1. građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu nauka + praksa 12.1 / 2009
ZDRAVSTVENI ASPEKT MERENJA KOMUNALE BUKE
I ZNAČAJ ZA GRAĐEVINARSTVO
Ljiljana Stošic1, Maja Nikolić
Rezime
Analiza sadašnjeg stanja pokazuje da je buka jedan od glavnih činilaca koji kritično opterećuje
stanovništvo kod nas i u svetu, pa se buci sve više posvećuje pažnja. Cilj rada je bio sistematizacija
dosadašnjih saznanja iz domena medicine koja se odnose na buku, a od značaja su za građevinarstvo.
Dejstvo buke na zdravlje čoveka je višestruko. Dosadašnja istraživanja potenciraju potrebu za
kontrolom nivoa buke i planiranjem mera za zaštitu stanovništva od njenog štetnog dejstva. Kontrola
nivoa buke je značajna i sa aspekta građevinarstva. Sistematsko merenje nivoa buke omogućuje da se
izvrši pravilno zoniranje grada, da se problem buke sagleda i ugradi u planove pri prostornom
uređivanju novih i rekonstrukciji postojećih naselja i područja, da se ispoštuju utvrđeni tehnički
propisi koji garantuju kvalitet zvučne zaštite prilikom izgradnje i tehničkog prijema stambenih i
industrijskih objekata. Zaključak je da je neophodna multidiscipinarnost u kontroli komunalne buke
kod nas.
Ključne reči: buka, zdravlje, sistematsko merenje buke
Abstract
During the recent period there has been increasing concern for the quality of the environment. Along
with air and water contaminants, noise has been recognized as a serious pollutant. The aim of this
paper was the systematization of existing medical knowledge in the field related to noise, and
importance for building. Long term noise exposure is associated with a number of effects on health
and wellbeing. Because of that, it is very important to measure noise level in urban environment. The
results of systematic measuring of noise could be also used also for the town planners, when designing
new and reconstructing the already existing settlements and areas and for architects, during the
designing of buildings in the immediate surrounding of measuring places. The conclusion is that the
necessary multidisciplinary control of communal noise is necessary.
Key words: noise, health, systematic noise measurement
1 mr Ljiljana Stošić, lekar specijalista higijene, Institut za javno zdravlje, Niš
225

2. građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu nauka + praksa 12.1 / 2009
UVOD Zdravstveni pogled na komunalnu buku
Vek intenzivne industrijske revolucije, Smetnje bukom mogu biti veoma različite od
podpomognut intenzivnom urbanizacijom i lakših poremećaja funkcije, do trajnih oštećenja
saobraćajem uslovio je porast nivoa komunalne buke pojedinih organa (4). Nekada se smatralo da je dejstvo
u celom svetu, pa i kod nas (1). Prema definiciji buke ograničeno na organ sluha (auditivno dejstvo),
Evropske Unije komunalna buka je jedan od vodećih ali je danas dokazano da je njeno dejstvo na druge
ekoloških problema u Evropi. U Evropskoj zajednici organe (ekstraauditivno dejstvo) mnogo složenije i po
40% stanovništva živi u sredini sa dnevnim mnogima značajnije. Buka ozbiljno pogađa nervni
ekvivalentnim nivoom buke iznad 55 dB(A). Svaki sistem, i to kako centralni tako i vegetativni, a preko
peti stanovnik Evropske zajednice živi u tzv. „crnim ovoga utiče na srce, krvne sudove, krvni pritisak,
akustičkim zonama“ sa ekvivalentnim nivoom buke digestivni trakt i mnoge druge organe i tkiva, u kojima
iznad 65 dB(A) što se može smatrati jakim akustičkim izaziva promene i funkcionalne smetnje(5).
stresom (2). Za Srbiju nedostaju precizni podaci o Pored direktnog štetnog dejstva na zdravlje
delu populacije ugroženom komunalnom bukom, ali, čoveka, buka posredno utiče na dnevne aktivnosti,
orijentaciono se možemo poslužiti podacima iz kvalitet života i rezultate rada (6). Poseban problem
zemalja sličnog obima saobraćaja (Grčka), gde je 20% predstavlja buka u školama. Visok nivo saobraćajne
stanovništva izloženo 24h ekvivalentnom nivou buke otežava proces edukacije u školama, smanjujući
komunalne buke iznad 65 dB(A). Rezultati mogućnost komuniciranja i učenja. Studije su
istraživanja u Beogradu, Nišu i Kragujevcu ukazuju pokazale da uspeh učenika zavisi, između ostalog, i od
da saobraćajna buka u centru ovih gradova ugrožava nivoa buke. Učenici škola blizu aerodroma su
zdravlje stanovništva (3). pokazivali slabije rezultate (7,8).
