É a zona do río Miño comprendida entre Portomarín e Os Peares, na provincia de Lugo. Un tramo do río encaixado entre xistos, cuarcitas, gneis... duns 50 km de lonxitude e ata 400 m de desnivel.
O percorrido do Miño no Canón forma paraxes de grande importancia ecolóxica e paisaxística. Resulta espectacular pola altura das súas ladeiras, pola vexetación diversa que acolle (carballeiras, soutos, ervedeiros, sobreirais...) e polo grande interese etnográfico resultante do traballo de séculos para conseguir gañar terras para o cultivo das vides. A todo isto hai que engadir os numerosos monumentos que forman parte da chamada Ribeira Sacra, coñecida por ese nome desde a Idade Media por ser zona onde abondan as igrexas e mosteiros.
2. É a zona do río Miño comprendida entre Portomarín e Os Peares, na provincia de
Lugo. Un tramo do río encaixado entre xistos, cuarcitas, gneis... duns 50 km de
lonxitude e ata 400 m de desnivel.
3. O Miño entre Chantada e O Saviñao,
no encoro de Belesar
O percorrido do Miño no Canón forma paraxes de grande importancia ecolóxica e
paisaxística. Resulta espectacular pola altura das súas ladeiras, pola vexetación
diversa que acolle (carballeiras, soutos, ervedeiros, sobreirais...) e polo grande
interese etnográfico resultante do traballo de séculos para conseguir gañar terras
para o cultivo das vides. A todo isto hai que engadir os numerosos monumentos
que forman parte da chamada Ribeira Sacra, coñecida por ese nome desde a
Idade Media por ser zona onde abondan as igrexas e mosteiros, todos eles
centros de cultivo do viñedo.
Encoro e presa de Belesar, nun
inverno de augas baixas.
4. Penedos na paredes do Canón do Miño
As rochas dominantes son os
granitos e os xistos, con algunhas
áreas de cuarcitas.
Cristas de cuarcita no Graúllo
6. REDE FLUVIAL
Articúlase arrredor dun tramo
do río Miño cos seus
correspondentes afluentes.
Tanto o Miño como os seus
afluentes aproveitan as
numerosas fallas dun terreo
moi antigo que sufríu un
proceso de rotura e
levantamento no Terciario a
partir dunha superficie moi
erosionada.
Rego de Campo Ramiro no descenso
da Penichaira de Chantada.
Hai numerosos regatos que
desembocan no Miño e que en xeral
levan moi pouca auga no verán.
7. RÍO MIÑO
Nace na serra de Meira e desemboca na Guarda, no Océano Atlántico. A partir de
Portomarín encáixase nun fondo val ata a confluencia co Sil nos Peares, seguindo
a dirección norte-sur.
Afluentes máis importantes neste tramo:
-Pola dereita: Portos, Zamoelle, Bieitas, Moreda, Enviande, Asma, Fondós e Búbal.
-Pola esquerda: Loio, Bacelo, Pez, Sardiñeira, Pesqueiras e Marce ou Aguianza.
Está encorado en Belesar e Os Peares.
8.
9. Comezo do Canón do Miño entre Portomarín e Paradela.
Á dereita a desembocadura do Loio co encoro de Belesar en augas baixas.
10. Río Loio (Paradela) no comezo do Canón do Miño
RÍO LOIO
Nace na serra do Páramo e xúntase ao Miño pola marxe esquerda no encoro de Belesar
despois de formar un profundo canón. Ten todo o seu percorrido polo concello de Paradela.
12. RÍO ZAMOELLE
Nace no monte de Torrós e percorre terreos de Portomarón ata xuntase ao Miño no comezo
do Canón entre as parroquias de Sabadelle e Portomarín.
27. Val do río do Bacelo
RÍO DO BACELO
Nace no monte Acevedo e, despois dun curto percorrido polo concello de Paradela, xuntase
co Miño facendo linde entre Aldosende e Santalla de Paradela.
31. O río Bieitas na
confluencia co Porto
da Hedreira.
