SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 7
Descargar para leer sin conexión
Chioglossa, 3: 7-13. A Coruña, 2011




    Primeiras citas de Anax parthenope (Odonata: Aeshnidae) para
        Galicia e datos sobre o seu hábitat e comportamento

Emilio Martínez, Genaro da Silva & Cosme D. Romay

                      Martínez, E., da Silva, G. & Romay, C. D. 2011. Primeiras citas de Anax parthenope
                      (Odonata: Aeshnidae) para Galicia e datos sobre o seu hábitat e comportamento.
                      Chioglossa, 3: 7-13.
                      Preséntanse as primeiras citas de Anax parthenope para Galicia, obtidas en cinco con-
                      cellos da fachada occidental (Sanxenxo –dous puntos–, Barro, A Illa de Arousa, Vi-
                      mianzo e Cedeira) entre o 26/06/2010 e o 31/08/2010, correspondentes a un mínimo
                      de 25 exemplares. Detállanse datos sobre hábitat e comportamento, incluíndo a ob-
                      servación da súa reprodución en Vimianzo.
                      Palabras clave: Odonata, Aeshnidae, Anax parthenope, Galicia, comportamento, hábi-
                      tat, reprodución.


I ntrodución                                            tensivas en toda a metade occidental de Gali-
                                                        cia ata novembro, sobre todo no municipio de
   Anax parthenope (Sélys, 1839) é unha libélula        Sanxenxo. Mostrexáronse humidais amplos e
(Odonata: Aeshnidae) que ocupa o sur e cen-             con augas calmas a priori axeitados para esta
tro de Europa e norte de África (incluíndo Ma-          especie (Dijkstra & Lewington, 2006). Para
deira e as Canarias), chegando ao leste ata a           cada rexistro tomáronse notas sobre o sexo
China e o Xapón (Dijkstra & Lewington, 2006;            dos individuos, hábitat e comportamento.
Sánchez et al., 2009; Mitra, 2010). Na meta-
de sur e na franxa mediterránea da Península            R esultados
Ibérica atópase ben representada (Sánchez et
al., 2009; Herrera et al., 2010), aínda que falta          Sinopse de rexistros
do cuadrante noroeste (Askew, 2004; Dijkstra               Entre o 26/06/2010 e o 31/08/2010 obti-
& Lewington, 2006; Boudot et al., 2009).                véronse 14 rexistros correspondentes a un
   A súa presenza nunca fora citada en Gali-            mínimo de 25 individuos de A. parthenope, re-
cia (Cordero, 1996; Azpilicueta et al., 2007;           partidos en seis localidades de cinco conce-
A. Cordero, com. pers.). No presente traballo           llos diferentes (Anexo 1). As citas sitúanse en
detállanse as primeiras citas para esta comu-           catro cuadrículas UTM de 10x10 km diferen-
nidade autónoma, supoñendo un notable                   tes (fuso 29T, cuadrículas NH10, NH20, NH06
avance na súa área de distribución na Penín-            e NJ84; Figura 1).
sula Ibérica (Dijkstra & Lewington, 2006);
apórtanse, ademais, datos sobre o seu hábi-               Hábitat
tat, comportamento e reprodución.                         Barreira da Fianteira (Sanxenxo). As obser-
                                                        vacións de A. parthenope foron efectuadas no
Á rea   de estudo e       M étodos                      bordo oeste da mesma, nunha delgada marxe
                                                        de espadanas (Typha latifolia) con salgueiros
   Tras a primeira observación da especie, a            (Salix atrocinerea) dispersos. Na masa de auga,
finais de xuño de 2010, realizáronse prospec-           preto da beira, hai unha banda duns 3 m de
cións non sistemáticas e –puntualmente– in-             anchura de espigas de auga (Potamogeton po-
8                                                                                       Chioglossa, 3 (2011)




Figura 1. Cuadrículas UTM de 10x10 km con presenza de Anax parthenope durante o ano 2010 en Galicia
(gris escuro). ). [10x10 km UTM grids with presence of Anax parthenope during 2010 in Galicia (dark grey).]

lygonifolius).                                           San Andrés de Teixido (Cedeira). Rexístran-
   Encoro da Fervenza (Vimianzo). Localízan-           se tres exemplares voando nunha zona de
se individuos na beira da cola do encoro, en           prados xunto a un piñeiral, preto da capela.
zona limosa con escasa vexetación. Preto
existe un piñeiral (Pinus pinaster) pouco denso          Datos de comportamento
con zonas abertas de herbáceas, empregadas               O día 17/07/2010 obsérvase con detalle
por individuos de A. parthenope.                       o comportamento dun grupo de dez A. par-
   Curro (Barro). Detéctase un exemplar na             thenope no encoro da Fervenza (Vimianzo):
lámina de auga dunha canteira abandonada,              durante dúas horas de observación, víronse
con escasa vexetación palustre.                        catro femias ovopositando en diferentes oca-
   Barreiras de Rouxique (Sanxenxo). Obsér-            sións, todas en solitario; unha delas chega a
vase un individuo no bordo da barreira das             efectuar a posta a uns 40 cm dunha femia de
Cachadas, que presenta unha estreita marxe             emperador grande (Anax imperator). O resto
de T. latifolia e S. atrocinerea, con pequenas         de individuos obsérvase cazando, realizando
cantidades de espadanas amarelas (Iris pseu-           incursións desde a beira do encoro cara a un
dacorus).                                              pequeno desmonte con herba algo crecida,
   Lagoa do Carreirón (A Illa de Arousa). Lo-          preto dun piñeiral (P. pinaster) pouco denso e
calízase un macho na zona do canal circular            baixo. Ao día seguinte (18/07/2010) recóllen-
da lagoa, con poboacións de xuncos (Juncus             se datos de comportamento durante varias
maritimus), espigas de auga (P. polygonifolius)        horas na barreira da Fianteira (Sanxenxo), que
e algunhas espadanas (T. latifolia) e salgueiros       se ampliarían en posteriores avistamentos
(S. atrocinerea e S. repens), ademais de amplas        ata o 09/08/2010: dependendo da insolación
áreas con herbáceas.                                   de cada día, A. parthenope voa principalmente
Anax parthenope en Galicia                                                                                     9