Moguće je definisati dve vrste buke, prema njenom Rezultati studija govore da je jedan od najvažnijih
poreklu: buku prirodnih izvora i buku svega onoga što štetnih medicinskih efekata komunalne buke
je čovek stvorio. ometanje spavanja (9-13). Osobe sa umerenom ili
Prirodni izvori (šum vode, grmljavina, zavijanje visoko izraženom osetljivošću na buku (oko 1/3
vetra i slično) mogu da prouzrokuju veoma snažnu i populacije) podložnije su negativnim efektima buke u
neprijatnu buku. Međutim, oni se sve manje smatraju toku spavanja, kao i u pogledu naknadnih efekata (3).
uzrocima oštećenja zdravlja većih populacija, tako da Istraživanje grupe naučnika u Švedskoj pokazalo je da
se njihovo ometajuće dejstvo ređe proučava. se poremećaji spavanja češće javljaju kod osoba koje
Osnovni kriterijum pri podeli buke u urbanim su izložene nivou buke većem od 50 dBA (23%) u
sredinama, a to znači svuda gde čovek živi i radi, je odnosu na ispitanike koji žive u sredinama sa nivoima
mesto u kojem ona deluje, pa razlikujemo: buke ispod 50dBA (13%). Problem je izraženiji kod
- buku u radnoj sredini koja podrazumeva ispitanika čiji prozori spavaće sobe gledaju ka ulici
svaki zvuk stvoren radom mašine, aparata ili (14). Korišćenje lekova za spavanje može biti
uređaja u proizvodnji i učestalije kod osoba koje su izložene višim nivoima
- buku u životnoj sredini (komunalna buka). buke u toku noći (15).
Prema definiciji Evropske Unije komunalna buka Bučna životna sredina može negativno uticati na
je neželjeni ili štetni zvuk u spoljnoj sredini stvoren razne aspekte ponašanja stanovništva i to na:
ljudskom aktivnošću i podrazumeva: svakodnevne aktivnosti (komuniciranje, korišćenje
1. saobraćajnu buku; TV uređaja, korišćenje prozora i balkona), socijalno
2. buku koju stvara industrija u gradovima i ponašanje (agresivnost, neprijateljstvo, angažovanost)
naseljima i socijalne indikatore ( menjanje mesta stanovanja,
3. uličnu buku različitog porekla (građevinske prijemi na bolničko lečenje, korišćenje lekova,
mašine, ozvučenja u baštama restorana, nesrećni slučajevi) (3).
sportske i druge priredbe na otvorenom Koliki će efekti na zdravlje biti od buke zavisi od
prostoru, utovar i istovar raznih metalnih pola, starosti, socijalnog i kulturnog nivoa kao i od
predmeta i slično); nivoa buke kojoj je čovek izložen u radnoj i
4. buku u domaćinstvima (od električnih i drugih komunalnoj sredini.
uređaja i instalacija, iz susednih stanova i S obzirom na značaj fenomena buke, proizilazi
drugo). potreba za kontrolom nivoa buke i planiranjem mera
za zaštitu populacije od njenog negativnog dejstva.
226

3. građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu nauka + praksa 12.1 / 2009
Pravilnik o dozvoljenom nivou buke u životnoj - problem buke sagleda i ugradi u planove pri
sredini (Sl. glasnik RS br. 54/92) reguliše i metod prostornom uređivanju novih i rekonstrukciji
merenja. Princip merenja se zasniva na pretvarenju postojećih naselja i područja
akustičke u električnu energiju. Za merenje - pri izgradnji i tehničkom prijemu stambenih i
intenziteta buke koriste se merne karakteristike u industrijskih objekata, objekata male privrede i
spoju «A» aparata za merenje buke. Sva merenja gradske infrastrukture obezbede i ispoštuju utvrđeni
komunalne buke je potrebno meriti aparatima koji tehnički propisi koji garantuju kvalitet zvučne zaštite
ispunjavaju ISO standarde. - izvrši valorizacija stanovanja sa aspekta
Zvučni događaji su vremenski promenljive uticaja faktora rizika eko indikatora na uslove
veličine. Pomoću odgovarajućeg uređaja za klasiranje, stanovanja (16).
