Tüberküloz ve hemşirelik yaklaşımı

Çarşamba3.Temmuz.2013
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK
BİLİMLERİ FAKÜLTESİ/ERZURUM
DOÇ.DR.DUYGU ARIKAN
1
TÜBERKÜLOZ VE HEMŞİRELİK YAKLAŞIMI

TÜBERKÜLOZ NEDİR ?
tüberküloz Mycobacterium
tuberculosis
denilen bir basille oluşan, tedavi
edilmezse ölümle de sonlanabilen,
bulaşıcı bir hastalıktır.
2

 Tüberküloz bilinen en eski hastalıklardan biri olmasına;
sebebinin kesin olarak bilinmesine;
 50 yıldır tedavisinin mümkün olmasına;
 korunabilir bir hastalık olmasına karşın
 dünyada en yaygın ve ölümcül bulaşıcı hastalıklardan
biri olmaya devam etmektedir
3
TÜBERKÜLOZ HALA ÖNEMLİ BİR
SORUN MUDUR ?

 1993 yılında Dünya Sağlık Örgütü (DSO), dünyanın
birçok bölgesinde tüberkülozun kontrol altında olduğunu
ve önemli derecede ihmal edildiğini ortaya koyarak
tüberkülozun kontrolü konusunda acil durum ilan
etmiştir
4
DÜNYADA TÜBERKÜLOZUN
DURUMUNEDİR?

 Bugün, dünya nüfusunun üçte biri vücudunda tüberküloz
mikrobunu taşımaktadır.
 Her yıl yaklaşık 9 milyon kişi tüberküloz hastalığına
yakalanmakta ve 1,7 milyon insan tüberkülozdan
ölmektedir. Bunların çoğu Asya, Afrika ve Latin
Amerika’ dadır.
 Dünya Sağlık Örgütüne göre tüm tüberkülozlu vakaların
%10-20’sini çocuklar oluşturmaktadır.
 Dünya’da her yıl 15 yaşın altında bir milyon 500.000
çocuğun öldüğü tüberküloz basili ile enfekte olduğu ve
bildirilmektedir
5
DURUMUNEDİR?

 Bir yaşın altındaki bebeklerde akciğer tüberkülozu
görülme oranı yaklaşık yüzde 40’dır.
 Dünya Sağlık Örgütü Küresel Tüberküloz Kontrolü 2010
Raporu” verilerine göre ülkemizin de içinde yer aldığı
DSÖ Avrupa Bölgesi’nde 2009 yılı tüberküloz insidansı
ortalaması yüz binde 47’dir.
6
DURUMU NEDİR?

 Dünya genelinde 2009 yılı tüberküloz insidansı
ortalaması yüz binde137’dir
 DSÖ tüberkülozu durdurma stratejisinin hedeflerinden
biride 2050 de tüberkülozu yok etmektir
7
DURUMU NEDİR?

 Türkiye'de her yıl yaklaşık 17 bin kişi tüberküloz
hastalığına yakalanmaktadır.
 Türkiye'de 10-15 milyon nüfusun enfekte olduğu, yani
vücutlarında tüberküloz mikrobu olduğu tahmin
edilmektedir.
8
TÜRKİYE'DE TÜBERKÜLOZUN
DURUMU NEDİR?

DURUMUNEDİR?
 DSÖ tahminlerine göre Türkiye'de 2010 yılı tüberküloz
insidansı yüz binde 28, tüberküloz prevalansı yüz binde
24'tür ( 11).
 Ülkemizde Verem Savaş Dispanserlerinde izlenen
olguların 2005 yılı verilerine göre %6’sı 15 yaşın
altındadır (5).
9
DURUMU NEDİR?