RÍO BIEITAS
Fórmase con varios regos que
baixan na serra da Vacaloura e
escava un val encaixado que vai
cair ao Miño no encoro e Belesar
entre as parroquias de Vilar de
Cabalos, Xián e Mourulle.
Ten un percorrido curto e con
moito desnivel.
39. RÍO MOREDA
Nace nas estribacións do Faro (Alto
do Corno) e atravesa o concello de
Taboada. Xúntase ao Miño en San
Xoán da Ínsua.
40. Vista desde O Peteiro (San Vitorio de Ribas de Miño, O Saviñao)
41. Vista desde O Peteiro (San Vitorio de Ribas de Miño, O Saviñao).
Na outra banda a desembocadura dos regos Enviande e A Lama e no medio o Piñeirón e Castro Candaz.
42. Vista desde o Piñeirón, no centro Castro Candaz case mergullado no encoro.
43. Castro Candaz (Pedrafita, Chantada).
Neste outeiro situado a carón do Miño,
entre as desembocaduras dos regos
Enviande e As Lamas, houbo un poboado
castrexo e unha fortaleza medieval que
foron moi modificados pola construción
de socalcos para o cultivo das vides.
Desde a construción do Encoro de
Belesar permanece asolagado e só se
pode acceder a el cando o nivel da auga
está moi baixo.
44. RÍO ENVIANDE
Nace na serra do Faro e xúntase co Miño facendo linde entre Chantada (Pedrafita) e Taboada
(Sobrecedo).
Tramo final do río dentro do encoro de Belesar
45. REGO DAS LAMAS
Nace nas estribacións do Faro en Mouricios Chantada e xúntase co Miño entre as parroquias de Pedrafita
e Sabadelle, no encoro de Bellesar.
Desembocadura do Rego da Lama no Miño
REGO DAS LAMAS
Nace nas estribacións do Faro en Mouricios Chantada e xúntase co Miño entre as parroquias de Pedrafita
e Sabadelle, no encoro de Bellesar.
48. RÍO SARDIÑEIRA
Nace na serra das Penas e desemboca no encoro de Belesar nas proximidades de San
Vitorio de Ribas de Miño.
Río Sardiñeira conxelado, na área de lecer de Xuvencos
55. REGO DE PESQUEIRAS
Nace ao pé de Escairón e
desemboca no Miño augas
abaixo da presa de Belesar.
56. Augas abaixo da presa de
Belesar e antes de volverse a
encorar en Os Peares o Miño ten
un curto percorrido de augas
libres, que nas épocas de seca
se ven moi minguadas pola
retención dos encoros.
61. Área de lecer no Asma en Chantada
Unha ruta permite percorrer parte do seu curso ata o Canón do Miño.
RÍO ASMA
Nace na aba leste da serra do Faro, entre os concellos de Chantada e Carballedo e
desemboca no Miño despois dun percorrido de 25 quilómetros, na súa maior parte por
terreos de Chantada. No tramo alto chámase rego de Bermún e o seu principal afluente é o
río Comezo.
Antes de xuntarse ao Miño baixa da penichaira de Chantada por un profundo canon onde
abondan os rápidos e as fervenzas.
O Asma preto de Tarrío
62. Fervenza no canón do Asma.
Desde Tarrío, na estrada de Chantada a Monforte, hai un
desvío á dereita (no arranque da ruta) que permite chegar ao
río. Para ver as fervenzas séguese río arriba por entre as
pedras con moita dificultade. No inverno pódese ver desde
un penedo que sobresae á beira da estrada.
64. O Miño entre Belesar (Chantada) e A Ponte de Belesar (O Saviñao)
65. REGO DE CAMPORRAMIRO
Nace en Pereira (Chantada) e despois dun curto percorrido xúntase ao Miño ao pé de
Belesar. No último tramo forma varios rápidos e fervenzas.
Accedese pola ruta que segue o Canón do Miño desde Belesar.
66. O Miño entre Belesar
(Chantada) e A Ponte de
Belesar (O Saviñao)
67. O Miño entre Belesar
(Chantada) e A Ponte de
Belesar (O Saviñao)
73. Espello no encoro dos Peares, no Canón do Miño. Nos días de inverno sen vento as augas calmas do
Miño atrapado nos encoros reflicten a infinidade de matices da vexetación da ribeira.
