2. Nataharkeun Léngkah Anyar
N
incak ahir taun, meujeuhna nitenan lengkah
ka tukang. Ngimeutan deui nu kungsi kasorang
sarta waléh daék narima pamanggih ti mana
waé jolna. Dipiharep, kapunjulan jeung kahengkeran
nu geus disorang téh jadi tatapakan geusan nataharkeun léngkah saterusna.
teur kalangenan, tapi deuih hoyong nyumponan
tangtunganana minangka media informasi basa Sunda
keur balaréa. Ku margi kitu, lian ti angger ngamuat
carpon, carita nyambung, sajak, lulucon sareng sajabina, ogé tetep ngamuat warta ogé ‘opini’ nu payus dipiwanoh balaréa.
Tumali jeung pakarepan kitu, Manglé gé gaduh
tekad tur karep, sangkan dina nepungan paramitra
téh, tetep janten bacaan nu aya pupurieunana.
Tumali sareng informasi, pihak Manglé gé baris
tetep satekah polah, ilu-biung ngawartakeun nu payus
dipiwanoh mitra-mitrana. Misalna waé, ngeureuyeuh
ngawartakeun nu tumali sareng kahirupan kanagaraan, kaasup sual-sual konomi, atikan, budaya, pultik,
sareng sajabana.
Carana, insya Alloh dina taun anyar mah, Mangle
gé robah wanda. Lian ti ngarah katempona leuwih
sieup, ogé eusina leuwih ‘nodel’ mamaras rasa mitramitrana.
Ais pangampih ieu majalah sadar pisan, Manglé téh
majalah ‘panglilipur’. Ngan, tangtos sanes ukur ngan-
Pakarepan kitu, tangtuna ogé peryogi pangrojong
balaréa. Da, ais pangampih gé sadar pisan, ieu majalah
tiasa medal keneh téh margi ku kanyaah mitra-mitrana. ***
PAMEDAL PT. Manglé Panglipur, PANARATAS R.H. Oeton Muchtar (Alm), Ny.
RHE. Rohamina Sudarmika (Almh), Wahyu Wibisana, PUPUHU/GIRANG
RUMPAKA Oedjang Daradjatoen M., PANASEHAT USAHA Teddy Kharsadi,
WAKIL PUPUHU Abdullah Mustappa, RUMPAKA SENIOR Karno Kartadibrata, Ny. Hana Rohana S., RUMPAKA Elin Samsuri, Ensa Wiarna, Dian
0SIUPP: No. 034/SK/Menpen/SIUPP/CI/1986
Hendrayana, Eep Nandang R, Narti. PANANGKES: Ensa Wiarna; SEKREANGGOTA SPS JABAR No. 50/AB/BAFD/XII/69
TARIS RUMPAKA Rudi H. Tarmidzi, PANATA LAKSANA Ayi Sundana, DOKUBANK: Bank Mandiri Cab. Bandung Alun-alun No. 130-00920.32518, MENTASI Ny. Ai Suryati, JURU-POTRET Reisyan, PANATA RUPA/PRACETAK
Bank BNI Cab. A-A No. 24455350
Cucu Rahmat S, Bachrudin, ILUSTRATOR Agus Mulyana, KORESPONDEN
ISSN: 0852-8217
Asep GP, Hj. Cucu (Kota Bandung); Enung (Kab. Bandung); Uun Juharyanti
ALAMAT REDAKSI/TU/IKLAN:
(Tasikmalaya); Gun-Gun (Purwakarta); Aam Amirah (Karawang); Armega Sista
Jl. Lodaya No. 19 Bandung 40262 Telp. 022-7303438 Fax 022(Pandeglang); Dali Sumarli, S.Pd. (Sumedang). PRODUKSI Endang, Jaja, Ade,
7309720
IKLAN Unay Sunardi, Dedi Asmarahadi PANATA HARTA Herno Hernawan,
E-MAIL: - redaksimangle@yahoo.com
Ai Nawangsih, PANATA DUUM Dicky M. Rafiudin, Dikdik Djoko S.
- facebook: Majalah Sunda Mangle

3. 18
Katiga Entak-Entakan
5
TAMU
Katiga entak-entakan. Jeung teuing ku
panjang deuih. Geus liwat tilu bulan.
Sawah gé robah jadi amparan tela.
Ngewag bareulah matak tiporos suku
budak. Walungan ngolétrak. Susukan
irigasi garing. Kakalén mah komo. Metet
runtah pamiceunan sagawayah.
“Geus meujeuhna salat ménta hujan!”
Kepala Desa Cikerung sababaraha kali
mikir. Terus ngagorowok ka hansip....
Hj. Ratna Inten SH;
Nuyun Tunanetra, Maca Qur’an Braille
PURIDING PURINGKAK
NU MANEUH
Budak nu Leungit
N. W. Galih ..................................... 24
Lawang Saketeng ............................... 1
Kaca Tilu ............................................ 3
Munara Cahya ................................... 14
Dongeng Aki Guru ............................ 17
Mimbar Atikan .................................. 21
Gedong Sate ...................................... 28
Mangle Alit ....................................... 31
Katumbiri .......................................... 36
Nyusur Galur .................................... 42
Carpon Lucu ..................................... 49
Pangalaman Para Mitra ..................... 50
Ha... Ha... Ha ..................................... 52
Bale Bandung .................................... 54
Tarucing Cakra .................................. 55
Lempa Lempi Lempong .................... 56
BAHASAN
NGALANGLANG ALAM RUSDI
JEUNG MISNEM (7)
Budi Rahayu Tamsyah
......................................................... 46
Potret : Reisyan
LAPORAN
Anugerah Budaya 2013
Ti Gupernur Jawa Barat
......................................................... 44
CARITA NYAMBUNG
IMPLIK-IMPLIK
Nu Ngalumbara di Tatar Sunda
......................................................... 46
CARITA PONDOK
Katiga Entak-Entakan
H.Usep Romli HM ............................ 18
Kulambu Sutra
Tety S Nataprawira ............................. 20
Ésih Jeung Duyéh
Yus R. Ismail ....................................... 22
Carita Sarebu Samalem (184)
............................................................. 10
Gogoda Ka Nu Ngarora (23)
M.A. Salmun
............................................................. 12

4. Kang Ahér
M
eujeuhna lamun Kang
Ahér unggul di Jawa
Barat téh. Geus genep
taun mingpin Jabar, piraku masih
kénéh aya anu teu wawuh. Papadaning kitu sorana henteu géséh jauh
jeung nu séjén. Ahér 18,72%, Hidayat Nur Wahid 18,57%, Anis
Matta 17,02%, Tifatul Sembiring
10,7%, Nur Mahmudi Ismail
6,84%.
Partéy Keadilan Sejahtera
(PKS) naratas pola anyar dina
enggo ning nyéléksi saha-sahana
anu dianggap pantes pikeun jadi
calon presidén atawa calon wakil
presidén. Biasana apan sahasaha na anu bakal nyaprés téh
langsung ditunjuk ku partéy.
Partéy Golkar ayeuna netepkeun
Aburizal Bakri sina ngandidat téh
dumasar
kana
kaputusan
partéyna sorangan.
Basa anyaran réformasi Golkar
geus mokalan ngayakeun konvénsi. Harita anu kapilih téh
Wiranto, lain Akbar Tandjung anu
keur jeneng jadi ketua Golkar.
Sigana mah kadieunakeun rada
ginggiapeun inggis bisi ketuana
teu kapilih. Nu matak ti mimiti
Jusuf Kalla (2009) jeung taun
hareup nu pibakaleun sina nyaprés
téh langsung ditunjuk ku parpolna
sorangan. Saha deui lamun lain
ketua umumna.
Ari PKS carana béda. Ieu mah
ngayakeun
pemilihan
raya.
Sesebutanana mah sarua jeung nu
di Malaysia. Ngan di ditu mah nu
disebut pemilihan raya téh nya
pemilihan umum anu di urang.
Manglé 2454
Pemilihan raya nu diayakeun ku
PKS gé sed saeutik ti dinya. Caloncalon presidén ti PKS sina dipilih
ku kaderna di daérahna masingmasing. Alhasil pemilu leuleutikan,
lah. Meureun engkéna beubeunangan sorana bakal dikumpulkeun,
diitung sarta ahirna ditetepkeun nu
unggulna.
Tina ngaran-ngaran anu dipilih
di Jawa Barat téa, ngan aya duaan
anu keur mingpin di daérahna masing-masing,
nyaéta
Ahmad
Héryawan (Gubernur Jabar) jeung
Nur Mahmudi Ismail (Walikota
Dépok). Nu séjénna mah pangurus
parpol.
Majuna kapala daérah pikeun
ngandidat jadi calon presidén bisa
disebutkeun
totondén
anyar.
Saumur urang merdéka tacan
kungsi aya kapala daérah anu
kapilih jadi presidén. Soekarno,
Suharto, Habibie, Gus Dur, Mégawati jeung Yudhoyono, taya
saurang gé anu saméméhna jadi kapala daérah.
Majuna kapala daérah pikeun
nyalonkeun jadi presidén, sigana
perlu dirojong. Bisa jadi tacan
karuhan bisa kapilih dina taun
2014. Tapi pikeun ka hareupna soal
ieu téh katimbang penting.
Nu kungsi jadi kapala daérah,
gubernur upamana, pasti boga
pangalaman langsung kumaha hésé
capéna ngurus daérah. Maranéhna
bakal boga luang dina enggoning
netepkeun kawijakan anu patalina
langsung jeung pangabutuh di
masyarakat. Bakal béda jeung anu
kungsi jadi mentri, lantaran
lolobana ulukutek di satukangeun
méja.
Pangalaman ngurus téritorial
téh kacida perluna. Lamun
ngabédakeun antara pamaréntahan
Suharto jeung pamaréntahan SBY,
sigana nyokona téh dina pangalaman téritorial téa. Suharto beunang
disebutkeun lila bebelesekan ngurus di lapangan, sabalikna SBY mah
henteu kitu. Nu matak meujeuhna
lamun salila pamaréntahan SBY
tacan aya kawijakanana anu orisinal jieunan manéhna sarta ngakar
kana pangabutuh rayat. Dina urusan ieu mah SBY umumna semet
neruskeun hanca anu kungsi digarap ku presidén nu saméméhna.
Sedengkeun
kawijakan
SBY
lolobana
semet
nyumponan
pameredih global.
Dina perkara Kang Ahér téa,
katémbong najan unggul tapi sorana teu jauh jeung Hidayat Nur
Wahid. Padahal ku saréatna,
meujeuhna lamun jauh leuwih unggul téh, da apan hasil gawé Kang
Ahér di Jabar leuwih jelas batan
naon anu kungsi dipigawé ku Hidayat Nur Wahid. Lebah dieu, dina
enggoning kader PKS netepkeun
pamilihna téh sigana masih kénéh
kapangaruhan ku popularitas, lain
gawé anu konkrit.
Lamun engké anu sorana panglobana téh tokoh populér di tingkat
nasional, sigana bisa dimaklum.
Tapi perluna anu kungsi jadi kapala
daérah mingpin bangsa angger
kudu dipertahankeun. Pangalaman
di lapanganana anu bakal jadi
modalna téh. AM
3

5. Teu Karaos
Sampurasun!
Nyi Mangle, waktu teh teu
karasa. Asa kamari taun 2012
teh, ayeuna geus rek nincak
deui kana taun 2014. Meureunan, keur urang mah, kudu
tiasa nyandak hikmahna wae.
Lantaran, upama ti saban
taun ka taun, teu aya parobahan, meureunan cek agama
mah disebut rugi tea.
Tah, ieu mah minangka
pangemut-ngemut
bae.
Kumaha upama kamekaran
budaya Sunda? Naha aya kamajengan ti taun ka taun?
Atawa naon wae nu kacatet
dina taun 2013? Sanaos dina
Mangle henteu aya berendelan prestasi husus widang
kabudayaan, tapi keun wae.
Nu penting, karasana kudu
aya, kudu maju, kudu beda
jeung
ti
taun-taun
samemehna.
Memang ari prestasi budaya mah, lolobanana mah
sok kumaha diri pribadi sorangan bae. Pamarentah mah
saukur ngahaminan tawa
mere pangajen. Tah, ku kituna
saperti
anugerahanugerah nu dipasrahkeun
dina taun 2013 kamari, ka
para inohong, masing mangpaat, masing tiasa ditepakeun
ka generasi dina taun kahareupna.
Ieu rupina ku dipiharep
ku sumkuring mah, yen
kamekaran budaya Sunda
lain saukur napel dina pribadi-pribadi wungkul, tapi oge
kudu aya pangajen nu jadi
kareueus sarerea. Contona
wae, pangajen ti luar negeri, ti
nagara nu dipasrahkeun ka
urang Sunda, keur nyieun
gedong
Sunda
atawa
pangabutuh urang Sunda. Jigana
bakal
leuwih
dipikareueus.
Sakitu wae, mudah-mudahan Mangle mah teras nanjung ti taun ka taun.
Simkuring percaya, lantaran
ari Mangle mah geus kauji, ti
bareto keneh henteu pegat
medal, nepungan balarea di
mana wae ayana.
Sakitu wae, sakali deui
hatur nuhun.
Wassalam,
Zidni Ilham
Majalaya Bandung
Pepereconan
Sampurasun!
Ganti taun, sok aya
raramean. Kayaning perecon,
kembang api jeung kamonesan sejenna, mani ngahaja
diaya-ayakeun. Tah, keur
simkuring mah, nu karitu teh
asa teu perlu. Komo kana
perecon mah. Eta teh picilakaeun. Nu mareulina oge
apan lolobana mah barudak
leutik, nu sok tara tarapti.
Balukarna taun kamari oge
apan loba kajadian gara-gara
pepereconan teh.
Ku kituna, mungpung
ayeuna jauh keneh, kumaha
upama keur urang tatar
Sunda mah, pamarentah
satempat, saperti Gupernur
Jawa Barat, ulah ngidinan
raramean ku cara peperocanan. Malah kudu aya
larangan dagang perecon, nu
matak pibahayaeun balarea.
Kitu deui, dina nyanghareupan raramean, boh di
kota boh di kampung, biasa
sing meakkeun waragad nu
lain saeutik. Malah cenah nepi
ka miliyaran. Tah, keur
simkuring mah asa mubazir.
Komo deui, aya warta, cenah
pamarentah oge bet, ngancokkeun waragad keur mapag
taun anyar nu teu euleum-euleum. Padahal eta waragad,
lamun dipake keur mantuan
nu kakurangan atawa keur
mantuan bea siswa, kacida
hadena.
Tah, ku kituna, sakali deui
ka pihak pamarentah, masing
leres-leres nyanghareupan
taun anyar teh, ku kagiatan nu
edukatif,
nu
ngadidik
masarakat.
Sakitu hatur nuhun.
Arif Mujahid
Ti Cibiru Bandung
Inna Lillahi Wa Inna Ilaihi Rooji’un
Parantos mulih ka jati mulang ka Illahi Robbi Alloh Swt.
Dikdik Yusuf Affandie bin H. Djamhur Prawira Supena
(77 taun)
Ngantunkeun dinten Saptu, 9 November 2013, tabuh 17.00 WIB di Jalan
Parabon III No. 7 Terusan Kiara Condong (Pengkereun Samsat) Bandung.
Saterasna almarhum dikurebkeun dinten Minggu, 10 November 2013 di
Pamakaman Kulawarga di Jalan Moh. Toha (Jl. Cibiuk) Bandung.
Allohumagfirlahu warhamhu wa’afihi wa’fu anhu. Allohuma laa tahrimna
ajrohu wala taftina ba’dahu wagfirlana walahu. Mudah-mudahan almarhum ditampi Iman Islamna,
dicaangkeun di alam kuburna. Amin.
Bandung, November 2013,
Nu ngiring sungkawa,
1. Dra. Hj. Lies Suhaenah (bojo alm.) katut sakumna kulawarga Besar Alm. Dikdik Yusuf Affandie
(Palaputra, mantu, ogé cicit)
2. Sakumna Ais Pangampih Majalah Manglé
4
Manglé 2454

6. W
aktu Garut gunjang-ganjing balukar bupatina katohyan
metakeun
lakuning lampah codéka, kaum
wanoja kota inten kahudangkeun
sumangetna geusan milu tandang
ngagugubrag
kepala
daérah
sangkan mulang kana lakuning
lampah anu hadé anu diridoan ku
Alloh. Memang unggul , éta
pupuhu daérah tigubrag tina korsi
kakawasaanana. Sanajan kanyaho-
Manglé 2454
an bet ayeuna miluan tandang
kana pilihan Ketua DPD wawakil
ti Tatar Sunda, beu! Saha éta
wanoja anu maju makalangan téh?
Jenenganna
jadi ngorbit, Hj.
Diana Inten SH. Tetela Garut kota
inten boga Inten anu teuneung
ludeung turta taya kacapé babaktina ka masarakat Garut hususna.
Ditepungkeun ku Ny. Dewi
Pandji garwa jenderal pulisi Pandji
ti kota Bogor. Tetela Hajjah Inten
téh pribadi anu gampang conggah,
darehdeh soméah, akuan turta
gerecek resep ngawangkong jeung
gampang diajakan nyarita ka
mana baé, sumawonna kana urusan sosial jeung kawanitaan.
Istri Dokter Tito Apriyana téh
pituin urang Garut, ramana Haji
Ukon Sastrawidjaya, ibuna Hajjah
Dewi Ratna Ningsih. Carogéna Hj.
Inten, Mayor C.K.M Dr. H. Tito
Apriana Sp. B. Finaes. Hajjah
5