entre as 8:00 e 9:30 h solar. Unha vez os indi-           imperator. Nas últimas horas de luz solar té-
viduos alzan o voo, inmediatamente son aco-               ñense visto exemplares de A. parthenope tan-
sados e desprazados fóra da superficie ocupa-             to no medio como nos bordos das masas de
da pola masa de auga (e as súas beiras) por               auga; así, o exemplar detectado o 10/07/2010
exemplares de A. imperator. Seguidamente, a               na Fianteira foi capturado na segunda metade
maioría dos exemplares agrúpanse e comezan                da tarde patrullando o bordo de helófitas (con
a cazar a distintas alturas xunto á vexetación            T. latifolia) do humidal. Nestas horas non se
herbácea e palustre da periferia da barreira,             observou exemplar algún afastado da periferia
con voos activos intercalados con planeos, en             inmediata da barreira. Na cita da Illa de Arousa
ocasións acosados por exemplares de A. im-                o 31/07/2010, o exemplar (macho) patrullaba
perator. Obsérvase tamén que, con cada ata-               constantemente unha canle circular, case sen
que, os individuos de A. parthenope recollen              auga, aproximadamente ás 16:00 h solar. O día
o seu corpo adoptando unha forma similar a                31/08/2010 os tres machos atopados en San
un signo de interrogación, levando o extremo              Andrés de Teixido voaban en círculos nuns
do seu corpo (abdome) cara ao tórax. Estes                prados adxacentes a un piñeiral, exhibindo
movementos repítense varias veces ao longo                un comportamento territorial, permanecendo
dalgúns minutos, podéndose detectar aos                   dous deles en cadanseu territorio, expulsando
exemplares de A. parthenope en grupos mixtos              ao terceiro macho ao aproximarse á zona.
con A. imperator simplemente por este feito.
Durante as sesións de caza, A. parthenope rea-            D iscusión
liza incursións ás augas libres da lagoa, sendo
inmediatamente expulsados por machos de A.                   A recente aparición de A. parthenope en Ga-




Figura 2. Anax parthenope macho, capturado na barreira da Fianteira (Sanxenxo, Galicia) o 10/7/2010. Vista
lateral. [Anax parthenope male, captured at A Fianteira gravel pits (Sanxenxo, Galicia) on 10/7/2010. Side view.]
10                                                                                            Chioglossa, 3 (2011)




Figura 3. Anax parthenope macho, capturado na barreira da Fianteira (Sanxenxo, Galicia) o 10/7/2010. Vista
dorsal. [Anax parthenope male, captured at A Fianteira gravel pits (Sanxenxo, Galicia) on 10/7/2010. Dorsal view.]

licia, así como noutros puntos do norte ibé-               “invasións” de A. parthenope, como as dos
rico (norte de Portugal, Valladolid, La Rioja              veráns de 1983 e 1999 no noroeste de Euro-
e Álava; Ferreira et al., 2008; Campos et al.,             pa, terían tamén unha compoñente errática,
2010; Torralba-Burrial & Ocharan, 2010; Valla-             estando ligadas a masas de aire procedente
dares et al., 2010) podería encadrarse na pro-             do sur (De Knijf, 1999; Conze et al., 2010; De
gresiva expansión ao norte da área de distri-              Knijf & Anselin, 2010; Goffart, 2010).
bución da especie nos últimos anos, de xeito                  Cómpre considerar que este odonato cam-
similar a outros Aeshnidae como A. imperator               bia a súa área de distribución coas variacións
e A. ephippiger, posiblemente polo aumento                 anuais na temperatura e precipitacións, con
da temperatura media (Hassall & Thompson,                  rápidos avances e retrocesos (Goffart, 2010).
2008; Termaat et al., 2010). Con todo, cabe a                 A primavera de 2010 foi certamente benig-
posibilidade de que as observacións galegas                na en temperatura no oeste de Galicia (me-
se refiran a individuos vagantes: A. parthenope            ses de abril e maio), aínda que con escasas
aproveita correntes ascendentes de aire para,              precipitacións; estas foron máis abondosas
en altas altitudes, ser levada polo vento a                nos meses de febreiro e marzo (Meteogalicia,
longas distancias (incluso centos de quilóme-              2011). Sería necesario un seguimento para
tros) (Corbet, 1999; Goffart, 2010). No norte              confirmar o asentamento da especie en Ga-
de Europa aparece a miúdo con ventos hú-                   licia.
midos e cálidos do sur (Parr et al. 2004), que
explicarían os recentes rexistros en Polonia,              A gradecementos
Estonia e Letonia (Kalninš, 2009; Ott, 2009;
Mitra, 2010). Tamén ten aparecido como va-                   A Pablo A. Sanmartín Santiago, pola ce-
gante en Madeira en 2005 (Pelny, 2006). As                 sión das fotografías que ilustran este artigo
Anax parthenope en Galicia                                                                          11