može se snimiti raspodela nivoa zvuka i odatle Saobraćajnice i terminali saobraćaja su za naselje
odrediti kumulativna raspodela. Time se obuhvata izvor buke pa je zato planiranje ove zone za
statistička karakteristika promenljive buke, na osnovu urbanizam i higijenu naselja delikatan zadatak. Pravci
čega se vidi procenat merenja tokom kojeg je ulica, njihova širina i raspored u naselju utiču
prekoračen odgovarajući nivo zvuka. Utvrđuje se Leq, značajno na estetski izgled i higijenski kvalitet
L0, L1, L10, L50, L90, L100 ( npr L10 predstavlja nivo naselja. Poznato je da na glasnost saobraćajne buke,
buke koji je premašen tokom 10% vremena; L90 osim brzine, broja i vrste vozila, utiču upotreba
predstavlja nivo buke koji je premašen tokom 90% zvučnih signala, konstrukcija, tehničko stanje i širina
vremena). ulica, kao i zelenilo i doba dana. Urbanistički raspored
L90 praktično predstavlja nivo buke ambijenta kada zgrada paralelno ulici sprečava širenje buke sa ulice u
nema izrazitih nivoa buke, što odgovara stanju u stanove. Značajan faktor u širenju buke je i spratnost
gradu tokom noći u mirnijim ulicama; L50 je srednja zgrada. Ukoliko je izvor buke bliži zgradi, utoliko će
vrednost nivoa buke u odabranom intervalu mernja i nivo buke opadati prema višim spratovima. Međutim
uzima se često kao merilo na osnovu kojeg se ako je izvor buke udaljeniji, a ulica uska, zbog pojave
procenjuje štetnost; a L10 je srednja vrednost svih reverberacije intenzitet buke će biti veći sa spratnošću.
vršnih nivoa buke u ambijentu gde je nivo buke niizak Oblik, smeštaj i visina zelenila zavise od vrste
(prolazak motornih vozila ili povremna galama u saobraćajnica. Na bulevarima i avenijama je poželjno
mirnim ulicama). postaviti zelenilo sa strane-između kolovoza i trotoara
Ekvivalentni nivo komunalne buke se registruje po u vidu drveća srednje visine, žbunja i travnjaka, a
predloženoj metodologiji u tri dnevna i dva noćna može i po sredini koja razdvaja smerove saobraćaja.
intervala, svaki u trajanju po 15 minuta. Pri svakom Nedostatak zelenila u naselju, primena loših
merenju se uzima po 60 uzoraka nivoa buka u sekundi građevinskih materijala u pogledu zvučne izolacije
sa razmacima od po 0,2 s. Na osnovu dobijenih (beton), »kanjonske« ulice, loš urbanistički položaj
ekvivalentnih nivoa buke izmerenih u toku dana, zgrada predstavljaće favorizujuće momente nastanka i
izračunava se merodavni nivo za dan, a na osnovu širenja buke (17).
ekvivalentnih nivoa izmerenih noću – merodavni nivo Za smanjenje nivoa buke na lokacijama sa
za noć, a sve na osnovu Pravila o sabiranju nedozvoljenim nivoima buke predlaže se izgradnja
ekvivalentnih nivoa. Svi izmereni nivoi i vrednosti vertikalnih zaštitnih zidova (barijera) koje sa
ekvivalentnog nivoa izraženi su u dB (A). estetskog, ekološkog i ekonomskog aspekta
predstavljaju najpovoljnije rešenje.
Vertikalni zidovi predstavljaju građevinske
Značaj kontinuiranog praćenja nivoa buke u konstrukcije od različitog materijala (armirani beton,
komunalnoj sredini sa aspekta građevinarstva beton, opeka, kamen, drvo, aluminijum, plastika i dr.),
nalaze se u profilu saobračajnice u vidu vertikalne
Kontrola buke u gradskoj sredini je veoma važna prepreke i zaštitu od buke vrše refleksijom i
prvenstveno iz zdravstvenih razloga, i ima za cilj apsorpcijom zvučnih talasa. Njihova primena dolazi
redukovanje nivoa akustičkog opterećenja i do izražaja u uslovima ograničenog prostora. U
ublažavanje posledica koje ono izaziva. Međutim, zavisnosti od položaja objekta koga treba zaštititi od
kontrola ovog štetnog faktora životne sredine važna je buke u odnosu na saobraćajnicu, razlikujemo više
i sa aspekta građevinarstva. Sistematskim praćenjem tipova vertikalnih zaštitnih zidova:
stanja nivoa buke stvaraju se uslovi da se: - reflektujući
- izvrši zoniranje grada u odnosu na buku - absorbujući i
227

4. građevinsko – arhitektonski fakultet u nišu nauka + praksa 12.1 / 2009
- visoko absorbujući. Literatura:
Kao zaštita od saobraćajne buke, najuspešniji
rezultati se postižu sa visoko-apsorpcionim ogradama [1] Quis, D. (1999) Exposure to nocturnal road traffic
koje se najčešće izrađuju kao sendviči od perforiranog noise: Sleep disturbance and its after effects. Noise Health,
metala ili drveta. Kao punilo primenjuje se materijal 1(4):11-36
koji ima visoku apsorpciju zvuka. [2] World Health Organization (1999) Guidelines for
Osnovni princip pri projektovanju barijere je da community noise. Geneva
visina barijere mora da bude barem da spreči optičku [3] Jakovljević, B., Belojević, G. (1998) Saobraćajna buka
vidljivost izvora buke i ugroženog mesta. Slabljenje i mentalno zdravlje. Medicinski fakultet Univerzitet u
koje se u tim uslovima postiže iznosi 5 dB. Svako Beogradu
dalje povećanje barijere od jednog metra doprinosi [4] Passchier, VW., Passchier, WV. (2000) Noise exposure
povećanju slabljenja od 1,5 dB. Širina barijere treba and public health. Environ Health Perspect 108:123-31
[5] Stansfeld, SA., Matheson, MP. (2003) Noise pollution:
da bude osam puta veća od rastojanja ugroženog
non-auditory effects on health. British Medical Bulletin
mesta do barijere. 68:242-57
Urbanističkim planom se mogu predvideti tipovi [6] Haines, MM., Stansfeld, SA., Job, RF., Berglund, B.