7. Dr. Tito, Hajjah Ratna Inten sareng Bapa Ukon Sastrawidjaya,
Ibu Hj. Dewi Ratna Ningsih
Hajjah Ratna Inten sareng mertua, IbuR. Kartika sareng Bapa R.Sunarto.
Sareng kanca mitra ti Ikatan Istri Dokter Indonesia cabang Garut (IIDI)
6
Diana Ratna Inten kacida nyaah
deudeuhna ka Garut kota inten,
warisan Ratu Inten Dewata. Numatak waktu dina hiji mangsa
Garut gunjang ganjing balukar Bupati katohyan lakuning lampahna
codéka, Nyonya Dr. Tito téh milu
tandang,
maju
ka
hareup
metakeun gerakan anti pelecehan
terhadap wanita lantaran Sang Bupati ngahandapkeun harkat darajat katut martabat wanoja.
Sakumaha luhur pangkat gedé
dunya, lalaki henteu boga hak kitu
peta, komo pangkat Bupati anu
wajib
nangtayungan
rayatna.
Mamaras
rasa Hajah Inten
kagores peurih, numatak milu gerakan ngagugubrag bupati. Nu
diperjuangkeun ku Hajjah Inten
saparakanca éstuning masalah
harkat darajat wanoja anu geus
digejretkeun ku pupuhu daérahna.
Nya ieu Inten wanoja peduli
Garut!
Hajjah Diana Ratna Inten
sarjana hukum lulusan Universitas
Parahiyangan Bandung téh dilahirkeun di Tasikmalaya 8 September 1959. Pendidikan ti SD
Halimun, SMPN 2 tepi ka SMAN
5 dilakonan di Bandung, tamat
sakola menengah sup ka Fak.
Hukum Unpar tug tepi ka ngagondol titel SH.
Ayeuna babakti jadi Manajer
H.R.D Mahesa Medical Center
ngarangkep jadi Pengacara.
Di Mahesa Merdical Centre
berjuang jeung carogena dina
widang kasehatan, dr. Tito téh Direkturna, Rumah Sakit mahesa
memang diadegkeun ku alpukahna
Dr. Tito jaler istri, sakulawarga
silih rojong silih deudeul. Dr. Tito
ogé anyar kénéh diistrenan jadi
Direktur Rumah Sakit TNI - AD
Guntur Garut.
Tokoh Organisasi
Hajjah Ratna Inten dikenal di
kalangan masarakat Garut sabab
aktip dina rupa-rupa organisasi
pangpangna sosial kamasaraktan.
Kulantaran istri dokter, Hajjah
Inten jadi Ketua Ikatan Istri Dokter Indonesia cabang Garut, kusabab carogena tentara, Hajjah
Inten ogé anggota Persit Kartika
Manglé 2454

8. Candra Kirana
Garut. Ketua
Paguyuban Wanoja peduli Garut,
anggota Pita Putih cabang Garut.
Dina
widang
sosial
kamasarakatan aktip di HIMPAUDI
(Himpunan PAUD) seluruh Indonesia cabang
Garut,
ngiring
ngokolakeun SLB/A, YKB Kab.
Garut. Nuyun para tunanetra maca
jeung neuleuman eusi Al Qaur’an
Braille . Teu kaliwat milu ngokolakeun Madrasah , Pasantren di Kab.
Garut. Urusan Kematian Ibu dan
Anak ogé henteu dikantunkeun ku
Hajjah Inten. Terus di Yayasan Thalasemia jeung Urusan Gizi Buruk.
Tétéla di Garut cukup loba anu
keuna ku Thalasemia, pangpangna
barudak, ayeuna loba anu dirawat
di RS. Dr.Slamet, Hajjah Inten milu
pakepuk mantuan ngungkulanana,
sabab waragad tatambana mahal
pisan, ari anu Thalasemia lolobana
anu teu mampuh.
Supaya masarakat paham kana
pentingna miara kasehatan, jeung
paraham kana hukum, Hajjah
Inten gawé bareng jeung para
mahasiswa
madesaan
méré
penyuluhan kasehatan
jeung
Hukum. Ngayakeun pelatihan kaparigelan oge keur ibu-ibu jeung rumaja. Tanpa pamrih Hajjah Inten
mantuan PAUD-PAUD, Madrasah
jeung Pasantren anu kaayaanana
geus ripuh tapi program ngajar
jeung diajarna alus muridna ogé
loba. Sarana
jeung prasarana
wawangunanana, jeung sagala rupa
kaperelunana kaasup tempat ulin
barudak diwangun anu pantes.
Waragadna méh kabéh ti Hajjah
Intan. Listrikna dipasang kitu deui
kapereluan séjéna keur sakola,
pokona sapuratina. Dumasar kana
gedéna kamelang Hajjah Inten ka
PAUD, istri dokter Tito dipercaya
jadi “Pemerhati” PAUD sa kabupaten Garut. Bantuanana henteu
aya pegatna sapanjang PAUD
merelukeun.
Babarengan jeung para Istri
dokter sejenna di IIDI Hajjah
Inten ogé ngabina
SLB/A sa
kabupaten Garut.
Hususna dina widang pembelajaran Al Qur’an Braille keur tunanetra sa Kabupaten Garut.
Nu pusatna di SLB, A. YKB.
Manglé 2454
Garut.
Ngadegkeun
pusat
pembelajaran Al Qur’an Braille
Raden Ayu Lasminingrat, dirojong
ku Diki Chandra jeung istrina ti
keur jaman jadi Wakil Bupati.
Hajjah Ratna Inten miharep para
tuna netra hususna, bisa maca Al
Qur’an saperti anu sejen-sejenna
lancar tur bener, pangpangna bisa
ngamalkeun eusining Al Qur’an
dina kahirupan sapopoé, henteu
alus macana wungkul. Tetela saur
Hjjah Inten, Qur’an Braille mikat
haté para tunanetra, dimana baé
maranéhna, matuh, ti lembur
singkur ogé daratang dina waktuna, maraca Al Qur’an braille enyaenya pisan. Maranéhna ngarasa
jadi Muslim anu bener-bener aya
gunana, lantaran henteu ngan
sakadar ngupingkeun wungkul,
ayeuna
mah bisa maca jeung
ngaregepkeun eusina.
Hajjah Inten ngarasa sugemaeun
pisan nyaksian kamajuan di kalangan tunanetra ieu. Tuanetra anu
tadina ngarasa poék lahir batin kiwari kabuka mata haténa, caang
narawangan
geusan neuleuman
élmu agama anu leuwih jero. Ibu
Hajjah
Inten
ogé
mekelan
pangabisa ka para tunanetra keur
hirupna
sapopoé,
nya
ngadatangkeun guru ti Bandung keur
ngalatih kaparigelanana.
Nu
hayang neruskeun pendidikan ka
sakola anu leuwih luhur dibéré
beasiswa. Keur tempat panyirurukanana, IIDI cabang Garut ngoméan asrama SLB-A sangkan
leuwih sehat, pantes turta betah dipaké panyirurukan. Para tunanetra
anu pareng gering atawa aya gangguan kasehatan, dirawat jeung ditambaanana di Mahesa Medical
Centre. Nu harayang diajar usaha
dibantuan keur modalna.
Sawelas Kali Pindah
Sabengbatan matak héran, na
iraha jeung kumaha carana Hajjah
Ratna Inten ngurus rumahtangga,
pangpangna
ngawulaan carogé
anu sakitu sibukna.
Teu aya masalah saurna,
sagalana bérés, asal urang tetep
sadar ulah tepika dijajah ku waktu,
tapi urang anu kedah pinter ngatur
waktu, kitu saurna. Hajjah inten ka-
gungan pembantu rumah tangga,
tapi pembantuna disakolakeun.
Har…kumaha atuh? Bagilir wé
saurna, waktuna pembantu sakola,
wayahna ibu kudu keresa pakepuk
ngurus rumah tangga, ti enggon,
bumi tepi ka dapur. Para pembantu dianggap kulawarga sorangan, tepika karawinna, rumah
tanggana diurus ditalingakeun ku
Hajjah Inten. Geus disakolakeun
ogé di bumi angger diatik kana
rupa-rupa élmu pangaweruh, teu
weleh diaping dibingbing.
Sapanjang rumah tangga Hajjah Ratna inten sawelas kali ngiring carogé pundah-pindah tempat
sakuliah Indonesia. Kuma téa kulawrga
militer.
Alhamdulillah
pokna, nambah wawasan, luang
pangalaman jeung kaweruh, nambah baraya deuih saurna téh. Saur
Crogena téh
“Dimana bumi dipijak disana
langit dijunjung”, dimana baé ogé
bumi Alloh.
Ngumbara dimana baé Hajjah
inten henteu tumamu, aktip
sakumaha biasa pangpangna anu
aya tumalina jeung sosial kamasarakatan. Waktu di Aceh Timur
Hajjah Inten kungsi jadi anggota
DPRD panganomna, tapi teu lila
aburu dicandak ka Jerman ku
carogena anu tugas diajar.
Dasarna asak atikan ti ibu
ramana kana hirup kumbuh anu
loba hal ilmiyah, Hajjah Inten jadi
manusa sosial anu pantes ditulad.
Tétéla Hajjah inten jeung H. Dr.
Tito dina sagala rupa hal sauyunan, bener-bener
ka cai jadi
saleuwi ka darat jadi salebak. Sadidintenna Hajjah Inten saperti
biasa dines ka Mahesa Medical Center, bada lohor ngalaksanakeun
pancen sosial kamasarakatan, bada
Asar kakara urusan rumah tangga,
tara aya anu kabolér. Waktu rada
salsé dianggo ngatik elmu pangaweruh ka para pembantu kaasup
supir, maparin bimbingan palajaran sakola, ngaroris maca Al
Qur’anna bisi aya anu kaliru, telik
pisan.
Dina waktu tadarusan
sasarengan kabéh pangeusi bumi
tadauran. Kitu lakuning lampah
Hajjah Ratna Inten sapopoena.
**HRS**
7

9. DI KIWARI MACA BIHARI (27)
Catetan Budaya
YAYAT HÉNDAYANA
(Ketua Pengelola Akademi Budaya Sunda
Unpas)
Barangbang Semplak
W
ALI KOTA Bandung, Ridwan
Kamil, maréntahkeun malar
pagawé di lingkungan pemkot
Bandung katut barudak sakola di Bandung maraké pakéan adat Sunda saban
poé Rebo. Nu kudu diheulakeun téh
iketna heula. Saban poé Rebo kudu
maraké iket. Pakéanana, dipandeurikeun gé bisa. Lain paréntah atuh pingaraneunana téh da suratna gé
mangrupa “himbauan”. Tapi “himbauan” gé ari jolna ti dunungan mah nya
tangtu wé dianggap paréntah, instruksi.
Dina poé Rebo munggaran sabada Wali
kota Bandung ngaluarkeun surat paréntah téa, Wali Kota Bandung ngayakeun
rapat jeung para kepala dinas di
lingkungan Pémkot Bandung. Tétéla
enya, “himbauan” téh digarugu, dianggap paréntah. Sabagian gedé kepala
dinas nu hadir rapat, tangtu kepala
dinas lalaki, maraké iket. Ngan édas,
iketna téh rupa-rupa. Teu samodél. Nu
rupa-rupa teh lain baé modélna, tapi ogé
warnana. Ku lantaran kitu, harita kénéh
Wali Kota Bandung maréntahkeun ka
Kepala Dinas Kebudayaan dan Pariwisata Kota Bandung pikeun ngayakeun
sawala enggoning nangtukeun modél
iket jeung papakéan adat Sunda lianna
pakéeun saban poé Rebo téa.
Sawala diayakeun ku Disbudpar poé
Jumaah, 8 Novémber. Nu jaradi narasumber téh para ahli pakéan adat Sunda
katut disainer. Nu hadir dina éta sawala
gé jalma=jalma nu ngalarti kana papakéan adat Sunda anu mangrupa
bagian tina kabudayaan Sunda. Teu
wudu ramé diskusi téh. Sugri nu hayang
sangkan papakéan adat Sunda nu diparaké ku PNS di lingkungan Pemkot
Bandung jeung barudak sakola téh
merenah, tur luyu jeung ajén-inajén kasundaan, ngadadarkeun pamanggihna.
8
Pamanggih-pamanggih anu geus tangtu
rupa-rupa téa dirumuskeun ku hiji tim
anu ditangtukeun ku Dibudpar ti antara
nu haladir. Harepanana taya lian malar
rumusan téh sing jadi cecekelan, boh
pikeun PNS di lingkungan Pemkot Bandung boh pikeun barudak sakola di
Bandung. Tétéla teu gampang ngarumuskeun téh. Sawala deui waé. Ragot
deui waé.
Salah sahiji kacindekan Tim Perumus téh nyaéta perkara iket téa.
Dicindekkeun yén iket nu sawadina diparaké téh lain iket modél bihari tapi
iket modél kiwari. Tangtu wé kudu
puguh cecekelanana, da apan ngaranna
gé pakéan adat Sunda. Nu pentingna
mah palasipahna. Ulah méngpar tina
palasipah nu geus maneuh. Tim Perumus sapuk yén iket téh kudu nyoko
kana iket modél “barangbang semplak”.
Cindekna, modifikasi tina iket model
“barangbang semplak” nu kungsi jadi
salah sahiji pakaya pakéan adat Sunda.
Pangna kudu modifikasi, pangna henteu saujtratna, dumasar kana tinimbangan yén urang Sunda Kiwari kudu
kréatif. Tah nya kréativitas téa nu ngajurung laku malar modél apapakéan
Sunda bihari téh diropéa deui pikeun
pakéeun jaman kiwari. Malar luyu jeung
pajamanan kiwari, papakéan adat
Sunda téh tangtu wé kudu diropéa deui.
Aya pasaratan-pasaratan nu kudu
jadi cecekelan enggoning gagunakeun
deui papakéan adat Sunda dina mangsa
kiwari téh. Contona iket téa. Iket nu diparaké ayeuna téh sing ngahudang
kareueus kanu makéna. Malah iwal ti
matak reueus téh kudu matak nambahan wibawa deuih. Da ari matak reueus
jeung nambahan wibawa mah piraku
teuing teu daraék maké. Pasaratan
lianna nyaéta “fashionable”. Da apan
ayeuna mah papakéan téh kudu matak
pantes dipakéna. Kudu luyu jeung
kamekaran “fashion”. Ari iket apan
bagian tina “fashion” téa. Ku lantaran
kitu nya tangtu wé kudu “fashionable”.
Ari nu kacida pentingna mah
nyaéta, boh iket boh papakéan adat
Sunda lianna, ana dipaké dina jaman kiwari téh éstu henteu matak jadi gangguan kana produktivitas jeung
kréativitas nu makéna. Bisi wé modél
iket jeung papakéan adat Sunda lianna
nu diparaké téh hayoh kalah matak arateul saawak-awak. Baroroah bisa digawé, hayoh kalah matak gégétrét.
Anukna jadi matak cul kana gawé.
Iwal ti kitu, dipakéna iket jeung papakéan Sunda lianna téh sing mangrupa
léngkah munggaran, enggoning ngahudang kapanasaran pikeun neuleuman kabudayaan Sunda neu leuih jero.
Da ari iket jeung papakéan adat Sunda
lianna mah apan ngan sakadar orasésoris wungkul.
Lamun enya-enya
hayang nyunda, nya kudu ancrub
sagemblengna kana sagara kabudayaan
Sunda. Sangkan teu kamalangkem.
Ari lebah iket pakéeun barudak
sakola, asa teu kudu ieuh ditangtukeun
modélna. Keun wé sina malotékar. Mun
téa mah aya niat ngabagi iketna,
kawasna leuwih hadé mun barudak
sakola mah dibaragi bahan pikeun piiketeun. Sugan jeung sugan ngahudang
karancagéan malar barudak bisa
nyiptakeun modél anyar anu payus dipakéna pikeun Manusa Sunda Kiwari,
nu henteu ngan sakadar nyoréang ka
tukang, tapi ogé nyawang ka mangsa
datang.***
yayat.hendayana@gmail.com
Ketua Pengelola Akademi Budaya
Sunda Unpas
Manglé 2454

