стратегийн удирдлагын онолын үндэс

1. Лекц 1. Стратегийн удирдла
гын онолын үндэс
Холбоо барих:
Narantsengel.blogspot.com
Fb.com/naelism
Ask.fm/naelism

2. Энэ хичээлээр байгууллагын урт хугацааны хөгжлийн асуудлыг тодорх
ойлдог стратегийн менежментийн ойлголт, түвшин, хөгжлийн талаар үз
нэ.
Стратегийн удирдлагын онолын үндэс
Стратегийн удирдлагын тухай ойлголт
This is an example text. Go ahead and replace it
Стратегийн удирдлагын хөгжил
Стратегийн түвшин4
3
2
1
Стратегийн удирдлагын процесс

3. Стратеги гэдэг үг нь strategos буюу цэргийн удирдагч гэсэн утгатай гре
к үгнээс гаралтай. Энэ нэр томъёо Македоны Александрын үед түгээм
эл хэрэглэгддэг байсныг түүхчид тэмдэглэсэн байдаг. Бизнесийн байгу
уллагуудын удирдлагад энэ ухагдахуун анх 1960-аад оны эхээр хэрэгл
эгдэх болсон. Өмнө нь Харвардын их сургуульд бизнесийн бодлого гэ
дэг хичээлээр байгууллагын санхүүгийн хүний нөөцийн болон зах зээ
лийн гэх мэт функциональ чиглэлийн бодлогыг хэрхэн тодорхойлох т
ухай авч үздэг байснаа энэ үеэс эхлэн байгууллагын бүхий л үйл ажил
лагааг нэгтгэн авч үзэхээр бизнесийн бодлого ба стратегийн удирдлага
хэмээх ухагдахууныг хэрэглэх болжээ. Бизнесийн хэллэгээр стратеги
нь байгууллагын зорилго, үйл ажиллагааны чиглэлийг тодорхойлох уд
ирдлагын шийдвэрийн нэгдэл юм. Энэхүү удирдлагын шийдвэр нь бай
гууллагын хүсэн эрмэлзэж буй өмнөө тавьсан зорилгод хүрэх чиг зам
ыг зааж өгдөг.
1.Стратегийн удирдлагын тухай ойлголт

4. Бизнесийн санхүүжилт (хөрөнгө, зээл г.м)
Төрөлжилт, нэгдэлт ба хуваагдалт
Орон тооны цомхотгол
Зах зээл дээр өрсөлдөх чадвар бүхий үнэ тогтоох
Байгууллагын бүтцийн өөрчлөлт
Эвлэл холбоодтой нэгдэх зэрэг болно.
Үүнд:
Стратегийн дараах шийдвэрүүд байда
г.
1
2
3
4
5
6

5. Үүнд:
Стратегийн тухай дараах тодорхойлолтууд байдаг.
Үйл ажиллагааны ерөнхий зорилтонд хүрэх үйл ажиллагааны б
уюу нөөцийг бүрдүүлэх хөтөлбөр
This is an example text. Go ahead and replace it with your own text.
3
Үйлдвэрийн газрын урт хугацааны үндсэн зорилгыг тодорхой
лох, үйл ажиллагааны чигийг тогтоох, зорилгодоо хүрэхэд ша
ардлагатай нөөцийг хуваарилах
2
1
Байгууллагын зорилгын хөтөлбөр, тэдгээрийн өөрчлөлт, мөн тэ
дгээр зорилгод хүрэхэд хэрэглэх нөөц, тэрхүү нөөцийг олж ава
х, ашиглах, зарцуулах талаархи бодлого

6. Нөөцөө л өгөөжтэй ашиглаж хамгийн сайн үр дүнд хүрэх
гэсэн өдөр тутмынхаа ажилд гол анхаарлаа төвлөрүүлэн а
мжилтанд хүрч байсныг түүхэнд олон пүүсийн туршлага н
отолдог. Гэвч өнөө үед зөвхөн дотоод орчин нөхцлөө сайн
мэдэж байх төдийгүй гол нь гадаад хүрээлэл, орчноо сайн
мэдэж, түүнд гарч буй өөрчлөлтүүдийг болон тэдгээрийн х
андлагыг шинжлэн бодитой үнэлэлт дүгнэлт өгөхгүйгээр ө
рсөлдөөнт тэмцэлд амжилт олох талаар санахын ч аргагүй
болжээ. Өдгөө бизнесийн гадаад орчин нэн хурдан өөрчлө
гдөж байна.
Стратегийн удирдлагын т
ухай ойлголт