TÜRKİYE’DE DURUM(TÜRKİYEDE VEREM SAVAŞ 2010
RAPORU)
10

TB HASTALARININ YAŞ GRUPLARINA VE
CİNSİYETE GÖRE OLGU HIZLARI (100.000’DE), 2009
HASTALARI
(SAĞLIK BAKANLIĞI,TÜRKİYE VEREM SAVAŞ 2011
RAPORU)
ERKEK VE KADINLARDA YAŞ GRUPLARINA GÖRE OLGU HIZLARI, 2009
5,1
44,743,6
32,1
35,9
31,5
4,3
52,5
6,5
2,9
25,3 24,4
17,4
20,4
27,5
31,4
0
10
20
30
40
50
60
70
0-4 5--14 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65+
YAŞ GRUBU
OLGUHIZI(100.000'de)
Erkek Kadın

12
Yaş grubu HASTALIĞIN YERİ TOPLAM
AKCİĞER AKCİĞER DIŞI AC+AC DIŞI
SAYI % SAYI % SAYI % SAYI
0-4 126 56.5 88 39.5 9 4.0 223
5-14 370 50.3 329 44.8 36 4.9 735
15-24 2.292 64.3 1.137 31.9 133 3.7 3.562
25-34 2.479 66.0 1.139 30.3 139 3.7 3.757
35-44 1.616 63.9 817 32.3 94 3.7 2.527
45-54 1.694 64.5 832 31.7 102 3.9 2.628
55-64 1.135 59.6 715 37.5 55 2.9 1.905
65 ve + 1.194 57.8 791 38.3 80 3.9 2.065
10.906 62.7 5.848 33.6 648 3.7 17.402
Tablo:TB Olgularında Yaş Gruplarına Göre
Hastalığın Tutulum Yerinin Dağılımı, 2009(verem
savaş,2011 raporu)

13
Verem Sadece Akciğerlerde mi
Hastalığa
Neden Olur?
Solunum yolu ile alınan mikrop, daha
sonra
kan ve lenf dolaşımı yolu
•İle lenf bezi
•beyin zarı
• dalak
•Karaciğer
• kemik ve böbrek gibi diğer organlarda
hastalığa neden olur

TÜBERKÜLOZDA BULAŞMA
 Tüberkülozda bulaşma hayatın ilk 2 yılında ve adölesan
dönemde fazladır. Çocuklardaki tüberküloz
enfeksiyonunun kaynağı büyük oranda erişkinlerdir.
Çoğunlukla evdeki bir akraba, bazen de bir bakıcı,
komşu, öğretmen ya da yuva personeli gibi çocukla
yakın teması olan bir tüberkülozlu basil saçarak
bulaşmaya neden olabilir.
 genellikle çocuklar bulaştırıcı değildir.
 M. tuberculosis’e bağlı enfeksiyon sınırlandırılamazsa
hastalık ortaya çıkar .
 sığırların süt ve bu sütlerden yapılan süt ürünleri ile de
bulaşabilir (m.bovin)
14

 Erişkinlerden farklı olarak çocuklarda ilk 5 yaşta
enfeksiyon varsa hastalanma riski yüksektir.
 Enfekte olan çocuğun yaşı ne kadar küçük ise hastalık
gelişme riski o kadar yüksektir (3,12).
15

TÜBERKÜLOZ
16
YATAKTAN
BARDAKTAN
TABAKTAN
KAŞIKTAN
EL SIKIŞMA İLE
BULAŞMAZ

beslenme yetersizliğinin
 kızamık, suçiçeği gibi viral ya da boğmaca gibi
bakteriyel enfeksiyonların
 steroid kullanımının
 ruhsal ve fiziksel travmaların ve benzeri bazı
etkenlerin direnci kırması hazırlayıcı rol oynayabilir.
17
Çocuklarda tüberkülozun ortaya çıkmasında

Hastalığının özellikle çocuklara çok kolay
bulaşabilmesi ve erişkin yaşlarda alevlenen tüberküloz
olgularında basillerin büyük oranda çocukluk evresinde
alınmış olması çocuklardaki primer tüberküloz
olgularının tanınmasının önemini arttırmaktadır (7,12).
18

 Hastaya ait faktörler: Balgamda basil sayısının fazla
olması, canlılığı, virülansı bulaşmayı artırır
 Ortama ait faktörler: Ortamın havalandırılması basili
seyreltir. Ultraviyole, güneş ışığı canlı basil sayısını
azaltır.
19
BULAŞRICILIĞI ETKİLEYEN
FAKTÖRLER

 Kaynağa yakın olma karşılaşılan basili artırır (aile
bireylerinde latent enfeksiyon ve hastalık uzak
temaslılara göre daha fazladır).
20
FAKTÖRLER

 Hedef kişiye ait faktörler: Hastalığa/basile kişisel
direnç (önceki hastalık, koruyucu tedavi, BCG, TB dışı
enfeksiyonlar) bulaşmayı azaltır. Hastalanmayı artıran
durumlar ve diğer hastalıklar bulaşmayı artırabilir.
21
FAKTÖRLER

22
Kuru öksürük ve hafif dispne
Ateş, gece terlemesi
iştahsızlık
Bebeklerde kilo almada
zorluk
gelişme geriliği
•Yorgunluk, halsizlik
solunum seslerinde azalma
solunum sıkıntısı
VEREM HASTALIĞININ BELİRTİLERİ
NELERDİR ?