10. Rancagé
“Srie Sunarsasi”
Saksi Sajarah Enas Mabarti
Ku H.Usep Romli HM
D
ina hazanah sastra Sunda,
ngaran Enas Mabarti teu
pati dikenal . Meureun pedah
kurang manjang dina ngalahairkeun
tulisan-tulisan. Ti barang katingal
karyana
taun 1970-an,
ukur
sawatara taun kawilang peroduktip.
Sababaraha kali
ngumumkeun
tulisan dina majalah “Mangle”
tempatna munggaran nulis karya
basa Sunda. Saluareun ti eta, leuwih
sibuk ku ku kagiatan ngajar jeung
ngurus organisasi katut politik. Enas
mangrupa dosen nu naratas Sekolah
Tinggi Ilmu Sosial dan Ilmu Politik
(STISIP), nu kiwari jadi salah sahiji
fakultas di Universitas Garut
(UNIGA). Kungsi jadi anggota DPRD
Kab.Garut ti Fraksi Partai Persatuan
Pembangunan (PPP) tahun 19771987. Nyangking kalungguhan
Ketua Tanfidiyah Nahdlatul Ulama
Garut (1990-1999), jeung Ketua DPC
Partai Kebangkitan Bangsa (PKB)
Garut (1998-2003), sarta jadi
anggota DPRD Kab.Garut ti PKB
(1999-2004).
Tapi sababaraha karya tulisna,
kawilang aralus. Di antarana
“Gunem Rencep Sidem” (2003),
ranggeuyan prosa liris nus samemeh
dibukukeun, kungsi dimuat dina
Majalah “Mangle”. Atuh
buku
“Elmu Politik keur Warga NU”
(2003), kasinugrahan hadiah Lembaga Basa jeung Sastra Sunda
(LBSS), pikeun buku basa Sunda
widang elmu pangaweruh.
Ayeuna medal bukuna, novel
“Srie Sunarsasi” ti penerbit “Kiblat
Buku Utama” (2013), nu kungsi
dimuat mangrupa carita nyambung
dina Majalah “Mangle” taun.1974.
Novel “Srie Sunarsasi” nyaritakeun hiji mahasiswi. Dipikacinta ku
dosenna, Prof.Ahmad Ghazalie, nu
nandangan panyakit TBC. Srie
Manglé 2454
narima cinta sang professor dumasar niat hayang boga ajen hirup
ku cara mere mangpaat keur jalma
sejen.
Ukur
sakeudeung
nikah,Prof.Ahmad pupus. Tapi
kungsi ngawarisku buah hate, orok
awewe nu dingaranan Sulistiya nu
jadi puseur kadeudeuh, satengahing
lewang honcewang nyorang kahirupan nogencang. Hadena meunang
perhatian jeung panangtayunganti
Ibrahim
Musa,
babaturanana
safakultas.
Make kasangtukang kota Yogyakarta katut kahirupan kampus masa
pra Gestapu taun 1964-1965, Enas
geus
hasil
ngungkab
jeung
ngagambarkeun
kaayaan
kaharenghengan patelakna dua kubu :
komunis
jeung
anti-komunis.
Organisasi ektra universitas, nu jadi
gantar kakuatan parey politik dua
kubu, ngaraja di jero kampus. Ayaa
Himpunan Mahasiswa Islam (HMI),
nu keur nandangan muriang panas
tiris alatan rek dibubarkeun ku Pembesar Revolusi (Pembesrev) Presiden Sukarno, lantaran dianggap
“kontrev” (kontra revolusi). Ayaa
Central Gerakan Mahasiswa Indonesia (CGMI), andelan Partai Komunis
Indonesia(PKI) pikeun ngawasa mahasiswa. Aya Gerakan Mahasiswa
Nasional Indonesia (GMNI) “anak”
Partai Nasional Indonesia (PNI).
Ayaa Pergerakan Mahasiswa Islam
Indonesia (PMII), “anak” partai
Nahdlatul Ulama (NU). Jeung
sajabana.
Reuweuh-reuweuhperpolitikan
nasional, nu dikadalian ku PKI,
kalawan imeut dijalujur ku Enas,
dina leunjeuran carita cinta kapendem Ibrahim Musa, anggota
HMI nu jadi Ketua Generasi Muda
Islam (Gemuis), ka Srie, randa ngora
anak hiji, nu sarua aktivis mahasiswa
Islam. Srie nu “lindeuk japati”
ngalungboyongkeun
perasaan
Ibrahim Musa, nu sakapeung gede
hate, sakapeung ilang harepan,
satengahing sumanget nyanghareupan provokasi PKI.
Pikeun ngayakinkeun suasana,
Enas teu asa-asa nataan ngaran
jalma-jalma nu harita jeung engkecukup dipikawanoh ku balarea.
Kayaning Ahmad Tirtosudiro, salah
saurang nu ngadegkeun HMI, jendral TNI AD taun.1960an, kungsi jeneng Kepala Bulog dina awal Orde
Baru, jeung Rektor Unversitas Islam
Bandung, taun 1980-an. Tawang
Alun, nu mili ngadegkeun HMI,
Bedu Amang (kekentong
HMI
Yogya taun.1960an, kungsi nyanging
Kepala Bulog dina awalReformasi),
KH Ali Ma’sum, KH Warson Munawir (duanana pangasuh pasantren
Krapyak), jsb .
Di sagigireun ngidangkeun
kaendahan cinta dua jalma nu
kauger ku norma agama, novel “Srie
Sunarsasi” mibanda ajen dokumen
sajarah istimewa, nu langka kapalire
ku para sastrawan Sunda sejenna
danget ayeuna. Pangpangna nu
patali jeung kaayaan nagara nu
panas ngagolak balukar uru-ara
ideologi jeung politik nu ngamuara
kana tragedi “G-30-S”, September
1965. Alhasil, kakurangan-kakurangan di sawang tina jihat tehnis
nyarita jeung konflik kajiwaan para
tokoh caritana, bisa kataur ku
pedaran kasangtukang nu unik tur
tetep meunang perhatian nu teu
laas-laas ti jaman ka jaman, lantaran
langsung kaalaman ku Enas nu milu
ancrub di dinya. Peristiwa “G-30-S”
apan terus jadi bukur catur pinuh
misteri, nepi ka kiwari. Ngaliwatan
“Srie Sunarsasi” Enas Mabarti geus
sanggup jadi saksi sajarah.***
9

11. Bagian
185
G
alibna mun
waktuna kapal
anjog ka palabuhan sok pada
ngadeugdeug. Kituna téh,
lain ukur ku para padagang, tapi ogé ku
masarakat sabudeureunana. Lain rek barangbeuli lolobana mah, da
ukur lalajo wé.
Waktu kapal nu
sakuduna diiluan ku
Komarujaman anjog ka
Palabuhan Abnos, Putri
Budur nu masih kénéh
jadi Komarujaman titiron, ogé kabeneran
ngalanglang ka lebah
dinya. Eta pangeran téh,
masih kénéh nyekel
kakawasaan di éta nagara
kalayan dipikacinta ku
rahayatna.
Kitu téa mah, lantaran
paripolahna sopan santun. Teu ieuh nembongkeun pasipatan nu boga
kakawasaan. Ka nu leutik
nyaah ka sasama ngaharegaan, kitu deui ka
saluhureun tetep hormat
10
pisan. Kalakuanana kitu
ogé, lantaran éta putri
téh kudu satékah polah
nyumput buni di nu
caang, nyingkahan
kacurigaan jeung
kangewa pihak séjén.
Waktu Pangeran
Komarujaman mamalihan aya di palabuhan,
tangtu wé pada ngajénan.
Atuh, nahkoda gé gancang nyampeurkeun
kalayan sasalaman hormat pisan. Saterusna, éta
raja téh nanyakeun
babawaan éta kapal. Pok
wéh nangkoda téh nataan
barang-barang dagangan
nu aya dina kapalna.
Putri Budur kataji ku
buah zaetun. Lantaran di
nagrina mah arang pisan.
Kabeneran deuih éta
buah téh kacida hadé
ajénna, atuh tangtu wé
gampang mun rék dijual
deui gé.
Nangkoda nétélakeun,
cenah, éta zaétun téh
bogana tukang kebon nu
miskin. Ngan, teu milu
da tinggaleun. Ngadéngé
caritaan nangkoda kitu,
Putri Budur karunyaeun.
Atuh, meulina éta barang
gé leuwih mahal batan
sasari.
Buah zaetun diangkut
ka istana, ditempatkeun
di gudang nu biasa. Cul
wéh diantep lantaran can
waktuna dipaké. Malah,
harita mah acan kapariksa bener-bener.
Peutingna Putri
Budur nitah pagawé
karaton nyokot waluh nu
eusina zaétun téa. Teu
kungsi lila nu dititah téh
geus datang, mawa waluh
sasirah. Tutupna dibuka,
terus zaetun nu aya dijerona téh dikaluarkeun.
Teu kira-kira Putri
Budur ngajenghokna.
Lantaran, horéng zaétunna mah ngan saeutik
pisan ukur bagian
luhurna. Tangtu wé
hareugeueun téh lain
hanjelu, tapi bungah
kacida, lantaran manggihan emas nu sakitu
lobana.
Putri Budur nitah
pagawéna nyokot deui
waluh séjénna. Barang
dibuka, kitu deui baé.
Eusina, bener-bener
emas nu ajénna kacida
hadéna. Sanggeus kitu
mah, waluh téh sina
dipindahkeun kabéh ka
kamarna.
Taya nu apaleun kana
éta kajadian téh, lantaran
ukur kasaksian ku Putri
Budur jeung Hayati
Nufus. Nu séjén mah,
pagawéna, teu nyangka
aya kajadian kitu. Matak,
kaahéng kitu téh teu sing
ngaguyurkeun.
Nu matak leuwih
hélok, tina salah sahiji
waluh aya permata bogana Putri Budur téa. Ku
lantaran kitu, éta putri
téh beuki panasaran,
hayang apal tumalina éta
tukang kebon jeung permata téa. Ceuk pikirna,
mun dirina bisa tepung
jeung tukang kebon,
tangtu we bakal manggihan laratan salakina,
copélna bisa manggihan
béja-béjana waé mah.
Léng Putri Budur
ngahuleng. Mikiran
carana sangkan dirina
Manglé 2454

12. bisa papanggih jeung
tukang kebon téa.
Sanggeus lila mikir,
kakara kapanggih akalna.
Inyana, gancang nitah
nahkoda datang ka éta
tempat.
Nu diondang atoh
jeung bingung. Atohna,
apan diondang gegedén.
Ari bingung, asa teu
boga urusan séjén lian ti
jual beuli.
“Aya pikeresaeun
naon, sun?” ceuk
nangkoda.
“Lain, tadi mah kula
téh poho teu kungsi
naléngténg pihak nu
ngajual zaétun téa?”
“Kumaha kitu, gamparan? Naha éta zaétun
téh ajénna awon?”
“Lain perkara éta.
Keun waé rék hadé rék
goréng gé da geus
dibeuli,” pokna.
Saterusna, Putri
Budur cacarita, tangtu we
ukur nyieun dongéng.
Cenah, sawatara taun ka
tukang, éta tukang kebon
téh boga hutang ka dirina. Ku kituna, wayahna
cenah pangnyokotkeun
éta tukang kebon sina
nyanghareup ka
manéhna.
“Duh, apan tebih,
sun!”
“Enya apal kula gé.
Ngan, mending nurut
atawa mending kabéh
barang-barang nu geus
diturunkeun di palabuhan disita jadi milik nagara?” ceuk Putri Budur
ngancam.
Ngarasa taya piliheun,
nangkoda nyanggupan.
Peuting ka-217
Poé éta kénéh,
nangkoda kapal balik
marentahkeun awak
kapalna, Maksunda taya
lian ti nyumponan
parentah raja sangkan
Manglé 2454
éta kapal balik deui ka
nagri Majusi tempat
Komarujaman téa. Nya
daék teu daék, kapaksa
wé kudu nurut kana
sagala paréntah raja.
Kapal nyuruwuk, balik
deui kana urut tiheula.
Teu kacatur di jalanna,
kocap geus nepi deui wé
ka palabuhan panginditan. Warga heran sabab
tara-tara ti sasari, kapal
nu kakara ninggalkeun
éta tempat ngurunyung
deui.
Awak kapal dibarengan ku nangkoda,
gagancangan muru sisi
basisir. Hanjat ka darat,
nu saterusna muru kebon
nu diséwa Komarujaman.
Teu tata pasini deui,
nangkoda langsung gegedor kana panto gerbang
kebon.
Ngadéngé nu gegedor
sarta sora récok,
Komarujaman gancang
kaluar. Bréh nangkoda
diiringkeun ku para awak
kapal. Teu loba carita,
Komarujaman téh
dicerek, dibakutet,
dibabandan. Saterusna,
diiringkeun sina muru
kapal.
Sanggeus kapal
ngangkleung di lautan,
Komarujaman kakara
tumanya ka nangkoda.
Nu ditanya ngajawab
satarabasna. Cenah, dirina téh ngemban paréntah ti Raja Abnos pikeun
nangkep Komarujaman.
Pangna kitu, lantran bongan éta tukang kebon
téh lanca-linci luncat mulang hentu tigin kana
jangji ka raja. Cindekna,
teu mayar hutang luyu
jeung waktu nu geus dijangjikeun.
Ngadéngé caritaan
kitu, Komarujaman
sajongjongan mah
ngahuleng. Ceuk pikirna,
teu sing ngarasa boga
hutang, dalah patepung
jeung raja Abnos gé can
kungsi. Teg wéh, tangtu
éta nagkoda ukur akonakon, atawa memang bisa
jadi salah sasaran.
Najan keukeuh teu rumasa, Komarujaman teu
bisa majar kumaha. Kapaksa nurut kana kahayang nangkoda, da
mun ngalawan gé moal
aya hartina. Ceuk
pikirna, rék nuturkeun
nasibna wé, kumaha
behna!
Sanggeus sababara
poé ngangkleung di laut,
kapal anjog ka dermaga.
Nakhoda jeung awak
kapal séjénna tarurun.
Langsung muru istana,
ngadeuheus ka raja. ***
(Hanca)
11

13. Ku M.A. Salmun
{ 23 }
G
an Sole jeung Aom
Usman di imahna
keur cuhcih mariksa
koki jeung babu. Nu dipariksa lantaran sieun, duanana ge nyarita satarabasna,
malah bab Belem sok ngendong oge dicaritakeun sajalantrahna, teu aya nu
dikemu, kitu deui bab Lilis
nu sok pulang-anting. Henteu soteh dicaritakeun
omong-omonganana, da tara
ngabarandungan.
Ngahaok tanding Rahwana,
Usman ambek ka babu jeung
ka koki,
dicarekan ditutunjuk,
malah arek disepak,
disebutkeun jelema gelo
salingkuh,
teu baroga panarima,
nu asih dipulang sengit.
Hate Usman ngalentab
panas,
mun jongok mah Belem boa
dipeuncit,
tah geuning buktina kitu,
lalaki purah cidra,
manehna mah lalacuran
ngaler ngidul,
tapi mun bojo midua,
bet manehna panas peurih.
12
Bet hayang meunang sorangan,
na dimana ayana menak adil,
awak nganyenyeri batur,
tapi lamun sorangan,
meunang nyeri tuluy motah
arek ngamuk,
poho ka hate nu lian,
ku manehna dinyenyeri.
Bawaning ambek, Usman
nepika ngagidir, beungeutna
geuneuk kawas beusi atah
beuleum. Dina keur ambek
kitu, babu jeung koki ditundung dititah arindit sapajodogan, jaba dicarekan laklak
dasar. Ku Gan Sole dibere
temah wadi, yen eta teh salah,
sabab lamun eta dua badega
ngencar, mana teuing
sungutna matak tul-tel rasiah
nyebar sakota Bandung,
mending diandeg, diruruba
ambeh balem sungutna, da
rasiah geus bitu mah saha nu
wirang. Tapi wawadi kitu teu
didenge, da keur ambek tea.
Jaba ti kitu dibere jalan,
supaya geuwat unjukan harewos ka patih jeung sakaut,
mambrih nu minggat gancang
disusul ku pulisi, ulah ku
urang sorangan. Saperkara
meungpeung acan jauh,
kaduana memang kawajiban
itu, katiluna lamun disusul ku
urang tangtu itu ngalawan;
temahna lamun teu duanana
boa salah saurang aya nu
tiwas.
Tapi jalan anu sakitu
alusna teh weleh teu didenge,
babakuna bawaning ku keur
ambek tea. Ari dirarah ririh ku
Gan Sole kalah nyabut sekin,
arek newek bari ngaluarkeun
ucap nu sakitu garihalna.
Usman teh estuning geus
poho ditemah wadi, geus
kalap.
Gan Sole mah da teu niat
gelut, malah boga rasa nu asih
dipulang sengit, gejlig turun,
leos indit clak kana per, giritik
ka kabupaten ninggalkeun nu
kalap. Sadatang-datang geblus
bae ka kamar patih estuning
torojog tanpa larapan nepi ka
matak kaget.
Sanggeus rebu-rebu
sasadu, laksa-laksa tamada –
ma’lum ngadeuheus ka menak
jaman baheula—kakara paralak nyarita, ditetek ti barang
nenjo Belem sabendi jeung
Sari di lebah warung Haji Asik
tea nepi ka harita jongok di
hareupeun patih.
Patih olohok bengong asa
jaman budak dipangdongengkeun carita kahot; cacakan
lamun teu apal mah ka Gan
Sole yen jelema bener, lem-
peng, atawa bohong, patih teh
boa ambek da asa diheureuyan.
Lamun patih jaman kiwari
mah jaman geus aya telepon
tangtu ceg kana telepon, krining ka pulisi, krining ka
kawadanaan atawa kacamatan
nu bakal kaliwatan ku Belem,
supaya bendi eta, ditumpakan
ku eta dipegat, jelemana ditahan. Beres eta tuluy lapor ka
bupati. Tapi patih kabaheulaan mah da sejen deui jamanna, teu kitu.
Jung patih nangtung,
kikirab memeres lamban jas
tuluy bendo, pohara rinehna,
pok ngomong: “Urang unjukan ka pangawulaan. Hayu tuturkeun kula!”
Gandeuang patih ti kantor
nuju ka gedong leumpang anu
senang tea diiringkeun ku Gan
Sole. Upama patih ngalieuk,
poyongkod Gan Sole moyongkod, lamun diajak ngomong,
nembalanana teh bari ongkoongkoan cara nu keur mulung
jambu, masing teu bari dilieuk
oge. Ari jol ka gedong, teu cara
ayeuna, tok-tok-blus, alam
harita mah, wah, patih rek
manggihan bupati teh kudu
diunjukkeun heula ku jagalawang, ngadago heula disaur,
tuluy abus bari payakahpeyekeh payangkad-poyongkod. Ah, cindekna, ti jol nepi
Manglé 2454