7. Тухайлбал, хэрэглэгчдийн хэрэгцээ, тэдний байр суурь ула
м түргэн шинэчлэгдэх болсон нөөцийн төлөө өрсөлдөөн гүн
згийрэн хурцадсан, бизнесийн ертөнц улам бүр тэлэгдэн ни
йтийг хамрах хандлага гүнзгийрсэн, мэдээлэл олж авах явда
л нэг талаар түргэн хялбар болсны дээр нөгөө талаар яг хэрэ
гтэй мэдээллээ сонгох нь бэрхшээлтэй болсон, орчин үеийн
технологийг олж авах боломж нээгдсэн ч түүний шилдгийг
сонгох бэрхшээл хэвээр байгаа, хүний нөөцийн үүрэг эрс өө
рчлөгдсөн зэрэг бусад олон учир шалтгааны улмаас өнөөгий
нхөө нөхцөл байдлыг сайн мэдэж байхын хамт, хамгийн гол
нь ирээдүйгээ зөв баримжаалж удирдах шаардлагатай болло
о.
Стратегийн удирдлагын тухай ойлголт

8. Энэхүү бодит шаардлага зөвхөн
стратегийн удирдлагаар дамж
ин хэрэгждэгийг зах зээл хөгж
сөн орнуудын туршлага нэгэнт
нотолж байгаа юм. Стратегийн
удирдлага бүх байгууллагад а
дилхан байх учиргүй ч түүнийг
боловсруулж хэрэгжүүлэх нийт
лэг гол зарчмуудыг менежмент
ийн ухаанд тодорхойлсон байн
а.
Стратегийн удирдлагын тухай ойлголт

9. Стратегийн удирдлага гэдэг н
ь байгууллагын үндэс суурь бо
лсон хүний чадавхид тулгуурл
ан, үйлдвэрлэлийн үйл ажиллаг
ааг хэрэглэгчдийн эрэлт, хэр
эгцээг баримжаалан явуулдаг
хийгээд хүрээллийнхээ талаа
с буй болсон дуудлагад нийцс
эн, өрсөлдөгчөөсөө илүү давуу байд
лыг хангасан өөрчлөлтийг цаг а
лдахгүй хийж, уян хатан зохицу
улдаг, энэ бүгд нийлээд тухайн
байгууллага урт удаан хугаца
анд оршин тогтнож тавьсан зо
Стратегийн удирдлагын тухай ойлголт

10. Үүнд:
Стратегийн удирдлага ихээхэн давуу талтай ч мөн хэд хэ
дэн дутагдалтай байдаг.
Ямар нэгэн дэг, бүдү
үвчээр тодорхойлогд
доггүй, харин бизнес
ийн болон менежмен
тийн тодорхой филос
офи буюу үзэл сурта
л юм.
Байгууллагад стратег
ийн төлөвлөлтийг хэ
рэгжүүлэхэд их хүчи
н чармайлт, урт хуга
цаа, ихээхэн нөөц ша
арддагддаг.
Мөн чанараасаа ша
лтгаалан ирээдүйн
дүр төрхийг үнэн зө
в, нарийн тодорхой
лон харуулж чаддаг
гүй.
321
Стратегийн үүднээс урь
дчилан таамаглахын ал
дааны сөрөг үр дагавар,
хохирол маш их болж б
айна.
Стратегийн удирдлагыг хэрэг
жүүлэхдээ төлөвлөлтөнд гол
анхаарах өрөөсгөл хандлага б
айдаг. Зүй нь төлөвлөгөөг хэр
эгжүүлэх нь нэн чухал байдаг.
4 5