e pola súa interese no estudo dos odonatos.             philous dragonfly species in North Rhine-
Ao doutor Adolfo Cordero Rivera, pola axuda             Westphalia (NRW). In: Ott, J. (ed.). Moni-
prestada. Para a captura dos exemplares de              toring Climatic Change With Dragonflies.
A. parthenope contouse coa autorización de              BioRisk, 5: 31-45. Pensoft Publishers, Sofía-
excepción ás prohibicións para a protección             Moscú.
da fauna e flora silvestre con clave 80/2010          Corbet, P. S. 1999. Dragonflies. Behaviour and
expedida pola Consellería do Medio Rural da             ecology of Odonata. Harley Books, Essex,
Xunta da Galicia.                                       Reino Unido.
                                                      Cordero, A. 1996. A preliminary checklist of
A bstract                                               the Odonata of Galicia. Adv. Odonatol., Su-
                                                        ppl. 1: 13-25.
First records of Anax parthenope (Odonata: Aesh-      De Knijf, G. 1999. Invasie van Anax parthenope
nidae) for Galicia and data on its habitat and be-
haviour.                                                (Sélys) in België in 1999. Gomphus, 15: 119-
First records of Anax parthenope for Galicia are
                                                        129.
presented, being obtained in five municipalities in   De Knijf, G. & Anselin, A. 2010. When south
the western coast (Sanxenxo –two places–, Barro,        goes north: Mediterranean dragonflies
A Illa de Arousa, Vimianzo and Cedeira) between         (Odonata) conquer Flanders (North-Bel-
26/06/2010 and 31/08/2010, and referred to a mi-        gium). In: Ott, J. (ed.). Monitoring Climatic
nimum of 25 individuals. Data of habitat and beha-
viour are detailed, including an observation of its
                                                        Change With Dragonflies. BioRisk, 5: 141–
reproduction in Vimianzo.                               153. Pensoft Publishers, Sofía-Moscú.
Keywords: Aeshnidae, Anax parthenope, behaviour,      Dijkstra, K.-D. B. & Lewington, R. 2006. Field
Galicia, habitat, Odonata, reproduction.                guide to the dragonflies of Britain and Europe.
                                                        British Wildlife Publishing, Gillingham, Rei-
                                                        no Unido.
B ibliografía                                         Ferreira, S., Soares, A. & Grosso-Silva, J. M.
                                                        2008. Dragonfly (Insecta, Odonata) records
Askew, R. R. 2004. The dragonflies of Europe.           from three northern Portugal localities. Bo-
  Harley Books. Martins, Essex, Reino Unido.            letín de la Sociedad Entomológica Aragonesa,
Azpilicueta, M., Rey, C., Docampo, F., Rey, X.          42: 445-446.
  L. & Cordero, A. 2007. A preliminary stu-           Goffart, P. 2010. Southern dragonflies expan-
  dy of biodiversity hotspots for odonates in           ding in Wallonia (south Belgium): a conse-
  Galicia, NW Spain. Odonatologica, 36: 1-12.           quence of global warming?. In: Ott, J. (ed.).
Boudot J. P., Kalkman, V. J., Azpilicueta, M.,          Monitoring Climatic Change With Dragonflies.
  Bogdanovic, T., Cordero, A., Degabriele, G.,          BioRisk, 5: 109-126. Pensoft Publishers,
  Dommanget, J.-L., Ferreira, S., Garrigós, B.,         Sofía-Moscú.
  Jovic M., Kotarac, M., Lopau, W., Marinov,          Hassall, C. & Thompson, D. J. 2008. The
  M., Mihokovic, N., Riservato, E., Samraoui,           effects of environmental warming on Odo-
  B. & Schneider, W. 2009. Atlas of the Odo-            nata: a review. International Journal of Odo-
  nata of the Mediterranean and North Afri-             natology, 11: 131-153.
  ca. Libellula Supplement, 9. 256 pp.                Herrera, T., Gavira, Ó. & Blanco, F. 2010. Habi-
Campos, F., Santamaría, T., Santos, E. & Velas-         tantes del agua. Odonatos. Mediodes - Agen-
  co, T. 2010. Presencia de Anax parthenope             cia Andaluza del Agua, Junta de Andalucía.
  (Sélys, 1839) (Odonata: Aeshnidae) en la            Kalninš, M. 2009. Lesser Emperor Anax par-
  provincia de Valladolid (España). Boletín de          thenope (Selys, 1839) (Odonata: Aeshnidae)
  la S.E.A., 46: 382.                                   – a New Dragonfly Species in Latvia. Latvi-
Conze, K.-J., Grönhagen, N., Lohr, M., Menke,           jas Entomologs, 47: 16-20.
  N. 2010. Trends in occurrence of thermo-            METEOGALICIA. 2011. Informes climatolóxicos:
12                                                                                   Chioglossa, 3 (2011)



  informes mensuais: ano 2010. URL: http://          in the Netherlands and the possible role of
  www.meteogalicia.es/web/observacion/               temperature change. In: Ott, J. (ed.). Mo-
  informesclima/informesIndex.action (con            nitoring Climatic Change With Dragonflies.
  acceso: 29/3/2011).                                BioRisk, 5: 155–173. Pensoft Publishers,
Mitra, A. 2010. Anax parthenope. In: IUCN.           Sofía-Moscú.
  IUCN Red List of Threatened Species. Versión     Torralba-Burrial, A. & Ocharan, F. J. 2010. Pri-
  2010.4. International Union for Conserva-          mera cita de Anax parthenope (Sélys, 1839)
  tion of Nature. URL: http://www.iucnredlist.       (Odonata: Aeshnidae) de La Rioja (España).
  org/apps/redlist/details/165488/0 (con acce-       Boletín de la S.E.A., 46: 418.
  so: 29/3/2011).                                  Valladares, L. F., García, F., Mazé, R. A., Mi-
Ott, J. 2009. The Big Trek Northwards: Recent        guélez, D. & Vega, F. J. 2010. Estudio de la
  Changes in the European Dragonfly Fauna.           comunidad de Odonatos de los parques del
  In: Settele, J., Penev, L., Georgiev, T., Gra-     Anillo Verde de Vitoria-Gasteiz. Informe para
  baum, R., Grobelnik, V., Hammen, V., Klotz,        o Instituto de Medio Ambiente, Recursos Na-
  S., Kotarac, M. & Kühn, I. Atlas of Biodiver-      turales y Biodiversidad. URL: http://www.
  sity Risk, 78-79. Pensoft Publishers, Sofía-       vitoria-gasteiz.org/wb021/http/contenido-
  Moscú.                                             sEstaticos/adjuntos/33496.pdf (con acceso:
Parr, A. J., De Knijf, G., Wasscher, M. (2004).      18/04/2011).
  Recent appearances of the Lesser Emperor
  Anax parthenope (Sélys) in north-western                                         Emilio Martínez
  Europe. Journal of the British Dragonfly So-     Lugar de Gondariño, 13, 36990 Sanxenxo (Galicia)
  ciety, 20: 5-16.                                                            emi_doel@yahoo.es.
Pelny, H.-J. 2006. Erster Nachweis von Anax
                                                                                       Genaro da Silva
  parthenope auf dem Madeira-Archipel (Odo-          Grupo de Ecoloxía Evolutiva e da Conservación
  nata: Aeshnidae). Libellula, 25: 27-30                Departamento de Ecoloxía e Bioloxía Animal
Sánchez, Á., Pérez, J., Jiménez, E. & Tovar, C.    Escola Universitaria de Enxeñaría Técnica Forestal
  2009. Los Odonatos de Extremadura. Conse-                                      Universidade de Vigo
  jería de Industria, Energía y Medio Ambien-      Campus Universitario, s/n, 36005 Pontevedra (Galicia)
  te.                                                                              Cosme D. Romay
Termaat, T., Kalkman, V. J., Bouwman, J. H.                               Grupo Naturalista Hábitat
  2010. Changes in the range of dragonflies        Rúa Camariñas, 8, baixo, 15002 A Coruña (Galicia)
Anexo 1. Rexistros de Anax parthenope en Galicia durante o ano 2010 (N=14). [Records of Anax parthenope in Galicia during 2010 (N=14).]