14. ka jung balik deui teh diitung
jeung gengsor jueung acongaconganana Ki Kumetir, moal
kurang, leuwih mah pasti, ti
sajam, padahal jejerna carita
mah saeutik pisan: “Bojo
Usman dibawa kabur ku
Belem, disusul ku salakina.
Bisi silih paehan, hade geuwat
piheulaan ku pulisi.”
Putusan bupati, geuwat
bejaan sakaut sina ngatur
jalma nu baris ngudag, lamun
perlu parat ka Bogor, arasurusna jeung para panganggung di Cianjur, Sukabumi
jeung Bogor, masrahkeun ka
patih.
Heuleut dua jam ti harita,
burudul ti dayeuh Bandung
aleutan tujuh pulisi diluluguan
ku Agen Vleer –dumeh nu rek
ditangkepna Walanda–kaluar
ti kota Bandung ka kulonkeun.
Anggeus dua jam soteh
sakitanana mata-mata nu dipasang ku sakaut hareupeun
imah Sari tea, hariweusweus
pupulih, yen Usman katenjo
kaluar ti istal nungtun kuda
meunang nyelaan, dangdan
kaprajuritan. Harita teh nu di
kabupaten mah keur pating
galengsor, pating aracong
keneh, malah usman mah boa
geus liwat Cimahi, Gan Sole
kakara nepi kana “tigas
dawuh”.
Sakaut barang nampa laporan ti mata-mata oge gancang bae tatan-tatan nyalukan
Vleer sina mawa batur
genepan newak Usman nu
tetela boga niat nadasa Belem
atawa Sari atawa ... duanana,
tuluy Vleer sina nangkep
Belem katut Sari. Kudu disusul tepuis da sapoe ieu mah
moal leuwih jauh ti Cianjur
lepasna. Lantaran geus
sayaga, jol mantri kabupaten
ngemban timbalan pangawulaan teh atuh kari beretek, teu
make ukay-ukey ucang-acong
deui.
Ari ka Batawi teh jaman
harita mah biasana jalanna ka
Cianjur-Sukabumi moro
Bogor. Ti Bogor kana kareta
api. Jalan ngaliwatan ka
Purwakarta-Cikampek jarang
pisan diparake, saperkara
dumeh antara Dangdan jeung
Palered kasohor weritna, bejana maungna teu sieuneun
Manglé 2454
megatan jalan, turug-turug
antara Kedung Gede jeung
Bakasih sok rea begal, jadi
lamun teu perlu-perlu teuing
mah milih jalan teh kajeuhng
ngulon batan ngaler.
Salahna Sari dina petana
mingat, dumeh teu sabar
jeung make itungan, kajurung
ku geumpeur jeung sieun
katewak ku pulisi bab racun Si
Abdullah tea.
Ari nu matak disebut teu
sabar, dumeh teu ngadago
heula giliran Usman meuting
di nu kolot. Upama minggatna
tea Jumaah isuk-isuk,
pangterehna oge katangen
tangtu malem Senen atawa
Ahad pasosore, meureun
harita teh geus aya di Bogor.
Ari salahna itungan,
saperkara santek teuing
antarana, ngan ukur ganjor
pecat sawed ka lilngsir ngulon,
kira-kira 5 jam, ka dua teu ngitung kakuatan kuta. Kuda nu
tas dipake ti Limbangan
subuh-subuh ka Bandung, rek
disapoekeun ka Cianjur? Bisa
nepi ka Ciranjang asar bae ge
geus kaitung luar biasa
gancangna, narik bendi dimuatan ku tiluaan jaba
babawaan. Boga jangka 5 jam
teh disusul ku kuda tunggang
mah lebah Cipatat ge moal teu
kaudag.
Salahna nu katilu, nu
panggede-gedena salah, nya
eta ka badega dadaku rek ka
Ujungberung tumpak bendi
Belem. Padahal lamun ti
imahna tumpak per sewaan
nyorangan bari angkaribung
ku kikirim cara nu enya rek
deuheus ka klot, tangtu leuwih
rikip. Ti imah per sewaan teh
siga enya rek ka Ujungberung,
badega ge nenjoeun, malah
Agan –upamana tea—diraksukan sutra hejo, sinjang gambir
saketi, cenah meureun
pipokkeun bagega teh lamun
tea aya papariksaan. Geus teu
katarenjoeun ku babu koki,
benerna mah, per
pengkolkeun ka tempat meunang badami jeung Belem. Di
dieu ganti pakean, umpamana
baju beureum samping leres
kakara indit bareng. Di imah
teu naon-naon ninggalkeun
surat ge siga nu heueuh
ngadadak indit ka Ujungberung, kumaha bae dakuna
mah, sebutkeuin moal lila,
pageto ge balik deui, upamana, Lamun seug ku Sari diatur
kitu, najuan kabeurangnangkeun aya Gan Sole mapay
ka badega oge, pasti samar,
sabab ceuk badega teh: “Agan
tunggang per ka Ujungberung,
diraksukan disinjang gambir
saketi.”
Meureun ceuk Sole teh:
“Euh kasalahan atuh aing teh,
nu sabendi jeung Belem lebah
warung Haji Asik , dibaju
beureum disamping lereng
mah anu sakarupa sarimbag
bae eta mah, lain Sari alo aing
. Aing salah pangdeuleu, geus
kolot ieuh.”
Tapi, nya eta atuh, da Sari
mah lain Lilis bajingan
awewena atawa Piah buaya
bikangna. Teu timu jalan
demit teh, da ongkoh mingat
soteh awahing ku teu kuat
nahan gegebegan rasa,
boloampar inget kana aturan
beres.
Liwat Tagogapu rek
ngaberik tanjakan Gunung
Masigit, jalan teh pohara
taringgulna, baru pacampur
jeung gamping, matak jlagjlig-jlug cara dibeubeutbeubeutkeun. Biasana lebah
dinya, sakabeh tutumpakan,
jaba ti kuta, nu tarumpakna
sok tarurun kudana ditungtun
nepi ka liwat pasir gamping nu
eta; geus nepi ka nu rata
kakara tarumpak deui. Tapi
Anom Belem jeung Agan Sari,
sangkilang dibarejaan ku
mandor jalan jeung kuli-kuli,
aranjeucleu bae dina bendi,
anu sakitu unggal ngagejlug
ngarekek teh sora as anu rengat keur tadi isuk tea.
Dina hiji saat: “kerekek ...
beletok ... as potong dua,
bendi ngarampayak; uyuhan
kudana teu kabur ge, bubuhan
Artayim tanginas nyekel eles,
hadena keur teu lumpat, ukur
leumpang salengkahsalengkahm, nu tarumpakna
pating gulinting, untung teu
dadas teu bundas, teu ramed
teu bared ge.
(hanca)
13

15. Mahing Kufur, Nyegah Mamala
Ku Rihhadatul Aisy
P
idawuh Alloh SWT dina surat
Ar-Rum ayat 41, jentre pisan
nu unina kieu : “Doharul
fasadu fil barri wal bahri bimaa
kasabat aidinnas liyudiqohumma
ba’dolladziina ‘amilu la’alakum
yarzi’un.” Nu hartosna, “Karuksakan
di darat jeung di laut téh alatan pagawéan/leungeun manusa, anu
balukarna Allah nibankeun ka
maranéhna (wawales tina) sabagéan
anu ku maranéhna dilampahkeun,
supaya maranéhna babalik pikir.”
Ku kituna bisa dipastikeun, yen
upama jalma geus loba nu resep migawé kasuksakan, hartina kahirupan
eta jalma téh kudu siap-siap bakal
tepung bahla, meunang mamala. Migawe karuksakan hartina, memang
dirina teu narima kana hukum alam
atawa sunnatullah. Ku kituna, upama
kiwari timbul ayana banjir, urug, lini,
angin topan, peperangan, panyakit
AIDS, kadoliman, kama’siatan,
lobana nu ngaligeuh jeung sajabana,
dina seuseuhanana mah nya manusa
kénéh nu nyieunna. Nepi ka manusa
di alam kiwari geus jiga nu ngarasa
betah dina kama’siatan. Teu sieun ku
panyiksa Allah, nu padahal kitu peta
téh bakal moékan hirup manusia di
dunya kénéh. Geus puguh upama di
alam kubur mah, teu bisa nanawar
deui, teu aya lawang tobat deui.
Hartina, jalma nu di dunya lampahna ma’siat, nya di alam kuburna oge
bakal poék mongkléng, tur moal aya
nu nulungan.
Ku margi kitu, mungpung urang
masih aya jeung hirup di alam dunya
kénéh, hayu urang babalik pikir,
istigfar, nyuhunkeun pangampura
alias tobat ka Gusti Alloh. Rasulullah
SAW kantos ngémutan dina pi-
14
dawuhna, nu hartosna : “Prak geura
gura-giru migawé amal soléh sabab
baris kajadian rupa rupa fitnah (isuisu) lir gumplukan-gumplukan peuting nu poék mongkléng buta rajin.
Dina éta jaman, jalma-jalma téh
isuk-isuk ariman, ari soréna kalapir.
Maranéhna teh sok ngajual agamana
ku harta bandana (kaméwahan
dunya).” HR. Muslim
Margi kitu, upama jaman kiwari
jalma loba nu ati mungkir beungeut
nyanghareup, loba nu palsu, siga
hadé tapi henteu, siga nyaah tapi
henteu, écés éta téh balukar loba
jalma nu teu panceg dina kaimanan.
Balukarna deuih, loba jalma nu gindi
pikir belang bayah. Jalma-jalma loba
nu goreng haté, nu dolim, julig,
dengki jeung sajabana. Komo upama
hiji jalma geus asup kana dunya nu
kotor mah, rék kukumaha ogé, nu
jadi beubeunanganana ogé matak
kotor alias kiruh. Upama waé dina
jaman kiwari, mangsana maranggung deui kana politik, geuning loba
pisan jalma nu nyarumput tina
kajujuran. Wani ngajak kahadéan tur
ngajeblagkeun balihona sangkan
hayang kapilih jadi wakil rayat. Padahal dirina sorangan kabeuleum ku
kama’siatan. Geus puguh ari ukuran
lahir mah. Apan loba nu dijeblagkeun teh lain poto aslina, tapi geus
meunang ngaropea ku komputer.
Atuh nu tadina hideung oge bisa dibodasan. Tah, komo deui nu bisa
disumputkeun kayaning kajujuran.
Sok padahal jalma jujur, keur cekelan
muslim mah, sawadina jadi cekalan
hirupna. Man saliman muslimunna
millisanihi wayadihi. Jalma muslim
téh, nyaéta jalma nu salamet tina
lisanna jeung tina laku lampahna. Nu
jadi patarosan, naha atuh kiwari
jalma resep ngabarohong alias ngajauhan pasipatan jujur? Mangga
urang titenan pidawuh Kangjeng Rasulullah SAW nu negeskeun, yén
lampah ma’siat, lampah nu jauh tina
kaimanan, bakal kacida rugina.
Malah nu aya bakal tidungsuk
tidungdung néangan jalan nu teu
jelas. Maranéhna disasabkeun tina
jalan rido Allah, alatan hirupna
lamokot. Jalmana palinter, tapi pinter akal koja, pinter dina kagoréngan
atawa kajahatan. Kitu deui pidawuh
Rosul: “Bakal datang hiji jaman di
mana jelema-jelema teu kuat deui
néangan pakasaban kahirupannana
anging ku jalan ma’siat nepi ka waktu
harita jalma-jalma pada barohong
jeung murtad. Mangka di mana
kaayaan geus kitu aranjeun kudu hijrah.” Sahabat naros : “Kedah Hijrah
ka mana abdi téh?” Waler Nabi:
“Kudu Hijrah ka Allah kana alQur’an jeung kana Hadits.” (HR. AdDhilamy)
Kiwari geus loga jalma nu teu
jujur. Majarkeun lamun teu jujur
mah, moal bisa hirup. Lamun panyakit manusa geus kitu, jelas
kadoliman, panipuan bakal aya di
mana-mana. Aya pamingpin lain
ningalikeun tauladan, malah ningalikeun kabingungan, hubbud dunya,
parebut jabatan, teu bisa tegas mana
nu haram, mana nu halal. Alatan kitu
timbul kariceuwan dina sagala
widang. Geus puguh ari amanah
mah, nu ngampar-ngampar nu
nabeuh-nabeuh, nu beunghar beuki
beunghar nu seubeuh beuki seubeuh.
Sedeng ari nu miskin beuki
dikekeyek ku nu beunghar. Ku margi
kitu pantes kiamat sugro, adzab Allah
Manglé 2454