11. Стратеги менежмент анх 1950-1960-аад онуудад нийгмийн хэрэгцээ ш
аардлагын дагуу судалгааны шинэ салбар болон гарч ирсэн түүхтэй.
1950-иад оноос өмнөх судалгаа, эрдэм шинжилгээний ажлууд нь энэхү
ү салбар ухааны хөгжилд мэдээж багагүй хувь нэмэр оруулсан нь ойлг
омжтой, гэвч 1950-иад он гарсны дараа зарим эрдэмтэн судлаачид энэ
салбарын судалгааг нэлээд цэгцтэй гаргаж ирснээр бие даасан салбар
ухаан болж төлөвшсөн гэж үздэг байна. Тэдгээр эрдэмтдээс дурдвал:
Альфред Д.Чандлер (Аlfred Сhandler), Филип Сельзник (Рhilip
Selznick), Игор Энсоф (Igor Ansoff), Питэр Дракер (Реter Drucker) нар
юм.
2. Стратегийн удирдла
гын хөгжил

12. Алфред Чандлер анхлан менежментийн бүхий л асуудлыг стратегийн хүрээ
нд нэгтгэж авч үзэх нь чухал ач холбогдолтой болохыг онцолж байсан бөгө
өд үүнээс өмнө менежментийн чиг үүргүүдийг тус тусд нь бараг нэгтгэн авч
үздэггүй байсан. Өөрөөр хэлбэл бизнесийн байгууллага (цаашид байгууллаг
а, корпораци, компани гэх)-ын менежментийн өөр чиг үүрэг бүхий нэгж хэс
гүүдийг холбох зорилго бүхий нэгж хоорондын асуудал хариуцсан менежер
үүд ажилладаг байжээ. Мөн Чандлер байгууллагын ирээдүйн талаар урт хуг
ацааны бодлоготой байх нь тун чухал хэмээн онцолж байсан. Тэрбээр мөн
1962 онд гаргасан өөрийн «Стратеги ба бүтэц» (Strategy and Structure) хэмээ
х алдарт бүтээлдээ байгууллагын нэгж хэсгүүдийн үйл ажиллагааг нэгтгэсэ
н стратеги нь байгууллагын бүтэц болон чиглэлийг тодорхойлох, мөн төвлө
рч ажиллахад гол үүрэг гүйцэтгэхийг тэмдэглэсэн байдаг. Үүнийг тэрбээр м
аш товчхоноор бүтэц нь стратегиа дагадаг гэж тайлбарлaсан нь бий.
2. Стратегийн удирдла
гын хөгжил

13. • Филип Сельзник байгууллагын дотоод нөөц, хүчин зүйлсийг гадаад орчны
нөхцөл байдалтай тохируулах шаардлагатай гэсэн санааг гаргаж ирсэн бөгө
өд энэ нь өнөөгийн стратеги менежмент, маркетингийн салбарт өргөн хэрэг
лэгддэг СВОТ (SWOT) шинжилгээний онолын эх үндэс болж өгсөн юм.
• Чандлерийн үзэл санаанд тулгуурлан Игор Энсоф стратеги менежментийн с
албарт шинэ үзэл санаа, ойлголт нэвтрүүлсэн юм. Түүний дэвшүүлсэн санаа,
боловсруулсан олон үзэл баримтлал өнөөг хүртэл ач холбогдлоо алдалгүй у
лам баяжиж, өдий хүртэл ашиглагдсаар ирснээс гадна стратеги менежменти
йн гарамгай эрдэмтдийн боловсруулсан үзэл баримтлал, үзэл санааны эхлэл
ийг тавьж өгсөн байдаг.
2. Стратегийн удирдла
гын хөгжил

14. Тухайлбал:
Энсофийн өсөлтийн матриц - энэ матриц нь өнөөг хүртэл корпорацийн стратегийн ч
иглэлийг тодорхойлоход хамгийн өргөн ашиглагддаг. Энэхүү матрицаар зах зээлд гү
нзгий нэвтрэх (market penetration), бүтээгдэхүүнээ хөгжүүлэх (product development),
зах зээлээ хөгжүүлэх (market development), өргөжилт хийх (diversification) гэсэн дөрв
өн ерөнхий стратегийн чиглэл тодорхойлогддог билээ.
Өрсөлдөх давамгай байдал - үр дүнтэй өрсөлдөх боломжийг олгох байгууллагад хадг
алагдах давуу тал гэж тайлбарлаж байсан - энэ үзэл баримтлалыг хожим нь Майкл П
ортер хөгжүүлж, олны хүртээл болгосон.
Templates
Цөм чадавхи - байгууллага үйл ажиллагаандаа ямар нэг цөм чадавхи бий болгож, х
өгжүүлэх нь маш чухал гэсэн санааг дэвшүүлж байсан бөгөөд хожим үүнийг Хамел,
Парахал (Наmel аnd Parahal) нар тусган авч хөгжүүлсэн.
1
2
3
34
Синерги - Энсоф «2+2=5» бол синергийн үр дүн, өөрөөр хэлбэл хоёр зүйл нэгдсэн
ээр тэдгээрийн энгийн нийлбэрээс үр дүн нь давж гардаг гэж тайлбарлаж байжээ.
Гэхдээ тэрбээр боломж байгууллагын чадавхид тохирох эсэхийг маш сайн нягтла
х шаардлагатайг онцолж байсан юм.