23
Çocuklarda lenfo-hematojen
yayılım sık olduğundan
akciğer dışı organların
tutulumu fazla görülür ve
bunlara ait klinik bulgular
eşlik edebilir. (9).
VEREM HASTALIĞININ BELİRTİLERİ
NELERDİR ?

24
 Diğer organlara bulaşan veremde, baş
ağrısı, kusma, boyun veya koltuk altında
lenf bezi şişliği gibi şikayetler ortaya
çıkabilir.
 Karaciğer ve dalakta büyüme
 Eklem ve kemiklerde hassasiyet, hareket
kısıtlılığı
Menenjit belirtileri
 Gözlerde iltihaplanma görüntüsü
 Deri bulguları
TÜBERKÜLOZ HASTALIĞININ
BELİRTİLERİ NELERDİR ?

TÜBERKÜLOZUN TANISI
tüberkülin deri testi (PPD) ve interferon gama salınım
testinin (İGST) pozitif olması ile anlaşılır.
Enfekte çocukta hastalığa ait belirti ve bulgu yoktur.
Akciğer grafileri normaldir
akciğer parankiminde veya lenf nodlarında kalsifikasyon
ve/veya granülom görünümü olabilir.
25
TÜBERKÜLOZDA TANI

 Özellikle küçük çocuklarda (en çok ilk bir yılda olmak
üzere 5 yaşa kadar) hematojen yayılım olasılığı
yüksektir.
 Tanı için,
 semptomlar,
 tüberküloz hastası ile temas öyküsü,
 risk faktörlerinin var olup olmadığı bilgisi,
 fizik muayene bulguları,
 tüberkülin cilt testi,
 radyolojik bulgular
 ve mikrobiyolojik bulgular kullanılır (9,12).
26
TÜBERKÜLOZDA TANI

 Balgam muayenesikesin tanı balgamda tüberküloz basillerinin gösterilmesi ile
konulur—çıkaramıyorsa bronş lavajı uygulanır veya açlık mide suyunun
incelenmesi yapılır.
27
TÜBERKÜLOZDA TANITüberküloz
Tüberküloz basili içeren bir
balgam örneğinin mikroskop
görüntüsü

 Röntgen filmi: tüberkülozlu bir hastanın akciğer
grafisinde hastalıkla ilgili bulgulara
 rastlanabilir.
 Tüberkülin deri testi (PPD): kişinin tüberküloz
mikrobu ile karşılaşıp karşılaşmadığını öğrenmemizi
sağlar. Sol kola
28
TÜBERKÜLOZDA TANI

 yapılan test 48-72 saat sonra ölçülür. Hastanın
yakınmaları ile hastalıktan şüphelenilir. Verem savaşı
dispanserlerinde tanı işlemleri, tedavi, ilaçlar ve takip
ücretsizdir (9,12).
29
TÜBERKÜLOZDA
TANI

 PPD testi BCG’lilerde15 mm ve üzeri
 PPD testi BCG’sizlerde10 mm ve üzeri
30
pozitif

TÜBERKÜLOZDA TANI
 Verem mikrobunun tuttuğu akciğer dışı diğer
organlara göre tetkikler yapılmaktadır.
 Lenf bezi için lenf bezi biyopsisi,
 akciğer zarı için akciğer zarının biyopsisi,
 üriner sistem için idrar kültürü,
 periton için periton sıvısının incelenmesi,
Tüberküloz menenjit için beyin omurilik sıvısının
incelemesi gibi
31