16. bakal ditibankeun ka manusa.
Lobana kajadian, lini, banjir atawa
halodo (hésé cai) jeung musibah di
mana-mana, hakékatna mah adzab ti
Allah, syaréatna lantaran manusa
resep nyieun karuksakan.
Lantaran kitu dina nyegah
datangna kadoliman, kamaksiatan,
jeung sajabana teu aya deui jalan
iwal urang uihkeun deui sagala pasualan kana papagon agama Allah.
“Dzaalikal kitabu la roiba fihi huddal
lil muttaqin.” Papagon nu teu aya
karaguan deui pikeun tujuan hirup
manusa takwa nu miseja bagja di
dunya, bagja di ahérat. Allah
ngadawuhan dina surat Ar-Rum ayat
44 : “Man kafaro fa’alaihi kufruhu,
waman ‘amila sooliha falima anfusihim yamhadun.” Hartosan : Sing
saha nu kupur, nya kupurna téh jadi
mamala pikeun dirina, jeung sing
saha anu ngalampahkeun amal
soléh, nya maranéhna sasadiaan
pikeun dirina (di sawarga).
Témbrés kacida, yen saha jalma
nu bakal rugi jeung saha jalma nu
bakal untung. Nyaeta nu kufur bakal
sasar, nu soleh bakal salamet. Komo
deui engke di aherat mah, moal aya
hiji perkara nu bakal pahili. Jelas
jeung narembongan tur nyaraksian,
mana jalma kufur, mana jalma soléh.
Upama Geus Datang Kiamat
Pidawuh Kangjeng Nabi Muhammad SAW : Satemenna di antara ciri
kiamat: Dimana geus leungit élmu,
maneuhnana kabodoan, diinumna
arak jeung maceuhna perjinahan.
(HR Bukhari ti Anas bin Malik)
Inna min asyr’athi ti antara ciri-ciri
ass’a’ati kaancuran atawa kiamatna
hiji komunitas atawa masarakat.
Ayyurfa’a al’ilmu dileungitkeunana
élmu, wa yatsbuta aljahlu sarta
dipikarespna kabodoan, wa yutsrobu
jeung diarinumna alkhomru arak
jeung sabangsana, wa yadhharu azzina jeung mahabuna perjinahan.
Aya dua rupa Ass’a’ah (kiamat) :
Kahiji, Kiamat Astronomis nyaéta
ancurna bumi jeung planét-planét
séjénna anu dijelaskeun dina
sababarha surat dina Al Quran anu
sok disebut Qiyamah Kubro. Waktu
ancurna alam jagat teu aya anu
dibéré nyaho kaabus Kangjeng Nabi
SAW katut Malaikat Jibril saperti
Manglé 2454
dina gunem catur dina hadits
Bukhori sarta dikuatan ku katerangan surat Luqman ayat pamungkas.
Kadua, Kiamat Sosial nyaéta ancurna
tatanan hubungan papada manusa.
Diantara ciri kiamat Sosiologis:
Kahiji, lamun hamba sahaya
ngalahirkeun dunungan. Hamba sahaya téh jalma anu gawé tihothat tapi
teu meunang pangajén ti jalma anu
dibélaanana. Indung anu tihothat
ngurus anu jadi anak malah anu jadi
anakna teu maliré ka nu jadi kolotna,
murid campelak ka nu jadi guru,
guru ngarogahala anu jadi murid, rahayat teu hormat ka pamingpin lantaran pamingpin gawéna nipu
rahayat. Sakabéhna ngagambarkeun
kiamat
(ancurna)
komunikasi
tatanan sosial. Kadua, Lamun budak
angon paluhur-luhur ngawangun
gedong. Honor budak angon mah
lamun jujur moal mungkin bisa
ngawangun gedong sigrong. Anu
ngaraning si Gayus pagawé nagri
golongan handap tapi gajihna alahbatan pengusaha lantaran manéhna
mah diangon ku dununganana
sangkan maling. Lamun pajak
dimanipulasi ku pagawéna nagara
bakal bangkrut. Katilu. lamun hiji
urusan dipasrahkeun ka nu lain
ahlina nya dagoan assa’ah (kaancuran). Kiwari loba pamingpin kajajadén lain boga élmu jeung ahlak tapi
lantaran boga duit keur nyogok anu
milih. Nalika jadi pamingpin téh lain
ngabéla rahayat tapi bibilintik jeung
ngagalaksak duit nagara kumaha
sangkan modalna balik deui anu jadi
korbanna mah geus tangtu rahayat
anu leutik.
Ku kituna, hayu urang riksa diri
deui. Boa-boa urang mikaresep jalan
salah. Boa-boa urang resep ninggalkeun ibadah. Upama nu dipakaresep
teh saperti kitu, mangka kudu
gacang-gancang tobat. Lantaran kiamat bakal ngadeukeutan. Sakumaha
dijéntrékeun, yen ciri kiamat
Sosisologis téh diantarana: a.
Leungitna élmu. Anu dimaksud lain
sagawayah élmu tapi élmu anu
pakait jeung kaimanan. Bisa jadi
leungitna élmu dilantarankeun ku
maraotna para ulama sarta hésé
néangan gantina, malahan para
putra ulamana ogé geus teu
kabitaeun jadi ulama sarta barudak
awéwéna ogé dikawinkeunanana lain
ka calon ulama tapi leuwih milih sarjana jeung pangusaha lain santri
calon ulama. Paguron luhur tiap taun
ngawisuda pikeun ngalahirkeun sarjana, tapi sarjana anu ulama hésé
ditéanganana. Tetempoan kaum
muslimin geus kapangaruhan ku budaya hédonestik anu nganggap harta
jeung matéri jadi udagan saperti dina
iklan susu ‘yang penting énak.
Lamun anu ngamumulé nurani
ummat geus leungit bakal kajadian
saperti langlayangan pegat bakal
hiber kumaha arah angin, ummat
bakal lésot jeung ruksak jadi korban
politik , dialeut-aleut sina démo
diadu jeung aparat keamanan padahal mah sagala pasualan bisa
diréngsékeun ku cara dialog. b.
Maneuhna kabodoan. Ciri kiamat
anu kadua dina hadits di luhur akibat
tina leungitna sumanget nyiar élmu
nya anu bakal mucunghul téh maneuhna kabodoan jalma geus teu
resep diajar tapi resepna téh hiburan,
seuseurian, nongton jeung balakécrakan. Lamun milih pamingpin
pasti milih anu deukeutna kana eusi
beuteung geus teu maliré kana kualitas laku lampah jeung ahlak, yang
penting énak. Ciri kiamat anu kadua
mah lamun otak geus teu jalan
pikeun ngaréngsékeun pasualan
ummat tapi ngaréngsékeunana ku
pendekatan sospol alias sosorongot
jeung popolotot nu ngakibatkeun
ancurna duduluran. c. Mahabuna
khomr, narkoba, ngaradu jeung
ngarinum arak. Kitu deui mahabuna
perjinahan. Geus teu éra deui kana
kama’siatan perjinahan. Saperti kiwari, geuningan manusa téh geus teu
baroga jati diri deui, malah kadieunakeun mah, beuki kalimpudan ku
alpukahna globalisasi. Teu éra deui
némbong-némbong orat, mahabuna
silih fitnah, teu era ngalakukeun korupsi, jeung sajabana. Tah, nu karitu
balukar leungitna kaimanan. Upama
jalma geus teu sieun deui kana mamala, lantaran resep migawé kama’siatan, mangka Alloh bakal
gancang nibankeun bebendonna.
Walakin kaddabu faahodna bimaa
kaanu yaqsibuun. Robbana dholamna anfusana wailam taghfirlana
watarhamna lanakunanna minal
khosirin. Amin ya Robbal ‘alamin.***
15

17. Tanya Jawab Munara Cahaya
Gawé bareng MANGLÉ, FKIP (Fakultas Keguruan & Ilmu Pendidikan),
sareng LPPSI (Lembaga Pengkajian & Pengembangan Syiar Islam) UNPAS
Wakaf
Patarosan:
Sakumaha seueur kajantenan,
yen di urang seueur taneuh wakaf
dugi ka aya nu dimasalahkeun. Kalebet aya nu ngawakafkeun masjid,
tapi tos puluhan taun, eta taneuh
wakaf jadi pacogregan. Nu jadi
patarosan, naon nu jadi masalahna
sareng nu leresna kumaha ari bade
wakaf teh? Hatur nuhun sateuacanna.
Wassalam,
Pa Susanto
ti Ciumbuleuit Bandung
Waleran:
Sami-sami
hatur
nuhun.
Perkawis wakaf numutkeun basa
asalna tina basa Arab, hartosna
nahan, eureun, atawa cicing.
Sedengkeun hartina numutkeun istilah dina hukum Islam nyaeta
ngeureunkeun atawa mungkas hak
milik hiji jalma kana mangrupa
barang saperti tanah pikeun
disodakohkeun manfaatna. Harti
lianna, wakaf nyaeta ngamangfaatkeun hiji barang anu dipimilik ku
hiji jalma bari dipasrahkan ka jalma
lianna (baturna) kalawan jangka
waktu anu tangtu atawa salilana.
Dina ajaran Islam, wakaf mangrupa
ibadah anu hukumna “sunat”.
Tujuanna pikeun ngadeukeutkeun
diri (taqarruban) ka Gusti Alloh Swt.
Anapon anu jadi katangtuanana
nyaeta sakumaha anu ditegeskeun
dina rukun jeung syarat wakaf.
Rukun wakaf aya opat, nyaeta:
Kahiji, aya jalma anu ngawakafkeun
(wakif); Kadua, aya barang anu diwakafkeun (mauquf); Katilu, aya
jalma anu narima eta wakaf (mauquf
‘alaih); Kaopat, kudu aya akad atawa
ikrar ti jalma anu ngawakafkeun
16
(shigah). Sedengkeun
syarat-syaratna nyaeta:
anu
jadi
1. Syarat-syarat
jalma
anu
ngawakafkeun: Kahiji, ngabogaan kana eta barang (harta)
sagemlengna; Kadua, akalna
sehat; Katilu, baligh (dewasa
atawa cukup umur); Kaopat,
nganyahokeun kana hukum tur
mampuh milampahna sacara
hukum.
2. Syarat-syarat barang anu diwakafkeun: Kahiji, kudu anu bisa
diala manfaatna dina jangka waktu
anu lila; Kadua, jeulas tur teges
jalma anu narimana; Katilu, digunakeun kalawan ngabogaan tujuan
anu hade luyu jeung ajaran-ajaran
Islam; Kaopat, ditangtukeun jinis
barangna, bentukna, tempatna,
jeung lobana. Kalima, barang anu
diwakafkeun kudu sagemlengna
dipimilik ku jalma anu ngawakafkeunna.
3. Syarat-syarat jalma anu narima
wakaf kudu ngabogaan akal
sehat;, baligh (dewasa atawa
cukup umur) tur nganyahokeun
kana hukum tur mampuh
milampahna sacara hukum.
4. Syarat shigah, nyaeta kudu jelas
jeung tegas. Wakaf bisa sah
saupama aya ijab qabul ti jalma
anu ngawakafkeun jeung jalma
anu narimana kalayan aya saksi
anu wijaksana.
Dumasar kana rukun jeung
syarat wakaf di luhur, mangka
katangtuan-katangtuan ngawengku:
Kahiji, wakaf henteu bisa di hak
milik ku hiji jalma, dijual-belikeun,
dihibahkeun, atawa diwariskeun.
Kadua, Barang anu diwakafkeun tos
teu bisa dihak milik deui ku jalma
anu ngawakafkeuna. Katilu, kudu
ngabogaan tujuan anu pasti, luyu
jeung ajaran Islam. Kaopat, harta
anu diwakafkeun bisa dikuasakeun
ka para pangawas anu ngabogaan
hak pikeun miara eta harta wkaf.
Kalima, harta wakaf bisa mangrupa
tanah atawa barang sejena anu bisa
dimanfaatkeun dina waktu anu lila,
henteu leungit manfaatna ku sakali
digunakeun.
Salajengna perkawis asal usul
ayana wakaf, para ahli hukum Islam
nyebatkeun yen wakaf anu sifatna
kaagamaan dimimitian (munggaran)
ku ngawangun wangunan Ka’bah di
Mekah anu ngarupakeun tempat
ibadah wiwitan. Anu ngawanguna
nyaeta sakabeh umat manusa anu
ayadi sabudeureunna. Hal ieu dumasar kana pidawuh Alloh dina alQuran: “Saestuna imah anu mimiti
diwangun pikeun tempat ibadah
umat manusa, nyaeta Baitulloh anu
aya di Mekkah, kalayan diberkahi tur
jadi pituduh pikeun sakabeh umat
manusa” (QS. Ali Imron: 96).
Malih disebatkeun dina sajarah,
yen di abad-abad kajayaan umat
Islam, wakaf dijadikeun salasahiji tihang kakuatan ekonomi umat Islam.
Sajabi ti kitu, di abad-abad kajayaan
umat Islam oge, harta wakaf teu
wungkul
digunakeun
pikeun
ngahirupan
jalma-jalma
fakir
miskin, tapi bisa dijadikeun modal
pikeun nanjeurkeun lembaga-lembaga atikan, ngawangun perpustakaan, ngagajih para guru sareng para
stafnya, beasiswa pikeun siswa jeung
mahasiswa anu milari elmu pangaweruh. Rumah sakit di tiap kota diwangun,
sagala
rupi
biaya
operasionalnya dibiayaan ku dana
wakaf. Ti ngawitan gajih dokter, para
perawat, dugi ka obat-obatan aya
dina tanggungan dana wakaf, nepi ka
rahayat leutik oge bisa narima
layanan kasehatan anu maksimal
jeung haratis***
Manglé 2454

18. Gunung Padang Ulah Digunasika
S
unda nguniang tandang
di pakalangan. Sunda kiwari
tanghi na jati diri.
Kumaha
larap
jeung prakna. Nya,
urang ayeuna nu
kudu
harudang
tandang makalangan. Ulah deuk culika, ulah deuk
ngagunasika.
Malah
mandar,
urang kudu napak
dina
tatapakan.
Nyaah ka lingkungan nya nyaah ka
diri. Nyaah jeung
wanoh ka lingkungan, tangtu nyaah
jeung wanoh ka diri
urangna sorangan.
Ku kituna, dina garapan
masingKetua Umum Paguyuban Pasundan bareng jeung H. Nanang Masoem, Acil-Sam-Jaka Bimbo ngaraleut ka kantor
Pengadilan Negeri Kab. Cianjur nyakseni sidang gelar perkara
masing
sareun
deuk saigel, rukun
gawe babarengan, ulah sok pakia-kia. alam jeung lingkungan, hususna kaaje- tuna nguniang tandang makalangan.
Urang kudu nyaah ka diri, deukeut gan Situs Gunung Padang, sangkan teu urang Sunda kiwari kudu teunung lujeung diri nyaah ka sasama. Hirup kudu digunasika ku jalma-jalma anu teu boga deung, kudu sabeungkeutan ngahiparok jeung aturan. Sing saha wae anu rasa mirasa jeung boga kapentingan jikeun kakuatan pikeun komara Sunda
ngagunasika jeung ngaruksak lingkung- keur dirina. Situs Gunung Padang misti jaga. Mun hoyong nanjeurna Sunda
an, eta jalma bakal kawalat. Nya bakal dimumule, lantaran eta situs mangrupa nguniang jeung tandang sarta tanghi na
gunung megalitik anu ngandung ajen jati diri, nya kudu némbongkeun sikep
ruksak jeung dirina.
Éta hal ditetelakeun ku Ketua Umum kalintang gedena pikeun urang Sunda. teuneung ludeung. Ulah sieun bebela
“Sunda kudu teuneung ludeung geu- dina bebeneran.
PB. Paguyuban Pasundan Prof. Dr. HM.
Sabada orasi di lapang Hypermart
Didi Turmudzi, M.Si., dina orasina gelar san nanjeurkeun bebeneran. Ulah
aksi budaya ‘Ngaraksa ngariksa Gunung sieun, ulah borangan. Ka sing saha wae Cianjur, harita rebuan simpatisan urang
Padang’ kamari ieu di Kabupaten Cian- anu ngaruksak jeung ngagunasika alam Sunda ngaleut ka kantor pangadilan
jur. Dina eta gelar aksi budaya, hadir Sunda kaasup eta jalma kawalat. Jalma negeri Cianjur pikeun nepikeun karep,
dina acara H. Nanang Masoem, Acil- anu teu ngabogaan rasa jeung mirasa. sangkan tilu urang, warga masarakat
Sam-Jaka Bimbo, Abah Ruskawan Sim kuring umajak ka anu ngariung Cianjur, anu harita nandangan bale(Ketua Cabang Paguyuban Pasundan), dina ieu riungan, poma kudu sareun- watangan, ku alatan ngabela bebeneren
tokoh kasepuhan kabuyutan Sunda, deuk saigel, saamparan sabaraya, hayu tina gunasikana jalma anu sakarep ingSundawani Wirabuana, Paku Pajajaran, urang raksa urang riksa, urang jaga sun ngaruksak situs gunung padang.
Harita, Tim pembela hokum ti Biro
sarta rebuan mahasiswa jeung simpti- kalanggengan alam Sunda,” kitu
san Urang Sunda. Gelarna eta acara, es- kasauran Prof. Dr. HM. Didi Turmudzi Hukum Paguyuban Pasundan, miharep, sangkan anu tiluan tea ditangtuning nyacapkeun jeung maheutkeun tandes naker.
guhkeun perkara hukumanana. Nya
babarengan sakumna urang Sunda engSajeroning kitu Acil Bimbo nete- Alhamdulillah, hakim harita ngagoning ngaguarkeun kanyaah jeung
katineungna geusan ngaraksa ngariksa lakeun, ayeuna urang Sunda geus wak- bulkeun harepan.***
Manglé 2454
17