74. Vista desde o miradoiro de Terras Brancas (Chantada)
78. Cabo do Mundo (Chantada) visto desde o miradoiro da Cova (O Saviñao).
O Miño rodea o monte Navallo, en terras de Chantada e forma unha curva pronunciada que se pode
contemplar desde a outra beira do río.
79. Vista desde o miradoiro do Cabo do Mundo cara a Mourelos (O Saviñao)
93. O río Fondós ou Graullo, preto de
Erbedeiro antes de se unir ao Miño,
forma unha gorxa nos neis con varios
rápidos e fervenzas. Nos arredores hai
especies de ribeira e sobreiras. Na
marxe esquerda está o Penedo de
Graúllo, de máis de 100 m de altura.
RÍO FONDÓS ou GRAÚLLO
Nace na aba leste da serra do Faro, na
parroquia de Padreda e, despois de
atravesar o concello de Carballedo de
oeste a leste, xúntase ao Miño nas
proximidades da aldea de Adegas.
O seu tramo final ten un forte desnivel
onde abondan os rápidos e as
fervenzas.
101. Vista de Santo Estevo de Chouzán desde o Castro de Marce
102. REGO DE MARCE OU DA AGUIANZA
Nace nos montes de Castillón e desemboca no Miño formando un profundo canón con varias fervenzas.
A fervenza de Auga Caída en Marce (Vilar de Ortelle, Pantón) salva un desnivel duns 40 m.
Vista desde o Castro de Marce
114. RÍO BÚBAL
Nace na serra da Martiñá, na
localidade de Agrosantiño (Cea),
percorre terreos do concello de
Carballedo, facendo linde nalgúns
puntos coa Peroxa (comarca de
Ourense) e desemboca no Miño nos
Peares, fronte ao Sil.
Escava un val moi abrupto en rochas
graníticas onde abondan os rápidos,
as pozas e as fervenzas.
Fervenza de Fundimao no
Bubal. Na parroquia de
Oleiros (Carballedo). É unha
pequena fervenza entre
rochas graníticas rodeada de
bosques de ribeira.
115. Área de lecer do Vao nos Peares
Desembocadura do Búbal
116. Os Peares (entre Carballido e A Peroxa), no encontro do Miño e o Búbal.
118. CLIMA
Oceánico, con matices continentais e áreas de características mediterráneas nas
vertentes mellor orientadas.
119. FLORA
Nas ladeiras dos vales con gran desnivel consérvase unha vexetación moi diversa
con mestura de especies atlánticas e mediterráneas, segundo o grao de
exposición ao sol. As abas do canón, nas áreas sen cultivar, acollen pequenas
manchas de bosques naturais con rebolos, carballos, castiñeiros, érbedos,
sobreiras, loureiros, sanguiños... Na beiras dos ríos e regatos que desembocan
no Miño consérvanse bosques de ribeira con amieiras, freixos e salgueiros.
Flores e froitos de
érvedo (Arbutus
unedo). Pequena
árbore ou arbusto
adaptada ao clima
mediterráneo que
se atopa nas
paredes máis
asolladas do canón
do Miño.
128. CARBALLO (Qurcus robur)
-Vilaverde (San Salvador de Búbal, (Carballedo)
-Cabreiros-Camporramiro (Chantada)
-Graciano (Chantada)
ÁRBORES SENLLEIRAS
Carballo de Graciano.
Camporramiro (Chantada-
Lugo). Ten 22 m de altura.
129. Carballo de Vilaverde (San Salvador de Búbal-
Carballedo). Atópase ao pé da estrada da
Barrela a Temes despois de pasar Vilaverde.
-5,30 m de perímetro.
Carballo de Cabreiros. Chantada. Situado á
beira da estrada que vai de Camporramiro a
Cabreiros.
131. FAUNA
A Fauna máis común do Canón do Miño son as especies que viven na auga ou
nas beiras, nos bosques e penedos das ladeiras do canón e nos cultivos.