15. Стратегийн удирдлагын хөгжил гэдгийг судлаачид янз бүрээр тодорх
ойлсон байдаг бөгөөд тэдгээрийн гол шинжүүр нь менежерүүдийн хэ
рэглэж буй төлөвлөлтийн арга техникүүдийн хөгжил юм. Эрт үеийн
ихэнх бизнест менежерийн гол ажил нь өдөр тутмын ажлаа төлөвлөх
байв. Бизнес өргөжихийн хамт орчны нөлөөлөх хүчин зүйлс ч олшир
ч, үйл ажиллагааг түүнтэй зохицуулж хөтлөн явуулах төвөгтэй болж
ирсэн.
Питэр Дракер нь менежментийн салбарт олон арван бүтээл туурвисан бө
гөөд стратеги менежментийн салбарын хөгжилд багагүй хувь нэмэр ору
улсан хүн юм. Түүний оруулсан хувь нэмрээс хамгийн чухал нь тэрбээр
тодорхой зорилгогүй байгууллагыг залуургүй хөлөг онгоцтой адилтгаад
байгууллага зорилготой байхын чухлыг онцолсон явдал байсан юм.
2. Стратегийн удирдлагын хөгжил

16. Улмаар ирээдүйн хувилбарт тохирох болзошгүй стратегийг боловсру
улдаг. Стратегийн төлөвлөлт нь стратегийг сонгож, сонгосон стратег
ийг хэрэгжүүлж хянах стратеги удирдлага өргөн далайцтай үйл ажил
лагааны нэг хэсэг бөгөөд стратегийг томъёолoход голлох үүрэгтэй ба
йдаг.
Иймээс тэд хөрөнгө капиталыг төсөвлөх, зорилгоор төсөв хяналтын сис
темийг ашиглах ирээдүйг удирдан төлөвлөхийг оролдож эхэлсэн. Эндээ
с л ирээдүйд чиглэсэн урт хугцааны төлөвлөлтийн эхлэл тавигдсан ба тү
үнийг нь анхан шатны төлөвлөлт гэж нэрлэдэг. Харин өнөөгийн хандлаг
a нь стратеги төлөвлөлт бөгөөд энэ нь бизнесийн шинжилгээ хийж ирээ
дүйн хэд хэдэн нөхцөл байдлын хувилбарыг боловсоруулдаг хоёрдох үе
шатны төлөвлөлт юм.
2. Стратегийн удирдлагын хөгжил

17. • Явцуу (ad-hoc policy) бодлогын загвар. Энэ нь 1930-аад он
ы үед жижиг үйлдвэрлэгчдийн явцуу зах зээлд, хязгаарлаг
дмал цөөн тооны хэрэглэгчдэд ганц бүтээгдэхүүн нийлүүл
дэг үеийн загвар юм.
• Төлөвлөгөөт бодлого томъёолол нь бизнес өргөжихийн хи
рээр орчны огцом өөрчлөлттэй хамт функциональ хүрээни
й бодлого шаардлагатай болж гарч ирсэн.
Стратегийн удирдлагын үүсэл хөгжлийн талаар Хофер дөрвөн заг
варын (paradigm shift) шилжилт буйг тодорхойлсон байдаг.
Үүнд:

18. • Стратегийн загвар мөн л дээрээс улбаатай бөгөөд бизнес, орчин хоёры
н харилцан хамаарлыг тодорхойлох хэрэгцээний улмаас бий болсон.
• Стратегийн удирдлагын загвар 1980-аад оноос гарч ирсэн бөгөөд бизн
есийн байгууллагуудын стратегийн хандлага ба аргууд, удирдлагын н
ийгмийн хариуцлага гэсэн хоёр ерөнхий хүрээнд чиглэгддэг. Энэ нь е
рөнхий удирдлагын сэтгэлгээнд өөрчлөлт орсонтой холбоотой юм. Эн
э тухай Тоффлер “ирээдүйд байгууллага бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж хял
бар ашиг олох ажиллагаатай холбоотой хариуцлага, түүнчлэн нэг их у
дахгүй, яг үүнтэй зэрэгцэн экологийн ёс суртахууны, үлс төрийн, арьс
өнгөний хүйсийн болон нийгмийн маш олон нийлмэл асуудлууд шийд
вэрлэх шаардлагатай болно” хэмээн бичсэн байдаг.
Стратегийн удирдлагын үүсэл хөгжлийн талаар Хофер дөрвөн заг
варын (paradigm shift) шилжилт буйг тодорхойлсон байдаг.
Үүнд:

19. Менежментийн тухай 200 гаруй тодорхойлолт байдаг гэдэг шиг стратеги уди
рдлагын мөн олон талаас нь тодорхойлсон олон янзын тодорхойлолт байдаг т
эднээс судлаач Глуек стратегийн удирдлага нь байгууллагын зорилгод хүргэ
х үр дүнтэй стратегийг хөгжүүлэх шийдвэр, үйл ажиллагааны цогц нэгдмэл,
гэж оновчтой товчоор илэрхийлжээ.
3. Стратегийн удирдлагын процесс
Шинжилгээ
оношилгоо
ны їе шат
Стратегийн
хэрэгжїїлэлт
їнэлгээний ї
е шат
Шинжилгээ
оношилгоо
ны їе шат

20. Ерєнхий орчны шинжилгээ
Їйлдвэрлэл-зах зээлийн орчны шинжилгээ
Байгууллагын дотоод орчны шинжилгээ
Стратегийн хувилбарууд
Стратегийн хувилбаруудын харьцуулалт
Стратегийн сонголт
Нєєцийн хуваарилалт бїтцийн єєрчлєлт, бод
логын томъёолол
Эрх їїргийн хуваарилалт функциональ хэрэ
гжїїлэлт байгууллагын сэтгэл зїйн хэрэгжїї
лэлт
Стратегийн їнэлгээ, хяналт
Стратегийн удирдлагын процесс
Шинжилгээ
оношилгоо
ны їе шат
Стратегийн
хэрэгжїїлэлт
їнэлгээний ї
е шат
Шинжилгээ
оношилгоо
ны їе шат

21. 4.Стратегийн түвшин
Бизнест ерөнхийдөө стратегийн гу
рван түвшин байдаг.
Байгууллагын / нэгдсэн түвшин
Нэгжийн / салбарын түвшин
3 Функциональ / үйл ажиллагааны
түвшин
2
1

22. Нэгдсэн стратеги
СБН-ийн
стратеги
Функциональ стратеги

23. Нэгдсэн түвшний буюу нэгдмэл стратеги (корпорацийн
стратеги) нь байгууллагын бүхий л үйл ажиллагааг зохицу
улж нэгтгэдэг бөгөөд үүнийг дээд удирдлага хариуцаж явуу
лдаг. Тэд байгууллагын нөхцөл байдлыг тодорхойлж, нөөци
йн хуваарилалтыг хийх гол үйл ажиллагааны (бүтээгдэхүүн,
үйлчилгээ) чиг шугамыг сонгодог. Нэн ялангуяа нэгдмэл ст
ратеги дээр үндэслэж урт хугaцааны бизнес төлөвлөгөө бол
овсруулдаг ба энэ нь эрсдэлийн шинжилгээ, хөрөнгө оруула
лтын үнэлгээ, стратеги таамаглал, нэгтгэх, хуваагдах болон
маркетинг, үйлдвэрлэл, хүний нөөц гэх мэт салбар нэгжүүд
ийн хоорондын уялдаа нэгдлийг бүгдийг тусгадаг.
Шийдвэр гаргалтын мөн чанар