19. K
atiga entak-entakan. Jeung teuing ku panjang
deuih. Geus liwat
tilu bulan. Sawah
gé robah jadi amparan tela.
Ngewag bareulah matak
tiporos suku budak. Walungan
ngolétrak. Susukan irigasi garing. Kakalén mah komo. Metet
runtah pamiceunan sagawayah.
“Geus meujeuhna salat
ménta hujan!” Kepala Desa
Cikerung sababaraha kali
mikir. Terus ngagorowok ka
hansip jaga, “Susulan Amil.
Rapat penting kituh!”
Nu disusul teu talangké.
Malum nyampak di imah.
Geus dua poé ngeduk sumur
jeung ngoméan toren bocor
keur nampung cai sumur nu
geus empot-empotan.
“Kumaha Pa Kadés, aya pikersaeun naon?” pokna barang
anjog ka kamar gawé Kepala
Desa. Ari pipikiranana
ngalayang kana ondangan ti
kabupatén. Cara basa dua
bulan ka tukang disusulan
ngadadak. Horéng diajak buka
bareng ku bupati. Lumayan
balik téh, ngélék sarung weuteuh, kuéh kaléng, jeung amplop eusi duit saratus rebu.
Balaktiktrik balakacombrang,
beuteung muti ktrik berekat
meunang.
“Ieu Mang Amil, hujan acan
cur baé. Pan geus Oktober ayeuna téh. Halodo ti Maret
asana. Pan baheula mah,
datang Maret, ret hujan raat.
Datang Séptember, ber hujan
turun. Tos cekap salat istisqo
kawasna,” Kadés norostos.
Pipikiranana kumalayang
kana pajeg nu can katagih
kabéh. Alesan rayat, kaharti.
Bororaah keur mayar pajeg,
keur dahareun gé geus porot.
Ras deui kana kawajiban
ngayakeun béas raskin.
Sedengkeun jatah triwulan
tukang gé can kabayar ka
Dolog. Harita dijual ka bandar.
Duitna kaciwit ku itu ku ieu.
Can kasetorkeun da can aya
gantina. Mun ayeuna rayat
ngocéak butuh raskin, kumaha
nedunana. Aturan Dolog
sagolék pangkék pisan. Nu can
punah, teu bisa narima jatah.
“Nya mangga waé. Iraha?”
18
Carpon H.Usep Romli HM
Katiga Entak-Entakan
tanya Amil nu asa boga jalan
pikeun kapaké deui, lamun tas
istisqo langsung aya hujan.
Tangtu Kadés moal mopohokeun pikeun ngajenengkeun
deui jadi Amil periode kadua.
Éh, tapi apan taun ieu ge
Kadés béak mangsa baktina.
Mun nyalon deui, bisa kapilih
kénéh, bisa henteu. Ma’lum
réa saingan nu harayang jeneng. Papada baroga kakuatan. Tapi saha baé nu jeneng,
hasil istisqo ayeuna bisa dipaké modal rebut tawar
pikeun kalungguhan Amil nu
strategis jeung matak merekis.
“Urang énjing wé, Mang
Amil!” sora Kepala Desa muyarkeun lamunan Amil.
“Énjing?” Amil kerung,
”Kumaha da istisqo mah teu
tiasa didadak, Pa Kadés. Numutkeun kaol dina kitab,
kedah puasa heula tilu dinten.
Malah waktu prak salat istisqo
gé kedah puasa kénéh….”
“Alah…rudet….” Kepala
Désa gégétrét. Haténa bet
ngondéal. Keuheul ka halodo.
Hayang geura hujan. Hayang
geura normal deui tatanén.
Ambéh pajeg gancang lunas.
Ambéh teu kudu ngamprah
béas raskin nu moal disadonan da boga tunggakan setor.
Ras manéhna inget kana
surat ti kacamatan kamari.
Ngabéjaan rék aya bupati.
Gancang ngageroan Sékdés.
Nitah mawa surat éta. Song
surat. Gancang diilo. Enya wé
ngabejaan pagéto rék aya kunjungan kerja Bupati ka
wewengkon kagaringan .
“Jigana klop lamun Bupati
datang, di dieu keur istisqo.
Atawa boa Bupati bakal ngersakeun milu. Dihenteu-henteu gé santri. Boga gelar
akademik S.Ag.,“ Kadés semu
nyéréngéh.
“Kumaha pami pagéto,
Mang Amil, salat istisqo téh?”
Kepala Desa mencrong ka
Amil, “Kaleresan aya Pa Bu-
pati ka dieu…”
“Pa Bupati?” Amil malik
mencrong. Kasempetan. Saha
nu nyaho bupati katajieun,
heug baé ngarékoméndasikeun jadi ketua MUI tingkat
kacamatan atawa kabupatén.
“Ké, asana aya kaol salat istisqo teu puasa heula. Ké Mamang muka heula kitab atuh.
Urang putuskeun sonten….”
“Nyanggakeun. Pokona
urang istisqo pas aya bupati ka
dieu,” Kadés katémbong bungah. Mun pareng, engké bupati apaleun kaayaan gararing,
tapi ihtiar teu eureun-eureun.
Dalah ku cara nu luyu jeung
paréntah agama. Salat istisqo.
Sugan wé taun hareup, alokasi
anggaran dana désa, PNPM,
katut subsidi-subsidi séjénna,
nambahan ceuyah. Lumayan
aya bekel keur nyalon deui.
Kajeun teu kapilih deui ogé.
Tapi sugan wé kabiruyungan
kénéh.
Datang ka imah, Amil gan-
Manglé 2454

20. cang mukaan sababaraha
kitab nu aya patula-patalina
jeung salat. Goréhél dina
kitab “Zadul Ma’ad” susunan
Ibnul Qoyyim al Jauziyah, riwayat istisqo jaman Kangjeng
Nabi Saw. Harita Madinah
katibanan halodo panjang.
Kangjeng Nabi maréntahkeun para sohabat ka
mushola dina hiji poé nu ku
anjeunna geus ditangtoskeun.
“Teu disebut maréntahkeun puasa heula,” Amil
kerung mikiran kalimah ‘dina
poé nu geus ditangtukeun’.
Boa saméméhna Kangjeng
Nabi maréntahkeun heula
puasa. Terus dina poé nu ditangtukeun pikeun istisqo
sabada puasa tilu poé, maréntah ka mushola. ”Tapi da teu
tandes. Henteu qoth’I. Jadi
aya kamungkinan teu puasa
heula.”
Teu muka kitab-kitab
séjénna deui, sabab di dinya
mah réréana nyebutkeun rék
istisqo kudu puasa heula.
Jadi lamun rék istisqo pagéto,
meneran aya bupati, kudu
geus puasa ti ayeuna kénéh.
“Ahhhh, urang cekel wé
kaol Ibnu Qoyyim,” Amil
mancegkeun pamanggih.
Pagétona, geus kumpul di
tegalan. Teu jauh ti kantor kacamatan. Acan prak salat
sabab ngadagoan heula bupati datang. Karék pupujian
wé. Maca du’a Nabi Enuh.
Dipingpin ku guru madrasah
urang Désa Karanghonjé. Sorana rada rébék. Écés pisan
tina sonsistem nu terus
diomé-omé ku patugas Satpol
PP. Miceun gangguan sora
kékérésékan jeung ngahiung.
Ambéh engké kitu dina waktuna dipaké pidato ku bupati,
ngoncrang.
“Istaghfiru Robbakum,”
Jang Guru ngaleu, dituturkeun ku ‘huuunng’ sonsistem krodit. “Innahu kana
ghoffaro……..kkkkrrkkkkkrkk…kkrrrkkkkk……
yursilis sama-a….huuuunggg…….alaikum midroro…
…”
Kitu jeung kitu wé, nepi ka
salat dimimitian. Diimaman
ku Amil Désa Cikerung. Bupati jeung aparat kabupatén
milu ngamum. Ampir wé
Manglé 2454
dina rokaat kadua, keur maca
surat “Hal ataka haditsul
ghosiyah”, imam kapohoan
saayat. Ma’lum saumur hirup
ngimaman salat, karék aya
ma’mum pangkat bupati.
Hadéna kasilep ku hiung jeung
karasak-kérésék sonsimtem.
Mun henteu téh, lapur. Katohyan malaweung.
“Mugi-mugi Alloh ngaijabah
du’a urang sadaya dina istisqo
ieu. Ngalungsurkeun hujan nu
nyandak barokah, nyuburkeun
tatanén, nebihkeun kamalaratan sareng kasusah urang
sadayana, mahlukNa nu hina
dina…” Amil narjamahkeun
du’a ménta hujan nu dicontokeun ku Kangjeng Nabi Saw
“Allohumma asqina ghoysan
mughisan…”
Tilu poé kaliwat karék aya
ceudeum-ceudeum. Kepala
Désa jeung Amil bungah. Asa
diijabah najan kabuktian acan
cur ogé.
Sabalikna Gumara, nu kabéjakeun rék nyalon Kadés
Cikerung. Gégéjrét keuheul.
Saminggu deui rék hajat
badag. Ngarayakeun akad
nikah anakna nu cikal.
Sakalian rék dipaké pinton
tagog. Kampanye yén
manéhna rék tandang
makalangan marebutkeun kapamingpinan désa.
“Mun breg hujan dina waktuna, lapur, lapur…” Gumara
jalang-jéléng di tengah imah.
Pamajikanana nu keur
kaprak-keprek di dapur nyampeurkeun. Pok ngomong, “Bapana, pihak katering teu
beunang ditawar. Keur dua
rébu tatamu, keukeuh opat
puluh juta. Tah ieu menuna,”
song keretas sakebét. Ku Gumara ukur dirérét.
“Urus wé. Nu penting suksés. Ramé. Gebyar!”
“Hiburan mah teu acan
kalebet,” cék pamajikanana
deui.
“Enya sok utang-itung sing
imeut. Soal dana apan geus
disiapkeun dua ratus juta!”
Gumara rada nyengor.
Torojol Bahur, usung-ésang
kadeuheus.
“Aya info naon, Hur?” Gumara meubeutkeun awak kana
sofa. Nyokot udud sabatang.
Bahur ngecrékkeun zipo
kameumeut. Paméré Gumara
dua taun ka tukang. Ngahaja
dibabawa. Sina katémbongeun
yén manéhna tumarima pisan.
Gur hurung, dipaké nyeungeut
udud dununganana.
“Mangkukna salat istisqo di
kacamatan,” Bahur laporan.
“Aya bupati nanaon…”
“Heueuh urang gé nyaho!”
Gumara nyenghor, “Nu matak
carareudeum kieu. Paur keur
urang hajat, hujan ngayer.
Atawa saméméhna ogé, sarua
cilaka, jareblog. Geus bérés
hajat onaman kumadinya rék
dicicikeun ti langit gé sabodo!”
“Urang akalan ka Abah
Lahiam,” Bahur lir ngingetan.
Nyebut ngaran dukun tukang
nyarang hujan. Dukun lepus
nu ahli ngungkulan jeung nedunan sakur nu ménta pitulung ka manéhna.
“Aéh heueuh!” Gumara giak.
Nepak sirah, “Nuhun Hur diingetan. Wayahna indit ayeuna ka ditu. Hiras ti poé ieu
keur ngakalan ulah hujan nepi
ka hajat lekasan.”
“Siap, Bos,“ Bahur
nyakakak. Panonna mélétét
kana leungeun Gumara nu
keur ngodok saku. Nyokot duit
tilu lambar saratus rébuan.
Song ka Bahur.
“Béré sakitu heula. Mun
hasil, dijejegan sajuta kituh.
Yeuh, bisi motor eweuh
béngsinan,” Gumara ngasongkeun deui lima puluh
rébu. “Mahikeun nepi ka
minggu hareup.”
Bahur gancang indit. Duit
nu tilu ratus, dua ratus
dibebeskeun kana lokétna nu
geus sababaraha poé lépét
pisan. Nu saratus diajangkeun
keur Abah Lahiam. Duit lima
puluh gé nuturkeun kana
lokét. Keur béngsin mah nganjuk heula ka kios dua tak
Odang. Bayareun engké ari
meunang deui pérélék ti
dunungan. Duit sulupat-selepét ieu mah rék dipaké
masang nomer peuting isuk.
Sugan wé keuna. Sakalian rék
ménta pangnoongkeun ka
AbahLahiam, sabaraha nomer
nu rék kaluar engké.
Teu hésé muntangan. Geus
nampa duit saratus rébu ti
Bahur, poé éta kénéh Abah
Lahiam tatahar nyarang
hujan. Ayakan butut sahiji digantungkeun dina palipid juru
imah. Hiji deui, dikebulan
menyan pasangkeuneun di
juru imah Gumara engké dina
waktuna ngamimitian hajat.
Nu ngarep-ngarep hujan
turun, beuki marudah. Kadés
murang-maring. Lain pédah
hujan teu turun atawa istisqo
gagal. Nu jadi masalah,
kalungguhanana beuki
ngarasa kaancam. Tunggakan
béas raskin can kabayar.
Alokasi dana désa moal
ningkat da pajeg mandeg.
Atuh wibawana bakal kagusur
balukar kaayaan juwet kieu.
Kagaringan. Gagal panén. Panyéléwéngan raskin jeung sajabana, nu bisa dipaké parabot
kampanye ku calon-calon
séjén, pikeun nyerang dirina.
Pangpangna ku Gumara, nu
keur meujeuhna lubak-libuk
réa duit, jeung ngayakeun
hajat badag méstakeun kawinan anakna. Nu rék digunakeun keur kasempetan hadé
pikeun mikat perhatian jeung
kapercayaan balaréa.
Amil ogé ngan huleng-jentul. Rumasa salah maca kaol
Ibnul Qoyyim. Rumasa maksakeun istisqo méngpar tina
aturan syara. Tapi mun teu
kitu, meureun moal pareng
ngimaman bupati nu jadi
ma’mum.
“Lain teu diijabah, acan wé.
Geuning ceudeum-ceudeumna mah geus aya. Tangtu éta
hasil istisqo,” Amil ngupahan
sorangan. Pangupah-ngapéh
éta nu ditepikeun ka Kepala
Désa. Itung-itung meper
kageumpeurna. Ditambahan
ku paparah, “Urang mah
sakadar ihtiar, nu nangtukeun
anging Gusti Murbéng Alam.
Istisqo atos, soal curna hujan
urang sanggakeun ka Nu
Maha Kawasa.”
Tapi di piluaran sahéng. Sili
tanya, mana nu ijabah, du’a
salat istisqo nu dihadiran ku
bupati, atawa jangjawokan
nyarang hujan Abah Lahiam
nu ngalantarankeun pésta di
imah Gumara, ramé kabinabina? Dangdut, jaipongan,
jeung sajabana. Mulus banglus
teu kaganggu ku hujan. Nambahan angar katiga entak-entakan.***
19

21. Carpon Tety S Nataprawira
S
ekar leumpang
nyampeurkeun box
anakna. Kulambu
bulao ngora
ngarumbay nuruban ranjang leutik. Disingraykeun. Bréh katempo, buah
haténa keur saré ngageubra.
Diteuteup pipina nu montok
jeung beresih, semu beureum.
Bulu panonna centik. Na
tarangna buuk laleutik ngaroyom. Sekar imut. Simbut Popi
dibebener.
Luk tungkul. Tarang Popi
diambungan. Kulambuna ditutupkeun deui. Tina jandéla
aya angin nu nyalisir ngelabkeun tungtung kulambu.
Jandéla gancang ditutupkeun.
Bisi angin asup ka kamar.
Ulah, Popi ulah kaanginan.
Haté Ambu bakal gering
lamun Popi kaanginan.
Bari mérésan baju Popi,
Sekar diuk dina ranjang.Tadi
isuk-isuk salakina merenahkeun box Popi deukeut jandela, méh kapoyanan.
“Jandélana kedah dibukakeun,” pokna reueus.
Unggal poé Popi jadi rebutan duaan. Hayang ngagugulung, mun teu ras ingeteun
yén umur Popi kakara tilu
20
Kulambu Sutra
bulan.
“Nyaah kitu ka Popi?” Sekar
nanya. Asa sorangan nu
pangnyaahna téh geuning.
Sieun salakina mah teu nyaaheun.
”Naha bet naros kitu? Atuh
teu nyaah mah moal…” teu
kebat. Kaburu ku Sekar dituluykeun bari seuri.
”Moal manggaleuhkeun kulambu kanggo Popi nya,
Pop?” pokna ka orok nu ngan
ukur bisa ngabelényéh seuri.
Salakina neuteup.
Hararésé naker rék indit ka
kantor téh. Mun teu dijurung
mah sigana ngajentul wé
nungguan Popi.
”Mun teu dikulambuan reungitna ka lebet. Nyocoan,”
Sekar seuri leutik kayungyun,
rada nyindir ka salakina.
Kulambu, keur Sekar mapandékeun panghalang nu
ngagoda katengtreman
rumah-tanggana. Kungsi,
méh baé kulambuna nyingray. Tadi Sekar hayang ngaheureuyan salakina, tapi teu
wasa. Teu wasa ngedalkeun.
Na haténa aya nu nyaram.
Sekar ngarénghap alon. Paneuteupna seselendep kana
jeroeun kulambu néangan
Popi. Saréna tibra.
Lucu puguh Popi téh,
geulis. Siga saha? Sekar
ngalenyap. Teu pupuguh
haténa bet inget deui ka
dinya. Kana lalakon nu kungsi
ngendagkeun haté. Nyalisir
kawas angin janari. Tiis, tapi
peurih. Sok Sekar nunda buku
nu tadi dibaca, ditunda dina
kasur, basa katempo Popi
ngulisik. Bray nyingkabkeun
kulambu. Popi geus nyaring.
Ku Sekar diusap pipina. Belenyéh seuri. Sekar imut.
“Pinter!” pokna, “Popi teu
nangis. Pinter putra Ambu,
wareg bobona?” Sekar aléwoh. Asa teleb ngabasakeun
Ambu. Budak némbalan ku
basana, sorana ririh
“Hakeng, hakeng,” cenah,
belényéh deui seuri.
“Palay nénén, pipis?” gap
leungeunna kana bujur Popi,
pempersna geus pinuh.
“Gentos heula, nya?” Popi
diangkat. Sok dina ranjang
gedé, disalinan.
Popi ngaéh, lapareun. Tuda
tadi saréna jam salapan wanci
haneut moyan, sanggeus dimandian, sanggeus disusuan.
Méh jam satengah satu, karak
lilir, meujeuhna lapareun
pisan.
Ku Sekar dilahun, pék disusuan. Nyoso naker.
Sabot nyusuan, Sekar teu
petot-petot neuteup hihideung panon anakna. Sakapeung, mun keur neuteup
panon Popi, haténa sok tagiwur. Ngajorélat aya panon
Hana, nu kungsi
ngendagkeun haté salakina.
Geulis, lungguh. Panonna liuh
siga panon Popi ayeuna.
Mun inget ka Hana, haténa
sok nyérését. Kawas angin janari, teu karasa tapi matak
peurih kareureuhnakeun.
Hana, batur sakantorna.
Tilu taun, Sekar jeung
salakina ngarep-ngarep bagja,
nungguan hadirna jabang
bayi nu bakal ceurik meupeuskeun simpéna peuting.
Tilu taun Sekar narima
kalawan tawekal. Sanajan
haténa mindeng ceurik,
upama nempo teuteup salakina semu ngananaha. Naha
can sanggup jadi indung?
Naha? Paneuteup panutanana
nu baheula liuh, sok remen
kasipuh ku pangdakwa. Jadi
tiis, ngagerihan. Salakina jadi
tiis. Jadi ngantep manéhna
dina kanalangsa nu jero.
Padahal mah na waktu
sarupa kitu, taya deui kabagja
Sekar iwal ti panyombo,
kadeudeuh, jeung kanyaah ti
nu jadi salaki. Tapi karasa ku
manéhna, harita jadi hambar,
jadi tiis, combrék.
Sanajan lemes bari buni,
karasana ku Sekar mah, haté
salakina jadi anggang. Sok
hayang ngojayan jerona paneuteup asa lain keur manéhna. Sekar ngarti, salakina
nyumputkeun kakuciwa.
Sekar hayang ancrub, hayang
teuleum. Tapi teu wasa. Ras
ka dirina, sieun manggih
kanyataan nu peurih. Taya
tangan pangawasa mun kanyaah salakina ngolémbar.
Tapi éta sangkaan goréng
teh sok buru-buru dis-
Manglé 2454

