1. UNIBERTSOA
LURRA ETA GALAXIAK
Izarrak: gasezko masa handiak dira, energia handia askatzen
dabe, argia igorten dabe eta disdira ematen dabe.
Galaxiak: izarren eta astroen multzoak dira.
3 forma dagoz: irregularrak, eliptikoak eta espiralak.
• Irregularrak: ez daukie forma zehatzik.
• Eliptikoak: elipse forma daukie.
2. • Espiralak: disko besodunen forma daukie.
Gure galaxia Esne Bidea da, eguzki sistemean dago.
Izar gaztez eta hainbat izar zaharrez osotuta dago .
3. EGUZKI SISTEMA
Eguzki sistema osotzen dabe: Eguzkiak, Planetak, Sateliteak,
Asteroideak eta Kometak.
Eguzkia: astro argidun bakarra da, gas ugariz osotuta
dago.Argia eta beroa emoten dau.
Planetak:
Barrualdekoak: Merkurio – Artizarra – Lurra – Marte.
Kanpoaldekoak: Jupiter – Saturno – Neptuno-
Urano.
Sateliteak: planeten inguruan orbitatzen dabe.
4. Asteroideak : objetu arrokatsuak dira .
Kometak: izotzez eta arrokez osatutako gorputz txikiak dira.
Eguzkiaren inguruan orbitatzen dabe, elipse luzeak eginez.
LURRA GURE PLANETA
Lurra: Eguzkitik hurren dagoan hirugarren planetea da.
Bi higidura mota dagoz: Errotazinoa eta Translazinoa.
5. Errotazinoa: Lurrak bere buruaren inguruan bira emoten dau.
24 ordu iraunten dau eta horren ondorioz eguna eta gaua
sortzen dauz.
Translazinoa: Lurrak eguzkiaren inguruan bira ematen dau.
365 egun eta 6 ordu iraunten dau eta horren ondorioz urtaroak
sortzen dauz.
6. ILARGIA
Lurra baino 3 eta erdi aldiz txikiagoa da.
Satelite bat da eta ez dau argirik ematen.
Bi higidura mota :
Errotazinoa : Ilargiak bere buruaren inguruan bira emoten
dau ; 27 egun eta apur bat gehiago behar dau .
Translazinoa : Ilargiak lurraren inguruan bira emoten dau;
27 egun eta zezortxo gehiago behar dau .
ILARGIAREN FASEAK : ilbetea – ilbehera – ilgora – ilberria .
7. LURRAREN ZATIAk
GEOSFERA
3 zatitan banatzen da: Azala, mantua eta nukleoa.
Azala: geruza meheena da.
Mantua: geruza lodiena da.
Nukleoa: geruza sakonena da.
HIDROSFERA
Lurran dagoan ur guztiaren multzoa da.
• Egoera likidoan: ibaiak, aintzirak, ozeanoak eta lurpeko urak
( akuiferoak ) daude.
• Egoera solidoan: izotza, edurra, antzigar eta txingorra.
• Gas egoeran: atmosferan dagoan ura, lurrunduta.
8. ATMOSFERA
Lurra inguratzen dauan geruzea da.
Nitrogeno eta oxigeno askorekin osatuta dago eta karbono
dioxido eta ur lurrun gutxiarekin.
4 Funtzino daukaz:
* Beroari eusten deutso.
* Izaki bizidunei oxigenoa emoten deusku eta landareei
karbono dioxidoa emoten deutsoe.
* Airea mogiduazoten dau.
* Meteorito txikienak desegiten dau.
GERUZAK: Troposfera eta estratosfera.
*Troposfera: Lurretik hurren dagoan geruzea da. Hemen
haizea edo euria gertatzen da.
*Estratosfera: troposferaren gainean dago, ozono geruzea
dauka eta eguzki izpi kaltegarrietatik babesten gaitu.
9. MINERALAK
Ezaugarriak : solidoa , jatorri naturala , ez-organikoa eta
osaera finkoa izan behar dau .
Identifikatzeko ezaugarriak : forma , kolorea , gogortasuna
eta distira ( metalikoak eta ez metalikoak ) .
Kuartzoa Pirita Galenea
Sufrea Malakita Igeltsua
Dolomita Esmeralda Amatista
10. ARROKAK
Mineral mota batek edo gehiagok osotutako nahastura edo
multzo solidoak dira .
• Magmatikoak : magma hotzitzean edo solidotzean sortzen
dira .
APAR HARRIA GRANITOA
• Sedimentarioak : sedimentu zati txikiak pilatzean eta
sendotzean sortzen dira .
HAREHARRIA IKATZA
• Metamorfikoak : lurrazalaren gune sakonetan sortzen
dira .
MARMOLA ARBELA
11. LURRAREN IRUDIKAPENA
• MUNDUKO BOLAK – PLANISFERIOAK
Lurra oso-osorik irudikatzeko erabiltzen dira .
MUNDUKO BOLA : Lurraren gainazalaren adierazpen
esferikoa
da .
PLANISFERIOA EDO MAPAMUNDIA : Lurraren gainazalaren
adierazpen laua .
12. IRUDIZKO MARRAK
PARALELOAK : Garrantsitsuena O paraleloa , Ekuatorea .
MERIDIANOAK :Garrantsitsuena O meridianoa ,Greenwich .
KOORDENATU GEOGRAFIKOAK
LATITUDEA : Lurreko edozein puntutatik ekuatorera
dagoen distantzia da , gradutan neurtzen da.
LONGITUDEA : Lurreko edozein puntutatik zero
meridianora dagoen distantzia da , gradutan
neurtzen da .