DOĞRUDAN GÖZETİMLİ TEDAVİ (DGT)
 Verem savaş Dispanseri (VSD) hekimi, DGT’ nin yeri,
zamanı, uygulayıcısını aile ile birlikte ve onlara en
uygun şekilde belirler. DGT sağlık personeli tarafından
uygulanamıyorsa bu görev aileden bu sorumluluğu
taşıyacak bir kişiye verilir. Hasta için Verem Savaş
Dispanseri tarafından hazırlanan ve içinde günlük ilaç
poşetleri ve “DGT izlem formu” olan “DGT paketi”
DGT gözetmenine ulaştırılır. DGT gözetmeni,
32
DOĞRUDAN GÖZETİMLİ TEDAVİ(DGT)

 ilaçların dozları, olası yan etkileri, tedavinin süresi ve
kontroller konusunda bilgilendirilir. Doğrudan Gözetimli
Tedavi (DGT) gözetmeni ve hasta ya da velisi, ilaç
içirilince, günlük olarak DGT formuna imza atarlar. Aile
bireyi tarafından DGT yapılıyorsa, sık aralıklarla
denetlenmesi, ilaç sayımı yapılması ve DGT’nin düzenli
uygulandığından emin olunması gerekir (8,12).
33

ERZURUM’DA DGT UYGULAMASI
34

TÜBERKÜLOZLU ANNEDEN DOĞAN
BEBEK
 Bebekte aktif hastalık düşünülmüyorsa ve tüberküloz
deri testi (PPD) negatif ise izoniazid(H), ile koruma
tedavisi (profilaksi) başlanır.
 Bebek üç aylık olunca tekrar klinik olarak ve PPD ile
değerlendirilir. PPD pozitif ise aktif hastalığın olup
olmadığı araştırılmalıdır.
 Hastalık yoksa PPD sonucuna bakılmaksızın
izoniazid(H), 6 aya tamamlanır.
 Koruma tedavisinin altıncı ayının sonunda tekrar PPD
yapılır ve negatif bulunursa BCG(verem aşısı) uygulanır
(12).
35

EMZİREN ANNELERDE
 bütün temel (birinci seçenek) ilaçlar güvenle
kullanılabilir.
 Tüberküloz ilaçları anne sütünde çok düşük düzeylerde
bulunur. Bunun bebeğe zarar verici etkisi yoktur. Ancak
koruyucu etkisi de olmadığı unutulmamalıdır (12).
 Sosyal koşulları uygun olan ailelerde, annenin
balgamının teorik olarak negatifleşeceği iki haftalık
tedavi süresince bebekten ayrı tutulması önerilir. Bu
dönemde
36

 annenin sağılan sütü bebeğe verilebilir. Sosyal koşulları
uygun olmayan ailelerde ise anne ve bebek bir arada
kalabilirler ve anne cerrahi maske takarak bebeği emzirir
(9).
 Bildirim ve kayıt
 Tüberküloz, bildirimi zorunlu bir hastalıktır. Tanı
konduktan sonra bir hafta içinde İl Sağlık Müdürlüğüne
bildirilir (9,12).
37
BİLDİRİM VE KAYIT

TÜBERKÜLOZDA TEDAVİ
 Tüberküloz hastalığı düzenli ilaç kullanmakla 6-9 ayda
tamamen iyileşir.
 İlaçlarını düzenli kullanan hastalar başkalarına hastalık
bulaştırmaz.
 çocukların tedaviside kullanılan temel ilaçlar

38
pirazinami
d(Z),
pirazinami
d(Z),
Rifampisin
(R),
Rifampisin
(R),
Ethambuto
l(E),
Ethambuto
l(E),
izoniazid(
H),
izoniazid(
H),
Streptomisi
n(S),
Streptomisi
n(S),

 Tüberküloz menenjit,
 plevral ve perikardial tüberküloz
 ve miliyer tüberküloz tedavisinde
 antitüberküloz ilaçlarla birlikte oral kortikosteroidler 4-
6 hafta süreyle kullanılır.
 M.bovis enfeksiyonuda benzer şekilde tedavi edilir.
Çocuklarda tüberküloz tedavisinde, tutulan organ ve
39

 bulaştırıcı olduğu düşünülen erişkinlerdeki tüberküloz
ilaç direnci gözetilmelidir. Eğer basil yükünün fazlalığını
gösteren mikroskobi pozitifliği ya da kavite varsa,
ülkemizde çocuklara da tedaviye dört ilaçla
başlanmalıdır. Son yapılan bir derlemede çocuklarda
etambutolün güvenli bir şekilde kullanılabileceği
gösterilmiştir; bununla birlikte, etambutolün görme alanı
muayenesi yapılabilen çocuklarda kullanılması uygundur
(1, 3, 9).
40