Data         Individuos    Lugar         Concello        UTM (X)   UTM (Y)     Altitude   Observadores                    Notas
Date         Individuals   Place         Municipality      29T       29T         (m)      Observers                       Notes
26/6/2010         2        Barreira da   Sanxenxo (PO)   514.113   4.700.274       5      E. Martínez Sabarís             Notas de campo, sen fotografías
                           Fianteira
10/7/2010         1        Barreira da   Sanxenxo (PO)   514.113   4.700.274       5      E. Martínez, P. A. Sanmartín    Capturado, fotografado (figuras 1
                                                                                                                                                               Anax parthenope en Galicia




                           Fianteira                                                      Santiago, C. D. Romay Cousido   e 2) e liberado en boas condicións
12/7/2010         1        Barreira da   Sanxenxo (PO)   514.113   4.700.274       5      E. Martínez Sabarís             Observado en voo
                           Fianteira
17/7/2010         2        Encoro da     Vimianzo (CO)   501.474   4.763.067      285     E. Martínez Sabarís
                           Fervenza
17/7/2010        10        Encoro da     Vimianzo (CO)   501.459   4.763.573      288     E. Martínez Sabarís             Hai 4 femias ovopositando
                           Fervenza                                                                                       solitarias
17/7/2010         1        Canteira      Barro (PO)      527.302   4.708.043      171     E. Martínez Sabarís             Macho, voando e cazando
                           de Curro
18/7/2010         7        Barreira da   Sanxenxo (PO)   514.113   4.700.274       5      E. Martínez Sabarís             Notas de campo de comporta-
                           Fianteira                                                                                      mento
18/7/2010         1        Barreiras     Sanxenxo (PO)   512.469   4.700.121       5      E. Martínez Sabarís
                           de Rouxi-
                           que
24/7/2010         5        Barreira da   Sanxenxo (PO)   514.113   4.700.274       5      E. Martínez Sabarís
                           Fianteira
27/7/2010         3        Barreira da   Sanxenxo (PO)   514.113   4.700.274       5      E. Martínez Sabarís             Notas de campo de comporta-
                           Fianteira                                                                                      mento
31/7/2010         1        Lagoa do      A Illa de       510.751   4.708.562       5      P. Sanmartín Santiago,          Notas de campo de comporta-
                           Carreirón     Arousa (PO)                                      C. Casalderrey Cánovas          mento
9/8/2010          3        Barreira da   Sanxenxo (PO)   514.113   4.700.274       5      E. Martínez Sabarís             Notas de campo de comporta-
                           Fianteira                                                                                      mento
29/8/2010         1        Encoro da     Vimianzo (CO)   501.459   4.763.573      288     E. Martínez Sabarís             Macho en voo
                           Fervenza
31/8/2010         3        S. Andrés     Cedeira (CO)    581.771   4.840.236      80      G. da Silva Méndez              Machos territoriais, interaccionan
                           de Teixido
                                                                                                                                                               13

Más contenido relacionado

Similar a Primeiras citas de Anax parthenope para Galicia e datos sobre o seu hábitat e comportamento

Similar a Primeiras citas de Anax parthenope para Galicia e datos sobre o seu hábitat e comportamento (8)

Eras Xeoloxicas Carmen H e Guillermo C
Eras Xeoloxicas Carmen H e Guillermo CEras Xeoloxicas Carmen H e Guillermo C
Eras Xeoloxicas Carmen H e Guillermo C
 
MalacoloxíA Do Mundo
MalacoloxíA Do MundoMalacoloxíA Do Mundo
MalacoloxíA Do Mundo
 
Tema 3 2011-a galicia prerromana
Tema 3  2011-a galicia prerromanaTema 3  2011-a galicia prerromana
Tema 3 2011-a galicia prerromana
 
Lagoa de Sobrado
Lagoa de SobradoLagoa de Sobrado
Lagoa de Sobrado
 
Artropodos
ArtropodosArtropodos
Artropodos
 
A vida na pradeira de seba
A vida na pradeira de sebaA vida na pradeira de seba
A vida na pradeira de seba
 
Parque Natural Monte Aloia
Parque Natural Monte AloiaParque Natural Monte Aloia
Parque Natural Monte Aloia
 
Ecosistemas da terra (t6)
Ecosistemas da terra (t6)Ecosistemas da terra (t6)
Ecosistemas da terra (t6)
 

Más de Martiño Cabana

Dante en Galicia. Las traducciones de Darío Xohán Cabana
Dante en Galicia. Las traducciones de Darío Xohán CabanaDante en Galicia. Las traducciones de Darío Xohán Cabana
Dante en Galicia. Las traducciones de Darío Xohán CabanaMartiño Cabana
 