izgradnje koji rasporedom i položajem zgrada, kao i (2001) Chronic aircraft noise exposure, stress
njihovom udaljenošću od saobraćajnice mogu pružiti responses, mental health and cognitive performance in
adekavtnu zaštitu od saobraćajne buke. Tako, na school children. Head J. Psychol Med 31:265-77
primer, terasasto-kaskadna gradnja predstavlja jedan [7] Stansfeld, SA., Berglund, B., Clark, C., Lopez-Barrio,
od tipova gradnje koji pruža najbolju zaštitu od I., Fiscer, P. et al. (2005) Aircraft and road traffic
saobraćajne buke. noise and children,s cognition and health: a cross-
Adekvatna zaštita objekata od buke može se national study. Lancet 365:1942-9
[8] Björk, J., Ardö, J., Stroh, E., Lövkvist, H., Ostergren,
postići još u fazi projektovanja tog objekta, ako su
PO., Albin, M.(2006) Road traffic noise in southern
poznate vrednosti merenja buke, kao i njene Sweden and its relation to annoyance, disturbance of
očekivane vrednosti. Svaki arhitektonsko građevinski daily activities and health. Scand J Work Environ
projekat sa stanovišta zaštite od buke mora da sadrži: Health 32:392-401
- proračun zvučne zaštite građevinskih [9] Carter, NL. (1996) Transportation noise, sleep and
konstrukcija possible after effects. Environmental International
- precizne zahteve u pogledu zvučne zaštite 22:105-16
pojedinih elemenata (prozora, vrata i slično) [10] Muzet, A. (2007) Environmental noise, sleep and
- kategorizaciju prostorija u pogledu health.. Sleep Med Rev 11:135-42
dozvoljenih nivoa buke i [11] Basner, M., Samel, A. (2004) Nocturnal aircraft noise
effects. Noise Health 6:83-93
- povoljnu poziciju prostorija sa definisanjem
[12] Michaud, DS., Fidell, S., Pearsons, K., Campbell, KC.,
pregrada (zidova i tavanica)(18) Keith, SE. (2007) Rewiev of field studies of aircraft
Estetski, ekološki i ekonomski najpovoljnije noise-induced sleep disturbance. J Acoust Soc Am.
rešenje za zaštitu od buke predstavlja ozelenjavanje 121:32-41
pojasa duž saobraćajnice. Međutim, ovaj vid zaštite [13] Miedeema, HM., Vos, H. (2007) Associations between
od buke, s obzirom da zahteva veliku površinu nije self-reported sleep disturbances and environmental
dovoljno efikasan pa ga zbog toga treba primenjivati u noise based on reanlyses of pooled data from 24
kombinaciji sa drugim vidovima zaštite. studies. Behav Sleep Med 5:1-20
Zajedničko delovanje inženjera građevine, [14] Bluhm, G., Nordling, E., Berglund N. (2004) Road
prostornih planera kao i medicinskih stručnjaka je od traffic noise and annoyance –an increasing
environmental health problem. Noise Health 6:43-9
izuzetnog značaja za zaštitu zdravlja stanovništva
[15] Franssen, EA., van Wiechen, CM., Nagelkerke, NJ.,
izloženog visokim nivoima komunalne buke. Lebret, E. (2004) Aircraft noise around a large
Sistemska rešenja su najbolja, a ona zahtevaju international airport and its impact on general health
multidisciplinarnost. and medication use. Occup Environ Med. 61:405-13
[16] Monitoring stanja nivoa buke na teritoriji grada Niša-
godišnji izveštaj.(2007) Fakultet zaštite na radu, Niš.
[17] Kristoforović-Ilić, M., Radovanović, M., Vajagić, L.
i sar. (1998) Komunalna higijena. Prometej, Novi Sad,
227.
[18] Opština Niš (2001) LEAP 57-58.
228