22. ingkahkeun. Embung nangénan mun haté salakina endag
kaanginkeun. Ngolémbar ka
nu séjén. Sanajan ngarti naon
sababna. Da mun enya kitu,
Sekar rumasa can bisa méré
kasugemaan.
Karasa ku Sekar gé, poék,
taya béntang. Taya teuteup haneut tina panon panutan ati.
Teuteup deudeuh, bet karasa
peuray lalaunan. Jadi tiis combrék. Kasaput ku imut hambar. Hiji waktu Sekar hayang
neuleuman hate salakina. Tapi
salakina nyingkahan pananya.
Kalawan karasa, kageugeutna
lain kageugeut nu baheula.
”Anggur gé bobo, tong
seueur teuing ngémutan nu
lain-lain. Akang angger nyaah.
Moal rék ka mamana.”
Tapi haté Sekar, manan
tengtrem kalah cangcaya,
kalah beuki nalangsa.
”Kang..!” ngomongna
dareuda, ”Hapunten can
tiasa…..”
Teu kebat, kapegat ku
sumegruk. Karasa, sirahna
diusapan. Tapi usapna hambar, dadana motah, marudah.
Harita Sekar neuteup lalangit. Dina lalangit katémbong
aya orok nu lucu. Nu bakal
nyebut Ambu ka Sekar, jeung
Apa ka salakina. Bagja temen.
Haté Sekar diayun ku angenangen. Les, kasaréan.
Tengah peuting lilir, kacida
simpéna. Salakina taya di gigireunana. Tapi keur ngadeluk
na méja komputer. Ku Sekar
disérangkeun ti kamar, tina
panto nu méléngé.
Sakapeung salakina katempo malaweung. Neuteup ka
jauhna bangun taya pitunduheun. Nyanghareupan
komputer, keretas jeung bukubuku hareupeunana. Sekar
apal, salakina keur komunikasi jeung batur, céting. Pluk,
katangén aya nu murag.
Hayang ngojéngkang mangnyokotkeun, tapi sieun gareuwah. Sekar bati nalangsa.
Haténa gegeroan. Ngageroan
salakina, nu haténa teuing
keur kumaha.
Waktu salakina asup deui ka
kamar, Sekar api-api saré
tibra. Kadéngé salakina ngarénghap beurat. Goloyoh gigireunana. Karasa
Manglé 2454
ngeukeupan, pageuh.
Neueulkeun Sekar kana
dadana lalaunan bangun sieun
leupas. Alon pisan, antara
nyaring jeung henteu, Sekar
ngadéngé nu ngaharéwos.
”Hapunten Akang, bet wasa
miharep nu lian.” Sérését
haténa karasa peurih.
Geus tangtu salakina teu
nyangkaeun manéhna keur
nyaring. Na panonna karasa
aya nu haneut, baseuh. Sora
halon salakina bieu, kabawa
ka alam ngimpi.
Kulambu sutra kekelaban,
lir nu ngagupayan. Ngarimbunan ranjang leutik. Jeroeunana aya sarébu kabagja jeung
katrésna, ku Sekar disingraykeun. Kabéh impian baheula.
Baheula saméméh aya Popi.
Ayeuna Popi aya na lahunana,
lahunan indung, dina kawih
deudeuh Cianjuran, nu
salawasna mawa katengtrem
ati. Sirah Popi diusapan. Ngok
diambung. Seungit, seungit
orok nu beresih.
Mun kongang mah hayang
salawasna ngeukeuweuk Popi,
mamangku Popi. Sekar imut.
Kacipta deui basa Sekar
hayang némbongkeun testpack positip ka salakina.
Aya kabagja sején leuwih ti
ti éta, basa ngarasa aya nu usik
na kandungan. Gusti Nu
Agung! Sekar asa ngapung ka
langit katujuh. Jungjunan nu
dianti-anti kiwari ngageterkeun asih.
Bet teu kanyahoan ujugujug ter wéh ngageter. Panyangka Dédéh mah telat tilu
bulan téh biasa, da sok kitu.
Teu dipariksa ieuh, kawas nu
geus bosen ku kakuciwa
saperti saméméhna.
Horéng puputon téh datangna ngagareuwahkeun.
Sekar imut, hayang ngabéjaan
salakina ku geterna Si Utun
Inji mun usik deui, rék sina
pataréma.
Ngarah bagja. Cipanonna
diantep sina ngembeng.
Hayang geura Si Utun usik
deui.
”Kang,” pokna dareuda,
”Tah cepeng ” leungeun salakina diteueulkeun basa na beuteungna aya nu usik.
Teup panon pateuteup, bangun cangcaya. Manéhna
unggeuk. Na panon salakina
aya talaga nu ngembeng.
”Tadi uih diparios, ku
Bidan. Leres, énjing piwarang
di-USG ka dokter kandungan,”
Omongna dareuda.
”Alhamdulillah,” témbalna
ngagerendeng, lalaunan tapi
jero. Paneuteupna nyorotkeun
cahya bagja. Leungeunna
nangkeup Sekar.
”Hapunten,“ pokna. Sekar
ngalenyap. Naha? Hapunten?
Leungeun salakina ngusapan.
”Salami ieu Akang sering
ngantep,” ngaharewos.
Sekar teu wasa kedal
nanaon. Pangrasana teu
nyalahan.
”Pami dihapunten Akang nu
pangbagjana,” pokna.
Tuluy wakca. Haténa
kungsi baluweng, kaendagkeun ku harepan nu ngagoda.
Haté Sekar ngaleketey, peurih.
Tapi teu wasa ngabibisani. Teu
wasa némbal. Sabab kacida
peurihna, geuning.
”Rumasa, Akang kungsi
boga harepan séjén. Tapi teu
wasa wakca. Tapi ngan ukur
teu wasa mopohokeun, taya
leuwihna. Sabab apan Akang
gaduh Sekar.”
Reup Sekar peureum,
nahan rasa nu awor na
dadana. Peurih jeung ngenes.
Embung ngadéngé nu wakca
balaka, tapi haténa teu wasa
ngantep.
Nyah beunta, malik ka
salakina. Cipanonna tuhur.
Teu, teu wasa némbongkeun kapeurih ati. Pék nanya,
“Saha namina?”
Salakina keur neuteup
lalangit, ngaganjel sirahna ku
dua leungeun.
“Hana,“ témbalna.
Sekar ngarénghap, kolébat
Hana némbongan. Deudeuh
teuing. Panon nu liuh, Hana
nu bageur. Reup Sekar
peureum. Hampura Han.
Ceuceu terang, na panon
Hana nu liuh aya kadeudeuh
keur si Akang, salaki kuring.
Tapi kacinta Ceuceu teu wasa
maliré haté Hana.
Ulah, ulah micinta Akang,
sabab Ceuceu embung leungiteun katrésnana.
”Naha Akang teu sasauran ti
kapungkur, ari tos lami mah?”
Sekar nanya.
Salakina malik. nangkeup.
Teu némbalan. Sekar hayang
sumegruk. Tapi ditahan.
”Hapunten, Akang sieun
leungiteun. Ti ayeuna jangji,
moal sumoréang ka mamana.”
Haté Sekar ngaleketey.
Salakina mageuhan keukeupan. Ngarénghap saperti nu
ngaleupaskeun bangbaluhna.
Na kandunganana Sekar
karasa aya nu usik.
Gap leungeun salakina
dicekel. Tel diantelkeun.
Cipanon bagjana lalaunan
juuh.
Ti harita mun Sekar inget ka
Hana, sok gancang disinglarkeun. Sekar yakin. Ti
poé ka poé karasa kabagja
beuki minuhan dadana. Nu
kungsi karasa anggang téh,
ayeuna beuki geugeut.
Tepi ka waktuna, Popi lahir.
Séhat, montok, beresih. Hana.
Hana Popiani. Sekar milih
ngaran éta keur Popi.
Tapi salakina nyaram.
“Tos waé Popi,” pokna.
“Naha ulah nganggo Hana?”
ngaheureuyan, salakina ngabalieur.
Nyah Popi beunta. Sekar
imut. Belenyéh Popi seuri.
“Wareg nénénna?” Sirah
Popi diusapan.
“Hakeng, hakeng…” Ririh,
sora nu mawa katingtrim ati.
Angin asup tina panto
kamar. Karasa tiis, Sekar
ngalieuk ngawaskeun nu
anyar datang. Ngarérét kana
jam. Wayah balik ngantor. Teu
kadéngé gerung motorna.
Jongjon teuing ngurus Popi.
Tadi milu ngalenyap basa Popi
tibra. Lilir-lilir jam opat soré,
wanci ngelap atawa ngamandian.
”Karék gugah?” manéhna
nanya. Panto kamar ditutupkeun. Gék diuk dina sisi ranjang.
Sekar imut. Jung nangtung
mangku Popi, rék disarékeun
dina box, tas dimandian.
”Mbu, nyaah ka Popi?”
Salakina nanya. Sekar
ngarérét.
Teup pateuteup.
Kiwari aya tali kaasih nu
salawasna nganteng. Teu perlu
sieun leungiteun, sanajan kulambu sutra kungsi ngelab
kaanginkeun. ***
21

23. Carpon: Yus R. Ismail
Ésih jeung Duyéh
“Akang téh nyaah,” ceuk
Duyéh hiji soré. Hujan kakara raat. Tatangkalan rajeg
ngabigeug. Angin duka ka
mana. Sapanjang jalan
komplek Griya Surga Indah
aya ku simpé.
“Tapi modal Akang mah
saukur nyaah, ngan nyaah
jeung nyaah.”
Ésih ngarahuh. Bet aya
anu gumeter di jero kalbuna.
Basa sésa cihujan anu ngagantung dina pucuk plamboyan ngeclak, asa haténa
anu katinggang cai wening
téh, nyecep jeung seger. Basa
teuteupna amprok jeung
teutep Duyéh, aya ombak
anu ngagalura dina dada
Êsih. Ésih imut bari ngabalieur, bari yakin paneuteup Duyéh mah angger
manteng ka manéhna.
Biasana, lamun Êsih nangenan Duyéh neuteup siga
kitu, Êsih sok heureuy ku
pananya, “Geulis nya?”
“Enya, anjeun téh geulis,
Sih. Lantaran éta meureun
Akang teu bisa mopohokeun anjeun.”
Unggal mulang jalanjalan jeung Duyéh, di hareupeun eunteung di ka
marna, Ésih mindeng
ngagerendeng; enya kitu
aing téh geulis? Lain henteu
sukur ka Gusti, Ésih
ngarasa dirina biasa waé.
Enya éta ogé olah raga, ngurus awak, pangpangna
lebah pameunteu jeung
rambut, geus jadi kabutuhan. Tapi dirina asa henteu geulis siga Meida Safira
atawa Kimberly Ryder.
“Sih, geulisna istri mah
aya dina haté lalaki,” ceuk
Duyéh hiji waktu basa Ésih
nanyakeun, naon atuh kriteria lalaki bet bisa nganiléy
geulis jeung henteuna hiji
awéwé? “Keur Kang
22
Dadang, Ceu Nia pasti
panggeulisna. Keur Qais,
Laila téh panggeulisna.
Keur Asraf, Bunga téh
panggeulisna. Keur Duyéh,
pasti Ésih atuh panggeulisna.”
Duka iraha mimitina
ngaran Duyéh bet remen
ngalangkang dina pikiran
jeung haté Ésih. Da baheula
mah tara inget saeutik-eutik
acan. Buukna anu panjang,
ririaban lamun katebak
angin. Atawa imutna anu
mandiri béda ti anu séjén.
Atawa teuteupna anu matak
teu puguh cabak, can
kungsi kapikiran. Enya
Duyéh téh kawentar henteu
ngan di kampus. Duyéh
mah di kampus séjén, di
kota séjén, teu weléh réa
anu ngahiap-hiap. Apan
sakali maca sajak atawa
medar pangalamanana
ngarang carpon ogé, henteu
saeutik mahasiswi ngarariung harayang deukeut,
harayang wanoh. Lantaran
éta meureun Ésih ngarasa
kuméok méméh dipacok.
Manéhna mah apan mahasiswi biasa waé.
Henteu nyongcolang dina
widang matakuliah, ekstrakulikuler, atawa kasenian
anu loba ngirut rumaja
sapantaranana.
Tapi hiji soré Duyéh
datang ka tempat indekos
Ésih, nginjeum buku Sejarah Komunikasi. Perkara
nginjeum buku mah
anggeus lima menit ogé,
tapi Duyéh di tempat indekos Ésih aya kana dua
jamna. Saterusna mah
Duyéh mindeng nganjang,
ngajak jalan-jalan, nyelapkeun puisi cinta dina buku
Ésih, ngahaleuang lagu
Manglé 2454