Darío Xohán Cabana recibe a homenaxe da Asociación de Tradutores Galegos
Darío Xohán Cabana recibe a homenaxe da Asociación de Tradutores GalegosDarío Xohán Cabana recibe a homenaxe da Asociación de Tradutores Galegos
Darío Xohán Cabana recibe a homenaxe da Asociación de Tradutores GalegosMartiño Cabana
 
A Divina Comedia en galego
A Divina Comedia en galegoA Divina Comedia en galego
A Divina Comedia en galegoMartiño Cabana
 
Libro de resúmenes III Congreso Ibérico del Lobo
Libro de resúmenes III Congreso Ibérico del LoboLibro de resúmenes III Congreso Ibérico del Lobo
Libro de resúmenes III Congreso Ibérico del LoboMartiño Cabana
 
A casa das insuas na Cerna
A casa das insuas na CernaA casa das insuas na Cerna
A casa das insuas na CernaMartiño Cabana
 
BioBlitz Serra do Courel
BioBlitz Serra do CourelBioBlitz Serra do Courel
BioBlitz Serra do CourelMartiño Cabana
 
Cabana & Vázquez. 2008. Albinismo parcial y total de Blanus cinereus en la Pe...
Cabana & Vázquez. 2008. Albinismo parcial y total de Blanus cinereus en la Pe...Cabana & Vázquez. 2008. Albinismo parcial y total de Blanus cinereus en la Pe...
Cabana & Vázquez. 2008. Albinismo parcial y total de Blanus cinereus en la Pe...Martiño Cabana
 

Más de Martiño Cabana (8)

Dante en Galicia. Las traducciones de Darío Xohán Cabana
Dante en Galicia. Las traducciones de Darío Xohán CabanaDante en Galicia. Las traducciones de Darío Xohán Cabana
Dante en Galicia. Las traducciones de Darío Xohán Cabana
 
Darío Xohán Cabana recibe a homenaxe da Asociación de Tradutores Galegos
Darío Xohán Cabana recibe a homenaxe da Asociación de Tradutores GalegosDarío Xohán Cabana recibe a homenaxe da Asociación de Tradutores Galegos
Darío Xohán Cabana recibe a homenaxe da Asociación de Tradutores Galegos
 
A Divina Comedia en galego
A Divina Comedia en galegoA Divina Comedia en galego
A Divina Comedia en galego
 
Libro de resúmenes III Congreso Ibérico del Lobo
Libro de resúmenes III Congreso Ibérico del LoboLibro de resúmenes III Congreso Ibérico del Lobo
Libro de resúmenes III Congreso Ibérico del Lobo
 
A casa das insuas na Cerna
A casa das insuas na CernaA casa das insuas na Cerna
A casa das insuas na Cerna
 
BioBlitz Serra do Courel
BioBlitz Serra do CourelBioBlitz Serra do Courel
BioBlitz Serra do Courel
 
Cabana & Vázquez. 2008. Albinismo parcial y total de Blanus cinereus en la Pe...
Cabana & Vázquez. 2008. Albinismo parcial y total de Blanus cinereus en la Pe...Cabana & Vázquez. 2008. Albinismo parcial y total de Blanus cinereus en la Pe...
Cabana & Vázquez. 2008. Albinismo parcial y total de Blanus cinereus en la Pe...
 
Mak Charca.pdf
Mak Charca.pdfMak Charca.pdf
Mak Charca.pdf
 

Primeiras citas de Anax parthenope para Galicia e datos sobre o seu hábitat e comportamento

