verilen seçenekler arasından bulunuz.
1. İkinci Dünya Savaşı'nı başlatan olay aşağıdakilerden hangisidir?
A. Almanya'nın Polonya'ya saldırmasıyla
B. Almanya'nın Avusturya'yı ilhak etmesiyle
C. Japonya'nın Pearl Harbour'da ABD'ye saldırmasıyla
D. Sovyetler Birliği'nin Baltık ülkelerini işgal etmesiyle
E. Almanya'nın Danimarka ve Norveç'i işgal etmesiyle
2. Roosevelt, Churchill ve Stalin'in savaş sonrası barış düzeninin korunması
için bir uluslararası teşkilat kurulması fikrini hangi konferansta kabul etmişler-
dir?
A. Casablanca Konferansı
B. Vasington Konferansı
C. Tahran Konferansı
D. Kahire Konferansı
E. Moskova Konferansı

3. Soğuk Savaş Dönemi hangi yılları kapsamıştır?
A. 1955 - 1969
B. 1945 - 1955
C. 1969 - 1980
D. 1969 - 1989
E. 1945 - 1960.
4. I. Birleşmiş Milletlerin Kurulması
II. Almanya'nın ikiye ayrılması
III. Küba Bunalımının ortaya çıkması
IV. SSCB'nin Çekoslovakya'yı işgal etmesi
Yukarıdaki olayların kronolojik sıralaması aşağıdakilerden hangisidir?
A. IV - I - II
B. III - II - I - IV
C. II - I - III - IV
D. I - II - III - IV
E. IV - I - II - III
5. Doğu ve Batı blokları arasında yaşanan soğuk savaşın çözülmesine yol açan
ilk olay aşağıdakilerden hangisidir?
A. SSCB ve Çin arasında yaşanan ideolojik ayrılık
B. Avrupa Birliğinin kurulması
C. Nato'nun kurulması
D. SSCB lideri Kruşcef'in ABD ni ziyaret etmesi
E. SSCB lideri Stalin'in ölmesi
Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar
Armaoğlu, Fahir H., 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, 1914-1995.
Carr, E.H., International Relations Between The Two World Wars (1919-1939)
Duroselle, J.B., Histoire Diplomatique de 1919 a nos jours.
Esmer, Ahmet Şürkü, Siyasi Tarih, 1919-1939.
Gathorne-Hardy, A Short History of International Affairs, 1920-1939.
Sander, Oral, Siyasi Tarih (1918-1994).
Shirer, William L., The Rise and Fall of the Third Reich.
24

Taylor, A.J., The Origins of the Second World War.
Thomson, David, Europe Since Napoleon.
Üçok, Coşkun, Siyasal Tarih, 1789-1950.

Yumuşama dönemi

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

Similar a Yumuşama dönemi

Similar a Yumuşama dönemi (11)

Más de mazidenatiye

Más de mazidenatiye (20)

Yumuşama dönemi