 Kullanılan ilaç dozları, tabletlerin ve şurupların
kullanımını kolaylaştıracak şekilde yaklaşık doz
yapılabilir.
 Kilo aldıkça dozlar arttırılır. Tedaviye uyum önemlidir.
41
TEDAVİ

 Hastanın kapsül ya da tabletleri rahatça yutamaması
durumunda bir kaşığa kapsül içi dökülerek ya da
tabletler ezilerek konulabilir.
 İçme zorluğu nedeniyle mecbur kalınırsa, meyve suyu
ya da çocuğun seveceği başka bir besine karıştırılıp
verilebilir.
42

 İlaçlar; ışık görmeyen, serin, kapalı bir yerde
saklanmalıdır.
 Her sabah aç karnına, aynı saatte içilmeli,
yemek 1 saat sonra yenmelidir.
 Sütle ve antiasit türü mide ilaçları ile birlikte
alınmamalıdır. Bunlar, ilacın etkinliğini
azaltmaktadır. Eğer ilaç midesine dokunuyorsa
süt veya antiasitler ilaç alımından 2 saat önce ya
da sonra alınmalıdır.

43

 Çocuklar, vücut ağırlıklarına göre daha yüksek dozlara
daha iyi tahammül gösterirler. Daha az yan etki görülür
 Düzenli bir tedavi ile %95-99 iyileşme sağlanır.
44
GENELLİKLE TEDAVİ BAŞLANDIKTAN 15-
20 GÜN SONRA BULAŞTIRICILIK
ORTADAN KALKAR

İlaca Dirençli Tüberküloz
 Uygun tamamlanmayan tedavi (tek ilaçla tedavi,
yetersiz ilaç kombinasyonları ile tedavi ve tedaviye
aralar vermek) ile ilaç direnci gelişmektedir.
 İlaca dirençli tüberkülozu olan hastaların tedavisi; daha
uzun sürmesi, daha çok yan etki yaratması, daha pahalı
olması ve bazen ameliyat da gerektirmesi nedeniyle daha
zordur. (1, 9,12).
45
İLACA DİRENÇLİ TÜBERKÜLOZ
Türkiye de
Dirençli TB Sorunu
Ciddi Boyutlarda

 Toplumsal Korunma: Bulaştırıcı olan tüberkülozlu
hastaları bulmak ve bunları etkin bir şekilde tedavi
ederek bulaştırıcı durumdan çıkarmakla mümkündür.
46
TÜBERKÜLOZDA KORUNMA

 Kişisel Korunma: Bireysel korumada BCG ile aşılama
ve ilaçla koruma (kemoprofilaksi) kullanılmaktadır.
 a) BCG ile aşılama: Ülkemizde BCG aşısı doğumdan
sonra ikinci ayını bitiren bebeklere yapılır
47

 Aşı zamanı geçirilirse, 6 yaşa kadar yapılabilir.
 Ancak bu durumda, önce tüberkülin deri testi (PPD)
yapılması gerekir
48

 b) İlaçla Koruma: Enfekte olmayan sağlam kişilerde, ve
enfekte olan fakat hastalanmamış kişilerde aktif
tüberküloz hastalığı gelişme olasılığını azaltmak için
yapılan koruyucu tedavidir. İlaçla koruma tedavisinde
genellikle izoniyazid kullanılır. Toplam koruma tedavi
süresi 6 aydır (2,10).
49
VEREM HASTALIĞINDAN
KORUNMA

TARAMALAR
 Tüberküloz hastalarının temaslıları
 ceza ve tutukevlerinde kalanlar
 sağlık çalışanları
 bağışıklığı baskılayan hastalığı olanlar (AIDS, kronik
böbrek yetmezliği vb.) ya da bağışıklığı baskılayıcı tedavi
uygulananlar (TNF alfa inhibitörü kullananlar,
hemodiyaliz hastaları, vb.)
 huzurevinde kalanlar
 maden ocaklarında çalışanlar,
50
TARAMALAR

 akıl hastanelerinde uzun süre kalanlar
 göçmenler, mülteciler, sığınmacılar
 tüberküloz insidansı yüksek ülkelerden gelenler
 evsizler
 alkolikler, ilaç bağımlıları
 Risk gruplarında yılda bir kez tarama yapılması
gerekmektedir.