  • 1. Chioglossa, 3: 7-13. A Coruña, 2011 Primeiras citas de Anax parthenope (Odonata: Aeshnidae) para Galicia e datos sobre o seu hábitat e comportamento Emilio Martínez, Genaro da Silva & Cosme D. Romay Martínez, E., da Silva, G. & Romay, C. D. 2011. Primeiras citas de Anax parthenope (Odonata: Aeshnidae) para Galicia e datos sobre o seu hábitat e comportamento. Chioglossa, 3: 7-13. Preséntanse as primeiras citas de Anax parthenope para Galicia, obtidas en cinco con- cellos da fachada occidental (Sanxenxo –dous puntos–, Barro, A Illa de Arousa, Vi- mianzo e Cedeira) entre o 26/06/2010 e o 31/08/2010, correspondentes a un mínimo de 25 exemplares. Detállanse datos sobre hábitat e comportamento, incluíndo a ob- servación da súa reprodución en Vimianzo. Palabras clave: Odonata, Aeshnidae, Anax parthenope, Galicia, comportamento, hábi- tat, reprodución. I ntrodución tensivas en toda a metade occidental de Gali- cia ata novembro, sobre todo no municipio de Anax parthenope (Sélys, 1839) é unha libélula Sanxenxo. Mostrexáronse humidais amplos e (Odonata: Aeshnidae) que ocupa o sur e cen- con augas calmas a priori axeitados para esta tro de Europa e norte de África (incluíndo Ma- especie (Dijkstra & Lewington, 2006). Para deira e as Canarias), chegando ao leste ata a cada rexistro tomáronse notas sobre o sexo China e o Xapón (Dijkstra & Lewington, 2006; dos individuos, hábitat e comportamento. Sánchez et al., 2009; Mitra, 2010). Na meta- de sur e na franxa mediterránea da Península R esultados Ibérica atópase ben representada (Sánchez et al., 2009; Herrera et al., 2010), aínda que falta Sinopse de rexistros do cuadrante noroeste (Askew, 2004; Dijkstra Entre o 26/06/2010 e o 31/08/2010 obti- & Lewington, 2006; Boudot et al., 2009). véronse 14 rexistros correspondentes a un A súa presenza nunca fora citada en Gali- mínimo de 25 individuos de A. parthenope, re- cia (Cordero, 1996; Azpilicueta et al., 2007; partidos en seis localidades de cinco conce- A. Cordero, com. pers.). No presente traballo llos diferentes (Anexo 1). As citas sitúanse en detállanse as primeiras citas para esta comu- catro cuadrículas UTM de 10x10 km diferen- nidade autónoma, supoñendo un notable tes (fuso 29T, cuadrículas NH10, NH20, NH06 avance na súa área de distribución na Penín- e NJ84; Figura 1). sula Ibérica (Dijkstra & Lewington, 2006); apórtanse, ademais, datos sobre o seu hábi- Hábitat tat, comportamento e reprodución. Barreira da Fianteira (Sanxenxo). As obser- vacións de A. parthenope foron efectuadas no Á rea de estudo e M étodos bordo oeste da mesma, nunha delgada marxe de espadanas (Typha latifolia) con salgueiros Tras a primeira observación da especie, a (Salix atrocinerea) dispersos. Na masa de auga, finais de xuño de 2010, realizáronse prospec- preto da beira, hai unha banda duns 3 m de cións non sistemáticas e –puntualmente– in- anchura de espigas de auga (Potamogeton po-
  • 2. 8 Chioglossa, 3 (2011) Figura 1. Cuadrículas UTM de 10x10 km con presenza de Anax parthenope durante o ano 2010 en Galicia (gris escuro). ). [10x10 km UTM grids with presence of Anax parthenope during 2010 in Galicia (dark grey).] lygonifolius). San Andrés de Teixido (Cedeira). Rexístran- Encoro da Fervenza (Vimianzo). Localízan- se tres exemplares voando nunha zona de se individuos na beira da cola do encoro, en prados xunto a un piñeiral, preto da capela. zona limosa con escasa vexetación. Preto existe un piñeiral (Pinus pinaster) pouco denso Datos de comportamento con zonas abertas de herbáceas, empregadas O día 17/07/2010 obsérvase con detalle por individuos de A. parthenope. o comportamento dun grupo de dez A. par- Curro (Barro). Detéctase un exemplar na thenope no encoro da Fervenza (Vimianzo): lámina de auga dunha canteira abandonada, durante dúas horas de observación, víronse con escasa vexetación palustre. catro femias ovopositando en diferentes oca- Barreiras de Rouxique (Sanxenxo). Obsér- sións, todas en solitario; unha delas chega a vase un individuo no bordo da barreira das efectuar a posta a uns 40 cm dunha femia de Cachadas, que presenta unha estreita marxe emperador grande (Anax imperator). O resto de T. latifolia e S. atrocinerea, con pequenas de individuos obsérvase cazando, realizando cantidades de espadanas amarelas (Iris pseu- incursións desde a beira do encoro cara a un dacorus). pequeno desmonte con herba algo crecida, Lagoa do Carreirón (A Illa de Arousa). Lo- preto dun piñeiral (P. pinaster) pouco denso e calízase un macho na zona do canal circular baixo. Ao día seguinte (18/07/2010) recóllen- da lagoa, con poboacións de xuncos (Juncus se datos de comportamento durante varias maritimus), espigas de auga (P. polygonifolius) horas na barreira da Fianteira (Sanxenxo), que e algunhas espadanas (T. latifolia) e salgueiros se ampliarían en posteriores avistamentos (S. atrocinerea e S. repens), ademais de amplas ata o 09/08/2010: dependendo da insolación áreas con herbáceas. de cada día, A. parthenope voa principalmente