24. Нэгжийн буюу салбарын стратеги нь нэгдмэл стратегиэс уялдан гарах бөг
өөд энэ нь салбар нэгжүүдийн үйл ажиллагааг СБН буюу стратегийн бизнес
ийн нэгж гэж нэрлэдэг. Эдгээр нь хэрэглэгч, зах зээл, газарзүйн бүс нутгаар
ялгаатай байгууллагын салбар нэгжүүд байх бөгөөд нэгдмэл стратегийн хү
рээнд өөр өөрийн гэсэн стратегитэй байна. Энэ төвшний стратегийн гол чиг
үүрэг нь тухайн зах зээл дээр “хэрхэн өрсөлдөх вэ?” гэдэг асуултанд хариул
т өгдөг. Тиймээс ч бизнесийн төвшний стратегийг өрсөлдөөний стратеги гэ
ж нэрлэх нь бий. Нэгдмэл стратеги нь нөөцийн хуваарилалтанд үндэслэн С
БН-үүдийн үйл ажиллагааны цар хүрээг тогтоож өгдөг. Энэ стратегиуд нь д
унд шатны удирдлагын түвшний бодлогоор дамжин төлөвлөгдөж хэрэгждэг.
Ганц СБН-тэй зөвхөн нэг бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ явуулдаг жижиг бизнеси
йн байгууллагын хувьд нэгжийн стратеги нь нэгдмэл стратеги байдаг. Бизн
есийн нэгж нь байгууллагын бүтцэд ордог гэхдээ харьцангуй бие даан ажил
лаж хагас боловсруулсан болон эцсийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээг нийлүүлж
зах зээлд өөрийн гэсэн сегменттэй байна. Бизнесийн нэгжийг тодорхойлох
дараах шалгуур үзүүлэлт байна.
Нэгжийн буюу салбарын стратеги

25. Үүнд:
Бизнесийн нэгжийг тодорхойлох дараах шалгуур үзүү
лэлт байна.
Үнэ: Үнийн хувьд зах зээлд өрсөлдөх чадвартай байх
This is an example text. Go ahead and replace it
Өрсөлдөгчид: Зах зээлд өөрийн гэсэн өрсөлдөгчидтэй байх
Орлох байдал: Тухайн бүтээгдэхүүн ажил үйлчилгээг
орлох шинж чанар бүхий үйлдвэрлэгчтэй байх
4
3
2
1
Хэрэглэгч: Зах зээлд өөрийн гэсэн хэрэглэгчтэй байх
5
Ганцаар үлдэх чадвар: Хөрөнгө оруулалтаа татан авах
нөхцөлд ганцаар үлдэх

26. Үйл ажиллагааны стратеги нь байгууллагын хамгийн до
од түвшний стратеги бөгөөд өдөр тутмын үйл ажиллагаа
г үр дүнтэй зохион байгуулах замаар корпорацийн болон
бизнесийн төвшний стратегийн өмнө тавигдах зорилгыг
хангах асуудалд төвлөрдөг. Энэ стратеги нь байгууллагы
н удирдлагын үндсэн чиг үүргүүдийн дагуу, тэгэхдээ мө
н л ерөнхий стратегийн үргэлжлэл болж, түүнийг хэрэгж
үүлэх чиглэлээр боловсруулагддаг стратеги юм.
Үйл ажиллагааны стратеги

27. Үүнд:
Энэ түвшний стратеги удирдлагын дараах чиг үүргүүдээр боловсрогдоно
.
Маркетингийн стратеги
Хүний нөөцийн стратеги
Санхүүгийн стратеги
Үйлдвэрлэлийн стратеги
Судалгаа хөгжлийн страт
еги
Аль ч түвшний стратегийн хувьд түүнийг олон хувилбараар боловсруулж, хоо
ронд нь харьцуулан сонголт хийх явдал хамгийн хариуцлагатай алхам юм. Ий
нхүү сонголт хийхэд менежментийн тоон шинжилгээний болон экспертийн үн
элгээний аргуудыг голчлон хэрэглэдэг.

28. Анхаарал тавьсанд баярл
алаа!
Холбоо барих:
Narantsengel.blogspot.com
Fb.com/naelism
Ask.fm/naelism