51
TARAMALAR

İSTEĞE BAĞLI VE RAPOR AMACIYLA
YAPILAN TARAMALAR
 Fabrikalar
 askere giriş
 yurt başvuruları, çocuk yuvası ve kreş başvuruları
 bazı esnaf grupları
 heyet raporu başvuruları
 işe giriş vb. (9).
52

 Tüberküloz düşünülen çocukta mutlaka aile taraması
yapılmalıdır.
 Gebelerde Tüberküloz tedavisi
 Tüberküloz tanısı konan gebede en kısa sürede tedaviye
başlanmalıdır. Streptomisin dışındaki tüm temel ilaçlar
gebelikte güvenle kullanılabilir.
 Gebelik döneminde tedavi alan anneler, bulaştırıcılıkları
ortadan kalkacağı için doğum sonrasında bebeklerine
tüberküloz bulaştırmamış olacaklardır (12).
53

 Doğum yaptıktan sonra tüberküloz tanısı konan
annelerin bebeklerinde de tüberküloz araştırılmalı;
hastalık saptanırsa bebek de tedavi edilmeli, hastalık
saptanmamışsa koruyucu tedaviye alınmalıdır ( 12).
54

55
ocilt döküntüsü, kaşıntı, İştahsızlık, bulantı, kusma, karın ağrısı
o görme bozukluğu, bulanık görme, kırmızı/yeşil renk
ayırımında bozulma
ogrip benzeri yakınmalar, eklem ağrısı
o parmaklarda uyuşma, ağız çevresinde uyuşma
o Kulakta çınlama ve işitme kaybıdır.
En sık görülen yan etkiler;
TÜBERKÜLOZ TEDAVİSİNİN YAN ETKİLERİ VAR MIDIR?
YAN ETKİ ÇIKMASI HALİNDE NE YAPILMALIDIR

 kanamaya eğilim
 ilaca bağlı sarılık ve böbrek yetmezliğidir.
56
Daha nadir görülen
yan etkiler;

 Yan etkilerin birçoğu tedaviyi tamamen bırakmayı
gerektirmez.
 İlaca devam edilip edilmeyeceğine ancak tedaviyi
düzenleyen ve/veya takip eden doktor karar verebilir
(12).
57
TÜBERKÜLOZ TEDAVİSİNİN YAN ETKİLERİ VAR MIDIR?
YAN ETKİ ÇIKMASI HALİNDE NE YAPILMALIDIR

 Tüberküloz tanısı ile izlenen çocuğun aşılarının düzenli
o yeterli beslenmesi önemlidir.
 ağır tüberküloz vakaları hastaneye yatırılır.
 Ancak aktif tüberkülozu olan çocukların temas sporları
gibi aktivitelere katılmaları kısıtlanır.
 Etkili tedavi başlandıktan sonra ve bulgular geriledikten
sonra çocuk okula dönebilir.
 Hemşire çocuğu ve aileyi tanı yöntemlerine hazırlar ve
PPD testini uygular
58
HEMŞİRELİK BAKIMI

 Ayrıca radyolojik çalışmalara yardım eder ve laboratuvar
incelemeleri için gereken örnekleri alır.
 Bebeklerde ve küçük çocuklarda balgam örneğini almak
güçtür. Bu çocuklara nazogastrik sonda takılarak gastrik
lavaşla açlık mide suyu alınır.
 Aileye çocuğun bakımında sağlık ekibi ile işbirliği
yapmasının önemi açıklanır. Çünkü tedavinin başarısı
ilaç tedavisine bağlıdır.
59

 Aktif tüberkülozu olan çocuğun ilaçlarını aldığından
emin olmak için hemşirenin yakın izlem yapması
gereklidir. Yakın izlem en az iki hafta boyunca her gün,
daha sonra tedaviye uyum varsa haftada ikiye indirilerek
yapılmalıdır (1, 3, 13).
60