  • 3. Anax parthenope en Galicia 9 entre as 8:00 e 9:30 h solar. Unha vez os indi- imperator. Nas últimas horas de luz solar té- viduos alzan o voo, inmediatamente son aco- ñense visto exemplares de A. parthenope tan- sados e desprazados fóra da superficie ocupa- to no medio como nos bordos das masas de da pola masa de auga (e as súas beiras) por auga; así, o exemplar detectado o 10/07/2010 exemplares de A. imperator. Seguidamente, a na Fianteira foi capturado na segunda metade maioría dos exemplares agrúpanse e comezan da tarde patrullando o bordo de helófitas (con a cazar a distintas alturas xunto á vexetación T. latifolia) do humidal. Nestas horas non se herbácea e palustre da periferia da barreira, observou exemplar algún afastado da periferia con voos activos intercalados con planeos, en inmediata da barreira. Na cita da Illa de Arousa ocasións acosados por exemplares de A. im- o 31/07/2010, o exemplar (macho) patrullaba perator. Obsérvase tamén que, con cada ata- constantemente unha canle circular, case sen que, os individuos de A. parthenope recollen auga, aproximadamente ás 16:00 h solar. O día o seu corpo adoptando unha forma similar a 31/08/2010 os tres machos atopados en San un signo de interrogación, levando o extremo Andrés de Teixido voaban en círculos nuns do seu corpo (abdome) cara ao tórax. Estes prados adxacentes a un piñeiral, exhibindo movementos repítense varias veces ao longo un comportamento territorial, permanecendo dalgúns minutos, podéndose detectar aos dous deles en cadanseu territorio, expulsando exemplares de A. parthenope en grupos mixtos ao terceiro macho ao aproximarse á zona. con A. imperator simplemente por este feito. Durante as sesións de caza, A. parthenope rea- D iscusión liza incursións ás augas libres da lagoa, sendo inmediatamente expulsados por machos de A. A recente aparición de A. parthenope en Ga- Figura 2. Anax parthenope macho, capturado na barreira da Fianteira (Sanxenxo, Galicia) o 10/7/2010. Vista lateral. [Anax parthenope male, captured at A Fianteira gravel pits (Sanxenxo, Galicia) on 10/7/2010. Side view.]
  • 4. 10 Chioglossa, 3 (2011) Figura 3. Anax parthenope macho, capturado na barreira da Fianteira (Sanxenxo, Galicia) o 10/7/2010. Vista dorsal. [Anax parthenope male, captured at A Fianteira gravel pits (Sanxenxo, Galicia) on 10/7/2010. Dorsal view.] licia, así como noutros puntos do norte ibé- “invasións” de A. parthenope, como as dos rico (norte de Portugal, Valladolid, La Rioja veráns de 1983 e 1999 no noroeste de Euro- e Álava; Ferreira et al., 2008; Campos et al., pa, terían tamén unha compoñente errática, 2010; Torralba-Burrial & Ocharan, 2010; Valla- estando ligadas a masas de aire procedente dares et al., 2010) podería encadrarse na pro- do sur (De Knijf, 1999; Conze et al., 2010; De gresiva expansión ao norte da área de distri- Knijf & Anselin, 2010; Goffart, 2010). bución da especie nos últimos anos, de xeito Cómpre considerar que este odonato cam- similar a outros Aeshnidae como A. imperator bia a súa área de distribución coas variacións e A. ephippiger, posiblemente polo aumento anuais na temperatura e precipitacións, con da temperatura media (Hassall & Thompson, rápidos avances e retrocesos (Goffart, 2010). 2008; Termaat et al., 2010). Con todo, cabe a A primavera de 2010 foi certamente benig- posibilidade de que as observacións galegas na en temperatura no oeste de Galicia (me- se refiran a individuos vagantes: A. parthenope ses de abril e maio), aínda que con escasas aproveita correntes ascendentes de aire para, precipitacións; estas foron máis abondosas en altas altitudes, ser levada polo vento a nos meses de febreiro e marzo (Meteogalicia, longas distancias (incluso centos de quilóme- 2011). Sería necesario un seguimento para tros) (Corbet, 1999; Goffart, 2010). No norte confirmar o asentamento da especie en Ga- de Europa aparece a miúdo con ventos hú- licia. midos e cálidos do sur (Parr et al. 2004), que explicarían os recentes rexistros en Polonia, A gradecementos Estonia e Letonia (Kalninš, 2009; Ott, 2009; Mitra, 2010). Tamén ten aparecido como va- A Pablo A. Sanmartín Santiago, pola ce- gante en Madeira en 2005 (Pelny, 2006). As sión das fotografías que ilustran este artigo
  • 5. Anax parthenope en Galicia 11 e pola súa interese no estudo dos odonatos. philous dragonfly species in North Rhine- Ao doutor Adolfo Cordero Rivera, pola axuda Westphalia (NRW). In: Ott, J. (ed.). Moni- prestada. Para a captura dos exemplares de toring Climatic Change With Dragonflies. A. parthenope contouse coa autorización de BioRisk, 5: 31-45. Pensoft Publishers, Sofía- excepción ás prohibicións para a protección Moscú. da fauna e flora silvestre con clave 80/2010 Corbet, P. S. 1999. Dragonflies. Behaviour and expedida pola Consellería do Medio Rural da ecology of Odonata. Harley Books, Essex, Xunta da Galicia. Reino Unido. Cordero, A. 1996. A preliminary checklist of A bstract the Odonata of Galicia. Adv. Odonatol., Su- ppl. 1: 13-25. First records of Anax parthenope (Odonata: Aesh- De Knijf, G. 1999. Invasie van Anax parthenope nidae) for Galicia and data on its habitat and be- haviour. (Sélys) in België in 1999. Gomphus, 15: 119- First records of Anax parthenope for Galicia are 129. presented, being obtained in five municipalities in De Knijf, G. & Anselin, A. 2010. When south the western coast (Sanxenxo –two places–, Barro, goes north: Mediterranean dragonflies A Illa de Arousa, Vimianzo and Cedeira) between (Odonata) conquer Flanders (North-Bel- 26/06/2010 and 31/08/2010, and referred to a mi- gium). In: Ott, J. (ed.). Monitoring Climatic nimum of 25 individuals. Data of habitat and beha- viour are detailed, including an observation of its Change With Dragonflies. BioRisk, 5: 141– reproduction in Vimianzo. 153. Pensoft Publishers, Sofía-Moscú. Keywords: Aeshnidae, Anax parthenope, behaviour, Dijkstra, K.-D. B. & Lewington, R. 2006. Field Galicia, habitat, Odonata, reproduction. guide to the dragonflies of Britain and Europe. British Wildlife Publishing, Gillingham, Rei- no Unido. B ibliografía Ferreira, S., Soares, A. & Grosso-Silva, J. M. 2008. Dragonfly (Insecta, Odonata) records Askew, R. R. 2004. The dragonflies of Europe. from three northern Portugal localities. Bo- Harley Books. Martins, Essex, Reino Unido. letín de la Sociedad Entomológica Aragonesa, Azpilicueta, M., Rey, C., Docampo, F., Rey, X. 42: 445-446. L. & Cordero, A. 2007. A preliminary stu- Goffart, P. 2010. Southern dragonflies expan- dy of biodiversity hotspots for odonates in ding in Wallonia (south Belgium): a conse- Galicia, NW Spain. Odonatologica, 36: 1-12. quence of global warming?. In: Ott, J. (ed.). Boudot J. P., Kalkman, V. J., Azpilicueta, M., Monitoring Climatic Change With Dragonflies. Bogdanovic, T., Cordero, A., Degabriele, G., BioRisk, 5: 109-126. Pensoft Publishers, Dommanget, J.