Anduriñas dos penedos
(Ptyonoprogne rupestris)
133. AVES:
Especies que viven preto da auga (corvos mariños, garzas, picapeixes, merlos
rieiros, lavandeiras...), ou nos bosques e penedos das ladeiras do canón
(miñatos, ferreiriños, papuxas, escribentas...).
Corvo mariño grande
(Phalacrocorax carbo)
134. RÉPTILES:
Escancer, esgonzo, lagarto arnal, lagarto das silveiras, lagarta dos penedos,
lagarta galega, cobra viperina, cobra de colar...
Lagarta galega (Podarcis bocagei)
135. Ra verde (Pelophylax perezi)
ANFIBIOS
Sapiño comadrón, sapiño pinto, sapiño corriqueiro, sapo común, ra verde,
estroza ou rela, ra patilonga, pintafontes común, pintafontes verde, píntega...
Sapo corriqueiro (Bufo calamita)
138. ACTIVIDADES
Agricultura (destaca o cultivo de viñedos da Denominación de Orixe Ribeira
Sacra), forestal, servizos e producción de enerxía hidroeléctrica.
139. AS VIDES DO VAL DO MIÑO
Un recurso importante do Canón do Miño é o cultivo da vide para a elaboración
de viños acollidos á Denominación de Orixe Ribeira Sacra (recoñecida no ano
1996).
A cultura do viño resulta tamén un atractivo para os visitantes que poden gozar
da paisaxe creada pola actividade humana, visitar as adegas ou probar os viños.
140. Socalcos ou muras.
O cultivo da vide no canón do Miño é
moi traballoso e en grande parte
artesanal. Os grandes desniveis do
terreo e a escaseza de terras ben
orientadas fai que as xentes desta
terra aproveiten ao máximo as abas
dos vales orientadas ao sol
construíndo muras para conter a terra
en socalcos.
141.
142. No outono, cada variedade de vide
toma unha cor diferente que enche
a paisaxe dunha grande riqueza
cromática
143. Barca do Miño. Moi empregada
noutros tempos para transportar
as uvas na vendima.
144. Embarcadoiro na Ponte de Belesar. Un catamarán
rurístico percorre un tramos no encoro dos Peares.
Praia da Cova
Minicentral no Asma. A producción
hidroeléctrica é unha das actividades que
máis afectou á fisinomía do Canón.
145. HISTORIA-PATRIMONIO CULTURAL
É unha zona que ten un grande gran interese histórico-artístico e etnográfico. Son
numerosos os castros, igrexas e mosteiros (forma parte da Ribeira Sacra), pazos,
conxuntos arquitectónicos, cruceiros, pontes muíños, adegas...
Hórreo ou canasto
Restos de muíños no río Asma
147. OS CANEIROS
Estruturas para pescar formadas por dous muros
que converxen nunha pía, estrutura en forma de
prisma triangular orientada contra a corrente. Nas
bocas entre a pía e os muros armábanse as redes.
Ás veces levaba unha caseta ou pallaza enriba.
Foron moi comúns no Miño, en especial na zona
de Portomarín e Paradela. Na actualidade están
debaixo das augas do encoro e só se poden ver en
tempos de moita seca.
148. Portada de Santo Estevo de Ribas de Miño.
O Románico é o principal sinal de identidade das construcións relixiosas da contorna do canón.
149. Portomarín desde o Cabo da Vila (Paradela)
PUNTOS DE INTERESE
PORTOMARÍN
-Igrexas de San Xoán e San Pedro de Portomarín.
-Miradoiros: vila de Portomarín.
-Porto fluvial.
-Ponte vella (co encoro baixo)
150. Igrexa de Santa María do Castelo
TABOADA
-Fervenza de Sobrecedo no río de Enviande.
-Clube fluvial e ponte de Mourulle.
-Igrexa de Santa María do Castelo.
151. CHANTADA
-Desembocadura do Asma
-Fervenzas: Asma, Camporramiro, Souto Varela, Lavandeira.
-Igrexas: San Fiz de Asma, Nogueira de Miño, Camporramiro, Santa María de Pesqueiras.