TEŞEKKÜRLER
61
Çarşamba 3.Temmuz.2013

 KAYNAKLAR
 1-Aksaray ,N., Özgür, Ö.( 2011).Tüberküloz Tanısı. J Pediatr Inf ; 5 (Suppl 1): 54-8
 2-Bakırtaş, A., Can, D., Gülen, F., Kiper, N., Pekçan S.,Yalçın, E.(2008) Çocuk ve tüberküloz.
Türk Toraks Derneği Eğitim Kitapları Serisi, Ankara: Aves Yayıncılık
http://www.toraks.org.tr/uploadFiles/book/file/2422011194634-12_cocuk_ve_tuberkuloz.pdf)
62

 3-Çavuşoğlu, H.(2011). Çocuk Sağlığı Hemşireliği. 10.Baskı.Cilt I, Ankara: Sistem Ofset
basımevi
 4- Dye, C., Scheele ,S., Dolin, P., et al. (1999).Global burden of tuberculosis. Estimated
incidence, prevalence, and mortality by country. JAMA 282:677-686.
 5-Gümüşlü F., Özkara Ş.İ Özkan S., Baykal F., Güllü Ü.(2007). Türkiye’de Verem Savaşı Raporu
2007. Ankara: Sağlık Bakanlığı Verem Savaşı Daire Başkanlığı.
 6-Kılıçaslan, Z.(2007).Dünyada ve Türkiye’de tüberküloz. ANKEM Dergisi21(ek 2):76-80
 7-Nelson, LJ., Wells, CD.(2004) Global epidemiology of childhood tuberculosis.Int J Tuberc
Lung Dis 8: 636-47.
63

 8-Özkara, S., Aktas, Z., Özkan, S., Ecevit, H.(2003)
Türkiye’de Tüberkülozun Kontrolü için Başvuru Kitabı.
Ankara: Sağlık Bakanlığı Yayınları
 9-Özkara, Ş., Türkkanı, M H., Musaonbaşıoğlu, S.
(2011).Tüberküloz Tanı ve Tedavi Rehberi, Ankara:
Sağlık Bakanlığı Yayınları
64

 10-.Singh, V., Patra, S. ( 2011 ) A Relook at Preventive
Therapy for Tuberculosis in Children. Indian J Pediatr
78:205–210
 11-Tahaoğlu, K., Kongar, N., Elbek, O., Tümer Ö,
Kılıçaslan Z.(2012)Türk Tabipler Birliği Tüberküloz
Raporu,1.Baskı Ankara: Türk Tabipler Birliği Yayınları
65

 12-TC Sağlık Bakanlığı (2011).Verem (Tüberküloz)
Hastaları ile Hasta Yakınlarını Bilgilendirme Rehberi ve
Veremli Hastaların Hak ve sorumlulukları, Ankara:
Sağlık Bakanlığı Yayınları
 13-Törüner, E K., Büyükgönenç, L.(2012). Çocuk
Sağlığı Temel Hemşirelik Yaklaşımları. 1.Baskı, Ankara:
Göktuğ Yayıncılık
66

 14-Türkkanı, M H., Güllü, Ü., Yıldırım, A., Baykal, F., Özkara, Ş.
(2010).Türkiye’de Verem Savaşı Raporu 2010.Ankara: Sağlık Bakanlığı
Verem Savaşı Daire Başkanlığı.
 15-Türkkanı, MH., Musaonbaşıoğlu, S., Yıldırım, A., Baykal F.(2011).
Türkiye’de Verem Savaşı Raporu 2011. Ankara:Sağlık Bakanlığı Verem
Savaşı Daire Başkanlığı.
 16-.World Health Organization (2006) The Stop TB Strategy: Building on
andenhancing DOTS to meet the TB-related Millennium Development
Goals. Geneva: World Health Organization.
67

Tüberküloz ve hemşirelik yaklaşımı

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

La actualidad más candente (20)

Destacado

Destacado (14)

Similar a Tüberküloz ve hemşirelik yaklaşımı

Similar a Tüberküloz ve hemşirelik yaklaşımı (20)

Más de www.tipfakultesi. org

Más de www.tipfakultesi. org (20)

Tüberküloz ve hemşirelik yaklaşımı