24. cinta dipirig gitar. Enya,
Ésih gé ngaku, Duyéh téh
romantis, bageur, perhatian. Sakali mangsa mah
basa Duyéh nganjang
kabeneran Ésih tas wudu.
“Akang mah pangwaaswaasna ningali istri téh
sabada wudu. Cai masih
ngareclakan tina buuk
jeung pameunteuna. Istri
anu geulis téh nyaéta istri
anu rajin wudu ceuk Akang
mah. Hanjakal Akang mah
tas solat. Mun seug acan,
hayang teuing ngajaran
ngaimaman Êsih,” ceuk
Duyéh.
Ésih saukur imut, terus ka
kamarna arék solat.
“Di dieu waé solatna, Sih,
Akang hayang neuteup Êsih
nuju solat.”
Ésih ngajanteng sakedapan, ngararasakeun anu
nyaksrak dina dadana. Duh
Gusti, saleresna abdi téh
ngantosan kaayaan sapertos
kieu. Enya, rarasaan jeung
pangacianana mah Êsih téh
baluweng ku asmara. Tapi
pikiranana, kayakinanana,
Ésih tetep peng kuh. Êsih
cangcaya kana kedaling ucap
Duyéh. Henteu salah, Duyéh
téh romantis, bageur, kasép,
perhatian. Tapi apan Duyéh
mah kawawuhanana aya di
mana-mana. Wanoja anu
katarik ati kapentang asmara ku Duyéh sigana henteu
saurang dua urang. Naha
Duyéh ogé sarua romantisna, perhatianana, bageurna, ka unggal wanoja anu
deukeut jeung manéhna?
Pananya samodél kitu anu
henteu leungit tina pikiran
jeung kayakinan Ésih.
Nepi ka hiji soré, basa girimis mépés poé, Duyéh
ngucapkeun kalimah anu
moal leungit tina ingetan
Ésih.
“Lamun seug anjeun téh
masjid, Akang mah hayang
terus-terusan solat di
jerona,”ceuk Duyéh.
Ésih ngararasakeun angin
anu ngagilisir kana pipi
Manglé 2454
parat kana haténa.
**
“Naha atuh Akang téh bet
nyaah ka abdi?” ceuk Ésih
hiji soré. Girimis anu ninggang dangdaunan wirahmana matak waas. Duyéh
neuteup ka jauhna, ka
sapanjang jalan komplek
Griya Surga Indah. Tukang
bajigur anu tadi ngaliwat
ngiles di péngkolan.
“Urang mah moal kungsi
apal, Sih... iraha jeung di
mana rasa téh eunteupna.
Êta mah rusiah Pangéran.
Meureun enya ceuk Afrijal,
cinta téh hal panganéhna
dina hirup manusa. Lantaran éta, henteu samistina
kanyaah Akang ka Êsih
hantem ditatanyakeun. Da
cinta mah moal bisa ditarjamahkeun kana basa
urang.”
Ésih imut. Enya kitu? Tapi
naha ieu haté bet teu bisa diupahan. Unggal ningali
Duyéh ngobrol jeung Yeni,
Dian, Eli, Kim, Fatin, Méla,
Ratu, jeung wanoja lainna,
rasa cangcaya téh beuki témbong ayana. Naha timburu
kitu? Naha wajar timburu
jadi gemuk kacangcayaan?
Ésih henteu ngarti, naha
haténa bet cangcaya pikeun
narima Duyéh sagemblengna.
“Kudu ku naon atawa ku
cara kumaha atuh Akang
téh pikeun ngayakinkeun
anjeun, Sih?” ceuk Duyéh
sakali mangsa. Êsih henteu
ngajawab. Bet geter-geter
kanyaah anu aya dina
haténa, karembangan, basa
maca sababaraha lembar
sajak cinta, sajak cinta anu
dihususkeun keur manéhna. Tapi keur pikiranana
mah sajak téh henteu
cukup.
“Hiji mangsa, aya ku
hayang boga patamanan di
pipir imah, imah anu sederhana tapi resik. Lamun soré
di patamanan téa urang
bisa nyaksian panonpoé
surup. Lamun isuk-isuk
urang bisa nyerangkeun
barudak lalumpatan ngungudag kukupu anu eunteup dina kekembangan.
Urang téh kudu ngajarkeun
ka barudak, yen hirup henteu bisa dilakonan tanpa
cinta. Bet ku hayang macakeun sajak-sajak cinta, ngagalindengkeun lagu-lugu
asmara, jeung nyelapkeun
sagagang érmawar dina
rambut hiji wanoja, anu jadi
indung barudak téa. Sih,
naha kersa jadi wanoja dina
lamunan Akang?”
Ésih teu némbalan. Haténa mah enya geus kabandang ti saméméhna. Tapi
pikiranana, angger cangcaya. Sakanyahona, sajak téh
ngan ngadabrul wungkul.
Komo deui sajak cinta anu
hésé dibédakeun jeung
rayuan gombal. Amangna
ogé apan aya anu jadi panyajak. Mindeng demonstrasi di
jalan-jalan.
Hasilna?
Nyangsarakeun anak pamajikan ti imah kontrakan ka
imah kontrakan. Meureun
lantaran kacangcayaan éta
Êsih henteu ngedalkeun putusan anu pasti. Nepi ka hiji
mangsa mulang ka tempat
indekos Êsih dianteur ku
Kémod. Ti mimiti wawuh
Kémod mah geus ningalikeun hiji lalaki anu mapan.
Mapan téh gembleng salaku
lalaki jaman kiwari. Papakéanana perlénté, ka ditu
ka dieu momobilan, ngajak
jalan-jalan ka pertokoan,
balanja, nonton film, balikna
nyimpang ka dunkin, kfc,
atawa réstoran méwah.
Naha enya dina haté
awéwé, enya ogé dina
bagian leutikna, aya kayakinan yén rajakaya téh pondasi anu weweg pikeun
cinta? Ésih saenyana henteu yakin kana hal éta. Tapi
nalurina nungtun pikeun
milih jeung ngajalankeun-
ana. Ésih ngucap sukur
logikana masih waras, henteu ancur burakrakan ku
rasa anu henteu logis. Êsih
henteu bisa ngabadé Duyéh
bisa nengtremkeun tina
jihad matéri.
Naha enya, di jaman
sarwa téhnologi cara ayeuna, cinta taya hartina sama
sakali?
Basa Duyéh apaleun yén
Ésih geus nangtukeun pilihan, manéhna datang hiji
soré. Sababaraha lambar
puisi anu digulung dibikeun
ka Ésih sabada dibacakeun.
“Kudu kumaha deui ngucapkeunana, cinta ka anjeun téh geuning ngamalir
terus-terusan taya saatna,
nyébor katineung kana teuteup anjeun, rambut anjeun, cai anu ngagarenclang
nyarakclakan sabada anjeun abdas.”
Ngan sakitu anu diucapkeun ku Duyéh. Tapi
suasana soré girimis, ambekanana basa keur maca
sajak anu siga diatur, geter
sorana, leuwih ti sajuta
ucap. Basa lambaran sajak
téa dipasrahkeun, kembang
érmawar diselapkeun dina
buuk Êsih, terus amitan
nangtang girimis. Buukna
ririaban boborélakan ku ciwening, Ésih ngarasa aya
anu nyeuit dina dadana.
Nyeri jeung peurih.
**
“Kumaha carana ngaleungitkeun panineungan?”
tanya Ésih ka Dédah, sobat
kuliahna. Kampus pasosoré
aya ku simpé. Girimis
mépés poé anu tadi mentrang. Dédah nyeuleukeuteuk.
“Naha seuri? Naha Dédah
teu kungsi boga panineungan?”
“Pohokeun wé atuh Kang
Kémod mah. Masih ngantri
anu ngahéroan ka Ésih
Nyambung ka kaca 34
23

25. Budak nu Leungit
N. W. Galih
P
oé eta Si Arkan
balikna sorangan.
Inditna mah
duaan jeung Si
Obing, budakna
Bi Isom. Ari pangira Si
Arkan babaturanana téh
geus balik ti heula.
Dicelukan sababaraha kali
di gunung Sayur, taya nembalan. Geus kitu mah gedig
wé manéhna balik. Ongkoh
jukut dina tolombong geus
pinuh. Maranéhna indit ka
gunung Sayur téh ngadon
ngarit. Barang datang ka
lembur, gebru neundeun
tolombong dina kandang
dombana. Sanggeus diparaban sacukupna, koloyong ka
lmahna Bi Isom.
Dua puluh meter deui ka
imah Bi Isom, Arkan
gegeroan “Bing Obing! ku
naon euy ilaing ninggalkeun?!”.
Euweuh nu némbalan.
“Bing! Obing!” ceuk
Arkan deui. Geus nepi, gék
dina golodog. Kulutrak, sora
panto muka, lol sirah
indungna Arkan.
“Obing mana Bi?” Si
Arkan gasik nanya. “Tebat
ka lebak, ngurek ?”.
“Har? Ari manéh kapan
tadi ngarit jeung manéh.
Geus lila nya ilaing balik”.
“Karek jol Bi, kebat ka
dieu, da panyana téh Obing
geus balik ti heula.” Deg,
cenah karasana kana dada
Bi Isom. Palangsiang Si
Obing leungit! Pok wé
nanya ka Arkan, “Ke, ari
24
tadi ngaritna ti lebah mana
deuih? Mana lalila teuing?”.
“Rada jauh tadi mah, Ibi.
Hésé néangan jukut nu alus
téh. Malum keur usum kieu.
Halodo mah di mamana gé
hésé jukut nu hadé,” walon
Si Arkan.
“Na ti mana ngaritna?”
cek Bi Isom.
“Ti gunung Sayur?”
Ngan gebeg we Bi Isom
ngagebeg “Gunung Sayur,”
gerentesna.
“Gusti, mani jauh-jauh
teuing, Arkan! Sia mah can
nyaho nya gunung éta?
Kolot gé langka nincak gunung Sayur. Sanget kénéh
deuleu! Ari ieu maranéh,
budak satepak kénéh bet
wawanian. Lah kami mah
palangsiang Si Obing leungit, aya nu nyumputkeun
ku urang dinya! Gusti,
mangkaning anak ngan hijihijina. Da éta manéh nu
mamawa ka dinya téh!”
“Si Obing nu ngajak mah
Ibi. Resep meureun cenah
di gunung Sayur mah. Loba
jukutna jeung ngaremploh.
Pikabetaheun deuih, uing
mah sakadar nuturkeun
manéhna.”
“Lah komo geus nyebut
betah-betah kitu, palangsiang.” Ngan géwéwék we Bi
Isom ngajéréwét. Hing wéh
ceurik. Teu lila rob tatanggana ngadareukeutan.
Reuwaseun.
“Ku naon Bi Isom téh,
Arkan?” ceuk Bi Teja ka Si
Arkan.
“Mimitina mah nanyakeun Si Obing, da tadi téh
bareng ngarit ka gu nung
Sayur. Ari panyangka Uing,
manéhna geus balik ti
heula.”
“Ari ieu can nyampak di
imah nya?” ceuk Bi Teja.
“Puguh nu matak ceurik
gé.”
”Di ditu kénéh meureun.
Tungguan wé, mun wanci
Asar can mulang waé, urang
susul ku saréréa. Nya Mang
Tarju, enya henteu?” Bi Teja
ngalieuk ka lebah Mang
Tarju.
“Heueuh cék uing mah
kitu wé. Wanci Asar Si
Obing can mulang, wajib ku
urang lembur susul. Boa
teuing ayeuna di jalan
kénéh, atawa sumpang-simpang heula ka lembur
séjén,” ceuk Mang Tarju.
“Mamawa tolombong
wadah jukut nya?” ceuk Bi
Imik bari seuri. “Kawas nu
dagang ancleung nyah?”
Ger nu aya di dinya sareuri, kagugu ku polah Bi
Imik.
“Indungna keur sedih
euy, teu hadé tingcakakak!”
Aya saurang nu ngelingan.
“Aéh heueuh nya,” ceuk
Udin nu milu ngariung Bi
Isom. Jep wéh jarempé.
“Jadi kitu wé nya Mang
Tarju?” ceuk Udin deui.
“Naon téa?”
“Paitkeun rencana urang
engké. Mun Si Obing wanci
Asar can mulang kénéh,
urang wajib nyusul, bébéja
waé heula ka RT.
"Panuju!” saur manuk.
Waktu Asar nu didagodago ku in¬dungna jeung
ku pangeusi urang lembur
Cikahuripan, can jebul
kénéh waé. Timbul kacurigaan ti urang Cikahuripan.
Komo indungna mah geus
nyangka nu lain-lain. Boa Si
Obing téh moal mulang,
disumputkeun ku urang
ditu. Bi Isom kapaéhanana
gé aya sababaraha kalina.
Nu rék néangan kabéh
lalaki nu geus aya umuran.
Teu tinggal ti mawa bedog
jeung obor. Mawa bedog
keur ngajaga. Obor mah bisi
kapeutingan balik, atawa jol
ka nu dijugjug geus poék
mantén. Nu indit téh aya
duapuluh urangna. Ari ti
lembur Cikahuripan ka gunung Sayur teu jauh, ukur
dua kilometer, tapi da lain
nyorang jalan datar wungkul. Pungkal-péngkol, nanjak mudun loba nyorang
rerembet. Diantara rombongan nu leutik keneh téh
Si Arkan. Perelu keur tuduh
jalan. Nepi ka nu dituju kira
pukul lima. Kaayaan geus
paroék, cahaya panon poé
kahalangan ku tatangkalan
galede. Kapaksa beurang
kéneh gé obor diseungeut.
Teu sirikna unggal nu
legok disaksrak, diténjoan,
tapi Si Obing teu panggih.
Nya geus kitu mah mo henteu ngarendong di gunung,
peuting éta kénéh marulang
deui ka lembur. Nu milu di-
Manglé 2454

26. itung deui, jejeg euweuh nu
leungit. Ngadéngé nu baralik
ka lembur bari teu mawa nu
ditéangan, keur Bi Isom mah
kalah waé nambahan
kasedih.
’’Tong leutik hate Ibi,”
ceuk Mang Tarju, ”boa Si
Obing téh teu nanaon jagjag
kénéh. Aya keneh di ditu,
ngan tadi mah teu kapanggih sotéh diburu-buru
hayang balik, bisi amprok
jeung urang leuweung.
Barabé. Keun isuk da rék
ditéangan deui. Inditna rék
rebun-rebun pisan. Si Obing
moal teu kapahung, poho
deui jalan balik. Kapan di
gunung Sayur teh ngaritna
misah jeung Si Arkan di
leukeunan, Si Obing mah
rada ka beh tonggoh,
deukeut anu loba dapur
awina.”
“Teu diteangan ka lebah
dinya Bi Isom maksakeun
nanya, sorana gé peura balas
ceurik waé.
“Ih puguh wé ditéanganana mah. Tapi teu kapanggih
tolombong-tolombongna
acan,” ceuk Mang Tarju.
Manglé 2454
”Keun sugan isuk kapanggih.
Ayeu mah ulah loba nu
dipikiran.”
Tengah peuting sora nu
ngagero, Bi Isom. Sora
anakna. Gentak Bi Iso hudang.
“Maneh, Obing balik?”
ceuk Isom jung cengkat
ngadeukeutan panto dapur.
Di luar taya nu némbalan.
Ngan angin nu ngagelebug
nebak tatangkalan.,
“Ema, uing mah tong
diteangan. Geus betah di
ditu. Obing moal balik deui.
Ditéangan ge natambuh laku
... ceuk sora tan katingalan.
"Naha Obing embung
balik?” Isom mana kawas nu
ngomong sorangan.
”Da geus betah di ditu,
Ema.”
”Luas temen ninggalkeun
Ema cunggelik sorangan.”
’’Kapaksa Ema.”
Nu tas néangan anakna Bi
Isom di gunung Sayur geus
balik. Tapi Obin mah euweuh diantara manéhna. Nu
balik katénjo bangun nu
lalungsé pisan. Nu hantem
ditéangan téh teu kapangih.
Pagawéan asa tambuh.
Geus nyaho kitu mah, budakna Bi Isom téh disebut
hilang wéh. Poé éta dianggap
poé sadugna manehna maot.
Bi Isom teu bisa kukumaha, sok sanajan sedihna
nataku, ti dituna man tuda
budak ngan hiji-hijna, beunang hayang, kari-kari ayeuna ninggalkeun, sanggeus
tujuh taun salakina ninggalkeun ti heula, mulang ka
alam kalanggengan.
Sabulan ti harita, dina hiji
peuting Bi Isom ngimpi.
Anakna datang, papakean
singsarwa alus, kulitna
bodas beresih teu cara biasana, hideung balas kapanasan waé, ngala suluh
jeung ngarit.
“Hirup kénéh Ujang téh ?”
ceuk Bi Isom bari ngusapan
sirah anakna.
“Jagjag kénéh, Ema.
Kasep deuih ayeuna mah
uing téh. Geura isuk teang
...”
Rebun-rebun kénéh Bi
Isom geus hudang. Kebat
ngajugjug imahna RT.
Paralak ditepikeun eusi
impianana tadi peuting.
Ketua RT teu kaleked tuluy
nyokot kohkol awi, ditakol
dititirkeun. Teu lila geus
ngarumpul kolot di hareupeun imahna RT.
Pok Kokolot RT ngabéjakeun pamaksudanana.
Pangna ngumpulkeun
rebun-rebun téh. Wayahna
sakali deui urang néangan
jasadna budakna Bi Isom,
pédah peuting kaimpikeun
ku idungna, ceuk Kokolot RT
ka nu aya di hareupeunana.
Teu ngéngkékeun deui, diengké-engké mah kaburu
beurang mantén ongkoh, riungan bubar. Sawelas urang
nu indit ka gunung téh.
Anjog ka gunung geus
rada beurang. Mang Tarju
nu keur tonggoy gasruk,
handapeun dapuran awi
manehna nénjo nu keur
sujud nyangigirkeun tolombong wadah jukut. Mang
Tarju ngagebeg. Boa éta Si
Obing téh. Tapi, awakna
geus tinggal rorongkong!
Geus nyaho kitu mah kebat
manehna nyampeurkeun
baturna. Hariweusweus nyebutkeun geus manggihan
budak nu leungit tea.
Atuh rob baturna nu sapuluh urang deui, dibarengan
ku Mang Tarju muru papanggihanana. Enya we, Rorongkong nu kasampak téh.
Anéhna, teu kaambeu bau
bangké. Jeung deui rorongkong téh bisaan. Keur
sujud, leungeunna nu
katuhu nyekel tolombong.
Kersa ning Alloh Nu Maha
Kawasa!
Ti dinya mah duaan dititah mudun, ngabéjaan pulisi
désa. Ngabéjaan kayaan nu
sabenerna.
Ti harita budak nu ngarit
tara wani-wani deui ulin ka
gunung Sayur. Nasibna
sieun jiga Si Obing. Tong
boro barudak, dalah kolot gé
langka. Gunung ayur téh
sanget kénéh, loba pangeusi
anu teu katenjo ku panon
biasa. Walohualam.***
25