-Miradoiros: Presa de Belesar, estrada Chantada-Monforte, Líncora, Terras Brancas, Cabo do
Mundo, Illa de Sernande.
-Muíños: río Asma.
Interior da Igrexa de Santa María de
Nogueira de Miño (Chantada).
152. CARBALLEDO
-Fervenzas: Fondós, Búbal.
-Desembocadura do Bubal
-Confluencia Miño-Sil (Os Peares)
-Miradoiros: Erbedeiro, A Grixoá, Os Peares.
-Igrexas: San Miguel de Oleiros, Santo Estevo de Chouzán e San Xoán da Cova.
-Muíños: Búbal (Os Peares)
San Xoán da Cova (Carballedo)
153. San Facundo de Ribas de Miño
PARADELA
-Miradoiro de Cabo de Vila.
-San Facundo de Ribas de Miño.
154. O SAVIÑAO
-Fervenzas: río Pesqueiras.
-Praia e área de lecer de A Cova.
-Miradoiros: A Cova, presa de Belesar.
-Igrexas: Santo Estevo de Ribas de Miño, San Martiño da Cova, San Vitorio de Ribas de Miño, San paio
de Diomondi, San Lourenzo de Fión.
Santo Estevo de Ribas de Miño, mosteiro románico do século XII situado na marxe esquerda do Miño
155. PANTÓN
-Fervenzas: Auga Caída (Marce)
-Área de lecer de Vilar de Ortelle.
-Miradoiros: O Torrón (Os Peares) e Guítara.
-Torre de Marce.
-Castro de Marce.
-Igrexa de Santo Estevo de Atán.
Santo Estevo de Atán (Pantón)
156. Mimosas, unha árbore invasora
orixinaria de Australia con gran
capacidade colonizadora.
PROBLEMAS
Incendios, especies invasoras, encoros...
Incendio nas abas do Canón do
Miño en Pantón.
158. PERCORRENDO O CANÓN DO MIÑO
Ao longo de todo o espazo hai numerosos puntos de interese e miradoiros, algúns
acondicionados, e outros que inclúen roteiros para poder percorrelos, aínda que en moitos
outros lugares podemos gozar de fermosas panorámicas.
159. CHANTADA-PORTOMARÍN-CHANTADA
1-Presa Belesar
2-Sabadelle
3-Xillán, O Piñeirón
4-Sobrecedo, Portarregueiro
5-Mourulle
6-Pena Roxa
7-Sabadelle
8-A Buqueira
9-O Seixón
10-Cabo da Vila
11-O Castro (A Adega)
12-San Facundo de Ribas de Miño e Pena
Redonda
13-Troncedo
14-O Val (O Peteiro)
15-As Teixugueiras
16-Rebordaos (estrada da presa á Costa de
Pieles)
17-Pesqueiras
18-A Serra
MIRADOIROS NO
CANÓN DO MIÑO
161. Vista desde o val do rego da Lama, camiño da Punta do Piñeirón, en fronte ao Castro Candaz.
162. CHANTADA-OS PEARES-CHANTADA
1-Líncora, Fondo da Vila
2- A Sariña, Penas Brancas
3-Cabo do Mundo
4-Nogueira
5-Sernande, A Illa
6-Erbedeiro
7-Chouzán
8-Soutelo (presa Os Peares)
9-Os Peares
10-Bazal
11-Pesqueiras
12-Castro de Marce
13-A Lagariza, A Maiorga
14-Ribeiras do Miño
15-A Cova
16-Praia da Cova
17-Estrada A Cova-Belesar
18-Santo Estevo de Ribas de Miño
MIRADOIROS NO
CANÓN DO MIÑO
163. O Miño entre Chantada e O Saviñao cos pontes da estrada a Monforte
164. Vista desde o miradoiro da Cova cara ao Cabo do Mundo
165. POEMA Á RIBEIRA SACRA
…
Esta é a Ribeira sacra onde os homes
ergueron fogar, roturaron o chao
e regárono con suor días tras día
para que agromara a vide xenerosa,
o millo, o centeo e máis o trigo
e floreceran cerdeiras e mazairas
…
Manuel María