-L., Ferreira, S., Garrigós, B., Sofía-Moscú. Jovic M., Kotarac, M., Lopau, W., Marinov, Hassall, C. & Thompson, D. J. 2008. The M., Mihokovic, N., Riservato, E., Samraoui, effects of environmental warming on Odo- B. & Schneider, W. 2009. Atlas of the Odo- nata: a review. International Journal of Odo- nata of the Mediterranean and North Afri- natology, 11: 131-153. ca. Libellula Supplement, 9. 256 pp. Herrera, T., Gavira, Ó. & Blanco, F. 2010. Habi- Campos, F., Santamaría, T., Santos, E. & Velas- tantes del agua. Odonatos. Mediodes - Agen- co, T. 2010. Presencia de Anax parthenope cia Andaluza del Agua, Junta de Andalucía. (Sélys, 1839) (Odonata: Aeshnidae) en la Kalninš, M. 2009. Lesser Emperor Anax par- provincia de Valladolid (España). Boletín de thenope (Selys, 1839) (Odonata: Aeshnidae) la S.E.A., 46: 382. – a New Dragonfly Species in Latvia. Latvi- Conze, K.-J., Grönhagen, N., Lohr, M., Menke, jas Entomologs, 47: 16-20. N. 2010. Trends in occurrence of thermo- METEOGALICIA. 2011. Informes climatolóxicos:
  • 6. 12 Chioglossa, 3 (2011) informes mensuais: ano 2010. URL: http:// in the Netherlands and the possible role of www.meteogalicia.es/web/observacion/ temperature change. In: Ott, J. (ed.). Mo- informesclima/informesIndex.action (con nitoring Climatic Change With Dragonflies. acceso: 29/3/2011). BioRisk, 5: 155–173. Pensoft Publishers, Mitra, A. 2010. Anax parthenope. In: IUCN. Sofía-Moscú. IUCN Red List of Threatened Species. Versión Torralba-Burrial, A. & Ocharan, F. J. 2010. Pri- 2010.4. International Union for Conserva- mera cita de Anax parthenope (Sélys, 1839) tion of Nature. URL: http://www.iucnredlist. (Odonata: Aeshnidae) de La Rioja (España). org/apps/redlist/details/165488/0 (con acce- Boletín de la S.E.A., 46: 418. so: 29/3/2011). Valladares, L. F., García, F., Mazé, R. A., Mi- Ott, J. 2009. The Big Trek Northwards: Recent guélez, D. & Vega, F. J. 2010. Estudio de la Changes in the European Dragonfly Fauna. comunidad de Odonatos de los parques del In: Settele, J., Penev, L., Georgiev, T., Gra- Anillo Verde de Vitoria-Gasteiz. Informe para baum, R., Grobelnik, V., Hammen, V., Klotz, o Instituto de Medio Ambiente, Recursos Na- S., Kotarac, M. & Kühn, I. Atlas of Biodiver- turales y Biodiversidad. URL: http://www. sity Risk, 78-79. Pensoft Publishers, Sofía- vitoria-gasteiz.org/wb021/http/contenido- Moscú. sEstaticos/adjuntos/33496.pdf (con acceso: Parr, A. J., De Knijf, G., Wasscher, M. (2004). 18/04/2011). Recent appearances of the Lesser Emperor Anax parthenope (Sélys) in north-western Emilio Martínez Europe. Journal of the British Dragonfly So- Lugar de Gondariño, 13, 36990 Sanxenxo (Galicia) ciety, 20: 5-16. emi_doel@yahoo.es. Pelny, H.-J. 2006. Erster Nachweis von Anax Genaro da Silva parthenope auf dem Madeira-Archipel (Odo- Grupo de Ecoloxía Evolutiva e da Conservación nata: Aeshnidae). Libellula, 25: 27-30 Departamento de Ecoloxía e Bioloxía Animal Sánchez, Á., Pérez, J., Jiménez, E. & Tovar, C. Escola Universitaria de Enxeñaría Técnica Forestal 2009. Los Odonatos de Extremadura. Conse- Universidade de Vigo jería de Industria, Energía y Medio Ambien- Campus Universitario, s/n, 36005 Pontevedra (Galicia) te. Cosme D. Romay Termaat, T., Kalkman, V. J., Bouwman, J. H. Grupo Naturalista Hábitat 2010. Changes in the range of dragonflies Rúa Camariñas, 8, baixo, 15002 A Coruña (Galicia)
  • 7. Anexo 1. Rexistros de Anax parthenope en Galicia durante o ano 2010 (N=14). [Records of Anax parthenope in Galicia during 2010 (N=14).] Data Individuos Lugar Concello UTM (X) UTM (Y) Altitude Observadores Notas Date Individuals Place Municipality 29T 29T (m) Observers Notes 26/6/2010 2 Barreira da Sanxenxo (PO) 514.113 4.700.274 5 E. Martínez Sabarís Notas de campo, sen fotografías Fianteira 10/7/2010 1 Barreira da Sanxenxo (PO) 514.113 4.700.274 5 E. Martínez, P. A. Sanmartín Capturado, fotografado (figuras 1 Anax parthenope en Galicia Fianteira Santiago, C. D. Romay Cousido e 2) e liberado en boas condicións 12/7/2010 1 Barreira da Sanxenxo (PO) 514.113 4.700.274 5 E. Martínez Sabarís Observado en voo Fianteira 17/7/2010 2 Encoro da Vimianzo (CO) 501.474 4.763.067 285 E. Martínez Sabarís Fervenza 17/7/2010 10 Encoro da Vimianzo (CO) 501.459 4.763.573 288 E. Martínez Sabarís Hai 4 femias ovopositando Fervenza solitarias 17/7/2010 1 Canteira Barro (PO) 527.302 4.708.043 171 E. Martínez Sabarís Macho, voando e cazando de Curro 18/7/2010 7 Barreira da Sanxenxo (PO) 514.113 4.700.274 5 E. Martínez Sabarís Notas de campo de comporta- Fianteira mento 18/7/2010 1 Barreiras Sanxenxo (PO) 512.469 4.700.121 5 E. Martínez Sabarís de Rouxi- que 24/7/2010 5 Barreira da Sanxenxo (PO) 514.113 4.700.274 5 E. Martínez Sabarís Fianteira 27/7/2010 3 Barreira da Sanxenxo (PO) 514.113 4.700.274 5 E. Martínez Sabarís Notas de campo de comporta- Fianteira mento 31/7/2010 1 Lagoa do A Illa de 510.751 4.708.562 5 P. Sanmartín Santiago, Notas de campo de comporta- Carreirón Arousa (PO) C. Casalderrey Cánovas mento 9/8/2010 3 Barreira da Sanxenxo (PO) 514.113 4.700.274 5 E. Martínez Sabarís Notas de campo de comporta- Fianteira mento 29/8/2010 1 Encoro da Vimianzo (CO) 501.459 4.763.573 288 E. Martínez Sabarís Macho en voo Fervenza 31/8/2010 3 S. Andrés Cedeira (CO) 581.771 4.840.236 80 G. da Silva Méndez Machos territoriais, interaccionan de Teixido 13